Kwiatkowska Joanna Tarnogórska Agata

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
Polska w strefie EURO – wyzwania organizacyjne
Autor:
Joanna Kwiatkowska
Agata Tarnogórska
Promotor:
prof. nadzw. dr hab. Jan Ostoj
Bielsko-Biała, rok 2016
Strona 1 z 30
Spis treści
Wstęp ……………………………………………………………………………………….3
1
Architektura strefy EURO…………………………………………………………….4
2
Proces przyjęcia EURO – wybór scenariusza…………………………………………8
3
Integracja ze strefą euro w Polsce…………………………………………………….13
4
EURO w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym – banknoty i monety, rynek
kapitałowy…………………………………………………………………………….16
5
Zmiany w administracji publicznej………………..………………………………….20
6
Ochrona konsumentów……….……………………………………………………….21
7
Zmiany prawne jako konsekwencja wprowadzenia EURO….……………………….23
8
Polityka informacyjna związana z procesem wprowadzenia EURO………………….24
Podsumowanie……………………………………………………………………………….28
Literatura…………………………………………………………………………………….29
Spis rysunków……………………………………………………………………………….30
Załącznik…………………………………………………………………………………….30
Strona 2 z 30
Wstęp
W roku 2004 Polska wchodząc do Unii Europejskiej i stając się członkiem Unii Gospodarczej
i Walutowej zobowiązała się do przyjęcia EURO – wspólnej waluty Unii Europejskiej.
Zobowiązanie to zostanie jednak zrealizowane po spełnieniu kryteriów konwergencji gospodarczej
(zbliżeniu się poziomu gospodarczego Polski z państwami członkowskimi Unii Europejskiej) i
prawnej (czyli zapewnieniu zgodności prawa Polskiego z prawem Unii Europejskiej). Aktualnie
Polska jest członkiem Unii Europejskiej posiadający status kraju z derogacją, czyli z wyłączeniem
(może być bezterminowe) państwa członkowskiego Unii Europejskiej z obowiązku wypełniania
części (specjalnie wynegocjowanych) zobowiązań płynących ze stosowania prawa Unii. Zatem
można stwierdzić iż członkostwo Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej nie jest pełne.
Euro mogą przyjąć tylko państwa będące członkami Unii Europejskiej. Wymogi przyjęcia euro
zostały określone w Traktacie z Maastricht z 1992 r. i zostały one określone w poszczególnych
obszarach w następujący sposób:
1. Deficyt budżetowy - roczny deficyt finansów publicznych kraju nie może
przekroczyć 3% jego PKB;
2. Dług publiczny - całkowity nagromadzony dług nie może przekroczyć 60% PKB
danego kraju (mogą wystąpić wyjątki przy przewidywaniach o stale obniżającym się
długu);
3. Inflacja – wzrost cen w skali roku nie może wynosić więcej niż 1,5 punktu
procentowego powyżej inflacji w trzech krajach strefy euro o najniższej stopie
inflacji;
4. Stopy procentowe – długoterminowe stopy procentowe kraju kandydującego nie
mogą odbierać o więcej niż 2 punkty procentowe od średnich stóp procentowych w
trzech państwach członkowskich mających najniższe stopy procentowe w poprzednim
roku.
5. Kursy walut – nie może przekraczać określonego marginesu wahań potwierdzając
stabilność gospodarki do przyjęcia euro.
Oprócz spełnienia w/w kryteriów konwergencji, które są wskaźnikiem oceny stabilności, kondycji i
Strona 3 z 30
równowagi finansów publicznych ważne jest również zapewnienie spójności przepisów dotyczących
krajowego banku centralnego z przepisami strefy euro. Ułatwi to skuteczne wdrażanie unii
gospodarczej i walutowej oraz zapewni warunki wzrostu gospodarczego.
Jakkolwiek dzisiejsza sytuacja w Polsce, przede wszystkim polityczna nie wskazuje na to, aby
w najbliższych latach była wola szybkiego wejścia do strefy EURO, to w naszej pracy skupimy się na
przedstawieniu planu organizacyjnego działań oraz wyzwań, które musiałyby być podjęte w chwili
gdy decyzja o wejściu do strefy EURO zostanie podjęta i określony zostanie ostateczny termin
wejścia. Przyjęcie waluty euro jest procesem bardzo złożonym wymagającym działań o charakterze
prawnym i organizacyjnym zarówno przez Bank Centralny jak i inne instytucje w Polsce. Wszystkie
założenia w niniejszej pracy mają charakter ogólny i nie są wiążące. Proces wejścia do strefy EURO
wiąże się z przyjęciem mechanizmu kursu waluty ERM II, zbadaniem przez Komisję Europejską i
Europejski Bank Centralny spełnienia przez nasz kraj kryterium konwergencji gospodarczej i
politycznej oraz podjęcia przez Radę Unii Europejskiej decyzji o uchyleniu derogacji.
W decyzji o uchyleniu derogacji określa się termin uchylenia derogacji czyli datę przyjęcia euro jako
waluty danego państwa. Rada ECOFIN ustala ponadto w drodze rozporządzeń, datę wprowadzenia w
państwie członkowskim banknotów i monet euro do obiegu, z uwzględnieniem daty zaproponowanej
przez dany kraj oraz kursu, po jakim waluta narodowa będzie wymieniana na euro (nieodwołalny
kurs wymiany).
1 Architektura strefy EURO
Strefa EURO obejmuje 19 z 28 krajów Unii Europejskiej i jest ona obszarem stosowania jednej
wspólnej waluty – EURO.
Europejski Bank Centralny (EBC) to bank centralny strefy euro z siedzibą we Frankfurcie nad
Menem. Jest on centralną instytucją dwóch systemów: Eurosystemu i Europejskiego Systemu
Banków Centralnych (ESBC) 1 , działający na podstawie Traktatu o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej2 . Europejski System Banków Centralnych (ESBC) został zatem utworzony na mocy
1
2
www.mf.gov.pl (dostęp: 11 lutego 2016).
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 26.X.2012 (C326) – teks jednolity artykuł 129
Strona 4 z 30
traktatu z Maastricht oraz Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego
Banku Centralnego. ESBC obejmuje Europejski Bank Centralny (EBC) i krajowe banki centralne
wszystkich państw członkowskich UE3.
Eurosystem4 składa się z banku centralnego strefy euro oraz krajowych banków centralnych tych
państw członkowskich UE które przyjęły euro. Podstawowy cel Eurosystemu to stabilizacja cen.
Według definicji Rady Prezesów ceny są stabilne, gdy wzrost cen artykułów i usług konsumpcyjnych
w strefie euro (mierzony wskaźnikiem HICP) w ujęciu rok do roku jest niższy, ale bliski 2%. Dążąc
do utrzymania stabilności cen, Rada Prezesów stara się utrzymać stopy inflacji w średnim okresie na
poziomie nieznacznie poniżej 2%.5
ESBC to system, którego elementami jest bank centralny strefy euro oraz wszystkie banki centralne
państw członkowskich UE, w tym NBP. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, mówi iż
głównym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen, wspieranie polityki gospodarczej UE, a także
ustalanie strategii i prowadzenie polityki pieniężnej Unii, prowadzenie operacji walutowych, nadzór
oraz zarządzanie oficjalnymi rezerwami walutowymi, wspieranie sprawnego funkcjonowania
systemów płatniczych6. EBC zapewnia też realizację zadań powierzonych ESBC7.
Od samego początku zakładano, iż Eurosystem i Europejski System Banków Centralnych (ESBC)
będą współistnieć do momentu, w którym w całej UE przyjęta zostanie jedna waluta - euro.
