Pobierz artykuł w formacie PDF - Le Monde diplomatique

Dekada globalizacji i oporu (1999-2009)
1999
30 listopada-3 grudnia
Porażka szczytu Światowej Organizacji Handlu w Seattle (USA). Masowe demonstracje uliczne i konflikty między
krajami bogatymi i rozwijającymi się prowadzą do porażki szczytu. Wydarzenie ma ogromny oddźwięk medialny i
wpływa na rozwój ruchu alterglobalistycznego.
2000
14 lutego
Dyrektor generalny Miedzynarodowego Funduszu Walutowego Michel Camdessus podaje się do dymisji dwa lata
przed końcem swojego mandatu w efekcie krytyk działań MFW podejmowanych podczas kryzysu w Azji
Południowo-Wschodniej w latach 1997-1998.
marzec
Giełdy na całym świecie biją historyczne rekordy, gdy „nagle” wybucha internetowa bańka spekulacyjna. W
latach 2000-2001 ulatniają się wszystkie zyski 4 300 firm notowanych na Nasdaq (rynek akcji firm nowych
technologii), zrealizowane od 1995 r. (145 mld dol.).
2001
20 stycznia
Rozpoczyna urzędowanie prezydent USA George W. Bush. Jego dwie kadencje (2001-2008) naznaczone zostały
tzw. „wojną z terroryzmem” w reakcji na zamachy terrorystyczne 11 września 2001 r.: wojnami w Afganistanie i
Iraku, przyjęciem Patriot Act (wzmacniającym władzę rządowych agencji bezpieczeństwa) i utworzeniem
departamentu bezpieczeństwa narodowego, a także przyspieszeniem prywtyzacji sektorów bezpieczeństwa i
budownictwa, neokonserwatywną retoryką („oś zła”), a w końcu planem Paulsona wprowadzonym w życie
wobec kryzysu pod koniec jego mandatu.
25-30 stycznia
Pierwsze Światowe Forum Społeczne w Porto Alegre (Brazylia), odbywające się równolegle do Światowego
Forum Gospodarczego w Davos (Szwajcaria). Kolejne fora odbędą się w różnych wielkich miastach Południa:
Porto Alegre do 2003 r., Mumbaj (Indie) w 2004 r., Porto Alegre w 2005 r., równolegle Caracas (Wenezuela),
Bamako (Mali) i Karaczi (Pakistan) w 2006 r., Nairobi (Kenia) w 2007 r., Belem (Brazylia) w 2009 r.
lipiec
Konferencja w Bonn będąca pierwszym krokiem w realizacji międzynarodowych regulacji związanych z
porozumieniem klimatycznym z Kioto w 1997 r.
20-21 lipca
Szczyt grupy G-8 w Genui (Włochy). Policja włoska atakuje półmilionową manifestację, doprowadzając do
śmierci młodego demonstranta Carlo Giulianiego.
Szczyt G-8 wspiera także, oficjalnie ogłoszone na początku lipca podczas szczytu Organizacji Jedności
Afrykańskiej, Nowe Partnerstwo na rzecz Rozwoju Afryki (NEPAD – New Partnership for Africa’s
Development). NEPAD jest projektem rozwoju zainicjowanym przez szefów kilku państw afrykańskich, w tym
RPA, Algierii, Senegalu, Nigerii i Egiptu. Niestety, NEPAD – co potwierdzają jego powiązania z G-8 – zmierza
do integracji Afryki w ramach neoliberalnej globalizacji (zamiast wspierać rozwój endogenny). Program,
ogłoszony bez konsultacji społecznych, postrzega ten kontynent jako plac wielkiej budowy dla kapitału
prywatnego. Ostatecznie przewidywane zyski nie okazały się jednak wystarczająco atrakcyjne dla przyciągnięcia
prywatnych inwestorów i NEPAD okazał się tylko kolejnym wirtualnym projektem.
11 września
Samobójcze zamachy zorganizowane przez Al Kaidę w Stanach Zjednoczonych. Dla rządu G. W. Busha stały się
one pretekstem do zajęcia Afganistaniu w 2002 r. i Iraku w 2003 r.
9-13 listopada
Rozpoczęcie rundy negocjacji Światowej Organizacji Handlu (WTO) w Doha (Katar) w sprawie dalszej
liberalizacji rynku światowego, zwłaszcza w dziedzinie rolncitwa i usług. Runda znalazła się jednak w impasie z
powodu sporów między krajami uprzemysłowionymi i państwami – rynkami wschodzącymi.
2 grudnia
Upadek Enronu, jednej z największych firm światowych pod względem kapitalizacji giełdowej. Koncern,
wyspecjalizowany w branży energetycznej, zmieniał swoje straty spowodowane spekulacjami na rynku
1
energetycznym na zyski poprzez manipulacje księgowe, włączając w to firmy offshore w rajach podatkowych.
19-20 grudnia
Rewolta w Argentynie. Po latach dyktatury wojskowej (1976-1983) i neoliberalnej polityce skorumpowanego
prezydenta Carlosa Menema (1989-1999), gospodarka znalazła się w recesji. Na początku miesiąca MFW
odrzucił prośbę rządu o przyznanie kolejnej pożyczki i banki zablokowały oszczędności drobnych ciułaczy.
Społeczeństwo odpowiedziało wielkimi manifestacjami pod hasłem „Que se vayan todos!” („Niech wszyscy
odejdą!”), co doprowadziło do dymisji prezydenta Fernando de la Rua. W styczniu 2002 r. zastąpił go Eduardo
Duhalde, który zaprzestał spłaty długów wobec prywatnych wierzycieli.
2002
11-12 kwietnia
Zamach stanu przeciwko wenezuelskiemu prezydentowi Hugo Chavezowi, zorganizowany przy współpracy USA
i wsparty przez wielkie media prywatne tego kraju. Szef związku pracodawców ogłosił się prezydentem i
natychmiast został uznany przez Stany Zjednoczone, Hiszpanię w imieniu Unii Europejskiej oraz MFW. Lud
wyszedł jednak na ulice i niecałe 48 godzin później Hugo Chavez wrócił do pałacu prezydenckiego.
10-13 czerwca
Światowy Szczyt Żywnościowy, odbywający się w Rzymie, został zdominowany przez kwestię Organizmów
Genetycznie Modyfikowanych. Walka z głodem, służąca za pretekst do upowszechniania GMO, znalazła się w
centrum dyskusji.
