i „terenów zieleni” - instytut gospodarki przestrzennej i mieszkalnictwa

i „terenów zieleni” - instytut gospodarki przestrzennej i mieszkalnictwa

Dlaczego należy zmienić definicję „zadrzewień” i „terenów zieleni”...
Człowiek i Środowisko
35 (1-2) 2011, s. 93-106
Marek Sitarski
DLACZEGO NALEŻY ZMIENIĆ DEFINICJĘ
„ZADRZEWIEŃ” I „TERENÓW ZIELENI”
W USTAWIE O OCHRONIE PRZYRODY
Słowa kluczowe: tereny zieleni, zadrzewienia, definicje, zieleń miast i wsi
Tereny zieleni oraz zadrzewienia stanowią elementy przyrody i podlegają ochronie w zakresie ustanowionym przez Ustawę o ochronie przyrody z 2004 roku. Aby skutecznie chronić wyżej wymienione składniki
przyrody, należy w precyzyjny sposób określić ich charakterystyki i cechy wyróżniające od innych składników przyrody. Zwykle dokonuje się
takiego wyróżnienia poprzez podanie definicji podmiotu. Definicje takie
powinny być na tyle precyzyjne, by zakresy charakterystyk wzajemnie się
nie przenikały i nie powodowały trudności interpretacyjnych czy błędów
we właściwej identyfikacji podmiotu.
Aktualnie obowiązująca wersja Ustawy o ochronie przyrody (Dz.U.
z 2011 r., nr 94, poz. 549, rozdział 1, art. 5, pkt 21 i 27) podaje następujące
definicje:
„Tereny zieleni – tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi, związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące
się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki,
zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom,
placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom
oraz obiektom kolejowym i przemysłowym”.
93
Marek Sitarski
„Zadrzewienia – drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich skupiska nie będące lasem w rozumieniu
art. 3 Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2000 r. nr 56,
poz. 679 z późn. zm.) wraz z terenem, na którym występują i pozostałymi
składnikami szaty roślinnej tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe.”
Odnośnie pojęć użytych w definicji „terenów zieleni” zasadniczym
problemem jest brak w zapisach prawnych określenia „zwartej zabudowy
wsi”. Jedynym wyjątkiem jest Ustawa o ochronie przyrody. Zapis ten istnieje jakby „zawieszony w próżni”, gdyż nie ma nigdzie wyjaśnienia, co
oznacza on w praktyce administracyjnej, a więc nie ma prawnej delimitacji
obszarów wsi o zwartej zabudowie1. Pojęcie to implikuje bardzo istotne
rozwiązania administracyjne. Każde bowiem drzewo położone na terenie
„zwartej zabudowy wsi” podlega konieczności uzyskania zezwolenia na
usunięcie, a jeżeli znajduje się na terenach zieleni opłata za uzyskanie
zezwolenia podlega podwojeniu stawki opłat. W zapisie Rozporządzenia o ewidencji gruntów i budynków nie ma terminu „zwarta zabudowa
wsi”, są natomiast tereny zabudowane i zurbanizowane. Także w Ustawie
o drogach jest mowa o terenach zabudowy miast i wsi, a nie o zwartej
zabudowie wsi.
1
Jak podaje I. Chojnacka (2011), „pojęcie „zwartej zabudowy” nie istnieje w aktach
prawnych odnoszących się do planowania przestrzennego. Po raz pierwszy zostało
użyte w Ustawie z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, wprowadzone mocą art. 2a pkt.14a dodany przez art. 47 pkt. 2 lit. b) Ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. o wprowadzeniu Ustawy – Prawo ochrony środowiska, Ustawy o odpadach
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 01.100.1085) z dniem 1 października 2001 r.
Pojęcie to zostało włączone do definicji terenów zieleni, ówcześnie do ww. Ustawy
o ochronie przyrody.
„4a) tereny zieleni – rozumie się przez to znajdujące się na terenach miast i wsi
o zwartej zabudowie tereny przeznaczone na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, zdrowotne, dydaktyczno-wychowawcze i estetyczne, a w szczególności: parki, zieleńce,
bulwary, promenady, ogrody jordanowskie, ogrody botaniczne i zoologiczne, ogrody
etnograficzne, wystawy ogrodnicze i rolne, ogrody zabytkowe, cmentarze grzebalne
i niegrzebalne, grzebowiska zwierząt, grodziska, kurhany, zabytkowe fortyfikacje,
ogrody przydomowe i zieleń osiedlową”, i zostało przeklejone do nowej ustawy z 16
kwietnia 2004 r.
