Parę słów o dysleksji.

PARĘ SŁÓW O DYSLEKCJI
Występujące u uczniów specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu powinny być
rozpoznawane w jak najwcześniejszym okresie nauki szkolnej i trzeba zrobić
wszystko, aby pomóc dziecku. Najważniejszą sprawą jest prowadzenie zajęć
terapeutyczno-wyrównawczych.
Powinny być one organizowane na każdym etapie kształcenia, niezależnie od
szczebla nauki uczniów i typu szkoły. Duży wpływ na narastanie i pogłębianie
sie trudności dziecka ma zaniedbanie środowiskowe.
CO TO JEST DYSLEKSJA?
DYSLEKSJA ROZWOJOWA
– specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci
o prawidłowym rozwoju umysłowym. Występują one pomimo posiadanej
wiedzy, odpowiedniej motywacji do pracy i systematycznych ćwiczeń.
DYSLEKSJA UTRZYMUJE SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE.
W tym syndromie trudności w uczeniu się można wyróżnić następujące
postaci:
DYSLEKSJA – specyficzne trudności w usprawnianiu umiejętności czytania,
utrzymujące się pomimo systematycznej pracy i ćwiczeń.
DYSOROTOGRAFIA – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej
pisowni, w tym także błędy ortograficzne, pomimo znajomości zasad oraz
systematycznej pracy.
DYSGRAFIA – zaburzony poziom graficzny pisma(brzydkie pismo), który nie
daje się usunąć tradycyjnymi metodami.
DYSKALKULIA – specyficzne trudności w uczeniu sie matematyki.
Rodzaje dyskalkulii
Ladislav Košč (słowacki neuropsycholog) dokonał klasyfikacji dyskalkulii na
kilka typów






Dyskalkulia werbalna (słowna) ujawnia się w postaci zaburzeń zdolności
nazywania pojęć i relacji matematycznych, trudności z określaniem liczby
obiektów, problemów z nazywaniem cyfr i numerów.
Dyskalkulia leksykalna (związana z czytaniem) to zaburzenie
odczytywania symboli matematycznych, cyfr, liczb i znaków
operacyjnych, trudności w kojarzeniu symboli operacyjnych (+, -, x, ≤, ≥)
z ich nazwami.
Dyskalkulia graficzna objawia się trudnościami w zapisywaniu liczb i
symboli operacyjnych, problemami z zapisem liczb przy pisemnym
dodawaniu i odejmowaniu, mnożeniu i dzieleniu.
Dyskalkulia wykonawcza polega na zaburzeniu manipulowania realnymi
lub obrazkowymi obiektami w celach matematycznych - obliczania
liczebności zbioru, porównywanie ilości i wielkości, trudnościach z
uszeregowaniem obiektów wg kolejności rosnącej lub malejącej,
problemach z wskazywaniem, który z porównywanych obiektów jest
mniejszy, większy, które obiekty są tej samej wielkości.
Dyskalkulia pojęciowo-poznawcza to zaburzenie rozumienia idei
matematycznych, relacji niezbędnych do dokonywania obliczeń
pamięciowych, dziecko wykazuje trudności w dostrzeganiu zależności
liczbowych (np. 6 to połowa 12).
Dyskalkulia operacyjna jest zaburzeniem dotyczącym dokonywania
działań matematycznych mimo możliwości wzrokowo-przestrzennych
oraz umiejętności czytania i pisania liczb.
Objawy dyskalkulii




nieumiejętność wykonywania elementarnych działań na materiale
liczbowym (dodawania, odejmowania, dzielenia, mnożenia)
wtórny zanik zdolności myślenia logicznego na materiale liczbowym
ogólne problemy w dedukcji, rozumowaniu, analizowaniu i wyciąganiu
wniosków z działań matematycznych
ataki nerwicowe lub stresowe przed wykonywaniem działań
matematycznych
Objawy, które można zaobserwować w życiu powszednim:



problemy z odczytywaniem poprawnej godziny z zegarka
zapominanie następnego etapu jakiejś operacji
błędy "nieuwagi"






trudności w rozumieniu języka matematycznego
liczenie na palcach
trudności w odczytywaniu map
częste naciskanie złych przycisków w kalkulatorze
uczeń wydaje się rozumieć temat na lekcji, ale nie umie samodzielnie
pojąć go w domu
trudności w kontynuowaniu rozpoczętych procesów matematycznych
ROZWOJOWA GŁEBOKA DYSLEKSJA - bardzo poważne zaburzenia
w uczeniu się technik szkolnych. Rokowania dotyczące postępów są bardzo
nikłe ze względu na głębokość zaburzeń percepcyjno-motorycznych.
