raport z badania pilotażowego prowadzonego w ramach

Transkrypt

RAPORT Z BADANIA PILOTAŻOWEGO PROWADZONEGO
W RAMACH MONITORINGU NIEODPŁATNEJ POMOCY
PRAWNEJ PRZYZNAWANEJ NA DRODZE SĄDOWEJ
PRZEPROWADZONEGO W DNIACH OD 15.11.2012 - 18.12.2012
ROKU W SĄDZIE REJONOWYM KATOWICE ZACHÓD
Opracowanie raportu: Anna Rozkosz
Projekt finansowany ze środków Fundacji im. Stefana Batorego
1
Podziękowania:
Bardzo dziękuję Prezesowi Sądu Rejonowego Katowice Zachód, Sędziemu Krzysztofowi
Hejoszowi, za zgodę na przeprowadzenie niniejszego badania oraz wszystkim przedstawicielom
tego sądu, z którymi miałam możliwość i zaszczyt przeprowadzenia wywiadów. Dziękuję za
poświęcony czas oraz podzielenie się wiedzą, doświadczeniem, przemyśleniami oraz inspirującymi
rekomendacjami do dalszych działań.
Dziękuję przedstawicielom fundacji Inpris, Grzegorzowi Wiaderkowi i Łukaszowi Bojarskiemu,
Grzegorzowi Wójkowskiemu (Bona Fides) za pomoc w stworzeniu narzędzia badawczego oraz
Annie Zetelman (Bona Fides) za pomoc w przeprowadzeniu badań, a także wszystkim, z którymi
miałam możliwość pracować na każdym etapie działań monitoringowych.
2
SPIS TREŚCI:
I.
WSTĘP………………………………………………………………………………………4
II.
OPIS METODOLOGII BADAŃ……………………………………………….………….5
III.
ANALIZA MATERIAŁU BADAWCZEGO
3.1.
Sprawdzenie procedury przyznawania pomocy prawnej
przydzielonej na drodze sądowej…………………………………………………..6
3.2.
Standardy pracy sędziów oraz pełnomocników prowadzących
sprawy z „urzędu”……………………………………………………………...…. 9
IV.
PODSUMOWANIE…………………………………………………………………….….13
V.
PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ……………………………………………………….…..14
VI.
ZAŁĄCZNIKI
Załącznik nr 1………………………………………………………………...……………15
Załącznik nr 2…………………………………………………………………..………….44
Załącznik nr 3……………………………………………………………………..……….63
Załącznik nr 4……………………………………………………………………….……..74
3
I.
WSTĘP
Raport został sporządzony w oparciu o materiał zebrany podczas badania pilotażowego
przeprowadzonego w Sądzie Rejonowym Katowice Zachód. Badanie wykonano, wykorzystując
wersję roboczą narzędzia badawczego1 oraz dokument roboczy „Analiza prawa sporządzona na
potrzeby monitoringu nieodpłatnej pomocy prawnej ustanawianej na drodze sądowej oraz
zwalniania z kosztów postępowania w sprawach cywilnych”2. Celem tej analizy było
przetestowanie narzędzia badawczego, dokonanie w nim niezbędnych zmian oraz zaobserwowanie,
czy narzędzie można rozbudować o nowe problemy badawcze oraz czy należy uszczegółowić
pytania. Narzędzia monitoringu były konsultowane z przedstawicielami Instytutu Prawa i
Społeczeństwa (www.inpris.pl), organizacji eksperckiej zajmującej się, m. in. badaniem dostępności
pomocy prawnej, poradnictwa prawnego i obywatelskiego, innowacyjnej edukacji prawnej.
„Monitoring nieodpłatnej pomocy prawnej przyznawanej na drodze sądowej w
postępowaniu cywilnym” został sfinansowany z programu dotacyjnego „Demokracja w działaniu”
Fundacji im. S. Batorego. Przedmiotem badania były kwestie związane z działaniem sędziów oraz
pracowników administracji sądowej, czyli osób bezpośrednio związanych z rozpatrywaniem
wniosków o zwolnienie z kosztów i przyznanie pełnomocnika z urzędu oraz osób, które gromadzą
dane na ten temat i udzielają informacji klientom.
1
2
Patrz Załącznik nr 1
Patrz Załącznik nr 2
4
II.
OPIS METODOLOGII BADAŃ
W ramach narzędzia badawczego zaplanowano następujące czynności: badania jakościowe
polegające na przeprowadzeniu wywiadów, badania metodą „tajemniczy klient”, obserwację,
przegląd stron internetowych i publikatorów elektronicznych BIP (Biuletynów Informacji
Publicznej) oraz wysłanie drogą elektroniczną wniosków o informację publiczną. Ostateczna wersja
narzędzia, wzbogacona o wnioski powstałe podczas diagnozy, została dołączona do raportu.
Monitoring nieodpłatnej pomocy prawnej przyznawanej na drodze sądowej w postępowaniu
cywilnym został przeprowadzony w sądzie rejonowym Katowice Zachód. Zrealizowano
następujące działania: wywiad z przewodniczącym Wydziału I Cywilnego, z Referendarz Sądową,
wywiad z Kierownik Sekcji Egzekucyjnej Wydziału I Cywilnego, wywiad z koordynatorką Punktu
Obsługi Klienta, badanie metodą „tajemniczy klient” zrealizowane drogą kontaktu bezpośredniego,
drogą elektroniczną oraz drogą telefoniczną, analiza strony internetowej sądu pod kątem
zamieszczonych na niej informacji na temat pomocy prawnej i zwolnienia z kosztów postępowania
sądowego w sprawach cywilnych.
5
III. ANALIZA MATERIAŁU BADAWCZEGO
3.1.
SPRAWDZENIE
PROCEDURY
PRZYZNAWANIA
POMOCY
PRAWNEJ
PRZYDZIELONEJ NA DRODZE SĄDOWEJ.
W jaki sposób sądy na stronie internetowej zamieszczają informacje o możliwościach
uzyskania zwolnienia z kosztów postępowania sądowego oraz przyznania pełnomocnika
profesjonalnego z urzędu?
Strona internetowa sądu rejonowego Katowice Zachód (http://katowice-zachod.sr.gov.pl) nie
jest stroną BIP (Biuletyn Informacji Publicznej), publikator elektroniczny BIP jest utworzony
osobno. Na stronie nie ma zakładki, która bezpośrednio dotyczyłaby możliwości i sposobu
ubiegania się o pełnomocnika z urzędu oraz o zwolnienie z kosztów postępowania sądowego. Te
informacje
zamieszczono
w
zakładce
Punkt
Obsługi
Interesanta
(http://Katowice-
zachod.sr.gov.pluktura/POI.html), z której można również pobrać wszystkie niezbędne formularze,
m. in. „Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych”. Na stronie sądu znajduje się także zakładka
„Wzory i formularze”, w której został umieszczony link do strony BIP Ministerstwa
Sprawiedliwości (http://bip.ms.gov.pl/pl/formularze/), skąd można pobrać potrzebne dokumenty.
Na stronie sądu, w POI i na tablicach informacyjnych została również zamieszczona informacja, że
„Punkt Obsługi Interesanta nie udziela porad prawnych”. Ponadto w zakładce „Pomoc prawna”
można znaleźć niezbędną wiedzę na temat możliwości uzyskania pozasądowej bezpłatnej porady
czy informacji prawnej (http://www.katowice-zachod.sr.gov.pl/info/pomoc_pprawna.html).
Wiele cennych danych zamieszczono w zakładce „Opłaty sądowe”. Znajdują się tam
odnośniki do strony Ministerstwa Sprawiedliwości, pod którymi możemy zapoznać się z kosztami
sądowymi.
(http://www.katowice-zachod.sr.gov.pl/info/oplaty_sadowe.html). Zamieszczono tam
także informację, że na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości dostępny jest kalkulator naliczania
opłat i odsetek ustawowych. Z kolei w zakładce „Instytucje” znajduje się wykaz jednostek
nadrzędnych dla sądu rejonowego, kontakt do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz samorządów
prawniczych (http://www.katowice-zachod.sr.gov.pl/info/instytucje.html). Na stronie www sądu
Katowice Zachód możemy także znaleźć zakładkę z formularzem kontaktowym do szybkiej
komunikacji z sądem: (http://www.katowice-zachod.sr.gov.pl/formularz/index.html).
W jaki sposób sąd, w ramach funkcjonowania Punktu Obsługi Klienta, udziela informacji o
możliwościach uzyskania zwolnienia z kosztów postępowania sądowego oraz przyznania
pełnomocnika profesjonalnego z urzędu?
6
W Sądzie Rejonowym Katowice Zachód Punkt Obsługi Interesanta funkcjonuje od 2010
3
roku . Jego pracę normalizuje regulamin4, który został zamieszczony na stronie internetowej sądu w
zakładce dotyczącej funkcjonowania Punktu Obsługi Interesanta. Pracownicy POI są regularnie
szkoleni zarówno z zakresu merytorycznego jak również z kompetencji miękkich oraz sposobu
skutecznego i efektywnego komunikowania się z klientami sądu. Koordynatorka POI posiada
wykształcenie wyższe administracyjne. Punkt jest dobrze oznaczony, ponadto stojący przy wejściu
pracownik ochrony kieruje interesantów do właściwego pomieszczenia. Na potrzeby POI
wydzielono oddzielny pokój z kilkoma stanowiskami do obsługi klientów, oddzielonymi od siebie
ściankami.
W Punkcie Obsługi Interesanta nie udziela się porad prawnych, o czym informuje stosowny
komunikat. Pracownicy starają się konkretyzować pytania klientów, aby udzielać jak najlepszych
odpowiedzi. Osoby, które nie są wstanie same sobie poradzić, bądź mają większy i złożony
problem, są odsyłane do Kliniki Prawa działającej na Wydziale Prawa i Administracji przy
Uniwersytecie Śląskim lub do lokalnej delegatury Inspekcji Pracy, gdzie mogą uzyskać pomoc.
Założeniem i wypracowanym standardem pracowników jest niepozostawianie klientów bez
odpowiedzi.
W badanym POI brak jednakże procedury stwarzającej możliwość monitorowania czy
ewaluowania pracy zatrudnionych tam osób, procedury, która brałaby pod uwagę specyfikę tej
pracy. W wywiadzie z koordynatorką POI z dnia 3 grudnia 2012 r. otrzymano informację, że
kierownictwo zwraca uwagę na sugestie pracowników, dzięki którym praca przebiega sprawniej.
Jednakże z punktu widzenia nowoczesnych metod zarządzania tego typu komórkami
organizacyjnymi w sądach, warto pomyśleć nad sposobami ewaluowania ich pracy. Dobrze by było
również postarać się o informacje zwrotne od klientów sądu, np. w formie ankiet. Warto dodać, że
Punkt Obsługi Interesanta (oprócz strony internetowej) to zazwyczaj miejsce pierwszego kontaktu
obywatela z instytucją sądu. Dlatego powinno się zwrócić uwagę na możliwości usprawniania jego
pracy poprzez stworzenie odpowiednich narzędzi.
Badanie metodą „tajemniczy klient” zostało wykonane przez pracowniczkę Stowarzyszenia
Wzajemnej Pomocy Bona Fides 6 grudnia 2012 roku o godz. 10.305. Zwrócono się do
pracowników POI z następującym problemem: „ojciec podpisał umowę z wykonawcą na
wstawienie stolarki okiennej w domu, wykonawca nie wywiązał się z usługi, ojciec chce dochodzić
swoich praw od nierzetelnego przedsiębiorcy” (przedmiot dochodzenia sporu 14.000 zł).
3
4
5
http://www.katowice-zachod.sr.gov.pl/pics/_pliki/Zarzadzenie_Prezesa_POI.pdf
http://Katowice-zachod.sr.gov.pls/_pliki/Regulamin_POI.pdf
Załącznik nr 3
7
Pracowniczka POI dopytywała o kilka szczegółów. Na uwagę zasługuje to, że poinformowała osobę
pytającą, że sąd zadecyduje o tym, czy wyda nakaz zapłaty, czy też wyznaczy rozprawę. Pani z
POI, zapytana, czy w razie jakichkolwiek wątpliwości pomoże uzupełnić dokumenty, poradziła, aby
ściśle trzymać się wzorów pism. Ponadto poinformowała, że dokumenty należy złożyć w sądzie
wówczas, kiedy podejmie się decyzję o złożeniu sprawy. Osoba, która przeprowadzała monitoring,
otrzymała następujące formularze: oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania, wzór wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu oraz wzór pozwu o zapłatę. Są to
dokumenty, które pozwalają na skuteczne złożenie pozwu oraz wystąpienie z wnioskiem o
zwolnienie z kosztów sądowych i ubieganie się o pełnomocnika z urzędu.
Osoba przeprowadzająca monitoring oceniła pracę POI na 4, i uzasadniła to w następujący
sposób: „obsługa była bardzo miła, jednakże było widać, iż Pani nie posiada wystarczającej wiedzy
do wyczerpującego udzielenia informacji. Gdyby nie skonsultowała się z koleżanką, otrzymałabym
błędne wnioski do wypełnienia. Odniosłam wrażenie, że Pani nie do końca była pewna udzielanych
mi informacji”6.
Kolejną formą badania metodą „tajemniczy klient” było zadanie pytania pracownikowi POI
drogą telefoniczną. Badanie wykonano 19 listopada 2012 r. Warto nadmienić, że numery telefonów 7
POI bez problemu można znaleźć na stronie internetowej sądu. Jednak osobie, która wcieliła się w
rolę tajemniczego klienta, nie udało się skontaktować z punktem, ponieważ wszystkie linie były
zajęte.
Ostatnią formą badania metodą „tajemniczy klient” było przesłanie pytania drogą
elektroniczną na adres Punktu Obsługi Interesanta: [email protected].
Zostało ono wysłane 18 grudnia 2012 r. o godz. 11.16. Odpowiedź nadeszła tego samego dnia o
godz. 14.58.
Do sądu wysłano następującego e-maila:
Szanowni Państwo,
chciałbym dochodzić swoich praw do nieruchomości poprzez zasiedzenie, wiem, że koszt sądowy
takiego procesu jest wysoki, jestem emerytem, nie stać mnie na to. Wiem, że mogę się starać o
zwolnienie z kosztów sądowych oraz o adwokata z urzędu, czy możecie Państwo napisać co
muszę zrobić aby się o to starać, jakie dokumenty mam przedstawić w sądzie.
6
7
Załącznik nr 4
http://www.katowice-zachod.sr.gov.pl/struktura/POI.html
8
za udzielenie odpowiedzi serdecznie dziękuję
Eugeniusz Wójt
Pracownik POI nadesłał taką odpowiedź:
Dzień Dobry
W odpowiedzi na Pana zapytanie, uprzejmie informuję, iż zarówno w celu uzyskania zwolnienia z
kosztów sądowych, jak również w celu przyznania pełnomocnika z urzędu należy złożyć do każdej
z tych spraw wnioski wraz z oświadczeniami majątkowymi. Do każdego wniosku należy dołączyć
inne oświadczenie. Formularze są dostępne na stronie:
http://bip.ms.gov.pl/pl/formularze/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym/.
Natomiast na stronie: http://www.katowice-zachod.sr.gov.pl/struktura/POI.html dostępny jest wzór
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
W razie dodatkowych pytań proszę o kontakt.
Z poważaniem,
Odpowiedź, która nadeszła, była dość szczegółowa i zawierała wiadomości przydatne
osobie posługującej się narzędziami elektronicznymi. Zabrakło jedynie informacji, gdzie można
złożyć taki dokument. Jednak dobrą praktyką sądu jest otwartość na kontakt wyrażona w
sformułowaniu: „W razie dodatkowych pytań proszę o kontakt”. Takie zakończenie otwiera
pytającemu drogę do dalszego kontaktu oraz zapewnia, że pracownik chętnie odpowie na kolejne
pytania. W związku z powyższym za tę odpowiedź przyznano 5.
3.2. STANDARDY PRACY SĘDZIÓW ORAZ PEŁNOMOCNIKÓW PROWADZĄCYCH
SPRAWY Z TZW. „URZĘDU”
Jakie są obowiązki sędziego wobec strony wnioskującej o nieodpłatną pomoc prawną?
Wywiad z Sędzią Sądu Rejonowego Katowice Zachód Wydziału I Cywilnego Michałem
Kwiatkowskim został przeprowadzony 15 listopada 2012 r. Na wstępie został on zapytany o słabe
strony obecnego systemu prawnego. Zdaniem sędziego, obecny stan prawny nie stwarza osobie
9
pełniącej tę funkcję żadnych problemów. Jedynym utrudnieniem, jakie widzi w tej pracy, jest
wynagradzanie pełnomocników wyznaczanych z urzędu, określone przez Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości [Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w
sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielanej z urzędu -Dz. U. 2002 nr 163, poz. 1348 z późn. zm.,8 oraz
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia prze Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielanej z urzędu, Dz. U. 2002, nr 163, poz. 1348 z późn. zm.9]. Stawki w nim
wyznaczone nie są satysfakcjonujące dla przedstawicieli zawodów prawniczych.
Na pytanie, czy Sędzia dostrzega różnicę w prowadzeniu sprawy przez pełnomocnika
wyznaczonego z urzędu i w pracy tego samego radcy prawnego lub adwokata pracującego jako
pełnomocnik z wyboru, padła odpowiedź twierdząca na niekorzyść tego pierwszego sposobu
wykonywania pracy.
Przepisy regulujące pomoc prawną w sprawach cywilnych świadczoną z urzędu zostały
zawarte w art. 117-124 k.p.c. (Kodeks Postępowania Cywilnego, Tytuł V, Dział II „Pomoc prawna z
urzędu” (Dz. U. 1964 nr 43, poz. 296. ze zm.)10. W zakresie przyznania pomocy prawnej sąd działa
jedynie na wniosek strony złożony pisemnie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma
być wytoczona lub już się toczy (art. 117 §4 k.p.c.). Oznacza to, ze strona powinna sama dbać o
swoją sprawę na każdym etapie toczącego się postępowania.
Jednak prawo dopuszcza kilka możliwości działania sędziego w toczącym się postępowaniu.
Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z 16 września 2011 r. wprowadziła istotną zmianę i
udzielenie pouczeń co do czynności procesowych nie stanowi już obowiązku sądu, lecz pozostało
do swobodnego uznania sądu. Jest to wyrazem zasady równego traktowania stron uczestniczących
w obrocie cywilnoprawnym i procesie cywilnym. W związku z tym pouczenie może być stosowane
wyłącznie, gdy istnieje ku temu uzasadniona potrzeba, na przykład gdy strona jest nieporadna. W
razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania, występującym
bez profesjonalnego pełnomocnika, niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych (art. 5
k.p.c.).
W wyroku z 16 września 1998 r. sygn. akt II UKN 214/98, LexPolonica nr 335372,
OSNAPiUS 1999/18 poz. 593, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż „sąd ma obowiązek
poinformowania strony o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu
wówczas, gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym, w stopniu
8
9
10
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20021631348
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20021631349
isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19640430296&type=3
10
przekraczającym umiejętności i możliwości obrony swych praw przez stronę (art. 5 k.p.c. w
związku z art. 117 § 1 k.p.c.)”[patrz Załącznik nr 2 Analiza Prawa].
Michał Kwiatkowski zapytany, jak wygląda to w praktyce, powiedział, że proponuje stronie
bez pełnomocnika profesjonalnego złożenie wniosku o pomoc prawnika z urzędu wówczas, gdy
występuje uzasadniona i widoczna nieporadność strony oraz skomplikowanie sporu. Często
proponuje to w sprawach dotyczących sporów z firmami ubezpieczeniowymi. Ciekawą praktyką
sędziego, o której warto wspomnieć, jest wyznaczanie w sprawach cywilnych jako pełnomocnika z
urzędu radcy prawnego. Ułatwia to prowadzenie procesu oraz wpływa na szybkość rozpatrzenie
sprawy, ponieważ osoba pełniąca tę funkcję charakteryzuje się doskonałą znajomością
problematyki z zakresu sporów cywilnych.
Sędziego zapytano także o osoby rezygnujące z przysługującego im prawa w postaci
wsparcia pełnomocnika profesjonalnego. W odpowiedzi poinformował on, że niekiedy strona nie
decyduje się na skorzystanie z instytucji pełnomocnika z urzędu, ponieważ jest przekonana o swojej
wygranej w procesie oraz wierzy, że „sprawiedliwość jest po jej stronie”. Jednak takie osoby często
przegrywają z powodu nieumiejętności przedstawiania dowodów czy braku umiejętności
prowadzenia sporu.
Problemem, z którym musi się zmierzyć sędzia podczas rozpatrywania wniosku o
zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego i przyznanie pełnomocnika z urzędu, jest brak
narzędzi do skutecznej weryfikacji danych przedstawionych we wniosku. Bywały sprawy, w
których pytany SRR M. Kwiatkowski nakładał grzywnę za podawanie nieprawdziwych danych.
Często strona przeciwna ujawnia majątek drugiej strony, co jest wykorzystywane w procesie jako
argument.
Sędzia Michał Kwiatkowski został również zapytany, czy ma jakieś propozycje zmian, które
należałoby wprowadzić do obecnego porządku prawnego związanego z przedmiotem badania.
Wymienił cztery problemy:

