gorzata Blecheisen i Anna Warzecha

UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE
KRAKOWSKA SZKOŁA BIZNESU
STUDIA PODYPLOMOWE
MECHANIZMY FUNKCJONOWANA STREFY EURO
Małgorzata Blecheisen
Anna Warzecha
Migracje zarobkowe Polaków po przystąpieniu Polski
do Unii Europejskiej
Praca pisana pod kierunkiem
dr Piotr Karaś
Kraków 2015
1
Spis treści
Wstęp ...................................................................................................................................................... 3
Rozdział I ANALIZA ZJAWISKA MIGRACJI PO WSTĄPIENIU POLSKI DO UNII
EUROPEJSKIEJ ..................................................................................................................................... 4
1.1.
Swobodny przepływ pracowników w Unii Europejskiej ........................................................ 4
1.2.
Otwieranie się rynków pracy dla Polaków .............................................................................. 5
1.3.
Najpopularniejsze kierunki emigracji Polaków w Unii Europejskiej...................................... 6
1.4.
Charakterystyka emigranta ...................................................................................................... 9
Rozdział II SKUTKI MIGRACJI.......................................................................................................... 10
2.1.
Skutki migracji ludności dla kraju pochodzenia emigrantów ............................................... 10
2.2.
Skutki migracji dla krajów przyjmujących emigrantów........................................................ 12
Rozdział III WPŁYW ZJAWISKA MIGRACJI NA POLSKĘ ............................................................ 13
3.1.
Pozytywne i negatywne skutki migracji dla Polski ............................................................... 13
3.2.
Wpływ wejścia do strefy euro na wielkość migracji w Polsce.............................................. 15
Wnioski ................................................................................................................................................. 18
2
Wstęp
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku otworzyło przed Polakami
rynki pracy państw członkowskich. Prawo do swobodnego przemieszczania się wewnątrz UE
zakazuje dyskryminacji ze względu na przynależność państwową obywateli. W efekcie mamy
do czynienia z silnym odpływem siły roboczej poza granicę naszego kraju.
Biorąc pod uwagę skalę i dynamikę wyjazdów, fakt że wyjeżdżają głównie ludzie
młodzi i wykształceni, zagadnienie migracji staje się ważnym problemem społecznym,
ekonomicznym, kulturowym a także politycznym. Istotne stają się pytania o to kto wyjeżdża
i jakie będą tego skutki zarówno teraz jak i w przyszłości. Gdy migrują osoby młode, rodziny
coraz większego znaczenia nabierają pytania o przyszłość polskiego społeczeństwa, o rozwój
naszej gospodarki.
Praca ta ma na celu ukazanie istoty zjawiska migracji. Rozdział pierwszy wyjaśnia
termin swobody przepływu pracowników, ukazuje jak otwierały się rynki pracy dla Polaków,
wskazuje najpopularniejsze kierunki emigracji Polaków w Unii Europejskiej oraz określa
profil osób, które najczęściej opuszają nasz kraj.
Rozdział drugi koncentruje się na skutkach migracji, zarówno na skutkach migracji
ludności dla kraju pochodzenia emigrantów jak i skutkach migracji dla krajów przyjmujących
emigrantów.
Rozdział trzeci jest próbą wyjaśnienia wpływu migracji na Polskę. Praca zawiera
również wnioski, które nasunęły się po głębszym zapoznaniu się z tematem.
3
Rozdział I ANALIZA ZJAWISKA MIGRACJI PO WSTĄPIENIU
POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ
1.1.
Swobodny przepływ pracowników w Unii Europejskiej
Polska będąc krajem Unii Europejskiej korzysta z praw zagwarantowanych traktatem
unijnym. Z punktu widzenia rynku pracy szczególne znaczenie ma swoboda przepływu
pracowników wewnątrz Unii. Swoboda to polega na zniesieniu dyskryminacji ze względu na
przynależność państwową, wynagrodzenia i inne warunki pracy. Swoboda ta zapewnia
pracownikom następujące prawa:
- przyjmowanie złożonych ofert w zakresie zatrudnienia,
- swobodne przemieszczanie się w tym celu po terytorium państw członkowskich,
- przebywanie w państwie Unii Europejskiej w celu zatrudnienia zgodnie
z regulacjami prawnymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników
tego państwa,
- pozostawanie na terytorium państwa członkowskiego po ustaniu zatrudnienia na
warunkach ustalonych przez Komisję Europejską1.
Warto zaznaczyć, że prawo to odnosi się do całej rodziny pracownika. Prawo
wspólnotowe zapewnia pracownikom migrującym traktowanie członków ich rodzin według
takich samych zasad, które obowiązują członków rodzin obywateli danego kraju
członkowskiego2. Mowa tutaj o prawie do wspólnego pobytu, zamieszkania, ale także
o prawie dostępu dzieci pracowników migrujących do systemu edukacji, świadczeń
socjalnych i zdrowotnych zgodnie z przyjętym systemem obowiązującym obywateli państwa
członkowskiego3.