Spowodowane to zostało faktem, że Ustawa z dnia 30 stycznia 1981 r. o ochronie
i kształtowaniu środowiska operowała jedynie pojęciem „zieleni miejskiej”. Wprowadzenie wyrażenia: „znajdujące się na terenach miast i wsi o zwartej zabudowie”
miało na celu poszerzyć te obszary także na tereny wsi, ale zapomniano to skorelować
z przepisami planistycznymi”. (koniec cytatu).
94
Dlaczego należy zmienić definicję „zadrzewień” i „terenów zieleni”...
Istotna różnica między definicją terenów zieleni a definicją zadrzewień dotyczy przestrzennego ulokowania tych zasobów. W definicji
terenów zieleni jest określone, że występują one w granicach miast i zwartej zabudowy wsi, natomiast w odniesieniu do zadrzewień nie zostało
sprecyzowane miejsce występowania zadrzewień (w sensie administracyjnego podziału przestrzeni). Wynika stąd wiele nieporozumień, gdyż
można wnioskować, że zadrzewienia nie występują w granicach miast
i zwartej zabudowy wsi, a wszystkie tereny pokryte roślinnością (poza
lasami, sadami, plantacjami itp.) w granicach miast i zwartej zabudowy
wsi są terenami zieleni. I tak też często interpretowany jest obecny zapis
w Ustawie o ochronie przyrody, a opłata za pozwolenie na usuwanie
drzew z tych terenów liczona jest podwójnie (w związku z traktowaniem
ich jako tereny zieleni).
Pierwsze zdanie z definicji zadrzewień w Ustawie o ochronie przyrody
brzmi: „Zadrzewienie – to drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego”.
Tym samym konsekwentnie należy uznać, że wszystkie drzewa i krzewy
w granicach pasa drogowego należą do kategorii zadrzewień zarówno na
terenach miast, jak i wsi. Ustawodawca bowiem nie wyznaczył zasięgu
terytorialnego zadrzewień w granicach pasa drogowego dla administracyjnego obszaru gminy wiejskiej, miejsko-wiejskiej lub miejskiej.
Jednocześnie w Ustawie o ochronie przyrody w definicji terenów
zieleni jest stwierdzenie, „że terenem zieleni jest zieleń towarzysząca ulicom”. W takim rozumieniu zapisu ustawy zieleń towarzysząca ulicom jest
terenem zieleni a nie zadrzewieniem.
Z kolei – zgodnie z definicją w Ustawie o drogach – „drogą lub pasem
drogowym jest wydzielony pas terenu przeznaczony do ruchu lub postoju
pojazdów z drzewami i krzewami.” Ustawa ta definiuje ulicę jako drogę
na terenach zabudowy miast i wsi. Ulica mieści się zatem w pojęciu znaczeniowym drogi. Inaczej mówiąc: każda ulica jest drogą, lecz nie każda
droga ulicą.
Proste zestawienie tych dwóch ujęć wskazuje na niejednoznaczność
sprecyzowania, co w otoczeniu drogi jest zadrzewieniem, a co terenem
zieleni. Szlak komunikacyjny zdefiniowany jako droga z roślinnością
o określonych cechach (np. skład gatunkowy, wiek), „wchodząc” na teren
„zwartej zabudowy wsi” lub w granice miasta (przy niezmienionym składzie
i strukturze roślinności) może znaleźć się wg zapisów ustawy na terenie
ulicy. Jej status prawny ulega zmianie, z zadrzewień – na tereny zieleni,
a więc opłaty za pozwolenie na usunięcie drzewa na terenach zieleni ulegają
podwojeniu, zgodnie z obecną Ustawą o ochronie przyrody.
95
Marek Sitarski
Problem dróg i ulic i towarzyszącej im roślinności należałoby odnieść do zapisów Ustawy o drogach publicznych z dn. 21.03.1985 r. (Dz.
U. z 2000 r. Nr 71, poz. 38 i Nr 86, poz. 958), do której odwołuje się
Rozporządzenie o ewidencji gruntów i budynków. W tym rozporządzeniu
istnieje zapis, że do dróg zalicza się grunty w granicach pasów drogowych,
dróg publicznych i wewnętrznych a w szczególności: drogi krajowe, drogi
wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne, drogi w osiedlach mieszkaniowych, drogi dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych oraz do obiektów
użyteczności publicznej, miejsca postojowe i manewrowe przy dworcach
kolejowych, autobusowych i lotniczych, portów morskich i rzecznych
i innych oraz ogólnodostępne dojazdy do ramp wyładowczych i placów
składowych.