Dysleksja rozwojowa spowodowana jest zaburzeniami rozwoju niektórych
funkcji poznawczych, motorycznych i ich współdziałania, uwarunkowanymi
nieprawidłową strukturą i funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego.
Są to zaburzenia głównie funkcji językowych, jak i innych funkcji percepcyjnomotoryczny, a więc spostrzegania (wzrokowego, słuchowego, dotykowokinestetycznego), motoryki, uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej),
lateralizacji (orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni).
Dzieci „ryzyka dysleksji” to dzieci z rodzin, gdzie występowała
dysleksja, z nieprawidłowej ciąży i porodu, nieharmonijnie rozwijające sie,
z nasilonymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Im wcześniej zostaną
rozpoznane i objęte opieką (ćwiczeniami logopedycznymi, korekcyjnokompensacyjnymi) tym większe szanse, aby zapobiec ich trudnościom
szkolnym lub je zmniejszyć.
PROBLEMY DYSLEKTYKÓW:
 Trudności w czytaniu i pisaniu
 Trudności w nauce języków obcych
 Matematyka (np. tabliczka mnożenia)
 Geometria (np. widzenie przestrzenne)
 Geografia (np. orientacja na mapie)
 Chemia (np. symbolika)
 Historia (np. chronologia wydarzeń, daty)
 Biologia (np. złożone nazewnictwo)
 Wych. Fizyczne (np. wolne tempo wykonywania czynności manualnych,
nieudolność w grach zręcznościowych)
 Rysunek (prymitywny, niedokończony, linie grube, mocne i niepewne)
SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI
Uczeń:
1.CZYTANIE
ędnia znaków przestankowych
łoski i sylaby o podobnym brzmieniu
ż głośno
ść
ści z zapamiętaniem czytanych tekstów
w tekście
2.PISANIE
ędy ortograficzne przy pisaniu ze słuchu wynikające z
kłopotów w dokonywaniu analizy dźwięków dyktowanych wyrazów
ści
ści w wyodrębnianiu wyrazów w zdaniu
ę w dwuznakach, zmiękczeniach i grupach spółgłosek
ści w różnicowaniu głosek nosowych: „ą”, „ę”
źwięczne i bezdźwięczne
ńczenia wyrazów
ści w przenoszeniu wyrazów z linijki do linijki
ści w pisaniu tekstów samodzielnych (liczne błędy gramatyczne
i skróty)
żony poziom graficzny pisma (litery niekształtne, kanciaste)
3.WYPOWIADANIE SIĘ
żywa częstych agramatyzmów
azy mało znane
4.TRUDNOSCI W UCZENIU SIE NA PAMIĘĆ
żenia
ące ...)
Dekalog dla rodziców dzieci dyslektycznych
opr.: prof.dr hab. Marta Bogdanowicz
NIE - "nie czyń bliźniemu, co Tobie niemiłe".
1. Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub
leniwego.
2. Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je to do
pracy.
3. Nie łudź się, że dziecko "samo z tego wyrośnie", "weźmie się w garść",
"przysiądzie fałdów" lub że ktoś je z tego "wyleczy".
4. Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej
pomocy
ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach
szkoły
podstawowej.
5. Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu
na
naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.
TAK - "strzeżonego Pan Bóg strzeże".
6. Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i
ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
7. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym
polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się ze specjalistą
(psychologiem, pedagogiem, logopedą).
8. Aby jak najwcześniej pomóc dziecku:
zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu
pomaga,
korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela terapeuty (w formie terapii indywidualnej i grupowej),
bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.
9. Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem
swego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
10. Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za
włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla
was obojga.
Dekalog dla nauczycieli uczniów dyslektycznych
/autorstwa prof. Dr hab. Bogdanowicz/
NIE
śmiewaj w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy.
ź się, że „sam z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”, „przysiądzie
fałdów”
lub ,że ktoś go z tego „wyleczy”.
że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej
pomocy
ograniczą sie do czytania i pisania
ęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na
naukę, ale
i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.
TAK
ć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i
ograniczenia, aby
zapobiec pogłębianiu sie jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych
zaburzeń
nerwicowych.
eśniej, zaobserwować trudności ucznia: na czym
polegają i co jest
ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą (psychologiem,
logopedą,
pedagogiem, a w razie potrzeby z lekarzem).
śniej pomóc uczniowi:
_ bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia
specjalistów zawarte w opinii psychologicznej,
_ ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły
współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za pracę nad sobą, rodziców za
pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradca,
uczniowi.
