hm. Lucyna Czechowska hm. Marek Klimowski

Opracował:
phm. Jakub Lasek
Konsultacja i korekta:
hm. Lucyna Czechowska
hm. Marek Klimowski
1
Spis treści
1.
Czym są formy pracy - wprowadzenie............................................................................3
Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży.............................................................................................5
Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży: emocjonalny, duchowy i społeczny..........6
Rozwój intelektualny dzieci i młodzieży....................................................................................7
2.
Cele stosowania form pracy...................................................................................................8
3.
Zasady doboru form pracy......................................................................................................9
4.
Prezentacja wybranych form pracy.................................................................................14
1. Formy terenowe..................................................................................................................................15
2. Formy wydawnicze i twórcze......................................................................................................19
3. Formy audiowizualne......................................................................................................................23
4. Formy operowania słowem..........................................................................................................28
5. Współzawodnictwo..........................................................................................................................35
6. Wychowanie przez pracę...............................................................................................................39
7. Formy masowe.................................................................................................................................... 41
2
1. Czym są formy pracy - wprowadzenie
Każde
działanie
danej
osoby
na
co
dzień
charakteryzuje
się
występowaniem w nim zarówno treści jak i formy. Nie raz możemy usłyszeć, że w
danym działaniu wystąpiła „przewaga formy nad treścią”. Nawet w takim wypadku
mamy do czynienia z formą pracy, przynajmniej w minimalnym jej wydaniu.
Harcerskie formy pracy, to inaczej nazywane formy działania. Jest to sposób, w
jaki przekazujemy naszym harcerzom treści, realizując zamierzone przez nas cele.
Oczywiście wszystko, co jest realizowane w Związku Harcerstwa Polskiego,
powinno opierać się o Harcerski System Wychowawczy i wszystkie jego elementy.
Dlatego też niezbędnym jest stosowanie harcerskich form pracy w oparciu
o zasady Metody Harcerskiej, która jest jednym z najważniejszych części
składowych HSW. Jest ona sposobem działania instruktorów harcerskich wobec
pozostałych członków ZHP. Określa ona cechy działania, jakimi wszyscy
członkowie powinni na co dzień kierować się w ich pracy. Metoda Harcerska
składa się z poszczególnych elementów, które tylko w całości pozwalają na
realizację celów i założeń wychowawczych ZHP. W tych elementach oprócz
instrumentów metodycznych, zasad harcerskiego wychowania, możemy znaleźć
również formy pracy. Metoda Harcerska powinna być zawsze dostosowana do
danej metodyki, czyli grupy wiekowej, do której stosuje się węższe i bardziej
szczegółowe elementy Metody Harcerskiej. Te same zasady odnoszą się do form
pracy, dlatego ważne jest to, aby harcerski wychowawca poznał najpierw
najważniejsze zasady stosowania metody harcerskiej. Dzięki temu będzie potrafił
umiejętnie stosować formy pracy i odpowiednio dobierać je do danych celów i
zamierzeń.
Formy pracy towarzyszą nam, więc w każdym działaniu. Nie tylko i
wyłącznie drużynowemu w pracy z drużyną, ale również pozostałym instruktorom
pełniącym inne funkcje. Instruktorzy używają ich kiedy przeprowadzają różnego
rodzaju warsztaty i szkolenia, ale również w ich codziennej pracy, nawet
organizacyjnej. Do każdego działania instruktorskiego można dobrać odpowiednią
formę pracy i zawsze warto zastanowić się czy stosowana przez nas forma pracy
będzie najskuteczniejsza do osiągnięcia założonych przez nas celów. Niestety,
3
najczęściej
używaną
przemówienie/wykład.
formą
Taka
pracy
forma
wśród
grona
wypowiedzi
jest
instruktorskiego
wymuszana
jest
przez
demokratyczny charakter wyborów władz ZHP, który narzuca na nas obowiązek
prezentacji dokonań w charakterze wystąpień. Przez to, instruktorzy często na
poziomie Hufca i Szczepu nadużywają tej formy i treści, które mogliby przekazać
w dużo skuteczniejszy sposób, przekazują w formie monologu, który jest jedną z
najmniej atrakcyjnych form przekazywania wiedzy.
Formy
pracy
mają
na
celu
między
innymi
wsparcie
rozwoju
psychofizycznego dzieci i młodzieży. Bardzo ważne jest to, aby na każdym
etapie rozwoju dziecka dostosowywać odpowiednie aktywności do jego wieku i
możliwości rozwoju. Trzeba też pamiętać o rozwoju trzech najważniejszych sfer w
życiu młodego człowieka:
- fizyczna;
- psychiczna: emocjonalna, duchowa i społeczna;
- intelektualna;
Do każdej z nich w zależności od wieku musi być dobrana odpowiednia
forma pracy, ale również i treść. Każdy harcerski wychowawca musi też pamiętać,
aby zachować równowagę pomiędzy rozwojem w każdej z tych sfer. Poniżej
można zapoznać się z tabelą wypracowaną na podstawie badań pedagogicznych,
dotyczących danych faz rozwoju młodej osoby w poszczególnych sferach i
obszarach, na które w szczególności należy zwrócić uwagę. W tabelach znajduje
się również kolumna pokazująca przykładowe formy pracy, które mogą być użyte
w celu ułatwienia rozwoju danych sfer w życiu dziecka.
4
Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży
Rozwój fizyczny
Co robić?
