PRAWA NAUCZYCIELA

PRAWA NAUCZYCIELA
Autor: Dariusz Skrzyński
Odpowiedzialności za jakość i wyniki pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej towarzyszą szczególne uprawnienia w zakresie
kształcenia i wychowania, w jakie nauczycieli wyposaża ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r. poz. 191) – dalej
KN i ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) – dalej u.s.o. Natomiast w obszarze
spraw wynikających ze stosunku pracy, których nie uregulowano w KN, mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks
pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p. To w tych aktach prawnych należy szukać uprawnień nauczycieli. Poniżej
przedstawiono rejestr najważniejszych z nich.
Nazwa
Swoboda wyboru
i opracowania
programu
nauczania
UWAGA!
Znowelizowane
uprawnienie od 8
lipca 2014 r. przez
przepisy dotyczące
darmowego
podręcznika MEN
Prawo
pierwszeństwa do
uczestnictwa we
wszelkich
formach
doskonalenia
zawodowego
Prawo do pracy w
Zakres
Nauczyciel lub zespół nauczycieli przedstawia dyrektorowi szkoły program nauczania do
danych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego na dany etap edukacyjny.
Program powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości uczniów, dla których jest
przeznaczony.
Zgodnie z nowymi przepisami, to do nauczyciela należy decyzja w jaki sposób będzie
realizował program nauczania. Ustawa przewiduje alternatywę:
1) z zastosowaniem podręcznika, materiału edukacyjnego lub materiału ćwiczeniowego lub
2) bez zastosowania podręcznika lub materiałów edukacyjnych czy ćwiczeniowych.
Podstawa prawna
art. 12 ust. 2 KN, art. 22a ust.
1, art. 22aa u.s.o
Jeżeli nauczyciel zdecyduje się na korzystanie z podręcznika lub materiałów, rozpoczyna się
procedura ich wyboru. Na tym wyborze kończą się kompetencję nauczyciela jako samodzielnie
działającej jednostki. Wyboru podręczników dokonują zespoły nauczycieli
Nauczycielom przysługuje prawo pierwszeństwa do uczestnictwa we wszelkich formach
doskonalenia zawodowego na najwyższym poziomie. W celu doskonalenia zawodowego
nauczycieli tworzone są placówki doskonalenia nauczycieli. Doskonalenie zawodowe
nauczycieli prowadzą również nauczyciele, którym powierzono zadania doradców
metodycznych.
art. 12 ust. 3 KN
Nauczyciel ma prawo do takiego wyposażenia stanowiska pracy, które umożliwi mu realizację
art. 29 ust. 1 i 2 KN, § 3
warunkach
umożliwiających
realizację
programu
wychowania
dydaktyczno-wychowawczego programu wychowania, a obowiązkiem organu prowadzącego
przedszkole jest zapewnić podstawowe warunki, w których nauczyciel mógłby realizować
zadania dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze. Nauczycielowi przysługuje nieodpłatne
wyposażenie w materiały niezbędne do wykonywania czynności wchodzących w zakres
obowiązków nauczyciela, stosownie do specyfiki danego przedszkola. Szczegółowy wykaz
materiałów ustala dyrektor. Organizując stanowisko pracy nauczyciela, organ prowadzący
powinien uwzględnić konieczność realizacji przez przedszkole zadań statutowych oraz potrzeby
wynikające z charakteru działalności danej placówki oświatowej.
rozporządzenia MEN z dnia
17 grudnia 2010 r. w sprawie
podstawowych warunków
niezbędnych do realizacji
przez szkoły i nauczycieli
zadań dydaktycznych,
wychowawczych i
opiekuńczych oraz
programów nauczania (Dz. U.
z 2011 r. Nr 6, poz. 23)
Prawo do ochrony
przewidzianej dla
funkcjonariuszy
publicznych
Nauczycielowi – podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych – przysługuje
ochrona przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z
dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) – dalej
k.k. Sankcjom karnym podlegają następujące czyny popełnione wobec nauczycieli:
- naruszenie nietykalności cielesnej nauczyciela (art. 222 k.k.),
- czynna napaść wspólnie lub w porozumieniu z innymi osobami lub użycie broni palnej, noża
lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu (art. 223 k.k.),
- stosowanie wobec niego przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia go do wykonania
lub zaniechania prawnej czynności służbowej (art. 224 § 2 k.k.),
- znieważanie (art. 226 k.k.).
Nauczyciel nie jest funkcjonariusze publicznym, tylko korzysta z ochrony jak funkcjonariusz
publiczny.
Organ prowadzący i dyrektor zobowiązani są z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy
ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.
Wynagrodzenie zasadnicze jest podstawowym elementem płacy nauczycielskiej. Jego
wysokość jest uzależniona ustawowo od następujących czynników:
- stopnia awansu zawodowego,
- posiadanych kwalifikacji,
- wymiaru zajęć obowiązkowych.