27 października
Wybór Luiza Ignacio Lula da Silva na prezydenta Brazylii. Były związkowiec porzucił jednak swe wcześniejsze
zasady i podpisał porozumienie z MFW jeszcze przed swym wyborem.
7-10 listopada
Pierwsze Europejskie Forum Społeczne we Florencji z udziałem 60 tysięcy osób i kilkusettysięczną manifestacją
antywojenną. Ruchy społeczne zwołały na 15 lutego 2003 r. światowy dzień akcji przeciwko przygotowaniom do
agresji na Irak. Późniejsze edycje forum (Paryż w 2004, Londyn 2005, Ateny 2006) także odniosły spory sukces,
który był jednak był mniejszy w przypadku forum w Malmo (Szwecji) we wrześniu 2008 r. Kolejna edycja forum
odbędzie się w czerwcu 2010 r. w Stambule.
12 grudnia
Otwarcie szczytu europejskiego w Kopenhadze, podczas którego zakończono negocjacje w sprawie rozszerzenia
Unii Europejskiej o osiem nowych państw Europy Środkowej i Wschodniej, a następnie o Maltę i Cypr.
20 grudnia
Po trzech dniach negocjacji w Genewie 144 państwom członkowskim WTO nie udało się wypracować
porozumienia w sprawie tanich leków przeznaczonych dla biednych krajów. Waszyngton zablokował
porozumienie, by chronić zyski swojego przemysłu farmaceutycznego.
2003
12 lutego
Zamieszki w La Paz (Boliwia), w których ginie co najmniej 26 osób, po zapowiedzi wprowadzenia reformy
podatkowej pod naciskiem MFW.
15 lutego
Ponad 10 milionów osób na całym świecie wzięło udział w protestach przeciwko przygotowaniom do wojny w
Iraku.
20 marca
Siły zbrojne USA, Wielkiej Brytanii i ich koalicjantów zaatakowały Irak.
13 maja
Zapowiedź złożenia skargi przez Stany Zjednoczone w WTO przeciwko moratorium wprowadzonemu przez
UE od 1999 r. na GMO.
6 czerwca
Podpisanie porozumienia o wolnym handlu między Chile i USA.
11 lipca
Skazanie USA przez Międzynarodowy Urząd Regulowania Sporów WTO po ustanowieniu dodatkowego
podatku na improt stali wprowadzonego w marcu 2002 r.
10-14 września
Klęska szczytu WTO w Cancun (Meksyk). Kraje wschodzące opuszczają szczyt, po żądaniach krajów bogatych
niemal totalnego otwarcia ich rynków.
2
29 września
Po wycofaniu się w 1984 r. Stany Zjednoczone wracają oficjalnie do UNESCO, podczas dorocznej konferencji
tej organizacji.
4 października
Otwarcie w Rzymie międzyrządowej konferencji zobowiązanej do przyjęcia przyszłej Konstytucji Europejskiej.
17 października
Ogromne protesty społeczne w Boliwii przeciwko prezydentowi Gonzalo Sanchezowi de Lozada, którego
polityka zmierzała do zupełnego porzucenia suwerenności kraju nad złożami gazu. Lozada uciekł do Stanów
Zjednoczonych.
24 października
Rozpoczyna urzędowanie nowy prezes Europejskiego Banku Centralnego, Jean-Claude Trichet.
12 grudnia
Klęska szczytu europejskiego w Brukseli poświęconego projektowi Konstytucji Europejskiej.
2004
25 lutego
Porozumienie w Agadirze w sprawie wolnego handlu między Egiptem, Jordanią, Marokiem i Tunezją.
2 marca
Porozumienie o wolnym handlu między Marokiem i Stanami Zjednoczonymi zakładające niemal zupełną
liberalizację wzajemnej wymiany.
4 marca
Dyrektor generalny MFW, Horst Koehler, zapowiedział dymisję, rok przed końcem mandatu, by objąć urząd
prezydenta Niemiec.
2 kwietnia
Rozszerzenie NATO o siedem nowych państw Europy Środkowej i Wschodniej (Bułgaria, Estonia, Litwa,
Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia).
4 maja
Były hiszpański minister gospodarki, Rodrigo de Rato, którego rząd przegrał wybory parlamentarne w marcu,
został manowany nowym dyrektorem generalnym MFW.
16 czerwca
W Stanach Zjednoczonych niezależna komisja śledcza zajmująca się atakami 11 września upublicznia raport
wstępny wykluczający jakiekolwiek związki między Saddamem Husajnem i siecią Al Kaida.
18 czerwca
Przyjęcie projektu Konstytucji Europejskiej, nad ktorą dyskutowano przez dwa lata, podczas posiedzenia Rady
Europejskiej. Traktat konstytucyjny miał wejść w życie dopiero po ratyfikacji go przez państwa członkowskie.
29 czerwca
Nominacja Jose Manuela Durao Barroso, premiera Portugalii, na przewodniczącego Komisji Europejskiej, po
zakończeniu kadencji przez Włocha, Romano Prodi.
30 czerwca
Wzmocnienie embarga Waszyngtonu wobec Kuby.
1 sierpnia
Porozumienie w łonie WTO w sprawie liberalizacji wymiany, obejmujące m.in. likwidację subwencji rolnych w
USA i UE oraz częściowe otwarcie rynków krajów rozwijających się na produkty przemysłowe pochodzące z
krajów rozwiniętych.
6 sierpnia
Międzynarodowy Urząd Regulowania Sporów WTO skazuje UE za subwencje przyznane producentom cukru.
16 sierpnia
Wenezuelski prezydent Hugo Chavez wygrywa referendum w sprawie jego ewentualnego odwołania (58,21 %
głosów przeciw, 41,7% - za).
8 września
Przegrana Stanów Zjednoczonych w WTO w sprawie subwencji przyznawanych producentom bawełny.
1 października
Ministrowie spraw wewnętrznych UE spotkali się w Brukseli, by dyskutować o utworzeniu obozów dla
uchodźców poza terytorium Unii, by tam dokonywać selekcji „pożądanych” imigrantów.
9 października
Biorąc pod uwagę przegraną USA w WTO w sierpniu 2001 r., amerykański Kongres likwiduje subwencje dla
eksportu, tworząc jednak nowe metody wsparcia podatkowego dla przedsiębiorstw.
