J. Grela, Symbolika mandali „Mandala” – znaczenie terminu

J. Grela, Symbolika mandali
„Mandala” – znaczenie terminu
maṇḍala (sanskr.) w Wedach: dysk, koło, okrąg
1) sfera, otoczenie, wspólnota
2) kamień, ołtarz w świątyni hinduistycznej
3) dysk słońca / księżyca
4) symetryczny, geometryczny diagram na bazie koła;
5) symbol wszechświata, kosmosu (porządku), całości, integracji.
Przykład mandali hinduistycznej
Pāñcarātra, Laksmi Tantra (37. 3-19), mandala 9 lotosów, źródło kosmosu
Pierwsza znaleziona mandala buddyjska: Dunhuang IX-X w.
mandala = chiń. man tu luo 曼荼羅
Mandala w buddyzmie tybetańskim
dkyil ‘khor (tyb.) – dosł. środek, siedziba + okrąg / według Dalaj Lamy XIV: esencja +
wyciągać
Typologia tybetańska:
• Buddhaguhya (ok. VIII w.), Dharmamandala sutra : mandale z piasku, malowane na
płótnie, wznoszone ze złota, srebra, muszli, kamieni, rogu, drewna, gliny
• mKhas grub rje (XV w.), Podstawy buddyjskich tantr : 2 mandale zewnętrzne (z
piasku, malowana), 2 wewnętrzne (medytacyjna,ciała).
Mandale tybetańskie – plan wykładu:
• Mandala zewnętrzna
– schemat wszechświata
– mandala ofiarna
• Mandala wewnętrzna – ciało adepta
• Mandala medytacyjna
– 2-wymiarowa
– 3-wymiarowa
„Mandale zewnętrzne” (wg J. Brauen, The Mandala. Sacred Circle in Tibetan Buddhism,
London 1992)
• Kosmos wg III rozdz. Abhidharmakośi (Kompendium Abhidharmy) Wasubandhu IV
w.
• Kosmos wg rozdz. I Tantry Kālacakry X w.
Wszechświat wg Abhidharmakośi
• Złota podstawa
• Ocean z 4 + 8 kontynentami
• 7 pierścieni pasm górskich przedzielonych oceanami
• Góra Meru: piramida schodkowa, na niej odwrócona piramida zagłębiona w dolnej
Mandala wszechświata wg Kalacakry
• Podstawa: 4 dyski
- powietrza (średnica 6 mln km2)
- ognia
1
•
•
wody
ziemi (1,5 mln km2) z 4 + 8 kontynentami
6 koncentrycznych pasm górskich i 6 oceanów (alkoholu, wody, mleka, jogurtu,
sklarowanego masła, melasy)
Góra Meru: stożek zagłębiony w podstawie
Przykładowe budowle na planie mandali:
Świątynia Samje (tyb. bsam yas; VIII w.)
-Mur zewn.
-Cztery małe świątynie
-Cztery stupy
-Małe budynki (słońce i księżyc)
-Główna świątynia
Borobudur, Jawa, VIII-IX w.
Angkor Wat, pocz. XII w.
Mandala ofiarna – symboliczna ofiara wszechświata w 7 (wersja skrócona) lub 37 (wersja
rozbudowana) punktach (wg Djamgoeun Kontrul, Le flambeau de la certitude, Toulon 1980)
Mandala wewnętrzna – ciało (wg Tharchin, Geshe Lobsang, Offering of the Mandala, New
York 1987)
• Podstawa – skóra
• 4 kontynenty – kończyny
• Góra Meru – tułów
• Głowa – siedziba bogów
• Słońce i księżyc – oczy
Mandale medytacyjne 2D i 3D
• Symboliczne odwzorowanie siedziby bóstwa medytacyjnego/grupy bóstw, „czystego”
aspektu adepta, symetryczny diagram z wyróżnionym centrum, następnie podziałem
na 4 części oraz z tzw. kręgami ochronnymi
• Zastosowanie:
- tantryczna inicjacja
- pomoc w medytacji
- rytuały zapewniające pomyślność.
