materiał edukacyjny

MATERIAŁ EDUKACYJNY
INTERNET DLA POCZĄTKUJĄCYCH
CO TO JEST INTERNET?
Najprościej rzecz ujmując Internet to wiele połączonych ze sobą komputerów, które
mogą wymieniać się między sobą informacjami. Komputer może w dowolnym momencie
podłączyć się i odłączyć od sieci.
Komputery w internecie nazywamy serwerami, gdy służą do udostępniania jakichś
danych innym lub klientami, gdy służą do pobierania danych. Komputer, którym
podłączamy się w domu do sieci, by chodzić po stronach www, to klient, zaś ten, na
którym strony są umieszczone to serwer.
JAK MOŻNA PODŁĄCZYĆ SIĘ DO INTERNETU?
Najczęstszym sposobem jest wyposażenie komputera w modem i korzystanie z połączenia
telefonicznego (tzw. dial-up). Komputer wybiera specjalny numer dostępowy np. udostępniany przez
Telekomunikację Polską, Onet Konekt lub inny i w ten sposób łączy się z siecią. Coraz bardziej
popularne stają się łącza oferowane przez telewizje kablowe. TP S.A. zaoferowała klientom
zryczałtowany dostęp przez Neostradę. Można podłączyć się łączem radiowym. Firmy korzystają na
ogół z tzw. stałego łącza.
Podczas korzystania z łącza modemowego płaci się za czas trwania połączenia. Przy łączach
radiowych, stałych, czy Neostradzie opłata jest zryczałtowana, niezależna od czasu, jaki spędzamy w
Internetu. Niektóre firmy (np. działająca w Warszawie Sferia) uzależniają jednak wysokość opłat
również od tzw. transferu, czyli ilości danych przesyłanych i pobieranych z sieci.
CO JEST W INTERNECIE?
W globalnej sieci możemy korzystać z wielu różnych usług, np. ze stron www, poczty elektronicznej,
serwerów FTP, komunikatorów, IRC, chat roomów, grup dyskusyjnych, czy tzw. sieci P2P (peer-topeer, czyt. pir-tu-pir), czyli systemów wymiany plików. Wszystko to składa się na Internet.
STRONY WWW
Większość z nas kojarzy Internet właśnie ze stronami www. Po podłączeniu się do sieci uruchamiamy
specjalny program nazywany przeglądarką, wpisujemy w nim adres takiej strony i już możemy ją
oglądać. Na stronie www oprócz tekstu możemy znaleźć grafikę (np. zdjęcia), pliki wideo, pliki
dźwiękowe.
www.kidprotect.pl/dzieciaki
MATERIAŁ EDUKACYJNY
Istotę www stanowią jednak tzw. hiperłącza, zwane też odsyłaczami lub linkami. Są one na ogół
wyróżnione na stronie. Kliknięcie myszką na łącze umożliwia nam przejście do innego dokumentu.
Mechanizm linków pozwala nam na tzw. surfowanie po sieci, czyli przechodzenie z jednego
dokumentu na drugi. Na przykład: na stronie fundacji mogą być linki do innych dokumentów,
wchodzących w jej skład, ale również takie, które kierują do zupełnie innych stron www.
Dzisiaj poprzez strony www możemy uzyskać również dostęp do większości innych usług
internetowych. Możemy przez nie sprawdzać elektroniczną pocztę, przeglądać grupy dyskusyjne,
korzystać z chat roomów, itd.
Strony www umożliwiają komunikację w obie strony. Autor zamieszcza na nich jakąś treść, ale często
umożliwia nam poprzez interaktywne formularze możliwość komunikowania się z nim, a nawet
współredagowania strony.
POCZTA ELEKTRONICZNA
Poczta elektroniczna jest najczęściej wykorzystywaną usługą internetową. Wielu twierdzi, że w
dzisiejszych czasach nie wypada wręcz nie mieć adresu tzw. małpą. Poczta elektroniczna, nazywana
emailem, ma wiele zalet: jest szybka, niezawodna i niezwykle tania. W dodatku drogą elektroniczną
możemy przesłać list, dołączając do niego obrazek, film, muzykę, program, czy potrzebny dokument.