Prawo przepływu pracowników wewnątrz Unii Europejskiej może zostać ograniczone,
ale musi zostać uzasadnione koniecznością ochrony porządku, bezpieczeństwa lub zdrowia
publicznego. Innym ograniczeniem są okresy przejściowe, wprowadzane na jakiś czas w celu
1
Z. Brodecki, M. Drobysz, S. Majkowska, Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 181.
2
R. Birk, Swobodny przepływ pracowników i ich rodzin. Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia pracowników.
Indywidualne prawo pracy, w: H. Lewandowski, K. Serafin red., Europejskie prawo pracy i prawo socjalne,
Instytut Europejski w Łodzi, Łódź 1998, s. 71-91.
3
K. Wach, Europejski rynek pracy, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków 2007, s. 26.
4
obrony interesów państw, które przystępują do Unii oraz interesów Unii w sektorach
wrażliwych4.
1.2.
Otwieranie się rynków pracy dla Polaków
Całkowite otwarcie europejskiego rynku dla pracowników z Polski nastąpiło w 2011
roku. Wynikało to z obaw Państw UE przed nadmierną falą imigrantów z Europy ŚrodkowoWschodniej. Aby temu zapobiec wprowadzono okresy przejściowe w związku z którymi
osoby pragnące podjąć pracę w danym kraju musiały posiadać zezwolenie na zatrudnienie.
Rysunek 1. Etapy otwierania się Europejskiego Rynku Pracy
Źródło:
M.
Piątkowska
„Jak
się
Europa
przed
Polakiem
otwierała”
http://wyborcza.pl/1,91535,9535543,Jak_sie_Europa_przed_Polakiem_otwierala.html dn. 31.05.2015
4
Prawo24.pl „Swobodny przepływ pracowników wewnątrz wspólnoty”,
http://www.prawo24.pl/a/swobodny-przep%C5%82yw-pracownik%C3%B3w-wewn%C4%85trzwsp%C3%B3lnoty, dn.31.05.2015
5
Jako pierwsze całkowicie udostępniły dla nas rynek pracy Wielka Brytania, Irlandia
i Szwecja- maj 2004 r. Pozostałe kraje UE stopniowo otwierały rynki pracy dla obywateli
nowych krajów członkowskich. Portugalia, Finlandia, Grecja, Hiszpania (a także Islandia
spoza UE) uczyniły to w maju 2006 r., Włochy w lipcu 2006 r. Następnie swój rynek pracy
otwarła Holandia – maj 2007 r., później Luksemburg – listopad 2007 r.. W maju 2008 r.
otwarty został rynek Francji, rok później rynek Belgii i Danii. Rynek austriacki i niemiecki
otwarto w maju 2011 r.
1.3.
Najpopularniejsze kierunki emigracji Polaków w Unii Europejskiej
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w diametralny sposób zwiększyło
motywacje Polaków do emigracji zwłaszcza zarobkowej. W latach 2004-2007 obserwujemy
2.5 krotny wzrost emigracji z Polski do krajów europejskich (z 750 tys. do 1 860 tys.).
Odpływy migracyjne objęły głównie Wielką Brytanię (ze 150 do 690 tys.) i Irlandię (z 15 do
200 tys.) tym samym stając się najważniejszym miejscem docelowym Polaków. Obniżył się
natomiast udział w strumieniu migracyjnym największych odbiorców naszych migrantów tj.
Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Włoch z 62,2% do 36,1%5.
Po 2007 r. liczba osób przebywających poza granicami kraju zaczęła spadać. Sytuacja
ta wynikała z kryzysu gospodarczego, który spowodował zmniejszenie zainteresowania
Polaków emigracją. W głównej mierze wpłynęły na to takie czynniki jak: alokacja polskich
migrantów na rynkach pracy państw UE, lepsza sytuacja ekonomiczna kraju, zwiększenie
liczb miejsc pracy, wzrost wynagrodzeń oraz lepsza świadomość społeczna nt. oczekiwań
pracodawców zagranicznych oraz możliwych negatywnych skutkach wyjazdów np.
zatrudnienie poniżej kwalifikacji, rozbicie rodziny.6
Biorąc pod uwagę lata 2008-2011, można zaobserwować, że po chwilowym m spadku
liczby emigrantów wyjazdy zagraniczne znów przybrały na sile.
5 P. Kaczmarczyk, M. Okólski, Demographic and economic impacts of migration on Poland, Oxford Review of
Economic Policy, Tom 24 Nr 3, 2008, s. 600-625.
6 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy Raport ewaluacyjny EURES 2010-2013,
Warszawa
2014,
http://www.eures.praca.gov.pl/eures-intranet/zal/dokumenty/ewaluacja/ewal-2014.pdf
dn. 31.05.2015
6
Wykres 1. Liczba polskich emigrantów (w mln na koniec roku)
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski
w latach 2004 – 2013, Warszawa 2014, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracjeludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042013,2,7.html
Główny Urząd Statyczny szacuje ze pod koniec 2013 roku poza granicami kraju
przebywało ok. 2,2 mln osób. Najwięcej Polaków przebywa w Wielkiej Brytanii 642 tys.
