docKorupcja czy zapewnienie zgodności_raport_3005
download 
Reklamacja Transkrypt
Korupcja czy zapewnienie zgodności_raport_3005
Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych Spis treści 3 Przedmowa 5 Streszczenie 7 Wyniki badań I. Zwalczanie praktyk korupcyjnych pozostaje poważnym wyzwaniem II. Przedsiębiorstwa zdają sobie sprawę z ryzyk – ale czy podejmowane działania są wystarczające? III. Dochodzenia i ryzyko reputacyjne IV. Firmy nie prowadzą skutecznej oceny ryzyk korupcyjnych podczas fuzji i przejęć V. Agresywne działania organów ścigania wymuszają większe zaangażowanie przedsiębiorstw VI. Wykorzystanie potencjału, promowanie zgodności 25 Ryzyka i korzyści 26 Metoda przeprowadzania badań Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych Przedmowa W ostatnich miesiącach postępowania karne w sprawie praktyk korupcyjnych zajmowały czołowe miejsca wśród najważniejszych doniesień informacyjnych. Przedsiębiorstwa - zmuszone do zapłaty kar finansowych i rezygnacji z zysków - traciły na reputacji. W niektórych przypadkach ich szefowie trafiali do więzienia. Trudno jest stwierdzić, czy świadczy to o coraz większej skali łapownictwa i korupcji. Wiadomo natomiast, że działalność organów ścigania w wielu krajach przybiera na sile. Być może osoby kierujące niektórymi przedsiębiorstwami nadal uważają, że wręczanie łapówek stanowi bardzo opłacalną metodę na rozwój biznesu – że „to działa”. Jednak z całą pewnością ryzyko takiego postępowania w ostatnich latach znacząco wzrosło. Międzynarodowe organizacje, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) czy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) przyjęły szereg konwencji. W wielu krajach przyjęto przepisy antykorupcyjne, regulujące zachowania korporacyjne na rynkach krajowych oraz międzynarodowych. Organizacje pozarządowe, na przykład Transparency International, wywierają presję poprzez analizę i ocenę zjawiska łapownictwa zarówno od strony popytu, jak i podaży. W rezultacie, przedsiębiorstwa muszą przestrzegać prawa antykorupcyjnego we własnych krajach, a także na rynkach zagranicznych, na których prowadzą interesy handlowe. Jeżeli ich akcje są przedmiotem obrotu na giełdach krajów trzecich, wówczas mogą podlegać dalszym przepisom i regulacjom w zakresie zwalczania łapownictwa, obowiązującym w tych państwach. Spośród tych licznych regulacji prawnych, instrumentem, który stał się de facto międzynarodowym standardem w zakresie przeciwdziałania korupcji zagranicznych urzędników państwowych, jest amerykańska Ustawa o zagranicznych praktykach korupcyjnych (Foreign Corrupt Practices Act, Ustawa FCPA). Działania na rzecz egzekwowania jej postanowień, podejmowane przez Departament Sprawiedliwości USA oraz Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (SEC), charakteryzują się dużo większą agresywnością i szerszym zasięgiem terytorialnym niż jakiekolwiek inne tego typu przedsięwzięcia na świecie. Ustawa FCPA ma zastosowanie nie tylko do podmiotów regulowanych przez SEC lub przedsiębiorstw posiadających siedzibę w USA, a obywatele Stanów Zjednoczonych nie są jedynymi osobami podlegającymi jej przepisom. W rozumieniu Departamentu Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych, sam fakt przepływu płatności korupcyjnych przez amerykańskie banki clearingowe może stanowić na tyle wystarczające powiązanie z USA, aby postawić jego uczestników w stan oskarżenia. W rezultacie, korzystnym rozwiązaniem z punktu widzenia przedsiębiorstw byłoby ocenienie własnych działań antykorupcyjnych w porównaniu do Ustawy FCPA oraz wszelkich lokalnych przepisów prawa dotyczących łapownictwa popełnionego w kraju i poza jego granicami, zarówno w odniesieniu do sektora publicznego, jak i prywatnego. W związku z dużym zainteresowaniem problematyką przeciwdziałania korupcji, firma Ernst & Young przeprowadziła X Światowe badanie dotyczące nadużyć gospodarczych, z myślą o pogłębieniu wiedzy na temat tego, w jaki sposób przedsiębiorstwa zarządzają ryzykami dotyczącymi korumpowania urzędników państwowych poza krajami macierzystymi. Ponieważ skłonność do wręczania łapówek jest wyższa za granicą niż we własnym kraju, skoncentrowaliśmy się na wiedzy, jaką dyrektorzy przedsiębiorstw posiadają na temat przepisów oraz procedur w zakresie przekupywania zagranicznych urzędników państwowych. Jako że ocena poziomu znajomości u naszych respondentów ich lokalnych przepisów antykorupcyjnych nie była przedmiotem niniejszego badania, postanowiliśmy wykorzystać Ustawę FCPA jako instrument zastępujący wszystkie pozostałe regulacje prawne. Zważywszy, że Ustawa FCPA jest najbardziej surową z wprowadzonych w życie ustaw w sprawie łapownictwa, przedsiębiorstwa skorzystają na zdobyciu pełniejszej wiedzy na jej temat. Przeprowadzanie audytów wewnętrznych lub analiz due diligence, przy uwzględnieniu jej postanowień, z całą pewnością przynosi firmom korzyści. Opracowanie programu zgodności antykorupcyjnej w oparciu o wymagania wymienione zarówno w Ustawie FCPA, jak i w lokalnych przepisach, stanowi posunięcie rozważne i w coraz większym stopniu uzasadnione. Zachowania odbiegające od przyjętych norm są nieuniknione w dużych i niewielkich organizacjach. W przypadku incydentów wymagających przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, przedsiębiorstwa potrzebują pomocy w procesie gromadzenia dowodów i ustalania faktów. Zaangażowanie podmiotu zewnętrznego do przeprowadzenia gruntownego i niezależnego dochodzenia często ma istotne znaczenie dla zminimalizowania uszczerbku na reputacji oraz przekonania regulatorów i organów ścigania o zaangażowaniu przedsiębiorstwa w przywrócenie przejrzystości oraz zasad ładu korporacyjnego. Powyższa kwestia oraz inne zagadnienia stanowią przedmiot analizy naszego raportu. Niniejsze badanie zostało przeprowadzone w latach 20072008 na zlecenie Zespołu Zarządzania Ryzykiem Nadużyć firmy Ernst & Young. Składamy serdeczne podziękowania wszystkim uczestnikom badania za poświęcony czas i przekazane informacje. David L. Stulb Dyrektor Globalny Dział Zarządzania Ryzykiem Nadużyć Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 3 Streszczenie Korupcja stanowi coraz większy problem dla firm oraz kierujących nimi osób. Jest powszechnym zjawiskiem, pomimo wprowadzania na całym świecie bardzo wielu nowych przepisów antykorupcyjnych oraz coraz bardziej restrykcyjnych działań na rzecz ich egzekwowania. ► ► ► ► Co czwarta z osób objętych badaniem twierdzi, że w ciągu ostatnich 2 lat w jej firmie wystąpił przypadek łapownictwa lub korupcji. 23% respondentów było w stanie podać przykład, w którym od pracownika ich firmy starano się uzyskać łapówkę w zamian za pozyskanie lub kontynuację biznesu. 18% badanych przyznaje, że wie o sytuacji, w której ich firma straciła zamówienie lub kontrakt na rzecz konkurenta, który wręczył łapówkę. Ponad 1/3 wszystkich respondentów wyraża pogląd, że nasilają się nieuczciwe praktyki biznesowe. Władze egzekwują zgodność z przepisami w sposób znacznie surowszy niż w przeszłości. Liczba dochodzeń w sprawie przekupstwa popełnianego poza granicami kraju siedziby przedsiębiorcy, prowadzonych przez organy prokuratorskie w krajach OECD, zwiększyła się pięciokrotnie (z 51 przypadków w 2005 roku do 270 przypadków w 2007 roku). Ponadto, w coraz większym stopniu kierowane są oskarżenia przeciwko konkretnym osobom. ► ► Ponad 2/3 badanych osób sądzi, że przepisy oraz regulacje zwalczające łapownictwo i korupcję są egzekwowane w co najmniej umiarkowanie surowy sposób. Prawie 70% respondentów zauważa, że działania na rzecz zapewnienia zgodności z przepisami w ciągu ostatnich 5 lat przybrały na sile. Przedsiębiorstwa zdają sobie sprawę z ryzyk oraz twierdzą, że podejmują więcej działań zmierzających do wprowadzenia polityk i procedur antykorupcyjnych do swoich programów zgodności. ► ► Ponad połowa respondentów wyraża opinię, że zwiększenie liczby szkoleń oraz poprawa wiedzy przyczynia się do ograniczenia ryzyk. Ponad 45% ankietowanych twierdzi, że przed dokonaniem przejęcia innej firmy przeprowadza rutynową analizę due diligence pod kątem zgodności z prawem antykorupcyjnym. ► Ponad 2/3 uczestników badania uważa, że funkcjonujące w ich firmach komórki audytu wewnętrznego dysponują wiedzą pozwalającą wykrywać przypadki łapownictwa i praktyki korupcyjne, a ponad połowa jest zdania, że audyty zgodności stanowią skuteczny sposób ograniczania wskazanych powyżej ryzyk. Tym niemniej, badanie wskazuje na braki w znajomości Ustawy FCPA oraz jej wymagań. Przedsiębiorstwa mogłyby zyskać zarówno dzięki poprawie swojej wiedzy i świadomości w zakresie treści Ustawy FCPA, jak i na podniesieniu poziomu rozwiązań prewencyjnych ograniczających ryzyko łapownictwa i korupcji. ► Zaledwie 1/3 respondentów uważa, że posiada pewną wiedzę na temat Ustawy FCPA. ► 58% szefów działów prawnych nie zna Ustawy FCPA. Przedsiębiorstwa wykazują niedostateczny poziom zgodności z przepisami antykorupcyjnymi w obszarze podstawowych procesów gospodarczych. ► 43% respondentów wskazuje, że w ich firmach nie wprowadzono konkretnych procedur dotyczących relacji z urzędnikami państwowymi. ► 44% badanych twierdzi, że ich firmy nie posiadają procedur umożliwiających identyfikację podmiotów powiązanych z urzędnikami państwowymi. Stworzenie efektywnego programu antykorupcyjnego, obejmującego wdrożenie i stosowanie działań obliczonych na aktywne wyszukiwanie przypadków przekupstwa i korupcji, jest w dzisiejszym środowisku regulacyjnym niezbędne. Program antykorupcyjny musi być zintegrowany z funkcjonującą w firmie strategią zgodności z prawem (ang. compliance). Zważywszy na coraz większą determinację i aktywność regulatorów, przedsiębiorstwa zaniedbujące swoje słabe strony w obszarze zgodności z prawem niepotrzebnie narażają się na ryzyko. Istotą programu zgodności z przepisami nie jest jedynie unikanie kar finansowych bądź wewnętrznych problemów. Chodzi także o zrównoważenie potrzeby poprawy efektywności prowadzonego biznesu, tj. realizacji potencjału biznesowego, przy jednoczesnym niedopuszczeniu do powstania problemów po stronie firmy oraz jej kierownictwa. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 4 „Łapownictwo, przekupstwo oraz inne formy korupcji finansowej, jakich dopuszczają się osoby pełniące funkcje państwowe i polityczne, są godnym pożałowania zjawiskiem, występującym na całym świecie, o czym przekonują nas codziennie obowiązki Komisji działającej zgodnie z Ustawą o zagranicznych praktykach korupcyjnych (FCPA)”. Christopher Cox, Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) Wyniki badań Korupcja na całym świecie i we wszystkich sektorach jest wszechobecna. Władze państwowe poszczególnych krajów zdają sobie sprawę, że korupcja zakłóca uczciwość transakcji rynkowych, podkopuje publiczne zaufanie i opóźnia długofalowy rozwój gospodarczy. Dlatego jej zwalczanie w coraz większym stopniu stanowi priorytet działań organów ścigania i regulatorów na świecie. Faktem jest, że krajowe oraz ekstraterytorialne działania na rzecz egzekwowania przepisów, podejmowane przez regulatorów, szczególnie z USA, zostały w znaczący sposób zintensyfikowane –demaskując korupcjogenne działania niespotykanej dotąd liczby przedsiębiorstw i przedstawicieli ich najwyższych władz. Pomimo że Ustawa FCPA ma już ponad 30 lat, w ostatnim czasie odpowiednie egzekwowanie jej postanowień stało się wyjątkowo ważnym priorytetem dla Departamentu Sprawiedliwości USA oraz Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC). Po tym, jak amerykańskie władze objęły swoim nadzorem korporacje posiadające siedziby na całym świecie, w kampanię na rzecz ograniczania przekupstwa i korupcji włączyły się również organy nadzoru innych krajów. Oprócz Stanów Zjednoczonych, swoje zaangażowanie w tym zakresie wyraziło 36 innych krajów, które ratyfikowały Konwencję Antykorupcyjną OECD. Instytucje nadzoru oraz organy ścigania w tych krajach nie tylko same wszczynają większą liczbę dochodzeń (Wykres 1), ale prowadzą aktywną wymianę informacji z władzami amerykańskimi, wspomagając prowadzone przez nie działania. Wykres 1 OECD - Dochodzenia w sprawie zagranicznych przypadków łapownictwa11 250 200 150 100 50 0 2006 Pozostałe kraje OECD W rezultacie każde przedsiębiorstwo mające zamiar przejęcia innej firmy lub rozpoczęcia działalności handlowej poza granicami swojego kraju wkracza na terytorium coraz aktywniejszej kampanii prowadzonej przez regulatorów na całym świecie na rzecz zwalczania łapownictwa i korupcji. W niniejszej edycji Światowego badania dotyczącego nadużyć gospodarczych przeprowadziliśmy prawie 1,2 tysiąca rozmów z przedstawicielami dużych przedsiębiorstw z 33 krajów. Ich doświadczenia są rezultatem relacji z szerokim wachlarzem krajowych regulatorów i organów ścigania. Wydaje się, że menedżerowie, z którymi rozmawialiśmy, dysponują największymi możliwościami walki z łapownictwem i korupcją. Poza tym, ponieważ są członkami wyższego kierownictwa, potencjalnie narażeni są na największą odpowiedzialność osobistą. Ponad połowa z nich rekrutowała się z obszaru finansów, przy czym dyrektorzy finansowi stanowili blisko 25% naszych respondentów, a kolejne 15% stanowili szefowie komórek audytu wewnętrznego. Wśród pozostałych przedstawicieli kadry kierowniczej wyższego szczebla, z którymi przeprowadziliśmy wywiady, znaleźli się: dyrektorzy generalni, dyrektorzy operacyjni, dyrektorzy ds. prawnych, zgodności z przepisami oraz strategii, a także dyrektorzy komitetów audytowych oraz inni członkowie zarządów i rad nadzorczych. 300 2005 Ustawa FCPA stała się w praktyce światowym standardem w zakresie zwalczania międzynarodowego łapownictwa. Od czasu jej wejścia w życie była wielokrotnie nowelizowana przez Kongres Stanów Zjednoczonych, który zwiększał jej zakres i wprowadził kluczowe zmiany wynikające z podpisania Konwencji Antykorupcyjnej OECD. Każde przedsiębiorstwo nadzorowane przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) podlega przepisom Ustawy FCPA, która w takim wypadku ma zastosowanie do wszystkich oddziałów oraz spółek zależnych, bez względu na ich lokalizację. Co więcej, Ustawa FCPA obejmuje także wszystkie transakcje dokonywane za pośrednictwem amerykańskiego systemu bankowego lub na terytorium USA. W ten sposób nielegalna płatność realizowana przez firmę europejską na rzecz azjatyckiego konsultanta, ale za pośrednictwem amerykańskiego banku clearingowego, może uprawniać do rozpoczęcia działań prawnych w USA. Podobnie, wyjazd wakacyjny dla kanadyjskiego lekarza oraz jego rodziny do Nowego Jorku, który został zorganizowany i opłacony przez brazylijską firmę farmaceutyczną niezgodnie z Ustawą FCPA, może stać się przedmiotem dochodzenia ze strony władz amerykańskich. 2007 USA 1 Źródło: Raport z postępów w przestrzeganiu Konwencji OECD - 2007. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 5 Wielu uczestników naszego badania w ogóle nie zdziwiły pytania o funkcjonującą w ich firmie politykę antykorupcyjną. Gotowość do otwartego omawiania tych delikatnych spraw świadczy o tym, że dyskutowana tutaj kwestia plasuje się obecnie wśród priorytetowych zagadnień korporacyjnych. Wprawdzie respondenci generalnie zdają sobie sprawę, że łapownictwo i korupcja stanowią coraz większy problem, jednak być może nie są całkowicie świadomi, że skuteczne egzekwowanie istniejących przepisów antykorupcyjnych w szybkim tempie nabiera bardzo istotnego znaczenia. Zaledwie kilka lat temu podobne badanie skupiłoby się na wykrywaniu nieprawidłowości - obecnie jest poświęcone zgodności działań firm z obowiązującym prawem. Otoczenie prawne i regulacyjne W wielu organizacjach o światowym zasięgu przyjęto konwencje międzynarodowe, takie jak: ► ► ► ► Konwencja ONZ przeciwko korupcji, Konwencja Organizacji Państw Amerykańskich przeciwko korupcji, Konwencja Unii Afrykańskiej w sprawie zapobiegania i zwalczania korupcji, Konwencja Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju w sprawie zwalczania łapownictwa w stosunku do zagranicznych funkcjonariuszy publicznych. Ratyfikowanie powyższych konwencji międzynarodowych często wiązało się z koniecznością uchwalenia przez dany kraj ustawy wykonawczej do konwencji, zwiększającej surowość kar za działania korupcyjne. Wśród kilkudziesięciu krajów, które przyjęły takie ustawy, są między innymi: Nazwa ustawy Rok uchwalenia Australia Ustawa wprowadzająca poprawki do kodeksu karnego (korumpowanie zagranicznych funkcjonariuszy publicznych) 1999 Kanada Uchwała w sprawie korumpowania zagranicznych funkcjonariuszy publicznych 1998 Francja Kodeks karny oraz Kodeks postępowania karnego 2000 Niemcy Ustawa o zwalczaniu korumpowania zagranicznych urzędników 1999 Korea Południowa Ustawa w sprawie zapobiegania korumpowaniu zagranicznych funkcjonariuszy publicznych w międzynarodowych transakcjach biznesowych 1998 Wielka Brytania Ustawa o bezpieczeństwie i przeciwdziałaniu terroryzmowi 2001 Kraj Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 6 „Mam nadzieję i wierzę, że jeżeli nasi zagraniczni partnerzy dostrzegą nasze zaangażowanie na rzecz zwalczania korupcji na świecie oraz wprowadzania naszych przepisów antykorupcyjnych, wówczas wzrośnie prawdopodobieństwo, że będą ścigać korupcję w swoich krajach”. Alice Fisher, Wiceminister Sprawiedliwości, Departament Sprawiedliwości USA I. Zwalczanie praktyk korupcyjnych pozostaje poważnym wyzwaniem Pomimo starań podejmowanych przez niektóre rządy, organizacje pozarządowe oraz organy ścigania, ryzyko łapownictwa i korupcji pozostaje powszechnym zjawiskiem. Co czwarta z osób objętych naszym badaniem stwierdziła, że w ciągu ostatnich 2 lat w jej firmie wystąpił przypadek przekupstwa lub korupcji (Wykres 2). W porównaniu z innymi regionami świata, znacznie wyższy poziom korupcji stwierdzono w przypadku Bliskiego Wschodu, Indii i Afryki oraz Dalekiego Wschodu (odpowiednio 48% oraz 56%). Nieoczekiwanie na czele wszystkich regionów znalazła się Japonia, gdzie około 72% respondentów w nie tak odległej przeszłości zetknęło się z łapownictwem bądź korupcją. Takie wskazania kłócą się z opublikowanym przez Transparency International Indeksem Percepcji Korupcji, który w 2007 roku umieścił Japonię na 17 miejscu wśród krajów o najniższej skali korupcji (przed Stanami Zjednoczonymi). Wykres 2 Powszechność łapownictwa bądź korupcji Przypadek łapownictwa lub 18 23 24 korupcji Żądanie łapówki w zamian za 65 pozyskanie lub 46 50 kontynuację biznesu Utrata zamówienia lub kontraktu na rzecz konkurenta, 11 27 36 który wręczył łapówkę Nie wiem Nie Tak Pytanie: Czy w ciągu ostatnich 2 lat w Twojej firmie wystąpił przypadek łapownictwa lub korupcji? Czy znasz przypadek, w którym od pracownika Twojej firmy żądano łapówki w zamian za pozyskanie lub kontynuację biznesu? Czy wiesz o sytuacji, w której Twoja firma utraciła zamówienie lub kontrakt na rzecz konkurenta, który wręczył łapówkę? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Z naszego badania wynika, że 23% respondentów zna przypadek, w którym od pracownika ich firmy żądano łapówki w zamian za pozyskanie lub kontynuację biznesu (Wykres 2). Chyba jeszcze bardziej przykry jest fakt, że 18% ankietowanych przyznaje, że wie o sytuacji, w której ich firma utraciła zamówienie lub kontrakt na rzecz konkurenta, który wręczył łapówkę. Przypadek Japonii Uczestnicy naszego badania w Japonii wyraźnie odróżniali się od pozostałych respondentów. Około 72% stwierdziło, że w ciągu ostatnich 2 lat w ich firmie wystąpił przypadek przekupstwa lub korupcji. Połowa przyznała, że firma doznała utraty biznesu na rzecz konkurentów, którzy wręczali łapówki. Jednakże na pytanie o uwarunkowania lokalne, jedynie 2% wyraziło pogląd, że korupcja jest powszechnym zjawiskiem w ich sektorze. Różnica w percepcji respondentów na temat uwarunkowań lokalnych wobec sytuacji korupcyjnych występujących w całej organizacji może wskazywać, że japońskie przedsiębiorstwa doświadczają znacznie więcej zachowań korupcyjnych w ich zagranicznych oddziałach niż lokalnie. W przypadku zapytań o stopień egzekwowania przepisów i regulacji dotyczących łapownictwa oraz korupcji, japońskie przedsiębiorstwa znalazły się na czele firm uważających, że lokalne władze egzekwują stosowanie prawa w bardzo rygorystyczny sposób. Z pewnością, poziom publicznej świadomości w Japonii w zakresie oszustw, łapownictwa i korupcji jest najwyższy w historii tego kraju. Otoczenie prawne i regulacyjne przechodzi bardzo istotne zmiany w następstwie wielu, bardzo głośnych przypadków nadużyć. Były one niewątpliwie przyczyną ogromnego, publicznego wstydu. Częściowo w reakcji na te wydarzenia, Japonia uchwaliła przepisy dotyczące instrumentów finansowych i giełdy, z myślą o wzmocnieniu odpowiedzialności korporacyjnej. Odbyło się to w ramach tzw. ustawy J-SOX, która zwiększyła przejrzystość w obszarze odpowiedzialności kierownictwa za wewnętrzne mechanizmy kontrolne nad sprawozdawczością finansową. Japońska Agencja Nadzoru Finansowego, pełniąca funkcję urzędu nadzoru nad kluczowymi rynkami, w istotny sposób zintensyfikowała działania na rzecz egzekwowania przepisów w wielu obszarach, w tym dotyczących oszustw księgowych i nielegalnych transakcji z udziałem osób mających dostęp do poufnych informacji (ang. insider trading). Obserwuje się wzrost liczby nakładanych grzywien i kar. Mając na uwadze znaczenie Japonii dla światowej gospodarki, dążenie tego kraju do ochrony i umacniania swojej reputacji należy uznać za słuszne. Płynąca ze strony OECD krytyka dotycząca egzekwowania przez Japonię przepisów antykorupcyjnych doprowadziła do większej dyskusji wśród liderów biznesu, regulatorów oraz naukowców nad problemami łapownictwa i korupcji. Z przeprowadzonego przez nas badania wynika, że korporacyjna Japonia jest przygotowana do podjęcia otwartej rozmowy na temat powyższej kwestii. Surowsze egzekwowanie prawa dodatkowo przyczyni się do podniesienia zmieniających się standardów zachowań. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 7 Ponad jedna trzecia wszystkich badanych była zdania, że problem łapownictwa i nieuczciwych praktyk biznesowych nasila się. Zapytaliśmy respondentów o częstotliwość występowania łapownictwa i korupcji w reprezentowanym przez nich sektorze. Ogólnie biorąc, pomimo pewnych różnic w zależności od branży, wskaźniki te były wysokie, przy czym dwie piąte uczestników badania stwierdziło, że przekupstwo jest powszechnym zjawiskiem w ich sektorze gospodarki. Respondenci reprezentujący przemysł górniczy i sektor usług użyteczności publicznej uznali je za powszechniejsze natomiast przedstawiciele bankowości i energetyki postrzegali je jako stosunkowo rzadsze zjawisko. Można odnieść wrażenie, że powyższe wnioski niezupełnie pokrywają się z działaniami urzędów nadzoru w USA, gdzie - za sprawą nieuczciwych praktyk biznesowych - teraz sektor energetyczny jest przedmiotem dokładnej obserwacji zarówno Departamentu Sprawiedliwości, jak i Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC). Tabela 1 Odsetek respondentów twierdzących, że korupcja jest powszechnym zjawiskiem w sektorze Górnictwo jednolitością we wszystkich sektorach gospodarki oraz w odniesieniu do wszystkich funkcji zawodowych. Znajduje także potwierdzenie w przypadku większości regionów świata, przy czym w Ameryce Północnej i Japonii wzrasta do ponad 60%. Niezależnie od tego, czy dane przedsiębiorstwo doświadczyło przypadku łapownictwa lub korupcji w ciągu ostatnich 2 lat, kwestia postrzegania egzekwowania specjalnie się nie różni. Obiektywnie można stwierdzić, że – w opinii niemal połowy respondentów – ich lokalni regulatorzy prezentują w tej kwestii agresywne stanowisko. Faktem jest bowiem, że lokalni regulatorzy i organy ścigania wielokrotnie współpracują z władzami amerykańskimi i muszą dotrzymać im kroku. Równoległe czy nawet wspólne dochodzenia są bardzo częste, co powoduje upowszechnienie percepcji wzmożonej stanowczości regulatorów. Wykres 3 Poziom egzekwowania przepisów antykorupcyjnych 11 47 29 Niezwykle wysoki Nieznacznie wyższy Podobny 43 Umiarkowanie wysoki Ubezpieczenia 41 Niezbyt wysoki Produkcja 40 Telekomunikacja 38 Żywność i napoje 35 Dobra użytkowe 34 Farmaceutyki 33 Bankowość i rynki kapitałowe 31 Energetyka (ropa, gaz, energia elektryczna) 30 Kiedy zapytaliśmy o „drugą stronę równania”, czyli kwestię odpowiedniego egzekwowania przepisów, okazało się, że odpowiedzi były jeszcze bardziej zdecydowane. W opinii ponad 2/3 respondentów, egzekwowanie przepisów i regulacji wymierzonych przeciwko łapownictwu i korupcji odbywa się w ich kraju na co najmniej umiarkowanie wysokim poziomie (Wykres 3). Ok. 40% ankietowanych oceniło działania lokalnych organów ścigania jako bardzo lub niezwykle rygorystyczne. Poziom ten wykazuje się zadziwiającą Znacząco wyższy Bardzo wysoki Usługi użyteczności publicznej 30 23 44 Znacząco niższy W ogóle nie wysoki Nie mam zdania Nie mam zdanie 26 21 5 4 Nieznacznie niższy 1 2 4 Jaki jest poziom egzekwowania Zmiana poziomu przepisów zwalczających egzekwowania przepisów w łapownictwo i korupcję? ciągu ostatnich 5 lat Pytanie: Jaki jest poziom egzekwowania przepisów antykorupcyjnych wobec przedsiębiorstw posiadających siedzibę w Twoim kraju? Czy zmienił się on w porównaniu z sytuacją sprzed 5 lat? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Powyższy wykres świadczy o zmianie w porównaniu z poprzednimi latami, ponieważ niemal 25% respondentów zauważyło, że w ich kraju na przestrzeni ostatnich 5 lat przepisy antykorupcyjne zaczęły być egzekwowane w restrykcyjniejszy sposób. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 8 „W swoim myśleniu, ludzie muszą wyjść poza kategorie prostej, bezpośredniej łapówki. Każde wydane przez pracownika lub osobę trzecią zezwolenie na dokonanie płatności na rzecz urzędnika państwowego bądź pracownika przedsiębiorstwa państwowego jest niezgodne z prawem. Nie ma również znaczenia to, czy próba wręczenia łapówki powiodła się”. Mark Mendelsohn, Zastępca Dyrektora, Wydział do Spraw Nadużyć Gospodarczych, Pion Karny, Departament Sprawiedliwości USA Na przykład, z oskarżeń wniesionych w ubiegłym roku w USA wynika, że organy państwowe stały się wyjątkowo biegłe w podążaniu śledczym tropem z przedsiębiorstwa na przedsiębiorstwo. Organy prokuratorskie zachęcają firmy do dobrowolnego ujawniania informacji na temat przypadków naruszania przepisów i podejmowania współpracy w zamian za łagodniejsze traktowanie. Prowadzi to do zdobycia dowodów dotyczących wykroczeń popełnionych przez inne przedsiębiorstwa, wywierając na te przedsiębiorstwa presję składania zeznań przeciwko sobie samym. W jednym godnym odnotowania przypadku w 2007 roku, o którym głośno było w mediach, amerykańscy prokuratorzy poszli za tropem mającym swój początek w sprawie dotyczącej przemysłu naftowo-gazowego, aby trafić do usługodawcy danej firmy, a następnie do kilkunastu klientów tegoż usługodawcy. Coraz powszechniejszym zjawiskiem staje się równoczesny pościg za kilkoma spółkami reprezentującymi daną branżę, czego byliśmy świadkami w ostatnich miesiącach w branży medycznej. Jednak pomimo silnej presji na dobrowolne ujawnianie incydentów korupcyjnych, przedstawiciele Departamentu Sprawiedliwości USA publicznie stwierdzili, że zaledwie 30% dochodzeń prowadzonych przez nich w ostatnim czasie zostało wszczętych w wyniku ujawnienia przez firmy informacji na temat incydentów korupcyjnych w ich organizacjach. Tym samym, amerykańskie władze nadal dowodzą swojej skuteczności w uruchamianiu nowych spraw dzięki informacjom z anonimowych linii zaufania, sieci informatorów bądź innych źródeł. Departament Sprawiedliwości USA zachęca również firmy do zawierania porozumień z lokalnymi prokuratorami prowadzącymi postępowania. Niekiedy umowy o zawieszeniu postępowania zawierane są pod warunkiem, że firma, w określonym czasie, porozumie się z prokuraturą co do sposobu zakończenia postępowania. Zdarza się również, że firmy same ujawniają sprzeczny z ustawą incydent, a Departament Sprawiedliwości USA nakłada na nie karę finansową, powstrzymując się jednak od wszczęcia postępowania prokuratorskiego. Oczywiście pod warunkiem, że firmy wprowadzą uzgodnione kontrole i rozwiązania służące zapewnieniu zgodności z Ustawą FCPA, zapobiegające powtórzeniu się zgłoszonego incydentu. Niezależnie jednak od przyjętego rozwiązania, wejście w konflikt z władzami amerykańskimi w związku z naruszeniem zapisów Ustawy FCPA jest bardzo kosztowne. Skupiając się jedynie na konsekwencjach finansowych, dziesięć największych postępowań prokuratorskich prowadzonych od 2007 roku kosztowało firmy 175 milionów USD. Kwota ta nie obejmuje oczywiście dodatkowych, wysokich kosztów związanych z zaangażowaniem zewnętrznego podmiotu monitorującego oraz wdrożeniem kontroli wewnętrznych zapobiegających przyszłym incydentom. Oczywiście, najtrudniejsza jest wycena kosztów pogorszenia się reputacji firmy. Poza znaczącą liczbą osób zaangażowanych w prowadzenie dochodzeń, Departament Sprawiedliwości USA posiada również możliwość zawieszenia postępowania prokuratorskiego, a nawet zawierania z firmami porozumień o umorzeniu postępowań. Porozumienie o zawieszeniu postępowania prokuratorskiego (ang. Deferred Prosecution Agrement lub DPA) w sprawach związanych z Ustawą FCPA zawiera często postanowienie o wprowadzeniu do firmy zewnętrznego podmiotu monitorującego działalność firmy lub zewnętrznego konsultanta ds. zgodności. W zeszłym roku dwanaście umów o zawieszeniu postępowania zawierało zapisy o wprowadzeniu takiego monitoringu. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 9 II. Przedsiębiorstwa zdają sobie sprawę z ryzyk – ale czy podejmowane działania są wystarczające? Z naszego badania wynika, że przedsiębiorstwa uświadomiły sobie ryzyka związane z dokonywaniem nielegalnych płatności. Świat biznesu zdaje sobie sprawę z negatywnych skutków dla reputacji oraz prawnych i handlowych konsekwencji, jakie mogą zostać wywołane zarzutami dotyczącymi zachowań korupcyjnych. Faktem jest, że 56% respondentów stwierdziło z całą pewnością, iż kierownictwo rozumie potencjalne zagrożenia, jakie niosą dla ich firm powyższe ryzyka. Jak wskazano w przedstawionych poniżej wnioskach z badania, przedsiębiorstwa z zaufaniem wyrażały się o stosowanym przez siebie podejściu do ryzyk korupcyjnych w kontekście fuzji i przejęć. Wyraziły także opinię, że działające w firmach struktury audytu wewnętrznego mają zapewnione szkolenia oraz środki niezbędne do wykrywania łapownictwa i praktyk korupcyjnych. Ponad 2/3 badanych stwierdziło, że członkowie kierownictwa zdają sobie sprawę, które mechanizmy kontrolne zawiodły, a których zabrakło w chwili wystąpienia korupcyjnych płatności. Podejście stosowane przez daną firmę do zarządzania powyższymi ryzykami jest najczęściej uzależnione od jej indywidualnego rozumienia możliwości i prawdopodobieństwa wystąpienia kar bądź innych negatywnych skutków. Uczestnicy naszego badania najczęściej zwracali uwagę na dwa negatywne skutki, tj. grzywny i kary oraz wykluczenie z rynku (Wykres 4). Każdy z nich został wymieniony przez niemal połowę respondentów. Grzywny i kary stanowiły znacznie większy problem dla przedsiębiorstw z USA, a także z Japonii i Wielkiej Brytanii. Wziąwszy pod uwagę stosunkowo niewielki poziom egzekwowania przepisów antykorupcyjnych przez krajowych regulatorów w Japonii i Wielkiej Brytanii, obawy wyrażone w tych krajach zasługują na szczególną uwagę. W porównaniu z grzywnami nakładanymi w związku z nadużyciami i innymi przestępstwami finansowymi w Stanach Zjednoczonych, kary finansowe płacone w Japonii i Wielkiej Brytanii nie wydają się wysokie. W przypadku Francji oraz Niemiec, największe obawy były związane z blokadą dostępu do określonych rynków, co może świadczyć o stosunkowo dużym znaczeniu przychodów z sektora publicznego dla respondentów w tych krajach. Rosnące koszty zapewnienia zgodności oraz ewentualne kary pozbawienia wolności dla pracowników były stosunkowo rzadziej wymieniane. Tym niemniej, jeżeli chodzi o koszty zapewnienia zgodności, respondenci z USA i Australii wyrazili prawie dwukrotnie większe zaniepokojenie niż pozostali uczestnicy badania. Niewątpliwie, świadczy to o tym, że otoczenie regulacyjne tych krajów charakteryzuje się jednym z najwyższych na świecie stopniem ingerencji i złożoności. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 10 „Pracownikom należy zakomunikować, że korupcja, oszustwa oraz łapownictwo nie będą tolerowane. Trzeba im także uświadomić, jakie kary grożą za nieprzestrzeganie przepisów”. Dyrektor ds. zgodności, Holandia Wykres 4 Poważne skutki dla biznesu związane z zarzutami dotyczącymi korupcji USA Wielka Brytania Niemcy Francja Japonia Chiny/ Hong Kong Australia Grzywny i kary 45 56 55 38 44 84 71 37 Wykluczenie rynków 44 26 42 54 54 45 40 35 37 40 40 34 14 17 35 29 54 36 30 28 14 6 57 29 48 43 18 22 6 0 57 17 32 28 22 6 10 22 Brak możliwości rozwoju bądź 35 prowadzenia ekspansji biznesowej Wzrost kosztów zapewnienia zgodności Procesy sądowe z udziałem akcjonariuszy /konkurentów Pozbawienie wolności pracowników 21 Pytanie: Jakie są 3 najpoważniejsze skutki dla biznesu w związku z postawieniem firmie zarzutów dotyczących łapownictwa lub korupcyjnych praktyk biznesowych? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Należy się spodziewać, że w najbliższej przyszłości powyższe wskazania będą w pozostałych krajach się zwiększać. Amerykańscy regulatorzy w dalszym ciągu, ze szczególnym upodobaniem, ustanawiają monitoring zgodności w ramach porozumień ugodowych. Zważywszy na szeroki zakres tych porozumień, opłaty związane z działalnością osób odpowiedzialnych za prowadzenie tego monitoringu – a ponoszone przez przedsiębiorstwa – są znaczne. Efektem rosnącej częstotliwości wprowadzania monitoringu zgodności na potrzeby zawieszenia postępowania prokuratorskiego były przesłuchania w Kongresie w marcu 2008 roku. Zgłoszono obawy co do potencjalnego konfliktu interesów w przypadku powoływania na osoby prowadzące monitoring zgodności byłych urzędników organów regulacyjnych. Tuż przed przesłuchaniami Departament Sprawiedliwości wydał nowe wskazówki w sprawie procesu powoływania takich osób. Nie wiadomo jeszcze, jakie będą praktyczne konsekwencje zmian. Zważywszy na koszty dochodzeń, ewentualnych grzywien i kar, koszty uszczerbku na reputacji oraz działań naprawczych podejmowanych po zakończeniu czynności dochodzeniowych, największym priorytetem dla korporacji staje się znalezienie sposobu na przyjęcie odpowiedniego podejścia oraz proaktywnego nastawienia do kwestii zapobiegania nieuczciwym praktykom. Zapytaliśmy respondentów o działania, jakie ich zdaniem byłyby najskuteczniejsze w realizacji tego priorytetu. Wśród udzielonych odpowiedzi na dwóch pierwszych miejscach znalazły się: intensyfikacja szkoleń i podnoszenie świadomości oraz wewnętrzne audyty nastawione na zgodność z przepisami antykorupcyjnymi. Tuż za nimi uplasowały się bardziej rygorystyczne mechanizmy kontroli płatności obarczonych wysokim ryzykiem. Mniej niż 1/3 ankietowanych wśród najlepszych rozwiązań wymieniła gorącą linię dla informatorów lub analizy prawne. Uzyskane rezultaty są w miarę spójne we wszystkich regionach, sektorach i grupach zawodowych, jednak interesujący jest fakt, że - w porównaniu z innymi regionami - firmy z Ameryki Północnej z dużo większym entuzjazmem (77%) wypowiadały się na temat uruchamiania gorących linii dla osób informujących o nieprawidłowościach. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 11 Tabela 2 Odsetek respondentów twierdzących, że zgłaszanie nieprawidłowości przez informatorów (ang. whistleblowing) stanowi skuteczny środek ograniczania łapownictwa i korupcji Ameryka Północna 77 Australia i Nowa Zelandia 58 Ameryka Łacińska 50 Bliski Wschód, Indie i Afryka 37 Europa Zachodnia 23 Europa Środkowa-Wschodnia 20 Daleki Wschód 15 Japonia 6 Tabela przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Powyższe wyniki wskazują, że firmy prowadzące globalną działalność gospodarczą muszą uwzględniać lokalną specyfikę rynku. W takich regionach jak: Europa Środkowo-Wschodnia, Daleki Wschód czy Japonia, gdzie gorące linie są postrzegane jako stosunkowo mniej efektywne narzędzie walki z korupcją, firmy muszą poszukiwać innowacyjnych metod. Ogólnie biorąc, uczestnicy badania doceniają znaczenie, jakie ma prezentowanie odpowiedniej i jednoznacznej postawy przez pracowników najwyższego szczebla organizacji, tj. zademonstrowanie niechęci kierownictwa do tolerowania nieuczciwych praktyk. Odzwierciedleniem takiej postawy mają być kodeksy postępowania, do których posiadania przyznaje się ok. 90% respondentów. Około 4/5 respondentów, u których wprowadzono taki zbiór zasad, potwierdza jego przydatność w zapobieganiu i wykrywaniu korupcji. Tym niemniej, kodeks postępowania będzie tylko wtedy zachęcał do podejmowania etycznych zachowań, gdy jego użytkownicy dokładnie zapoznają się z zawartymi w nim postanowieniami i poznają ich powiązania z przepisami prawa. Oczywiście musi jeszcze istnieć mechanizm, który umożliwi zgłaszanie i śledzenie przypadków naruszenia postanowień kodeksu. Rozumiemy, że w niektórych państwach wprowadzenie takiego mechanizmu może być niemożliwe ze względów prawnych. Mimo to kodeks postępowania nieposiadający jakiegokolwiek mechanizmu anonimowego zgłaszania nieprawidłowości lub nawet przewidujący taki mechanizm, ale który nie jest powszechnie znany i na bieżąco stosowany, jest kodeksem pozbawionym kluczowego elementu. Z naszego badania wynika, że mniej niż połowa respondentów wie o dostępności telefonicznej gorącej linii, umożliwiającej zgłaszanie wszelkich podejrzanych incydentów. III. Dochodzenia i ryzyko reputacyjne Jednym z kluczy do sukcesu w ograniczaniu problemów nadużyć, łapownictwa i korupcji jest wprowadzenie w firmie systemu zgłaszania i badania zarzutów dotyczących niedozwolonych zachowań. Jeżeli w opinii interesariuszy dochodzenie będzie przeprowadzone w sposób stronniczy lub niekompetentny, może to być powodem negatywnych konsekwencji. Wiara w należyte wykonywanie obowiązków przez przedstawicieli ścisłego kierownictwa zostanie podkopana, a rozczarowani pracownicy poważnie zastanowią się nad kontynuacją współpracy. Około połowa respondentów jest zdania, że inwestorzy oraz klienci są grupami, które najbardziej cierpią wskutek braku niezależnych i gruntownych dochodzeń w sprawie zarzutów dotyczących łapownictwa i korupcji. W dalszej kolejności wymieniano opinię publiczną oraz własnych pracowników (Wykres 5). Dokładniejsza analiza udzielonych odpowiedzi pozwala zauważyć poważnie rozbieżności pomiędzy regionami, co do sposobu, w jaki respondenci postrzegają wpływ braku skutecznego zbadania przypadków łapownictwa i korupcji na poszczególne grupy interesariuszy. Przykładowo w Oceanii aż 75% badanych twierdzi, że jedną z trzech najbardziej poszkodowanych grup są inwestorzy, podczas gdy identyczny pogląd podziela zaledwie 21% respondentów japońskich. W Ameryce Północnej 54% osób wskazuje na pracowników jako jedną z trzech grup, które najbardziej dotyka brak należytego wyjaśnienia powyższych nieprawidłowości, a w Europie Środkowo-Wschodniej wskaźnik ten wynosi jedynie 16%. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 12 „W regulowanych sektorach przedsiębiorstwa są stale obserwowane przez akcjonariuszy, regulatorów i klientów. Dlatego wymagaja one nieustannej staranności w działaniu”. Dyrektor finansowy, Australia Wykres 5 przedsiębiorstw, zarządów i niezależnych audytorów opowiada się za kompetentnym i gruntownym dochodzeniem prowadzonym przez niezależny zespół dochodzeniowy. Często wiąże się to z zaangażowaniem kancelarii prawnej oraz profesjonalnej firmy doradczej, posiadających doświadczenie w prowadzeniu audytów śledczych i wiodącą praktykę w prowadzeniu dochodzeń. Interesariusze, którzy ponoszą negatywne konsekwencje wskutek zarzutów dotyczących łapownictwa lub korupcji 54 Inwestorzy 47 Klienci 33 Pracownicy 29 Regulatorzy finansowi 24 Dostawcy 22 Media Organizacje pozarządowe Dział audytu wewnętrznego – najlepsze rozwiązanie? 41 Opinia publiczna 7 Pytanie: Brak niezależnego i gruntownego dochodzenia w sprawie zarzutów dotyczących łapownictwa i korupcji może odbijać się negatywnie na wielu różnych interesariuszach. Jakie 3 grupy mogą być tym dotknięte w największym stopniu? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Oczekiwania wobec komórek audytu wewnętrznego jeszcze nigdy nie były tak wysokie jak obecnie. Interesariusze oczekują, że specjaliści odpowiedzialni za audyt wewnętrzny będą koncentrować się na ocenie ryzyk obejmujących całą działalność przedsiębiorstwa. W tym względzie, często najważniejszymi priorytetami są ryzyka biznesowe i operacyjne. Zarówno personel, jak i budżety znajdują się pod presją, aby powyższe kwestie były rozwiązywane zarówno w centrali firmy, jak i jej odległych lokalizacjach międzynarodowych. Ponadto, zgodnie ze Światowym badaniem dotyczącym audytu wewnętrznego, przeprowadzonym przez Ernst & Young w 2007 roku, przedsiębiorstwa oczekują, że działy audytu wewnętrznego będą odgrywać krytyczną rolę w wykrywaniu i badaniu nadużyć. Wykres 6 Przedsiębiorstwo, którego finanse i reputacja zostają niespodziewanie narażone na ryzyko w związku z zarzutami o korupcję, może odczuwać pokusę, aby powstrzymywać i zawężać prowadzone w tej sprawie dochodzenie. Jednak takie podejście pociąga za sobą kolejne ryzyka, ponieważ sposób prowadzenia dochodzenia jednoznacznie informuje o uczciwości kierownictwa oraz jego stosunku do korupcji. Terminowe, gruntowne, przejrzyste i niezależne badanie świadczy o tym, że przedstawiciele kadry kierowniczej wyższego szczebla rzeczywiście chcą wprowadzić środki dyscyplinarne – kierując się nie zwykłym strachem przed karami, ale pragnieniem prowadzenia uczciwego i etycznego przedsiębiorstwa. Dochodzenia zapewniają kierownictwu okazję do zademonstrowania, że zachowania nieetyczne nie będą tolerowane, a każdy członek organizacji spotka się ze sprawiedliwym traktowaniem. Zobowiązanie najwyższych rangą urzędników do podejmowania właściwych działań i odpowiedzialnego postępowania buduje kulturę, w której pracownicy będą zgłaszać swoje problemy i niepokoje, mając pewność, że zostaną potraktowani w sposób poważny i profesjonalny. Podjęcie zdecydowanego dochodzenia chroni reputację firmy. Kluczowym aspektem w tym względzie jest posiadanie doświadczonego i niezależnego zespołu specjalizującego się w dochodzeniach, który będzie w stanie ustalić istotne fakty i zabezpieczyć stosowne dowody w formie papierowej i elektronicznej. Wiele Wiedza audytu wewnętrznego jest wystarczająca, aby skutecznie identyfikować przypadki łapownictwa i praktyk korupcyjnych 3 4 8 30 W pełni się zgadzam Raczej tak 12 Nie mam zdania Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem 43 Pytanie: Zgadza się Pani/Pan z twierdzeniem, że audytorzy wewnętrzni posiadają wystarczająco rozległą wiedzę i zrozumienie ryzyk oraz symptomów łapownictwa i praktyk korupcyjnych, aby je identyfikować w toku swojej pracy? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 13 Tabela 3 wiedzę i umiejętności. Podobnego zdania są członkowie kierownictwa firm reprezentujących większość sektorów przemysłu. Odsetek respondentów twierdzących, że audytorzy wewnętrzni są niezbyt skuteczni bądź zupełnie nieskuteczni Europa Środkowo-Wschodnia Wykres 7 44 Efektywność zespołów audytu wewnętrznego w wykrywaniu przypadków łapownictwa i praktyk Australia/Nowa Zelandia 32 Europa Zachodnia 25 Ameryka Północna 19 Daleki Wschód 11 Bliski Wschód, Indie i Afryka 11 Japonia 8 Niezbyt skuteczni Ameryka Łacińska 7 Nieskuteczni Pytanie: Jak skuteczni są audytorzy wewnętrzni w wykrywaniu łapownictwa i nieuczciwych praktyk korupcyjnych? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Chociaż niektórzy mogą postrzegać łapownictwo i korupcję jedynie jako jeden z rodzajów nadużyć gospodarczych, takie uproszczenie niesie ze sobą wiele niebezpiecznych implikacji. Zdecydowana większość przepisów antykorupcyjnych, a wśród nich z pewnością Ustawa FCPA, nie uwzględnia tradycyjnego czynnika materialności. Regulacje w tym względzie przewidują zero tolerancji, bez względu na kwotę czy skalę zjawiska. Audytorzy wewnętrzni - często pracujący w centrali firmy, zmagający się z presją czasu, bez odpowiedniego przeszkolenia i czasem ze zwykłymi listami kontrolnymi w ręku - mają za zadanie wykrywać nieuczciwe praktyki podczas krótkich wizyt w poszczególnych oddziałach swoich firm. Nierzadko praca zespołu audytu w bardzo dużym stopniu opiera się na współpracy z lokalnym personelem i członkami kierownictwa, którzy pomagają w wyjaśnianiu materiałów sporządzonych w lokalnym języku oraz interpretacji praktyk biznesowych specyficznych dla danej lokalizacji. Kwestionariusze, w treści których dyrektorzy i kierownicy średniego szczebla mają wskazać czy wiadomo im o ewentualnych przypadkach wręczania łapówek, są niewystarczające. Tym niemniej, uczestnicy naszego badania są przekonani, że funkcjonujące w ich firmach wewnętrzne zespoły audytu dysponują wiedzą pozwalającą wykrywać przypadki łapownictwa i praktyk korupcyjnych (Wykres 6). 2/3 dyrektorów generalnych, dyrektorów finansowych i dyrektorów ds. ryzyk zgodnie twierdzi, że ich wewnętrzne zespoły audytu posiadają niezbędną 4 4 Bardzo skuteczni 4 22 20 Skuteczni Dość skuteczni Nie wiem 46 Pytanie: Jak skuteczni w wykrywaniu przypadków łapownictwa i praktyk korupcyjnych są audytorzy wewnętrzni? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). W opinii większości naszych respondentów, komórka audytu wewnętrznego efektywnie wykorzystuje w pracy posiadaną wiedzę. Według wskazań ok. 72% ankietowanych, audytorzy wewnętrzni skutecznie wykrywają przypadki przekupstwa i nieuczciwych praktyk (Wykres 7). Jednak powodem do niepokoju dla kadry kierowniczej wyższego szczebla oraz członków zarządu powinien być odsetek respondentów, którzy twierdzą, że dział audytu wewnętrznego jest w tym względzie niezbyt skuteczny lub zupełnie nieskuteczny. Faktem jest, że nawet 22% przepytanych przez nas osób kierujących jednostkami audytu wewnętrznego wyraziło opinię, że ich komórki bądź nie koncentrowały się na tym obszarze ryzyka bądź nie były skuteczne w działaniu. Wśród odpowiedzi udzielanych przez respondentów można dostrzec duże rozbieżności w zależności od regionu geograficznego. Osoby z Ameryki Łacińskiej i Japonii wykazują więcej optymizmu, ponieważ tylko, 7% i 8% badanych (odpowiednio) nie ma przekonania co do skutecznych działań audytorów wewnętrznych. Z drugiej strony, respondenci w Europie ŚrodkowoWschodniej wyrażają zdecydowanie najbardziej negatywne opinie. Ponad 40% specjalistów z firm prowadzących działalność w tych krajach nisko ocenia skuteczność działów audytu wewnętrznego w tym obszarze. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badanie nadużyć gospodarczych 14 „Regularnie przeprowadzamy zupełnie niezapowiedziane audyty wewnętrzne. W przypadku stwierdzenia nadużycia, skracamy cykl wewnętrznych audytów, a jednocześnie dokonujemy kontroli losowych”. Dyrektor ds. ryzyk, Niemcy Z naszego doświadczenia wynika, że specjaliści do spraw audytu wewnętrznego odnieśliby korzyści dzięki szkoleniom z zakresu łapownictwa i nieuczciwych praktyk. Szkolenie dostosowane do ich potrzeb nabiera krytycznego znaczenia, jeżeli weźmiemy pod uwagę rolę, jaką audytorzy wewnętrzni mają do odegrania w obszarze nadzoru nad procesami biznesowymi i „awaryjnego reagowania”. Poprawa znajomości wymogów zawartych w odpowiednich antykorupcyjnych aktach ustawodawczych podniesie poziom ich możliwości rozpoznawania potencjalnych problemów lub symptomów działań korupcyjnych. W przypadku stwierdzenia poważnych problemów wymagających wszczęcia dochodzenia, przedstawiciele kadry kierowniczej – począwszy od członków zarządu, aż po dział prawny/zgodności oraz dział audytu wewnętrznego – muszą wiedzieć, kiedy zwrócić się do zewnętrznych prawników i/lub audytorów śledczych. Zabezpieczenie elektronicznych dowodów często jest jedną z najpilniejszych rzeczy, która – z uwagi na różnorodność przepisów dotyczących ochrony danych osobowych w różnych lokalizacjach – wymaga specjalistycznej wiedzy na bardzo wysokim poziomie. Poprawa skuteczności komórek audytu wewnętrznego W związku z gwałtownym wzrostem wymagań dotyczących zgodności z prawem, członkowie zarządu, kadra kierownicza wyższego szczebla oraz przedstawiciele kluczowych interesariuszy intensyfikują działania zmierzające do ograniczenia łapownictwa i korupcji, w coraz większym stopniu zdając się na efektywność działań zespołów audytu wewnętrznego. Zespoły te mogą osiągnąć poprawę własnej skuteczności, jeżeli otrzymają wsparcie pozwalające: ► dokonywać wyboru wizyt oraz kontroli w oddziałach firmy w oparciu o ich ocenę ryzyk wystąpienia przypadków korupcji, ► przygotowywać i przeprowadzać audyty specjalne dotyczące wyłącznie problematyki łapownictwa i korupcji, ► podczas opracowywania planów audytów - włączać ryzyka związane z łapownictwem i korupcją do szerszego procesu oceny ryzyka, ► modyfikować bieżący zakres audytów i procedury kontrolne z myślą o eliminacji ryzyk dotyczących łapownictwa i korupcji, ► opracowywać określone zasady dotyczące badania zidentyfikowanych problemów, w tym: ► zaangażowanie prawnika, ► niezbędna komunikacja (np. kierownictwo wyższego szczebla, komitet ds. audytu, audytor zewnętrzny), ► podczas przeprowadzania kontroli - łączyć prace zespołu ds. audytu z pracami zespołu ds. dochodzeń wewnętrznych, dzięki czemu każdy z zespołów poprawi swoją wiedzę na temat procesów wykorzystywanych przez drugi z nich, ► pozyskiwać jak największy potencjał dla prowadzenia prac w lokalnym języku oraz wiedzę z zakresu lokalnej kultury biznesu w ramach zespołów delegowanego do pracy w danej lokalizacji, ► nie rzadziej niż raz na dwa lata przechodzić szkolenie na temat łapownictwa i korupcji. Ponadto, zespoły ds. audytu mogą podejmować pewne proste działania w celu poprawy swojej wiedzy na temat kwestii dotyczących przekupstwa i korupcji wewnątrz firmy. Przykładami takich inicjatyw mogą być: dokonywanie regularnych analiz incydentów zgłaszanych za pośrednictwem gorącej linii oraz przygotowywanie list potencjalnych problemów w oparciu o już zbadane incydenty, w tym wykazu wewnętrznych procedur kontrolnych, które zostały naruszone przez sprawców/uczestników incydentów. Opracowanie bazy danych wszystkich zgłoszonych incydentów – nie tylko tych, którym przyznano status „istotnych” – stanowi zasadniczy element określania wzorców i trendów. Jest także dokumentem, który można udostępniać przedstawicielom kadry kierowniczej wyższego szczebla oraz innym działom firmy w celu przekazania im podstawowych informacji na temat bieżących problemów w obszarze zgodności. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 15 IV. Firmy nie prowadzą skutecznej oceny ryzyk korupcyjnych podczas fuzji i przejęć Niemal połowę z oskarżeń dotyczących naruszenia przepisów Ustawy FCPA w 2007 roku wniesiono w kontekście fuzji bądź przejęć. Nawet bardzo rozwinięte firmy, doskonale znające ryzyka związane z przejmowaniem firmy narażonej na działania korupcyjne, stawały przed obowiązkiem ujawniania naruszeń Ustawy FCPA w niedawno przejętych podmiotach, potencjalnie odziedziczonych wraz z przejmowanym majątkiem. W innych przypadkach przejmujące przedsiębiorstwa po prostu odstępowały od planowanych transakcji. Dlatego też w tym badaniu skupiliśmy się także na ryzykach antykorupcyjnych w kontekście fuzji i przejęć. Ponad 800 naszych respondentów w ciągu ostatnich dwóch lat dokonało przejęcia nowej firmy. Zapytaliśmy ich o opinie na temat ryzyk związanych z tymi przedsięwzięciami. Pomimo głośnych działań amerykańskich regulatorów, prawie 30% respondentów nigdy nie brało pod uwagę ryzyka łapownictwa bądź korupcji w kontekście potencjalnego przejęcia (lub czyniło to bardzo rzadko) – zobacz Wykres 8. Warto zauważyć, że grupa osób, dla których powyższe ryzyka powinny stanowić przedmiot szczególnej uwagi, tj. dyrektorzy działów prawnych, nie wykazała w tym względzie większego zainteresowania niż ogólna populacja uczestników badania. Wykres 8 Stosowanie antykorupcyjnej analizy due diligence podczas procesu przejmowania nowej firmy Przed transakcją przejęcia Po transakcji przejęcia 36 28 11 11 11 12 14 17 14 17 Zawsze Bardzo często Dosyć