W pracy wysyłamy do kontrahenta mail z projektem umowy, on otwiera go, nanosi poprawi i odsyła
nam od razu wersję właściwą. Metodą tradycyjną musielibyśmy wydrukować projekt, wysłać go faxem
lub pocztą, kontrahent wprowadziłby go do komputera, nanosząc poprawki, wydrukowałby i znów
wysyłał. List tradycyjny idzie kilka dni, a elektroniczny najdłużej kilka minut, w dodatku nie trzeba
kupować i naklejać znaczka.
Aby korzystać z poczty elektronicznej musimy mieć swoją skrzynkę na jakimś serwerze, darmowym
lub płatnym. Otrzymamy wówczas adres, który będzie brzmiał np. [email protected], przy
czym to, co znajduje się przed znakiem „@”, to nazwa naszego konta, a to, co po znaku, to nazwa
serwera, na którym ono się znajduje.
W zależności od tego, co oferuje nam firma zarządzająca serwerem, możemy korzystać z naszej
poczty, tzn. odbierać i wysyłać listy, przez stronę www lub korzystając z programu pocztowego.
SERWERY FTP
Na ogół ich nie widzimy, ale są one niezwykle istotne dla działania sieci. FTP to specjalny, szybszy niż
www, sposób przesyłania plików w Internecie. Wykorzystuje się go m.in. do udostępniania plików (np.
programów, muzyki, itp.) oraz do umieszczania stron na serwerze. Żebyśmy mogli obejrzeć stronę,
ktoś musi najpierw ją przygotować, a potem wgrać na serwer. Do tego posłuży mu właśnie serwer
FTP.
www.kidprotect.pl/dzieciaki
MATERIAŁ EDUKACYJNY
Dostęp do serwera FTP, np. do publikacji strony, wymaga na ogół logowania, czyli podania unikalnego
loginu i hasła. Zabezpiecza nas to przed dostępem do naszego katalogu przez osoby niepożądane.
Serwery udostępniające publicznie różne materiały często nie wymagają logowania.
KOMUNIKATORY
Idea komunikatora jest bardzo podobna do telefonu. Komunikator jest to bowiem program, który
umożliwia nam prowadzenie przez sieć rozmowy z drugą osobą (w kontakcie jeden na jednego) w
czasie rzeczywistym. Rozmowa polega na tym, że piszemy coś na klawiaturze swojego komputera i
jest to widoczne równocześnie na monitorze naszym i rozmówcy, który odpowiada nam w ten sam
sposób. Obecnie programy tego typu umożliwiają również przesyłanie plików, a nawet rozmowę
głosową.
Każdy użytkownik po ściągnięciu programu z sieci i zainstalowaniu ma przyznany swój unikalny
numer, tak jak numer telefonu. Potem wskazujemy w programie do jakiego numeru chcemy wysłać
wiadomość, piszemy i jest to widoczne u odbiorcy. Jeśli jest on w danym momencie niedostępny,
wiadomość zostanie zapisana i przekazana mu, tak, jakbyśmy nagrali ją na automatycznej sekretarce,
wysłali pagerem, czy SMSem.
Komunikatory umożliwiają tworzenie list przyjaciół (jak książka adresowa w naszej komórce), abyśmy
nie musieli pamiętać numerów naszych znajomych. Możemy też poznawać nowych ludzi. Podczas
instalacji programu użytkownik proszony jest o podanie informacji o sobie. Później możemy skorzystać
z takiego katalogu. Prosimy program o wyszukanie osób spełniających zadane przez nas kryteria, np.
podając preferowany wiek, imię, płeć, czy miejsce zamieszkania.
Na świecie popularne są takie komunikatory jak ICQ, MSN Messenger i Yahoo Messenger. W Polsce
większość osób używa darmowych programów Gadu-Gadu (www.gadu-gadu.pl) i Tlen (www.tlen.pl).