Stawki są obecnie określone w tzw. tabeli zaszeregowania.
art. 63 KN
Prawo do
wynagrodzenia
zasadniczego
art. 22 § 1 k.p, art. 30 ust. 2
KN, załącznik do
rozporządzenia MENiS z dnia
31 stycznia 2005 r. w sprawie
wysokości minimalnych
stawek wynagrodzenia
zasadniczego nauczycieli,
Podstawę do ustalenia minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela stanowi
najwyższy posiadany przez nauczyciela poziom wykształcenia. Powyższe stawki dotyczą
nauczycieli, zatrudnionych w pełnym wymiarze etatu.
Prawo do
wynagrodzenia za
godziny
ponadwymiarowe
i doraźnych
zastępstw
Prawo do
dodatku
funkcyjnego
Nauczyciel może być zobowiązany do pracy w wymiarze przekraczającym swoje pensum.
Praca ta może przybrać dwojaką formę: godzin ponadwymiarowych i godzin doraźnych
zastępstw. W przypadku godzin ponadwymiarowych, ze względu na ich planowy charakter,
obowiązuje ograniczenie, ich liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego
wymiaru godzin zajęć, a przydzielenie nauczycielowi większej liczby może nastąpić wyłącznie
za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego
wymiaru godzin zajęć. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych
zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z
uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Wysokość tego wynagrodzenia określa w
regulaminie wynagradzania nauczycieli – organ prowadzący szkołę.
Do uzyskania dodatku funkcyjnego uprawnieni są nauczyciele, którym powierzono:
a) stanowisko kierownicze:
- dyrektora
- wicedyrektora
- inne niż wyżej wymienione, przewidziane w statucie szkoły
b) sprawowanie funkcji:
- wychowawcy klasy,
- doradcy metodycznego lub nauczyciela-konsultanta,
- opiekuna stażu.
Wyłącznie nauczyciele wykonujący pracę na powyższych stanowiskach mogą otrzymywać
dodatek funkcyjny. Rezygnacja lub odwołanie z powyższych funkcji lub stanowisk (względnie
zakończenie ich wykonywania – np. zakończenie stażu i złożenie egzaminu lub uzyskaniu
akceptacji komisji kwalifikacyjnej przez nauczyciela ubiegającego się o kolejny stopień awansu
zawodowego) powoduje automatycznie utratę prawa do dodatku funkcyjnego.
Wysokość dodatku funkcyjnego określa w regulaminie organ prowadzący szkołę.
ogólnych warunków
przyznawania dodatków do
wynagrodzenia zasadniczego
oraz wynagradzania za pracę
w dniu wolnym od pracy
(tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r.,
poz. 416) – dalej r.w.n.
art. 35 KN
§ 5 r.w.n.
Prawo do dodatku Warunki przyznawania dodatku pozostawiono organowi prowadzącemu To od jego woli będzie 30 ust. 6 pkt 1 KN, § 6 r.w.n.
zależała wysokość stawek dodatku motywacyjnego oraz szczegółowe warunki jego
motywacyjnego
przyznawania. Wysokość może być uzależniona np. od stopnia awansu zawodowego, wyników
pracy dotychczasowej, liczby podejmowanych inicjatyw ważnych dla życia przedszkola i
środowiska pedagogicznego itp. Ogólne warunki przyznawania dodatku określa rozporządzenie
MEN. Są to:
a) osiągnięcia w realizowanym procesie dydaktycznym,
b) osiągnięcia wychowawczo-opiekuńcze,
c) wprowadzanie innowacji pedagogicznych, zaangażowanie w realizację:
- zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzone bezpośrednio z
wychowankami albo na ich rzecz (pensum),
- innych czynności i zajęć wynikające z zadań statutowych przedszkola (np. organizacja
imprez),
- zajęć i czynności związanych z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i
doskonaleniem zawodowym (np. uczęszczanie na kursy, studia podyplomowe, konferencje i
szkolenia),
d) szczególnie efektywne wypełnianie zadań i obowiązków związanych z powierzonym
stanowiskiem,
e) realizowanie zadań edukacyjnych, wynikających z przyjętych przez organ prowadzący
priorytetów w realizowanej lokalnej polityce oświatowej.
O tym, kto może przyznawać dodatek decyduje także regulamin wynagradzania nauczycieli. W
praktyce uznać należy, że kompetencja do przyznawania takiego dodatku powinna leżeć w
gestii dyrektora.
Nauczycielom pracującym w trudnych lub uciążliwych warunkach przysługuje z tego tytułu
art. 34 ustawy KN,§ 8 i 9
Prawo do datku
r.w.n.
za warunki pracy dodatek za warunki pracy. Rozporządzenie MEN określa wykaz trudnych i uciążliwych
warunków pracy, stanowiących podstawę do przyznania dodatku za warunki pracy.
Prawo do datku
za wysługę lat
Dodatek za wysługę lat (niekiedy określany też jako dodatek stażowy) jest jednym z
podstawowych składników wynagrodzenia nauczycielskiego, ma on charakter obligatoryjny.