ż mu czytać głośno przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze
słownika i daj
więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo
(opisowa ocena błędów) pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości
reguł
ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za
jej
efekty.
ądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.
Pomoc uczniom dyslektycznym to(wg. W. Turewicza):
ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę
pisania (przepisywanie rodzi awersje do pisania),
ęste sprawdzanie zeszytów i poprawności zapisów prac domowych, by
wyeliminować zniekształcenia informacji,
ęć ,
ęste sprawdzanie wiadomości ustnych,
wanie wymagań do praktycznych możliwości ucznia, mając na
uwadze poziom trudności ucznia
żnego rodzaju wzmocnień – zachęt, pochwał,
ących przeżycie sukcesu w celu uzyskania
wiary we własne siły,
opieką i wsparciem ze strony klasy, z jednoczesnym
powierzaniem ról możliwych do spełnienia,
ćwiczenie odporności psychicznej,
ń w zakresie podawania nowego
materiału i odpowiednich informacji,
ędzy szkołą a domem.
SPOSOBY PRACY Z UCZNIAMI Z DYSLEKSJA
W pracy z uczniem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie
polisensoryczne:
jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji.
Maksymalnie wykorzystać należy te zmysły, które funkcjonują prawidłowo
z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych.
Uczniowie dyslektyczni nie powinni:
ć głośno w obecności całej klasy, ponieważ potęguje to napięcie
emocjonalne,
w wyniku czego uczniowie czytają gorzej. Mogą czytać głośno wówczas, gdy
opanowały zadany tekst w domu lub w czasie zajęć korekcyjnokompensacyjnych,
ć zbyt długich tekstów – należy wyznaczyć pewną część do czytania
głośnego
w celu doskonalenia techniki czytania,
W pracy z uczniem dyslektycznym należy:
ć na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze
sprawdzaniem zrozumienia tekstu,
ć i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej sie okazji
w ciągu dnia,
ać pisanie ołówkiem
ęzyka polskiego nie brać pod uwagę błędów
dyslektycznych, które mogą znacznie ją obniżyć (oceniać treść). Na ogólną
ocenę z języka polskiego powinny mieć wpływ wszystkie osiągnięcia w tym
przedmiocie.
Należy usuwać wyrazy niepoprawnie napisane tak, by uczeń nie przyswajał
sobie w pamięci wzrokowej ich wadliwego obrazu graficznego poprzez:
ędem i napisanie ich u góry w sposób
poprawny,
prawnie napisanych wyrazów w miejsce wyrazów z
błędem,
ędnie napisanych; uczniowie sami
je znajdują poprzez porównanie z tekstem poprawnie napisanym.
Symptomy ryzyka dysleksji i dysleksji rozwojowej dzieci w wieku
przedszkolnym
Wiek przedszkolny (3–5 lat)
1. Sprawność ruchowa całego ciała
Dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, jest
niezdarne w ruchach, nie lubi zabaw ruchowych, z trudem uczy się
jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze.
2. Sprawność ruchowa rąk
Trudności z samoobsługą: zapinaniem guzików, sznurowaniem butów,
zabawami manipulacyjnymi takimi jak nawlekanie korali; źle trzyma
ołówek (naciska go za mocno lub za słabo).
3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Budowanie z klocków sprawia dziecku trudność, rysuje niechętnie i
prymitywnie. Nie umie narysować: koła jako 3-latek, kwadratu i krzyża
– jako 4-latek, trójkąta – jako 5-latek.
4. Rozwój lateralizacji
Dziecko używa na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki (np. podczas
rysowania).
5. Rozwój spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej
Trudności przejawiają się w formie: nieporadności w rysowaniu
(rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), trudności w
składaniu obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu
układanek.
6. Rozwój mowy
Nieprawidłowa artykulacja wielu głosek; trudności z wypowiadaniem
złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi, zapamiętywaniem
nazw; wydłużony okres posługiwania się neologizmami;
zniekształcanie nazw przez używanie niewłaściwych przedrostków.
Dziecko ma trudności z zapamiętaniem krótkich piosenek, wierszyków.
Nie radzi sobie z wydzielaniem wraz z klaskaniem sylab ze słów,
wskazywaniem rymujących się słów i tworzeniem rymowanek.
Wiek 6-7 lat (kl. 0):
1. Motoryka duża
Obniżona sprawność ruchowa min. dziecko słabo biega i skacze, ma
trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, ma trudności z
uczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze, nartach.