kwestia wynagradzania pełnomocników prowadzących sprawę „z urzędu”;

wyznaczanie przez samorządy prawnicze na pełnomocników z urzędu osób młodych i mało
doświadczonych;

konieczność poddania debacie kwestii, czy to na pewno sędziowie powinni rozstrzygać
kwestie zwolnienia z kosztów postępowania sądowego i wyznaczania pełnomocnika; może
tymi działaniami powinny zajmować się wyspecjalizowane instytucje publiczne (np. ośrodki
pomocy społecznej);

do spraw w postępowaniu cywilnym warto byłoby wyznaczać radców prawnych, którzy są
bardzo dobrze przygotowani do prowadzenia spraw cywilnych.
11
Kolejny wywiad przeprowadzony został z Referendarz Sądową Panią Katarzyną
Marczewską. Rozmowa miała miejsce 3 grudnia 2012 r. Referendarz w Sądzie rejonowym
Katowice Zachód rozpatruje sprawy oznaczone w repertorium jako Co (oznaczenie sprawy na
podstawie Zarządzenia nr 81/03/DO Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie
organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej
[Dz. Urz. MS z dnia 31 grudnia 2003 r.]11). Spraw związanych z wyznaczeniem pełnomocnika z
urzędu lub o zwolnienie z kosztów sądowych trafia do Pani Referendarz ok. 1 miesięcznie, nie
czuje więc obciążenia pracą z powodu rozpatrywania tych spraw.
Referendarze sądowi dysponują w orzekaniu tymi samymi narzędziami co sędziowie. W
sądzie Katowice Zachód stosuje się racjonalne podejście uwzględniające trudne położenie klientów.
W rekomendacjach Pani Referendarz pojawiło się stwierdzenie, aby bardziej zadbać o możliwość
równej reprezentacji prawnej w sądzie dla osób ubogich, aby orzeczenia nie były krzywdzące.
Referendarz zwróciła również uwagę na konieczność zwiększenia dostępu do informacji prawnej
przed sądowej, która pozwoli uniknąć wielu komplikacji osobom, które już są w trudnym
położeniu.
Czy i jaki sposób na poziomie sądu rejonowego dokonywana jest kontrola przyznawanej
pomocy prawnej z urzędu?
W celu operacyjnym nr 3 uwaga została skierowana na możliwość dokonywania kontroli
przyznawania pomocy prawnej z urzędu. Obszarem badań nie jest w tym wypadku tylko sąd
rejonowy, ale również samorządy prawnicze oraz instytucje nadrzędne wobec sądu. W ramach
badania pilotażowego został przeprowadzony wywiad z przedstawicielką administracji w sądzie
Katowice Zachód, Kierownik Sekretariatu Sekcji Egzekucyjnej Wydziału I Cywilnego, panią
Joanną Pacan-Ociepką.
Rozmowa miała miejsce 15 listopada
2012 r. Poruszono w niej kwestię gromadzenia
informacji przy pomocy programu komputerowego Currenda-Sawa. Dzięki niemu sędziowie oraz
pozostali pracownicy sądu mają wgląd do prowadzonych spraw i mogą je na bieżąco monitorować.
Ponadto kierownik może sprawdzić, czy jakaś sprawa nie utknęła w martwym punkcie i w razie
konieczności może interweniować. W związku z tym, zdaniem pani kierownik, w sprawach
oznaczonych symbolem Co nie ma przewlekłości. Ponadto wszystkie sprawozdania w postaci
danych statystycznych są kierowane do jednostki nadrzędnej dla sądu okręgowego. Bez wątpienia
11
http://bip.ms.gov.pl/pl/ministerstwo/sady-powszechne/akty-prawne-regulujace-funkcjonowanie-sadow/
12
jest to bardzo dobra praktyka.
Zdaniem Kierownik Sekcji Egzekucyjnej Wydziału I Cywilnego, należy przede wszystkim
położyć nacisk na edukację prawną oraz lepszy dostęp do pomocy prawnej, co pozwoli
zaoszczędzić czas i skróci postępowanie sądowe.
IV.
PODSUMOWANIE
W Sądzie Rejonowym Katowice Zachód można zaobserwować wiele dobrych praktyk, które
są warte tego, aby proponować ich wprowadzenie innym instytucjom. Rozwiązanie, aby wnioski o
zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego były kierowane do specjalnie utworzonej sekcji,
pozwoliłoby na uniknięcie przewlekłości postępowania. Godną polecenia jest propozycja SSR
Michała Kwiatkowskiego, żeby jako pełnomocników w sprawach cywilnych wyznaczać radców
prawnych.
Ważną częścią sądu jest sprawnie działający Punkt Obsługi Interesanta. Jest to miejsce
pierwszego kontaktu klienta z wymiarem sprawiedliwości oraz z wszystkimi procedurami, dlatego
warto pracować nad tym, aby w sposób najpełniejszy usprawniać wszystkie jego działania. Należy
także podkreślić, że strona internetowa Sądu Rejonowego Katowice Zachód została bardzo dobrze
opracowana i potencjalny klient lub strona postępowania bez większych problemów znajdzie na
niej właściwe informacje.
Badanie pilotażowe miało również na celu sprawdzenie możliwości, jakie dają utworzone
narzędzia badawcze. Przeprowadzona diagnoza potwierdziła, że narzędzia te dają możliwość
sprawdzenia, w jaki sposób działa określona w prawie nieodpłatna sądowa pomoc prawna w postaci
przyznawania pełnomocnika z urzędu lub w postaci zwolnienia z kosztów postępowania sądowego.
Narzędzie pozwala także zweryfikować, jak działają wszystkie strony zaangażowane w proces
przyznania tej pomocy. Używając go, można ponadto sprawdzić, jak zarządza się informacją na
temat nieodpłatnej sądowej pomocy prawnej, dowiedzieć się, czy istnieją dobre rozwiązania
przeciwdziałające zjawisku przewlekłości postępowania w sądzie oraz zaobserwować, czy dany sąd
skutecznie komunikuje się z klientami, czy usprawnia sposób obsługi klienta i w jaki sposób to
robi. Narzędzie daje też możliwość sprawdzenia sposobu pracy sędziów w postępowaniu cywilnym,
czy mają wypracowane skuteczne ścieżki działania w rozpatrywaniu wniosków o zwolnienie z
kosztów i przyznanie pełnomocnika z urzędu, w jaki sposób współpracują z klientami, którzy nie
mają reprezentacji w sądzie oraz z wyznaczonymi pełnomocnikami reprezentującymi klientów z
urzędu. Dodatkowo pozwala ono sprawdzić, w jaki sposób samorządy prawnicze oraz instytucje
nadrzędne nadzorują pracę pełnomocników z urzędu.
13
Przy jego pomocy nie sposób jednak ocenić, czy pełnomocnictwo z urzędu jest prowadzone
w sposób rzetelny i skuteczny oraz czy w działaniach wyznaczonych pełnomocników zostały
zastosowane wszelkie środki prawne w ramach postępowania cywilnego. Taką analizę
prowadzonych spraw może dać badanie akt sprawy.
Kolejną rzeczą, którą warto sporządzić w ramach badania, jest przygotowanie rejestru
przesłanek zachowań sędziego w czasie procesu cywilnego wypracowanych w toku orzecznictwa
Europejskiego
Trybunału
Praw
Człowieka
dotyczących
pełnomocnictwa
z
urzędu
w
postępowaniach cywilnych. Pozwoliłby on poszerzyć narzędzia badawcze o możliwość
sprawdzenia formy występowania takich praktyk u sędziów.
V.
PROPOZYCJA ROZWIĄZAŃ

Stworzenie strony internetowej w oparciu o rekomendacje informatyków i specjalistów
marketingu internetowego, zgodnie z założeniami tzw. usability (prezentowanie informacji w
formie infografik, sprawna nawigacja, intuicyjne odnajdywanie informacji, łatwość poruszania się
na stronie, dobre pozycjonowanie strony).