Dodatek ten przysługuje poczynając od czwartego roku pracy - a więc po przepracowaniu
trzech pełnych lat. Tak więc pierwszy dodatek za wysługę lat nauczyciela to 3%. Dodatek
stażowy, tak jak wynagrodzenie zasadnicze, podlega wypłacie miesięcznie z góry. Do okresów
art. 33 ust. 1 KN, § 7 ust. 1
r.w.n.
pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia
we wszystkich zakładach pracy oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych
przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia
pracownicze. Okresami tymi są w szczególności:
- urlop wychowawczy,
- praca w rolnictwie,
- okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Do okresu pracy nie należy zaliczać:
- okresów wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych (np. zlecenia,
umowy agencyjnej, umowy o dzieło),
- okresów prowadzenia działalności gospodarczej.
Kolejną zasadą jest, że do okresu zatrudnienia uprawniającego do dodatku za wysługę lat nie
wlicza się okresu pracy w innym zakładzie, w którym nauczyciel jest lub był jednocześnie
zatrudniony, a więc w przypadku równoległego zatrudnienia na podstawie dwóch stosunków
pracy jako nauczyciel w przedszkolu publicznym, tylko dla jednego z nich zalicza się okresy
uprawniające do dodatku stażowego. Okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się
odrębnie dla każdego stosunku pracy i do okresu dodatkowego zatrudnienia nie wlicza się
okresów podstawowego zatrudnienia.
Prawo do nagrody Nagroda jubileuszowa nie jest zaliczana do składników wynagrodzenia za pracę danego
nauczyciela. Jest to odrębne świadczenie pieniężne z tytułu pozostawania w stosunku pracy
jubileuszowej
przez określony w przepisach prawa pracy czas. Nauczycielowi przysługuje nagroda w kwocie:
- za 20 lat pracy - 75% wynagrodzenia miesięcznego,
- za 25 lat pracy - 100% wynagrodzenia miesięcznego,
- za 30 lat pracy - 150% wynagrodzenia miesięcznego,
- za 35 lat pracy - 200% wynagrodzenia miesięcznego,
- za 40 lat pracy - 250% wynagrodzenia miesięcznego.
Szczegółowe zasady ustalania i wypłaty jubileuszówek określa natomiast rozporządzenie
MENiS. Nauczyciel nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu, w którym upływa okres
uprawniający do nagrody. Do okresów zatrudnienia zalicza się wyłącznie okresy zatrudnienia
pracowniczego. Nie powinno się więc zaliczać okresów pracy na podstawach innych niż
stosunek pracy np. zlecenia, umów o dzieło lub innych – podobnych – umów cywilnoprawnych.
Nie zalicza się też do tych okresów także prowadzenia działalności gospodarczej.
art. 47 ust. 1 KN;
rozporządzenie MENiS z dnia
30 października 2001 r. w
sprawie szczegółowych zasad
ustalania okresów pracy i
innych okresów
uprawniających nauczyciela
do nagrody jubileuszowej
oraz szczegółowych zasad jej
obliczania i wypłacania (Dz.
U. z 2001 r. Nr 128, poz.
1418).
W przypadku równoczesnego pozostawania więcej niż w jednym stosunku pracy, do okresu
pracy uprawniającego do nagrody zalicza się jeden z tych okresów. Z prawem do nagrody
wiąże się konieczność udokumentowania okresów zatrudnienia. To nauczyciel jest obowiązany
udokumentować swoje prawo do nagrody, jeżeli w jego aktach osobowych brak jest
odpowiedniej dokumentacji. Oznacza to, że w razie braku dostarczenia stosownych dowodów
na zatrudnienie – przedszkole nie ma prawa wypłaty nagrody. Wysokość wynagrodzenia
będącego podstawą nagrody jubileuszowej oblicza się według zasad obowiązujących przy
ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Prawo do nagrody Wszystkie organy prowadzące, obowiązane są utworzyć fundusze nagród dla nauczycieli.
Nagrody te mogą być przyznawane nauczycielom za osiągnięcia w pracy:
za osiągnięcia
- dydaktyczno-wychowawczej,
dydaktyczno- opiekuńczo-wychowawczej,
wychowawcze
- przy realizacji zadań statutowych przedszkola, innych niż wymienione wyżej.
Z przepisów Karty Nauczyciela wynika więc, że te gratyfikacje mają charakter typowej nagrody
pieniężnej, a więc jednorazowego świadczenia ze stosunku pracy, przyznawanego przez
dyrektora lub przez inny organ do tego upoważniony. Gratyfikacje te dzielą się więc na:
- nagrody dyrektora,
- nagrody przyznawane przez gminy,
- nagrody kuratora oświaty,
- nagrody Ministra Edukacji Narodowej.
Warunkiem uzyskania nagrody jest przepracowanie w przedszkolu co najmniej 1 roku, a w
przypadku nagród kuratora i Ministra Edukacji Narodowej – 2 lat. Organy prowadzące
przedszkola są obowiązane ustalić kryteria i tryb przyznawania nagród, sposób podziału
środków na nagrody organów prowadzących i dyrektorów przedszkoli, a także tryb zgłaszania
kandydatów do nagród. Zasady przyznawania nagród reguluje szczegółowo rozporządzenie
MEN. Uprawniony do złożenia wniosku o przyznanie nagrody jest:
- dyrektor – dla nauczyciela,
- organ prowadzący – dla dyrektora.