3
26 grudnia
Po katastrofalnym trzęsieniu ziemi na Oceanie Indyjskim, fala tsunami powoduje ponad 200 tysięcy ofiar
śmiertelnych i przyczynia się do przesiedlenia miliona osób, zwłaszcza w Indonezji, Tajlandii, Indiach i na Sri
Lance.
2005
13 stycznia
Po trzech dniach protestów mieszkańców El Alto (dzielnica La Paz), prezydent Boliwi wypowiada koncesję
przyznaną na 30 lat koncernowi Suez w sprawie dystrybucji wody. To nowe zwycięstwo ludu boliwijskiego w
walce o odzyskanie kontroli społecznej dla bogactwami naturalnymi.
16 lutego
Wchodzi w życie protokół z Kioto, proponujący kalendarz redukcji emisji gazów cieplarnianych w celu walki z
ociepleniem klimatu. Protokół, otwarty na ratyfikację 16 marca 1998 r., został ratyfikowany przez 172 państwa
do sierpnia 2009 r., z wyjątkiem m.in. Stanów Zjednoczonych, gdyż G. W. Bush wycofał się z wstępnego
podpisania go przez swego poprzednika.
25 lutego
Porozumienie w sprawie restrukturyzacji długu argentyńskiego. Prezydent Argentyny Nestor Kirchner, którego
rząd nie spłacał długów wobec wierzycieli prywatnych od początku 2002 r., zmusił ich do wyrażenia zgody na
redukację o ponad połowę przyszłych zobowiązań, w zamian za ponowne rozpoczęcie spłaty. Kirchner nie ugiął
się pod presją protestów państw G-8 i MFW i 76 % argentyńskich wierzycieli zgodziło się na to ustępstwo.
20 kwietnia
W wyniku wielkich protestów społecznych obalono neoliberalnego prezydenta Ekwadoru Lucio Gutierreza.
29 maja
Społeczeństwo francuskie odrzuciło w referendum projekt europejskiego Traktatu Konstytucyjnego, podczas
gdy większość państw opowiedziała się za jego ratyfikacją na drodze parlamentarnej. Szeroki ruch społeczny we
Francji wskazywał na neoliberalny charakter traktatu, mimo propagandy całej francuskiej elity politycznej. Kilka
dni później traktat odrzucili także Holendrzy. Traktat nie powinien więc wejść w życie, ale szefowie państw UE
postanowili szybko przygotować jego kolejny projekt, tym razem nie narażając się na demokratyczne referenda.
11 czerwca
Zgromadzenie ministrów finansów G-8 w Londynie, zakończone porozumieniem w sprawie redukcji długów
najbiedniejszych krajów Południa, które podporządkują się warunkom narzuconym przez MFW i Bank
Światowy. Kraje bogate zgodziły się wydawać rocznie na wymazanie tego długu równowartość połowy kwoty,
którą USA wydawały co miesiąc na okupację Iraku. Jak można się było spodziewać, porozumienie nie pozwoliło
najbiedniejszym krajom wyjść z pętli zadłużenia.
1 września
Francuski socjaldemokrata Pacal Lamy został dyrektorem generalnym WTO.
4-5 listopada
Oficjalna rezygnacja z projektu Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk podczas szczytu prezydentów
amerykańskich w Mar del Plata w Argentynie. Wielki sukces ruchów społecznych.
13 grudnia
Brazylia spłaciła przed terminem swój dług wobec MFW (15,5 mld dol.), z czego większość mogła być
traktowana jako dług „ochydny” (czyli zaciagnięty przez dyktaturę wojskową, co oznacza jego niespłacalność).
Dwa dni później podobnie uczyniła Argentyna, spłacając 9,8 mld dol.
18 grudnia
Mimo porozumienia na szczycie WTO w Hongkongu, dyskusje na temat liberalizacji gospodarczej pozostały w
impasie. Podczas szczytu doszło do wielkich demonstracji.
18 grudnia
Wybór Evo Moralesa, związkowego przywódcy rolników uprawiających kokę, na prezydenta Boliwii.
2006
4 kwietnia
Informacja OECD o rekordowym wzroście pomocy publicznej dla rozwoju do wysokosci 106 mld dol. Jednak ta
podwyżka o 31 % w ciągu roku została sztucznie nadęta, ponieważ objęła anulowanie długów ze względów
geostrategicznych (Irak, Nigeria) oraz pomoc dla Azji po tsunami w grudniu 2004 r.
29 kwietnia
Podpisanie Traktatu Handlowego Ludów przez Wenezuelę, Boliwię i Kubę, które wzmocniło Boliwariańską
4
Alternatywę dla Ameryk (ALBA) ogłoszoną w kwietniu 2005 r. przez Hugo Chaveza i Fidela Castro. W
przeciwieństwie do promowanej przez USA Strefy Wolnego Handlu obu Ameryk, ALBA proponuje alternatywę
dla liberalizmu gospodarczego, stawiając na wymianę barterową oraz rozwój usług publicznych, zamiast ich
prywatyzacji. Kubańscy lekarze przybywają za darmo leczyć do Wenezueli, a w zamian Caracas dostarcza Kubie
tanią ropę. Sukces tej współpracy popycha kolejne kraje do włączenia się w tę inicjatywę: Nikaraguę, Dominikę,
Honduras, St. Vincent i Grenadyny, Antiguę i Barbudę, a wreszcie Ekwador.
19 sierpnia
Statek przewożący chemikalia „Probo Koala” (pod banderą panamską, z rosyjską załogą, zarządzany prze grecką
firmę, a wynajęty przez spółkę zarejestrowaną w Holandii) w Abidżanie (Wybrzeże Kości Słoniowej) wyładowuje
ponad 500 ton produktów toksycznych, które rozmieszczono bez żadnych zabezpieczeń w kilkuastu miesjcach.
W ciągu następnych dni tysiące osób skarżyło się na problemy zdrowotne, a wiele z nich zmarło.
16 września
MFW zapowiada przyszłą reformę praw głosu w łonie tej organizacji, która jednak w niczym nie zmienia układu
sił międzynarodowych. Jedynie Meksyk, Chiny, Korea Południowa i Turcja mają, i to o niewiele, zwiększone
prawo głosu.
18 września
Manifestacje na Węgrzech, po tym, jak premier Ferenc Gyurcsany, członek Partii Socjalistycznej, „przypadkowo”
upublicznił neoliberalne reformy, oznaczające poważny regres społeczny, o których miał zdecydować w
porozumieniu z MFW.