Opracowanie modelu skutecznej ewaluacji pracy Punktu Obsługi Interesanta.
14
ZAŁĄCZNIK NR 1
NARZĘDZIE BADAWCZE „MONITORING DOSTĘPU DO NIEODPŁATNEJ POMOCY
PRAWNEJ PRZYZNAWANEJ NA DRODZE SĄDOWEJ W SĄDACH REJONOWYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO”
CEL OPERACYJNY NR 1:
Zwiększenie przejrzystości procedury przyznawania nieodpłatnej pomocy prawnej przyznawanej na
drodze sądowej.
ZADANIE BADAWCZE NR 1.1
Sprawdzenie procedury przyznawania pomocy prawnej przyznawanej na drodze sądowej.
Problem badawczy 1.1.1:
Jak sądy na swoich stronach internetowych informują o możliwościach uzyskania zwolnienia z
kosztów postępowania sądowego oraz przyznania pełnomocnika profesjonalnego z urzędu?
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
Narzędzie
Komentarz
Czy sąd umieścił na
1.Strona BIP sądu
Analiza treści strony
Patrzymy, czy
stronie internetowej
rejonowego.
BIP oraz strony www
informacja jest
sądu rejonowego.
umieszczona w sposób
szczegółowe informacje 2.Strona www sądu
na temat nieodpłatnej
rejonowego.
czytelny, czy jest
pomocy prawnej?
odpowiednio oznaczona
w publikatorze, czy
łatwo ją znaleźć, jakie są
to informacje, czy są
szczegółowe (czy są
dołączone formularze,
opisane procedury)?
Czy na stronie
j. w.
j. w.
internetowej jest
utworzona specjalna
zakładka informująca o
15
możliwościach
uzyskania nieodpłatnej
pomocy prawnej w
postaci zwolnienia z
kosztów postępowania
sądowego oraz
przyznania
pełnomocnika z urzędu?
Czy na stronie
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
internetowej znajdują się
dodatkowe informacje
związane z uzyskaniem
bezpłatnych porad
prawnych (np.:
dotyczące specjalnych
wydarzeń
organizowanych przez
sąd lub przez
samorządy prawnicze)?
Czy na stronie
inne informacje
bezpłatnej pomocy
prawnej w postaci porad
obywatelskich
świadczonych przez
organizacje
pozarządowe (Biura
Porad Obywatelskich,
Klinika Prawa)
Czy wszystkie te
informacje łatwo
znaleźć na stronie
16
internetowej?
Czy informacje na
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
stronie są umieszczone
w sposób przejrzysty i
logiczny? Czy wiadomo,
jakie należy podjąć
kroki, aby uzyskać
nieodpłatną pomoc
prawną?
Czy na stronie
internetowej są
zamieszczone
formularze wniosków
oraz innych
dokumentów
niezbędnych do
uzyskania zwolnienia z
sądowego oraz
przyznania
Czy na stronie
Sprawdzamy, czy są
zamieszczone akty
niezbędne akty prawne,
prawne dotyczące
które regulują sposób i
pomocy prawnej z
procedurę przyznawania
urzędu i zwalniania z
pomocy sądowej?
kosztów sądowych
Czy na stronie
j. w.
j. w.
Sprawdzamy, czy są
umieszczone odnośniki
oznaczenia aktów
lub linki do stosownych
prawnych regulujących
stron, na których można
kwestię przyznawania
odnaleźć niezbędne
nieodpłatnej pomocy
akty prawne.
sądowej?
17
Czy na stornie
j. w.
j. w.
j. w.
J. w.
internetowej są
zamieszczone bazy
linków do innych
instytucji wymiaru
sprawiedliwości, jak
właściwy sąd okręgowy,
Ministerstwo
Sprawiedliwości, inne
(jakie)?
Czy informacje
Sprawdzamy, czy są
zamieszczone na stronie
zamieszczone
internetowej są aktualne
nowelizacje ustaw, czy
i odnoszą się do
są aktualne
najnowszych regulacji
rozporządzenia MS.
prawnych?
Czy na stronie
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
internetowej są
zamieszczone inne
dodatkowe informacje
pomocy prawnej?
Jakiego rodzaju są to
informacje?
Co jaki czas są
Sprawdzamy pod kątem
dokonywane
zamieszczania
aktualizacje na stronie
aktualności, nowych
internetowej?
rozwiązań prawnych,
ogłoszeń.
Czy na stronie
internetowej są
zamieszczone bazy
profesjonalnych
pełnomocników?
18
Problem badawczy 1.1.2:
W jaki sposób sądy, w ramach funkcjonowania Punktu Obsługi Klienta, udzielają informacji o
możliwościach uzyskania zwolnienia z kosztów postępowania sądowego oraz przyznania
pełnomocnika profesjonalnego z urzędu?
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
Czy w badanym sądzie Obserwacja tablic,
jest umieszczona
Narzędzie
Analiza
Komentarz
pozyskanych Patrzymy, czy
gablot, miejsc obsługi danych.
informacje są czytelne i
szczegółowa i widoczna interesanta.
widoczne dla klientów,
informacja na ten temat Dokonanie oceny
czy łatwo uzyskać taką
w miejsca obsługi
materiałów
informację w sądzie.
klientów?
udostępnianych
Oceniamy, jak wyglądają
klientom: poradniki,
te materiały, czy są
ulotki, wzory pism.
zrozumiałe dla klienta
(dokonujemy oceny pod
względem przejrzystości
i merytoryczności
zamieszczonych treści),
zabieramy je ze sobą.
Obserwacja POI,
Jak się zachowują wobec
Punktów Obsługi
metoda „tajemniczy
klientów, czy udzielają
Interesantów (zwany
klient”, wywiad z
szczegółowej informacji
dalej POI) udzielają
przedstawicielem POI, w sposób zrozumiały i
szczegółowych
analiza pozyskanego
dostosowany do potrzeb
informacji w
materiału
klienta?
wymienionym zakresie?
Patrz: kwestionariusz
Czy pracownicy
POI
badania oraz
kwestionariusz
wywiadu.
Czy pracownicy POI
Metoda „tajemniczy
udzielają informacji na
klient”
temat możliwości
19
uzyskania pełnomocnika
badania.
z urzędu bez
wcześniejszego
wnioskowania o
zwolnienie z kosztów
postępowania
sądowego, zgodnie z
nowelizacją KPC?
Czy w sądzie są
Administracja sądu.
Wywiad z rzecznikiem
wdrażane inne
prasowym sądu, z
rozwiązania mające na
pracownikiem
celu przybliżenie
odpowiedzialnym w
możliwości, jakie daje
danym sądzie za
sąd klientom oraz
komunikację
podnoszące
zewnętrzną
świadomość prawną
wśród mieszkańców
wywiadu.
(informacja prawna,
drzwi otwarte, spotkania
z prawnikami)?
Jakie zostały wdrożone Administracja sądu.
Wywiad z
procedury / standardy
przedstawicielem sądu.
związane z udzielaniem
informacji prawnej w
zakresie zwolnienia z
sądowego oraz
uzyskania pełnomocnika
z urzędu
Czy pracownicy POI
oferują pomoc klientowi
POI
Metoda „tajemniczy
klient”.
w wypełnieniu
formularzy, w
uzupełnianiu
20
dokumentów?
Czy na prośbę klienta
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
Kiedy zostało ogłoszone j. w
j. w.
pracownicy POI
pomagają wypełnić
stosowne formularze?
Czy pracownicy POI
kierują do odpowiednich
instytucji, takich jak
biura porad
obywatelskich, kliniki
prawa, które mogą
udzielić skutecznej
bezpłatnej pomocy
prawnej?
Czy w POI można
odnaleźć adresy
instytucji broniących
praw obywatelskich (
RPO)?
Czy sposób udzielania
informacji oraz obsługi
klientów są regulowane
przez osobne
zarządzenia prezesa
sądu?
takie zarządzenie?
Jak brzmi treść takiego j. w.
j. w.
zarządzenia?
Jak wiele takich
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
zarządzeń zostało
wydanych w latach
2009- 2011?
W jakiego rodzaju
21
szkoleniach z zakresu
obsługi klienta brali
udział pracownicy POI
w latach 2009- 2011?
W jakich innych
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
szkoleniach,
warsztatach,
seminariach, studiach
podyplomowych
uczestniczyli
pracownicy POI w
latach 2009- 2011?
Czy praca osób
zatrudnionych POI jest
w jakiś sposób
ewaluowana lub
monitorowana?
Jak wygląda ta
procedura? Jak jest
przeprowadzana?
Kto ją realizuje? Czy
jest wykonywana przez
pracowników sądu, czy
przez podmioty
nadrzędne i zewnętrzne
wobec niego?
Czy są specjalne
zarządzenia, polecenia z
instytucji nadrzędnych
lub centralnych
dotyczące wymogu
uczestnictwa
pracowników POI w
szkoleniach?
22
Jakie inne rozwiązania, j. w.
j. w.
które nie były
przedmiotem
powyższych pytań, są
stosowane w POI?
Problem badawczy 1.1.3 :
W jaki sposób sądy, w ramach funkcjonowania Punktu Obsługi Klienta, informują drogą
telefoniczną o możliwościach uzyskania zwolnienia z kosztów postępowania sądowego oraz
przyznania pełnomocnika profesjonalnego z urzędu?
Gdzie szukać?
Pytanie badawcze
Narzędzie
Komentarz
Czy numer telefonu, pod Strona internetowa sądu. Scenariusz badania MS.
którym można uzyskać
informację,
znaleźć
łatwo
na
stronie
internetowej?
Czy numer telefonu jest j. w.
j. w.
wyszczególniony jako
numer POI lub innego
miejsca wyznaczonego
do udzielania
informacji?
Czy na stronie
j. w.
j. w.
Czy numer telefonu
Punkt Obsługi
j. w.
oznaczony jako POI
Interesanta.
internetowej są
zamieszczone dokładne
informacje o każdym
numerze telefonu?
Sprawdzamy, jak szybko
w danym sądzie jest
jest odbierany po 3- 5
odbierany telefon?
sygnałach?
Czy telefon jest
j. w.
j. w.
23
odbierany w danym
sądzie?
Czy pracownik
j. w.
j. w.
Czy udziela informacji j. w.
j. w.
odbierający telefon jest
pomocny?
w sposób zrozumiały i
logiczny?
Czy kieruje do
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
odpowiedniego
wydziału, jeśli zachodzi
taka konieczność?
Czy udzielona
informacja jest
prawdziwa?
Czy informuje
szczegółowo o
procedurze?
Czy informuje
dokładnie o sposobie
uzyskania właściwych
formularzy (sąd, strona
internetowa)?
Czy informuje
dokładnie o miejscu, w
którym należy złożyć
dokumenty?
Czy informuje, jakie
dokumenty należy
dołączyć do składanego
wniosku?
Czy udziela innych
wskazówek dotyczących
uzyskania pomocy
24
prawnej (biura porad,
kliniki prawa)?
Czy informuje, że na
j. w.
j. w.
Czy informuje o bazach j. w.
j. w.
stronie internetowej
można znaleźć wiele
cennych informacji?
pełnomocników
zamieszczonych na
stronach oraz w POI
sądu?
Poprawa standardu pracy sędziów oraz pełnomocników profesjonalnych reprezentujących klientów
w sprawach cywilnych.
ZADANIE BADAWCZE NR 2.1
Zbadanie standardów pracy sędziów oraz pełnomocników w sprawach cywilnych.
Problem 2.1.1
Obowiązki sędziego wobec strony wnioskującej o nieodpłatną pomoc prawną.
Problem badawczy
Gdzie szukać
Narzędzie
Jakie przesłanki
Sędziowie
Wywiad z sędzią danej Kwestia udzielania
uwzględnia są,
instytucji.
Komentarz
pouczeń stronom jest
podejmując decyzję o
określona w art. 5 k.p.c
przychyleniu się do
(„W razie uzasadnionej
wniosku o zwolnienie z
potrzeby sąd może
kosztów postępowania /
udzielić stronom i
przyznanie
uczestnikom
postępowania
25
występującym w
sprawie bez
profesjonalnego
pełnomocnika
niezbędnych pouczeń co
do czynności
procesowych”).
Dodatkowo, na
podstawie orzeczeń
ETPCz dotyczących
prawnej przyznawanej z
urzędu, sprawdzamy
sposób pracy sędziego w
procesie.
Czy i jak często klient
j. w.
j. w.
Kiedy i w jaki sposób w j. w.
J. w.
jest pouczany w trakcie
rozprawy o
możliwościach
uzyskania
pełnomocnika
profesjonalnego? Czy
jest mu to
proponowane?
trakcie trwania procesu
sędzia poucza stronę bez
pełnomocnika /
zwolnioną z kosztów?
W jakich
j. w.
j. w.
okolicznościach sędzia
prowadzący sprawę
dokonuje pouczeń
strony bez
26
pełnomocnika
profesjonalnego ?
Jakich czynności
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
Jak często spotyka się z j. w.
j. w.
dokonuje sędzia w
momencie, kiedy
pełnomocnik
profesjonalny
wyznaczony z urzędu
notorycznie nie pojawia
się na procesie lub w
rażący sposób
zaniedbuje swoje
obowiązki?
Czy sędzia zgłasza ten
problem w
odpowiednim
samorządzie
prawniczym?
zaniedbaniem
obowiązków przez
pełnomocnika
profesjonalnego?
Jakie są inne możliwości j. w.
j. w.
dla klienta na
zachowanie w procesie
zasady równości w
dostępie do dochodzenia
swoich praw na drodze
sądowej?
Czy strony, które nie
j. w.
j. w.
mają profesjonalnego
pełnomocnika, w trakcie
procesu decydują się na
27
wystąpienie do sądu o
taką reprezentację?
Na jakim etapie procesu j. w.
j. w.
zwracają się do sądu o
taką reprezentację?
Czy strony nie mające
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
Jakie widzi możliwości j. w.
j. w.
pełnomocnika są
przygotowane, aby w
sposób wystarczający
reprezentować swoje
interesy podczas procesu
i skutecznie dochodzić
swoich praw?
W jaki sposób sędzia
ocenia sposób
przygotowania strony
bez pełnomocnika
profesjonalnego do
reprezentowania swoich
interesów w sądzie?
rozwiązania problemu
nieprzygotowania strony
bez pełnomocnika do
reprezentowania siebie
podczas procesu?
Czy na poziomie sądu
Referendarz
Kwestionariusz
Chcemy ustalić, czy
rejonowego wnioski o
sądowy/sądowa.
wywiadu z
wnioski w badanej
zwolnienie / przyznanie
referendarzem
sprawie mogą
pełnomocnika może
sądowym.
rozpatrywać
rozpatrywać referendarz
referendarze sądowi.
sądowy?
Jeżeli tak, to w jakim
stopniu wobec pracy
sędziów w tym zakresie
28
Jeżeli to robi, to jak
j. w.
j. w.
Na czym polega różnica j. w.
j. w.
wygląda praca
referendarza sądowego
w tym zakresie?
w pracy nad
przychylaniem się do
wniosku lub jego
oddaleniem w pracy
SSR a referendarzem
sądowym?
Jakie propozycje zmian j. w.
j. w.
wobec obecnego
systemu prawnego,
dotyczącego zwalniania
z kosztów postępowania
cywilnego/
przyznawania
pełnomocnika z urzędu,
przedstawił referendarz
sądowy?
Problem badawczy 2.1.2
Obowiązki pełnomocnika z urzędu wobec strony reprezentowanej przez niego z urzędu.
Gdzie szukać
Narzędzie
Co, dla pełnomocnika z Pełnomocnicy
Wywiad z
urzędu, jest obecnie
pełnomocnikiem
Pytanie badawcze
profesjonalni.
największym
profesjonalnym
problemem w sprawnym
reprezentującym
i skutecznym
klientów „z urzędu”.
reprezentowaniu
WP
Komentarz
29
klienta?
Co jest największym
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
Czy spotyka się często z j. w.
j. w.
utrudnieniem i
ograniczeniem w pracy
pełnomocnika
wyznaczonego z
urzędu?
Co w obecnej
procedurze sądowej jest
największym
problemem w
wyznaczaniu
Czy udziela
pełnomocnictwa innemu
radcy prawnemu,
swojemu zastępcy lub
aplikantowi?
Co jest tego powodem?
Jak często to robi?
nadużywaniem prawa
do nieodpłatnej pomocy
prawnej? Jakie wówczas
podejmuje działania?
Czy honorarium za
j. w.
j. w.
reprezentowanie klienta
z urzędu jest dla niego /
dla niej wystarczające?
Ile w badanym okresie Samorządy prawnicze. Wniosek o informację
wpłynęło skarg do
publiczną.
Rzeczników
dyscyplinarnych w
samorządach
30
prawniczych?
Jak się zakończyły te
j. w.
j. w.
postępowania?
Jakie kroki podejmuje
Sprawdzamy, co się
j. w.
prezes samorządu
dzieje ze zgłaszanymi
prawniczego (zarówno
przykładami
ORA jak i OIRP) ze
niedopełnienia
skargami, które
obowiązków przez
zgłaszają sędziowie na
sędziów.
postępowanie
pełnomocników z
urzędu. Jakiego rodzaju
decyzje zostały podjęte
w tym zakresie w ciągu
5 ostatnich lat. Jak
rozstrzygnięto te
postępowania?
Doprowadzenie do stworzenia w sądach rejonowych modelu skutecznej kontroli oraz ewaluacji
nieodpłatnej pomocy sądowej, w tym zwalniania z kosztów postępowania sądowego.
ZADANIE BADAWCZE nr 3.1
Sprawdzenie systemu kontroli nieodpłatnej pomocy sądowej w sądach rejonowych.
Problem 3.1.1
Czy i jaki sposób, na poziomie sądu rejonowego, dokonywana jest kontrola przyznawanej pomocy
prawnej z urzędu?
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
W jaki sposób są
Administracja sądowa. Wywiad z
gromadzone informacje
Narzędzie
Komentarz
przedstawicielem
31
administracji sądowej.
na temat udzielonej
pomocy prawnej z
urzędu? Jakie
wprowadzono standardy
takiego gromadzenia
informacji?
Czy tak gromadzone
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
informacje dają
możliwość skutecznego
monitorowania
prowadzonych spraw?
Czy tak gromadzone
informacje dają
możliwość zestawiania
takich informacji na
potrzeby badań czy
ewaluacji?
Od kiedy są
gromadzone te
informacje?
Jakie są standardy
gromadzenia tych
informacji?
Czy jest instytucja
nadrzędna wobec sądu,
na potrzeby której
gromadzone są te
informacje?
32
Problem 3.1.2
Czy i w jaki sposób na poziomie sądu okręgowego dokonywana jest kontrola pomocy prawnej z
urzędu?
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
Narzędzie
W jaki sposób są
Administracja sądowa. Wywiad z
gromadzone informacje
przedstawicielem
na temat udzielonej
administracji sądowej.
pomocy prawnej z
WA
Komentarz
urzędu? Jakie
wprowadzono standardy
takiego gromadzenia
informacji?
Czy tak gromadzone
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
informacje dają
możliwość skutecznego
monitorowania
prowadzonych spraw ?
Czy tak gromadzone
informacje dają
możliwość zestawiania
ich na potrzeby badań
czy ewaluacji?
Czy na poziomie
badanego okręgu
sądowego istnieją
szczegółowe zalecenia
monitorowania
udzielania nieodpłatnej
pomocy prawnej i
zwalniania z kosztów
postępowania
sądowego?
33
Problem 3.1.3
Czy i w jaki sposób Ministerstwo Sprawiedliwości nadzoruje pomoc prawną przyznawaną na
drodze sądowej?
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
Narzędzie
Czy i w jaki sposób
Ministerstwo
Informacja na wniosek.
Ministerstwo
Sprawiedliwości.
Komentarz
Sprawiedliwości
gromadzi informacje na
temat przyznawania
pomocy z urzędu?
Ile w latach 2009- 2011 j. w
j. w
wpłynęło skarg do MS