IRC I CHAT ROOMY
Działanie IRC i chat roomów (czyt. czat rum) jest bardzo podobne. Różnica polega głównie na tym, że
do IRC używamy specjalnego programu, tzw. klienta IRC, a z chatu możemy korzystać przez stronę
www.
Wyobraźmy sobie salę, w której znajduje się wiele osób. Każda z nich może coś powiedzieć, a inni to
usłyszą. Każdy może też odpowiedzieć. Jeśli zaś dwie osoby chcą porozmawiać między sobą,
odchodzą na chwilę na bok, a potem wracają.
Tak mniej więcej działa IRC i chat. Wiele osób w czasie rzeczywistym rozmawia ze sobą na tzw. main
(czyt. mejn), czyli „na ogóle”. Zamiast mówić piszą na klawiaturze. Niemal w tej samej chwili, gdy
napiszą, wszyscy zobaczą ich słowa i każdy może im odpowiedzieć. Gdy dwie osoby chcą
porozmawiać tylko ze sobą, włączają okienko rozmowy prywatnej („idą na priv”), wtedy to, co piszą,
jest widoczne tylko dla tych dwóch osób. Gdy skończą, wracają do rozmowy publicznej.
www.kidprotect.pl/dzieciaki
MATERIAŁ EDUKACYJNY
Dla ułatwienia ludzie grupują się według zainteresowań, wieku, czy miejsca zamieszkania. Grupy takie
na IRC nazywane są kanałami, a na chat roomach – pokojami. Są pokoje i kanały dla dzieci,
nastolatków, 30-latków, 50-latków, itp. Są pokoje i kanały dla mieszkańców poszczególnych krajów,
miast, czy województw. Są pokoje i kanały dla fanów konkretnej muzyki, ludzi o podobnych
zainteresowaniach, itp. Trzeba przyznać, iż spora część rozmów na IRC i chat roomach ma charakter
erotyczny, służy flirtowi, czy poznaniu partnera. Tu też ludzie grupują się np. według preferencji
seksualnych.
Niemal każdy portal internetowy ma swój serwis z chat roomami. W Polsce popularny jest też serwis
Polchat (www.polchat.pl), w którym każdy może za darmo założyć własny pokój i zostać jego
administratorem.
GRUPY DYSKUSYJNE
Grupy dyskusyjne, inaczej newsy lub Usenet to jedna z najstarszych części Internetu. Korzystanie z
nich przypomina nieco pocztę elektroniczną. Komunikacja nie odbywa się tutaj w czasie rzeczywistym.
Istnieje kilkadziesiąt tysięcy grup dyskusyjnych, w których ludzie gromadzą się podobnie jak na IRC
czy chat roomach według płci, wieku, miejsca zamieszkania, czy zainteresowań. Każdy, kto
prenumeruje grupę, może w dowolnym momencie wysłać na nią wiadomość, a wszyscy inni
subskrybenci ją zobaczą i każdy z nich będzie mógł na nią w dowolnym momencie, nawet po długim
czasie, odpowiedzieć. Każdy będzie mógł też zobaczyć taką odpowiedź. Grupy dyskusyjne mają
swoje archiwa, można więc w każdej chwili prześledzić dyskusje nawet sprzed kilku lat.
Ogromną zaletą Usenetu jest to, że możemy w nim zapytać niemal o wszystko i niemal na pewno
znajdzie się ktoś, kto z życzliwością nam odpowie. Możemy zasięgnąć opinii o jakiejś firmie,
dowiedzieć się czegoś o interesującej nas sprawie, podyskutować z innymi użytkownikami. Możemy
też poszukać, czy ktoś przed nami nie pytał o interesujący nas problem i nie znalazł już na niego
rozwiązania.