Buddyjska adaptacja bramińskich rytuałów cyklu życia (wg Kuladatta, Kriyāsamgraha, XIXII w.)
- oczyszczenie miejsca (przygotowania)
- recytacja sylab-nasion (poczęcie)
- budowanie wizualizacji bóstw (ciąża)
- złożenie ofiar (powitanie noworodka)
- recytacja mantr (nadanie imienia)
- przywołanie istoty bóstw (zaślubiny)
- wprowadzenie bóstw do mandali (zmiana domu).
2
Symbolika poszczególnych sekcji mandali:
barwa
skandha
biała/niebieska
formy
Akszobhja,
wadżra
żółta
odczuwania
Ratnasambhawa
klejnot
czerwona,
postrzegania
Amitabha, lotos
zielona,
formacji
Amogasiddhi,
karmicznych,
miecz
wolicjonalnych
niebieska/biała
świadomości
Wairoczana,
koło
emocja
złość, gniew
duma lub chciwość
pożądanie, lgnięcie
zazdrość
omroczenie,
niewiedza
mądrość
czystego
odzwierciedlania,
brak konceptualizacji
[widzenia] równości
wszystkich zjawisk,
bezstronność
rozróżniająca,
analityczna
wiedza, jak
skutecznie działać
znajomość
ostatecznej natury
zjawisk
Symbolika mandali medytacyjnej
• Kręgi zewnętrzne:
- krąg z wadżr - okrągła, płaska podstawa, mur
- mandale 4 żywiołów
- osiem cmentarzy
Symbolika cmentarzy:
• 8 miejsc znanych z mitologii indyjskiej
• 8 typów świadomości
Elementy występujące na każdym cmentarzu:
- góra (stabilność)
- jogin (ślubowania)
- jezioro (bodhiczitta względna)
- drzewo (kanał centralny)
- ogień (tummo)
- stupa (bodhiczitta ostateczna).
Symbolika mandali medytacyjnej – c.d.
• Tysiącpłatkowy lotos
• Dysk słońca
• Skrzyżowana wadżra
• Pałac bóstwa medytacyjnego
Pałac bóstwa medytacyjnego
• Budowla na planie kwadratu
• Mury z drogocennych substancji/światła:
- macica perłowa/diament
- złoto (południe)
- rubin/koral (zachód)
- szmaragd (północ)
- szafir
Lub każda ściana z 5 warstw – wiara, dyscyplina, pamięć, medytacja, mądrość
3
Wnętrze pałacu w kolorze głównego bóstwa.
• Chorągwie zwycięstwa wokół pałacu
• Cztery bramy – cztery niezmierzoności
• Nad każdą bramą koło dharmy i dwie sarny
• Osiem portali – ośmioraka ścieżka
• Cztery progi – motywacja, refleksja, wytrwałość, analiza
• Wnętrze: parasol – współczucie
• Centralnie: tron z bóstwem
Mandale w Japonii
mandara 曼荼羅
• buddyzm czystej ziemi – taima mandara 當麻曼荼羅 od ok. 763 r., obraz czystej
ziemi, pomoc dydaktyczna
• szkoły shingon od VIII/IX w. – mandala Matrycy Rzeczywistości, taizōkai 胎蔵界
(wschód), mandala Diamentowej Rzeczywistości, kongōkai 金剛界 (zachód) –
inicjacje
• szkoły Nichirena XIII w.– moji mandara 文字漫荼羅 Gohonzon (曼荼羅御本尊 ),
jako ekspresja oświecenia N. jest przedmiotem czci
Mandala – archetyp?
• Mandale w kulturach megalitycznych (wg: Siegberd Hummel, Schuyler Cammann)
• Rewersy lusterek z okresu Hanów 209-2 p.n.e., 25-220 n.e.
• C. G. Jung (1875-1961) – pojawiają się w snach i wizjach
- koło jako symbol jedności, całości, integracji
- mandala jako graficzne przedstawienie jaźni, centrum, pełni
- mandala jako ochrona przed chaosem myśli i emocji (zawieranie i organizowanie
treści podświadomych)
4