Polacy cenią ten kraj głównie ze względu na wysokie świadczenia socjalne oraz dobre
zarobki. Na emigrację do Wielkiej Brytanii decyduje się znaczna ilość osób młodych oraz
dobrze wykształconych, szacuje się ze ok. 30% posiada dyplom uczelni wyższej. Emigranci
pracują głównie w branży gastronomicznej, usługach remontowo-budowlanych oraz opiekują
się dziećmi i osobami starszymi7. Cechą charakterystyczną pracowników z Polski jest brak
dopasowania pomiędzy wykształceniem, a wykonywanym zawodem, gdyż większość
wykonuje pracę, która jest poniżej ich kwalifikacji.
Drugim najbardziej atrakcyjnym krajem dla Polaków są Niemcy (ok. 560 tys.). Od
czasu oficjalnego otwarcia rynku, czyli 2011 r. wartość ta systematycznie rośnie. Wśród
głównych przyczyn należy wymienić bliską odległością od naszego kraju, stabilność
zatrudnienia oraz system socjalny. Należy jednak podkreślić, że do Niemiec wyjeżdżały
osoby relatywnie starsze i gorzej wykształcone.
7
P. Kaczmarczyk, Współczesne migracje zagraniczne Polaków Aspekty lokalne i regionalne, Warszawa 2008,
str. 187-189
7
Spadek liczby emigrantów wystąpił natomiast w przypadku popularnego kierunku
emigracji – Irlandii. Od 2007 r. odnotowujemy spadek z 200 do 115 tys. Jedną z przyczyn
takiego stanu jest zahamowanie gospodarki na Zielonej Wyspie.
Tabela 1. Emigracja z Polski w latach 2004-2013 (w tys.)
KRAJ PRZEBYWANIA
ROK
2004
2007
2011
2012
2013
Austria
15
39
25
28
31
Belgia
13
31
47
48
49
Cypr
-
4
3
2
1
Dania
-
17
21
23
25
Finlandia
0.4
4
2
2
3
Francja
30
55
62
63
63
Grecja
13
20
15
14
12
Holandia
23
98
95
97
103
Hiszpania
26
80
40
37
34
Irlandia
15
200
120
118
115
Niemcy
385
490
470
500
560
Portugalia
0.5
1
1
1
1
Czechy
-
8
7
8
8
Szwecja
11
27
36
38
40
Wielka
Brytania
150
690
625
637
642
Włochy
59
87
94
97
96
Norwegia
-
36
56
65
71
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski
w latach 2004 – 2013, Warszawa 2014, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracjeludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042013,2,7.html
8
Około 100 tys. osób przebywało w Holandii i we Włoszech i od kilku lat jest to wynik
mniej więcej stabilny. W przypadku Holandii, Polscy pracownicy najczęściej zatrudniani są
przez agencje pracy, natomiast w przypadku spowolnienia gospodarczego jako pierwsi
podlegają redukcji w zakładach pracy. Ponad 80% usług dostarczanych przez firmy polskie
świadczona jest w branży budowlanej. Włochy są krajem w którym wzrasta zapotrzebowanie
na siłę roboczą kobiet (60% zatrudnionych emigrantów). Jest to wynik rozwoju rynku
świadczeń socjalnych, szczególnie skierowanych do osób starszych oraz niepełnosprawnych.
Norwegia jest z roku na rok coraz bardziej atrakcyjnym krajem dla Polaków (71 tys.
w 2013 r.). Dużymi atutami tego kraju są przede wszystkim wysokie zarobki, dobra opieka
socjalna oraz przyjazne prawo pracy.
1.4.
Charakterystyka emigranta
Według badań GUS przeprowadzonych w 2011 r. dotyczących Migracji zagranicznych
ludności wśród osób przebywających za granicą przeważały kobiety- 51,1 %. Ludność
w wieku produkcyjnym stanowiła 83%, a wieku produkcyjnym mobilnym 64% tych, którzy
zdecydowali się na emigracje.
Praca jest przyczyną wyjazdu dla prawie 80% mężczyzn i 62% kobiet. Sprawy rodzinne
wpłynęły na decyzję o wyjeździe u ponad 22% kobiet. Szczegółowe dane podano w tabeli 2.
Tabela 2. Przyczyny emigracji według płci
Przyczyny emigracji
Praca
Sprawy rodzinne
Edukacja
Leczenie i rehabilitacja
Pozostałe
Ogółem
72.8
15.7
5.7
0.2
5.5
Mężczyźni
78.8
12.6
3.9
0.2
4.6
Kobiety
62.2
22.4
8.4
0.3
6.7
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Migracje zagraniczne ludności, Narodowy Spis Powszechny
Ludności i Mieszkań, Warszawa 2013, http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/nsp-2011wyniki/migracje-zagraniczne-ludnosci-nsp-2011,13,1.html
Analizując miejsce zamieszkania, do pracy za granicą częściej wyjeżdżali mieszkańcy
wsi (77,1%) niż miast (70,4%), najczęściej na wyjazd decydowały się osoby zamieszkujące
9
województwo świętokrzyskie (77% badanych), lubelskie i wielkopolskie (po 76,3%),
natomiast najrzadziej mieszkańcy województwa mazowieckiego (66,1%).
.