na nierzetelnie
udzieloną pomoc
prawną z urzędu?
Jakie kroki
j. w.
j. w.
Czy MS prowadzi audyt j. w.
j. w.
przedsięwzięło MS w
celu wyjaśnienia tych
sytuacji?
wydanych środków w
ramach udzielonej
pomocy publicznej w
formie zwolnienia z
sądowego / przyznania
pełnomocnika
profesjonalnego?
Jakie są wyniki tego
j. w.
j. w.
Kto prowadzi audyt tej j. w.
j. w.
audytu z lat 2007- 2011
formy pomocy
publicznej?
34
Czy istnieją inne
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
Czy MS przedstawiło je j. w.
j. w.
procedury
monitorowania środków
publicznych wydanych
w ramach nieodpłatnej
pomocy prawnej?
Czy MS wypracowało
specjalne rekomendacje
dla standardów pracy
pełnomocników
profesjonalnych
reprezentujących z
urzędu?
Jakie to są
rekomendacje?
samorządom
prawniczym?
Kto na poziomie MS
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
wypracował te
rekomendacje i w jaki
sposób?
Czy MS opracowało
inne sposoby poprawy
standardów pracy
pełnomocników,
sędziów i pracowników
administracji sądowej w
zakresie udzielania
prawnej i zwalniania z
sądowego?
Jakie to są działania?
35
Problem 3.1.4
Sposoby nadzorowania nieodpłatnej pomocy prawnej na poziomie samorządu prawniczego.
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
W jaki sposób
Informacja na wniosek. Analiza
informacje o udzielonej Wywiad z
pomocy prawnej w
Narzędzie
Komentarz
pozyskanego
materiału.
pełnomocnikiem
postaci pełnomocnictwa profesjonalnym, z
są gromadzone na
przedstawicielem
poziomie korporacji
samorządu prawnego.
prawniczych? Czy
dokonuje się ewaluacji
udzielonej pomocy
prawnej? Czy są
gromadzone wnioski z
tego zakresu i jakie to są
wnioski? Czy te
działania są efektywne?
W jaki sposób
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
W jaki sposób samorząd j. w.
j. w.
samorząd prawniczy
nadzoruje procedurę
udzielania
pełnomocnictwa
profesjonalnego?
Czy informacje
gromadzone na
poziomie samorządu są
przedmiotem badań,
publikacji, debat
wewnętrznych?
Jakiego rodzaju
działania zostały podjęte
przez dany samorząd?
36
prawniczy dba o
przestrzeganie
standardów pracy
pełnomocników
broniących z urzędu
zrzeszonych w danym
samorządzie?
Czy są specjalne
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
zarządzenia władz
samorządu dotyczące
przestrzegania
standardów pracy
pełnomocników
prowadzących sprawę z
urzędu?
Jaka jest treść tych
zarządzeń?
Kto wydał ostanie
zarządzenie?
Jakie są wnioski z
monitoringu
przestrzegania
standardów pracy
pełnomocników?
Jakiego rodzaju skargi Rzecznik Dyscyplinarny Wywiad z Rzecznikiem
na postępowanie
Dyscyplinarnym.
pełnomocnika z urzędu
złożono do Rzecznika
Dyscyplinarnego w
latach 2007-2011?
Jakie zapadły decyzje / j. w.
j. w.
orzeczenia w sprawie
złożonych skarg?
Jakiego rodzaju skargi
j. w.
j. w.
37
wpłynęły do Rzecznika
Praw Obywatelskich na
postępowanie
pełnomocników z
urzędu w latach 20072011?
ZADANIE BADAWCZE nr 4.1
Sprawdzenie systemu ewaluacji nieodpłatnej pomocy prawnej w sądach rejonowych, w sądzie
okręgowym oraz na poziomie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Problem 4.1.1
Sposób ewaluacji nieodpłatnej pomocy prawnej. Czy nieodpłatna pomoc prawna jest ewaluowana
na poziomie sądu rejonowego?
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
Narzędzie
Komentarz
Czy w badanej instytucji Administracja sądowa. Wywiad z
jest prowadzona
przedstawicielem
ewaluacja udzielonej
administracji AS.
pomocy prawnej?
Jak wygląda procedura j. w.
j. w.
prowadzenia ewaluacji?
Od kiedy jest
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
prowadzona taka
ewaluacja?
Dlaczego podjęto
decyzję o prowadzeniu
ewaluacji pomocy
prawnej z urzędu?
Czy w wyniku
podjętych działań
ewaluacyjnych zostały
wypracowane i
38
wprowadzone zmiany?
Jakiego rodzaju to były j. w.
j. w.
zmiany?
Proszę o udostępnienie j. w.
j. w.
raportu z ewaluacji za
lata 2007- 2011.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
Kto zasiada w zespołach j. w.
j. w.
istnieją zespoły robocze
ds. poprawy standardów
udzielanej pomocy
prawnej z urzędu i
zwalniana z kosztów
postępowania
sądowego?
Jakie decyzje lub
projekty zmian zostały
wypracowane w
powołanych zespołach
roboczych (od momentu
ich powołania)?
roboczych?
Czy członkostwo w
j. w.
j. w.
Jaki dokument reguluje j. w.
j. w.
takim zespole jest stałe?
skład oraz sposób pracy
powołanych zespołów?
Problem 4.1.2
Sposób ewaluacji nieodpłatnej pomocy prawnej na poziomie okręgu sądowego właściwego dla
danego sądu rejonowego.
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
Narzędzie
Komentarz
39
Czy w badanej instytucji Sąd okręgowy.
Wniosek o informację
jest prowadzona
publiczną.
pomocy prawnej?
j. w.
prowadzania ewaluacji?
Od kiedy jest
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
prowadzona taka
ewaluacja?
Dlaczego podjęto
ewaluacji pomocy
prawnej z urzędu?
Czy w wyniku
wypracowane i
wprowadzone zmiany?
zmiany?
j. w.
lata 2009- 2011.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
okręgowego istnieją
zespoły robocze ds.
poprawy standardów
udzielanej pomocy
prawnej z urzędu i
zwalniana z kosztów
postępowania
sądowego?
Jakie decyzje lub
40
wypracowane w
ich powołania)?
j. w.
roboczych?
Czy członkostwo w
j. w.
j. w.
j. w.
Problem 4.1.3
Sposoby ewaluacji nieodpłatnej pomocy prawnej na poziomie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Pytanie badawcze
Gdzie szukać
Czy w badanej instytucji Ministerstwo
jest prowadzona
Sprawiedliwości
Narzędzie
Komentarz
Wniosek o informację
publiczną
pomocy prawnej?
j. w.
prowadzenia ewaluacji?
Od kiedy jest
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
prowadzona taka
ewaluacja?
Dlaczego podjęto
ewaluacji pomocy
prawnej z urzędu?
Czy w wyniku
wypracowane i
wprowadzone zmiany?
41
j. w.
zmiany?
j. w.
lata 2009- 2011
Czy na poziomie MS
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
j. w.
zostały podjęte działania
w formie inicjatyw
ustawodawczych
poprawiających
standardy udzielanej
pomocy prawnej w
sądach rejonowych?
Jakie decyzje lub
wypracowane w
ich powołania)?
roboczych?
Czy członkostwo w
j. w.
j. w.
j. w.
W jaki sposób pracuje
j. w.
j. w.
Departament ds.
Zawodów Prawniczych i
Dostępu do Pomocy
Prawnej w MS? Jakiego
rodzaju prowadzi
badania i analizy. Jakie
wyciągnięto wnioski z
42
tych badań? Co robi,
aby zwiększyć
dostępność obywateli do
pomocy prawnej?
Na jakiej podstawie
zostały obliczone koszty
dla pełnomocnika
profesjonalnego
przyznawanego urzędu?
Proszę o wyniki
ekspertyzy.
Jakiego rodzaju badania
lub analizy
ekonomiczne zostały
wykonane w celu
ustalenia opłaty dla
pełnomocnika
profesjonalnego w
postępowaniach
sądowych?
43
ZAŁĄCZNIK NR 2
Prawo do pomocy prawnej z urzędu oraz zwolnienie z kosztów sądowych w postępowaniu
cywilnym
Opracowanie: Aleksandra Wilkołek, Mikołaj Bolczyk
Instytucje prawa do pomocy prawnej z urzędu oraz zwolnienia z kosztów sądowych służą
realizacji zasady prawa do sądu, a w szerszym zakresie prawa do sprawiedliwego procesu. Zasady
te na gruncie prawa polskiego mają rangę zapisów konstytucyjnych. Artykuł art. 45 ust.1
Konstytucji RP stanowi bowiem iż „każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”, zaś
art. 77 ust. 2 ustawy zasadniczej podkreśla iż „ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej
dochodzenia naruszonych wolności oraz praw”.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, dostęp do sądu musi być zagwarantowany z
uwzględnieniem konstytucyjnej zasady równości wobec prawa, która zakazuje dyskryminowania z
jakiejkolwiek przyczyny, w tym z przyczyny majątkowej. Uprawnienie do uzyskania nieodpłatnej
pomocy prawnej stanowi zatem fundamentalną gwarancję rzeczywistego prawa do sądu. Chodzi tu
o realną dostępność drogi sądowej dla osób ubogich (art. 77 ust. 2 Konstytucji RP) i faktyczną
realizację prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).
Możliwość uzyskania pomocy prawnej z urzędu nie może być postrzegana zatem jako przywilej
strony, gdyż w istocie jest jej prawem podmiotowym (z wyroku TK z 16 czerwca 2008 r., sygn. akt
P 37/07, OTK-A 2008, nr 5, poz. 80).
Warto podkreślić, iż Trybunał Konstytucyjny we wspomnianym orzeczeniu powołał się na
Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1930 r. Nr 61, poz. 284,
ze zm., dalej jako EKPC – Europejska Konwencja Praw Człowieka), w szczególności jej art.
6 (prawo do sądu jako element prawa do rzetelnego/sprawiedliwego procesu) oraz, cytowane niżej,
orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej jako ETPCz) „wyraźnie wiążące
naruszenie prawa do sądu z nadmiernym ograniczeniem prawa do pomocy prawnej i kwestią
zakresu zwolnienia od kosztów oraz możliwości przyznania pomocy prawnej z urzędu”.
Pomoc prawna z urzędu
Przepisy regulujące pomoc prawną w sprawach cywilnych świadczoną z urzędu zostały
zawarte w art. 117-124 k.p.c. (Kodeks Postępowania Cywilnego, Tytuł V, Dział II „Pomoc prawna z
urzędu” (Dz. U. 1964 nr 43, poz. 296. ze zm.).W myśl obecnie obowiązującego art. 117 k.p.c.
44
ustanowienia adwokata lub radcy prawnego może domagać się strona zwolniona przez sąd od
kosztów sądowych w całości lub części, a także osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów
sądowych, jeżeli złoży oświadczenie z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów
wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i
rodziny. Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową,
niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy
prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia
adwokata lub radcy prawnego.
Powołany przepis w swoim pierwotnym brzmieniu sprzed nowelizacji, uzależniał
możliwość otrzymania pomocy prawnej z urzędu od uprzedniego zwolnienia strony z obowiązku
ponoszenia kosztów sądowych. Tym samym wydanie w stosunku do strony postanowienia o
zwolnieniu jej od konieczności ponoszenia kosztów sądowych było warunkiem koniecznym,
którego spełnienie dawało następnie sądowi możliwość analizy drugiej przesłanki tj. potrzeby
udziału w sprawie profesjonalnego pełnomocnika.
Takie unormowanie stało się przyczyną wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 16
czerwca 2008 r., (sygn. akt P 37/07, OTK-A 2008, nr 5, poz. 80) w którym Trybunał orzekł, że art.
117 § 1 k.p.c. w części obejmującej zwrot „zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości
lub części” jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Skutkiem
powołanego wyroku stała się niemożność odmówienia przez sąd ustanowienia stronie
pełnomocnika z urzędu tylko tej przyczyny, że nie została ona uprzednio zwolniona od kosztów
sądowych. Na podstawie ustawy z 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), dokonano zatem
nowelizacji artykułu 117 k.p.c. polegającej na oderwaniu możliwości ustanowienia pełnomocnika z
urzędu od warunku uprzedniego zwolnienia jej od kosztów. Konsekwencją nowelizacji jest
możliwość udzielenia pomocy prawnej z urzędu zarówno dla strony korzystającej z dobrodziejstwa
zwolnienia od kosztów sądowych z mocy ustawy czy też na skutek postanowienia sądu, jak i tej
która o zwolnienie takie nie wnioskowała, albo której nie zostało ono udzielone. Warunkiem jest
wykazanie braku środków na poniesienie kosztów pełnomocnika oraz potrzeba jego udziału w
sprawie (o czym niżej).
W zakresie przyznania omawianej pomocy prawnej sąd działa jedynie na wniosek strony
złożony pisemnie lub ustnie do protokołu w sądzie w którym sprawa ma być wytoczona lub już się
toczy (art. 117 §4 k.p.c.)
Jeżeli wniosek strona zgłasza po raz pierwszy w postępowaniu
apelacyjnym, kasacyjnym lub postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, sąd winien przekazać wniosek do rozpoznania sądowi pierwszej
instancji, chyba że uzna wniosek za uzasadniony (art. 117 §6 k.p.c.).
45
Sąd nie może ustanowić stronie pełnomocnika z urzędu bez jej wniosku (Sąd Najwyższy w
wyroku z 15 listopada 1967 r., III PRN 73/67, LexPolonica nr 325635, NP 1968, nr 9, s. 1377). Od
powyższej zasady istnieje jednak wyjątek w ustawie z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 ze zm.), w art. 48 ust. 2, który przewiduje możliwość
ustanowienia adwokata z urzędu dla osoby, która ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest
zdolna do złożenia wniosku- jeżeli udział adwokata w sprawie opiekuńczej dotyczącej tej osoby,
okaże się potrzebny12.
Z wnioskiem o otrzymanie pomocy prawnej z urzędu strona może wystąpić w każdym
stanie sprawy, aż do jej prawomocnego zakończenia a nawet jeszcze przed jej wytoczeniem, jednak
wówczas musi on zawierać dokładnie określenie sprawy. Sąd nie jest związany wnioskiem strony w
zakresie czy ma on dotyczyć adwokata czy też radcy prawnego, toteż może ustanowić - według
swego uznania oraz potrzeb procesowych strony - albo adwokata albo radcę prawnego13.
Jak już była mowa wyżej, strona która nie była uprzednio zwolniona od kosztów sądowych,
a ubiega się o przyznanie jej pełnomocnika z urzędu, musi wykazać brak środków na pokrycie
wynagrodzenia tego pełnomocnika. I tak osoba fizyczna, musi wykazać niemożność poniesienia
kosztów wynagrodzenia tego pełnomocnika bez uszczerbku koniecznego dla utrzymania siebie i
rodziny. Natomiast osoba prawna (lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej,
której ustawa przyznaje zdolność sądową) zobowiązana jest wykazać brak dostatecznych środków
na poniesienie tych kosztów. Celem wykazania niemożności poniesienia wynagrodzenia
profesjonalnego pełnomocnika bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, strona,
będąca osobą fizyczną, składa, na zasadzie art. 1171 §1 k.p.c. oświadczenie o stanie rodzinnym,
majątkowym i źródłach utrzymania, które sporządza na formularzu ustalonym przepisami
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie
rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o
ustanowienie adwokata lub radcy prawnego (Dz. U. 2010 nr 65, poz. 418). Zgodnie z zapisem §3
powołanego rozporządzenia, wzory oświadczenia udostępnione są nieodpłatnie w budynkach sądów
rejonowych i ich wydziałach zamiejscowych, sądach okręgowych oraz ich ośrodkach
zamiejscowych i wydziałach zamiejscowych, a także w budynkach sądów apelacyjnych. Nadto
wzór druku udostępnia się na stronie internetowej www.ms.gov.pl.
Sąd może także odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych
przyrzeczenie o prawdziwości i rzetelności danych podanych w oświadczeniu. W wypadku złożenia
wniosku do protokołu, sąd odbiera powyższe dane o stanie majątkowym i rodzinnym strony
12
13
Grzegorz Misiurek Komentarz do art.117 Kodeksu postępowania cywilnego. [w:]H. Dolecki (red.), Kodeks
postępowania cywilnego, Tom I, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
Tomasz Demendecki, [w:] Jakubecki Andrzej (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Wolters Kluwer,
Warszawa 2012.
46
również do protokołu. Strona niezwolniona od kosztów może również jednocześnie wraz z
wnioskiem o ustanowienie adwokata (radcy prawnego) z urzędu złożyć wniosek o zwolnienie od
kosztów. Wówczas dołącza tylko jedno oświadczenie o stanie majątkowym, o którym mowa wyżej
(art. 1171 §1 k.p.c.).
Nowelizacja wprowadziła również nowy zapis (art. 1197 k.p.c.) na podstawie którego sąd
może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub składanego
oświadczenia strony przeciwnej powziął wątpliwość co do rzeczywistego stanu majątkowego strony
domagającej się ustanowienia lub zastępowanej przez pełnomocnika profesjonalnego. Również w
wyniku noweli został wprowadzony przepis art. 1172, stanowiący iż w razie oddalenia wniosku o
ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika strona nie może ponownie domagać się jego
ustanowienia z powołaniem się na te same okoliczności. Konsekwencje niedołączenia w/w
oświadczenia do wniosku są różne w zależności od tego czy braku takiego dopuściła się sama
strona- wówczas musi ona zostać wezwana do jego uzupełnienia na podstawie art. 130 k.p.c. (tak:
orzeczenie Sądu Najwyższego z 7 września 1955 r., sygn. akt III CZ 124/55, LexPolonica nr
372638) czy też strona już reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika- w tym wypadku
konsekwencje są bardziej radykalne, gdyż wniosek zostaje zwrócony bez wzywania do
uzupełnienia braków, na podstawie art. 1171 § 3 k.p.c.
Wniosek sąd winien rozpoznać niezwłocznie, aby nie narazić strony na pozbawienie
możności obrony swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.), co mogłoby nastąpić na skutek zbyt późnego