2. Motoryka mała
Trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie
samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem
widelca, nożyczek.
3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki,.
Nieprawidłowe układanie w palcach narzędzia do pisania; trudności z
rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych
np. rysowaniem rombu.
4. Funkcje słuchowo-językowe
Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących
stosunki przestrzenne: nad–pod, za–przed, wewnątrz–na zewnątrz.
Wadliwa wymowa, częste przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie
głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne.
Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego
polecenia w tym samym czasie; trudność z zapamiętywaniem nazw,
mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudność z zapamiętywaniem
materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, jak nazwy dni tygodnia,
pór roku, kolejnych posiłków i szeregi 4-cyfrowe.
Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z–s, b–p, k–g, czyli
zaburzenia słuchu fonemowego); trudności z wydzielaniem sylab i głosek
ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i
sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np.
trudności z wykonaniem poleceń typu: odszukaj słowa ukryte w nazwie
„lewkonia”, wymyśl rym do słowa „kotek”, o czym myślę: Baba ..aga).
5. Funkcje wzrokowe
Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich
syntetyzowaniem w całość, na przykład podczas budowania konstrukcji z
klocków lego, układania mozaiki – według wzoru; trudności z
wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem
kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m–n, l–t–ł) lub
identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p–b–d).
6. Lateralizacja
Opóźnienie rozwoju lateralizacji: mimo prób ustalenia ręki dominującej
dziecko nadal jest oburęczne.
7. Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni
Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: dziecko ma
trudności z określeniem swoich części ciała, gdy określa je terminami:
prawe–lewe (np. prawa i lewa ręka, noga itp.). Nie umie wskazać kierunku
na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo).
8. Orientacja w czasie
Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia,
godziny na zegarze.
9. Czytanie Trudności w nauce czytania (np. dziecko czyta bardzo wolno;
najczęściej
głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca
wyrazy; nie rozumie przeczytanego tekstu).
10.Pierwsze próby pisania
Przy pierwszych próbach pisania – częste pisanie liter i cyfr zwierciadlanie
oraz odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej
do lewej.
* Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka
pozwala z większą
pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji
SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI i DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ
Wiek młodszy szkolny 7-10 lat (kl. I-III):
1. Motoryka duża
Mała sprawność ruchowa całego ciała: dziecko ma trudności z
nauczeniem się jazdy na dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach,
nartach oraz niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wf,
np. może mieć trudności z wykonaniem układów gimnastycznych.
2. Motoryka mała
Obniżona sprawność ruchowa rąk: nieopanowane w pełni czynności
samoobsługowe związane z ubieraniem się, myciem i jedzeniem;
Trudności z używaniem nożyczek.
3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Trudności z rzucaniem piłki do celu i chwytaniem.
Dziecko brzydko i niechętnie rysuje, pisze, nie mieści się w liniaturze,
zagina „ośle uszy”, zbyt mocno przyciska ołówek, długopis, ręka szybko
się męczy, pisze wolno.
Trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur
geometrycznych.
4. Funkcje słuchowo-językowe
Trudności z zapamiętywaniem (np. tabliczki mnożenia, wierszy),
szczególnie sekwencji (np. nazwy miesięcy, litery w alfabecie).
Wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów, używanie
sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym.
Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących
stosunki przestrzenne: nad–pod, za–przed, wewnątrz–na zewnątrz.
Wadliwa wymowa, częste przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie
głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy
gramatyczne.
Trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną: zapamiętywaniem
wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie;
trudność z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych
fonetycznie; trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w
serie i sekwencje, jak nazwy dni tygodnia, pór roku, nazwy miesięcy.
Trudności z nazywaniem i zapamiętaniem liter alfabetu, cyfr,
powtarzaniem z pamięci szeregu słów oraz szeregów cyfrowych
(złożonych z pięciu cyfr).
Trudności z szybkim wymienianiem nazw np. wszystkich znanych
owoców, szeregu słów.
Wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków.
Trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia.
5. Funkcje wzrokowe
Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich
syntetyzowaniem w całość, na przykład podczas układania mozaiki
według wzoru; trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa
obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych,
liter m–n, l–t–ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni
(np. liter p–b–d).
6. Lateralizacja
Utrzymująca się oburęczność.
7. Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni
Trudność z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i
określanie ich terminami: prawe- lewe.
Trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie.
Pisanie liter i cyfr zwierciadlanie i/ lub zapisywanie wyrazów od strony
prawej do lewej.
8. Orientacja w czasie
Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia,
godziny na zegarze.
