„Praca z uczniem z ADHD”

„Praca z uczniem z ADHD”
DZIECKO Z ADHD
ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi. Jest
jednym z najczęściej występujących zaburzeń wieku rozwojowego. Ocenia się, że występuje
on u 3-20 % dzieci. Cechą charakterystyczną zespołu jest występowanie trwałych wzorców
zachowań, utrzymujących się przynajmniej przez 6 miesięcy. Te zachowania przejawiają się
jako:
• zaburzenia koncentracji uwagi
• nadmierna impulsywność
• nadruchliwość
Nasilenie powyższych objawów jest niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju. Utrudnia
funkcjonowanie dziecka w otoczeniu.
OBJAWY
Zaburzenia koncentracji uwagi:
-
dziecko nie potrafi skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub
pracy,
trudności z utrzymaniem uwagi na lekcjach,
może się wydawać, że dziecko nie słucha tego co się do niego mówi,
nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji,
ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem domowych
obowiązków,
szybko traci zainteresowanie wykonywaną czynnością,
ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy,
nie lubi zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego,
często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub zajęć(zeszyty, książki, przybory szkolne),
łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców,
często zapomina o różnych codziennych sprawach.
Impulsywność:
-
wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie,
ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej,
często przerywa lub przeszkadza innym,
często wypowiada się nadmiernie bez uwzględnienia ograniczeń społecznych.
Nadruchliwość:
-
wykonuje wiele zupełnie zbędnych ruchów,
nerwowe ruchy rąk lub stóp, nie może usiedzieć w miejscu, bawi się ciągle drobnymi
przedmiotami, dotyka przedmiotów znajdujących się w pobliżu,
wstaje z miejsca w czasie lekcji,
chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble,
jest nadmiernie gadatliwe.
Przyczyny ADHD:
-
czynniki genetyczne (ADHD dziedziczone wielogenowo),
uwarunkowania psychospołeczne (zaburzenia funkcjonowania rodziny, choroby lub
zaburzenia psychiczne w rodzinie, uzależnienia u rodziców, brak konsekwencji w
procesie wychowawczym),
czynniki okołoporodowe (urazy, zamartwica, nieprawidłowy przebieg ciąży,
nikotynizm, alkoholizm, narkomania w czasie ciąży),
alergia i nietolerancja pokarmowa,
przewlekłe zatrucia ołowiem,
obecność w spożywanych przez dzieci pokarmach kolorowych barwników,
konserwantów, salicylanów.
Typy nadpobudliwości:
-
podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi; dziecko nie może się skupić, potrafi
natomiast pozostać w bezruchu (najczęściej u dziewczynek),
podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej; dziecko potrafi skupić uwagę
( najczęściej chłopcy),
typ mieszany – nasilone objawy niepokoju ruchowego, słaba kontrola impulsów oraz
objawy zaburzeń koncentracji uwagi.
Nieprawidłowe schematy zachowań ujawniają się najczęściej w pierwszych latach życia.
Dziecko powinno być zdiagnozowane do 7 roku życia. Z grupy dzieci nadpobudliwych
70 % pacjentów ma objawy w wieku dojrzewania, a 30-50 % w życiu dorosłym.
Statystycznie częściej notuje się występowanie nadpobudliwości u płci męskiej, ponieważ
u dziewczynek przeważają objawy związane z zaburzeniami koncentracji uwagi, a u
chłopców częściej nadruchliwość i impulsywność ( te objawy są bardziej uciążliwe i
widoczne dla otoczenia).
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) rozpoznaje się po:
-
analizie informacji o rozwoju i zachowaniu się dziecka w domu, przedszkolu, szkole,
badaniu lekarskim pediatrycznym (wykluczyć należy takie choroby jak: alergie,
nadczynność tarczycy, pasożyty, niedożywienie, padaczka, niedokrwistość itd.),
- konsultacji neurologicznej i psychologicznej z wykonaniem niezbędnych badań
dodatkowych.