SIECI P2P
Idea działania systemów wymiany plików jest banalnie prosta. Wyobraźmy sobie wielki kosz, do
którego każdy coś wrzuca, każdy może z niego coś wyjąć i nigdy w nim nie ubywa. Załóżmy, że pan
Kowalski jest pasjonatem muzyki Chopina, pani Iksińska zbiera pliki wideo ze scenkami
kabaretowymi, pan Malinkowski ma ogromną kolekcję elektronicznych reprodukcji malarstwa
abstrakcyjnego, a pani Nowak ma w komputerze zbiór wszystkich dzieł Mickiewicza. Każde z nich
udostępni to przez specjalny program do wymiany plików. Wszyscy będą mogli wymieniać się tymi
materiałami. Pani Nowak ściągnie sobie muzykę Chopina, ale oryginalne pliki z nią nadal pozostaną
na komputerze pana Kowalskiego, który w tym czasie ściągnie i obejrzy reprodukcje od pana
Malinowskiego. Ten zaś będzie pobierał scenki kabaretowe z komputera pani Iksińskiej. Każde z nich
www.kidprotect.pl/dzieciaki
MATERIAŁ EDUKACYJNY
nie straci przy tym ani na moment dostępu do swoich rzeczy. To przyjemniejsze niż np. pożyczenie
komuś książki, bo gdy ten ktoś ją czyta, my nie mamy do niej dostępu. Jeśli zaś weźmiemy pod
uwagę, że z najpopularniejszego systemu wymiany plików korzysta równocześnie kilka milionów osób,
a każda z nich udostępnia innym średnio ok. 1000 plików, to uświadomimy sobie jak potężnym
narzędziem są systemy wymiany plików.
Stało się one ostatnio niezwykle głośno, gdyż na ogół użytkownicy wymieniają się piracką muzyką,
filmami i programami. Organizacje broniące praw autorskich wydały więc wojnę producentom
oprogramowania do wymiany, a ostatnio również osobom, które udostępniają przez nie nielegalne
materiały.
Najpopularniejszym systemem wymiany plików jest Kazaa. Dużą popularnością cieszą też takie
programy jak eMule, Imesh, eDonkey, czy SoulSeek.
KATALOGI
Znalezienie tego w Internecie, co nas interesuje, przypomina czasem poszukiwanie igły w stogu siana.
Pomocą stają się dla nas katalogi stron www. Ich redaktorzy zbierają adresy stron i dzielą je na
kategorie. Jeśli szukamy np. dostawcy spinaczy, możemy w katalogu szukać kategorii biznes, potem
katalogu firm według podziału branżowego, potem podkategorii „materiały biurowe”, itp. Katalog jest
zawsze redagowany przez żywego człowieka, tzn. redaktor przegląda strony, przyporządkowuje je do
właściwej kategorii i opisuje, aby ułatwić nam znalezienie tego, czego szukamy. Najpopularniejszym
katalogiem na świecie jest słynny Yahoo!. Istnieje jednak wiele innych katalogów, działają one
zarówno przy popularnych witrynach, jak i przy małych stronach.
WYSZUKIWARKI
W przeszukiwaniu Internetu pomagają nam również wyszukiwarki. Również one gromadzą adresy
stron www i dzielą je według kategorii. Od katalogów różni je jednak to, że zbieraniem adresów i ich
porządkowaniem zajmują się programy komputerowe, tzw. pająki. Wędrują one po sieci, zbierając
informacje o napotkanych stronach www, umieszczając je w bazie danych. My wpisujemy interesujące
nas hasło w specjalnym formularzu, naciskamy przycisk „szukaj”, a mechanizm wyszukiwarki
automatycznie wybierze odpowiednie adresy. Najpopularniejszą wyszukiwarką światową jest Google
(www.google.com), a polską – Netsprint (www.netsprint.pl).