W przypadku nagrody ministra wniosek składa się za pośrednictwem właściwego kuratora
oświaty lub organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Wniosek o nagrodę kuratora powinien
być złożony przez wskazane wyżej podmioty bezpośrednio do właściwego kuratora. Nagrody
przyznawane są najczęściej w dniu 14 października (Dzień Edukacji Narodowej). Wraz z
art. 49 KN, rozporządzenie
MEN z dnia 10 sierpnia 2009
r. w sprawie kryteriów i trybu
przyznawania nagród dla
nauczycieli (Dz. U. z 2001 r.
Nr 131, poz. 1078).
Prawo do odpraw
Prawo do urlopu
wypoczynkowego
wypłatą należności nagrodzony nauczyciel otrzymuje też dyplom, którego odpis podlega
włączeniu do jego akt osobowych.
Nauczycielom, na podstawie KN, a także na podstawie innych przepisów prawa przysługują
odprawy:
- z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych,
- z tytułu rozwiązania stosunku pracy z powodu niezdolności nauczyciela do wykonywania
dotychczasowej pracy,
- po upływie urlopu bezpłatnego,
- pośmiertna,
- emerytalna i rentowa.
Nauczycielowi, podobnie jak każdemu innemu pracownikowi przysługuje prawo do
corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Jednak, w przeciwieństwie do
pracowników zatrudnionych na zasadach ogólnych, tj. na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) – dalej k.p., nauczyciele
posiadają samodzielną regulację urlopową, zawartą w przepisach art. 64 - 67 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674, z późn. zm.) – dalej KN.
Wyjątkowo tylko wobec nauczycieli zatrudnionych w placówkach feryjnych pomocniczo
należy stosować k.p. Konieczność wprowadzenia odrębnych przepisów jest spowodowana
głównie odmiennym systemem pracy w oświacie.
Nauczyciel przystępujący po raz pierwszy do pracy w szkole, uzyskuje prawo do pierwszego
urlopu w ostatnim dniu poprzedzającym ferie szkolne (np. 11 lutego, gdy ferie zimowe
zaczynają się 12 lutego), a prawo do drugiego i dalszych urlopów - w każdym następnym roku
kalendarzowym, a nie szkolnym (czyli 1 stycznia danego roku). Jeżeli natomiast, jest
zatrudniony na czas określony, ale krótszy niż rok szkolny, to nabywa prawo do urlopu
wypoczynkowego z dniem zatrudnienia. Nauczyciel zatrudniony przez okres krótszy niż 10
miesięcy w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, ma prawo do
urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu
prowadzenia zajęć (art. 64 ust. 5 KN). Urlop równy jest okresowi ferii zimowych i letnich.
Uzależniony jest od organizacji roku szkolnego (a nie od wymiaru etatu, czy stażu pracy),
dlatego nie jest on ustalony w konkretnym wymiarze dziennym czy godzinowym.
W przypadku zatrudnienia przez okres krótszy niż 10 miesięcy (a więc np. od dnia 5 września
art. 20, 70, 87, art. 93. k.p,
art. 8 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków
pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników
(Dz. U. z 2003 r. Nr 90, poz.
844, z późn. zm.).
art. 64 ust. 3 i 5a KN, art.
153, art. 154, art. 1552a § 2 i
art. 1553 § 1 k.p.
na czas trwania zajęć szkolnych) nauczyciel ma prawo do urlopu wypoczynkowego w
wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć. W takim
przypadku jeden miesiąc pracy odpowiada 5,6 dnia urlopu. Nauczyciel, który przepracował 6
miesięcy, ma więc prawo do urlopu w wymiarze 6 x 5,6 = 33,6 co zaokrąglamy do 34 dni
kalendarzowych, gdyż niepełne dni urlopu zaokrągla się w górę. W praktyce jest jednak tak, że
nauczyciel nie otrzymuje urlopu tylko finansowy ekwiwalent za okres niewykorzystanego
urlopu, przy czym nie może on przekraczać 8 tygodni, czyli 56 dni.
Prawo do przerwy Nauczycielce karmiącej dziecko przysługuje prawo do korzystania z jednej godziny przerwy
wliczanej do czasu pracy, pod warunkiem że jej czas pracy przekracza 4 godziny ciągłej pracy
w pracy dla
dziennie.
nauczycielki
karmiącej dziecko
Urlop macierzyński ma charakter obligatoryjny, przysługuje pracownicy, która urodziła dziecko
Prawo do urlopu
w okresie zatrudnienia (a więc pozostaje w stosunku pracy, bez znaczenia jest rodzaj umowy o
macierzyńskiego
pracę, wymiar czasu pracy, staż pracy, rodzaj zatrudnienia - umowa o pracę, powołanie, wybór,
UWAGA!
mianowanie lub spółdzielcza umowa o pracę). Nie przysługuje pracownicy w okresie urlopu
Znowelizowane
wychowawczego i bezpłatnego (ma prawo tylko do zasiłku macierzyńskiego z ubezpieczenia
uprawnienie od 17
społecznego za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po
czerwca 2013 r.
porodzie). W ograniczonym zakresie przysługuje pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko.