Powstaje zatem pytanie, czym różnią się zadrzewienia przydrożne
od przyulicznych. Jak podkreśla K. Zajączkowski (2001): zadrzewienia
przydrożne występujące na terenach wiejskich związane są funkcjonalnie ze środowiskiem rolniczym. Podobnie jak inne zadrzewienia na tych
obszarach, są elementem agroekosystemów. Zadrzewienia przyuliczne są
tworzone i zlokalizowane na silnie przekształconych glebach w obrębie
terenów zabudowanych i zurbanizowanych. Najczęściej pozostają one
w izolacji od biocenoz leśnych czy rolnych. Jednakże, mimo iż drzewa
i krzewy przyuliczne kształtowane są wg im właściwych kryteriów ze
względu na warunki siedliskowe, nie przestają być zadrzewieniem”.
Dla drzew i krzewów rosnących w granicach pasa drogowego należałoby zatem używać terminu zadrzewienia, a na ich wartość i wycenę
powinna mieć wpływ lokalizacja w ujęciu zapisów Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa. Drzewa i krzewy rosnące
w granicach pasa drogowego zlokalizowanego na gruntach zabudowanych
i zurbanizowanych, traktować należy w sposób szczególny, wynikający
z ich roli i znaczenia na tych terenach. Ze względu na większą antropopresję ich wprowadzenie do pasa drogowego i koszty utrzymania są
większe niż dla drzew i krzewów rosnących w pasie drogowym poza
tymi terenami, np. na terenach rolniczych. Racjonalną przesłanką dla
różnicowania wartości tak ujętych pod wspólną nazwą zadrzewień
(przydrożnych i przyulicznych) powinny być zróżnicowane koszty tzw.
„odtworzenia” drzew.
Źródłem dodatkowych nieporozumień i niejasności są zapisy i definicje w formularzach sprawozdawczych GUS, gdzie formularz L-02 odnosi
się do zadrzewień, a formularz SG-01 w dziale 3 odnosi się do terenów
zieleni.
96
Dlaczego należy zmienić definicję „zadrzewień” i „terenów zieleni”...
W objaśnieniach do formularza L-02 czytamy: „Przez zadrzewienia
należy rozumieć skupiska drzew i krzewów (poza lasami i terenami zieleni
w miastach i wsiach) o charakterze ochronnym (ekologicznym), produkcyjnym lub społeczno-kulturowym,” a dalej, że „Nasadzenia drzew i krzewów
w formie zadrzewień powinny mieć miejsce wzdłuż dróg i linii kolejowych
(zadrzewienie przydrożne)”. Istotne przy tym jest stwierdzenie, że „Do
zadrzewień nie należy zaliczać: lasów i gruntów leśnych oraz gruntów
nieleśnych przeznaczonych do zalesienia, sadów, plantacji, oraz szkółek
drzew i krzewów, urządzonej zieleni w miastach i wsiach (parki, lasy komunalne, zieleńce użyteczności publicznej, promenady, bulwary, ogrody
botaniczne i zoologiczne, ogrody działkowe, nieruchomości otaczających
obiekty zabytkowe).”
Przy wyliczaniu „wyłączonych” z definicji zadrzewień, urządzonych terenów zieleni miast i wsi, nie ma ani słowa o zieleni przyulicznej,
a przecież ustawa o ochronie przyrody do terenów zieleni zalicza drzewa
i krzewy towarzyszące ulicom. Wynika z tego, że zieleń towarzysząca
ulicom w sprawozdawczości GUS (druk L-02) powinna być ujęta pod
pojęciem zadrzewień.
W druku SG-01 definicja terenów zieleni jest zgodna z definicją z ustawy o ochronie przyrody, a więc zieleń towarzysząca ulicom zakwalifikowana jest do terenów zieleni. W wyjaśnieniu do druku SG-01 czytamy: „Zieleń
uliczna (tereny zieleni towarzyszącej komunikacji miejskiej) to pasy zieleni
(trawniki, krzewy, drzewa) wzdłuż dróg, arterii itp. W tej pozycji należy
wykazać całość powierzchni zieleni ulicznej na terenie gminy”. Wynika
z tego zapisu, że „zieleń uliczna” to pasy zieleni wzdłuż dróg, a tym samym
(ponieważ ulica jest drogą), że zieleń uliczna to pasy zieleni wzdłuż ulicy.