PORTALE I WORTALE
Nazwa portal początkowo oznaczała bramę, czyli miejsce, od którego zaczynamy wędrówkę po
Internecie. Dzisiaj każdy portal udostępnia tyle treści, że właściwie moglibyśmy w ogóle z niego nie
wychodzić. Portal to strona www, w ramach której na ogół mamy dostęp do najświeższych informacji z
kraju i ze świata, katalog stron www, wyszukiwarkę oraz wiele, wiele innych serwisów. Większość
www.kidprotect.pl/dzieciaki
MATERIAŁ EDUKACYJNY
portali kusi nas również darmowymi skrzynkami poczty elektronicznej, czy miejscem na założenie
własnej strony www. Wortal różni się tym od portalu, iż ma swoją specjalizację. Przykładem portalu
będzie np. Onet (www.onet.pl), zaś wortalu – Bankier (www.bankier.pl). Ten drugi serwis poświęcony
jest wyłącznie tematyce finansów.
DOMENY
Strony www, czy poczta elektroniczna muszą mieć swoje adresy, abyśmy mogli z nich korzystać.
Każdy komputer w sieci ma swój unikalny adres, tzw. numer IP (np. 192.30.10.11). Jego zapamiętanie
byłoby jednak trudne, dlatego wymyślono wygodniejszy sposób, czyli tzw. domeny, np. Kidprotect.pl.
Domeny dzielą się na globalne – np. com, net, org, biz; krajowe – np. uk, pl, ru; funkcjonalne – np.
com.pl, org.pl i regionalne – np. waw.pl, zgora.pl. Większość domen z końcówką .pl rejestruje
państwowa instytucja NASK (www.dns.pl). Za rejestrację domeny trzeba na ogół zapłacić, choć są
również domeny bezpłatne.
NETYKIETA
Społeczność internetowa ma swoje zasady dobrego zachowania. Zanim zaczniemy korzystać z sieci,
dobrze poznać te reguły, aby nie zachowywać się grubiańsko i nie narazić na krytykę. Najprościej
można ująć te zasady w jedno „nie rób drugiemu, co Tobie niemiłe”.
Mało kto wie, że pisanie drukowanymi literami w internecie odbierane jest jako krzyk. Nikt zaś nie lubi
osób, które ciągle krzyczą. Dlatego lepiej unikać wciskania przycisku „caps lock” w naszym
komputerze.
Polskie znaki w systemie Windows domyślnie zapisywane są w innym formacie niż ten, który
obowiązuje w Internecie. Dlatego warto albo zmienić to w ustawieniach systemu albo po prostu pisać
bez polskich znaków (np. pisac bez polskich znakow). Różnice w sposobie zapisu mogą spowodować,
iż odbiorca zamiast polskich liter zobaczy przedziwne znaczki.
Tym, czego internauci nie tolerują, jest tzw. spam, czyli masowe wysyłanie niechcianych przesyłek
reklamowych. Wiele firm stawiających pierwsze kroki w e-biznesie zaczyna od tego, że kupuje, na
ogół nielegalną, bazę adresów email i wysyła masowo oferty reklamowe. W najlepszym wypadku
skończy się to obraźliwymi odpowiedziami. Zgodnie z polskim prawem takie zachowanie może jednak
zostać uznane za przestępstwo i ukarane grzywną. Nasz dostawca internetu może nas też odciąć od
sieci, a rozzłoszczeni odbiorcy mogą w odwecie zablokować nam skrzynkę pocztową.
Zanim zaczniemy korzystać na dobre z Internetu, wejdźmy na stronę wyszukiwarki, np. Netsprint,
poszukajmy hasła „netykieta” i zapoznajmy się zasadami sieciowego savoir-vivre’u.
www.kidprotect.pl/dzieciaki
MATERIAŁ EDUKACYJNY
JĘZYK INTERNETOWY
Słowo pisane, często na dużą odległość, utrudnia przekazanie emocji. Poza tym internauci cenią
sobie czas i skondensowane informacje. Dlatego język, z jakim spotkamy się w sieci, może nas nieco
zadziwić. Przez lata swego istnienia internauci wypracowali własny język.