Wymiaru podstawowego urlopu macierzyńskiego określa art. 180 k.p.
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
1) 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie
2) 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
3) 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
4) 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
5) 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego i urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego tydzień
urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym. W czasie korzystania z urlopu macierzyńskiego
przysługuje zasiłek macierzyński. Do wypłaty zasiłku macierzyńskiego konieczne jest
przedstawienie odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka.
Od 17 czerwca 2013 r. nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego może przypadać przed
przewidywaną datą porodu.
Jeżeli pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed porodem, to pierwszym dniem
art. 69 ust. 2 KN
art. 180 i następne k.p
Prawo do urlopu
rodzicielskiego
UWAGA! Nowe
uprawnienie od 17
czerwca 2013 r.
urlopu macierzyńskiego i pierwszym dniem, za który przysługuje zasiłek macierzyński, jest
dzień porodu. Po porodzie przysługuje pozostała część urlopu macierzyńskiego,
niewykorzystana przed porodem, aż do wyczerpania pełnego przysługującego wymiaru urlopu.
Po wykorzystaniu przez matkę obowiązkowo 14 tygodni podstawowego urlopu
macierzyńskiego, ubezpieczony ojciec dziecka może wykorzystać pozostałą część tego urlopu i
zasiłku macierzyńskiego.
Ustawa z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, która art. 1821a k.p
weszła w życie 17 czerwca 2013 r., wprowadziła nową instytucję urlopu rodzicielskiego.
Można z niego skorzystać pod ściśle określonymi warunkami. I tak:
1) przysługuje on wyłącznie bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu
macierzyńskiego w pełnym wymiarze,
2) jego wymiar wynosi do 26 tygodni - niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym
porodzie;
3) jest udzielany jednorazowo lub w częściach, jednak nie więcej niż trzech, nie krótszych niż 8
tygodni każda, następujących bezpośrednio po sobie, w wymiarze wielokrotności tygodnia;
4) może z niego korzystać zarówno matka jak i ojciec dziecka - mogą go podzielić miedzy sobą
lub przebywać na nim równocześnie (co jest możliwe przez maksymalnie 13 tygodni, gdyż
łączny wymiar urlopu nie może przekroczyć 26 tygodni).
Urlopu rodzicielskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie
krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Zatem w praktyce wniosek
należy złożyć w trakcie korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. We wniosku
trzeba podać termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a rodzic wnioskujący
jest zobowiązany dołączyć do wniosku swoje oświadczenie o braku zamiaru korzystania z tego
urlopu przez drugiego z rodziców dziecka, albo o okresie, w którym drugi z rodziców zamierza
korzystać z tego urlopu w czasie wymienionym we wniosku. Inną możliwość wnioskowania o
urlop rodzicielski stwarza art. (art. 1791 k.p). Pracownica, nie później niż 14 dni po porodzie
(czyli w dowolnym terminie jeszcze przed urodzeniem dziecka może złożyć jeden wspólny
wniosek o udzielenie bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim, dodatkowego
urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze a bezpośrednio po nim urlopu rodzicielskiego,
również w pełnym wymiarze.
Praw do urlopu
ojcowskiego
Prawo do urlopu
wychowawczego
UWAGA!
Znowelizowane od 1
października 2013 r.
Przysługuje od dnia 1 stycznia 2010 r. Jest to uprawnienie ściśle związane z pracownikiem Art. 182 3 k.p.
ojcem wychowującym dziecko. Przysługuje ono w dowolnym okresie (również w czasie
korzystania przez mamę dziecka z podstawowego lub dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub
urlopu rodzicielskiego), nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia, a
w przypadku przysposobienia dziecka - nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 (10, gdy w
stosunku do dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego ) roku życia. Ma
charakter fakultatywny, udzielany jest na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie
nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Wniosek jest wiążący dla
pracodawcy. Nieskorzystanie z tego uprawnienia powoduje jego wygaśniecie.
Obecnie wymiar urlopu ojcowskiego wynosi 2 tygodnie. Urlop ojcowski, podobnie jak urlop
macierzyński, udzielany jest w dniach kalendarzowych, a nie w dniach roboczych, zatem
tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym. Za czas urlopu ojcowskiego przysługuje
zasiłek macierzyński.
Z urlopu może skorzystać nauczyciel, który łącznie spełnia następujące warunki:
art. 67a - 67c KN, art. 186 8
 pozostaje w stosunku pracy (bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy - umowa 186 k.p
o pracę, mianowanie);
 posiada co najmniej 6-miesięczny staż pracy (ogólny, nie w przedszkolu, w której zamierza
skorzystać z urlopu wychowawczego);
 sprawuje osobistą opiekę nad dzieckiem w wieku do lat 5.