3
Europejski Bank Centralny Eurosystem Europejski System Banków Centralnych publikacja Strona 12 Europejski Bank
Centralny 2008 ISBN 978-92-899-0280-9 (online)
4
Artykuł 282 ustęp 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
5
Europejski Bank Centralny Eurosystem Europejski System Banków Centralnych publikacja Strona 12 Europejski Bank
Centralny 2008 ISBN 978-92-899-0280-9 (online)
6
Protokół (Nr 4) w Sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 26.10.2012 C 326/231 Artykuł 3, pkt. 3.1
7
Protokół (Nr 4) w Sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 26.10.2012 C 326/231 Artykuł 5, pkt. 5.1 i Artykuł 6, pkt. 6.1
Strona 5 z 30
Rys. 1 Schemat organizacyjny Europejskiego Banku Centralnego
Źródło: na podstawie EBC Stabilność Cen – dlaczego jest ważna także dla ciebie? Frankfurt nad Menen 2009, s. 56
Do zadań EBC i Eurosystemu należy8:
•
realizowanie polityki pieniężnej strefy euro, utrzymywanie stabilności cen,
•
publicznie ogłaszanie swojej strategii polityki pieniężnej wraz z oceną zmian w sytuacji
gospodarczej w UE,
•
zbieranie przy wsparciu krajowych banków centralnych od władz krajowych lub też
bezpośrednio od podmiotów gospodarczych niezbędnych informacji statystycznych
wykorzystywanych przy realizacji zadań,
•
publikowanie biuletynów miesięcznych, raportów rocznych i analiz,
•
zezwalanie na emisję banknotów i zatwierdzanie jej wielkości, a także wielkości emisji monet
w strefie euro, starając się zapobiegać nadmiernej ich ilości wprowadzanej do obiegu,
•
utrzymywanie roboczych kontaktów z odpowiednimi organami i forami, na szczeblu unijnym
i międzynarodowym,
•
8
pełnienie roli doradczej dla organów państw członkowskich poprzez wyrażane opinie,
www.mf.gov.pl (dostęp: 11 lutego 2016) oraz Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20 września 2011 r.
w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (wersja przekształcona)(EBC/2011/14)
(2011/817/UE) Artykuł 1 i załączniki I i II (mi. Zał. I pkt. 1.2, zał. I dodatek 4 pkt 2)
https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/l_33120111214pl00010095.pdf
https://www.ecb.europa.eu/ecb/legal/pdf/c_32620121026pl_protocol_4.pdf
Strona 6 z 30
zalecenia,
•
przekazywanie szczegółowych wytycznych bankom centralnym dotyczące operacji
otwartego rynku i kredytowych (wartość, czas, termin), przy jednoczesnej koordynacji
i monitoringu prowadzenia polityki pieniężnej,
•
interweniowanie na rynku walutowym we współpracy z poszczególnymi bankami
centralnymi,
•
monitorowanie ryzyka finansowego, polegające na ocenie ryzyka związanego z papierami
wartościowymi,
•
ustalanie strategii zarządzania rezerwami walutowymi EBC,
•
przyczynianie się do stabilności systemu finansowego poprzez monitorowanie systemu
finansowego strefy euro oraz udział w zarządzaniu w sytuacjach kryzysowych i procesach
przywracania stabilności systemu bankowego.
EBC (na potrzeby realizacji celów Eurosystem) ma do dyspozycji zestaw instrumentów polityki
pieniężnej: prowadzi operacje otwartego rynku, oferuje operacje kredytowo-depozytowe oraz
nakłada
na
instytucje
kredytowe
wymóg
utrzymywania
określonej
wysokości
rezerw
9
obowiązkowych na rachunkach w Eurosystemie .
Wykorzystując te instrumenty EBC realizuje:
operacje otwartego rynku: podstawowe operacje refinansujące, dłuższe operacje
refinansujące, operacje dostrajające oraz operacje strukturalne w formie emisji certyfikatów
dłużnych EBC;
operacje kredytowo-depozytowe, w ramach których dostępne są kredyty w banku centralnym
i depozyty w banku centralnym;
ustala stopę rezerwy obowiązkowej.
Obecnie stosowane są następujące instrumenty finansowe:
- mające zapewnić płynność długoterminową płynność operacje otwartego rynku (ang. longer-term
refinancing operations, LTROs).
- bezwarunkowe transakcje monetarne (OMT): EBC w 2012 r. wprowadził także możliwość
prowadzenia na wtórnych rynkach skupu obligacji skarbowych państw strefy euro (w miejsce
prowadzonych dotychczasowych programów dotyczących zakupu zabezpieczonych obligacji (ang.
Covered Bond Purchase Programme, CBPP) oraz rynków papierów wartościowych (ang. Securities
9
WYTYCZNE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 20 września 2011 r. w sprawie instrumentów
i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 331/1 14.12.2011) załącznik nr 1,
rozdział 1.3
Strona 7 z 30
Markets Programme, SMP).
2 Proces przyjęcia EURO – wybór scenariusza
Obecnie możliwe są dwa podstawowe warianty przyjęcia waluty EURO: scenariusz madrycki
(z okresem przejściowym) lub scenariusz określany jako „Big-bang”10.
Rys. 2. Scenariusz madrycki
Źródło: na podstawie „Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów i monet euro
w kontekście…” NBP, listopad 2008 s.10
W scenariuszu madryckim banknoty i monety narodowe nadal posiadają status prawnego środka
płatniczego, równolegle funkcjonuje waluta narodowa w formie gotówkowej i bezgotówkowej oraz
euro tylko w formie bezgotówkowej, ustala się nieodwołalny kurs wymiany waluty narodowej na
euro, podmioty mogą swobodnie ustalać czy w operacjach bezgotówkowych stosują euro czy też
walutę narodową, banki automatycznie dokonują przeliczenia walut w zależności od rachunku
uznawanego natomiast euro jest obowiązkową jednostka rozliczania narodowego banku centralnego
10
Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro, Euroopracowania nr 11/2011,
Sierpień 2011, Biuro pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia euro przez Rzecząpospolitą Polską s.7
Strona 8 z 30
z Eurosystemem. Dla przygotowania sprawnego przejścia na euro wymagany jest okres przejściowy
między zastąpieniem walut uczestniczących Państw Członkowskich przez euro celem
wprowadzeniem banknotów i monet euro; a w tym okresie, jednostki waluty krajowej będą określane
jako podjednostki euro; co pozwoli ustanowić równowagę prawną pomiędzy euro a walutą krajową.
W scenariuszu „Big-bang” przyjęcie euro jako waluty (w rozliczeniach gotówkowych
i bezgotówkowych) odbywa się jednocześnie, nie ma okresu przejściowego. Możliwe jest
wprowadzenie okresu „phasing out” (wycofanie) - stosowanie odniesień do waluty narodowej przez
okres do 1 roku w niektórych dokumentach i instrumentach finansowych przyjmując iż mają one
charakter wygasający.
Rys. 3. Scenariusz „Big-Bang”
Źródło: na podstawie Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów i monet euro
w kontekście… NBP, listopad 2008, s.10
Strona 9 z 30
Rys. 4. Scenariusz „Big-Bang” z okresem „phasing out
Źródło: na podstawie Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro,
Euroopracowania nr 11/2011, Sierpień 2011, Biuro pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia euro przez Rzecząpospolitą
Polską s. 8
Scenariusz madrycki stosowany był przy pierwszym wprowadzeniu euro (w roku 2002 przez 12
pierwszych państw UE przyjmujących euro), natomiast scenariusz „Big-bang” w okresie
późniejszym przez kraje „dołączające” do strefy euro.
Obydwa dostępne warianty mają swoje wady i zalety, dokładne ich określenie oraz wynikających
z nich konsekwencji winno stanowić podstawę do wyboru przez nasz kraj modelu wprowadzenia
euro.