Wykres 2. Poziom wykształcenia emigrantów w wieku od 13 lat i więcej
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Migracje zagraniczne ludności, Narodowy Spis Powszechny
Ludności i Mieszkań, Warszawa 2013, http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/nsp-2011wyniki/migracje-zagraniczne-ludnosci-nsp-2011,13,1.html
Z danych zawartych na wykresie 2 wynika, że najwięcej emigrantów posiada
wykształcenie średnie – 40,5 %, prawie ¼ osób ma wykształcenie wyższe zawodowe. Blisko
¼ emigrantów legitymowała się wykształceniem wyższym.
Rozdział II SKUTKI MIGRACJI
2.1.
Skutki migracji ludności dla kraju pochodzenia emigrantów
Głównym czynnikiem migracji ludności według modelu przepływu czynników
produkcji jest uzyskanie wyższych zarobków. Duża dysproporcja w wysokości płac stanowi
silny bodziec do poszukiwań legalnych, bądź też nielegalnych form zatrudnienia poza
granicami kraju. Jednakże siła odziaływania różnić płacowych na wielkość migracji
uzależniona jest od poziomu uprzemysłowienia gospodarki kraju potencjalnych emigrantów
10
oraz poziomu ich wykształcenia. Koszty emigracji wykluczają wyjazd osób z krajów
najbiedniejszych. Ponadto osoby posiadające wyższe wykształcenie oraz wysokie
kwalifikacje zawodowe, są zainteresowane pracę, która zapewni rozwój zawodowy, dostęp do
najnowszych osiągnięć w danej dziedzinie, czy też swobodnego prowadzenia badań8.
Oprócz powyższych czynników, należy uwzględnić również pozaekonomiczne
czynniki migracji ludności takie jak chęć zdobycia wykształcenia, a także względy polityczne
oraz humanitarne. O azyl ubiegają się mieszkańcy krajów uczestniczących w wojnie, których
państwo nie zapewnia swoim obywatelom bezpieczeństwa, a także państw których władze
ograniczają podstawowe prawa swoich obywateli.
Duża liczba imigrantów osiedla się na stałe w kraju do którego przybyła, natomiast
celem pozostałej część osób jest praca za granicą przez kilka lat, a następnie powrót do
ojczyzny. Liberalne procedury imigracyjne kraju przyjmującego oraz niskie koszty
nielegalnego przekroczenia granicy implikują wzrost liczebności przebywającej zagranicą
tymczasowo.
Skutkiem emigracji jest zmniejszenie zasobów pracy w kraju pochodzenia pracownika
oraz wzrost wynagrodzenia tych pracowników, którzy zdecydowali się pozostać
kraju.
Wzrost dochodów ludności danego kraju, eliminuje jedną z przyczyn wyjazdów na stałe.
Rozładowanie nadwyżki na krajowym rynku pacy pozwala obniżyć poziom bezrobocia.
Niższy poziom bezrobocia powoduje obniżenie wydatków budżetowych związanych
z wypłacaniem świadczeń osobom nie mającym stałego zatrudnienia. Takim rozwiązaniem
zainteresowane są szczególnie pastwa, w których dużą liczbę osób bezrobotnych stanowią
osoby nieposiadających kwalifikacji zawodowych9.
Negatywnie oceniana jest emigracja pracowników wykwalifikowanych. Ich wyjazd
może w znaczącym stopniu ograniczyć możliwość wzrostu gospodarczego szczególnie
krajów najuboższych, w których specjaliści stanowią cenny zasób w tworzeniu innowacji.
Wyjazd wykwalifikowanych pracowników, którzy mogliby w swoim kraju osiągnąć znaczne
dochody, wiąże się z obniżeniem bazy podatkowej. Niższe wpływy do budżetu państwa
ograniczają możliwość pokrycia wydatków publicznych.
„Cyrkulacja
mózgów”
pozwala
częściowo
zrekompensować
utratę
wykwalifikowanego kapitału ludzkiego. Emigranci, którzy za granicą zdobyli wiedzę oraz
doświadczenie mają lepszą pozycje na krajowym rynku pracy, która pozwala na negocjacje
8
M. Duszczyk, Swoboda przepływu pracowników – dylematy związane z integracją Polski z Unią Europejską.
Studia Europejskie. Nr 2, s. 91-104, 1999
9
A. Mitraszewska A. Migracja za chlebem niewiele pomoże gospodarce. Gazeta Wyborcza. 19. 11. 2006
11
wyższego wynagrodzenia. Mogą również stać się wzorcem , który zachęci pozostałych
obywateli do zdobycia doświadczenia oraz podniesienia kwalifikacji.
Dochody przekazywane przez emigrantów stanowią również ważne uzupełnienie
wpływów z eksportu.. Podnoszą poziom życia , zwiększają konsumpcję oraz w pośredni
sposób przyczyniają się do wzrostu produkcji. Przekazywanie pieniędzy przez emigrantów
może doprowadzić do wzrostu wartości pieniądza krajowego. Konsekwencją może być
utrudnienie rozwoju eksportu, w wyniku zaostrzenia konkurencji ze strony dóbr
importowanych10.