rozpoznania i w konsekwencji spowodować nieważność postępowania. Wedle jednak stanowiska
Sądu Najwyższego co do zasady odmowa ustanowienia dla strony pełnomocnika z urzędu nie
usprawiedliwia zarzutu nieważności postępowania na zasadzie art. 379 pkt 5 (tak przyjął m.in. Sąd
Najwyższy w wyroku z 16 lutego 1999 r., II UKN 418/98, OSNP 2000, nr 9, poz. 359). Podobnie
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 stycznia 2009 r. (sygn. akt IV CZ 106/08, LEX nr
784207) orzekł iż „odmowa uwzględnienia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego
(art. 117 § 1 k.p.c.) nie pozbawia strony możności obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) i nie
narusza art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r.
(Dz. U. 1993 r. Nr 61 poz. 284)”.
Samo złożenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu nie
zobowiązuje jeszcze sądu do jego pozytywnego rozpatrzenia, gdyż warunkiem uwzględnienia
wniosku jest uznanie przez sąd, że udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie jest potrzebny
(art. 117 § 5 k.p.c.). Przesłanka ta podlega swobodnej ocenie sądu w każdym wypadku (tak:
postanowienie Sądu Najwyższego z 3 czerwca 1974 r., II CZ 94/74, LEX nr 7511). Podobnie orzekł
Sąd Najwyższy w wyroku z 2 marca 2005 r. (sygn. akt III CK 533/2004, LexPolonica nr 2423428)
„samo złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie obliguje
47
sądu do jego uwzględnienia. Wniosek taki podlega uwzględnieniu wówczas, jeżeli w ocenie sądu
udział profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest potrzebny. Sytuacja taka może zachodzić
wtedy, gdy nieporadność strony prowadzi do tego, że przy faktycznym lub prawnym
skomplikowaniu sprawy nie jest ona w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej
prowadzenia”. Przyjmuje się, że jeżeli strona reprezentowana jest już przez adwokata z wyboru, to
nie może skutecznie domagać się ustanowienia adwokata z urzędu (postanowienie Sądu
Najwyższego - Izba Cywilna z 8 kwietnia 1997 r., sygn. akt II CKN 116/97, LexPolonica nr
395783).
W orzecznictwie prezentowany jest między innymi pogląd iż ustanowienie dla strony
pełnomocnika na jej wniosek złożony w rozpoczętym terminie do wniesienia skargi kasacyjnej jest
potrzebne w rozumieniu art. 117 § 4 k.p.c., gdy przy zachowaniu normalnego toku niezwłocznie
podejmowanych czynności procesowych jest możliwe zachowanie przez pełnomocnika terminu do
wniesienia skargi kasacyjnej bądź gdy strona powołuje się na okoliczności, które mogą uzasadniać
przywrócenie tego terminu (postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2002 r., I PZ 99/01,
LexPolonica nr 365610, OSNP 2004, nr 4, poz. 66).
Przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika
ustanowionego przez sąd ustaje w czasie, w którym ma on możliwość jej wniesienia, nie później
jednak niż z upływem dwóch miesięcy od dnia zawiadomienia go o ustanowieniu pełnomocnikiem
(uchwała SN w składzie 7 sędziów z 17 lutego 2009 r., III CZP 117/08, LexPolonica nr 2000669
(OSNC 2009, nr 7-8, poz. 91)
Warto podkreślić że ETPCz w jednym z orzeczeń uznał, że doszło do pozbawienia strony
skutecznego dostępu do Sądu Najwyższego, gdyż sąd oddalił jej wniosek o ustanowienie adwokata
do sporządzenia kasacji, orzekając, że kasacja nie przysługuje, gdy tymczasem kasacja w tej
sprawie była dopuszczalna (wyrok z 13 marca 2007 r. w sprawie Laskowska przeciwko Polsce,
skarga nr 77765/01, LexPolonica nr 1257238).
Sąd może odmówić ustanowienia pełnomocnika w celu wniesienia skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, jeżeli skarga z oczywistych względów
podlegałaby odrzuceniu (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 13
lipca 2010 r., sygn. akt III CZP 29/2010, LexPolonica nr 2326268, Biuletyn Sądu Najwyższego
2010/7, OSNC 2010/11 poz. 144).
Powód jest w stanie samodzielnie reprezentować swoje interesy w toczącym się
postępowaniu, jeśli nie tylko samodzielnie wniósł skutecznie pozew, sformułował należycie
dochodzone roszczenia i dokonywał samodzielnie szeregu czynności, które wskazywały na
możliwość realizacji jego uprawnień procesowych, ale jeszcze przez znaczny okres toczącego się
48
postępowania korzystał z pomocy kwalifikowanego pełnomocnika i miał wówczas możliwość
ewentualnego skorygowania swojego stanowiska w procesie, co jednak nie miało miejsca (wyrok
Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 12 września 2007 r., sygn. akt I CSK 199/2007, LexPolonica
nr 2076158).
Stan zawiłości sprawy sądowej nie jest jedynym kryterium warunkującym potrzebę udziału
adwokata lub radcy prawnego w takim postępowaniu. Stwierdzenie zaistnienia tej przesłanki
ustanowienia pełnomocnika z urzędu powinno być bowiem dokonane przy uwzględnieniu tak
okoliczności dotyczących charakteru danej sprawy (stopnia jej skomplikowania), jak i możliwości
oraz umiejętności istniejących po stronie wnioskującego, np. ewentualnej nieporadności, czy
trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych. (postanowienie Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z 24 października 2006 r., sygn. akt III AUz 201/2006, LexPolonica nr
1218494).
Uznanie przez sąd, że udział adwokata w sprawie jest potrzebny, nie podlega ponownej
ocenie i jest dla sądu wiążące w tym sensie, że sąd nie może w tej samej sprawie zmienić decyzji o
ustanowieniu adwokata (Sąd Najwyższy w wyroku z 18 marca 2008 r., sygn. akt IV CSK 539/07,
LEX nr 371829). Wiążący charakter uznania udziału adwokata w sprawie przez sąd podkreślił także
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8 marca 1972 r. (sygn. akt I PZ 6/72, LexPolonica nr 325637,
Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego 1972/5-6 poz. 91). Co więcej, w orzeczeniu tym
wyrażono pogląd, iż sąd w zakresie uznania potrzeby udziału adwokata w sprawie działa z urzędu
i nie jest związany stanowiskiem samej strony, choćby oświadczyła ona, że „zrzeka się” adwokata
lub że „wnosi o uchylenie postanowienia o przyznaniu adwokata”. Przepisy k.p.c. wniosku takiego
zresztą nie przewidują, gdyż ze sformułowania art. 120 k.p.c. wynika, że cofnięcie ustanowienia
adwokata (z jednoczesnym cofnięciem zwolnienia od kosztów) może nastąpić, gdy nie istnieją
przesłanki do zwolnienia od kosztów, i ma ono charakter automatycznego następstwa cofnięcia
zwolnienia od kosztów, wynikającego z zasady zdania pierwszego art. 117 § 1 k.p.c. Sąd
Najwyższy podkreślił nadto, iż niedopuszczalność wniosku o uchylenie postanowienia
przyznającego adwokata z urzędu nie pozbawia strony możności starania się o zmianę
wyznaczonego dla niej przez radę adwokacką adwokata, przy czym stanowisko strony w tej mierze
może stanowić ważny powód do złożenia przez tego adwokata wniosku o zwolnienie go od
obowiązku zastępowania strony w procesie w myśl art. 119 § 2 k.p.c. W takim jednak wypadku
rada adwokacka zwalniając adwokata wyznaczy jednocześnie innego adwokata”.
Na podstawie dyspozycji przepisu art. 48 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym zasady ustanawiania adwokata lub radcy prawnego unormowane w art. 117 k.p.c.
mają zastosowanie także w stosunku do osób zamierzających wnieść skargę konstytucyjną
przewidzianą w art. 188 Konstytucji oraz art. 46 powołanej ustawy. Jeżeli okaże się, że okoliczności
49
na podstawie których przyznano pomoc prawną, nie istniały lub przestały istnieć, ustanowienie
adwokata lub radcy prawnego ulega cofnięciu w myśl art. 120 k.p.c. Jeżeli tak się stanie, strona
obowiązana jest uiścić wynagrodzenie ustanowionego dla niej adwokata lub radcy prawnego. Jeżeli
jednak okoliczności owe przestały istnieć w toku sprawy, sąd może obciążyć stronę tym
obowiązkiem tylko częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach. Dodatkowo,
niezależnie od obowiązku uiszczenia wynagrodzenia, w razie podania przez stronę świadomie
nieprawdziwych okoliczności, ryzykuje ona skazaniem jej na grzywnę.
Następnym nowym zapisem wprowadzonym nowelizacją z 17 grudnia 2009 r. jest art. 1173
§ 3 k.p.c., który uprawnia strony we wniosku do wyboru konkretnej osoby - adwokata lub radcy
prawnego, który miałby reprezentować stronę. Właściwy samorząd prawny w miarę możliwości i w
porozumieniu ze wskazanym radcą prawnym lub adwokatem winien wyznaczyć prawnika
wskazanego przez stronę. O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd, na podstawie
powołanego przepisu, zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej
izby radców prawnych, która to wyznacza go niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie
dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd.
Dbając o interesy klienta, adwokat powinien poinformować go o prawnych możliwościach
uzyskania przez niego pomocy z urzędu. Uchwała nr 2/XVIII/98 Naczelnej Rady Adwokackiej z 10
października 1998 r. Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki
Adwokackiej) nie różnicuje zasad jakimi adwokat powinien się kierować wykonując swoje
obowiązku zawodowe w stosunku do klientów z urzędu oraz z wyboru. Wedle § 6 celem
podejmowanych przez adwokatów czynności zawodowych jest ochrona interesów klienta, w tym
oczywiście również z urzędu. Zatem adwokat obowiązany jest działać w zgodzie z najlepiej
pojmowanymi interesami klienta, stawiając je ponad swym własnym interesem i ponad interesami
członków swej korporacji zawodowej. W § 43 stwierdza się, że adwokat jest zobowiązany do
obrony interesów swego klienta w sposób odważny i honorowy, zaś § 51 określa, iż stosunek
klienta do adwokata oparty jest na zaufaniu.
Podobne uregulowania zawarte są w ustawie z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U.2011.142.830). Wedle art. 2 tejże ustawy pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego
ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana. Same zasady
etyki zawodowej radców prawnych określone zostały w uchwale Nr 8/VIII/2010 Prezydium
Krajowej Rady Radców Prawnych z 28 grudnia 2010 r. w sprawie ogłoszenia tekstu jednolitego
Kodeksu Etyki Radcy Prawnego.
Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem
pełnomocnictwa procesowego, o czym stanowi przepis art. 118 k.p.c. Adwokat lub radca prawny
ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia
50
postępowania, chyba że postanowienie sądu wskazuje, że obowiązek zastępowania strony ustaje
wcześniej lub też nastąpi cofnięcie przyznania stronie pełnomocnika z urzędu. Adwokat (radca
prawny) z urzędu nie jest umocowany do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu
kasacyjnym. SN wyraził bowiem stanowisko iż pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z samego
prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym (tak
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC
2008, nr 11, poz. 122). Umocowanie do działania adwokata (radcy prawnego) z urzędu różni się od
zakresu pełnomocnictwa procesowego określonego w art. 91 pkt 1 k.p.c. pod tym względem, że nie
obejmuje wniesienia skargi o wznowienie postępowania. W orzecznictwie przyjmuje się, że relacje
łączące stronę z wyznaczonym dla niej adwokatem (radcą prawnym) z urzędu oceniać należy jak
pomiędzy mocodawcą a pełnomocnikiem, któremu udzielone zostało pełnomocnictwo procesowe
(tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 1999 r., I CKN 1423/98, LEX nr 738070). Nadto
powszechny jest pogląd, iż strona dla której go stanowiono może, stosownie do art. 94 § 1 w zw.
z art. 118 k.p.c. wypowiedzieć takie pełnomocnictwo procesowe (wyrok Sądu Najwyższego z 19
października 2011 roku, sygn. akt II CSK 85/11, LEX nr 1147739). Strona ma także możliwość
rozszerzenia lub ograniczenia takiego pełnomocnictwa (uzasadnienie postanowienia SN z 24
czerwca 1999 r., I CKN 312/99, Pr. Bank. 2000, nr 9, poz. 25). Ponadto Sąd Najwyższy stoi na
stanowisku, iż „niedopuszczalność wniosku o uchylenie postanowienia przyznającego adwokata z
urzędu nie pozbawia strony możności starania się o zmianę wyznaczonego dla niej przez radę
adwokacką adwokata, przy czym stanowisko strony w tej mierze może stanowić ważny powód do
złożenia przez tego adwokata wniosku o zwolnienie go od obowiązku zastępowania strony w
procesie - w takim jednak wypadku rada adwokacka zwalniając adwokata wyznaczy jednocześnie
innego adwokata” (postanowienie Sądu Najwyższego z 8 marca 1972 r., I PZ 6/72, LEX nr 7069).
Ustanowienie adwokata przez sąd nie oznacza powstania po stronie adwokata obowiązku
dokonania czynności procesowej (uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 21 września 2000
r., sygn. akt III CZP 14/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 21). Co do zasady adwokat może jednak
odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których informuje
zainteresowanego. W sprawach, w których pomoc prawna ma z mocy przepisów prawa nastąpić z
urzędu, zwolnić adwokata od udzielenia tej pomocy może tylko organ, który go wyznaczył, chyba
że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 28 ustawy prawo o adwokaturze z 26 maja 1982 r.( Dz.
U. 1982 r. Nr 16 poz. 124 z późn. zm). W przypadku radcy prawnego art. 28 pkt 7 Kodeksu Etyki
Radcy Prawnego przewiduje, iż w razie prowadzenia sprawy z urzędu radca prawny przedstawia
klientowi pisemną opinię prawną o braku podstaw do wniesienia środka zmierzającego do
wzruszenia orzeczenia sądowego lub skargi konstytucyjnej. W sytuacji gdy radca prawny został
wyznaczony przez prezesa sądu do prowadzenia sprawy winien zawiadomić o swoim stanowisku
51
dziekana rady izby oraz sąd w sposób wskazany w ustawie. Art. 22 ust.1 ustawy o radcach
prawnych, przewiduje możliwość odmówienia udzielenia pomocy prawnej przez radcę prawnego
tylko z ważnych powodów.
Możliwość uzyskania przez adwokata lub radcę prawnego zwolnienia z obowiązku
zastępowania strony w procesie musi być uzasadniona ważnymi przyczynami, co wynika także z
przepisu art. 118 § 3 k.p.c. Sąd, zwalniając adwokata lub radcę prawnego, zwraca się jednocześnie
do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o
wyznaczenie innego adwokata lub radcy prawnego. W tym wypadku stosuje się odpowiednio
przepis art. 1173 § 2 k.p.c., regulujący opisaną wyżej procedurę wyznaczania pełnomocnika z
urzędu. W sytuacji natomiast, gdy adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd ma podjąć
czynności poza siedzibą sądu orzekającego, sąd, na uzasadniony wniosek ustanowionego adwokata
lub radcy prawnego, winien zwrócić się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady
okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego z innej
miejscowości. I w tym wypadku stosuje się odpowiednio przepis art. 1173 § 2 k.p.c.
Kwestia ważnych przyczyn, na które może powołać się pełnomocnik odmawiając czynności
była i jest przedmiotem komentarzy w doktrynie i orzecznictwie, gdyż problem ten nastręczał
trudności interpretacyjne, szczególnie przed nowelizacją przepisu art. 118 k.p.c. Przykładowo Sąd
Najwyższy przyjmował, że w wypadku skargi kasacyjnej ze względu na jej nadzwyczajny charakter
(oraz przymus adwokacko- radcowski, na zasadzie art. 87¹ § 1 k.p.c.) adwokat może odmówić jej
sporządzenia, jeżeli byłaby niedopuszczalna lub oczywiście bezzasadna (uchwała składu 7 sędziów
Sądu Najwyższego z 21 września 2000 r., III CZP 14/00, LexPolonica nr 347702, OSNC 2001, nr 2,
poz. 21.). Z powodu rozbieżności w orzecznictwie, uchwałą nr 61/2007 Naczelnej Rady
Adwokackiej z 15 września 2007 r. określono tryb postępowania adwokatów wyznaczonych z
urzędu do oceny zasadności sporządzenia i wniesienia kasacji, skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia i skargi konstytucyjnej. Naczelna Rada Adwokacka, powołując
się na bezwzględny obowiązek działania adwokata w interesie reprezentowanego klienta,
postanowiła, iż adwokat wyznaczony z urzędu będąc wyznaczonym do sporządzenia którejś z w/w
skarg, może odmówić dokonania tej czynności tylko jeżeli uzna, że nie zachodzą przesłanki
uzasadniające jej sporządzenie (§ 1). Badanie sprawy pod kątem oceny czy zachodzą przesłanki do
sporządzenia skargi powinno przy tym nastąpić niezwłocznie (§ 2), zaś odmowa sporządzenia
skargi wymaga formy pisemnej opinii doręczonej bez zbędnej zwłoki klientowi i Dziekanowi
Okręgowej Rady Adwokackiej (§ 3). Jednocześnie adwokat obowiązany jest zawiadomić
niezwłocznie sąd o sporządzeniu opinii i przesłaniu jej klientowi i dziekanowi Okręgowej Rady
