Transport materiału biologicznego

Transport materiału biologicznego
Warunki transportu badanych próbek mają ogromny wpływ na
wiarygodność uzyskanych wyników. Materiały biologiczne badane w
różnych kierunkach mają odmienną temperaturę, zalecany sposób oraz
maksymalny czas transportu.
Próbka może zostać dostarczona do laboratorium przez kuriera, pocztą
pneumatyczną czy też osobiście przez pacjenta. W przypadku dużej odległości, a
tym samym długiego czasu potrzebnego na dostarczenie próbki, należy unikać
transportowania krwi pełnej.
Wyznacznik czasu i temperatura mają duży wpływ na poziom glukozy oraz potasu
we krwi. Stężenie glukozy stopniowo obniża się wraz z upływem czasu.
Największy spadek obserwuje się po 8 godzinach przechowywania w 30ºC. Po tym
samym upływie czasu nieco mniejszy spadek odnotowuje się w 23ºC. W tych
warunkach stężenie glukozy po 2 godzinach spada o 10%. Poziom glukozy jest
najbardziej stabilny w 4ºC. Można zatem rzec, że stężenie glukozy spada wraz ze
wzrostem temperatury. Poziom potasu wykazuje największą stabilność w
temperaturze pokojowej. Uzyskana wartość zależy od aktywności Na-, K- ATP-azy,
która także wykazuje zależność od temperatury. Wzrost temperatury wpływa
także na fosforany nieorganiczne, zwiększając ich poziom ze względu na zmiany
aktywności fosfataz w surowicy i erytrocytach.
Należy jednak pamiętać, że w przypadku pewnych schorzeń podstawowych lub
dodatkowych pacjenta, możliwe są aberracje od standardowo obserwowanych
zmian poziomu oznaczanych parametrów w zależności od warunków
przechowywania próbki.
Przykładowo leukocytoza wzmacnia efekt spadku glukozy zależny od czasu (we
krwi pełnej). Tymczasem poziom amoniaku zwiększa się w badanych próbkach
wraz ze wzrostem aktywności gamma-glutamylotransferazy (GGT). W badania
hematologiczne może ingerować zależna od temperatury obecność przeciwciał.
Część oznaczanych analitów nie ulega dużym zmianom otrzymanych wartości pod
wpływem warunków transportu. W przeciwieństwie do hematokrytu oraz MCV,
liczba erytrocytów i poziom hemoglobiny są dość stabilnymi parametrami. W
przypadku liczenia odsetka krwinek białych niezbędne jest wykonanie rozmazu
krwi obwodowej w ciągu 3 godzin od pobrania. Istotne zmiany w wartościach
obserwuje się w przypadku oznaczeń bilirubiny (możliwy >10% spadek), nieco
mniejsze przy oznaczeniach aminotransferazy alaninowej (AlAT) oraz
dehydrogenazy mleczanowej (LDH). Nieznaczne różnice w uzyskanych
rezultatach odnotowano przy oznaczeniach sodu, potasu, wapnia, albuminy,
kreatyniny, fosfatazy alkalicznej (ALP), a także aminotransferazy
asparaginianowej (AspAT).
Oddzielnym tematem jest zmienność parametrów opisujących homeostazę w
układzie krzepnięcia krwi. Okazuje się, że wartość czasu protrombinowego (PT),
czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT), białka C oraz czynnika V,
są stabilne przez 8 godzin w temperaturze pokojowej (odwirowane próbki, osocze
nie oddzielone od erytrocytów). W przypadku pacjentów poddanych terapii
heparynowej, zaleca się wykonanie badań w ciągu 4 godzin od pobrania.
Kolejnym warunkiem prawidłowego transportu próbek jest właściwe oznakowanie
i zabezpieczenie materiału biologicznego.
Każda transportowana próbka powinna posiadać oznakowanie pozwalające na
jednoznaczna identyfikację.
Materiał zakaźny powinien być odpowiednio oznakowany (na przykład
biohazard/infectious hazard) i transportowany w specjalnych pojemnikach
zapobiegających rozlaniu się próbki oraz wszelkim innym uszkodzeniom
mechanicznym. Nie praktykuje się używania szklanych opakowań ze względu na
ryzyko rozbicia, a tym samym wzrostu szkodliwości dla ludzi.
Istnieje kilka istotnych zasad które powinny zostać zachowane:
– należy pamiętać, że wstrząsanie próbki krwi podczas transportu może
powodować hemolizę i tym samym wpływać niekorzystnie na wyniki niektórych
oznaczeń;
– najlepiej, gdy próbki są odwirowane w ciągu godziny od pobrania i dostarczone
do laboratorium w ciągu 45 minut;
– badany materiał powinien być przechowywany w zamkniętych probówkach.
Ograniczy to kontakt z powietrzem a tym samym zmniejszy wpływ sublimacji,
mogący prowadzić do wzrostu stężenia lub aktywności związków nieulatniających
się;
– niektóre anality ulegają rozkładowi pod wpływem światła, dlatego też należy
używać pojemników zapewniających odpowiednie warunki transportu (bilirubina,
witamina C, porfiryny, kinaza kreatynowa, kwas foliowy);
– schłodzenie próbek zazwyczaj wydłuża ich czas przydatności do oznaczeń.
Schłodzenie moczu może prowadzić do wytrącania się soli wapnia, kwasu
moczowego, fosforanów;
– oznaczenie niektórych parametrów wymaga, aby nie stosować mrożenia próbek
(przykładowo krew pobrana na EDTA na badania hematologiczne czy też
osocze/surowica w kierunku elektroforezy lipoprotein);
– w przypadków niektórych materiałów mikrobiologicznych możliwe jest
stosowanie podłoży transportowych wydłużających czas transportu do
laboratorium do 24 godzin;
– transport krwi na badania molekularne powinien odbywać się w ciągu 24 godzin
od pobrania w lodówce transportowej lub pojemniku styropianowym z wkładami
chłodzącymi, w sposób uniemożliwiający jego zanieczyszczenie. Aby nie
doprowadzić do lizy komórek i uwolnienia enzymów nukleolitycznych unika się
mrożenia, szczególnie w przypadku badań RNA. W przypadku wymazów
bakteriologicznych przykładowo w kierunku Chlamydia trachomatis metodą sond
genetycznych praktykuje się transport w temperaturze 2-25°C. W przypadku
konieczności przechowywania materiału w czasie dłuższym niż 7 dni od próbkę z
materiałem przechowuje się od -20°C do –70°C (wymaz przy pomocy zestawu
GEN-PROBE).
Każda transportowana próbka powinna posiadać oznakowanie pozwalające
na jednoznaczna identyfikację
Źródło Wikimedia Commons, autor William Rafiti, licencja CC BY 2.5
Sposób transportu i zabezpieczenia materiału do badań genetycznych i materiału
zakaźnego obwarowany jest specjalnymi zaleceniami z zachowaniem szczególnej
ostrożności.
Szczegółowy sposób postępowania i transportu próbek diagnostycznych jest
opisany w dokumencie wydanym przez The Clinical and Laboratory Standards
Institute (CLSI) Procedures for the handling and processing of blood specimens
for common laboratory tests H18-A4.
mgr Agnieszka Helis, diagnosta laboratoryjny
Piśmiennictwo:
Guder W., Narayanan S., Wisser H., Zawta B. Samples: From the Patient to the
Laboratory. The impact of preanalytical variables on the quality of laboratory
results. 3rd revised Edition. Wiley-Vch, 2003.
Data publikacji: 27.10.2012r.