Co do zasady tylko jeden rodzic lub opiekun może korzystać z urlopu wychowawczego.
Jednoczesne korzystanie z niego przez oboje rodziców (opiekunów) jest dopuszczalne nie
dłużej niż przez okres 4 miesięcy (art. 186 § 6 k.p.). Na każde dziecko przysługuje osobny urlop
wychowawczy i nie ma żadnych ograniczeń w zakresie łącznego czasu przebywania
pracownika na urlopach wychowawczych, udzielanych na kolejne dzieci.
Urodzenie dziecka w trakcie urlopu wychowawczego nie powoduje ani jego zawieszenia, ani
przerwania (w tym czasie kobieta pobiera zasiłek macierzyński) chyba, że pracownica sama
prosi o przerwanie urlopu wychowawczego i wróci do pracy (może wówczas korzystać np. ze
zwolnienia lekarskiego). Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do
okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze u pracodawcy, który udzielił
urlopu. Wymiar urlopu wychowawczego obecnie wynosi do 36.
Ponadto przewiduje wydzielenie w ramach tego wymiaru, po jednym miesiącu takiego urlopu
dla każdego z rodziców lub opiekunów dziecka i ustanowienie tych miesięcy
nieprzenoszalnymi (art. 186 § 4,5 k.p.). Prawa tego nie można przenieść na drugie z rodziców
lub opiekunów. W praktyce, każdemu z nich z 36 miesięcy należy się po 1 miesiącu
wyłącznego urlopu. Pozostałe 34 miesiące mogą dzielić dowolnie lub może wykorzystać jedno
z nich. Jeżeli ojciec rezygnuje ze swojej części matka jest uprawniona do 35 miesięcy.
Niewykorzystana cześć przez ojca przepada. W pewnych jednak sytuacjach rodzic będzie miał
prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jeżeli:
1) drugi rodzic nie żyje,
2) drugiemu rodzicowi nie przysługuje władza rodzicielska lub został jej pozbawiony albo
uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.
Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu
niepełnosprawności (w szczególności przewlekłej choroby, kalectwa lub opóźnienia w rozwoju
umysłowym, itp.) dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, ma on możliwość skorzystania
z niejako dodatkowego (niezależnie od tego, czy korzystał z opisanego wcześniej urlopu
wychowawczego) urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie
dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
Urlop okolicznościowy jest tylko potoczną nazwą zwolnienia od świadczenia pracy pracownika
Prawo do urlopu
okolicznościowego w związku z wydarzeniami z życia rodzinnego (np. ślubu pracownika, urodzenia się dziecka,
i innych zwolnień śmierci członka rodziny). I tak, 2 dni zwolnienia od pracy przysługuje pracownikowi z uwagi
na jego ślub, urodzenie się mu dziecka, zgon i pogrzeb jego małżonka lub jego dziecka, ojca,
od pracy
matki, ojczyma lub macochy. Natomiast 1 dzień przysługuje na ślub dziecka pracownika, zgon i
pogrzeb siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na
utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
Urlop okolicznościowy jest prawem, a nie obowiązkiem pracownika. Pracodawca udziela go
nie z własnej inicjatywy, lecz na wniosek nauczyciela.
Inne zwolnienie od pracy to:
- opieka nad dzieckiem w wieku do 14 lat
- wykonywanie badań lekarskich
- pełnienie funkcji związkowych
- wykonywanie mandatu radnego
- oddawanie krwi
- otrzymanie wezwania do WKU, organu, sądu, prokuratury, policji.
rozporządzenie Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 15 maja 1996 r. w
sprawie sposobu
usprawiedliwiania
nieobecności w pracy oraz
udzielania pracownikom
zwolnień od pracy (Dz. U. z
1996 r. nr 60, poz. 281, z
późn. zm.).
Prawo do dodatku Nauczycielom przysługują – oprócz wynagrodzenia za pracę – także szczególne świadczenia
pieniężne o charakterze socjalnym. Nauczyciel zatrudniony na terenie wiejskim oraz w mieście
mieszkaniowego
liczącym do 5.000 mieszkańców ma prawo do lokalu mieszkalnego na terenie gminy, w której
położone jest przedszkole. Obok prawa do lokalu mieszkalnego przysługuje także prawo
takiego nauczyciela do dodatku mieszkaniowego, którego wysokość uzależniona jest od stanu
rodzinnego nauczyciela. Wysokość dodatku może być także zróżnicowana w zależności od
miejscowości, w której nauczyciel jest zatrudniony. Podobnie jak w przypadku innych
dodatków płacowych, również wysokość nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego i tryb jego
przyznawania powinien być uregulowany w regulaminie wynagradzania nauczycieli.