często Niezbyt często Nigdy Nie mam zdania 14 15 Pytanie: Jak często w ostatnich dwóch latach analizowano w Twojej firmie ryzyka dotyczące łapownictwa lub korupcji przed przejęciem nowego przedsiębiorstwa? Jak często analizowano je po przeprowadzeniu transakcji przejęcia? Wykres przedstawia odsetek respondentów, którzy przeprowadzali transakcje przejęcia (836). Ponad 45% ankietowanych twierdzi, że rutynowo dokonuje analizy przejmowanych podmiotów pod kątem ryzyk antykorupcyjnych. Wynik ten nie pokrywa się z naszymi doświadczeniami co do korporacyjnych analiz prawnofinansowych typu due diligence. Być może respondenci uważają, że zwykłe „odhaczenie” poszczególnych punktów na liście kontrolnej stanowi wystarczające podejście do tych złożonych ryzyk. Procedury służące rozpoznaniu powyższych ryzyk w ramach standardowej finansowej analizy due diligence należy traktować z pewną dozą sceptycyzmu i sprawdzić, czy charakteryzują się dostatecznym zakresem i rygoryzmem. Gwarancje i zapewnienia składane w odniesieniu do łapownictwa i korupcji zazwyczaj nie dają przejmującej firmie oraz jej dyrektorom wystarczającej ochrony przed odziedziczoną z dorobkiem inwentarza odpowiedzialnością, będącą wynikiem ustaleń z dochodzenia przeprowadzonego przez regulatorów po zrealizowaniu transakcji oraz związaną z nim szkodą na reputacji. Powyższe zobowiązania nie są jedynym zagrożeniem. Bywa, że fundamentalne założenia wyznaczenia ceny zakupu opierają się na przychodach, które nie wystąpiłyby, gdyby nie było wątpliwych płatności. Oczywiście powyższe ryzyka są największe w przypadku transakcji, w których przejmowana spółka prowadzi działalność w krajach wykazujących się największą skłonnością do korupcji lub sama działalność biznesowa uchodzi za obarczoną większym ryzykiem wystąpienia działań korupcyjnych. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 16 „Wartość wizerunku firmy jest nieoceniona. Jednak po odkryciu korupcji wartość ta może bardzo szybko okazać się bliska zeru”. Dyrektor finansowy, Brazylia Przedsiębiorstwa powinny wprowadzić formalny proces oceny ryzyka antykorupcyjnego krajów stanowiących przedmiot ich zainteresowania inwestycyjnego. W tej kwestii istnieje wybór wielu różnych narzędzi oceny. Jeden z bardzo znanych przedstawicieli amerykańskich instytucji nadzoru, obecnie prowadzący własną kancelarię prawną, proponuje, aby firmy dobierały stopień śledczej analizy due diligence do wyniku osiągniętego przez dany kraj w publikowanym przez Transparency International Indeksie Percepcji Korupcji. Jego zdaniem, śledcza analiza due diligence powinna mieć miejsce w przypadku krajów osiągających wynik na poziomie 5 bądź niższy. Przystępując do transakcji w krajach, gdzie powyższy indeks plasuje się na poziomie 3 lub niższym, przedsiębiorstwa powinny przeprowadzać bardzo wnikliwą analizę due diligence pod kątem ryzyk antykorupcyjnych. Obecniej - w przypadku wszystkich przejmowanych spółek - każde przedsiębiorstwo musi poważnie zbadać ewentualną konieczność przeprowadzenia antykorupcyjnej analizy due diligence. Jak przekonamy się z treści następnego rozdziału, brak wiedzy przejmowanej spółki na temat działalności któregoś z jej oddziałów lub agentów może zarówno zawyżyć docelowe wartości, jak i stworzyć istotne zobowiązania po stronie przejmującego. Najlepszym podejściem do eliminacji tych złożonych ryzyk jest zastosowanie kompleksowego i skrupulatnego procesu antykorupcyjnej analizy due diligence. Ocena ewentualnego ryzyka problemów korupcyjnych po stronie przejmowanej spółki nie tylko może przyczynić się do obniżenia transakcyjnej ceny przejęcia, ale ma także wiele innych zalet. Śledcza analiza due diligence może zmniejszyć ryzyko przyszłego postępowania karnego i cywilnego oraz ograniczyć przyszłe straty reputacji. Może również pomóc w wyznaczeniu rzeczywistej wartości przejmowanego przedsiębiorstwa, ponieważ pozwala oszacować, w jakiej części jego przychody i zyski mogą być uzależnione od nieodpowiednich lub pozarynkowych praktyk biznesowych. Oczywiście realizacja fuzji, transakcji joint-venture lub przejęcia odbywa się pod olbrzymią presją czasu. W takich warunkach czas może pozwolić jedynie na zastosowanie skróconej analizy prawno-finansowej. Niemniej jednak nawet w takim przypadku przedsiębiorstwa mogą skorzystać z usług doświadczonych prawników i specjalistów śledczych, którzy pomogą w ustaleniu hierarchii i obszarów niezbędnych działań. w ramach planu integracji, realizowanego po zawarciu transakcji. Plan integracji powinien obejmować szczegółowy program działania w odniesieniu do problemów zidentyfikowanych, a nierozwiązanych przed zawarciem transakcji. Ponadto warto w nim zawrzeć szczegółowy program zbadania tych obszarów, które nie zostały zweryfikowane w związku z presją czasu lub innymi ograniczeniami. W przypadku późniejszej konieczności ujawnienia problemów regulatorom, gruntowna i niezwłoczna weryfikacja potencjalnych ryzyk w trakcie analizy due diligence, czy przed czy też już po zrealizowaniu transakcji, umocni argumenty przyczyniające się do złagodzenia ewentualnych sankcji. Transakcje obarczone wyższym ryzykiem zasługują na dodatkową analizę Transakcje, których przedmiotem są spółki wykazujące poniższe właściwości, wiążą się ze zdecydowanie wyższym ryzykiem. W ich przypadku przeprowadzenie śledczej analizy due diligence staje się wartościową inwestycją: ► ► ► ► ► ► ► Oddziały, zakłady bądź klienci funkcjonujący na rynkach wschodzących lub krajach plasujących się nisko na skali Indeksu Percepcji Korupcji, publikowanego przez Transparency International Umowy bądź zamówienia dotyczące sektora publicznego, których realizacja jest uzależniona od akceptacji, zezwoleń lub pozwoleń wydawanych przez urzędy państwowe, Niedostatecznie udokumentowane usługi firm konsultingowych, Sprzedaż prowadzona w dużym stopniu w oparciu o agentów i pośredników, Prowizje od sprzedaży uzależnione od pozyskanych kontraktów, Znaczne wydatki dotyczące podróży, upominków lub wydarzeń towarzysko – rozrywkowych, Sektory, które w przeszłości były dotknięte problemem korupcji, w tym: przemysł wydobywczy, budowlany, lotniczy, obronny, farmaceutyczny i sprzętu medycznego. Osoby odpowiedzialne za realizację fuzji i przejęć powinny zrozumieć, że zidentyfikowanie ryzyka korupcji nie oznacza automatycznego zerwania transakcji w każdych okolicznościach. Tym niemniej, przed jej ostatecznym zamknięciem zawsze należy zgromadzić jak najwięcej informacji na temat ewentualnego zagrożenia korupcją. Najskuteczniejsze procesy analizy due diligence szeroko określają obszary ryzyka, co pozwala kierownictwu określić jego „apetyt na ryzyko”, a następnie - w miarę potrzeby - włączyć obszary spoza tolerowanego zakresu ryzyka do programu stanowczych działań naprawczych Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 17 V. Agresywne działania organów ścigania wymuszają większe zaangażowanie przedsiębiorstw W ciągu ostatnich 2 lat dochodzenia w sprawie nieuczciwych praktyk z udziałem znanych organizacji regularnie trafiały na pierwsze strony gazet. Spośród ponad 80 dochodzeń w sprawie naruszenia Ustawy FCPA, jakie na początku 2008 roku prowadzono w USA, 30 wszczęto w 2007 roku. Jedenaście z nowo wszczętych śledztw dotyczy korporacji spoza Stanów Zjednoczonych. Wysokość nakładanych grzywien i kar oraz utraconych zysków wciąż bije rekordy. Oskarżenia są też kierowane przeciwko osobom sprawującym najwyższe stanowiska we władzach spółek. W 2007 roku amerykański Departament Sprawiedliwości wszczął postępowanie w związku z naruszeniem Ustawy FCPA przeciwko 10 osobom, wśród których po raz pierwszy w historii znalazł się członek Kongresu. Jeżeli chodzi o przypadki łapownictwa w USA, w latach 2001-2006 Departament Sprawiedliwości postawił w stan oskarżenia 6,9 tysięcy osób w związku z przestępstwami korupcji sektora publicznego, co doprowadziło do niemal 6 tysięcy indywidualnych wyroków skazujących (wzrost o 50% w porównaniu z poprzednim okresem ośmiu lat). Korporacje powinny także wyciągnąć wnioski z oskarżeń przeciwko funkcjonariuszom publicznym, którzy stanowią „popytową” stronę równania korupcji. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w krajach rozwijających się, którym bardzo zależy na przyciągnięciu bezpośrednich inwestycji zagranicznych lub zapewnieniu swoim wiodącym przedsiębiorstwom dostępu do międzynarodowych rynków kapitałowych. Ze względu na ogromną liczbę ludności i obserwowaną w ostatnim czasie eksplozję rozwoju gospodarczego, prawdopodobnie jeden ze skrajnych przypadków stanowi przykład Chin, gdzie działająca w ramach Chińskiej Partii Komunistycznej Centralna Komisja Inspekcji Dyscyplinarnej w 2007 roku postawiła zarzuty o korupcję prawie 30 tysiącom urzędników partyjnych oraz innych funkcjonariuszy. Bez wątpienia, przedstawiciele wysokich szczebli władzy nie znajdują się poza zasięgiem działań organów ścigania. Ustawa FCPA promuje standardy i wymusza zmiany, ale wciąż pozostaje w dużym stopniu nieznana Wskutek agresywnego egzekwowania przepisów Ustawy FCPA przez władze amerykańskie, największe światowe korporacje z pewnością podniosły poziom swojej świadomości na temat znaczenia zgodności z regulacjami antykorupcyjnymi. Z punktu widzenia przedsiębiorstw prowadzących działalność o zasięgu międzynarodowym, rozsądnym posunięciem byłoby dokonywanie oceny wszystkich aspektów własnych polityk antykorupcyjnych w zestawieniu z wymaganiami Ustawy FCPA. Z tego względu, postanowiliśmy sprawdzić wiedzę na temat Ustawy FCPA wśród naszych respondentów. Wykres 9 Znajomość przepisów Ustawy FCPA Znam ją bardzo dobrze 6 22 Znam ją dosyć dobrze 40 Trochę wiem na jej temat 16 Słyszałem o niej, ale nic o nie nie wiem Nigdy o niej nie słyszałem 28 Pytanie: Jaki jest poziom Twojej wiedzy na temat amerykańskiej Ustawy FCPA, wprowadzającej zakaz łapownictwa podczas transakcji z udziałem urzędników państwowych? Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 18 „Każdego roku aktualizujemy bazę klientów. Określenie kooperantów oraz klientów, którzy mogą mieć powiązania z instytucjami państwowymi, pokazuje nam obszary wymagające zachowania dodatkowej ostrożności”. Dyrektor działu audytu wewnętrznego, Hiszpania Tabela 4 Respondenci, którzy nigdy nie słyszeli o Ustawie FCPA bądź nie posiadają żadnej wiedzy na jej temat Podmioty zarejestrowane w Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) 56 Podmioty niezarejestrowane w SEC 74 USA 31 Wielka Brytania 45 Niemcy 82 Francja 76 Chiny/Hong Kong 87 Pytanie: Jaki jest poziom Twojej wiedzy na temat amerykańskiej Ustawy FCPA, wprowadzającej zakaz łapownictwa podczas transakcji z udziałem urzędników państwowych? Tabela przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Ponad 2/3 respondentów nie posiada żadnej wiedzy na temat Ustawy FCPA (Wykres 9). Analiza odpowiedzi w ujęciu geograficznym wskazuje na zdecydowanie wyższy poziom znajomości ustawy wśród respondentów amerykańskich. Około połowa badanych przyznaje się do dosyć dobrej znajomości ustawy, natomiast jedna trzecia w ogóle jej nie zna. Jeżeli chodzi o Europę, ponad 80% respondentów z Niemiec oraz 76% z Francji nie wie nic o Ustawie FCPA. Zadziwiająco niski jest poziom wiedzy wśród przedsiębiorstw zarejestrowanych w Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC), tj. podmiotów bezpośrednio podlegających jej regulacjom. Ok. 56% z nich nie posiada żadnej wiedzy na temat ustawy. Niewiele lepszy wynik uzyskano w grupie kadry kierowniczej wyższego szczebla. Analiza odpowiedzi według zajmowanych stanowisk wskazuje, że Ustawy FCPA nie zna około 57% dyrektorów finansowych i dyrektorów ds. ryzyka, 48% dyrektorów ds. audytu wewnętrznego oraz 40% szefów działów prawnych. W kolejnym pytaniu respondenci musieli odpowiedzieć, czy – ich zdaniem – przepisy i regulacje Ustawy FCPA mają zastosowanie do ich przedsiębiorstwa. Spośród osób, które przyznały się do pewnej znajomości ustawy, 53% wskazało, że ich firma podlega ustawie. W grupie respondentów znających ustawę „dosyć dobrze” 80% stwierdziło, że postanowienia Ustawy FCPA mają zastosowanie do ich firmy. Według ponad jednej trzeciej uczestników badania, procesy zmierzające do zapewnienia zgodności z Ustawą FCPA są bardzo lub nadzwyczajnie trwale osadzone w działalności ich firmy. Ponad połowa respondentów uważa, że powyższe procesy zgodności są dobrze zakorzenione w działalności przedsiębiorstwa, natomiast 18% ankietowanych nie posiada wiedzy na ten temat. Aby jednak Ustawa FCPA bądź jakikolwiek program antykorupcyjny mogły skutecznie funkcjonować, firmy muszą określić, którzy z ich klientów, dostawców lub agentów są „urzędnikami państwowymi” w rozumieniu stosownych przepisów prawa. Jeżeli struktura własnościowa któregoś z wymienionych podmiotów jest nieznana bądź niejasna, wówczas firmy nie mogą odpowiednio ograniczać lub obserwować wzajemnych relacji z nimi. Zważywszy, że koncepcja materialności nie występuje w przeważającej większości przepisów antykorupcyjnych, nieprawidłowa płatność, upominek, zwrot kosztów podróży lub darowizna na cele dobroczynne może stanowić naruszenie prawa. Pomimo tego, jedynie 43% respondentów przyznaje, że w ich firmie funkcjonują specjalne procedury dotyczące stosunków z urzędnikami państwowymi (Wykres 10). Wyniki te wskazują na istnienie wciąż dużego zapotrzebowania na działania w obszarze niwelowania ryzyka. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 19 Wykres 10 Relacje z urzędnikami państwowymi 14 Tak Nie 43 Nie wiem 22 Systemy umożliwiające typowanie podmiotów powiązanych z aparatem państwa 16 Tak Nie 40 Nie wiem 22 Pytanie: Czy w Twojej firmie wprowadzono w życie specjalne procedury dotyczące relacji z urzędnikami państwowymi (w dowolnym kraju) w celu ograniczenia ryzyka korupcyjnych praktyk biznesowych? Czy firma posiada system, który pozwala zidentyfikować klientów, partnerów lub innych pośredników, których – ze względu na powiązania z instytucjami państwowymi – można uznać za „urzędników państwowych” w rozumieniu przepisów antykorupcyjnych? Stosunkowo duża liczba przedsiębiorstw europejskich nie posiada regulacji wewnętrznych odnoszących się do relacji z urzędnikami państwowymi. Może to świadczyć o tym, że rozwiązania stosowane przez nie w zakresie zgodności odzwierciedlając lokalne przepisy antykorupcyjne - służą zwalczaniu łapownictwa komercyjnego na równi z korupcją w stosunkach publicznych, nie rozdzielając ich. Z drugiej jednak strony, zaskakujący jest brak specyficznych regulacji odnoszących się do relacji z funkcjonariuszami publicznymi, skoro firmy te wielu przypadkach prowadzą działalność biznesową choćby w krajach rozwijających się, gdzie konieczność interakcji z funkcjonariuszami państwowymi jest nieunikniona, a co niesie ze sobą ryzyka korupcyjne. Firmy, które w ciągu ostatnich 2 lat doświadczyły przypadku łapownictwa lub korupcji, częściej stosują specjalne procedury identyfikacji funkcjonariuszy państwowych. Co ciekawe, 29% przepytanych przez nas przedstawicieli podmiotów zarejestrowanych w SEC nie posiada takich procedur. Ok. 40% respondentów stwierdziło ponadto, że w ich firmie wprowadzono system umożliwiający pracownikom łatwe rozpoznanie osób, których można uznać za „urzędników państwowych” w myśl odpowiednich przepisów antykorupcyjnych. Wraz z ekspansją geograficzną przedsiębiorstw, identyfikacja urzędników państwowych nastręcza coraz więcej trudności. Czy producent z Szanghaju, od którego nowo przejęty oddział właśnie pozyskał zamówienie, nadal jest przedsiębiorstwem państwowym? I czy oznacza to, że wasz pracownik nie powinien zapraszać jego dyrektora ds. zaopatrzenia wraz z małżonką na kolację? Czy - dla celów antykorupcyjnych - dyrektor finansowy przedsiębiorstwa częściowo należącego do monarchy z Bliskiego Wschodu powinien być uważany za funkcjonariusza państwowego z perspektywy oceny ryzyk antykorupcyjnych? W nowej rzeczywistości, gdzie zgodność z przepisami ma kluczowe znaczenie, przedsiębiorstwa muszą zapewnić pracownikom odpowiedzi na takie pytania i w ten sposób zagwarantować, że ich działania będą zawsze zgodne z prawem. Wykres przedstawia odsetek wszystkich respondentów (1186). Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 20 „Zachęcamy specjalistów z całej Europydo właściwej współpracy i wymiany informacji za pośrednictwem takich organizacji, jak Eurojust i OLAF. Dzieki temu ich prace dotyczące międzynarodowych nadużyć i korupcji zakończą się większym sukcesem”. Franz-Hermann Bruner, Dyrektor Generalny, Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych, Komisja Europejska Fakt, że większość firm nie posiada jeszcze systemu, który by na to pozwolił, świadczy o tym, że nie są one świadome ogromnej skali wymagań nałożonych na nie przez regulatorów. Nasze rezultaty wskazują na brak spójności pomiędzy znajomością właściwych przepisów w zakresie łapownictwa i korupcji a przekonaniem, że firma z należytą troską traktuje kwestie dotyczące zgodności. Wydaje się, że znajomość i rozumienie prawa oraz otoczenia legislacyjnego stanowią podstawowy warunek odpowiedniej oceny ryzyka oraz wprowadzenia w życie polityk i procedur niezbędnych do ograniczenia ryzyka braku zgodności z przepisami. Taki stan rzeczy może prowadzić do sytuacji, w której pewne ryzyka pozostają bez odpowiedzi. Zważywszy na coraz większą kontrolę ze strony instytucji nadzoru oraz podniesienie poziomu wiedzy - poprawa zdolności w obszarze zgodności z prawem niesie ze sobą znaczące korzyści. VI. Wykorzystanie potencjału, promowanie zgodności Dla wielu przedsiębiorstw wykorzystanie potencjału oznacza zwycięstwo na nowych i wschodzących rynkach. Wziąwszy pod uwagę rosnącą aktywność lokalnych, krajowych i międzynarodowych instytucji nadzoru w obszarze działań antykorupcyjnych, wprowadzenie w życie solidnego i efektywnego programu zgodności z przepisami jest kluczem do uniknięcia konfliktu z prawem. Poniżej przedstawiamy charakterystykę kilku podstawowych elementów skutecznego programu zgodności z przepisami antykorupcyjnymi. Dokonanie oceny ryzyka korupcji Efektywny program antykorupcyjny powinien rozpoczynać się od gruntownej oceny konkretnych ryzyk łapownictwa i korupcji, na jakie jest narażone dane przedsiębiorstwo. Ryzyka te wywodzą się z przepisów i regulacji mających zastosowanie do konkretnej firmy, a także z innych okoliczności dotyczących jej działalności, takich jak: branża przemysłu, lokalizacje międzynarodowe oraz poziom biznesowych relacji z zagranicznymi urzędnikami państwowymi. Ponadto, organizacje angażujące się w transakcje przejęcia powinny przeprowadzać indywidualnie dostosowane oceny ryzyka w stosunku do przejmowanych spółek prowadzących działalność w krajach wykazujących dużą skłonność do korupcji. W określonych odstępach czasu należy także przeprowadzać dodatkowe oceny ryzyka, które zagwarantują, że wdrożony program wychodzi naprzeciw nowym ryzykom i wyzwaniom, nadążając za zmianami w otoczeniu biznesowym i prawnym. Uchwalenie korporacyjnej polityki antykorupcyjnej Polityka antykorupcyjna powinna być ważnym elementem ogólnego podejścia firmy do kwestii zgodności. Polityka ta musi obejmować takie aspekty jak: zawieranie umów z agentami i konsultantami, łapownictwo w stosunkach handlowych, poprawność sprawozdawczości finansowej oraz audyty procedur kontroli wewnętrznej. Dobrze jest również tak przygotować procedury i określić procesy, które znajdą zastosowanie podczas prowadzonych dochodzeń wewnętrznych, aby były efektywne. Polityki dotyczące agentów i konsultantów powinny zawierać zapisy wymagające podpisywania pisemnej umowy przewidującej złożenie antykorupcyjnych gwarancji i zapewnień. Dobrym rozwiązaniem jest także zobowiązanie zewnętrznych usługodawców do okresowego przedstawiania certyfikatów potwierdzających zgodność z przepisami. Ważnym czynnikiem uwzględnianym podczas negocjowania umów z nimi jest prawo do przeprowadzania kontroli u agentów i konsultantów, przy czym równie istotne jest faktyczne korzystanie z tego przywileju w późniejszym okresie. Jeżeli chodzi o upominki, należy zadbać o jasno sformułowany proces ich akceptacji, a także przygotować rejestr upominków, który umożliwia ich kontrolę. Zaostrzonym procesem akceptacji należy objąć wszelkie podróże bądź zakwaterowanie oferowane zagranicznym funkcjonariuszom publicznym. Częścią polityk antykorupcyjnych powinny być również wytyczne w sprawie przekazywania środków na cele dobroczynne, które pozwolą zagwarantować, że działalność charytatywna nie będzie wykorzystywana jako narzędzie łapownictwa. Polityka antykorupcyjna powinna zostać zatwierdzona przez zarząd. Należy ją upowszechnić wśród członków kadry kierowniczej oraz umieścić na wewnętrznej stronie intranetowej firmy, wraz z innymi politykami dotyczącymi kwestii zgodności. Odnośniki do polityki antykorupcyjnej powinny znajdować się w pisemnym kodeksie postępowania przekazanym wszystkim pracownikom firmy. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 21 Organizacja szkoleń i audytów w obszarze zgodności z prawem antykorupcyjnym Jak już wspomnieliśmy, krytyczną rolę w realizowanym przez firmę programie zgodności z przepisami antykorupcyjnymi odgrywa zespół audytu wewnętrznego. Jego członkom należy zapewnić stosowne szkolenia, które podniosą ich poziom wiedzy oraz poprawią skuteczność w działaniach zmierzających do zwiększenia prawdopodobieństwa, że firma wywiązuje się ze swoich zobowiązań wynikających z odpowiednich uregulowań antykorupcyjnych. Wszyscy specjaliści reprezentujący działy: sprzedaży, marketingu i zakupów powinni odbyć szkolenie z zakresu zgodności z prawem antykorupcyjnym. Pracownicy ci powinni dokładnie poznać sposoby postępowania w przypadkach, gdy ktoś zwróci się do nich z żądaniem łapówki bądź innej niedozwolonej płatności. Przedsiębiorstwa powinny rozważyć możliwość powołania lokalnego lub regionalnego, wewnętrznego (lub zewnętrznego) prawnika, zdolnego do odpowiadania na pilne zapytania pracowników. Na przykład, w sytuacji niespodziewanej wizyty służbowej zagranicznego urzędnika państwowego wraz z rodziną, pracownicy mający dobre intencje mogliby wówczas skorzystać z oferowanej przez firmę natychmiastowej porady z obszaru prawa i/lub zgodności. Po przeszkoleniu pracowników w zakresie stosowania polityki, bardzo ważne jest podjęcie kroków zmierzających do identyfikacji i eliminacji wszelkich luk w obszarze zgodności. Z myślą o identyfikacji wszelkich potencjalnych przypadków naruszenia zgodności z przepisami, zespół audytu wewnętrznego powinien przeprowadzić szczegółowe audyty antykorupcyjne w różnych jednostkach biznesowych. Audyty powinny być dokonywane w sposób rotacyjny oraz w oparciu o ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia takich przypadków w poszczególnych jednostkach biznesowych. Wdrożenie programu certyfikacji zgodności z prawem antykorupcyjnym Wiele przedsiębiorstw posiada formalne programy przeznaczone do regularnej certyfikacji i recertyfikacji wyższych rangą pracowników w zakresie zgodności z przepisami antykorupcyjnymi. Certyfikacje nie powstrzymają ludzi od rozmyślnego łamania prawa, ale są wymogiem, który stale przypomina o odpowiedzialności menedżera w obszarze zgodności. Poza tym, procesy certyfikujące mogą wskazać na kwestie, które mogłyby pozostać niezauważone. Żaden program zgodności – niezależnie od kosztów poniesionych na jego opracowanie bądź swojego zasięgu – nie gwarantuje absolutnej zgodności z przepisami. Skuteczny program antykorupcyjny, jeżeli będziemy przestrzegać go z należytą powagą, w pozytywny sposób wpłynie na kulturę firmy i może zapobiec łamaniu przepisów. W przypadku zachowań niezgodnych ze standardami, istnienie realnego programu antykorupcyjnego będzie korzystnym czynnikiem w razie ewentualnych kontaktów z instytucjami nadzoru. Pojedyncze przypadki nieuczciwych zachowań niekoniecznie powodują nieskuteczność całego programu. W przeszłości amerykańskie urzędy regulacyjne przejawiały pewną skłonność do wydawania łagodniejszych decyzji, jeżeli działania naruszające prawo zostały wykryte za pomocą wewnętrznych procesów firmy, gdy osoby dopuszczające się ich spotkały się z odpowiednimi konsekwencjami swoich czynów, a działania naprawcze zostały wprowadzone w krótkim czasie. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 22 „Zajmując zdecydowane stanowisko w kwestii promowania przejrzystości i zwalczania korupcji, przedsiębiorstwa nie tylko ograniczają ryzyko uszczerbku reputacji, ale także wywiązują się ze swojej odpowiedzialności jako „dobrzy obywatele” i mogą aktywnie uczestniczyć w opracowywaniu rozwiązań największych problemów stojących przed dzisiejszym światem”. dr Cobus de Swardt, Dyrektor Zarządzający, Transparency International Ryzyka i korzyści Ryzyka, które omówiono w niniejszym badaniu, nie dotyczą jedynie korporacji. Narażeni na nie mogą być także dyrektorzy i członkowie zarządu. Jak wcześniej zauważono, amerykańskie instytucje nadzoru konsekwentnie stosują metodę stawiania oskarżeń konkretnym osobom, która według nich jest czynnikiem odstraszającym. Nakładanie sankcji na przedstawicieli władz spółki jest zjawiskiem powszechnym. Realne są także kary pozbawienia wolności. Zachęcenie organizacji do przyjęcia skutecznego programu antykorupcyjnego leży w osobistym interesie każdego jej pracownika. Zdobycie wiedzy na temat prawa – nie tylko Ustawy FCPA, ale także stosownych przepisów antykorupcyjnych obowiązujących w krajach prowadzenia działalności przez daną firmę – przestało być zadaniem wyłącznie dla wewnętrznego prawnika. Ogromnej wartości nabierze posiadanie wiedzy na poziomie pozwalającym zadawać właściwe pytania osobom opracowującym programy zgodności bądź prowadzącym dochodzenia. Promowanie etycznych zachowań we własnej organizacji – wprowadzanie rzeczywistych zmian – nie jest jedynie opowiadaniem się za przestrzeganiem prawa. Jest dobrym biznesem. Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 23 Podejście wykorzystane w badaniu Pomiędzy listopadem 2007 roku a lutym 2008 roku nasi konsultanci przeprowadzili 1186 rozmów telefonicznych z wyższymi rangą decydentami w dużych organizacjach. Badana próba obejmowała respondentów z kluczowych obszarów firmy, w tym dyrektorów finansowych i dyrektorów ds. ryzyka, a także osoby kierujące działami: prawnym, zgodności z przepisami oraz audytu wewnętrznego. Rozmowy przeprowadzono w językach lokalnych w 33 krajach. Tabela 5 Profil uczestników badania – stanowisko, sektor oraz przychody Liczba rozmów Stanowisko Sektor Dyrektor generalny 39 Bankowość i rynki kapitałowe 209 Dyrektor operacyjny 13 Sektor chemiczny 23 Dyrektor finansowy 262 Dobra użytkowe 156 Dyrektor ds. ryzyk 62 Energetyka (ropa, gaz, energia elektryczna) 165 Dyrektor ds. prawnych 89 Sektor medyczny 63 Ubezpieczenia 67 Produkcja 338 Górnictwo i metale 44 Profesjonalne usługi 6 Nieruchomości i budownictwo 6 Technologia, komunikacja i rozrywka 55 Transport 7 Usługi użyteczności publicznej 20 Pozostałe sektory 27 Dyrektor ds. zgodności z przepisami (ang. compliance) 22 Dyrektor ds. audytu wewnętrznego 120 Dyrektor ds. strategii 11 Kontroler finansowy 116 Główny księgowy 45 Starszy menedżer ds. ryzyk 61 Starszy menedżer ds. audytu wewnętrznego 23 Starszy menedżer ds. finansów 118 Dyrektor ds. podatków 4 Dyrektor jednostki biznesowej 50 Przychody Dyrektor ds. rozwoju korporacyjnego 4 2 mld USD lub więcej 174 Urzędnik ds. bezpieczeństwa / zwalczania nadużyć 17 1-2 mld USD 305 500 mln USD – 1 mld USD 277 Dyrektor innego obszaru działalności 117 100-500 mln USD 306 Prawnik spółki 13 10-100 mln USD 81 Brak danych 43 Tabela przedstawia wszystkich respondentów (1186). Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 24 Tabela 6 Profil uczestników badania – region i kraj Liczba wywiadów Europa Środkowo Wschodnia 250 Japonia 53 Oceania 59 Australia 46 Nowa Zelandia 13 Czechy 50 Węgry 50 Ameryka Łacińska 58 Polska 50 Brazylia 26 Rumunia 25 Meksyk 32 Rosja 50 Austria 50 25 Belgia 25 Turcja Europa Zachodnia 429 Bliski Wschód, Indie i Afryka 75 Francja 50 Indie 25 Niemcy 50 Bliski Wschód 25 Grecja 25 Afryka Południowa 25 Włochy 25 Holandia 51 27 Ameryka Północna 79 Hiszpania 25 Korea Południowa 25 Kanada 25 Szwecja 25 Wietnam 25 USA 54 Szwajcaria 50 Wielka Brytania 53 Daleki Wschód 183 Chiny i Hongkong 52 Malezja 25 Filipiny 29 Singapur Tabela przedstawia wszystkich respondentów (1186). Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 25 Dane kontaktowe Dyrektorzy Działów Zarządzania Ryzykiem Nadużyć firmy Ernst & Young na świecie: Kraj Imię I nazwisko Nr telefonu Dyrektor Globalny David Stulb +1 212 773 8515 Australia Paul Fontanot +61 2 8295 6819 Austria Gerhard Donner +43 1 21170 1050 Kraje bałtyckie Linas Dicpetris +370 5 274 2344 Brazylia Jose Compagño +55 11 2112 5215 Kanada Mike Savage +1 416 943 2076 CESSA (Czechy/Węgry/ Słowacja/Słowenia/Chorwacja) Markus Lohmeier +420 225 335 173 Dania Stig Korfitsen +45 3587 2998 Francja Jean-Michel Arlandis +33 1 46 93 68 94 Niemcy Stefan Heissner +49 211 9352 11397 Chiny/Hong Kong Rob Morris +852 2846 9032 Indie Navita Srikant +91 22 4035 6300 Indonezja Fariaty Lionardi +62 21 5289 4004 Włochy Giovanni Foti +39 02 7221 2512 Japonia Haruhisa Kasumi +81 3 3503 1246 Meksyk José Treviño +52 55 5283 1450 Środkowy Wschód Tareq Haddad +963 11 611 0104 Holandia Albert de Bie +31 30 259 2309 Norwegia Trym Gudmundsen +47 98 20 66 86 Polska Mariusz Witalis +48 22 557 7950 Rosja/CIS Ivan Ryutov +7 495 755 9738 Singapur Seshadri Rajagopalan +65 6309 6892 Południowa Afryka Europa Południowo - Wschodnia (Turcja, Grecja, Rumunia) Korea Południowa Charles de Chermont +27 11 502 0484 Dilek Çilingir +90 212 315 3000 TS Jung +82 2 3787 6823 Hiszpania Ricardo Noreña +34 91 572 5097 Szwecja Kristina Sjödin +46 8 520 591 90 Szwajcaria Michael Faske +41 58 286 3292 Wielka Brytania John Smart +44 20 7951 3401 Stany Zjednoczone Steve Kuzma +1 404 817 4280 Więcej informacji: www.ey.com/fids Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 26 Korupcja czy zapewnienie zgodności – co więcej kosztuje? X Światowe badania nadużyć gospodarczych 27 Informacje o firmie Ernst & Young Ernst & Young to globalny lider usług audytowo – doradczych. 130 000 osób w 140 krajach przestrzega zasad uczciwości i profesjonalizmu w pracy dla klientów. Świadczymy najwyższej jakości kompleksowe usługi w ramach naszych najważniejszych kompetencji – audytu, rachunkowości, doradztwa podatkowego, biznesowego i transakcyjnego. Ernst & Young - Dział Zarządzania Ryzykiem Nadużyć Rozwiązywanie złożonych kwestii dotyczących nadużyć, zgodności z przepisami oraz sporów biznesowych może być przeszkodą w działaniach zmierzających do realizacji potencjału firmy. Poprawa zarządzania ryzykiem nadużyć oraz niezgodności z prawem stanowi priorytet biznesowy o krytycznym znaczeniu, niezależnie od sektora działalności. Nasze biura lokalne zatrudniają ponad tysiąc specjalistów w dziedzinie dochodzeń gospodarczych i sporów prawnych. Dzięki nim jesteśmy w stanie utworzyć zespół oferujący multidyscyplinarną wiedzę i odpowiednio dobrany pod względem kulturowym, który będzie współpracować z Państwa firmą i jej doradcami prawnymi. Podczas tej współpracy będą Państwo mogli skorzystać z naszego bogatego doświadczenia w różnych sektorach działalności, bardzo dobrej znajomości kwestii merytorycznych oraz najnowszej wiedzy zgromadzonej podczas pracy na całym świecie www.ey.com Wszelkie prawa zastrzeżone