2.2.
Skutki migracji dla krajów przyjmujących emigrantów
W krajach przyjmujących emigrantów czynnych zawodowo, w skutek migracji
zwiększeniu ulega zasób pracy, który implikuje wzrost całkowitego dochodu tych krajów.
Natomiast dochód na mieszkańca nie zwiększa się. Dochód ten zwiększy się, jeżeli kraj
przyjmujący posiada wolne czynniki produkcyjne, które mogą zostać zagospodarowane przez
pracowników zagranicznych oraz ich wydatki powiększą rynek zbytu. Bardzo często
imigranci podejmują się wykonywania uciążliwych i niskopłatnych prac, których nie chcą
wykonywać obywatele danego kraju. Dochód na mieszkańca może również wzrosnąć w
przypadku braku niewykorzystanych mocy produkcyjnych, jeżeli wysokie kwalifikacji
imigrantów pomnożą zasoby kapitału ludzkiego11.
Przyjęcie niewykwalifikowanych, niewykształconych oraz niezamożnych imigrantów
związany jest z koniecznością poniesienia przez państwo kosztów na pomoc społeczną oraz
opiekę medyczną. Kraj przyjmujący ponosi również koszty związanych z adaptacją wielu
kultur w obrębie jednej ojczyzny takich jak włączenie cudzoziemców istniejący system
wartości, instytucji społecznych i politycznych, przy równoczesnej tolerancji ich odrębności
oraz akceptacji wyznawanych wartości12.
Imigracja może mieć również niekorzystny wpływ na społeczność danego kraju.
Większa
liczba
ludności
wywołuje
presję
zapewnienia
odpowiednich
warunków
mieszkaniowych oraz środków transportu. Wzrost popytu na mieszkania/domy powoduje
wzrost ich ceny rynkowej oraz kosztów wynajmu. Duża migracja ludności może przyczynić
10
H. Bińczak, Sami napędzamy gospodarkę. Rzeczpospolita (28. 12. 2006)
J. Świerkocki Zarys ekonomii międzynarodowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011
s. 96-97.
12
Thornton P Polish builders filling skills gap and helping to hold down inflation. The Independent, 24 May
2006, http://news.independent.co.uk/business/news/article570969.ece dn. 31.05.2015
11
12
się również do wzrostu przestępczości a w konsekwencji do konieczności zwiększenia przez
władze lokalne, nakładów na bezpieczeństwo obywateli. Niewystarczająca ilość miejsc pracy
może być przyczyną konfliktów imigrantów z miejscową ludnością oraz wzrostu liczby
bezdomnych.
W ostatnich dziesięcioleciach można zauważyć wzrost nielegalnego przemytu osób na
teren państw tworzących Unię Europejską. Ważnym zadaniem władz tworzących Wspólnotę
jest monitorowane przepływów migracyjnych oraz ograniczenie nielegalnego przemytu osób
przez zorganizowane grupy przestępcze.
Ze względu na ciągły spadek przyrostu naturalnego na kontynencie europejskim,
zjawisko migracji ma bardzo duże znaczenie dla krajów członkowskich Unii Europejskiej.
Aby utrzymać dotychczasowy poziom rozwoju, państwa europejskie będą zmuszone w
kolejnych latach przyjąć pracowników z państw trzecich. Według danych Eurostatu liczba
osób w wieku produkcyjnym w krajach UE w ciągu kolejnych dziesięciu lat zmniejszy się o
52 mln. Legalne zatrudnienie pracowników z krajów trzecich w sposób doraźny zapobiega
starzeniu się społeczeństwa państw unii. Konieczne jest jednak wprowadzenie regulacji
prawnych a szczeblu unijnym., które zapewnią korzyści imigrantom oraz krajom
przyjmującym13.
Rozdział III WPŁYW ZJAWISKA MIGRACJI NA POLSKĘ
3.1.
Pozytywne i negatywne skutki migracji dla Polski
Obecnie kraje Unii Europejskiej muszą mierzyć się z efektami starzenia się populacji.
Szacuje się, że ludność aktywna zawodowo ( w wieku 15-64 lat) ulegnie zmniejszeniu o 7.5
miliona w latach 2013-2020. W scenariuszu tym należy wziąć pod uwagę, że kraje takie jak
Niemcy, Włochy czy Polska do 2020 mogą stracić 1.5 miliona osób w wieku produkcyjnym.
Przyspieszony proces tworzenia nowych miejsc pracy w krajach Unii Europejskiej
przy równoczesnej migracji zarobkowej polskich obywateli przyczynił się do spadku
bezrobocia w Polsce. Bezrobocie związane z niedopasowaniem popytu oraz podaży na pracę
13
World Bank Report „Migration Could Yield a 'Triple Win' For Migrants And Sending And Receiving
Countries, Says”- http://www.worldbank.org dn. 31.05.2015
13
stanowi jednak jeden z głównych problemów polskiej gospodarki. W ujęciu jednostkowym
migracja zarobkowa polskich obywateli stanowi ucieczkę
poszczególnych osób od
bezrobocia, natomiast w perspektywie makro wpływa na obniżenie wskaźnika bezrobocia.