Należy wykluczyć choroby psychiczne, uwzględnić czynniki środowiskowe ( np.: dziecko
nadmiernie zdolne, dziecko narażone na ciągły stres, dziecko niewychowane ). Wskazana
jest opieka psychiatry dziecięcego najlepiej w wyspecjalizowanej placówce.
Leczenie:
Psychoedukacja:
-
poradnictwo dla rodziców i nauczycieli,
modyfikowanie postaw rodzicielskich,
psychoterapia indywidualna – terapia rodzinna, terapia małżeńska, praca z dzieckiemtrening: zabawy, poznawczy, rozwiązywania problemów, kompetencji społecznych,
kontrolowania agresji, budowanie poczucia własnej wartości itd.
Zmiana metod wychowawczych:
-
pozytywne wzmocnienie – chwalenie dziecka za spokojną, skoncentrowaną pracę,
dobre wyniki,
angażowanie dziecka w prace domowe i życie rodziny,
poświęcanie dziecku więcej czasu,
zwracanie uwagi na dziecko gdy jest niegrzeczne jest nagrodą za jego niegrzeczność,
terapia w grupie rówieśników.
Dostosowanie metod nauczania do możliwości dziecka:
-
częste przerwy w pracy dostosowane do czasu możliwej pełnej koncentracji dziecka,
posadzenie dziecka z nadpobudliwością w pierwszej ławce,
uporządkowanie miejsca pracy (puste biurko, nie rozpraszające uwagi otoczenie),
angażowanie dziecka w działania ruchowe, gdy tylko jest to możliwe (zetrzyj tablicę,
przynieś kredę, rozdaj zeszyty itd.)
tworzenie specjalnych i indywidualnych programów edukacyjnych.
Farmakoterapia:
-
stosowanie leków pod kontrolą lekarza (leki wprowadzają „porządek” w dziecku
i terapia zewnętrzna będzie dużo skuteczniejsza).
Podejmuje się również metody leczenia dietą. Stosuje się pokarmy bogate w witaminy
grupy B , mikroelementy (cynk, magnez), ewentualnie zioła, miód, olej wiesiołkowy. Należy
usunąć z diety: cukier rafinowany, barwniki, konserwanty, przeciwutleniacze.
Aby dzieci z ADHD dawały sobie radę w szkole, nauczyciel musi zrozumieć, czym jest
zaburzenie i wiedzieć, jak z nimi pracować. Doświadczenia zdobyte w szkole mogą budować,
jak i niszczyć wiarę w siebie i własną inteligencję u dzieci z ADHD.
Aby służyć pomocą w szkole, przedstawiamy 30 wskazówek dla nauczycieli dzieci z ADHD.
Nauczyciele zauważają to, czego nie zauważa wielu specjalistów, że ADHD rzadko pojawia
się w „czystej” postaci – na ogół występuje łącznie z innymi zaburzeniami, takimi jak
specyficzne trudności szkolne, zaburzenia nastroju etc. Zauważają też, że na ADHD ma
wpływ pogoda, że powoduje ono zachowania nieprzewidywalne, a jego leczenie pomimo
obietnic zawartych w literaturze naukowej wymaga wiele czasu i ciężkiej pracy.
30 wskazówek dla nauczycieli jak poradzić sobie z uczniem ADHD w szkole
1. Przede wszystkim upewnij się, że masz do czynienia z ADHD. Jako nauczyciel nie możesz
stawiać diagnozy, ale możesz i powinieneś zadawać pytania na ten temat.
2. Buduj wsparcie. Jeśli masz w klasie więcej niż jedno dziecko z ADHD, może być to
sytuacja bardzo trudna. Szukaj wsparcia ze strony rodziców, szkoły poradni pedagogicznej.
Pozostawaj w kontakcie z rodzicami zapewnij ich, że jesteś po tej samej stronie co oni.
3. Bądź świadomy swoich ograniczeń. Nie bój się prosić o pomoc. Jako nauczyciel nie musisz
być ekspertem w te dziedzinie.