Dodatkowo wprowadzono pojęcie arterii jako trzeciej nazwy dla dróg, które
nie występuje w innych przepisach prawnych. Nie ma takiego określenia
np. w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych.
Zieleń uliczna w drugim punkcie tego objaśnienia do działu 3 „to
tereny zieleni towarzyszące komunikacji miejskiej”. W potocznym rozumieniu komunikacja miejska to publicznie dostępne środki transportu dla
przewozu osób. Czy ulica wyposażona w zieleń, na której nie ma komunikacji miejskiej, podlega definicji zieleni przyulicznej z formularza GUS,
czy też nie podlega?
Formularz GUS dotyczący zadrzewień w objaśnieniach w pkt 13
precyzuje natomiast, że dane dotyczą zadrzewień położonych w miastach,
wsiach i obszarach wiejskich, a nie dotyczą obiektów zaliczonych do terenów zieleni w miastach i wsiach. Podobnej treści uzupełnienie powinno
97
Marek Sitarski
się znaleźć w nowej wersji definicji zadrzewień w Ustawie o ochronie
przyrody.
Ustawa o ochronie przyrody do terenów zieleni zalicza zieleń towarzyszącą obiektom przemysłowym i – jak należy rozumieć – znajdującą się
w granicach miast i wsi o „zwartej zabudowie”. Roślinność zatem, nawet
urządzona i pielęgnowana, znajdująca się w otoczeniu obiektu przemysłowego, ale poza granicą miasta i wsi o „zwartej zabudowie,” powinna być
zakwalifikowana do zadrzewień? Formularz GUS L-02 z kolei uznaje, że
zadrzewienia występują w obrębie i przy zakładach przemysłowych, wymieniając zwały, hałdy, wyrobiska, nie wymieniając innych lokalizacji. Czy
zatem zadrzewienia przy zakładach przemysłowych inne niż wymienione
w objaśnieniu są zadrzewieniami czy terenami zieleni?
Z porównania dwóch formularzy GUS SG-01 oraz L-02 wynika, że
zadrzewienia przy obiektach przemysłowych ujmowane są raz jako zadrzewienia (w formularzu L-02), a drugi raz jako tereny zieleni (w formularzu SG-01). W objaśnieniu do działu 3 (dotyczącego ewidencji terenów
zieleni), pkt 5 czytamy: „pozostałe: należy wymienić m.in. zieleń wzdłuż
trakcji kolejowej, zieleń towarzyszącą lotniskom, obiektom przemysłowym
i składowiskom”.
Jeszcze inną definicją zadrzewień operuje Rozporządzenie dotyczące
ewidencji gruntów i budynków (Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów, Dz.U. z dnia 2 maja 2001 r.). Według tego Rozporządzenia „Gruntem
zadrzewionym i zakrzewionym są grunty porośnięte roślinnością leśną,
których pole powierzchni jest mniejsze niż 0,1 ha, a także:
– śródpolne skupiska drzew i krzewów
– tereny torfowisk, pokrytych częściowo kępami krzewów i drzew karłowatych
– grunty porośnięte wikliną w stanie naturalnym
– przylegające do wód powierzchniowych grunty porośnięte drzewami lub
krzewami
– jary i wąwozy pokryte drzewami i krzewami
– wysypiska kamieni i gruzowiska porośnięte drzewami i krzewami
– zadrzewione i zakrzewione tereny nieczynnych cmentarzy
– skupiska drzew i krzewów mające charakter parku, ale nie wyposażone
w urządzenia i budowle służące rekreacji i wypoczynkowi
Z powyższego zestawienia można wnioskować, że gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi są grunty porośnięte roślinnością leśną o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, a także porośnięte roślinnością nieleśną na
98
Dlaczego należy zmienić definicję „zadrzewień” i „terenów zieleni”...
nieokreślonym powierzchniowo obszarze. Jednocześnie ustawa ta, tworząc
kategorię: „grunty zadrzewione i zakrzewione,” tylko w części ujmuje problem zadrzewień, gdyż poza wyżej wymienionymi sytuacjami, występują
one we wszystkich innych kategoriach terenu. Ustawa ta w odróżnieniu
do zapisów w Ustawie o ochronie przyrody wypowiada się co do charakteru roślinności występującej na gruntach pozaleśnych (zadrzewionych
i zakrzewionych).