Szczególnie korzystna jest migracja sezonowa, która oddziałuje na poziom bezrobocia oraz
zwiększa konsumpcję zasilaną transferami kapitału emigrantów. Migracja sezonowa sprzyja
również tworzeniu nowych miejsc pracy związanych z rosnącym popytem gospodarczym.
Transfer środków finansowych z pracy emigrantów powodują w skali mikroekonomicznej
obniżenie wskaźnika ubóstwa oraz zwiększenie poziomu oszczędności i inwestycji
gospodarstw domowych. Wydatki na zakup dóbr kreują popyt, którego wzrost prowadzi do
zwiększenia zatrudnienia oraz inwestycji w wyniku wzrostu produkcji.
Wynagrodzenia emigrantów w sposób pośredni wpływają również na rynek pracy.
Jeżeli stanowią jedyne źródło dochodów członków rodziny, którzy pozostali w kraju,
prowadzi wówczas do spadku motywacji podjęcia pracy w Polsce a w konsekwencji do
pogorszenia wskaźnika zatrudnienia. Uzyskane za granicą wynagrodzenie wpływa
pozytywnie na rozwój lokalnej gospodarki poprzez inwestycje edukacyjne i biznesowe.
Wynikiem transfery zarobków migrantów jest zwiększenie podaży obcych walut na
rynku oraz umocnienie się złotego. Zdaniem inwestorów zmniejszeniu ulega poziom ryzyka,
a także koszty finansowania operacji w Polsce ze względu na poprawę salda obrotów
bieżących. Zwiększa się również ilość pieniądza gotówkowego w obiegu w wyniku wymiany
otrzymanego w obcej walucie wynagrodzenia na złote.
Rozmiar polskiej gospodarki oraz relatywnie niski udział emigrantów zarobkowych w
całkowitej populacji, powoduje że efekty migracji są ograniczone. Polscy migranci obejmują
nisko płatne prace, natomiast pracownicy posiadający wysokie kwalifikacji osiedlają się w
kraju przyjmującym i wykazują niższą skłonność do transferowania środków pieniężnych do
Polski
Oprócz skutków ekonomicznych, migracje zarobkowe Polaków mają również wpływ
na funkcjonowanie polskiej społeczności. Ponieważ dużą liczbę migracji stanowią wyjazdy
czasowe, nie prowadzone one do trwałych zmian w strukturze populacji. Natomiast bardzo
ważny
jest
element
przejmowania
z
kraju
docelowego
kultury
oraz
wzorców
konsumpcyjnych. Z krajów przyjmujących emigranci przejmują wzorce kultury masowej,
formy spędzania wolnego czasu oraz źródeł poprawy funkcjonowania życia.
Poprawa sytuacji materialnej rodziny bardzo często wiąże się z koniecznością wieloletniej
rozłąki rodziców z dziećmi. Konsekwencją może być przerwanie więzi emocjonalnych, czy
14
też zachwianie funkcjonowania modelu rodziny. Brak kontaktu z rodzicami wpływa na
trudności integracyjne dzieci oraz wyniki w szkole14.
Pomimo uzyskiwania wysokich wynagrodzeń, osoby wyjeżdzające za granicę w
celach zarobkowych, postrzegane są jako osoby, które nie odnalazły się w polskie
rzeczywistości. Emigranci narażeni są również na zwiększone ryzyko zdrowotne w sferze
fizycznej oraz psychicznej. Trudności w dostosowaniu się do zachowań obowiązujących w
obcym miejscu pracy, presja sprawdzenia się oraz problemy rodzinne są przyczyną „stresu
migracyjnego”. Odmienny klimat, styl życia oraz duży wysiłek fizyczny w pracy narażają
zdrowie fizyczne15.
3.2.
Wpływ wejścia do strefy euro na wielkość migracji w Polsce
Analizując doświadczenie krajów, które wstąpiły do strefy euro, bardzo ciężko jest
jednoznacznie określić siłę oraz kierunek wpływu wprowadzenia wspólnej waluty na
migracje ludności. Doświadczenie krajów europejskich wskazuje na pozytywne oraz
negatywne skutki wprowadzenia wspólnej waluty. Dodatkowo wprowadzenie wspólnej
waluty w mniej rozwiniętych krajach Południa takich jak: Grecja, Hiszpania, Portugalia czy
Włochy, nastąpiło w okresie światowego kryzysu gospodarczego, którego skutkiem jest
spadek PKB tych krajów, wysokie bezrobocie, a w konsekwencji nasilenie migracji
zarobkowych do Niemiec i Holandii.
W Słowacji wprowadzenie wspólnej waluty spowodowało znaczne osłabienie siły
nabywczej gospodarstw domowych, a w konsekwencji spadek sprzedaży detalicznej oraz
migracje zakupowe Słowaków. Aby zahamować spadek sprzedaży na słowackim rynku, część
zagranicznych producentów zdecydowała się obniżyć ceny swoich produktów. Słowacki rząd
zastosował
również
szereg
rozwiązań,
które
miały
minimalizować
wzrost
cen
spowodowanych zmianą cen, takich jak: obowiązek podawania w sklepach podwójnych cen
(w koronach i euro) przez pół roku przed wejściem do strefy euro, wprowadzenie kontroli
przestrzegania przepisów oraz wprowadzenia wysokich kar pieniężnych.