Scenariusz madrycki wady i zalety
Dla tego scenariusza okres przejściowy został zdefiniowany w Rozporządzeniu Rady WE Nr 974/98
z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro jako „okres rozpoczynający się dnia 1 stycznia
1999 r. i zakończony dnia 31 grudnia 2001 r.”. W dniu 1 stycznia 1999 r. jedenaście państw Unii
Europejskiej, a od 1 stycznia 2001 r. także Grecja, przystąpiło do kolejnego - trzeciego etapu Unii
Gospodarczo Walutowej. Na podstawie przyjętego scenariusza w grudniu 1995 r. w Madrycie przez
Radę Europejską (scenariusz ten zwany od miejsca podpisania madryckim) zakładał w pierwszej
fazie przyjęcie euro bezgotówkowego, czyli występowanie dwóch walut na terenie kraju. Podmioty
gospodarcze i osoby prywatne mają swobodę wyboru waluty pomiędzy euro a walutą narodową11.
11
Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro, Euroopracowania nr 11/2011,
Strona 10 z 30
Teraz coraz częściej uważa się iż okres przejściowy potrzebny był do wyprodukowania, dystrybucji
i wprowadzenia do obiegu banknotów i monet euro. Scenariusz ten ilustruje rys. 2, który przedstawia
daty związane z wprowadzeniem euro przez pierwszych 11 państw.
Zasady stosowane w okresie przejściowym:
– waluty narodowe w formie gotówkowej i bezgotówkowej funkcjonują równolegle natomiast euro tylko w formie bezgotówkowej;
– dotychczasowe waluty narodowe zostały określone w euro - powiązane z euro nieodwołalnym
kursem wymiany;
– banknoty i monety narodowe nadal posiadały status prawnego środka płatniczego na terenie państw
strefy euro;
– obowiązywała zasada „brak nakazu, brak zakazu”;
– euro było obowiązkowo jednostką rozrachunkową EBC i banków centralnych uczestniczących
Państw Członkowskich.
W nowelizacji Rozporządzenia WE Nr 974/98 z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro
zostało zdefiniowane iż okres przejściowy może być maksymalnie trzy letni12.
Zalety zastosowanego scenariusza madryckiego:
– był zastosowany na gospodarkach porównywalnych i większych od Polskiej
– zapewnił możliwość elastycznego przystosowania systemów rozliczeniowych u wszystkich
uczestników rynku walutowego
– zapewnił elastyczne przygotowanie obywateli do zmiany.
Wady zastosowanego scenariusza madryckiego:
– większe koszty wprowadzenia euro niż pozostałych scenariuszach
– „podwójny okres walutowy” może skłaniać do próby odwrócenia procesu u części
społeczeństwa
– konieczność wprowadzenia przepisów przejściowych.
Scenariusz „Big-bang” wady i zalety
Nowelizacja Rozporządzenia Rady WE Nr 974/98
13
pozwoliła na wprowadzenie euro
z zastosowaniem scenariusza „big-bang”. Scenariusz „big-bang” zakłada, że przyjęcie euro w formie
12
13
Sierpień 2011, Biuro pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia euro przez Rzecząpospolitą Polską s. 6
Rozporządzenie Rady (WE) NR 974/98 z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro, Artykuł 1, pkt. h
Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r.
Strona 11 z 30
bezgotówkowej jest tożsame w czasie z wprowadzeniem gotówki euro do obiegu. Zatem można
przyjąć iż scenariusz „big-bang” jest szczególnym przypadkiem scenariusza madryckiego, gdzie
okres przejściowy jest skrócony do zera. Ten scenariusz nie wymaga wprowadzenia przepisów
przejściowych.
Zalety:
– był możliwy do zastosowania we wszystkich krajach UE wprowadzających euro po roku
2002
– brak konieczności wprowadzenia przepisów przejściowych
– jednokrotne poniesienie kosztów
Wady:
– brak możliwości wycofania się z procesu
– prawdopodobny odbiór społeczny poniesienia dodatkowych kosztów związanych między
innymi z koniecznością przygotowania znacznych dodatkowych rezerw walutowych,
koniecznością przeprowadzenia wielu operacji w godzinie zero, co wiąże się z potrzebą
angażowania znacznych dodatkowych zasobów (technicznych, organizacyjnych)
– prawdopodobne problemy w początkowych dniach w obrocie gotówkowym
Scenariusz „Big-bang” z okresem „phasing out”
Ta sama nowelizacja Rozporządzenia Rady WE Nr 974/98 14 pozwoliła na wprowadzenie euro
z zastosowaniem scenariusza „big-bang”z okresem "phasing out". Jest to zatem ten sam scenariusz co
opisany powyżej, natomiast dodany jest okres "phasing out". „Phasing-out” (okres stopniowego
wycofywania) oznacza okres nieprzekraczający jednego roku, rozpoczynający się w dacie przyjęcia
euro, który ma zastosowanie wyłącznie w tych państwach członkowskich, w których data przyjęcia
euro pokrywa się z datą wymiany pieniądza gotówkowego. W okresie „phasing-out” można stosować
zarówno walutę narodową jak i/lub walutę EURO w dokumentach takich jak: faktury, sprawozdania
finansowe przepisy ustawowe i wykonawcze, działania administracyjne, decyzje sądów, umowy,
jednostronne akty prawne, instrumenty płatnicze niebędące banknotami i monetami oraz inne
instrumenty mające skutki prawne. Stosowanie waluty narodowej w ww. dokumentach musi mieć
charakter wygasający. Wybór opcji „phasing-out” nie wpływa na logistyczne aspekty operacji
wymiany gotówkowej.
14
Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r.
Strona 12 z 30
Zalety:
– stosowany we wszystkich krajach UE wprowadzających euro po roku 2002
– brak konieczność wprowadzenia przepisów przejściowych
– jednokrotne poniesienie kosztów
– lepsza kontrola nad zmianami cen, lepszy odbiór społeczny
Wady:
– brak możliwości wycofania się z procesu
– większe koszty niż w czystym scenariuszu „big-bang” poprzez stosowanie dwóch walut
– prawdopodobne problemy w początkowych dniach w obrocie gotówkowym.
Wybranie scenariusza, który naszym zdaniem powinien być stosowany i zostanie opracowany
w dalszej części pracy to scenariusz „Big-bang” z okresem „phasing out”. To co przemawia za nim to:
szybkie działanie i relatywnie niskie koszty, które muszą być poniesione oraz psychologiczny efekt,
który pozwoli ograniczyć przekonanie społeczeństwa, iż zmiana waluty spowoduje wzrost cen.
3 Integracja ze strefą euro w Polsce
Dla Polski wejście do strefy euro stanowi strategiczny cel, którego realizacja na obecnym etapie
obejmuje działania na rzecz maksymalizacji korzyści i ograniczenia zagrożeń wynikających
z przyszłej zamiany waluty. W związku z tym zostały sformułowane cztery filary bezpiecznej
integracji Polski ze strefą euro.
Filar pierwszy stanowi ukierunkowanie polityki gospodarczej Polski na trwałe wypełnienie
kryteriów konwergencji, w szczególności kryterium dotyczącego dyscypliny fiskalnej. Stabilna
perspektywa wypełnienia kryteriów w horyzoncie dwóch lat uczestnictwa w ERM II oraz osiągnięcie
porozumienia politycznego co do przeprowadzenia zmian legislacyjnych niezbędnych do przyjęcia
wspólnej waluty stanowią warunki przystąpienia do tego mechanizmu15.
15
Warunki te zostały sformułowane przez rząd w 2010 r. w dokumencie Uwarunkowania realizacji kolejnych etapów
Mapy Drogowej Przyjęcia Euro przez Polskę.