Odrębnym zagadnieniem często dyskutowanym i wymagającym
wyjaśnień, jest kwestia, czy na powierzchni mniejszej niż 0,1 ha może
funkcjonować roślinność, którą uznać można za ekosystem leśny. Jak podaje prof. K. Zajączkowski (2001 r.) za Trojanem (1976 r.), „warunkiem
uznania skupiska drzew i krzewów za las jest warunek autonomii układu”,
która oznacza, „że procesy przebiegające w ich obrębie znajdują się pod
przemożnym wpływem stosunków wewnętrznych”. W naszym kraju przyjęto
ustawowo, że takim obszarem z roślinnością leśną jest teren o powierzchni
większej niż 0,1 ha (Ustawa o lasach).
Jak wynika z powyższych danych, zarówno zadrzewienia, jak i tereny
zieleni powinny być rozważane w powiązaniu z terenem, na którym występują. Zadrzewienia występują na terenach miast i wsi w sposób autonomiczny lub jako elementy terenów zieleni. Jednakże zadrzewienia w odróżnieniu
od terenów zieleni występują w całym spektrum terenów wymienionych
w Rozporządzeniu o ewidencji gruntów i budynków. Poniżej przedstawiono zestawienie miejsc występowania zadrzewień i terenów zieleni na tle
wyróżnionych w rozporządzeniu kategorii miejsc lokalizacji.
Tabela 1. Wskazanie miejsc występowania zadrzewień i terenów zieleni
w granicach miast i wsi (wg zapisów Rozporządzenia o ewidencji gruntów
i budynków)
Zadrzewienia
Tereny zieleni
Kategoria terenów
miejsce występowania
1
Użytki rolne
2
– grunty orne, sady, łąki
trwałe, pastwiska trwałe,
grunty rolne zabudowane
(w tym ogródki przydomowe), grunty pod stawami,
grunty pod rowami
3
nie wystepują
99
Marek Sitarski
1
2
Grunty zadrzewione
i zakrzewione
– grunty porośnięte roślinnością leśną o powierzchni
poniżej 0,1 ha
– śródpolne skupiska drzew
i krzewów
– tereny torfowisk, pokrytych częściowo kępami
krzewów i drzew karłowatych
– grunty porośnięte wikliną
w stanie naturalnym
– przylegające do wód
powierzchniowych grunty
porośnięte drzewami lub
krzewami
– jary i wąwozy pokryte
drzewami i krzewami
– wysypiska kamieni i gruzowiska porośnięte drzewami i krzewami
– zadrzewione i zakrzewione tereny nieczynnych
cmentarzy
– skupiska drzew i krzewów mające charakter
parku, ale nie wyposażone
w urządzenia i budowle
służące rekreacji i wypoczynkowi
nie występują
Grunty zabudowane
i zurbanizowane
– Tereny mieszkaniowe
(w tym podwórza, dojazdy,
przejścia, przydomowe place gier i zabaw itp., a także
ogródki przydomowe)
– Tereny mieszkaniowe
(w tym podwórza, dojazdy,
przejścia, przydomowe place gier i zabaw itp., a także
ogródki przydomowe)
– Tereny przemysłowe
– grunty związane z produkcją przemysłową, a
także ujęcia wody, oczyszczalnie ścieków, stacje
transformatorowe, czynne
hałdy i wysypiska, urządzenia magazynowo-składowe, bazy transportowe i
remontowe itp.
– Tereny przemysłowe
– grunty związane z produkcją przemysłową, a
także ujęcia wody, oczyszczalnie ścieków, stacje
transformatorowe, czynne
hałdy i wysypiska, urządzenia magazynowo-składowe, bazy transportowe i
remontowe itp.
100
3
Dlaczego należy zmienić definicję „zadrzewień” i „terenów zieleni”...
1
2
Grunty zabudowane – Inne tereny zabudowane,
i zurbanizowane
w tym związane z administracją, służbą zdrowia,
handlem, kultem religijnym,
rzemiosłem, usługami,
nauką, oświatą, kulturą i
sztuką, wypoczynkiem, łącznością itp., a także czynne
cmentarze, grzebowiska
zwierząt i inne.