3 grudnia
Wybór postępowego kandydata Rafaela Correi na prezydenta Ekwadoru. Rozpocznie on m.in. proces przyjęcia
nowej, bardziej demokratyycznej konstytucji i audyt ekwadorskiego zadłużenia, mający wykryć zadłużenie
nienależne i „ochydne”.
6 grudnia
Ponowny wybór Hugo Chaveza na prezydenta Wenezueli, z ponad 60% głosów poparcia.
10 grudnia
Śmierć byłego chilijskiego dyktatora Augusto Pinocheta, który uczynił z Chile laboratorium neoliberalizmu.
2007
1 stycznia
Przyjęcie Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej.
10 stycznia
Początek strajku generalnego w Gwinei na wezwanie związków zawodowych. W ciagu kilku tygodni odbywały
się masowe demonstracje wysuwające żądania zarówno polityczne, jak i ekonomiczne, dotyczące szczególnie
powstrzymania podwyżek cen. Podczas zamieszek ginie co najmniej 200 osób.
11 stycznia
Wprowadzenie stanu wyjątkowego w Bangladeszu w następstwie manifestacji, strajków i blokad transportu,
tłumionych przez policję, w których zginęło 35 osób, a tysiące zostało rannych od końca października 2006 r.
Złą sytuację żywnościową pogorszyły katastrofy klimatyczne (2,2 miliony osób dotkniętych skutkami cyklonu
Sidr, który uderzył w kraj 15 listopada 2006 r.). Strajki, przekształcające się niejednokrotnie w zamieszki, trwały
przez cały rok.
31 stycznia
Prawie 100 tysięcy osób protestowało na ulicach stolicy Meksyku przeciwko wzrostowi o 40% cen tortilli.
luty
W Stanach Zjednoczonych nasilają się problemy z płatnościami rat kredytów hipotecznych, co powoduje
pierwsze bankructwa instytucji bankowych.
marzec
Pierwsza wielka manifestacja w Maroku przeciwko rosnącym cenom żywności.
20 kwietnia
Prezydent Ekwadoru Rafael Correa zapowiada wydalenie stałego przedstawiciela Banku Światowego w tym
kraju, Eduardo Somensatto.
2 maja
Boliwia zapowiada wycofanie się z Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (CIRDI)
Banku Światowego. Chociaż CIDRI przedstawia się jako instytucja niezależna, to zawsze broni zasad
neoliberalizmu, chroniąc interesy państw bogatych i ich koncernów.
6 maja
Wybór Nicolasa Sarkozy na prezydenta Francji, gdzie do władzy dochodzi prawica otwarcie neoliberalna.
5
17 maja
Paul Wolfowitz, prezes Banku Światowego, zapowiada dymisję, po skandalu związanym z jego uwikłaniem w
aferę związaną z nepotyzmem.
14-22 czerwca
Według pogłosek dwa fundusze zarządzane przez bank Bear Stearns miały ponieść ogromne straty na rynku
subprimes w USA i 3,8 mld dol. obligacji zostało uruchomionych, by je dofinansować.
28 czerwca
Dyrektor generalny MFW, Rodrigo de Rato, zapowiada dymisję dwa lata przez końcem kadencji, tłumacząc to
przyczynami osobistymi.
30 lipca – 1 sierpnia
W Niemczech bank IKB zapowiada straty związane z subprimes. Grupa banków i jego główny akcjonariusz,
Kreditanstalt fuer Wiederaufbau, tworzą fundusz pomocowy w w wysokosci 3,5 mld euro.
31 lipca – 9 sierpnia
American Home Mortgage Investment Corp. ogłasza niezdolność do finansowania swych zobowiązań
pożyczkowych, a tydzień później zwraca się o skorzystanie z rozdziału 11 amerykańskiego prawa o upadłościach.
9-10 sierpnia
Europejski Bank Centralny rozpoczyna serię nadzwyczajnych interwencji banków centralnych na rynku usług
bankowych.
15 sierpnia
Wojskowa junta rządząca Birmą ogłasza podwyżkę cen benzyny o 66 %, a gazu o ponad 500%. Cztery dni
później rozpoczynają się pierwsze manifestacje, które nabierają rozmachu na początku września. 26 września
wojsko przejmuje kontrolę nad klasztorami, których mnisi uczestniczyli w protestach i tłumi manifestacje w
Rangunie, powodując wiele ofiar śmiertelnych.
15 i 29 sierpnia
Manifestacje przeciwko podwyżkom cen żywnosci w Jemenie. W mieście Taiz mieszkańcy domagają się także
poprawienia jakości usług publicznych.
13 -17 września
Northern Rock, brytyjski bank wyspecjalizowany w kredytach mieszkaniowych, ma problemy ze ściągniem
należności, co powoduje ucieczkę oszczędzających i zapowiedź ustanowienia przez brytyjski rząd gwarancji
depozytów.
18 września – 4 listopada
Wielkie instytucje finansowe informują o kolejnych stratach. Wielu ich szefów zostało zmuszonych do dymisji.
23 września
Manifestacje przeciwko wysokim cenom żywności w Maroku. Starcia w Sefrou powodują 50 rannych.
listopad
Zamieszki w Mauretanii. Ludność atakuje sklepy z żywnością. Ginie co najmniej jedna osoba zabita przez policję.
1 listopada
Dominique Strauss-Kahn zostaje dyrektorem generalnym MFW.
2 grudnia
Odrzucenie w referendum większością 51 % głosów projektu reformy konstytucyjnej proponowanej przez Hugo
Chaveza.
9 grudnia
Powołanie Banku Południa w Buenos Aires przez prezydentów Argentyny, Brazylii, Boliwii, Ekwadoru,
Paragwaju i Wenezueli. Do tego grona dołączył wkrótce Urugwaj, jako kolejny kraj założycielski. Siedzibą banku
jest w Caracas. Rozruch banku jest jednak bardzo wolny i nie rozpocznie on tak naprawdę działalności przed
2012 r.
12 grudnia
Banki centralne pięciu wielkich stref walutowych (dolara, jena, euro, funta i franka szwajcarskiego) zapowiedziały
skoordynowaną akcję wsparcia dla instytucji finansowych.
13 grudnia
Szefowie państw UE przyjmują Traktat Lizboński, poprawioną wersję projektu odrzuconego wiosną 2005 r. Tym
razem Francja i Holandia nie organizują referendów.