9. Czytanie
Trudności w czytaniu:
- wolne tempo, prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z
wtórną syntezą słowa), ale mało błędów;
- bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów;
- niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu.
10. Pisanie
Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem
rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej: trudność z
zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter, o skomplikowanej
strukturze (F, H, Ł, G); mylenie liter podobnych pod względem kształtu:
l–t–ł, m–n; mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w
przestrzeni: p–b–d; popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów.
Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem
rozwoju spostrzegania słuchowego dźwięków mowy oraz opóźnieniem
pamięci słuchowej i mowy: mylenie liter odpowiadających głoskom
podobnym fonetycznie (np. głoski z–s, w–f, d–t, k–g), trudności z
zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i–j, głosek nosowych ą–om, ę–
en, nagminne opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i
sylab; pisanie wyrazów bezsensownych; bardzo nasilone trudności
podczas pisania ze słuchu (dyktanda).
* Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka
pozwala z większą
pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji
Wiek szkolny – powyżej 10 r.ż. (od klasy IV)
1. Motoryka duża
Obniżona sprawność ruchowa całego ciała: uczeń ma trudności z
nauczeniem się jazdy na wrotkach, łyżwach, nartach oraz niechętnie
uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f, np. może mieć
trudności z wykonaniem ćwiczeń równoważnych, układów tanecznych
jak i gimnastycznych.
2. Motoryka mała
Obniżona sprawność ruchowa rąk: trudności z wykonywaniem
precyzyjnych ruchów w czasie zajęć szkolnych np. podczas sklejania
modeli, rysowania schematów.
3.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem.
Uczeń brzydko i niechętnie rysuje, pisze mało czytelnie, zbyt mocno
przyciska ołówek, długopis, ręka szybko się męczy, nie nadąża
przepisywać tekst z tablicy, nie nadąża z wykonaniem prac pisemnych
podczas sprawdzianów.
4.
Funkcje słuchowo-językowe
Używanie niepoprawnych sformułowań pod względem gramatycznym.
Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych,
opisujących stosunki przestrzenne: nad–pod, za–przed, wewnątrz–na
zewnątrz.
Trudności z różnicowaniem podobnych głosek (z–s, b–p), myli wyrazy
zbliżone fonetycznie.
Trudności w operowaniu na cząstkach fonologicznych.
Trudności z językami obcymi: problemy z zapamiętywaniem słówek,
prawidłową wymową.
Trudności ze słuchaniem i z zapamiętywaniem instrukcji, poleceń, na
przykład uczeń nie umie zapamiętać polecenia dłuższego lub bardziej
złożonego, myli jego sens;
Trudności z szybkim przypominaniem sobie nazw, nazwisk, z
właściwym używaniem wyrazów w odpowiednim znaczeniu, na
przykład pomimo bogatego słownictwa uczeń ma trudność z
przypominaniem znanych sobie nazw, wykazuje niepewność (wahanie,
niezdecydowanie) w stosowaniu odpowiedniego wyrazu.
5.
Funkcje wzrokowe
Trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji
wzrokowej, spostrzegania przestrzeni i pamięci wzrokowej: przyroda–
zła orientacja na mapie; geometria – błędne rysunki i obliczenia; rysunek
uproszczony, schematyczny.
A ponadto obserwuje się:
- mylenie znaków i symboli matematycznych takich jak „+” i „x”,
znaki mniejszości i większości;
- problemy z figurami geometrycznymi (np. z dostrzeganiem figur w
układach przestrzennych);
Dyktando w 10 punktach - z komentarzem ortograficznym
Opr.: prof. dr hab. Marta Bogdanowicz
1. Umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie robić dyktando obejmujące 3
zdania. Wymyślcie wspólnie nagrodę po każdym tygodniu pracy.
2. Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie.
3. Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu (podaje zasady
pisowni).
4. Dziecko zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następnymi zdaniami).
5. Dziecko samodzielnie sprawdza cały napisany tekst.
6. Dorosły sprawdza tekst. Jeżeli znajdzie błędy, podaje ich liczbę.
7. Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego.
8. Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst, z
którego dyktował zdania.
9. Dziecko porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy.
10. Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy (np. podaje zasady pisowni,
wyrazy pokrewne, odmienia wyraz przez przypadki, wymienia na inne formy).