– Zurbanizowane tereny niezabudowane – przeznaczone
w planach zagosp. przestrz.
pod zabudowę
– Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, w tym:
• tereny ośrodków wypoczynkowych, tereny zabaw
dziecięcych, plaże, urządzone parki, skwery, zieleńce
(poza pasami ulic)
• tereny o charakterze zabytkowym: ruiny zamków,
grodziska, kurhany, pomniki
przyrody
• tereny sportowe: stadiony,
boiska sportowe, skocznie
narciarskie, tory saneczkowe, strzelnice sportowe,
kąpieliska itp.
• tereny spełniające funkcje
rozrywkowe: lunaparki,
wesołe miasteczka itp.
• ogrody zoologiczne i botaniczne
• tereny zieleni nieurządzonej, niezaliczone do lasów
oraz gruntów zadrzewionych
3
– Inne tereny zabudowane,
w tym związane z administracją, służbą zdrowia,
handlem, kultem religijnym, rzemiosłem, usługami, nauką, oświatą, kulturą
i sztuką, wypoczynkiem,
łącznością itp., a także
czynne cmentarze, grzebowiska zwierząt i inne.
– Zurbanizowane tereny
niezabudowane – przeznaczone w planach zagosp.
przestrz. pod zabudowę
– Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, w tym:
• tereny ośrodków wypoczynkowych, tereny zabaw
dziecięcych, plaże, urządzone parki, skwery, zieleńce (poza pasami ulic)
• tereny o charakterze zabytkowym: ruiny zamków,
grodziska, kurhany, pomniki przyrody
• tereny sportowe: stadiony, boiska sportowe,
skocznie narciarskie, tory
saneczkowe, strzelnice
sportowe, kąpieliska itp.
• tereny spełniające funkcje
rozrywkowe: lunaparki,
wesołe miasteczka itp.
• ogrody zoologiczne i
botaniczne
• tereny zieleni nieurządzonej, niezaliczone do lasów
oraz gruntów zadrzewionych
– Tereny komunikacyjne,
w tym:
– Tereny komunikacyjne,
w tym:
• drogi w granicach pasów
drogowych dróg publicznych i wewnętrznych
• tereny kolejowe
• inne tereny komunikacyjne
• drogi w granicach pasów
drogowych dróg publicznych i wewnętrznych
• tereny kolejowe
• inne tereny komunikacyjne
101
Marek Sitarski
1
2
3
Użytki ekologiczne
występują
nie występują
Nieużytki, w tym
bagna, błota, piaski,
wydmy, naturalne
utwory fizjograficzne, jak urwiska,
uskoki itp.
występują
nie występują
Tereny różne
występują
nie występują
Według Ustawy o ochronie przyrody tereny zieleni pełnią funkcje:
estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, natomiast zadrzewienia
pełnią funkcje: ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe. Ważnym
wyróżnikiem pomiędzy terenami zieleni a zadrzewieniami jest funkcja
produkcyjna, którą mogą lecz nie muszą spełniać zadrzewienia. Pozostałe
funkcje określone w Ustawie – estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne, osłonowe, dotyczące terenów zieleni, pokrywają się generalnie z szerszym
rozumieniem funkcji przypisanych zadrzewieniem, tj. ochronne to również
zdrowotne czy osłonowe, pod pojęciem funkcji społeczno-kulturowych
rozumie się również estetyczne, rekreacyjne.
Brak koordynacji znaczeniowej terminów „tereny zieleni” i „zadrzewienia” w różnych zapisach ustawowych potwierdza J. Krzemkowski
(2010) stwierdzając, że: „Istnieje potrzeba usystematyzowania pojęć poprzez nową, zmodyfikowaną klasyfikację terenów zieleni. Jest to istotne,
aby móc jednoznacznie rozumieć znaczenie poszczególnych ich rodzajów
w działalności planistycznej, urbanistycznej, projektowej, ochronie środowiska. Tylko wtedy będzie je można umiejętnie wykorzystywać w tworzeniu i nowelizacji aktów prawnych różnych dziedzin. Różne pojmowanie
określenia „tereny zieleni” prowadzi do nieporozumień w kontaktach
zawodowych i urzędowych. Zestawienie nazw wymyślonych przez autorów projektów aktów prawnych świadczy o dużym chaosie w terminologii
oznaczającej „tereny zieleni.”