2008
2-4 stycznia
W Stanach Zjednoczonych słabość wskaźników konsumpcji (PMI) i runku pracy ujawnia duże spowolnienie
gospodarki wzbudzając niepokój co do perspektyw wzrostu gospodarki światowej.
6
16 stycznia
W Indonezji ogłoszono stan wyjątkowy w następstwie masowych protestów przeciwko podwyżce cen żywności
(o 120% w 2007 r.) i oleju palmowego. W tym samym czasie wprowadzono jednak kontrolę cen.
14-31 stycznia
BCE, Narodowy Bank Szwajcarii i Rezerwa Federalna USA przystępują do kolejnych operacji długoterminowego
wsparcia instytucji finansowych.
15 stycznia
Citigroup zapowiada straty w czwartym kwartale związane w części z deprecjacją – w wysokości 18 mld dol. –
środków związanych z kredytami hipotecznymi. Wkrótce podobne komunikaty wydają inne instytucje finansowe.
27 stycznia
Śmierć byłego dyktatora Indonezji, Mohameda Suharto, którego skorumpowany i wspierany przez USA reżim
załamał się w 1998 r.
luty
Wobec pogorszenia się sytuacji gospodarczej dochodzi do zamieszek na Timorze Wschodnim.
5 lutego
Manifestacja w Maputo (Mozambik) przeciwko podwyżce cen chleba i transportu publicznego, po której
dochodzi do zamieszek w całym kraju.
połowa lutego
Zamieszki głodowe w Gwinei.
18 lutego
Angielski bank Northern Rock został znacjonalizowany. Cudem uniknął upadłosci dzięki interwencji Banku
Anglii.
19 lutego
Cena baryłki ropy po raz pierwszy przekracza poziom 100 dolarów.
20-21 lutego
Trzy miasta Burkiny Faso (Bobo Dioulasso, Ouahigouya i Banfora) stały się sceną zamieszek spowodowanych
rosnącymi cenami żywnosci. 28 lutego do zamieszek dochodzi także w kilku dzielnicach stolicy kraju –
Ouagadougou.
25 lutego
Strajk kierowców taksówek w Douala (Kamerun) w proteście przeciwko podwyżce cen benzyny, co powoduje
zamieszki w wielu miastach. Oficjalnie zginęły w nich 24 osoby, a 1500 zatrzymano. Związki zawodowe
taksówkarzy wywalczyły jednak obniżkę cen benzyny i rząd zapowiedział od marca podwyżkę płac o 15 % dla
pracowników budżetówki i zniesienie ceł od pewnej liczby produktów pierwszej potrzeby.
1 marca
Armia kolumbijska wkracza na terytorium Ekwadoru, co powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych
między obydwoma krajami.
15 marca
Upadek Carlyle Capital Corporation – jej długi są 32 razy wyższe od posiadanych środków.
15 marca
Prestiżowy bank Bear Stearns prosi o dofinansowanie (29 mld dol.) Rezerwę Federalną. Został on później
przejęty za grosze przez bank JPMorgan.
27 marca
Cena ryżu, podstawy pożywienia połowy ludzkości, skacze o 31 % w ciągu jednego dnia.
31 marca
Manifestacja w Dakarze (Senegal) przeciwko podwyżkom cen, stłumiona przez policję. Na transparentach hasła:
„Jesteśmy głodni” i „Dundu bi cherna” („Życie stało się trudne”).
1 kwietnia
Manifestacja w Abidżanie (Wybrzeże Kości Słoniowej) przeciwko podwyżkom cen, stłumiona przez policję
(jedna ofiara śmiertelna). Manifestanci skandowali „Życie jest zbyt drogie, zabijacie nas”.
6-7 kwietnia
Manifestacje w Kairze i El-Mahalla El -Kubra (Egipt) przeciwko galopującej inflacji i brakom chleba, prowadzące
do starć z policją. Jedna osoba ginie, setka jest ranna, a ok. 250 aresztowanych. Do nowych manifestacji dochodzi
w czerwcu.
W Tunezji dochodzi do starć w mieście Redeyef między policją i manifestantami, protestującymi przeciwko
podwyżkom cen i wysokiemu bezrobociu.
7 kwietnia
Rada administracyjna MFW wyraża zgodę na sprzedaż 403 ton złota, za ok. 11 miliardów dolarów, by zapełnić
kasę funduszu.
7
8 kwietnia
Zamieszki na Haiti związane z brakami żywności. Ceny ryżu, fasoli, owoców i mleka wzrosły o połowę od końca
2007 r., a paliwa – ponad trzykrotnie w przeciągu zaledwie 2 miesięcy. Dwa dni później Senat przegłosował
odwołanie premiera.
25 kwietnia
W Gabonie Koalicja Przeciwko Drogiemu Życiu wzywa do podjęcia natychmiastowych działań na rzecz
podniesienia siły nabywczej społeczeństwa i obniżki cen, kończąc swój apel stwierdzeniem: „Jesteśmy zmęczeni
cierpieniem przy obojętności naszych rządów i hipokryzji państw Północy”.
2 maja
Spotkanie w Indonezji krajów regionu w celu stabilizacji cen podstawowych produktów żywnościowych, a
zwłaszcza ryżu. Indie, Indonezja i Wietnam zapowiedziały, że będą eksportować produkty żywnościowe tylko po
zaspokojeniu potrzeb ich własnych społeczeństw.
5 maja
Wiele osób ginie w Somalii po krwawo stłumionych zamieszkach głodowych. Od stycznia w Mogadiszu cena
kilograma mąki wzrosła z 12 do 25 centów, a cena 50-kilogramowego worka ryżu z 26 do 47,5 dol.
6 czerwca
Szczyt Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w Rzymie po eksplozji cen
produktów żywnościowych.
12 czerwca
Społeczeństwo irlandzkie – jedyne konsultowane w referendum wśród 27 krajów UE – odrzuca Traktat
Lizboński. Mimo to proces ratyfikacji trwa nadal i Irlandczycy ponownie zostali wezwani do głosowania w
referendum 2 października 2009 r. Tym razem, po masowej kampanii propagandowej, zwycięża poparcie dla
traktatu.
3 lipca
Historyczny rekord ceny baryłki ropy – ponad 145 dolarów.