Prawo do dodatku Jest to dodatek przysługujący nauczycielowi posiadającemu kwalifikacje do zajmowania
stanowiska nauczyciela, zatrudnionemu na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5.000
wiejskiego
mieszkańców. Wynosi on 10% wynagrodzenia zasadniczego, przy czym organ prowadzący
może podwyższyć dodatek nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wiejskim, na którym
występuje deficyt kadr. Dodatek mieszkaniowy i wiejski są dodatkami odrębnymi i wypłacane
są równolegle, jeżeli nauczyciel ma do nich prawo. Podobnie jak nauczycielski dodatek
mieszkaniowy, jest on obligatoryjnym elementem stosunku pracy nauczyciela i organ
prowadzący ma obowiązek jego wypłacania – nie może uzależnić jego prawa od dysponowania
odpowiednimi środkami finansowymi.
Prawo do zasiłku Oprócz dodatków mieszkaniowego i wiejskiego, wypłacanych comiesięcznie, każdemu
nauczycielowi, podejmującemu pracę w oświacie przysługuje zasiłek na zagospodarowanie.
na
zagospodarowanie Zasiłek ten wypłacany jest na wniosek nauczyciela, przez przedszkole wskazanej jako
podstawowe miejsce zatrudnienia. Warunkiem wypłacenia takiego zasiłku jest:
- uzyskanie stopnia nauczyciela kontraktowego w ciągu dwóch lat od dnia podjęcia pierwszej
pracy zawodowej w życiu w przedszkolu (przy czym do pierwszej pracy zawodowej w
życiu nie zalicza się pracy wykonywanej w okresie studiów lub nauki w zakładzie
kształcenia nauczycieli),
- posiadanie kwalifikacji wymaganych do zajmowania danego stanowiska,
- złożenie wniosku o wypłacenie zasiłku nie później niż 1 rok od dnia uzyskania stopnia
nauczyciela kontraktowego.
Nie jest konieczne aby nauczyciel był zatrudniony w pełnym wymiarze godzin. Jeżeli jest
zatrudniony w niepełnym wymiarze etatu (ale wyższym niż 1/2 obowiązującego wymiaru
zajęć), wówczas taki nauczyciel ma prawo do jednorazowego zasiłku na zagospodarowanie.
art. 54 ust. 1 KN.
art. 54 ust. 5 KN
art. 61 KN
Prawo do
świadczenia
urlopowego
Prawo do
trzynastki
UWAGA!
Znowelizowane
uprawnienie od 17 i
29 czerwca 2013 r.
Wypłacany jest w wysokości 2-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego otrzymywanego
przez nauczyciela. Zasiłek na zagospodarowanie podlega zwrotowi, jeżeli nauczyciel nie
przepracuje w oświacie (niekoniecznie w danym przedszkolu) 3 lat, licząc od dnia uzyskania
stopnia nauczyciela kontraktowego, przy czym w szczególnie uzasadnionych przypadkach
organ prowadzący przedszkole może zwolnić nauczyciela w całości lub w części z obowiązku
zwrotu zasiłku.
Świadczenie urlopowe (zwane niekiedy czternastą pensją) wypłacane jest nauczycielom z
odpisu na ZFŚS. Świadczenie urlopowe wypłaca się do końca sierpnia każdego roku,
proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku
szkolnym, który rozpoczyna się 1 września, a kończy 31 sierpnia następnego roku
kalendarzowego. Nauczyciel, który pracował w przedszkolu na podstawie umowy o pracę,
zawartej na jeden rok szkolny w wymiarze połowy obowiązkowego wymiaru zajęć, otrzyma
świadczenie urlopowe w wysokości połowy odpisu podstawowego.
Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości zależy przede wszystkim
od przepracowania w szkole całego roku kalendarzowego (nie należy mylić z rokiem
szkolnym).Trzynastkę w pełnej wysokości otrzyma tylko ten nauczyciel, który przepracował
faktycznie cały rok kalendarzowy. Nauczyciel, który pracował krócej niż rok, ale co najmniej 6
miesięcy, nabywa prawo do nagrody rocznej w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego
okresu w roku kalendarzowym. Okres 6 miesięcy może być okresem przerywanym (np.
zatrudnienie realizowane było w ramach kilku stosunków pracy, a pomiędzy zakończeniem
jednego i nawiązaniem kolejnego stosunku pracy wystąpiła przerwa). Wystarczy, jeśli okres
zatrudnienia, u pracodawcy w danym roku kalendarzowym, wyniósł łącznie, co najmniej 6
miesięcy. Ponieważ okres 6 miesięcy nie jest okresem ciągłym – miesiąc liczy się jako
trzydzieści dni. Przepracowanie, co najmniej, 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do
wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadkach określonych w ust. 3 art. 2 ustawy
o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym.
W następujących przypadkach dodatkowe wynagrodzenie roczne przysługuje niezależnie od
czasu pracy (art. 2 ust. 3 ustawy):
- nawiązania stosunku pracy z nauczycielem w trakcie roku kalendarzowego, zgodnie z
organizacją pracy szkoły/przedszkola;
- zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon
trwający nie krócej niż trzy miesiące;
53 ust. 1a KN
ustawa z dnia 12 grudnia
1997 r. o dodatkowym
wynagrodzeniu rocznym dla
pracowników jednostek sfery
budżetowej (tekst jedn.: Dz.