Pogłębioną analizę problemów związanych z terminologią i definicją
terenów zieleni przedstawia również M. Szumański (2005). Wynika z niej
sceptycyzm dotyczący możliwości stworzenia definicji i klasyfikacji terenów zieleni, którą zaakceptowałyby różne grupy zawodowe i która mogłaby
być stosowana w jednolity sposób w całym kraju. Na potwierdzenie swojej
opinii podaje przykłady różnego rozumienia tej definicji przez urbanistów,
102
Dlaczego należy zmienić definicję „zadrzewień” i „terenów zieleni”...
architektów i architektów krajobrazu. Opinia M. Szumańskiego jest wysoce
wiarygodna, bo już w roku 1988 w publikacji pod redakcją naukową prof.
R. Olaczka jest stwierdzenie, że „klasyfikacja zieleni nie została dotychczas
ujednolicona. Szczególnie pojęcie „zieleń miejska” nie jest jednoznaczne”
(1988). Minęło trzydzieści lat i definicja ta nadal nie została w sposób
zadowalający ustalona.
Jak podaje B. Szulczewska (2010), problem definicji terenów zieleni
może nie być bardzo istotny w kontekście pojawienia się w Europie nowego
podejścia do zagadnień środowiska przyrodniczego w mieście w postaci
tzw. „green infrastructure”. Jest to nowe, pragmatyczne podejście do zagadnień planowania i zarządzania zasobami przyrodniczymi w mieście.
Zamiast tworzyć nowe definicje terenów zieleni i toczyć spory o słuszności
ich sformułowań należałoby traktować i oceniać zasoby przyrodnicze miast
i wsi pod względem ich znaczenia i funkcji w strukturze przyrodniczej obszaru. Drugim ważnym elementem jest ocena tych terenów pod względem
wypoczynkowym oraz ich znaczenia w systemie przestrzeni publicznych.
Nie jest ważne, jak dany teren zostanie zidentyfikowany w strukturze przestrzennej miasta i jak nazwany, ale istotna jest jego funkcja ekologiczna
jako terenu pokrytego roślinnością dla całości miasta lub wsi.
Podsumowanie
Przedstawione w niniejszym artykule różnice definicji terenów zieleni i zadrzewień w poszczególnych aktach prawnych i sprawozdawczości
w Polsce wskazują na pilną potrzebę ujednolicenia tych zapisów. Dalsze
pozostawienie, bez weryfikacji, tego stanu rzeczy wpłynie na obniżenie efektywności ochrony i racjonalnego rozwoju tych terenów. Jest to szczególnie
istotne, zwłaszcza wobec faktu, iż zagadnienia terenów zieleni i zadrzewień
zaczynają stanowić priorytetowy czynnik w planach miast europejskich.
Jednakże, mimo zgodności planistów i naukowców odnośnie dużego znaczenia tych terenów dla rozwoju urbanizacji XXI wieku, nie udało się, jak
dotychczas, wypracować wspólnej definicji tzw. „green infrastructure” dla
miast Unii Europejskiej. Trudności te potwierdziły badania przeprowadzone
w ramach projektu: „The European Cooperation in the field of Scientific and
Technical Research (COST-Action). (Konijnendijk i in., eds.,2005).
Zanim jednak nowe podejście do terenów zieleni i zadrzewień zdominuje planowanie i zarządzanie tymi zasobami, proponuję następujące
zmiany w zapisach prawnych i sprawozdawczości GUS.
103
Marek Sitarski
1. Wyeliminować z definicji „tereny zieleni” w Ustawie o ochronie przyrody sformułowanie „zwarta zabudowa wsi” lub sprecyzować jej znaczenie.
Doprecyzowane w ten sposób określenie powinno zaistnieć równolegle
w innych ustawach, w tym Ustawie o planowaniu przestrzennym, Ustawie o drogach, ewidencji gruntów i innych.
2. Ujednolicić i skoordynować zapisy dotyczące zadrzewień i terenów
zieleni w Ustawie o ochronie przyrody z zapisami sprawozdawczymi
GUS.
3. Opracować nową definicję zadrzewień, która eliminowałaby obecne
niedomówienia. Propozycja wygląda następująco: „Zadrzewienia (tereny
zadrzewione) to pojedyncze drzewa lub ich skupiska wraz z zajmowanym
terenem i pozostałymi składnikami szaty roślinnej, powstałe w sposób
naturalny lub celowo i technicznie zaplanowany, nie stanowiące lasu
w rozumieniu Ustawy o lasach (Dz.U. Nr 175, 2005 r.), występujące
w granicach administracyjnych miast i wsi.”