11 lipca
Jean-Paul Votron, prezes Fortis od jesieni 2004 r., podaje się do dymisji tuż przed nacjonalizacją koncernu,
kasując przy okazji premię na odejście w wysokości 1,35 mln euro.
Kalifornijski bank IndyMac został oddany pod kontrolę władz federalnych.
13 lipca
Władze w Waszyngtonie zapowiadają działania wspierające na rzecz dwóch agencji federalnych finansowania
hipotecznego (Fannie Mae i Freddie Mac).
10 sierpnia
Z 67,43% głosów poparcia Evo Morales wygrywa referendum odwoławcze zwołane na żądanie prawicowej
opozycji.
21 sierpnia
Niemiecki bank IKB, który ulokował znaczną część środków w subprimes, został przejęty przez Lone Star w
90,8%.
7 września
Bank HBOS, główny pożyczkodawca hipoteczny w Wielkiej Brytanii, został przejęty przez swojego konkurenta,
Lloyds TSB.
Instytucje Frieddie Mac i Fannie Mae, które posiadają lub gwarantują 45% kredytów mieszkaniowych w USA,
zostały poddane pod kontrolę rządową. Amerykański rząd, uważając je za zbyt wielkie, by można pozwolić na ich
upadek, zainwestował po 100 mld dol. w każdą z tych instytucji.
15 września
Po weekendzie intensywnych negocjacji bank Merrill Lynch, jeden z największych banków świata, został
uratowany przez Bank of America, który przeznaczył na tę operację 50 mld dol.
Bank Lehman Brothers, jeden z największych banków inwestycyjnych, USA, znalazł się pod ochroną rozdziału
11 amerykańskiego prawa o upadłościach. Tym razem ani Rezerwa Federalna, ani inne banki nie zmobilizowały
się, by go ratować.
16 września
Ubezpieczyciel American Internatikonal Group (AIG), na skraju upadku, został dofinansowany przez rząd w
wysokości 85 mld dol. Całkowity koszt pomocy dla niego przekroczył jednak 150 mld dol., czyli np. 31 razy
więcej niż wynosi budżet Konga.
Reserve Primary, ważny fundusz inwestycyjny w USA, zapowiedział, że wartość jego aktywów netto jest niższa
od pasywów, wywołując falę masowych wycofań jego klientów.
18 września
Kolejna skoordynowana akcja banków centralnych, by stawić czoła brakom pieniądza na rynku.
8
19 września
W Waszyngtonie władze szkicują pierwszy element planu wartości 700 mld dol., nazwanego Troubled Asset
Relief Program, czy bardziej znanego jako plan Paulsona, który zmierza do wyczyszczenia bilansów banków z
toksycznych aktywów.
25 września
Władze amerykańskie przejmują kontrolę nad Washington Mutual, której aktywa szacowano na 300 mld dol.
26 września
Herman Verwilst, p.o. prezesa Fortis przez tylko 78 dni, otrzymuje premię na odejście w wysokosci 800 tys. euro.
W tym okresie grupa Fortis straciła 45 % wartości kapitalizacji giełdowej.
28 września
60 % głosujacych mieszkańców Ekwadoru poparło projekt nowej konstytucji.
Kasa kredytowa Bradford&Bingley, angielska instytucja wyspecjalizowana w kredytach hipotecznych, została
znacjonalizowana przez rząd brytyjski. Jej najlepsze aktywa przetransferowano do grupy hiszpańskiej Santander,
podczas gdy te najbardziej ryzykowne pozostały w gestii państwa.
29 września
Niemiecka grupa Hypo Real Estate, wyspecjalizowana w komercyjnych kredytach nieruchomościowych,
otrzymuje linię kredytową pod egidą państwa.
Izba Reprezentantów odrzuca plan Paulsona.
30 września
Grupa finansowa Dexia otrzymuje zastrzyk publicznego kapitału w wysokosci 6,4 mld euro (po połowie z
Francji i Belgii).
Rząd irlandzki zawowiada gwarancje dla depozytów w sześciu bankach irlandzkich; w następnych tygodniach
kolejne rządy podejmują podobne działania.
3 października
Kongres USA przyjmuje poprawioną wersję planu Paulsona.
5 października
Belgia, Holandia i Luksemburg ratują grupę Fortis. Rząd holenderski, który przeznaczył 16,8 mld euro na tę
operacje, znacjonalizował również bank ABN Amro, który w 2007 r. został kupiony przez konsorcjum, w skład
którego wchodził Fortis. Belgijska część Fortis została później wykupiona przez BNP Paribas.
6 października
Islandia znalazła się na skraju bankructwa. Rządząca koalicja i opozycja poparły ustawę rozszerzającą władzę
państwa nad systemem bankowym, na skalę nie mającą precedensu w Europie. Następnego dnia
znacjonalizowano drugi największy bank Islandii – Landsbanki, a dwa dni później i najwiekszy – Kaupthing.
Bezrobocie i inflacja gwałtownie skoczyły w górę, a wartość waluty spadła. Ten mały kraj znalazł się na skraju
upadku po oparciu rozwoju na sektorze finansowym korzystającym z ultraliberalnej polityki. W styczniu 2009 r.,
pod presją manifestacji premier kraju zapowiedział dymisję rządu.
Wielkie banki centralne przeprowadzają skoordynowaną redukcję ich podstawowych stóp procentowych.
Władze w Londynie zapowiadają plan działań wspierających, w tym poprzez zastrzyk środków publicznych, dla
brytyjskich grup bankowych.
9 października
Akcje koncernu General Motors spadają o 31 % w ciągu jednego dnia na Wall Street, osiagając tym samym
najniższy poziom od 1950 r.
13 października
Wielkie banki centralne wspólnie zapowiadają masowe wprowadzenie dofinansowania w dolarach na rynek, by
stłumić napięcia na rynkach walutowych; rządy państw strefy euro angażują się do podjęcia działań na rzecz
dokapitalizowania ich systemów bankowych.
26 października
MFW przyznał pożyczkę w wysokości 16,5 mld dol. Ukrainie, obwarowaną koniecznością przyjęcia planu
neoliberalnych reform. Komunikat MFW wskazuje, że wyjątkowo wysokość pożyczki jest osiem razy wyższa od
kwoty zarezerwowanej dla Ukrainy, gdyż tradycyjnie kraje mogą pożyczyć do trzykrotnej wysokości kwoty
określonej dla danego państwa.