U. z 2013 r., poz. 1144).
Prawo do
zwolnienia od
pracy z tytułu
opieki na
dzieckiem do 14
lat
Uprawnienia
emerytalne
- powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby
zastępczej;
- rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, rentę lub na świadczenie
rehabilitacyjne, przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem, likwidacją pracodawcy
albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, likwidacją jednostki
organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją;
- podjęcia zatrudnienia: w wyniku przeniesienia służbowego, na podstawie powołania lub
wyboru, w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia
z przyczyn dotyczących tego pracodawcy, w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej
poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją, po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo
po odbyciu służby zastępczej;
- korzystania: z urlopu wychowawczego, z urlopu macierzyńskiego, z dodatkowego urlopu
macierzyńskiego, z urlopu ojcowskiego, z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, z
dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, z urlopu dla
poratowania zdrowia, przez nauczyciela z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub
kształcenia zawodowego;
- wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.
Pracownikowi (a więc matce albo ojcu) wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku
art. 188 k.p
do 14 lat przysługuje zwolnienie od pracy na 2 dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Uprawnienie to przysługuje niezależnie od rodzaju umowy czy wymiaru czasu pracy.
Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze ma również prawo do 2 dni na opiekę. Jeżeli
oboje rodzice są zatrudnieni, z tego uprawnienia może korzystać tylko jedno z nich, mogą
jednak podzielić się tym zwolnieniem. Jest to wymiar zwolnienia przysługujący na rok
kalendarzowy. Nie wykorzystany urlop „nie przechodzi” na następny rok. Udzielany jest na
wniosek pracownika, a nie z inicjatywy pracodawcy. Zwolnienie obejmuje zawsze dwa dni
robocze pracownika, przy czym nie ma żadnych ograniczeń co do tego, czy będą to dwa kolejne
dni, czy dwa razy po jednym dniu. Przed skorzystaniem ze zwolnienia pracownik musi uzyskać
akceptację pracodawcy.
Nauczyciele maja prawo przejść na emeryturę na zasadach ogólnych, po osiągnięciu
powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego, jak i po osiągnięciu obniżonego wieku
emerytalnego. Z dniem 1 stycznia 2013 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 11 maja 2012
r. zmieniającej ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Prawo do urlopu
dla poratowania
zdrowia
1.
Nowelizacja wprowadzające stopniowe wydłużenie wieku emerytalnego – do 67 lat dla kobiet i
mężczyzn - osiągnięcie takiego wieku będzie zależne od daty urodzenia.
Maja również możliwość skorzystania z przepisów KN dotyczących wcześniejszej emerytury
bez względu na wiek, bądź z przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.
Oznacza to, że nauczyciel ma możliwość uzyskania emerytury przed osiągnięciem
powszechnego wieku emerytalnego na podstawie:
- art. 88 KN – bez względu na wiek,
- art. 32, 46 i 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440, z późn. zm.) - w
obniżonym wieku emerytalnym,
- ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237,
poz. 1656, z późn. zm.).
Jeśli nauczyciel nie skorzysta z prawa do przejścia na wcześniejsza emeryturę ma prawo do
otrzymania na swój wniosek świadczenia kompensacyjnego na podstawie ustawy z dnia 22
maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 97, poz.
800, z późn. zm.).
Z urlopu dla poratowania zdrowia mogą skorzystać nauczyciele, m.in. wychowania
przedszkolnego, w każdym czasie po złożeniu wniosku do dyrektora i spełnieniu wymogów
formalnych. Formalnymi warunkami ubiegania się nauczyciela o urlop dla poratowania zdrowia
są:
1) zatrudnienie (czyli pozostawanie w stosunku pracy; niemożliwe jest udzielenie
nauczycielowi urlopu, jeżeli w momencie wystąpienia z wnioskiem stosunek pracy jest już
rozwiązany )
2) zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć;
3) zatrudnienie na czas nieokreślony;
4) przepracowanie co najmniej 7 lat w przedszkolu (nauczyciel przed złożeniem wniosku o
pierwszy urlop powinien legitymować się co najmniej 7-letnim stażem pracy w szkolnictwie; 7letni staż pracy nie jest wymagany przy ubieganiu się o kolejne urlopy);
5) uzyskanie orzeczenia lekarskiego o potrzebie udzielenia urlopu.
art. 73 KN, rozporządzenie
Ministra Zdrowia z dnia 27
października 2005 r. w
sprawie orzekania o potrzebie
udzielenia nauczycielowi
urlopu dla poratowania
zdrowia (Dz. U. z 2005 r. Nr
233, poz. 1991).
1.2
1.3
Więcej na temat praw i obowiązków nauczyciela na Kursie „Jakim prawem - Kurs z wybranych
aspektów prawa oświatowego”. Uczestnik kursu zyska większą świadomość własnych praw i
obowiązków, będzie potrafił odnaleźć i zinterpretować stosowne przepisy, nabędzie umiejętność
tworzenia i nowelizowania dokumentów szkolnych, w tym również prawa wewnętrznego.