Strona 13 z 30
Filar drugi to podjęcie dodatkowych działań wzmacniających potencjał i elastyczność polskiej
gospodarki, w tym w obszarze instytucjonalnym. Jak pokazały przykłady niektórych krajów strefy
euro, wypełnienie kryteriów konwergencji nominalnej nie chroni przed utratą konkurencyjności i nie
gwarantuje skuteczności alternatywnych mechanizmów dostosowawczych, a skala korzyści
z przyjęcia euro jest uwarunkowana prowadzoną polityką gospodarczą. Brak odpowiedniego
przygotowania przed przyjęciem euro do funkcjonowania w unii walutowej, która po reformie
instytucjonalnej charakteryzuje się coraz większymi ograniczeniami autonomii polityki gospodarczej
– znacząco wykraczającymi poza politykę pieniężną i kursową – może skutkować powieleniem
scenariusza kryzysowego obserwowanego w peryferyjnych państwach strefy euro. Dlatego w ramach
prac przygotowawczych do wprowadzenia euro w Polsce prowadzone są niezbędne analizy – w tym
we współpracy z Bankiem Światowym – mające na celu wskazanie pożądanego kształtu polityki
gospodarczej na drodze do euro z uwzględnieniem zmieniających się uwarunkowań. Dotyczą one
m.in. zdiagnozowania potencjalnych problemów oraz zaproponowania rozwiązań na rzecz wzrostu
konkurencyjności polskiego eksportu oraz poprawy elastyczności rynku produktów.
Filar trzeci obejmuje gruntowne przygotowanie techniczno-organizacyjnej strony procesu.
Dotychczas opracowano dwa kluczowe dokumenty: Ramy Strategiczne Narodowego Planu
Wprowadzenia Euro, przyjęte przez Radę Ministrów w 2010 r., oraz Narodowy Plan Wprowadzenia
Euro (NPWE), zatwierdzony w 2011 r. przez Komitet do spraw Europejskich. Tym samym
większość prac w obszarze praktycznych przygotowań, które mogły być prowadzone na obecnym
etapie (bez znajomości daty wprowadzenia euro), została już zakończona. Jednak biorąc pod uwagę
skalę zmian instytucjonalnych w Unii Europejskiej i strefie euro, za celową uznano aktualizację
NPWE w zakresie konsekwencji tych zmian dla strategii przygotowań do wprowadzenia euro w
Polsce. Od rezultatu tych zmian zależy bowiem obszar koniecznych dostosowań (ekonomicznych i
prawnych) oraz bilans korzyści i kosztów z wprowadzenia wspólnej waluty. Termin zakończenia
prac nad aktualizacją NPWE jest warunkowy względem zakończenia głównych prac nad reformą
kształtu instytucjonalnego Unii Gospodarczej i Walutowej.
Filar czwarty stanowi zaś ustabilizowanie sytuacji w strefie euro, a w szczególności potwierdzenie
rzeczywistej skuteczności podjętych reform i kompletność architektury instytucjonalnej strefy euro.
Kryzys ujawnił niedoskonałość i niekompletność dotychczasowego systemu instytucjonalnego strefy
euro. W rezultacie są wdrażane liczne nowe rozwiązania o charakterze fundamentalnym, stanowiące
odpowiedź na zidentyfikowane słabości UGW. Wprowadzane reformy w ramach UE i strefy euro
wpływają istotnie na bilans korzyści i kosztów przyjęcia euro przez Polskę. Jednak rzeczywista
skuteczność nowych rozwiązań, a więc i korzyści z ich wprowadzenia, zostanie ujawniona dopiero w
praktyce ich funkcjonowania.
Strona 14 z 30
Ze względu na dużą niepewność co do terminu wypełnienia warunków bezpiecznej integracji Polski
ze strefą euro, obecnie rząd nie określa przewidywanej daty przyjęcia wspólnej waluty.
Rząd uznaje jednak za korzystne dla Polski kontynuowanie przygotowań do wprowadzenia euro,
w szczególności w zakresie filarów I i II strategii integracji. W ramach III i IV filaru strategii
integracji międzyinstytucjonalna struktura organizacyjna ds. wprowadzenia euro przez RP na bieżąco
analizuje zmiany instytucjonalne w strefie euro pod kątem ich konsekwencji dla procesu
przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce. Ponadto, rząd aktywnie uczestniczy w pracach
mających na celu trwałą poprawę stabilności wspólnego obszaru walutowego, przyczyniając się tym
samym do realizacji IV filaru strategii integracji.
Obecnie bezpośrednim celem wskazanych działań rządu jest zatem zapewnienie gotowości do
przyjęcia euro w momencie, gdy zostaną spełnione wskazane powyżej warunki. Stąd obecne
podejście określane jest jako „przygotowuj się i obserwuj” (ang. get ready and see). Działania
struktury organizacyjnej ds. przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce wychodzą bowiem
znacznie poza bierną obserwację rozwoju warunków zewnętrznych16.
Narodowy Komitet
Przewodniczący : Pełnomocnik Rządu
Wiceprzewodniczący: Pełnomocnik Zarządu NBP
Biuro Pełnomocnika
Rządu ds.
Wprowadzenia Euro
Rada Koordynacyjna
Przewodniczący : Pełnomocnik Rządu
Wiceprzewodniczący: Pełnomocnik Zarządu NBP
Strategii Komunikacyjnej
Ochrony Konsumentów
Przedsiębiorstw
Niefinansowych
Wprowadzenia
Banknotów i Monet Euro
Sektora Finansowego i
Stabilności Finansowej
Administracji Publicznej
Dostosowań Prawnych
Makroekonomicznych
Zespoły Robocze ds.
Grupy Zadaniowe
Rys. 5. Struktura organizacyjna Biura Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro
Źródło: www. nbp.pl – konferencja 05/11/2009 „Euro w Polsce”
16
www.mf.gov.pl (dostęp: 29.03.2016) opracowanie: „Wieloletni plan finansowy Państwa na lata 2015-2018” Rada
Ministrów kwiecień 2015 r., s.10-11.
Strona 15 z 30
Zadania Komitetu:
- przygotowanie i przedstawienie Radzie Ministrów propozycji działań lub wniosków
- współdziałanie z Pełnomocnikiem Rządu w zakresie monitorowania działań organów administracji
rządowej.
Zadania Rady:
- współpraca z Pełnomocnikiem Rządu w zakresie monitorowania ewentualnych zagrożeń
i koordynowania prac przygotowawczych
- opracowanie Narodowego Planu Wprowadzenia Euro
Zespoły Robocze – główne zadania wspólne:
- przygotowywanie zaleceń, ekspertyz i opinii
- przygotowywanie wsadów do Narodowego Planu Wprowadzenia Euro.
4 EURO w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym – banknoty
i monety, rynek kapitałowy
Wprowadzenie euro wpłynie w sposób zdecydowany na szeroko rozumiany rynek finansowy
w naszym kraju. Poczynając od osobistych portfeli w naszych kieszeniach a kończąc na
instrumentach finansowych, którymi obracają instytucje finansowe. Ważne jest to, że zmienią się
całe obszary związane z życiem, gospodarką, ekonomią itd.
Pierwszym i dotykającym w sposób bezpośredni elementem jest zamiana monet i banknotów którymi
posługują się wszyscy obywatele naszego kraju. Ważne jest zatem sprawne przeprowadzenie
wymiany używanej gotówki, a co za tym idzie poznanie nowych środków płatniczych. Konieczna
jest szeroka akcja informacyjna o nowych środkach płatniczych, w której szczególnie powinni być
uwzględnieni ludzie, którzy mieli bardzo mały kontakt z euro. Przeprowadzenie profesjonalnej akcji
informacyjnej, która winna dotrzeć do wszystkich ludzi używających złotówki jest bardzo istotne,
można powiedzieć nawet więcej - jest elementem koniecznym. Powinno się ono rozpocząć w okresie
około roku przed datą wprowadzenia euro. Biorąc pod uwagę zakres tej akcji konieczne jest
zabezpieczenie znacznych środków na jej przeprowadzenie.