28 października
Węgry otrzymują z MFW i innych instytucji międzynarodowych plan wsparcia w wysokości 25 mld dol., który
ma zapobiec odpływowi kapitału i wynikającym z niego problemom na rynku walutowym.
4 listopada
Wybór Baracka Obamy na prezydenta Stanów Zjednoczonych.
15 listopada
Kraje G-20 zobowiązują się do wzmożenia współpracy, rozkręcenia wzrostu gospodarczego i zreformowania
9
całego systemu finansowego.
MFW przyznaje pomoc dla Pakistanu w wysokosci 7,6 mld dol. 7 sierpnia 2009 r. MFW zwiększa tą sumę o 3,2
mld dol.
20 listopada
W Ekwadorze Komisja Audytu (CAIC) prezentuje swój ostateczny raport i rząd podejmuje na jego podstawie
decyzję o zawieszeniu spłaty tzw. „bons global” 2012 i 2030.
25 listopada
Rezerwa Federalna USA zapowiada ułatwienia w wysokości 200 mld dol. na wsparcie kredytów konsumpcyjnych
oraz dla małych i średnich przedsiębiorstw; ponadto przyznaje aż do 500 mld dol. na wsparcie pożyczek
hipotecznych wyemitowanych przez agencje federalne.
29 listopada
Rząd brytyjski staje się większościowym udziałowcem Royal Bank of Scotland.
6 grudnia
Śmierć Alexisa Grigoropoulosa, 15-latka zabitego przez policjanta w Atenach, wywołuje bezprecedensową falę
zamieszek i manifestacji w wielu miastach Grecji. Przy pomocy koktajli Mołotowa atakowane są banki i
komisariaty policji. Mobilizacja młodzieży szybko przyjmuje charakter protestu socjalnego.
12 grudnia
Aresztowanie amerykańskiego biznesmena Bernarda Madoffa. Wielcy inwestorzy (np. banki), przyciągnięci
zapowiedziami wysokich zysków, powierzyli Madoffowi ogromne sumy. Tymczasem Madoff działał na zasadzie
piramidy finansowej – płacił odsetki poprzednim inwestorom z kapitału przynoszonego przez tych nowych.
Biznesmen został skazany na 150 lat więzienia w czerwcu 2009 r.
2009
16 stycznia
Irlandzkie władze przejęły kontrolę nad AngloIrish Bank.
Władze USA, tak jak to uczyniły w przypadku Citigroup w listopadzie, zaakceptowały plan pomocy dla Bank of
America przejmując w nim udziały w postaci akcji preferencyjnych i gwarantując całość wątpliwych aktywów.
Gwałtowne starcia między manifestantami i siłami porządkowymi na Litwie, gdzie policja interweniuje podczas
protestu przed parlamentem w Wilnie. 15 osób zostało rannych, a ponad 80 zatrzymano. Zamieszki wybuchły w
tym tygodniu również w Bułgarii i na Łotwie, gdzie mieszkańcy demonstrowali zarazem przeciwko
neoliberalnym reformom ich rządu oraz korupcji.
19 stycznia
W ramach rozszerzonego planu ratunkowego władze brytyjskie zwiększyły swoje udziały w Royal Bank of
Scotland. Podobne działania podjęły w następnych dniach inne rządy wobec wielu banków.
20 stycznia
Powstanie Liyannaj Kont Pwofitasyon (LKP, Zgromadzenie Przeciwko Wyzyskowi) na francuskiej Gwadelupie.
Po walce przeciwko wzrostowi cen benzyny, żądania LKP szybko rozszerzaja się na inne dziedziny życia
obejmując platformę zawierającą 149 żądań (w tym wzrostu najniższych płac o 200 euro). Obojętność i
paternalistyczna postawa rządu Francji prowadzi do zaostrzenia konfliktu. Strajk generalny obejmuje prawie
wszystkie branże i na dwa miesiace, dzięki masowemu poparciu ludności, blokuje wyspę. Porozumienie
podpisano ostatecznie po 44 dniach strajku.
25 stycznia
Boliwijskie społeczeństwo poparło w referendum nową konstytucję, zakładającą demokratyczną i socjalną
odbudowę kraju.
28 stycznia-1 lutego
VIII Światowe Forum Społeczne w Belem - ogromny sukces pod względem liczby uczestników (133 tys.
zapisanych osób) i radykalizmu żądań.
10 lutego
Władze USA upubliczniają nowy plan wsparcia sektora finansowego, zakładający m.in. program inwestycji
publiczno-prywatnych w wysokości 1 biliona dolarów, przeznaczonych na wykupienie toksycznych aktywów.
10 lutego
Ministrowie finansów i szefowie banków centralnych G-7 potwierdzają swoje zanagażowanie na rzecz
wykorzystania wszystkich możliwych mechanizmów będących do ich dyspozycji, by wesprzeć wzrost
gospodarczy i wzmocnić sektor finansowy.
15 lutego
54 % obywateli Wenezueli poparło poprawkę w konstytucji usuwającą ograniczenie możliwości startu do dwóch
kolejnych wyborów. W związku z tą zmianą Hugo Chavez ponownie będzie mógł startować w wyborach
10
prezydenckich w 2013 r., po zakończeniu drugiej kadencji.
18 marca
Rezerwa Federalna USA podniosła próg swojego programu zakupu papierów wartościowych agencji rządowych.
28 marca – 4 kwietnia
Tydzień akcji globalnej ogłoszony prze Zgromadzenie Ruchów Społecznych podczas Forum w Belem.
Manifestacje 40 tysięcy osób w Londynie podczas szczytu G-20 oraz w Strasburgu podczas 60. rocznicy
utworzenia NATO.
2 kwietnia
Zakończenie szczytu G-20 w Londynie. W komunikacie końcowym rządy zobowiązywały się do „odbudowy
zaufania i wzrostu gospodarczego”, poprzez m.in. działania wzmacniające system finansowy. Mimo
spektakularnych zapowiedzi, w stylu „skończył się czas tajemnic bankowych”, G-20 nie opracowała jednak
żadnych konkretnych rozwiązań. Krótka „czarna lista,” rajów podatkowych została opracowana, ale kilka dni
później, po mglistych zobowiązaniach ze strony objętych nią państw, przestała ona mieć znaczenie. Środki do
dyspozycji MFW zwiększono trzykrotnie bez najmniejszej refleksji na dotychczasowymi porażkami tej instytucji.