4. Pamiętaj o emocjach związanych z uczeniem się. Dzieci które maja z tym problemy,
potrzebują szczególnej pomocy by odnosić sukcesy, zamiast porażek i rozczarowań.
5. Pamiętaj, że dziecko z ADHD potrzebuje struktury, którą otoczenie narzuciłoby mu z
zewnątrz ponieważ, samo nie potrafi sobie narzucić wewnętrznej struktury. Dzieci z ADHD
potrzebują czegoś, co będzie im przypominało o zadaniach, potrzebują wprowadzenia w
zadanie, nadania kierunku, określenia granic.
6. Ustal zasady i zapisz je w pełnej wersji. Dzieci będą czuły się pewniej wiedząc czego się
od nich oczekuje. Uczeń z ADHD powinien jasno wiedzieć co mu wolno na lekcji, a czego
nie.
7. Powtarzaj wskazówki. Ludzie z ADHD muszą usłyszeć informację więcej niż jeden raz.
8. Nawiązuj często kontakt wzrokowy. Za pomocą kontaktu wzrokowego, możesz
„sprowadzić na ziemie” dziecko z ADHD. Rób to często. Wzrokiem możesz wyrwać dziecko
z rozmyślań, ale też wyrazić zgodę na zadanie pytania lub bez słów okazać akceptacje.
9. Posadź dziecko z ADHD blisko swojego biurka lub tam, gdzie najwięcej przebywasz. To
pomaga zapobiec „odpływaniu”, które jest tak częste u tych dzieci.
10. Ustalaj granice. Ma to działanie hamujące i łagodzące, nie zaś karzące. Rób to od razu i
wprost. Nie wdawaj się w skomplikowane dyskusje. Mów krótko, dobitnie i stanowczo. W
sytuacjach trudnych przejmuj dowodzenie.
11. Niech prowadzone przez ciebie zajęcia będą tak przewidywalne jak to tylko możliwe.
Jeśli zamierzasz wprowadzić urozmaicenia, co robi wielu twórczych nauczycieli, przygotuj
do tego dziecko. Niezapowiedziane zmiany sprawiają dzieciom z ADHD wiele trudności. Z
tego powodu często tracą orientacje.
12. Pozwól w czasie zajęć dziecku z ADHD na trochę luzu w poruszaniu się po klasie, w
ławce.
13. Pozwól dziecku, kiedy to tylko możliwe, brać za siebie odpowiedzialność. Pozwól aby
samo prosiło o pomoc, zamiast mówić mu czego potrzebuje.
14. Przed wyjściem z klasy przypomnij zadanie domowe, sprawdź czy je zapisał. W
zadaniach domowych zwracaj uwagę bardziej na jakość niż na ilość.
15. Obserwuj postępy dziecka i często je komentuj. Dzieciom z ADHD ogromnie przydatne
są częste informacje zwrotne. To im pomaga trzymać się wyznaczonej ścieżki. Pozwala
zorientować się w tym, czego się od nich oczekuje.
16. Rozbijaj duże zadania na mniejsze. Jest to jedna z najważniejszych technik w uczeniu
dzieci z ADHD. Duże zadania często przytłaczają dziecko, które zniechęca się przed ich
podjęciem, emocjonalnie reagując w następujący sposób:” Nigdy nie będę w stanie tego
zrobić”. Poprzez rozbijanie zadania na cząstki, pomagamy dziecku osiągnąć cel.
17. Zauważ każdy sukces dziecka i podkreślaj go, kiedy to tylko możliwe. Dzieci z ADHD
maja często świadomość porażki, dlatego stale potrzebują pozytywnego traktowania.. Nigdy
nie mają dość pochwal. Najbardziej niszczącym aspektem ADHD często nie jest samo
zaburzenie, ale niska samoocena. Zatem nie żałuj dzieciom zachęty, wsparcia, pochwał.
