Czas wolny w życiu dzieci i młodzieży

Andrzej Nowacki
Czas wolny w yciu dzieci i młodzie y
Problem wolnego czasu stał si w ostatnich latach tre ci wielu prac
badawczych i artykułów publicystycznych. Znaczna cz
prowadzonych bada
koncentruje si wokół sposobów sp dzania czasu wolnego w zale no ci od
wpływu ró nych czynników. Prowadzone s równie szerokie badania i
rozwa ania nad funkcjami, jakie spełnia czas wolny w zale no ci od sposobów
jego wykorzystania. W zwi zku z tym wzrasta wyra nie potrzeba wi kszej
troski o wychowanie do czasu wolnego, który nie jest czasem pustym, ale
czasem niezb dnym dla wzbogacenia osobowo ci człowieka.
Człowiekowi współczesnemu brakuje cz sto odpowiedniej dawki ruchu,
kontaktu z przyrod , mo liwo ci spontanicznego wyra enia wewn trznych
stanów emocjonalnych, bliskich i nieformalnych kontaktów z innymi lud mi,
trwałego systemu uznawanych i realizowanych warto ci.
Aktywno ruchowa poprzez swoje ró norodne formy ma zapewni mu
odpowiedni poziom wydolno ci i sprawno ci fizycznej, a wi c zaspokoi
potrzeby zdrowotne, higieniczne, towarzyskie, poznawcze, doskonal ce i
sportowe. Przyczynia si ona tak e do podniesienia ogólnego poziomu kultury
fizycznej, tzn. kształtowania okre lonej postawy i troski o swój rozwój,
kondycj psychiczn , racjonalne organizowanie i sp dzanie wolnego czasu.
Aktywno ruchowa w sposób naturalny i prosty kształtuje pewien styl ycia
zapewniaj cy człowiekowi siły do pracy, zarówno fizycznej jak i umysłowej
oraz ich regeneracj .
Czas wolny dzieci i młodzie y ró ni si od czasu wolnego dorosłych. Ci
pierwsi wypełniaj go zabaw , rozrywk i rozwojem własnych zainteresowa , a
ci drudzy preferuj raczej inne formy jak np. praca rekreacyjna na działce,
ogl danie telewizji, czytanie prasy i ksi ek czy wyjazdy rodzinne oraz
odpoczynek. Ró nica wolnego czasu dzieci i młodzie y a dorosłych polega
równie na tym, e czas wolny dorastaj cego pokolenia jest dłu szy,
charakteryzuje si mniej zró nicowanymi formami i miejscem sp dzania go,
wi kszy jest w nim udział odpoczynku biernego oraz odbywa si on pod
kontrol i opiek ze strony dorosłych. Istnieje, zatem konieczno kształtowania
ju od najmłodszego wieku u jednostki umiej tno ci racjonalnego
wykorzystania czasu wolnego tak, by podejmowane zaj cia w sposób optymalny
zaspakajały jej osobiste potrzeby, a przy tym były zgodne z po danym
modelem wychowawczym. Wydaje si , i szczególne obowi zki w tym zakresie
posiada podstawowe rodowisko wychowawcze, jakim jest rodzina, w którym
młoda jednostka wzrasta i nabywa pierwszych do wiadcze , umiej tno ci jak
równie czerpie wzory zachowa w ró nych sytuacjach yciowych. Du rol
odgrywa szkoła a głównie zdobycie w niej pewnych okre lonych umiej tno ci
sportowo – rekreacyjnych, co jest jednym z podstawowych warunków w
rekreacji fizycznej współczesnego człowieka, a tak e zwi ksza aktywno
sportowo-rekreacyjn i turystyczn . Jako formy szczególnie przydatne dla
rekreacji uzna nale y umiej tno : pływania, jazdy na rowerze, na ły wach, na
rolkach, pewnego zasobu gier rekreacyjnych i sportowych, jak np. gra w
siatkówk , koszykówk , piłk no n .
Czas wolny dzieci i młodzie y posiada pi aspektów:
• socjologiczny
• ekonomiczny
• psychologiczny
• fizjologiczno-zdrowotny
• pedagogiczny.
Aspekt socjologiczny posiada warto ideowo – wychowawcz .