Strona 16 z 30
Realizacja zadań związanych z wprowadzeniem euro gotówkowego wymaga rozstrzygnięć
w następujących obszarach:
A. organizacji wymiany, w tym w szczególności:
wyboru scenariusza wprowadzenia euro oraz określenie terminów z tym związanych (okres
przejściowy, okres podwójnego obiegu, data zakończenia wymiany złotego na euro),
zaplanowania sposobu pozyskania monet i banknotów oraz ich transportu, w zależności od
przyjętego scenariusza,
B. zaopatrzenia w monety, w tym w szczególności:
wyboru motywów dla strony narodowej, zaprojektowania, uzgodnienia projektów z KE
i weryfikacji technicznej i technologicznej, podpisania Memorandum of Understanding,
zorganizowania produkcji monet,
przewozu monet od producenta do NBP / oddziałów okręgowych NBP,
zaopatrzenia pierwotnego i wtórnego,
C. pozyskania banknotów z Eurosystemu, w tym w szczególności:
podpisania umowy w sprawie pożyczki,
przywozu banknotów do NBP / oddziałów okręgowych NBP,
D. zaopatrzenia pierwotnego i wtórnego, w tym w szczególności:
przeprowadzenia akcji informacyjnej w sprawie wcześniejszego zaopatrzenia w euro,
określenia zapotrzebowania banków,
przygotowania przez NBP umów dla banków oraz opracowania systemu zachęt dla
wcześniejszego zaopatrywania,
zaopatrzenie w monety i banknoty banków i innych instytucji,
dostosowania bankomatów,
E. wycofywania z obiegu banknotów i monet nominowanych w złotych, w tym w szczególności:
gromadzenia wycofywanej gotówki i jej przeliczania17,
niszczenie monet i banknotów.
Ważniejsze zadania, jakie należy rozwiązać w obszarze obrotu gotówkowego w związku z
wprowadzeniem euro sprowadzają się do:
- sformułowania zasad i miejsca wymiany środków gotówkowych będących w posiadaniu osób
17
www.nbp.pl (dostęp: 17/02/2016). Opracowanie „Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce
banknotów i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), NBP
listopad 2008, s. 21
Strona 17 z 30
indywidualnych oraz innych podmiotów (a w szczególności podmiotów handlowych, świadczących
usługi dla ludności, administracji publicznej), określenia zasad dystrybucji pakietów startowych
(oraz ich wartości) dla osób fizycznych i innych, ustalenia czasu trwania powszechnej możliwości
wymiany środków płatniczych oraz możliwości i powszechności wymiany (NBP, banki komercyjne,
poczta czy też inne jeszcze punkty);
- dostosowania kas fiskalnych: obecnie produkowane coraz częściej wyposażone są w mechanizm
pozwalający ustalić datę zmiany waluty, w starszy konieczne jest wgranie nowego oprogramowania
(i tu może być pewien problem – konieczny czas na dotarcie serwisu), jednak z każdym kolejnym
rokiem w związku z wymianą sprzętu na nowy ewentualny problem jest coraz mniejszy,
- dostosowań w obszarze gospodarki bankomatowej jako iż w większości mogą być wyposażone
w dwie różne waluty a tylko oprogramowanie zdecyduje o zmianie problem zmiany waluty nie
będzie rodził jakichkolwiek problemów, aspektem na który należy zwrócić uwagę to fakt
zdecydowanie większego zapotrzebowania na środki w pierwszych dniach po zmianie waluty ale
biorąc pod uwagę doświadczenia innych krajów nie powinno być z tym problemów,
– działań logistycznych związanych z pozyskaniem banknotów i monet euro na potrzeby
wymiany, ich przechowywaniem oraz dystrybucją m.in. w okresie podwójnego obiegu,
– działań zapewniających bezpieczne wycofywanie z obiegu banknotów i monet waluty narodowej
i ich niszczenie,
– działań zapewniających przygotowanie zestawów startowych (przykładowo na Malcie były
dostępne od 1.12.2007 dwa zestawy monet: „Biznesowy” o wartości 131 EURO i „Indywidualny”
o wartości 11,65 EURO – które można było nabyć w lokalnych bankach18)
– działań na rzecz zapewnienia kampanii informacyjno-szkoleniowych.
Natomiast najistotniejsze zadania, jakie należy rozwiązać związku z wprowadzeniem euro
w obszarze obrotu bezgotówkowego to:
18
Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego,
Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku Centralnego - Wprowadzenie euro na Cyprze i Malcie KOM/2008/0204
wersja ostateczna */Numer CELEX: 52008DC0204
Strona 18 z 30
- przewalutowanie środków na rachunkach, które powinno odbyć się w tym samym
momencie - w obecnych systemach informatycznych nie stanowi to większego problemu;
- wprowadzenie zasady realizacji transakcji pomiędzy rachunkami zakładającej natychmiastowe
przejście z waluty narodowej na euro
- wprowadzenie zasady rozliczania transakcji kartowych w momencie zmiany w oparciu o
sztywny kurs dla transakcji nie realizowanych natychmiast;
- wprowadzenie zasady rozliczania transakcji z odroczonym terminem płatności – przyjęcie
zasady iż obciążenie jest przeliczane po sztywnym kursie
Jeżeli chodzi o rynek kapitałowy, to wprowadzenie euro wymaga następujących działań
organizacyjnych:
- wprowadzenia zasady, iż zmiana stopy procentowej w odniesieniu do kredytów i depozytów
opartych o zmienną bazę (np. WIBOR, WIBID) następuję poprzez zmianę na bazę EURIBOR,
- wprowadzenia zmiany na rynku transakcji terminowych (transakcje forward, fra, irs, opcje
walutowe, ale też transakcje na stopę procentową, transakcje pochodne...) zostaną one rozliczone w
oparciu o przyjęty kurs wymiany w ustalonych terminach realizacji dla transakcji walutowych, a w
oparciu o EURIBOR dla transakcji na stopę procentową.
Przewalutowanie rachunków klientów oraz produktów kredytowych w złotych na euro powinno
przebiegać zgodnie z nieodwołalnym kursem wymiany. Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej
z 23 kwietnia 1998 r. dotyczącym opłat bankowych za przeliczenie na euro, banki powinny dokonać
przeliczeń bez pobierania jakichkolwiek opłat od klientów. O takiej operacji banki odpowiednio
wcześniej muszą poinformować klientów. Wprowadzenie euro nie może być powodem do zmian
umów, w tym też dotyczących kredytów lub prowadzenia rachunków bankowych (zasada ciągłości,
obejmująca między innymi umowy, zawarta w art. 3 rozporządzenia Rady 1103/97)19.
O skali zapotrzebowania na nowe środki płatnicze mówią nam dane zbierane przez NBP. Jak wynika
z aktualnych danych o podaży pieniądza przygotowanych przez Narodowy Bank Polski, w obiegu
znajduje się 147,5 mld złotych "żywej" gotówki. Na rachunkach bankowych Polacy zgromadzonych
19
Rozporządzenie Rady 1103/97/WE z 17 czerwca 1997 r. w sprawie niektórych postanowień dotyczących
wprowadzenia euro.
Strona 19 z 30
mają 310,7 mld złotych. Z kolei na lokatach terminowych znajduje się łącznie 306,8 mld złotych20.
5 Zmiany w administracji publicznej
Euro jako środek płatniczy wpłynie na funkcjonowanie wielu instytucji i urzędów - należy więc
wypracować procedury, które pozwolą na sprawne przejście Polski przez ten proces. Przede
wszystkim niezbędna jest zmiana przepisów prawa. Kluczowe jest to, by zmiany i procedury
związane z przebiegiem wprowadzania euro były przygotowane na tyle wcześnie by wszystkie
sektory miały czas na zapoznanie się z nimi i wprowadzenie niezbędnych uregulowań w swojej
działalności. Przede wszystkim należy spodziewać się dużego oczekiwania przedsiębiorców i
społeczeństwa w zakresie szybkich informacji o procedurach wymiany złotego na euro.