Jednym zdaniem, klucze do rozwiązania problemu powierzono tym, którzy doprowadzili do obecnego kryzysu.
Manifestacja 10 tysięcy nauczycieli na Łotwie przeciwko obniżce ich płac o 20 % Po spadku PKB o 28,7 % w
pierwszym kwartale 2009 r., rząd w Rydze odwołał się do pomocy MFW.
26 kwietnia
Ponowny wybór, w pierwszej turze, prezydenta Ekwadoru Rafaela Correi z poparciem na poziomie 55 % głosów.
1 czerwca
W Stanach Zjednoczonych koncern General Motors znalazł się pod ochroną rozdziału 11 prawa o upadłości. To
największa upadłość w dziejach przemysłu amerykańskego. Koncern miał 172 mld długów w porównaniu do
aktywów szacowanych na 82 mld. Firma została zrestrukturyzowana i faktycznie znacjonalizowana, ponieważ 60
% udziałów w niej posiada rząd federalny USA (który przeznaczył na to 30,1 mld dol., a wcześniej – między
grudniem i kwietniem 20 mld dol.), w 17,5 % do funduszy zarządzanego przez związek United Auto Workers, w
12,5 % do rządów Kanday i prowincji Ontario (które wydały 9,5 mld dol.) i 10 % dla posiadaczy obligacji. 10
lipca GM zapowiedział oficjalne wyjście z upadłości, po decyzji o zamknięciu 11 fabryk i zwolnieniu dziesiątków
tysięcy robotników: GM przewidywał ograniczenie liczby pracowników w całym świecie do 200 tys. do końca
2009 r. (pod koniec 2008 r. było to 244 tys., a w szczytowym okresie – w 1962 r. - 605 tys.). Prezydent Obama
zadeklarował: „Naszym celem jest postawienie GM na nogi, trzymanie się z boku i szybkie wycofanie się”. Choć
administracja federalna jest głównym udziałowcem, to nie bierze udziału w codziennym zarządzaniu koncernem.
5 czerwca
Masakra ponad 50 Indian amazońskich w Peru, którzy protestowali przeciwko koncesjom przyznanym firmom
europejskim na ich terytoriach.
15 czerwca
Karel de Boeck, prezes Fortis Holding od grudnia 2008 r., kasuje premię na odejście w wysokości 1,2 mln euro.
Od początku 2008 r. Fortis przeznaczył w sumie 9,9 mln euro na premiera na odejście dla swych wysoko
postawionych szefów.
19 czerwca
FAO informuje, że liczba ludzi cierpiących głód przekroczyła próg miliarda osób, czyli jest o 150 milionów
wyższa niż dwa lata wcześniej.
24-26 czerwca
ONZ zorganizował w Nowym Jorku swoją konferencję na temat światowego kryzysu gospodarczego i jego
wpływu na rozwój. Początkowo konferencja miała się odbyć na początku czerwca, ale pod presją bogatych
państw, prefereujacych ramy G-20, przesunięto jej termin i zminimalizowano jej znaczenie.
28 czerwca
Wojskowy zamach stanu w Hondurasie przeciwko Manuelowi Zelayi, prezydentowi kraju, zmuszonemu przez
armię do opuszczenia kraju.
4 sierpnia
Po wielu miesiącach protestów na Haiti, izba niższa parlamentu przegłosowała ustawę w sprawie podniesienia
płacy minimalnej do 200 gourdów (ok. 5 dol.) dziennie. Przegłosowana przez obie izby parlamentu ustawa nie
weszła w życie wskutek sprzeciwu prezydenta Rene Prevala. Izba niższa wycofała się wówczas z poparcia ustawy.
W 2003 r. płacę minimalną ustalono na 70 gourdów i biorąc pod uwagę inflację powinnna ona osiągnąć 195
gourdów na początku 2009 r., do czego jednak nie doszło.
5 sierpnia
MFW poinformował, że zadłużenie krajów Północy eksplodowało z powodu kryzysu. We Francji dług publiczny
ma osiągnąć 95,5 % PKB w 2014 r. (68 % przed kryzysem). Na poziomie G-20 przewidywano, że dług osiągnie
do 2014 r. 86,6 % (62,4 % przed kryzysem). W najgorszej sytuacji są: Wielka Brytania – 99,7 % w 2014 r. (przed
11
kryzysem 44,1 %), Stany Zjednoczone – 112 % (63,1 %) oraz Japonia 239,2 % (187,7 %).
Francuski bank BNP Paribas przewidywał wydać ok. 1 miliard euro na przyszłe bonusy dla swych kierowników.
Ta decyzja wywołała szok, tym bardziej że państwo przyznało bankowi z racji kryzysu pożyczkę w wysokożci 5
mld euro. Kwestią wysokich płac i odpraw dla szefów banków, bardzo źle postrzeganą przez opinię publiczną,
zajęło się G-20, ale reguły przyjęte przez grupę nie przeszkodziły tym praktykom – według prezesa Banque de
France, Christiana Noyera, również prezesa Komisji Bankowej zobowiązanej do kontroli i respektowania tych
reguł przez banki, operacja BNP Paribas „odpowiada regułom” G-20 dotyczącym wysokich płac prezesów.
10 sierpnia
Rumunia, znajdująca się w poważnej recesji (minus 4,6 % PKB w pierwszym kwartale 2009 r.), otrzymuje z MFW
transzę w wysokości 1,9 mld euro z całej pożyczki obejmującej kwotę 12,95 mld euro oraz zgodę na
podwyższenie defictytu budżetowego do 7,3 % PKB z zakładanych wcześniej 4,6 % W zamian kraj musi przyjąć
restrykcyjny plan działań zmierzających do obniżenia masy płacowej sektora publicznego z 9 do 6 % PKB w
ciągu pięciu lat oraz zreformowania systemu płac budżetówki i systemu emerytalnego. Żądania MFW prowadzą
do likwidacji 150 tys. miejsc pracy w sektorze publicznym do połowy 2010 r.
14 sierpnia
Bankrutuje amerykański bank Colonial Bank, z siedzibą w Mongomery (stan Alabama); większość jego aktywów
przejął konkurencyjny BB&T.
30 sierpnia
W Japonii poważna porażka wyborcza Partii Liberalno-Dermokratycznej, będącej u władzy od pół wieku.
za: La crise, quelle crise?, Damien Millet i Eric Toussaint, Bruksela 2009
tłum. Dariusz Zalega
12