Uwagi: Podstawowym założeniem stosowania techniki: dyktando z
komentarzem ortograficznym
jest przeświadczenie o możliwości utrwalenia zasad pisowni i wytworzenia
pełnej świadomości
ortograficznej przez przekształcenie się nawyku "głośnego myślenia" określenia zasad pisowni - w
nawyk cichego przypominania ich sobie podczas pisania. Kolejnym zadaniem
ćwiczenia jest
wytworzenie nawyku dokładnego sprawdzania i poprawiania każdej pracy
pisemnej po napisaniu.
Dziecko ma prawo do popełnienia błędu, ale nie ma prawa pozostawić go bez
poprawienia.
Warunkiem uzyskania tych efektów jest wykonywanie omawianego ćwiczenia
krótko, lecz
systematycznie oraz zawarcie umowy z dzieckiem co do czasu pracy
(codziennie), liczby
dyktowanych zdań (zawsze tej samej) oraz nagrody (po każdym tygodniu
ćwiczeń). W ten sposób
dziecko nie będzie usiłowało tych spraw stale z nami negocjować.
Tak więc ćwiczenie "dyktando w 10 - punktach" ma:
1. utrwalić znajomość zasad pisowni,
2. wytworzyć nawyk stałego przywoływania zasad ortograficznych podczas
pisania,
3. wytworzyć nawyk stałego sprawdzania napisanego tekstu, a więc poczucie
Jak oceniać dzieci z zaburzeniami i odchyleniami
rozwojowymi, w tym ze specyficznymi trudnościami
w uczeniu się?
Bardzo ważne jest przestrzeganie etycznych zasad oceniania, z których
pierwszorzędnymi są: jednakowa życzliwość wobec wszystkich uczniów oraz
ocenianie sukcesów, a nie porażek ucznia.
Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno pomóc mu poznać siebie,
określić swoje ideały, podjąć adekwatne działania dla własnego rozwoju.
Jeśli dostosujemy wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb ucznia,
pod względem formy (tam, gdzie to wystarcza) lub formy i treści (tam, gdzie jest to
konieczne) uwzględniając także wkład pracy dziecka to zawsze ocenimy ucznia
pozytywnie.
W stosunku do dzieci o obniżonych możliwościach intelektualnych, zalecenie o
dostosowaniu wymagań daje nauczycielowi jeszcze jedną możliwość. Jeśli na
koniec semestru grozi uczniowi ocena niedostateczna, a inne względy przemawiają
za promowaniem, zalecenie o obniżeniu wymagań pozwala na postawienie oceny
dopuszczającej. Zalecenia tego jednak nie należy traktować, jako równorzędnego z
nakazem promowania. O tym decyduje, bowiem rada pedagogiczna, po
uwzględnieniu różnych kryteriów składających się na tę decyzję.
I.
Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych
1) Dyskalkulia, czyli trudności w liczeniu
Oceniamy przede wszystkim tok rozumowania, a nie techniczną stronę liczenia.
Uczeń ma, bowiem skłonność do przestawiania kolejności cyfr w liczbie i przez to
jej zapis jest błędny. Zły wynik końcowy wcale nie świadczy o tym, że dziecko nie
rozumie zagadnienia. Dostosowanie wymagań będzie, więc dotyczyło tylko formy
sprawdzenia wiedzy poprzez koncentrację na prześledzeniu toku rozumowania
w danym zadaniu i jeśli jest on poprawny -wystawienie uczniowi oceny
pozytywnej.
2) Dysgrafia, czyli brzydkie, nieczytelne pismo
Dostosowanie wymagań będzie dotyczyło formy sprawdzania wiedzy, a nie
treści. Wymagania merytoryczne, co do oceny pracy pisemnej powinny być ogólne,
takie same, jak dla innych uczniów, natomiast sprawdzenie pracy może być
niekonwencjonalne. Np., jeśli nauczyciel nie może przeczytać pracy ucznia, może
go poprosić, aby uczynił to sam lub przepytać ustnie z tego zakresu materiału.
Może też skłaniać ucznia do pisania drukowanymi literami lub na komputerze.
3) Dysortografia, czyli trudności z poprawną pisownią pod
względem
ortograficznym, fonetycznym, interpunkcyjnym itd.
Dostosowanie wymagań znowu dotyczy głównie formy sprawdzania i
oceniania wiedzy z tego zakresu. Zamiast klasycznych dyktand można
robić sprawdziany polegające na uzasadnianiu pisowni wyrazów,
odwołując się do znajomości zasad ortograficznych oceniać odrębnie
merytoryczną stronę pracy i odrębnie poprawność pisowni, nie wpisując
tej drugiej oceny do dziennika. W żadnym wypadku dysortografia nie
uprawnia do zwolnienia ucznia z nauki ortografii i gramatyki.