Niższe stawki wynagrodzenia Słowaków w porównaniu z innymi krajami strefy euro
oraz brak obciążenia w przeciwieństwie do Polski ryzykiem kursowym spowodowały napływ
bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Brak wahań kursowych, zwiększył wiarygodność
14
S. Golinowska, Społeczny wymiar emigracji w krajach wysyłających, „Polityka Społeczna” 2008, nr 11–12.
M. Wesołowska, „Migracje ludności i ich skutki w regionie peryferyjnym (na przykładzie województwa
lubelskiego)”, http://www.br.wszia.edu.pl/zeszyty/pdfs/br25_07wesolowska.pdf
15
15
słowackich papierów dłużnych , a tym samym zwiększył dostęp do kapitału zagranicznego.
Zmniejszeniu uległy również wydatki związane z obsługą zadłużenia zagranicznego.
Pomimo pozytywnych skutków wprowadzenia euro, Słowacja zarejestrowała wzrost
bezrobocia (z 9,6% w 2008 do 11.68% w 2015).
Państwem dla którego wprowadzenie euro było niewątpliwie korzystne są Niemcy. W
przypadku trzymania walut narodowych, marka niemiecka , która miałaby szanse stać się
jedną z najbardziej stabilnych walut świata, mogłaby w znaczący sposób zwiększyć swoją
wartość. Niemiecka gospodarka, która opiera się głownie na eksporcie, w wyniku wejścia do
strefy euro stała się bardziej konkurencyjna. W ciągu dwóch lat od wprowadzenia euro, saldo
bilansu handlowego zanotowało w Niemczech skok o ponad 100%, tworząc nowe miejsca
pracy dla niemieckich obywateli oraz imigrantów z krajów europejskich.
Wprowadzenie w Polsce jednolitej waluty niewątpliwie wpłynie na rynek pracy, a tym
samym na migracje Polaków. Jednym z argumentów wprowadzenia euro jest redukcja
kosztów transakcyjnych w wymianie międzynarodowej, wynikająca ze z konieczności
wymiany walut oraz wystąpieniem ryzyka kursowego16. Eliminacja ryzyka kursowego oraz
konieczności ubezpieczenia przed niespodziewaną zmianą kursu walutowego może
doprowadzić do wzrostu rentowności polskich przedsiębiorstw oraz zwiększenia zatrudnienia.
Wzrost cen produktów w krótkim okresie spowodowany takimi czynnikami jak:
zaokrąglenie cen w górę przez producentów i sprzedawców przy przeliczaniu cen waluty
krajowej
na
euro,
dostosowanie
gospodarki
do
prawno-regulacyjnych
wymogów
członkostwa, oczekiwania inflacyjne społeczeństwa, przy niezmienionych innych warunkach,
spowoduje spadek poziomu dochodów realnych. W krótkim okresie możemy oczekiwać
utrzymania bieżącej konsumpcji na nie zmienionym poziomie w wyniku wykorzystania
posiadanych oszczędności bądź poszukiwania dodatkowych źródeł dochodów. W przypadku
polskich obywateli poziom oszczędności nie jest wysoki, a możliwości znalezienia
dodatkowych źródeł dochodów ograniczone są sytuacją na rynku pracy.
Poziom wynagrodzeń w Polsce po wejściu do strefy euro zależy od kilku czynników,
m.in. od kursu złotego do euro przed przyjęciem wspólnej waluty. Jeżeli Polska wejdzie do
strefy euro po kursie optymalnym (zgodnym z długookresowym poziomem realnego kursu
równowagi) wówczas poziom wynagrodzeń wzrośnie w wyniku usprawnienia polskiej
gospodarki. W przypadku wejścia Polski do strefy euro po przewartościowanym kursie
16 G. Tchorek „Teoretyczne podstawy integracji walutowej” http://www.ugiw.umcs.lublin.pl/II.pdf dn.
31.05.2015 s. 52-53.
16
wymiany, nastąpi teoretyczny wzrost poziomu wynagrodzeń. W wyniku weryfikacji kursu
przez rynek, wynagrodzenia zaczną się obniżać. Zwiększenie opłacalności importu towarów
może doprowadzić do upadku polskich przedsiębiorstw, a tym samym zwiększy bezrobocie
oraz wymusi obniżkę wynagrodzeń. Przystąpienie do strefy euro spowoduje utratę
niezależności pieniężnej i walutowej oraz pozbawi mechanizmów reakcji na kryzys
gospodarczy
i odzyskanie konkurencji międzynarodowej17.
W średnim oraz długim okresie, efektem szoków podażowych oraz wzrostu inflacji
może być zastosowanie przez państwo restrykcyjnej polityki fiskalnej, a tym samym wzrost
podatków. Spadek poziomu dochodów realnych i wzrost podatków, może spowodować
zwiększanie poziomu emigracji Polaków do innych krajów, również w poszukiwaniu
nielegalnych form zatrudnienia. Dodatkowym bodźcem motywującym młode osoby do
poszukiwań lepiej płatnych stanowisk pracy będą kredyty mieszkaniowe oraz inne aktualne
zobowiązania finansowe.