4. W przypadku drzew i krzewów rosnących w pasie drogowym należałoby
używać określenia „zadrzewienia”. W zależności od lokalizacji byłyby
to zadrzewienia przydrożne lub przyuliczne.
5. „Zadrzewienia” stanowią istotną część składową terenów zieleni lub
też, ujmując sprawę biegunowo, tereny zieleni to nic innego jak tereny
zadrzewione, posiadające program użytkowy i określoną, dostosowaną
do niego formę przestrzenną, uformowane technicznie i pielęgnowane
w sposób odpowiedni do miejsca i funkcji (głównie wypoczynkowej) na
terenie miast i wsi. Sformułowanie definicji terenów zieleni leży w gestii
architektów krajobrazu.
BIBLIOGRAFIA
Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa. z dnia 29 marca
2001 r. o ewidencji gruntów i budynków. (Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz. 454)
Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w
sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich
użytkownicy. (Dz.U.z 1999 r. Nr 43, poz. 430)
Ustawa o lasach z dnia 28 września1991 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59)
Ustawa o drogach publicznych z dnia 21 marca 1985 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 19,
poz. 115)
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 151,
poz. 1220)
104
Dlaczego należy zmienić definicję „zadrzewień” i „terenów zieleni”...
Chojnacka I., 2011, Opinia o „zwartej zabudowie wsi”. IGPiM, maszynopis, niepublikowane.
Konijnendijk C.C. i in. (eds), 2005, Urban Forest and Trees, A reference Book, Springer
Berlin, Heidelberg, New York.
Krzemkowski J., 2010, Klasyfikacja terenów zieleni. „Zieleń Miejska”, nr 9
Szulczewska B., 2010, Zieleń w mieście: identyfikacja, planowanie, zarządzanie.
Materiały konferencyjne „Zieleń miejska – naturalne bogactwo miasta”, Toruń.
Szumański M., 2005, Strukturalizacja terenów zieleni. Wydawnictwo SGGW.
Arkusze sprawozdawcze GUS. SG-01, Leśnictwo i ochrona środowiska, dział 3. Tereny
zieleni w miastach i wsiach. L-02, Sprawozdanie o zadrzewieniach.
Zajączkowski K., Majdecki L.,1996, Klasyfikacja terenów zieleni i zadrzewień dla
potrzeb opracowania ustawy o terenach zieleni i zadrzewieniach. IBL, maszynopis.
Dobór drzew i krzewów do zadrzewień na obszarach wiejskich, 2001, Praca pod
redakcją K. Zajączkowskiego. Instytut Badawczy Leśnictwa.
Zasoby glebowe i roślinne, 1988, Praca zbiorowa pod redakcją naukową Romualda
Olaczka. PWRiL.
Adres Autora:
dr inż. Marek Sitarski
Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa
03-728 Warszawa, ul. Targowa 45
Why the definitions of „woodlots” and „green areas” in the Act on
Protection of Nature should be changed
Abstract
The current wording of „green areas” and „woodlots” definitions in the
Nature Conservation Act gives rise to many interpretative problems as to where
and what „green areas” versus „woodlots” are. In addition, the definitions given
in the Nature Conservation Act are not used or referred to in other key acts and
regulations, such the Environmental Protection Law, Act on spatial planning
and land use, Act on roads, Regulation on land register, GUS [Central Statistical Office] reporting and other regulations by various ministries. The lack
of unified, consistently-used terminological references in legal acts pertaining
to green areas and woodlots is a major hindrance to communication between
various professional groups involved in planning, designing and management
of green areas, environmental protection and research activities. The article
105
Marek Sitarski
underlines the interpretative problems related to the terms „green areas” and
„woodlots” in their current wording.
The differences between definitions of these two terms used in various
legal acts and reports in Poland presented in the article point to an urgent
need to unify their meaning. If the current situation is not remedied, it will
lead to hampered efficiency of protection and development of such areas.
This is particularly important with the issue of green areas and woodlots
becoming a priority factor in the plans developed by European cities. However, despite the general agreement of urban planners and researchers as
regards the importance of these areas for urban development processes in
the 21st century, as of yet there has been little success in creating a common definition of the so-called „green infrastructure” in the cities of the
EU. This obstacle has been confirmed by the research carried out under the
project: The European Cooperation in the Field of Scientific and Technical
Research (COST-Action). (Konijnendijk et al., eds., 2005)
106