18. Pamięć jest często źródłem problemów u dzieci z ADHD W tej sytuacji ogromnie
pomagają wzmocnić pamięć wszystkie małe sztuczki jakie możemy wymyślić czyli
podpowiedzi, rymy, kody.
19. Ogłaszaj to co masz powiedzieć zanim to zrobisz. Powiedz to, a potem powtórz. .Wiele
dzieci z ADHD uczy się lepiej wzrokowo, niż za pomocą słuchu, bardzo im pomożesz jeśli
zapiszesz to, co chcesz powiedzieć na tablicy.
20. Upraszczaj instrukcje, polecenia. Im prostszy komunikat tym większa szansa, że zostanie
on odebrany przez ucznia z ADHD.
21. Stosuj informacje zwrotne, co pomoże dzieciom nauczyć się obserwować samych siebie.
Dzieci z ADHD są słabymi obserwatorami siebie. Nie mają pojęcia jak doszły do rozwiązania
lub jak się zachowały. Spróbuj zadawać pytania typu: „Czy wiesz co właśnie zrobiłeś?, Jak
mógłbyś to powiedzieć inaczej?”
22. Swoją postawą nie wzmacniaj, lecz wygaszaj zachowania niepożądane. Nie używaj słów:
Ty nigdy...Ty zawsze.. Nie wolno.. Zabraniam.. Musisz natychmiast...Ja ci każę...
23. Oddzielaj zachowania związane z ADHD od czystej złośliwości, niegrzeczności czy
braku wychowania.
24. Stanowczo reaguj na niepożądane, destruktywne zachowania.
25. Prowadź korespondencje: dom- szkoła – dom. Może to naprawdę pomóc w codziennym
kontakcie z rodzicami i pozwoli uniknąć spotkań kryzysowych.
26. Spotykaj się z rodzicami często, a nie tylko wówczas, gdy pojawi się problem lub kryzys.
27. Pisanie ręczne jest trudne dla wielu z tych dzieci. Pozwól, aby prace domowe mogły być
pisane na komputerze.
28. Zachęcaj dziecko do głośnego czytania w domu. Czytaj na głos w klasie, tak często jak to
tylko możliwe. Ucz jak opowiadać historie. Pomagaj dziecku rozwijać umiejętność trzymania
się tematu.
29. Zachęcaj do ćwiczeń fizycznych. Jedną z najlepszych forma terapii ADHD zarówno u
dzieci jak i u dorosłych są ćwiczenia, zwłaszcza intensywne. Pomagają wyładować nadmiar
energii oraz skupić uwagę.
30. Uczul dziecko, aby nie używało ADHD jako wymówki. Większość dzieci kiedy już się
zorientuje czym jest ADHD przechodzą fazę wykorzystywania zaburzenia jako wymówki.
ADHD może służyć jako wyjaśnienie, ale nie może być usprawiedliwieniem popełnionych
błędów. Dzieci musza brać odpowiedzialność za to co robią.
W wyniku zmian cywilizacyjnych coraz więcej dzieci dotyka nadpobudliwość. Zachowania te
są wyraźnie widoczne w zespołach rówieśniczych.
Problemów z koncentracją, nadruchliwością i impulsywnością u uczniów jest coraz
powszechniejszy Kłopoty te wynikają również ze zmian w sposobie wychowywania młodego
pokolenia. Odchodzi się od metod autorytarnych, „dobre zachowanie” wypierane jest przez
„samodzielność”, dziecko doświadcza więcej swobody w domu, mniej czasu spędza na
świeżym powietrzu, więcej telewizorem i komputerem, inaczej się odżywia. Przemiany
obyczajowe i zmiany w modelu rodziny problemy te nasilają.
Mamy nadzieję, że przedstawione tu w dużym skrócie problemy dziecka z ADHD przyczynią
się do innego spojrzenia na funkcjonowanie w szkole i w zespole klasowym uczniów
cierpiących na tę dolegliwość.
Opracowanie: Monika Tryc