Wzrost cen dóbr konsumpcyjnych oraz wzrost podatków może spowodować wzrost
płac nominalnych, którego wynikiem będzie zmniejszenie konkurencyjności polskich
pracowników. Międzynarodowe korporacje, mogą zacząć wycofywać swoje inwestycje z
Polski oraz poszukiwać alternatywnych lokalizacji swoich centrów biznesowych w takich
krajach jak: Indie czy Chiny. Wprowadzenie euro może doprowadzić również do napływu do
Polski obcokrajowców z takich krajów jak Ukraina, Węgry czy Białorusi, dla których Polska
będzie atrakcyjnym krajem pod względem zatrudnienia. Zmiany na rynku pracy mogą
spowodować, że coraz więcej wykwalifikowanych osoby w wieku produkcyjnym, będzie
zmuszonych do poszukiwania zatrudnienia poza granicami państwa.
17
Pomyśl o przyszłości, Czy wejście Polski do strefy euro przyczyni się do wzrostu wynagrodzeń w Polsce?
http://www.pomysloprzyszlosci.org/wejscie-polski-do-strefy-euro/ dn. 31.05.2015
17
Wnioski
Migracje zarobkowe Polaków mają dla państwa konsekwencje zarówno społeczne, jak
i ekonomiczne. Wśród emigrantów przeważają osoby młode, wykształcone oraz
przedsiębiorcze. Proces migracji ludności pogłębia zjawisko polaryzacji społecznej pomiędzy
krajami Unii Europejskiej.
Główny Urząd Statyczny szacuje, że pod koniec 2013 roku poza granicami kraju
przebywało ok. 2,2 mln osób. Najwięcej Polaków przebywa w Wielkiej Brytanii i Niemczech.
Polskę cechuje coraz niższy odsetek ludności w wieku produkcyjnym, ponadto odpływ
młodych, aktywnych zawodowo osób za granicę może stanowić poważną barierę dla
ekonomicznego ożywienia polskich obszarów peryferyjnych. Rezultatem może być
pogłębienie niekorzystnej struktury społeczno-gospodarczej tych terenów. Negatywne
konsekwencje migracji mogą zostać częściowo złagodzone przez napływ imigrantów do
Polski. Możliwa jest również migracja powrotna Polaków, związana z recesją w państwa
Europy Zachodniej.
Ze zjawiskiem emigracji zarobkowej silnie związany są transfery pieniężne
przekazywane pozostałym w kraju rodzinom przez osoby pracujące za granicą, stanowiące
istotne źródło zewnętrznego finansowania kraju. Pomimo aprecjacyjnego charakteru
przepływów pieniężnych oraz możliwości osłabienia konkurencyjności kraju, transfer ten
traktowany jest jako stymulator wymiany handlowej. Poziom zagranicznych transferów
wpływa na wiarygodność kredytową państwa oraz ułatwia dostęp do międzynarodowych
rynków finansowych. Są również ważnym środkiem finansowania konsumpcji i inwestycji
danego kraju oraz nie wiążą się z dodatkowymi kosztami obsługi.
18
Bibliografia
Bińczak H., Sami napędzamy gospodarkę. Rzeczpospolita, 28. 12. 2006
Birk R., Swobodny przepływ pracowników i ich rodzin. Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia
pracowników. Indywidualne prawo pracy, w: H. Lewandowski, K. Serafin red., Europejskie
prawo pracy i prawo socjalne, Instytut Europejski w Łodzi, Łódź 1998
Brodecki Z., Drobysz M., Majkowska S., Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający
Wspólnotę Europejską z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002
Duszczyk M., Swoboda przepływu pracowników – dylematy związane z integracją Polski z
Unią Europejską. Studia Europejskie. Nr 2, 1999
Główny Urząd Statystyczny, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski
w latach 2004 – 2013
Główny Urząd Statystyczny, Migracje zagraniczne ludności, Narodowy Spis Powszechny
Ludności i Mieszkań 2011
Golinowska S., Społeczny wymiar emigracji w krajach wysyłających, „Polityka Społeczna”
2008, nr 11–12
Kaczmarczyk P., Współczesne migracje zagraniczne Polaków - skala, struktura oraz
potencjalne skutki dla rynku pracy, Ośrodek Badań nad Migracjami, Warszawa 2007
Kaczmarczyk P., Okólski M., Demographic and economic impacts of migration on Poland,
Oxford Review of Economic Policy, Tom 24 Nr 3, 2008
Mitraszewska A., Migracja za chlebem niewiele pomoże gospodarce. Gazeta Wyborcza. 19.
11. 2006
Świerkocki J. Zarys ekonomii międzynarodowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2011
Wach K., Europejski rynek pracy, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków
2007
Strony internetowe:
wyborcza.pl
www.prawo24.pl
www.eures.praca.gov.pl
www.br.wszia.edu.pl
www.pomysloprzyszlosci.org
www.ugiw.umcs.lublin.pl
19