Adwokackiej. Wedle obecnego brzmienia art. 118 i dodanego § 5 k.p.c. jeżeli adwokat lub radca
prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o
52
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, nie stwierdza podstaw do
wniesienia skargi, jest obowiązany zawiadomić na piśmie o tym stronę oraz sąd. Winien to uczynić
niezwłocznie, ale nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o
wyznaczeniu. Określenie tego terminu daje stronie możliwość ewentualnego ustanowienia innego
pełnomocnika z wyboru jeszcze przed upływem terminu do dokonania czynności, w sytuacji gdy
nie zgodzi się ona ze stanowiskiem pełnomocnika z urzędu wyrażonym w opinii.
Jednocześnie do zawiadomienia, adwokat lub radca prawny dołącza sporządzoną przez
siebie opinię o braku podstaw do wniesienia skargi. Opinia nie jest załączana do akt sprawy i nie
jest doręczana stronie przeciwnej. Z kolei § 6 powołanego przepisu stanowi, iż w razie gdy ta opinia
nie została sporządzona z zachowaniem zasad należytej staranności, sąd zawiadamia o tym
właściwy organ samorządu zawodowego do którego należy adwokat lub radca prawny. W takim
przypadku właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych winna
wyznaczyć innego adwokata lub radcę prawnego, stosując odpowiednio przepis art. 1173 § 2 k.p.c.
Tym samym otwiera to stronie drogę do skutecznego dokonania zamierzonej czynności, w razie gdy
poprzedni pełnomocnik z urzędu nie wykazał należytej staranności w jej dokonaniu.
Wśród innych ważnych przyczyn uzasadniających wniosek o zwolnienie z obowiązku
zastępowania strony przez adwokata lub radcę prawnego z urzędu, wskazać można przyczyny
dotyczące osoby pełnomocnika. Przykładowo można wymienić tu takie czynniki jak długotrwała
choroba, wyjazd za granicę, sytuacja rodzinna14, kolizja interesów, ale także utrata zaufania w
relacji pełnomocnik- klient.
W orzecznictwie wyrażone zostało stanowisko, wedle którego zwolniony z obowiązku
zastępowania strony pełnomocnik z urzędu jest zobowiązany działać jeszcze za stronę przez 2
tygodnie od dnia zawiadomienia o zwolnieniu. Może on jednak zwolnić się z tego obowiązku
wcześniej, jeżeli przekaże wyznaczonemu następcy niezbędne informacje i materiały dotyczące
sprawy (postanowienie Sądu Najwyższego z 11 października 2005 r., V CK 209/05, OSNC 2006, nr
7-8, poz. 130).
Stronie przysługuje możliwość zaskarżenia odmowy ustanowienia adwokata lub radcy
prawnego lub ich odwołanie, na podstawie art. art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz art. 39822 i 39823 k.p.c.
Jeśli chodzi o koszty nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, na podstawie art. 29
ustawy prawo o adwokaturze, ponosi je Skarb Państwa, zaś zasady ponoszenia tych kosztów
określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2002 Nr 163 Poz. 1349.). Sąd, zasądzając opłaty za czynności
14
Grzegorz Misiurek, Komentarz do art.118 Kodeksu postępowania cywilnego [w:]H. Dolecki (red.), Kodeks
postępowania cywilnego, Tom I, Wolters Kluwer Polska -LEX, Warszawa 2011.
53
adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, bierze pod uwagę nie tylko charakter sprawy ale również
niezbędny nakład pracy adwokata i wkład jego pracy w przyczynienie się do jej wyjaśnienia
i rozstrzygnięcia. Podstawą są tu stawki minimalne określone w rozporządzeniu, zaś górną granicą
zasądzanej opłaty jest sześciokrotna stawka minimalna (opłata nie może też przekraczać wartości
przedmiotu sprawy). W wypadku wynagrodzenia dla adwokata z urzędu sąd podwyższa je o stawkę
podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od
towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach (§ 2 Rozporządzenia). Nadmienić
warto, iż Sąd Najwyższy przyjął, że czynności adwokata lub radcy prawnego ustanowionego
z urzędu, które są sprzeczne z zasadami profesjonalizmu, i powodują odrzucenie środka prawnego,
nie uzasadniają przyznania mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej (postanowienie Sądu
Najwyższego z 12 lutego 1999 r., sygn. akt II CKN 341/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 123). Podobnie
orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 września 2007 r., II CZ 69/07 (OSNC 2008, nr 3,
poz. 41) uznając, że adwokat, decydując się na wniesienie środka prawnego oczywiście
bezzasadnego, nie może skutecznie domagać się przyznania od Skarbu Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Nie jest bowiem udzieleniem pomocy prawnej
w rozumieniu § 19 rozp.opł.adw. sporządzenie zażalenia, które jako oczywiście bezzasadne
podlegało oddaleniu.
W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania
występującym w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do czynności
procesowych (art. 5 k.p.c.). Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z 16 września 2011 r.
wprowadziła istotną zmianę i udzielenie pouczeń co do czynności procesowych nie stanowi już
obowiązku sądu, lecz pozostało do swobodnego uznania sądu. Jest to wyrazem zasady równego
traktowania stron uczestniczących w obrocie cywilnoprawnym i kontradyktoryjności procesu
cywilnego. W związku z tym pouczenie może być stosowane wyłącznie, gdy istnieje ku temu
uzasadniona potrzeba, przykładowo gdy strona jest nieporadna, a nadto pouczenie takie musi być
niezbędne. Powyższe nie może być rozumiane jako obowiązek zastępowania inicjatywy
dowodowej stron czy też obowiązek pouczeń w sytuacji, gdy ochrona praw procesowych tego nie
wymaga (wyrok Sądu Najwyższego z 11 października 2000 r., II UKN 33/00, OSNP 2002, nr 10,
poz. 251) Podobną regulację zawiera nowe brzmienie art. 212 § 2 k.p.c., wedle którego w razie
uzasadnionej potrzeby przewodniczący może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie
do okoliczności zwraca uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego.
W wyroku z 16 września 1998 r., sygn. akt II UKN 214/98, LexPolonica nr 335372,
OSNAPiUS 1999/18 poz. 593, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż „sąd ma obowiązek
poinformowania strony o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu,
wówczas gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym, w stopniu
54
przekraczającym umiejętności i możliwości obrony swych praw przez stronę (art. 5 k.p.c.
w związku z art. 117 § 1 k.p.c.)”.
Nowelizacją z 16 września 2011 roku, rozszerzono także zakres obligatoryjnych pouczeń,
które wymienione zostały w art. 210 § 2
1
k.p.c. Tym samym strona występująca w sprawie bez
adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa – musi zostać pouczona o treści art. 162, 207, 217, 229 i 230 k.p.c.- regulujących rygor
pominięcia spóźnionych dowodów i twierdzeń, utratę prawa powoływania się na uchybienia
procesowe sądu oraz możliwość uznania przez sąd za udowodnione faktów podanych przez stronę
przeciwną, którym strona nie zaprzeczyła albo co do których nie wypowiedziała się.
Z kolei w myśl art. 327 § 1 k.p.c. stronie działającej bez adwokata (radcy prawnego,
rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa), obecnej przy ogłoszeniu
wyroku, przewodniczący udzieli wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka
zaskarżenia. Natomiast jeżeli zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych jest
obowiązkowe, należy pouczyć stronę o treści przepisów o obowiązkowym zastępstwie oraz
o skutkach niezastosowania się do tych przepisów. Obowiązek pouczenia ma zatem zapobiec
powstaniu po stronie występującej bez profesjonalnego pełnomocnika negatywnych konsekwencji
procesowych.
Zwolnienie od kosztów sądowych
Zwolnienie od kosztów jest odstępstwem od zasady odpłatności postępowania sądowego
w sprawach cywilnych przewidzianej w art. 1262§1 k.p.c., w myśl którego sąd nie podejmuje
żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata. Wyjątek w tym
zakresie uzasadniony jest interesem podmiotów o słabszym statusie materialnym i służy realizacji
wspomnianych we wstępie konstytucyjnych zasad równości i prawa do sądu.
W tym miejscu podkreślić należy iż w świetle orzecznictwa ETPCz sam wymóg ponoszenia
kosztów postępowania sądowego nie stanowi ograniczenia prawa do sądu będącego naruszeniem
art. 6 EKPC. W ocenie ETPCz z naruszeniem takim mamy bowiem do czynienia dopiero w sytuacji
gdy koszty postępowania zostają określone w wysokości nadmiernej w stosunku do okoliczności
danej sprawy. Kryterium oceny jest tu każdorazowo rzeczywista możliwość poniesienia takich
kosztów przez stronę (tak ETPCz m.in. w wyroku z 19 czerwca 2001 r. w sprawie Kreuz przeciwko
Polsce, skarga nr 28249/95).
Regulacja zwolnienia od kosztów sądowych, po zmianach wprowadzonych ustawą z 28
lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm., zwaną
dalej „u.k.s.c.”) została umiejscowiona poza kodeksem postępowania cywilnego a mianowicie w
55
art. 94-118 powołanej ustawy.
W myśl dyspozycji przepisu art. 102 u.k.s.c. zwolnienia od kosztów sądowych może się
domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich
ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Jeżeli zaś strona jest w stanie
ponieść tylko część tych kosztów, sąd może zwolnić ją od kosztów sądowych częściowo. Powyższe
może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo
określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu
zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie
(art. 101 u.k.s.c.)
Podkreślić należy, iż w zakresie zwalniania strony od obowiązku ponoszenia kosztów
sądowych sąd działa jedynie na wniosek strony, który może być złożony pisemnie bądź ustnie do
protokołu w każdym stanie sprawy, również przed jej wytoczeniem. W tym ostatnim przypadku
wniosek taki winien dokładnie określać przedmiot oraz okoliczności sprawy 15. Do wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe
dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się
o zwolnienie od kosztów, które- w przypadku osoby fizycznej- sporządza się według ustalonego
wzoru, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 31 stycznia 2006 r. w
sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu
cywilnym (Dz. U. Nr 27, poz. 200). Nadto sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie
od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności
przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku,
dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne". W wypadku złożenia wniosku do
protokołu, sąd odbiera powyższe dane o stanie majątkowym i rodzinnym strony również do
protokołu.
Jeśli chodzi o wymogi formalne wniosku, czyniąc ukłon w kierunku strony
nieprofesjonalnej, interpretacja wniosku strony jest mniej formalna niż pełnomocnika
profesjonalnego – przykładowo wniosek strony o „rozłożenie żądanej opłaty na raty ze względu na
trudną sytuację materialną”, złożony w terminie do jej uiszczenia, może być potraktowany jako
żądanie zwolnienia od tej opłaty (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2003 r., V CZ
69/03, niepubl.)16.
Nie tylko samo sformułowanie wniosku o zwolnienie od kosztów traktowane jest mniej
15
16
Katarzyna Gonera, Komentarz do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Wydawnictwo Prawnicze
LexisNexis (wydanie III), Warszawa 2008.
Za: Antoni Górski, Lech Walentynowicz, Komentarz do art.102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych.
56
formalnie, jak chodzi o stronę działająca bez profesjonalnego pełnomocnika. Podobnie jest w
wypadku konsekwencji braku formalnego wniosku jakim jest niedołączenie formularza
oświadczenia majątkowego o stanie rodzinnym, majątkowym i źródłach utrzymania- mianowicie
jeżeli wniosek bez takiego oświadczenia składa sama strona, przewodniczący w trybie art. 130
k.p.c. wzywa ją do jego uzupełnienia. Jeżeli składa go natomiast adwokat lub radca prawny, brak
taki skutkuje zwrotem wniosku na zasadzie art. 102 § 4 u.k.s.c.- a na zarządzenie o zwrocie
zażalenie nie przysługuje. Ma to istotne znaczenie, albowiem wniosek zwrócony nie wywołuje
skutków prawnych. Chociaż nie jest wykluczone w takiej sytuacji ponowne złożenie wniosku, to
nie wstrzymuje on terminu do wniesienia wymaganej opłaty. Tym samym przepisy ustawy
łagodniej traktują w powyższych kwestiach stronę występującą samodzielnie bez profesjonalnego
pełnomocnika.
Jak wspomniano wyżej, instytucja zwolnienia od kosztów sądowych ma charakter
wyjątkowy i przysługuje jedynie osobom znajdującym się w takiej sytuacji materialnej, że
uniemożliwia ona dochodzenie przysługujących im roszczeń na drodze postępowania sądowego
z uwagi na brak środków pieniężnych na pokrycie kosztów takiego postępowania. Jednocześnie
„brak dostatecznych środków na uiszczenie kosztów" to pojęcie nieostre. Praktyka sądowa
wypracowała tu pewne kryteria i wymagania przydatne przy rozstrzyganiu wniosków o zwolnienie
od kosztów. Po pierwsze przesłanką zwolnienia od kosztów jest wykazanie braku środków na ich
pokrycie, przy czym jakkolwiek okoliczności uzasadniające zwolnienie muszą istnieć w chwili
orzekania (w myśl art. 316 § 1 k.p.c.), ale powinny one też obrazować status materialny osoby
prawnej w szerszej perspektywie czasowej. Istnieje bowiem obowiązek dokonania oceny stanu
majątkowego strony ubiegającej się o zwolnienie w kontekście wszystkich okoliczności jej stanu
rodzinnego, majątku, dochodów i źródeł utrzymania17.
Ponieważ co do zasady „strona przygotowująca się do procesu sądowego powinna być
świadoma wydatków związanych z tym przedsięwzięciem, stąd powinna się do niego przygotować
przez poczynienie oszczędności i ograniczenie innych wydatków, które nie są niezbędne”
(orzeczenie SN z 7 stycznia 2010 roku, sygn. akt
II PZ 31/09; podobną argumentację
zaprezentował Sąd Najwyższy w orzeczeniach z 24 lipca 1980 r., sygn. akt I CZ 99/80, LEX nr
8257 oraz z 24 września 1984 r., II CZ 104/84, LEX nr 825718.), aby uzyskać zwolnienie od
kosztów sądowych, musi wykazać niemożność ich poniesienia bez uszczerbku dla utrzymania
siebie i rodziny. Po drugie, owa niemożność poniesienia kosztów, w całości lub w części, musi mieć
charakter obiektywny, co oznacza, że strona na swoją sytuację materialną nie ma realnego wpływu.
Tym samym „jeżeli strona zdolna do pracy nie wykorzystuje lub ogranicza swoje możliwości
17
18
Antoni Górski, Lech Walentynowicz, Komentarz do art.102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych..
Antoni Górski, Lech Walentynowicz, Komentarz do art.102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych..
57
zarobkowe w sposób nieuzasadniony albo fikcyjnie pozbywa się majątku, nie spełnia warunków
uzasadniających zwolnienie od kosztów.” (tak: cytowane wyżej postanowienie Sądu Najwyższego
z 7 stycznia 2010 r., sygn. akt II PZ 31/09, LEX nr 577838). Podobnie, „jeżeli strona, która mogła
liczyć się z obowiązkiem poniesienia kosztów sądowych, bez ważnego powodu nie wykorzystała
w całości lub w części swoich możliwości zarobkowych, to przy rozpoznawaniu wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych należy przyjąć, że stan majątkowy i dochody strony są takie,
jakie miałaby ona, gdyby w pełni wykorzystała swoje możliwości zarobkowe” (postanowienie Sądu
Najwyższego z 31 marca 1987 r., I CZ 26/87, OSNCP 1988, nr 7-8, poz. 103).
Jak podkreśla w swoim orzecznictwie ETPCz sąd podejmując decyzję o zwolnieniu od
kosztów winien opierać się na materiałach zgromadzonych w sprawie, nie zaś na przypuszczeniach
odnośnie rzeczywistego stanu majątkowego strony wnioskującej (tak m.in. w wyroku z 19 czerwca
2001 r. w sprawie Kreuz przeciwko Polsce, skarga nr 28249/95 oraz w wyroku z 26 lipca 2005 r.
w sprawie Jedamski, Jedamska przeciwko Polsce, skarga nr 73547/01). W szczególności, sąd
winien szczegółowo uzasadnić ewentualną odmowę zwolnienia od kosztów postępowania (por.
wyrok z 10 maja 2007 r. w sprawie Kania przeciwko Polsce, skarga nr 59444/00).
Rozstrzygając kwestie zwolnienia od kosztów, sąd powinien zatem wyjaśnić wszystkie
okoliczności dotyczące sytuacji finansowej strony składającej wniosek (tak postanowienie Sądu
Najwyższego z 28 czerwca 2000 r., III RN 205/99, OSNAPiUS 2001, nr 9, poz. 298). Tym samym
nie wystarczy ustalenie, że istnieją poszczególne składniki majątku, jeżeli z okoliczności wynika
brak możliwości spieniężenia ich na potrzeby kosztów sądowych. Przykładowo, jak zauważył Sąd
Najwyższy w jednym z orzeczeń, „dla osoby nieposiadającej innego majątku mały dom
jednorodzinny, w którym mieszka, jest mieszkaniem koniecznym dla utrzymania siebie i rodziny.