Dostosowanie systemów informatycznych powinno odbywać się zarówno w odniesieniu do
międzybankowych systemów płatniczych, infrastruktury informatycznej podmiotów rynku
finansowego, jak i instytucji publicznych. Należy przygotować sprawną konwersję finansowych i
księgowych systemów informatycznych mających zastosowanie w strefach działania administracji
publicznej. Zmiany w systemach związane są z przeliczeniem kwot z obecnej waluty na euro z
odpowiednimi zaokrągleniami i decyzją w zakresie przeliczania danych historycznych do celów
statystycznych.
Wszelkie zmiany będą miały przede wszystkim znaczenie w takich obszarach jak: rachunkowość,
sprawozdawczość, podatki, płace, budżet.
Zalecenia Komisji Europejskiej wskazują, aby obywatele byli poinformowani o przepisach
związanych z wejściem do strefy euro, przepisach dotyczących ochrony banknotów i monet euro oraz
zabezpieczeń gotówki euro21.
Ważnym źródłem wiedzy dla obywateli są jednostki samorządu terytorialnego poza środkami
masowego przekazu czy Internetem. Władze centralne mają obowiązek współpracy z władzami
lokalnymi a bank centralny przygotowuje szkolenia na temat rozpoznawania zabezpieczeń
banknotów euro przed ich fałszerstwem.
20
www.nbp.pl (dostęp:20.04.2016)
Art. 2 ust.2 Zaleceń Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczących środków ułatwiających przyszłe przejście na euro
(2008/78/WE).
21
Strona 20 z 30
Najważniejsze z zadań, jakie wynikają dla administracji publicznej w związku z wprowadzeniem
euro, to:
1. przeprowadzenie przeglądu istniejących przepisów prawa w celu określenia, które należy w
związku z przyjęciem euro znowelizować i opracowanie harmonogramu zmian legislacyjnych,
2. analiza istniejących finansowych systemów informatycznych w celu określenia zakresu
niezbędnych zmian w celu przystosowania do euro i opracowanie planu oraz założeń do zmian,
3. wprowadzenie zmian do systemów, przeprowadzenie testów działania i zorganizowanie szkoleń
dla pracowników,
4. przygotowanie zmian druków i formularzy,
5. wycofanie z obiegu wydanych już druków, formularzy itd., w których podawane są kwoty i waluta,
w tym także instrumentów stosowanych w obiegu pocztowym,
6. informowanie społeczeństwa i przedsiębiorców o przebiegu i skutkach przyjęcia euro,
7. podjęcie działań w zakresie ochrony konsumentów.22
6 Ochrona konsumentów
W celu ochrony konsumentów przed niekorzystnymi skutkami konwersji cen na euro, powinien
zostać opracowany program określający narzędzia służące do ochrony konsumentów, w tym plan
zmian legislacyjnych w tym zakresie.
W tworzeniu programu powinny zostać wykorzystane praktyczne doświadczenia z innych krajów
członkowskich; również organizacje konsumenckie powinny brać udział w planowaniu.
Podwójne podawanie cen oznacza podawanie wartości pieniężnych zarówno w złotych jak i w euro
lub wykazywanie kwot pieniężnych w obu walutach. Dla handlowców oraz usługodawców,
podwójne podawanie cen będzie możliwością dobrego przygotowania się do stosowania nowej
waluty, a dla klientów - przystosowania się do nowej sytuacji.
22
www.nbp.pl (dostęp: 17/02/2016). Opracowanie „Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce
banknotów i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), NBP
listopad 2008, s. 36-39.
Strona 21 z 30
Obowiązek podwójnego podawania cen powinien zostać wprowadzony niezwłocznie po określeniu
nieodwołalnego kursu wymiany. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej, obowiązek ten
powinien trwać nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy po wprowadzeniu euro23.
Podwójne podawanie cen powinno być wymagane wszędzie tam, gdzie klient ma do czynienia
z kwotami pieniężnymi, cenami lub wartościami w walucie krajowej. Będzie to dotyczyło wszystkich
cen towarów oraz usług, wartości pieniężnych na rachunkach i fakturach, usług bankowych,
rozliczanych kosztów, kredytów konsumpcyjnych, różnych płatności, wypłat świadczeń socjalnych,
wyciągów z rachunków, itd. Równocześnie będzie to obejmowało oferty cenowe, katalogi, reklamy,
oferowanie usług itd. Obowiązek podwójnego określania cen będzie dotyczył zarówno osób
fizycznych, jak i prawnych. Wymóg podwójnego podawania cen powinien również obowiązywać
w przypadku faktur i rachunków dla konsumentów (np. za energię elektryczną, wodę, gaz, czynsz
itd.), a także w odniesieniu do dochodów i kredytów konsumpcyjnych. Wymagania co do
podwójnego podawania cen powinny być identyczne tak po stronie wydatków obywateli, jak i po
stronie ich dochodów (np. informacje o wynagrodzeniach, emeryturach, rentach, świadczeniach
socjalnych, wyciągi bankowe itd.). W stosunku do wszystkich przypadków powinien obowiązywać
taki sam termin początkowy i końcowy obowiązkowego podawania podwójnych informacji. Bardzo
ważne będzie w tym kontekście takie ukierunkowanie kampanii informacyjnej, aby nie skupiać się
jedynie na kwestiach wydatków, ale aby o dochodach też informować z zastosowaniem euro.
Celem wprowadzenia obowiązku podwójnej ekspozycji cen jest też zapewnienie możliwości
szybkiej i efektywniejszej kontroli nieuzasadnionego podnoszenia cen24.
23
Art. 2 ust.2 Zaleceń Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczących środków ułatwiających przyszłe przejście
na
euro (2008/78/WE)
24
www.nbp.pl (dostęp: 29/03/2016). Opracowanie „Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce
banknotów i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), NBP
listopad 2008, s. 35
Strona 22 z 30
7 Zmiany prawne jako konsekwencja wprowadzenia EURO
Euro zostanie wprowadzone w Polsce decyzją Rady Unii Europejskiej. Rozporządzenia Rady
w sprawie wprowadzenia euro oraz niektórych postanowień dotyczących wprowadzenia euro
i kursów wymiany zaczną obowiązywać bezpośrednio na terytorium Polski, bez konieczności
przenoszenia ich zapisów (implementacji) do polskiego systemu prawnego. Jednakże będzie istniała
konieczność harmonizacji istniejących przepisów z innymi wspólnotowymi aktami prawnymi.
Ponadto polskie prawo musi również uregulować wiele kwestii, które nie zostały uregulowane
prawem wspólnotowym.
W kontekście zastąpienia złotego przez euro niezbędna jest zmiana Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej – np. art. 227 Konstytucji RP nie uwzględnia faktu, że po przystąpieniu do strefy euro
prowadzenie polityki pieniężnej znajdzie się w kompetencji EBC.
Kwestie generalne związane z wprowadzeniem euro powinny zostać uregulowane poprzez wydanie
odpowiedniej ustawy (ogólnych przepisów o wprowadzeniu euro). Również ustawa o NBP wymaga
dokonania zmian. Niektóre przepisy będą musiały wejść w życie przed datą wprowadzenia euro, aby
było możliwe zrealizowanie przygotowań do wymiany gotówkowej oraz sprawne jej
przeprowadzenie.