Czas wolny ułatwia kontakty i prze ycia społeczne. Dzi ki tym kontaktom
budz si w dziecku potrzeby współdziałania z innymi, rezygnowania ze swoich
postaw egoistycznych na rzecz wspólnego działania, wspólnego po wi cenia,
wspólnej rado ci i wspólnych rozczarowa . Wspólny wypoczynek, wspólna
zabawa, wspólne działanie w kole zainteresowa , wycieczka - to znakomita
szkoła współ ycia i współdziałania społecznego. Czas wolny w yciu dzieci i
młodzie y ma równie aspekt ekonomiczny. Praca (nauka) i czas wolny
stanowi jedno ekonomiczn . Ekonomika pracy szkolnej jest, bowiem ci le
zwi zana z ekonomik czasu wolnego. Im sprawniej szkoła organizuje proces
nauczania, im lepiej wykorzystuje godziny lekcyjne pobudzaj c aktywno
umysłow dzieci i młodzie y, tym wi cej maj czasu wolnego poza lekcjami.
Kolejnym aspektem czasu wolnego jest aspekt psychologiczny.
Rozwijaj cej si psychice nie wystarczaj nauka szkolna i praca. W zaj ciach
czasu wolnego, obok budzenia, rozwijania i kształtowania zainteresowa i
uzdolnie , du rol graj potrzeby rozrywki, przyjemno ci i zadowolenia po
trudach nauki i pracy. Czas wolny stanowi, wi c dla rozwoju psychicznego
ródło nowych prze y , wywołuj cych ywe reakcje psychofizyczne, sprzyja
wytwarzaniu si pozytywnych cech charakteru jak kole e sko , uprzejmo ,
serdeczno , osłabiaj c boja liwo , lenistwo, niezaradno , samotno .
Czwartym aspektem czasu wolnego jest aspekt fizjologiczno- zdrowotny,
b d cy zabezpieczeniem młodego organizmu przed nadmiernym obci eniem
obowi zkami i zadaniami szkolnymi, spełniaj cy profilaktyczn rol w zakresie
ochrony zdrowia dzieci i młodzie y. Do walorów fizjologiczno- zdrowotnych
zaliczamy mi dzy innymi odpr enie psychofizyczne organizmu w czasie
pozaszkolnym; du y zasób wie ego powietrza oraz ruch fizyczny, rozwijaj cy
układ mi niowo-kostny i sprawno fizyczno-ruchow , reguluj cy wła ciw
przemian materii.
Ostatnim aspektem czasu wolnego jest aspekt pedagogiczny, polegaj cy
na przejawianiu własnej inicjatywy i samodzielno ci w organizowaniu sobie
ró nych zaj rekreacyjnych, w zale no ci od własnej potrzeby i własnych
zainteresowa . Jednym z dodatnich elementów pedagogicznych aspektów czasu
wolnego jest dochodzenie przez samo dziecko do zrozumienia konieczno ci
samowychowania, stałego podnoszenia swoich umiej tno ci oraz ich
doskonalenie.
Postawy rodziców wobec czasu wolnego ich dzieci maj bardzo du y
wpływ. Wa ne jest to, aby rodzice rozumieli potrzeb kontaktu młodego
człowieka ze rodowiskiem, docenili wzory kulturalnych zachowa w wolnym
czasie i wskazali swoim dzieciom mo liwo ci korzystania z interesuj cych ich
zaj . Przemiany dokonuj ce si we współczesnym społecze stwie przynosz w
efekcie zwi kszenie si zasobów wolnego czasu. Młodzie b d ca w okresie
przej ciowym mi dzy dzieci stwem a dorosło ci , znajduje si w fazie
intensywnego rozwoju psychofizycznego, a postawy ukształtowane w tym
okresie mog mie doniosłe znaczenie w ich dorosłym yciu.
LITERATURA
1) T. Wujek; Czas wolny młodzie y szkolnej i jego uwarunkowanie. [W:]
Red. B. Suchodolski: Studia Pedagogiczne, Wrocław - Warszawa Kraków 1983.
2) P. Tauber, Pedagogika czasu wolnego. Zarys problematyki. ZGTKKF,
Pozna 1998.
3) J. Macieszek, Aktywno ruchowa dzieci i młodzie y w czasie wolnym,
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne nr 2.
4) H. G sior, Wychowanie pozaszkolne a kultura czasu wolnego uczniów,
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.