Fakt więc posiadania i użytkowania takiego domu nie świadczy jeszcze o tym, że osoba posiadająca
go jest w stanie ponieść koszty procesu bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i swej
rodziny, gdyż zarówno sprzedaż, jak i obciążenie takiego domu w celu zdobycia środków na koszty
procesu stanowiłyby pozbawienie koniecznego utrzymania” (orzeczenie Sądu Najwyższego z 6
listopada 1953 r. I C 1427/53, LexPolonica nr 369228).
Warto zauważyć, iż stosownie do art. 113 § 1 w związku z art. 359 k.p.c. sąd nie jest
związany własnymi orzeczeniami wydanymi w sprawie odmowy zwolnienia od kosztów,
a w przypadku braku stosownych zaświadczeń niezbędnych do wyczerpującej oceny, powinien
wezwać stronę do uzupełnienia braku i dopiero po wyjaśnieniu wszystkich okoliczności wydać
stosowne postanowienie (postanowienie Sądu Najwyższego z 4 grudnia 1996 r., III RN 47/96,
OSNAPiUS 1997, nr 13, poz. 231).
Biorąc od uwagę iż sytuacja majątkowa oceniana jest przez pryzmat zawartego w art. 111 §
1 k.p.c. nakazu wszechstronnego wyjaśnienia całokształtu sytuacji osobistej i majątkowej strony
58
ubiegającej się o zwolnienie od kosztów, Sąd Najwyższy wskazał na istotę obowiązku wzajemnej
pomocy małżonków, z którego wynika, że nie może być przyznane małżonkowi nie pracującemu
zarobkowo zwolnienie od kosztów sądowych w wypadku, gdy zarobki lub inne dochody drugiego
małżonka - po zaspokojeniu normalnych potrzeb rodziny i bez uszczerbku dla jej utrzymania wystarczą na pokrycie kosztów sądowych związanych z procesem prowadzonym przez nie
pracującego zarobkowo małżonka (postanowienie Sądu Najwyższego z 4 września 1957 r., 1 CZ
154/57, OSN 1959, nr 1, poz. 15). Sąd Najwyższy przyjął również, iż dochody z majątku
osobistego każdego z małżonków wchodzą do majątku wspólnego, z którego powinny być
pokrywane wszelkie wydatki, nie wyłączając kosztów związanych z procesami sądowymi,
niezależnie od tego, z udziałem którego z małżonków toczą się te procesy (postanowienie Sądu
Najwyższego z 12 grudnia 1978 r., sygn. akt IV CZ 171/78, LexPolonica nr 321544). Z kolei
oceniając zasadność wniosku o zwolnienie od kosztów dziecka, pozostającego na utrzymaniu
rodziców lub opiekunów, sąd bada sytuację majątkową osób zobowiązanych do jego utrzymania
(tak m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 25 maja 1960 r., 2 CZ 42/60, OSN 1961, nr III, poz.
78). Osoba utrzymująca się z otrzymywanych świadczeń alimentacyjnych może uzyskać zwolnienie
od kosztów sądowych w takim zakresie, w jakim ich uiszczenie prowadziłoby do uszczerbku jej
utrzymania. Okoliczność, że osoby które wykonują na jej rzecz swój obowiązek alimentacyjny
w zakresie określonym w art. 135 § 1 kro mogłyby bez uszczerbku dla swego utrzymania ponieść
przekraczające zakres tego obowiązku koszty sądowe żądane od osoby alimentowanej nie daje
podstaw do odmowy jej zwolnienia od tych kosztów (orzeczenie Sądu Najwyższego z 7 sierpnia
1981 r., IV CZ 111/81, LEX nr 8347).
Sąd nie powinien także oceniać stanu majątkowego strony przez pryzmat tylko i wyłącznie
okoliczności czy korzysta ona z pełnomocnika profesjonalnego z wyboru. Zdaniem Sądu
Najwyższego powierzenie prowadzenia sprawy adwokatowi z wyboru nie jest okolicznością, która
sama przez się może decydować o zasadności lub bezzasadności wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych. Podlega ona bowiem ocenie sądu w całokształcie sytuacji majątkowej i rodzinnej
wnioskodawcy (orzeczenie Sądu Najwyższego z 6 listopada 1953 r., I C 1427/53, OSN 1954, nr 2,
poz. 52).
Jeżeli strona ma ograniczoną jedynie możliwość poniesienia kosztów, może ubiegać się
o zwolnienie częściowe. Wedle art. 101 u.k.s.c. sąd może zwolnić stronę od kosztów w części,
jeżeli jest ona w stanie ponieść tylko część tych kosztów. Wówczas strona w zakresie przyznanego
jej zwolnienia nie ponosi opłat sądowych i nie uiszcza wydatków.
Z dobrodziejstwa instytucji zwolnienia od kosztów korzystać mogą również osoby prawne
lub jednostki organizacyjne, niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność
prawną - jeżeli wykażą, że nie mają dostatecznych środków na ich uiszczenie (art. 103 u.k.s.c.).
59
Organizacjom społecznym, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej,
sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych w ich własnych sprawach prowadzonych w
związku z działalnością społeczną, naukową, oświatową, kulturalną, sportową, dobroczynną,
samopomocową, w zakresie ochrony konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej.
Przyznając zwolnienie od kosztów sądowych, sąd uwzględnia przede wszystkim statutowe cele
działalności danej organizacji i możliwości oraz potrzeby realizacji tych celów na drodze
postępowania cywilnego.
Zwolnienie od kosztów dotyczy zarówno postępowania rozpoznawczego, jak
i postępowania egzekucyjnego i odnosi się do wierzyciela jak i dłużnika (art. 771 k.p.c.). Strona nie
korzystająca ze zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu rozpoznawczym może domagać
się również zwolnienia od kosztów bezpośrednio w postępowaniu egzekucyjnym, w tym celu musi
skierować wniosek o przyznanie takiego zwolnienia do sądu, w którym sprawa egzekucyjna ma być
wszczęta lub już się toczy, a gdy organem właściwym do prowadzenia egzekucji jest komornik –
w sądzie, przy którym komornik działa. Do wniosku osoba fizyczna dołącza oświadczenie o stanie
majątkowym, o którym mowa wyżej.
Poza zwolnieniem od kosztów sądowych, strona może domagać się przed sądem rejonowym
zwolnienia od ponoszenia kosztów wynagrodzenia notariusza, jeżeli wykaże iż nie może ich
ponieść, a to na podstawie art. 6 ustawy z 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. z 2002 r.
Nr 42, poz. 369 ze zm.).
Kontrowersyjną jest kwestia dopuszczalności oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych z powodu bezzasadności dochodzonego roszczenia lub obrony praw, przewidziana
w przepisie art. 109 § 2 u.k.s.c. Po pierwsze przesłanka oddalenia jest w tym wypadku zupełnie
niezwiązana z oceną możliwości majątkowych strony. Po drugie, kwestia bezzasadności roszczenia
niejako zostaje oceniona wówczas na etapie owego zwolnienia, co wiąże się z pytaniem
o ewentualne zamknięcie stronie drogi do sądu. Pomimo powyższych wątpliwości wyrokiem z 16
czerwca 2008 r., sygn. akt P 37/07 Trybunał Konstytucyjny przesądził, że art. 109 § 2 u.k.s.c. jest
zgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem Trybunału
ocena wniosku o zwolnienie od kosztów przez pryzmat oczywistej bezzasadności roszczenia lub
obrony praw nie może być utożsamiana z zamknięciem tej stronie drogi do sądu. Po pierwsze, sąd
nie może powołać się na ową przesłankę w sytuacji gdy konieczne jest dokonanie „głębszej
analizy” zasadności powództwa. Nadto Trybunał zwrócił uwagę na przysługujące stronie gwarancje
proceduralne w postaci możliwości poddania postanowienia o odmowie zwolnienia kontroli
instancyjnej.Także zdaniem ETPCz odmowa zwolnienia od kosztów sądowych w przypadku
całkowitej bezzasadności powództwa nie stanowi naruszenia art. 6 EKPC (wyrok z 3 lutego 2009 r.
60
w sprawie Kupiec przeciwko Polsce, skarga nr 16828/02).
Praktyka sądowa wypracowała zasady interpretacji pojęcia bezzasadności roszczenia tudzież
obrony praw i tak przyjmuje się, iż chodzi o sytuacje, gdy dla każdego prawnika, bez potrzeby
analizowania sprawy pod względem faktycznym i prawnym jest zupełnie oczywiste, że powództwo
nie może być uwzględnione (postanowienie Sądu Najwyższego z 18 stycznia 1966 r., I CZ 124/65,
LexPolonica nr 322987, tak samo postanowienie Sądu Najwyższego z 8 października 1984 r., II CZ
112/84, LexPolonica nr 321137). W tym stanie rzeczy interpretacja przesłanki „oczywistej
bezzasadności” w kontekście odmowy zwolnienia od kosztów sądowych musi być restrykcyjna,
a sąd powinien w uzasadnieniu postanowienia o odmowie zwolnienia na tej przytoczyć przepisy
prawa, na podstawie których uznał dochodzone roszczenie lub obronę praw za oczywiście
bezzasadne19. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach „odmowa zwolnienia od kosztów
sądowych z uwagi na oczywistą bezzasadność może bowiem dotyczyć tylko wypadków całkowicie
jednoznacznych” (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 3 listopada 2009 roku, sygn.
akt I ACz 744/2009, publ. LexPolonica nr 2386752).
Jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej sąd poweźmie
wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia od kosztów
lub z niego korzystającej, w świetle dyspozycji art. 109 u.k.s.c., może zarządzić stosowne
dochodzenie.
W myśl art. 110 ustawy, sąd cofa zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że
okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. Wówczas co do
zasady obowiązkiem strony jest uiszczenie wszystkich przepisanych opłat oraz zwrot wydatków.
Przepis art. 111 u.k.s.c. przewiduje, poza cofnięciem zwolnienia i obowiązkiem uiszczenia
wszystkich kosztów swego rodzaju represję dla strony, która uzyskała zwolnienie od kosztów
sądowych na podstawie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności, w postaci skazania jej
na grzywnę w wysokości do 1 000 złotych. (do 2000 zł dla osoby, która ponownie zgłosiła ów
wniosek, świadomie podając nieprawdziwe okoliczności).
W razie odmowy zwolnienia a także odmowy częściowego zwolnienia strona ma możliwość
wniesienia zażalenia, które przewiduje przepis art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz art. 39822 i 39823 k.p.c.
Oprócz instytucji zwolnienia strony od kosztów sądowych, ustawa przewiduje zwolnienie
ustawowe dla określonych kategorii podmiotów jak również stron określonego rodzaju postępowań,
które ma na celu zapewnienie nieodpłatnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości w tych
wypadkach.
19
Katarzyna Gonera, Komentarz do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Wydawnictwo
Prawnicze LexisNexis (wydanie III), Warszawa 2008.
61
Ustawowo zwolnione od kosztów są między innymi: strona dochodząca ustalenia ojcostwa
lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych; strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych
oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów; strona wnosząca o uznanie postanowień
umownych za niedozwolone; pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do
sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, (co do zasady, z zastrzeżeniem art. 35 i 36); kurator
wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy; strona w sprawach
związanych z ochroną zdrowia psychicznego; osoba ubezwłasnowolniona w sprawach o uchylenie
lub zmianę ubezwłasnowolnienia; strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem
zakładu górniczego, o których mowa w dziale V ustawy z 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne
i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, ze zm.) oraz oczywiście strona, która została
zwolniona od kosztów sądowych przez sąd - w zakresie przyznanego jej zwolnienia (art. 96 u.k.s.c).
Z kolei zwolnione od opłat zostały postępowania określone w art. 95 ustawy. O istotne
w kontekście kwestii procedury dotyczącej zwolnienia od kosztów oraz ustanowienia pełnomocnika
z urzędu, nie pobiera się opłat od: zażalenia na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest
odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa
ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie; zażalenia na postanowienie sądu
dotyczące wysokości opłaty albo wysokości wydatków; skargi na orzeczenie referendarza
sądowego w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych; skargi na orzeczenie referendarza
sądowego w przedmiocie odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego.
W toku postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy o roszczenia pracownika wydatki
obciążające pracownika ponosi tymczasowo Skarb Państwa (art. 97 u.k.s.c.). W toku postępowania
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wydatki ponosi Skarb Państwa (art. 98 u.k.s.c.).
Niezależnie od zwolnienia od konieczności ponoszenia kosztów, istnieje możliwość zwrócenia się
z wnioskiem o rozłożenie na raty, umorzenie, lub odroczenie zasądzonych należności sądowych
(kosztów sądowych, grzywien orzeczonych w postępowaniu cywilnym), jeżeli natychmiastowe ich
ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby zbyt ciężkimi
skutkami (wedle art. 119 u.k.s.c.). Wnioski o rozłożenie na raty, odroczenie terminu spłaty lub
umorzenie należności sądowych wnosi się do prezesa sądu właściwego do ściągnięcia należności
(art. 124 u.k.s.c.).
62
ZAŁĄCZNIK NR 3
SCENARIUSZ BADANIA METODĄ MYSTERY SHOPPING WYKONYWANEGO
PODCZAS MONITORINGU POMOCY PRAWNEJ WYZNACZANEJ Z URZĘDU ORAZ
ZWALNIANIA Z KOSZTÓW POSTEPOWANIA SĄDOWEGO/ MS
Kwestionariusz badania został przygotowany na podstawie publikacji ”Komunikacja sądów z
obywatelami- badania empiryczne, wnioski, rekomendacje zmian” (J. Lora), Warszawa 2009.
Badania Forum Obywatelskiego Rozwoju i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w ramach
programu „Obywatel i Prawo IV”.
Założenia badania: Celem badania jest poznanie sposobu udzielania informacji przez
Biura
Obsługi Interesantów: w jaki sposób jest udzielana informacja, czy jest udzielana w sposób
wyczerpujący, jaki jest standard obsługi klienta, czy informacja jest udzielana zgodnie z
obowiązującym prawem przy uwzględnieniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, jakiego
rodzaju informacje dodatkowe są udzielane w biurze, jak wygląda komunikacja klienta z sądem,
czy informacje i wokandy są widoczne dla klientów. Badania będą wykonywane bezpośrednio w
siedzibie sądu, drogą elektroniczną oraz telefonicznie.
Kroki:
I.
Kontakt bezpośredni - wizyta w sądzie:
Osoba badająca przedstawia się jako córka/syn, która/który chce pomóc w skutecznym
dochodzeniu praw dla ojca. Sprawia wrażenie niezorientowanej w sytuacji sądowej. Oceniany jest
sposób udzielenia informacji oraz szybkość i dokładność odpowiedzi. Sprawdzany jest również
zakres udzielonej informacji: wskazanie listy pełnomocników, oferowanie poradników, publikacji,
ulotek, wskazanie informacji na tablicy w sądzie, czy osoba otrzymuje wszelkie niezbędne
formularze do skutecznego wnioskowania w sądzie o zwolnienie z kosztów oraz o przydzielenie
pełnomocnika z urzędu.
63
Sprawdzamy, czy otrzymaliśmy następujące informacje:
1. do którego sądu należy złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów /przyznanie pełnomocnika z
urzędu;
2. jakie informacje dodatkowe należy dołączyć do wniosku: oświadczenie o stanie majątku,
dochodach i źródłach utrzymania klienta;
3. o miejscu otrzymania stosownych formularzy;
4. o konieczności uzasadnienia wniosku.
II.
Kontakt telefoniczny
Osoba kontaktuje się telefonicznie z biurem obsługi w sądzie, pytając o możliwość
uzyskania pomocy prawnej w postępowaniu sądowym. Należy sprawdzić, jak szybko został
odebrany telefon, czy udzielono informacji, czy była ona konkretna, wyczerpująca i szybka, czy
pracownik przekazał dodatkowe dane, czy wskazał, gdzie i jak należy odebrać a potem złożyć
wniosek w sądzie.
Sprawdzamy, czy otrzymaliśmy następujące informacje:
1.
do którego sądu należy złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów /przyznanie pełnomocnika z
urzędu;
2.
jakie informacje dodatkowe należy dołączyć do wniosku: oświadczenie o stanie majątku,
3.
o miejscu otrzymania stosownych formularzy;
4.
o konieczności uzasadnienia wniosku.
III.
Kontakt drogą elektroniczną
Osoba badająca sprawdza, czy sąd zareagował na pismo, jak szybko udzielono odpowiedzi
oraz jakiej była ona treści.
Metodologia badania:
Przygotowana zostaje wiadomość e-mail zawierająca konkretne pytanie o możliwość
uzyskania pełnomocnika z urzędu oraz zwolnienia z kosztów postępowania cywilnego.
64
Sprawdzamy, czy na stronie internetowej badanego sądu znajduje się właściwy adres e-mail, na
który powyższa wiadomość może zostać wysłana. Powinien to być adres Biura Obsługi Interesanta
lub inny adres e-mail stworzony specjalnie na potrzeby takiej komunikacji z sądem. Może być to
również formularz kontaktowy. Jeżeli nie ma takiego adresu, sprawdzamy adres sekretariatu sądu
lub intuicyjnie dokonujemy wyboru adresu spośród podanych na stronie.
Kolejnym krokiem jest przeanalizowanie informacji zwrotnej, która nadeszła z sądu.
Sprawdzamy:

czy informacja nadeszła;

po jakim czasie (ile dokładnie wynosił czas odpowiedzi);

w jaki sposób udzielono odpowiedzi (forma urzędowa, komunikat);

czy odpowiedź zawiera wszelkie informacje potrzebne klientowi do skutecznego
wnioskowania, tj.:
urzędu;
4. o konieczności uzasadnienia wniosku.
Na podstawie zebranych materiałów dokonujemy analizy.
KWESTIONARIUSZ DO ANALIZY DANYCH
AD. I. BADANIE KOMUNIKACJI SĄDU Z KLIENTEM PRZEPROWADZONE POPRZEZ
OSOBISTY KONTAKT Z PRZEDSTAWICIELKĄ / PRZEDSTAWICIELEM SĄDU.
Instrukcja badania: Odpowiadamy na pytania według poniższego kwestionariusza. W miejscu
przeznaczonym na komentarz możemy opisać informacje, które pojawiły się w toku prowadzonego
badania, a których nie możemy umieścić w ramach jednoznacznej odpowiedzi na pytanie. W
miejscu komentarza możemy również zapisać swoje obserwacje oraz wnioski.
Pytanie: Ojciec podpisał umowę z wykonawcą na wstawienie stolarki okiennej w domu,
wykonawca nie wywiązał się z usługi, ojciec chce dochodzić swoich praw od nierzetelnego
65
przedsiębiorcy (przedmiot dochodzenia sporu 14.000 zł).
Pytanie nr 1:
Czy w badanym sadzie jest specjalnie wyznaczone miejsce do obsługi interesantów?
TAK
NIE
Komentarz:
Pytanie nr 2:
Jeżeli nie ma takiego miejsca, czy jest wyznaczone inne miejsce, do którego możesz się w sądzie
udać, aby zadać pytanie?
TAK
NIE
Komentarz:
Pytanie nr 3:
Czy podczas wizyty w sądzie łatwo było Ci odnaleźć miejsce, do którego powinnaś / powinieneś się
udać, aby zadać pytanie?
TAK
NIE
Komentarz:
Pytanie nr 4:
Czy miejsce obsługi klienta jest dobrze oznaczone i łatwo go odnaleźć?
TAK
NIE
Komentarz:
Pytanie nr 5:
Czy pracownik / pracowniczka sądu, której/ któremu zadałaś/ zadałeś pytanie, odpowiedziała w
sposób wyczerpujący? Czy otrzymałaś/ otrzymałeś satysfakcjonującą i merytoryczną odpowiedź?
Czyli czy uzyskałaś/ uzyskałeś następujące informacje:
urzędu;
66
4. o konieczności uzasadnienia wniosku;
5. o możliwości uzyskania pełnomocnika z urzędu bez konieczności wnioskowania o zwolnienie z
kosztów postępowania sądowego.
Pytanie nr 6:
Czy pracowniczka/ pracownik sądu wykazywał/ wykazywała chęć pomocy?
TAK
NIE
Komentarz:
Uzasadnij swoją odpowiedź
….....................................................................
Pytanie nr 7:
Oceń w skali 1 do 6 sposób potraktowania Ciebie przez pracowniczkę/ pracownika sądu.
1 oznacza bardzo złą obsługę (brak informacji, niekompletna informacja, nieaktualne informacje) i
sposób udzielania informacji a 6 doskonałe przygotowanie i profesjonalną obsługą. Swoją
odpowiedź uzasadnij:
AD II. BADANIE KOMUNIKACJI SĄDU Z KLIENTEM PRZEPROWADZONE DROGĄ
TELEFONICZNĄ
przeznaczonym na komentarz możemy opisać dodatkowe informacje, które pojawiły się w toku
prowadzonego badania, a których nie możemy umieścić w ramach jednoznacznej odpowiedzi na
pytanie. W miejscu komentarza możemy również zapisać swoje obserwacje oraz wnioski.
Badanie drogą telefoniczną przeprowadzamy w dzień powszedni w godzinach pracy sądu.
Pytanie: Właściciel mieszkania kilkakrotnie podniósł czynsz w ciągu ostatnich 6 miesięcy, grozi
eksmisją.
67
Kroki: Znajdujemy na stronie internetowej sadu numer telefonu do Biura Obsługi Interesanta lub
inny wyznaczony do obsługi klientów sądu. Jeżeli takowego nie ma w wykazie, wybieramy ogólny
numer telefonu lub dzwonimy do sekretariatu. Po wybraniu numeru docelowego oczekujemy na
połączenie 5 sygnałów. Jeżeli nikt nie odbiera, ponawiamy próbę dodzwonienia się po 15 minutach.
Jeżeli kolejna próba również będzie nieudana, ponawiamy próbę jeszcze raz. W razie
niepowodzenia wykonujemy próbę badawczą 3 razy w odstępie 15 minut w ciągu jednego dnia. Nie
ponawiamy próby badania w kolejnych dniach, szukamy nowego numeru telefonu pod którym
możemy uzyskać stosowne informacje.
Gdy uzyskamy połączenie, przedstawiamy się jako bratanica wujka i zadajemy pytanie.
Pytanie nr 1:
Czy telefon, pod który dzwoniłaś/ dzwoniłeś, został przez Ciebie szybko znaleziony na stronie
sądu?
TAK:
NIE:
Komentarz:
Pytanie nr 2:
Czy telefon został odebrany?
TAK
NIE
Komentarz
Pytanie nr 3:
Czy numer telefonu, który był prawidłowo oznaczony, był właściwym numerem, pod którym
otrzymałeś/ otrzymałaś wszelkie niezbędne informacje?
TAK
NIE
Komentarz
Pytanie nr 4:
Jeżeli to nie był właściwy numer telefonu, to czy zostałeś o tym poinformowana/ poinformowany i/
lub przekierowany/ przekierowana pod właściwy numer?
TAK
NIE
68
Komentarz:
Pytanie nr 5:
Czy osoba, która odebrała telefon, była nastawiona do Ciebie przyjaźnie i życzliwie?
TAK
NIE
Komentarz:
Pytanie nr 6
Czy osoba, z którą rozmawiałaś/ rozmawiałeś przez telefon, sprawiała wrażenie, że Cię słucha i ma
czas, aby odpowiedzieć?
TAK
NIE
Komentarz:
Pytanie nr 7
Jeżeli osoba, która odebrała telefon, wykazywała chęć pomocy, napisz, dlaczego odniosłaś /
odniosłeś takie wrażenie?
Pytanie nr 8
Jeżeli osoba była nieprzyjazna, opisz swoje wrażenia i napisz, dlaczego tak uważasz.
Pytanie nr 9
Czy otrzymałaś/ otrzymałeś wszystkie niezbędne informacje?
Czyli:
urzędu;
69
Pytanie nr 10
Jeżeli nie otrzymałeś satysfakcjonującej odpowiedzi, opisz, jak wyglądała odpowiedź pracownika
sądu:
….......................
Komentarz :
Pytanie nr 11
Oceń w skali 1 do 6 sposób obsługi merytorycznej przez przedstawicielkę/ przedstawiciela sądu.
6 oznacza pracownika bardzo dobrze przygotowanego a 1 bardzo źle przygotowanego. Swój wybór
uzasadnij:
…..................................................................
Pytanie nr 12
Oceń w skali 1 do 6 przedstawicielkę / przedstawiciela sądu pod względem standardów obsługi
klienta.
1 oznacza bardzo zły poziom obsługi klienta, natomiast 6 oznacza wysoki poziom kultury i obsługi
klienta. Swój wybór uzasadnij:
…...................................................................
AD.
III.
BADANIE
KOMUNIKACJI
SĄDU
PRZEPROWADZONE
DROGĄ
ELEKTRONICZNĄ
przeznaczonym na komentarz możemy opisać dodatkowe informacje, które pojawiły się w toku
prowadzonego badania, a których nie możemy umieścić w ramach jednoznacznej odpowiedzi na
pytanie. W miejscu komentarza możemy również zapisać swoje obserwacje oraz wnioski.
Badanie metodą elektroniczną wykonujemy w dzień powszedni w godzinach pracy danego sądu.
Pytanie: Starszy człowiek, emeryt, chce dochodzić swoich praw przez zwrócenie się z wnioskiem o
nabycie nieruchomości przez zasiedzenie. Właściciel domu zmarł i nie pozostawił testamentu.
Starszy człowiek zajmuje się domem od 34 lat i ponosi wszelkie koszty jego utrzymania.
Tymczasem rodzina właściciela domaga się zwrotu domu.
70
Kroki
Szukamy na stronie internetowej sądu adresu elektronicznego, pod który możemy wysłać pytanie o
pomoc prawną z urzędu. Szukamy adresu Biura Obsługi Interesanta (lub Punktu Obsługi
Interesanta) lub specjalnie utworzonego w tym celu adresu. Jeżeli nie ma takiego adresu w danym
sądzie, próbujemy znaleźć adres sekretariatu lub intuicyjnie szukamy adresu lub formularza do
zadawania pytań. Wszystkie wnioski, odczucia i refleksje notujemy i oznaczamy na
kwestionariuszu.
Pytanie nr 1
Czy w sądzie jest specjalny adres elektroniczny służący do komunikowania się klientów z sądem?
TAK
NIE
Komentarz
Pytanie nr 2
Czy adres elektroniczny udało się łatwo i szybko odnaleźć?
TAK
NIE
Komentarz
Pytanie nr 3
Jak szybko został odnaleziony adres elektroniczny?
Po kilku sekundach
Po kilkunastu sekundach
Po kilku minutach
Komentarz:
Pytanie nr 4
Jak szybko została udzielona odpowiedź drogą elektroniczną?
Jeszcze w tym samym dniu
Następnego dnia
W ciągu kliku najbliższych dni
71
Po tygodniu
Po dwóch tygodniach
Odpowiedź nie nadeszła w ogóle
Komentarz:
Pytanie nr 5
Czy odpowiedź, która nadeszła, była zadowalająca?
Oceniamy zawartość merytoryczną odpowiedzi
A. Odpowiedź zawierała wszystkie niezbędne informacje związane z udzieleniem nieodpłatnej
pomocy sądowej/ zwolnienia z kosztów sądowych, czyli:
urzędu;
TAK
NIE
Komentarz
B. Odpowiedź zawierała ogólne informacje na temat możliwości ubiegania się o pomoc prawną z
urzędu/ zwolnienie z kosztów postępowania cywilnego.
TAK
NIE
Komentarz:
C. Odpowiedź nie zawierała żadnych szczegółowych ani ogólnych informacji na temat ubiegania
się o pomoc sądową z urzędu.
72
TAK
NIE
Komentarz:
D. Z sądu została wysłana wiadomość całkiem innej treści. Jaka była treść listu?
Komentarz:
Pytanie nr 6:
W skali od 1 do 6 oceń sposób udzielenia informacji zwrotnej przez sąd drogą elektroniczną.
1 oznacza „bardzo zła” natomiast 6 oznacza „ponadprzeciętna, więcej niż się spodziewałam/
spodziewałem”.
Uzasadnij swój wybór:
…...........................................................
73
ZAŁĄCZNIK NR 4
Badanie komunikacji sądu z klientem przeprowadzone poprzez osobisty kontakt z
przedstawicielką sądu.
6 grudnia 2012 r., godz. 10.30
Pytanie nr 1:
Czy podczas wizyty w sądzie łatwo było Ci odnaleźć miejsce, do którego powinnaś się udać, aby
zadać pytanie?
TAK
NIE
Komentarz: Pan ochroniarz pokierował mnie do odpowiedniego pokoju, który znajdował się na
parterze.
Pytanie nr 2:
Czy miejsce obsługi klienta jest dobrze oznaczone i łatwo je odnaleźć?
TAK
NIE
Komentarz: Tak, miejsce to znajduje się na parterze, zaraz przy wejściu, jest dobrze oznakowane
(napis na drzwiach i tablica na korytarzu wskazująca na to miejsce).
Pytanie nr 3:
Czy w badanym sądzie jest specjalnie wyznaczone miejsce do obsługi interesantów?
TAK
NIE
Komentarz: Miejsce do obsługi interesantów to pokój, w którym znajduje się kilka stanowisk.
74
Stanowiska te oddzielone są od siebie ściankami, co pozytywnie wpływa na załatwianie sprawy.
Pytanie nr 4:
Jeżeli nie ma takiego miejsca, czy jest wyznaczone inne miejsce, do którego możesz się udać w
sądzie, aby zadać pytanie?
TAK
NIE
Komentarz: Jest wyznaczone miejsce.
Pytanie nr 5:
Czy pracownik/pracowniczka sądu, któremu/której zadałeś pytanie, odpowiedziała w sposób
wyczerpujący? czy otrzymałaś/otrzymałeś satysfakcjonującą i merytoryczną odpowiedź? Czyli czy
uzyskałaś/uzyskałeś następujące informacje:
Do którego sądu należy złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów/przyznanie pełnomocnika z
urzędu?
Do Sądu Rejonowego Katowice-Zachód.
Jakie informacje dodatkowe należy dołączyć do wniosku: oświadczenie o stanie majątku,
dochodach i źródłach utrzymania klienta?
Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
O miejscu otrzymania stosownych formularzy
Pani dała mi formularz: Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania oraz poinformowała, że wszystkie formularze dostępne są na stronie internetowej
sądu.
O konieczności uzasadnienia wniosku.
Nie
O możliwości uzyskania pełnomocnika z urzędu bez konieczności wnioskowania o zwolnienie z
75
Nie
Pytanie nr 6:
Czy pracowniczka/pracownik sądu wykazywał/wykazywała chęć do pomocy?
TAK
NIE
Komentarz: Pani była przyjaźnie nastawiona, chętna do pomocy, jednakże nie posiadała
wystarczającej wiedzy. Na pytania odpowiadała ogólnikowo.
Pytanie nr 7:
Oceń w skali 1 do 6 sposób potraktowania Ciebie przez pracowniczkę/pracownika sądu.
1 oznacza bardzo złą obsługę i bardzo zły sposób udzielania informacji (brak informacji,
niekompletna informacja, nieaktualna informacja) a 6 doskonałe przygotowanie i profesjonalną
obsługę. Swoją odpowiedź uzasadnij.
4 – obsługa była bardzo miła, jednakże było widać, iż Pani nie posiada wystarczającej wiedzy , aby
udzielić wyczerpującej odpowiedzi. Gdyby nie skonsultowała się z koleżanką, otrzymałabym
błędne wnioski do wypełnienia. Odniosłam wrażenie, że Pani nie do końca była pewna udzielanych
mi informacji.
Opis:
Poinformowałam pracownicę sądu o sprawie, i o tym, że dotyczy ona 14 tys. zł. Pani stwierdziła, iż
chyba będzie to postępowanie w procedurze uproszczonej, z uwagi na to, że na wykonanie stolarki
okiennej została sporządzona umowa. Kilkakrotnie powtórzyła, że taka procedura występuje do
kwoty 10 tys. zł. Zaczęła szukać dla mnie stosownych do wypełnienia wniosków. Skonsultowała się
także z przechodzącą obok koleżanką odnośnie procedury uproszczonej, jednakże koleżanka ta
również nie była pewna. Ostatecznie Pani zadzwoniła do innej koleżanki, od której otrzymała
informację, że z uwagi na kwotę 14 tys. zł nie będzie to postępowanie uproszczone. Pani
wydrukowała mi wzór Pozwu o zapłatę, powiedziała, iż należy go samodzielnie napisać i złożyć
76
do Wydziału Cywilnego Sądu Rejonowego Katowice-Zachód. Do pozwu należy dołączyć
załączniki, tj. umowę.
Zapytałam o możliwość przyznania pełnomocnika z urzędu, z uwagi na to, iż tata nie jest
zamożnym człowiekiem oraz czy trzeba wykazać ten niski dochód, żeby taki pełnomocnik został
przyznany. Pani odpowiedziała, iż zawsze jest taka możliwość, po czym dała mi Wniosek o
zwolnienie z kosztów sądowych, Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i
źródłach utrzymania (Pani wskazała, iż tutaj ważny jest pkt 5 - Dochody i źródła utrzymania
wnioskodawcy i osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym) oraz Wzór wniosku
o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
Pani kilkakrotnie powiedziała, iż nie wiadomo, czy sąd zadecyduje o nakazie zapłaty czy wyznaczy
rozprawę w tej sprawie.
UWAGI:
Pani nie zapytała mnie, gdzie mieszkam – nie zweryfikowała, czy moja sprawa dotyczy tego sądu.
Na samym końcu rozmowy zapytała, czy tata prowadzi działalność gospodarczą i czy mieszkam z
tatą.
Napis przed pokojem Punkt Obsługi Interesanta: Punkt obsługi interesanta porad prawnych nie
udziela.
77

raport z badania pilotażowego prowadzonego w ramach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Sąd Apelacyjny potwierdził zasadność nałożenia kary pieniężnej na

Częstochowa, dnia .................. Imię, nazwisko, adres

pomoc prawna w postępowaniu karnym (Plik pdf, 423.82 KB)

Jesteś pokrzywdzonym, podejrzanym lub oskarŜonym. Chciałbyś

Sąd Apelacyjny złagodził karę dla policjantów, którzy uczestniczyli w

Taryfa opłat arbitraży „ad hoc”

Pobierz - Sąd Apelacyjny