W związku z wprowadzeniem euro jako prawnego środka płatniczego w Polsce niezbędnym będzie
uregulowanie kwestii w dwóch grup:
I. Grupa
Grupa pierwsza obejmuje kwestie o charakterze ogólnym dotyczące wprowadzenia euro oraz
poszczególnych elementów procesu wymiany, w szczególności takich jak:
1) data wprowadzenia banknotów i monet euro,
2) kurs wymiany złotego na euro,
3) czas trwania okresu podwójnego obiegu złotego i euro,
4) czas trwania okresu podwójnej ekspozycji cen,
5) kwestia opłat za wymianę złotego na euro (ich braku),
6) zasady konwersji i zaokrągleń cen oraz innych wielkości pieniężnych wyrażonych w złotych przy
ich przeliczaniu na euro,
Strona 23 z 30
7) sposób spełnienia świadczenia pieniężnego wyrażonego w złotych od dnia wprowadzenia euro do
obiegu,
8) okres, w jakim złote będą wymieniane przez banki komercyjne i bank centralny,
9) zasada trwałości umów, czyli ustalenie, że wprowadzenie euro nie będzie mogło być podstawą do
modyfikacji lub anulowania umowy.
II. Grupa
Do dnia wprowadzenia euro w Polsce niezbędna będzie również identyfikacja ustaw oraz innych
przepisów prawa, w których podawane są kwoty w złotych. Duża część tych przepisów to ustawy i
przepisy z dziedziny prawa finansowego. Nowelizowane będą również kodeksy takie jak Kodeks
karny (w odniesieniu do kar finansowych) i Kodeks spółek handlowych. Ważna będzie również
nowelizacja w dziedzinie prawa pracy i w kwestiach socjalnych, jak np. ustawa o ubezpieczeniach
społecznych, Kodeks Pracy lub przepisy o kosztach podróży służbowych.
8 Polityka informacyjna związana z procesem wprowadzenia EURO
Jakość szeroko zakrojonych działań informacyjnych i edukacyjnych będzie miała znaczenie
w przygotowaniu społeczeństwa na przyjęcie w Polsce waluty euro. Podstawowym działaniem,
warunkującym sprawne przeprowadzenie procesu wprowadzenia euro, będzie rzetelna i starannie
przygotowana strategia komunikacji na temat euro. Będzie ona podstawą do przygotowywania
kampanii informacyjnej. Powstanie ogólnopolskiej strategii powinno zostać poprzedzone szeregiem
badań i analiz, które umożliwią identyfikację potrzeb komunikacyjnych społeczeństwa i wymagań
dotyczących najwłaściwszej komunikacji z obywatelami. To z kolei stanowi podstawę do określenia
optymalnych środków realizacji założonych celów w odniesieniu do poszczególnych grup odbiorców
i z uwzględnieniem różnych kontekstów przekazu. Analizy te będą więc podstawą decyzji
dotyczących konkretnych parametrów kampanii.
We wszystkich krajach głównym celem działań informacyjnych podejmowanych w związku
z wprowadzeniem euro było zapewnienie płynnego i bezproblemowego wprowadzenia wspólnej
Strona 24 z 30
waluty poprzez dostarczenie w odpowiednim czasie, dostatecznym zakresie oraz formie, informacji o
wszystkich kwestiach, które będą miały znaczenie w związku z wprowadzeniem euro. System
komunikacji był ukierunkowywany na definiowanie potrzeb i zakresu poziomu informacji dla
poszczególnych grup docelowych począwszy od szeroko rozumianego społeczeństwa - głównego
adresata kampanii, aż po różnorodne grupy społeczne, (w tym - grupy wrażliwe), do których należą:
• dzieci, młodzież ze szkół podstawowych (oprócz informacji przeznaczonych dla ogółu
społeczeństwa grupie tej są przekazywane specyficzne informacje przygotowane i opracowane
adekwatnie dla tej grupy wiekowej; w miarę możliwości jest wykorzystywany potencjał tej grupy
celowej związany z możliwością przekazywania przez jej członków informacji przede wszystkim
w ramach rodzin: dziadkom, krewnym i znajomym z miejsca zamieszkania, z regionu),
• młodzież ze szkół średnich i studenci – jest ona adresatem a jednocześnie pośrednikiem
w przekazywaniu uzyskanych informacji pozostałym grupom społeczeństwa – przede wszystkim
rodzinom (dziadkom, krewnym i znajomym z miejsca zamieszkania, z regionu),
• grupy wrażliwe (seniorzy, niepełnosprawni) – oprócz informacji przekazywanych ogółowi
społeczeństwa, w celu informowania tej grupy stosuje się specjalne instrumenty i kanały
informacyjne np. szczególną uwagę poświęca się osobom niewidzącym i niedowidzącym,
• miasta, struktury samorządowe – ta grupa docelowa jest wykorzystywana jako pośrednik
w przekazywaniu informacji na poziom gmin. Organy samorządowe są dostępnym źródłem
informacji dla seniorów, niepełnosprawnych, bezdomnych, mniejszości narodowych,
• rzemieślnicy, mali i średni przedsiębiorcy (oprócz informacji przeznaczonych dla ogółu
społeczeństwa dla tej grupy celowej są kierowane specyficzne informacje związane z ich
działalnością gospodarczą (zmiany w rachunkowości, w oprogramowaniu kas, zasady podwójnego
podawania cen, informacje dla klientów itd.); ta grupa celowa jest jednocześnie pośrednikiem
w przekazywaniu informacji swoim klientom i partnerom handlowym w swoim środowisku,
• mniejszości narodowe – informacje są przekazywane w językach mniejszości narodowych;
szczególny status w prowadzeniu kampanii informacyjnej mają regionalne struktury banku
centralnego (oddziały okręgowe) – ponieważ pełnią bardzo ważną rolę w upowszechnianiu
informacji przygotowywanych centralnie, zarówno jako miejsca bezpośredniego kontaktu dla
społeczeństwa jak i punkty organizujące szkolenia i udostępniające informacje sektorowi
bankowemu i przedsiębiorstwom. Wyjątkowe znaczenie tych struktur dla kampanii wynika z tego, że
jednostki te są znakomicie poinformowane o specyfice danego regionu i posiadają rozbudowaną sieć
kontaktów z najważniejszymi partnerami banku centralnego.
Strona 25 z 30
Reasumując należy wskazać, że priorytetowym adresatem kampanii jest społeczeństwo jako całość
oraz jego poszczególne grupy. Zwiększoną uwagę zwykle kieruje się na grupy wrażliwe (seniorzy,
dzieci, osoby niepełnosprawne) oraz rzemieślników, małych i średnich przedsiębiorców. Dużą rolę w
kampanii zwykle spełniają jednostki samorządowe, czyli organy pośredniczące w przekazywaniu
adresatom
końcowym
praktycznych
informacji
pochodzących
z
organów
centralnych.
W szczególności małe miasta i gminy, oprócz dystrybucji ogólnych informacji wśród obywateli,
przekazują bardziej szczegółowe informacje dotyczące konkretnego regionu (np. godziny otwarcia
oddziałów banków, poczty itd.). We wczesnej fazie kampanii informacje są przekazywane wielkim
przedsiębiorcom oraz instytucjom administracji publicznej, w celu ich dalszego przekazania –
jednostki te mają dostateczne źródła oraz narzędzia by udzielać informacji swoim pracownikom,
klientom czy partnerom handlowym.
Najważniejszą informacją całej kampanii jest zwykle informacja o terminie wprowadzenia euro
(Dzień €) - terminie w którym waluta narodowa przestanie być prawnym środkiem płatniczym oraz
uświadomienie konieczności pełnego dostosowania się do warunków funkcjonowania nowej waluty
w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym przez wszystkie podmioty i instytucje.
Najintensywniejsza część kampanii jest przeprowadzana w okresie między decyzją Rady UE
o przyjęciu kraju do strefy euro, a momentem wprowadzenia euro i wymianą waluty narodowej
będącej w obiegu.
Zadaniem kampanii informacyjnej nie jest zwykle przekonywanie, ale informowanie i edukowanie.