4) Dysleksja, czyli trudności w czytaniu przekładające się często również na
problemy ze zrozumieniem treści
Dostosowanie wymagań w zakresie formy może nastąpić w klasach, gdzie
programowo jest sprawdzanie opanowania tej umiejętności. Widząc trudności
dziecka nauczyciel może odpytać go z czytanki na osobności, a nie przy całej
klasie, nie ponaglać, nie krytykować, nie zawstydzać, nie mobilizować
stwierdzeniami ”jak się postarasz to będzie lepiej", nie zadawać do domu
obszernych czytanek do opanowania.
W klasach starszych problem jest bardziej złożony, gdyż opanowanie wiedzy
opiera się na założeniu, że uczeń umie już sprawnie czytać i ta umiejętność
rzeczywiście jest niezbędna. Uczeń ma, zatem niewielkie pole manewru. W zasadzie
jedyne, co może zrobić, to więcej czasu poświęcać na naukę, korzystać z lektur
wypożyczanych z biblioteki dla niewidomych (nagrane na dyskietki czy taśmy
magnetofonowe) lub sfilmowanych lektur, czy materiałów.
Nauczyciel w zasadzie nie ma wyboru, dysleksja nie daje możliwości
obniżenia wymagań jakościowych. Są to, bowiem uczniowie, z co najmniej
przeciętną sprawnością intelektualną, którzy zechcą w przyszłości zdawać maturę,
a ta, aby zachować swoją rangę, musi mieć odpowiedni, co najmniej przeciętny,
poziom wymagań.
Polem do pracy dla nauczyciela będzie dbałość o rozwój sfery emocjonalnej
takiego ucznia. Dydaktyka jest, bowiem bardzo ważna, ale jeszcze ważniejsze jest
przygotowanie dziecka do radzenia sobie w życiu, a do tego dziecko potrzebuje
wrażliwości, fantazji, ufności we własne siły i zdolności, niezależnie od tego, kim
będzie.
Ogólne zasady postępowania z uczniem z dysleksją
rozwojową
1. Unikać głośnego odpytywania z czytania przy całej klasie; wskazówka ta
dotyczy przede wszystkim dzieci młodszych. Jeśli nauczycielowi dla oceny
umiejętności ucznia niezbędne jest głośne czytanie, należy przeprowadzić je na
przerwie, po zakończeniu lekcji.
2. Ograniczać czytanie obszernych lektur do rozdziałów istotnych ze względu
na omawianą tematykę, akceptować korzystanie z nagrań fonicznych, w
wyjątkowych przypadkach z ekranizacji, jako uzupełnienia samodzielnie
przeczytanych rozdziałów.
3. Kontrolować stopień zrozumienia samodzielnie przeczytanych przez
ucznia poleceń, szczególnie podczas sprawdzianów (wolne tempo czytania,
słabe rozumienie jednorazowo przeczytanego tekstu może uniemożliwić
wykazanie się wiedzą z danego materiału).
4. Ze względu na wolne tempo czytania lub/i pisania zmniejszyć ilość zadań
(poleceń) do wykonania w przewidzianym dla całej klasy czasie lub wydłużyć
czas pracy dziecka. Formy te należy stosować zamiennie – uczeń pozostawiony
w klasie dłużej niż rówieśnicy, narażony na komentarze z ich strony sam
zacznie rezygnować z dodatkowego czasu.
5. Ograniczać teksty do czytania i pisania na lekcji do niezbędnych notatek,
których nie ma w podręczniku; jeśli to możliwe dać dziecku gotową notatkę do
wklejenia. Zalecenie to jest szczególnie istotne w przypadku dzieci małych lub
starszych, u których stwierdzono dysgrafię.
6. Pisemne sprawdziany
wiadomości,
wskazane
jest,
powinny ograniczać się do sprawdzanych
zatem
stosowanie
testów
wyboru,
zdań
niedokończonych, tekstów z lukami – pozwoli to uczniowi skoncentrować się na
kontrolowanej tematyce, a nie na poprawności pisania.
7. Wskazane jest preferowanie wypowiedzi ustnych. Sprawdzanie wiadomości
powinno odbywać się często i dotyczyć krótszych partii materiału. Pytania
kierowane do ucznia powinny być precyzyjne.