Używają w nim skrótów, ikonek symbolizujących emocje (emoticonów), itp. Zamiast „cześć” napiszą
krótko „cze”, zamiast „dziękuję” – z angielska „thx”. Aby wyrazić uśmiech wpiszą :-), a smutek wyrażą
znaczkiem :-(. (przekręć kartkę o 90 stopni i zobaczyć oczy, nos i usta). Wpisz w wyszukiwarce słowo
„emoticony”, a na pewno znajdziesz listę takich symboli.
Internauci są na ogół bardzo bezpośredni. Poza tym najczęściej używanym w sieci językiem jest język
angielski, w którym raczej nie używa się formy „Pan/Pani”. Nie dziw się więc temu, że często zupełnie
obcy sobie ludzie zwracają się do siebie po imieniu.
CO DAJE INTERNET
Internet to nieocenione źródło wiedzy. Nie wychodząc z domu możesz zwiedzić muzeum Luwr albo
przeglądać zasoby biblioteczne uczelni z drugiego końca świata. W Internecie możesz znaleźć niemal
dowolną informację, choć trzeba pewnego doświadczenia, by odróżnić to, co wartościowe, od śmieci.
Działają już nawet uniwersytety, które prowadzą zajęcia tylko za pośrednictwem Internetu.
Internet to źródło najświeższych informacji. Jeśli coś wydarzyło się we wtorek wieczorem, to twój
ulubiona gazeta napisze o tym zapewne w swoim porannym wydaniu. Zanim jednak papierowa gazeta
trafi do Twoich rąk, z pewnością możesz znaleźć tą informację na stronie www. Ponieważ publikacja
online jest tania, szybka i prosta, istnieje też wiele zupełnie niezależnych źródeł informacji. To
niezwykle cenne na przykład w krajach, w których wciąż obowiązuje cenzura. Swoje strony www mają
chińscy dysydenci, czeczeńscy partyzanci, czy organizacje opozycyjne z Białorusi. Informacje
giełdowe publikowane są w Internecie na bieżąco, a strony takie jak np. CNN.com, czy PAP.pl
stanowią źródło najbardziej aktualnych wiadomości.
Internet to miejsce doskonałej zabawy. Możesz zagrać w szachy np. z osobą z Australii, pobawić się
w wirtualnym kasynie, pooglądać telewizję, posłuchać radia, przeczytać elektroniczną książkę.
Internet to narzędzie komunikacji z ludźmi z całego świata. Korzystając z sieci możesz poznawać i
utrzymywać kontakty z ludźmi nawet z najbardziej odległych krajów. Odległość i granice państwowe
nie mają bowiem w sieci żadnego znaczenia. Z poczty elektronicznej korzystają na przykład żołnierze
służący w Iraku, by utrzymywać kontakty ze swoimi rodzinami w kraju.
Internet ułatwia prowadzenie biznesu, naukę i rozrywkę. Dzisiaj trudno nam już wyobrazić sobie bez
niego życie. Prawda jest taka, że nasze dzieci muszą mieć do niego dostęp i sprawnie się nim
posługiwać, by mogły w przyszłości stać się wartościowymi pracownikami i konkurować z
rówieśnikami z innych krajów.
www.kidprotect.pl/dzieciaki
MATERIAŁ EDUKACYJNY
CZY INTERNET JEST ZŁY?
Internet to tylko narzędzie. Nie jest ani zły, ani dobry. Z Internetem jest jak z nożem – można nim kroić
chleb albo zabić sąsiada. Źli lub dobrzy są ludzie, którzy korzystają z Internetu, a nie on sam. Tak jak
w życiu realnym mamy wokół siebie osoby miłe i niemiłe, mądre i głupie, dobre i złe, tak spotkamy je
również w świecie wirtualnym. Nie ma sensu obrażanie się na Internet. Trzeba tylko korzystać z niego
mądrze, a obowiązkiem nas, dorosłych, jest dbać o to, by dzieci mogły czuć się w sieci bezpiecznie.
www.kidprotect.pl/dzieciaki