Obserwując praktykę innych krajów, które przyjęły euro, można zauważyć, że do najważniejszych
zadań takiej kampanii należy na przykład:
• odniesienie się do kwestii obaw społeczeństwa związanych z wzrostem cen ponad poziom zwykłej
inflacji (na istotność tego zadania wskazują doświadczenia innych krajów stosujących już euro oraz
przeprowadzane badania opinii publicznej potwierdzające obawę respondentów dotyczącą wzrostu
cen z powodu wprowadzenia euro);
• zapoznawanie z działaniami podejmowanymi w celu ochrony konsumentów;
• informowanie o kursie konwersji, o mechanizmie przeliczania cen, wynagrodzeń, emerytur, rent
oraz pozostałych dochodów, wydatków i zobowiązań ze złotych na euro;
• zapoznawanie z banknotami i monetami euro; ich elementami i zabezpieczeniami; wyjaśnianie
wspólnego dla wszystkich krajów strefy euro charakteru banknotów;
• informowanie o terminie, od którego waluta narodowa przestanie obowiązywać w obrocie
bezgotówkowym;
Strona 26 z 30
• upowszechnianie informacji o tym, iż podczas całego okresu podwójnego obiegu w ramach
płatności gotówkowych waluta narodowa będzie bez ograniczenia przyjmowana jako prawny środek
płatniczy, choć będzie sukcesywnie wycofywana z obiegu; po zakończeniu okresu podwójnego
obiegu wymiana banknotów oraz monet nominowanych w walucie narodowej będzie możliwa
jedynie w określonych instytucjach (bankach komercyjnych i banku centralnym);
• informowanie o poszczególnych etapach wprowadzania euro, o możliwościach, miejscach
i sposobie wymiany dotychczasowej waluty narodowej na euro, o godzinach urzędowania banków
w pierwszych dniach wymiany waluty.
Kampania informacyjna powinna elastycznie reagować na rezultaty badań opinii publicznej oraz
innego rodzaju informację zwrotną od społeczeństwa.
Zastosowanie konkretnych instrumentów przekazu w odniesieniu do komunikacji z poszczególnymi
grupami celowymi będzie można uszczegółowić dopiero w trakcie samej realizacji programu
informacyjnego, opierając się na ilości informacji dostępnych w danym czasie. Konkretne
instrumenty i ich wykorzystanie będą zależne od rozwoju systemów komunikacyjnych, wyników
badań opinii publicznej i możliwości budżetowych. Na podstawie doświadczeń krajów strefy euro
oraz zaleceń KE i EBC, podczas realizacji kampanii informacyjnej niezbędna będzie współpraca
z profesjonalnymi agencjami.
Obecnie można jednak założyć wykorzystanie w działaniach informacyjnych poniższych
instrumentów przekazu:
• informacje w mediach – informacje przekazywane sukcesywnie w ramach normalnego działania
środków masowego przekazu, przede wszystkim w ramach dzienników i publicystyki, ewentualnie w
ramach specjalnych lub cyklicznych relacji w mediach elektronicznych, w ramach dodatków na dany
temat w prasie,
• ogłoszenia w mediach – ogłoszenia płatne w mediach drukowanych i elektronicznych,
• uniwersalne, drukowane materiały informacyjne – doręczane do każdego mieszkania za
pośrednictwem poczty,
• strona internetowa – osobna, specjalistyczna strona poświęcona wprowadzeniu euro, zawierająca
wszystkie dostępne informacje i odniesienia do innych źródeł. Odniesienia do tej strony będą
zawierały strony internetowe wszystkich centralnych organów administracji państwowej, a także na
zasadzie dowolności inne strony organizacji i instytucji, których działalność wiąże się
z wprowadzaniem euro,
• materiały drukowane – ulotki, broszury, plakaty,
Strona 27 z 30
• materiały audiowizualne i multimedialne – rozprowadzane w szczególności w szkołach
i organach samorządowych,
• reklama zewnętrzna – plakaty, billboardy i inne nośniki,
• bezpłatna infolinia telefoniczna – będzie udzielać zainteresowanym wszystkich niezbędnych
informacji dotyczących wprowadzania euro,
• specjalistyczne konferencje, wykłady, szkolenia, seminaria,
• Dzień € – ogólnonarodowe wydarzenia dla społeczeństwa (akcje publiczne, koncerty, happeningi
we wszystkich większych miastach, gminach) na początku najintensywniejszej części kampanii
informacyjnej – np. 100 dni przed wprowadzeniem euro,
• produkty reklamowe – z motywem wprowadzania euro25.
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę doświadczenia wszystkich krajów które dokonały przejścia na euro oraz naszą
sytuację w jakiej znajdzie się Polska w momencie zmiany waluty, właściwym scenariuszem jaki
powinien być zastosowany jest naszym zdaniem scenariusz „Big-bang” z okresem „phasing out”.
Denominacja w roku 1995 była znacznym wyzwaniem, któremu podołaliśmy z sukcesem. Niemniej
jednak zmiana związana z wprowadzeniem euro w Polsce nie może być z nią porównywana, bo jej
oddziaływanie będzie zdecydowanie szersze. Podjęcie tego wyzwania powinno zapewnić szersze
możliwości dalszego szybkiego rozwoju naszego kraju.
Otwarte pozostaje tylko pytanie, w którym momencie należy wprowadzić euro w Polsce w
kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (o czym zdecydowaliśmy
w chwili wstąpienia do UE). W zasadzie jako kraj organizacyjnie i gospodarczo spełniamy formalne
warunki przyjęcia euro (lub jesteśmy na chwilę obecną bliscy ich spełnienia), pozostaje jednak
pytanie, czy rzeczywiście jesteśmy do tego gotowi.
25
www.nbp.pl (dostęp: 30/03/2016). Opracowanie „Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce
banknotów i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), NBP
listopad 2008, s. 53-54.
Strona 28 z 30
Literatura
1.
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 26.X.2012 (C326)
Europejski Bank
Centralny Eurosystem Europejski System Banków Centralnych publikacja Europejski Bank
Centralny 2008 ISBN 978-92-899-0280-9 (online)
2.
Rozporządzenie Rady (WE) NR 974/98 z dnia 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro
3.
Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r.
4.
Wytyczne Europejskiego Banku Centralnego z dnia 20 września 2011 r. w sprawie
instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (Dziennik Urzędowy Unii
Europejskiej L 331/1 14.12.2011)
5.
https://www.ecb.europa.eu/
6.
https://www.mf.gov.pl/
7.
https://www.nbp.pl/
8.
Analiza doświadczeń państw w zakresie wymiany pieniądza gotówkowego na euro,
Euroopracowania nr 11/2011, Sierpień 2011, Biuro pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia
euro przez Rzecząpospolitą Polską s.7
9.
Dokumencie Rządu Rzeczypospolitej Polskiej Uwarunkowania realizacji kolejnych etapów
Mapy Drogowej Przyjęcia Euro przez Polskę.
10. Opracowanie „Wyzwania organizacyjne związane z wprowadzeniem w Polsce banknotów
i monet euro w kontekście pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie
euro), NBP listopad 2008, s. 36-39.
11. „Wieloletni plan finansowy Państwa na lata 2015-2018” Rada Ministrów kwiecień 2015 r.
12. Zalecenia Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczących środków ułatwiających przyszłe
przejście na euro (2008/78/WE)
Strona 29 z 30
Spis rysunków
Rys. 1 Schemat organizacyjny Europejskiego Banku Centralnego ......................................................... 6
Rys. 2. Scenariusz madrycki ................................................................................................................... 8
Rys. 3. Scenariusz „Big-Bang” ............................................................................................................... 9
Rys. 4. Scenariusz „Big-Bang” z okresem „phasing out ....................................................................... 10
Rys. 5. Struktura organizacyjna Biura Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro ........................ 15
Załącznik
Prezentacja przygotowana w systemie PowerPoint
Strona 30 z 30