8. W przedmiotach ścisłych podczas wykonywania ścisłych operacji
wymagających wielokrotnych przekształceń, należy umożliwić dziecku ustne
skomentowanie wykonywanych działań. W ocenie pracy ucznia wskazanie jest
uwzględnienie poprawności toku rozumowania, a nie tylko prawidłowości
wyniku końcowego. W przypadku prac pisemnych z przedmiotów ścisłych i im
pokrewnych, nauczyciel powinien zwrócić uwagę na graficzne rozplanowanie
sprawdzianów – pod treścią zadania powinno być wolne miejsce na
rozwiązanie. Pozwoli to uniknąć niepotrzebnych pomyłek przy przepisywaniu
zadań na inną stronę np. gubienia, mylenia znaków, cyfr, symboli, tak
charakterystycznych dla dzieci z dysleksją. Materiał programowy wymagający
znajomości wielu wzorów, symboli, przekształceń można podzielić na mniejsze
partie. Tam, gdzie jest taka możliwość, pozwolić na korzystanie z gotowych
wzorów, tablic itp.
9. Unikać wyrywania do odpowiedzi. Jeśli to możliwe uprzedzić ucznia (na
przerwie lub na początku lekcji), że będzie dzisiaj pytany. W ten sposób
umożliwiamy dziecku przypomnienie wiadomości, skoncentrowaniu się, a także
opanowanie zapięcia emocjonalnego często blokującego wypowiedź.
10. Dobrze jest posadzić dziecko blisko nauczyciela, dzięki temu zwiększy się
jego koncentracja uwagi, ograniczeniu ulegnie ilość bodźców rozpraszających,
wzrośnie bezpośrednia kontrola nauczyciela, bliskość tablicy pozwoli
zmniejszyć ilość błędów przy przepisywaniu.
11. Złagodzić kryteria wymagań z języków obcych. Uczeń mający problemy
z opanowaniem ojczystego języka prawie zawsze ma trudności z mówieniem,
rozumieniem, czytaniem i pisaniem w języku obcym.
12.
Podczas
oceny
prac
pisemnych
nie
uwzględniać
poprawności
ortograficznej lub oceniać ją opisowo. Należałoby pozwolić uczniom na
korzystanie ze słowników ortograficznych podczas pisania wypracowań, prac
klasowych. Postępy w zakresie ortografii sprawdzać za pomocą dyktand z
komentarzem,
okienkiem
ortograficznym,
pisania
z
pamięci.
Zakres
sprawdzianu powinien obejmować jeden rodzaj trudność ortograficznych umożliwi to skoncentrowanie się na zagadnieniu, tym samym zmniejszając ilość
błędów i dając poczucie sukcesu.
13. W przypadku ucznia z dysgrafią wskazane jest akceptowanie pisma
drukowanego, pisma na maszynie, komputerze, zwłaszcza prac obszernych
(wypracowań, referatów). Nie należy również oceniać estetyki pisma, np. w
zeszytach. Jeśli pismo dziecka jest trudne do odczytania, można zamienić pracę
pisemną na wypowiedź ustną.
14. Nauczyciel powinien znać dobrze specyfikę problemu dysleksji,
dysortografii i dysgrafii, ponieważ umożliwi mu to rozumienie problemów
dziecka i sprzeczności, np. między dobrą znajomością faktów historycznych a
trudnościami z ich chronologicznym uporządkowaniem, wiedzą z zakresu
geografii a niemożnością zorientowania się na mapie, wielokrotnego
przepisywania tego samego tekstu w ramach poprawy pracy klasowej a
popełniania podczas przepisywania coraz to nowych błędów, czytania wielu
książek a popełniania błędów ortograficznych w często powtarzających się
wyrazach, ładnego przepisywania kilkunastu linijek a bazgrania w dalszej części
kartki zeszytu, dobrego słuchu muzycznego a niemożnością nauczenia się
czytania nut, itp.
Ciekawe adresy w Internecie
Polskie Towarzystwo Dysleksji: http://dysleksja.univ.gda.pl (też forum
dyskusyjne)
Polskie Towarzystwo Dysleksji (oddział warszawski):
www.bpp.com.pl/ptd/index.htm (obszerne opracowanie na temat dysleksji)
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej:
www.cmpp.edu.pl (tu też księgarnia internetowa)
Ministerstwo Edukacji Narodowej: www.men.waw.pl/prawo/rozp 91 (dotyczy
oceniania
dyslektyków)
Eduseek:
http://edusek.ids.pl/nauczyciel/porady i
wskazówki/psychologiczne/dyslekcja/index.php
(zawiera obszerne opracowanie dla nauczycieli)
Kartoteka programów komputerowych przydatnych w terapii dzieci
dyslektycznych:
www.terapiapedagogiczna.republika.pl
Ciekawy artykuł o dysleksji: www.wiedzaizycie.pl/960639.htm
Zebrała i opracowała:
Anetta Rachfalska