Formy pracy
Wiek
7-10 lat
•
•
•
•
•
•
•
zmniejszenie tempa wzrostu, wzrost wewnętrzny organizmu;
intensywny proces kostnienia tkanki chrzęstnej;
ustalają się krzywizny kręgosłupa;
serce rozwija się wolniej niż całe ciało;
rozwija się zręczność, zwinność;
uwidacznia się większa sprawność fizyczna u chłopców;
rozwój dojrzałości płciowej (wcześniej u dziewczynek);
• dbać o rozwój mięśni (mięśnie u 7-latków są słabe);
• dbać o właściwą postawę ciała;
• umożliwiać ruch, swobodę – ale stosować przerwy –
dzieci w tym wieku szybko się męczą;
• ćwiczyć spostrzegawczość
Dziewczęta
11-13
lat
• Intensywny przyrost wagi i wysokości ciała (12 rok życia)
• Dysproporcje w sylwetce (np. zbyt długie kończyny, co odbija
się niekorzystnie na ogólnej zręczności);
• Pojawiają się drugorzędowe i trzeciorzędowe cechy płciowe
(rozszerzają się kości miednicowe, formują piersi, zmieniają
proporcje twarzy);
• Wzmaga się działalność gruczołów wydzielniczych skóry;
• Osiąganie dojrzałości płciowej (pierwsza menstruacja);
Chłopcy
• Rozpoczyna się przyrost wysokości ciała (12
rok życia);
• W 13 roku życia intensywny przyrost
wysokości ciała i jego wagi;
• Zmiana barwy głosu (mutacja);
• Pojawiają się drugorzędowe i trzeciorzędowe
cechy płciowe;
• Pojawiają się nocne polucje;
•
•
•
•
gry i ćwiczenia sportowe
pląsy
zabawa
tańce integracyjne
• dbałość o higienę ciała;
• wzmacnianie organizmu – zdrowe odżywianie;
• dbałość o ruch, aktywność – ale nie nadmierny, nie
wyczerpujący;
• w tym wieku bardzo często zdarzają się omdlenia
spowodowane osłabieniem rosnącego organizmu;
•
•
•
•
•
gry i ćwiczenia sportowe
pląsy
olimpiady sportowe
gry terenowe
tańce integracyjne
• Pamiętać o ogromnych różnicach indywidualnych w
okresie dojrzewania;
• Dbać o rozwój aktywności fizycznej;
• Dostosowanie form aktywności fizycznej do
możliwości całej grupy (ponieważ rozwój jest
zróżnicowany, poziom zadań powinien odpowiadać
możliwościom wszystkich);
• gry terenowe
• olimpiady sportowe
• impreza na orientację
• Stwarzać możliwości rozwoju fizycznego na
pograniczu wyczynu;
• Dać szansę na spróbowanie możliwości fizycznych w
różnych dziedzinach sportu i aktywnego spędzania
czasu;
• gry terenowe
• dyscypliny sportowe
• impreza na orientację
• Wyczyn, próba własnych możliwości i sił;
• Stosować różne formy aktywności fizycznej
naznaczonej wyczynem;
• Umożliwić samodzielne badanie własnej
wytrzymałości, pokonywania słabości;
• Stwarzać szansę na aktywność fizyczną w różnych
dziedzinach;
•
•
•
•
Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców następuje „skok pokwitaniowy” czyli okres przyspieszonego rozwoju
fizycznego – kośćca, mięśni, narządów wewnętrznych, rozrodczych i wtórnych cech płciowych. Głównie w tym
okresie kształtuje się typowo kobieca i typowo męska sylwetka. Skok pokwitaniowy powoduje ogólne osłabienie
organizmu.
Dziewczęta
14-15
lat
16-17
lat
18-21
lat
• Zwiększa się wysokość ciała;
• Powiększają się piersi, zaokrąglają biodra – sylwetka nabiera
kobiecych kształtów;
• Ciało jest już praktycznie rozwinięte;
• Proporcje poszczególnych narządów ulegają wyrównaniu;
• Pierwsze zainteresowania erotyczne;
Chłopcy
• Intensywny wzrost ciała;
• Poszerzają się ramiona, rozrastają muskuły –
sylwetka mężnieje;
• Niższa tonacja głosu;
• Nocne polucje;
• Sylwetka ukształtowana, harmonijna;
• Sprawność fizyczna bardzo dobrze rozwinięta;
• Osiągnięcie dojrzałości płciowej;
•
•
•
•
•
Ostatecznie ukształtowana sylwetka (zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej);
Osiągnięcie dojrzałości płciowej (zdolność do prokreacji);
Bardzo dobrze rozwinięta motoryka, sprawność fizyczna;
Organizm sprawny, odporny;
Wzrasta pobudliwość seksualna;
5
gry terenowe
dyscypliny sportowe
impreza na orientację
wyczyn
Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży: emocjonalny, duchowy i społeczny
Wiek
7-10 lat
11-13
lat
14-15
lat
16-17
lat
18-21
lat
Ogólne
Kontakty z rodzicami
Kontakty z rówieśnikami
Wartości
Samoocena
Formy pracy
- coraz częściej reakcjom emocjonalnym
towarzyszy ocena intelektualna tzn. dziecko
rozumie dlaczego się złości lub śmieje;
- panowanie nad swoimi uczuciami;
- coraz trwalsze przejawy i formy wyrażania
emocji, wywołanych już przez przypadkowe
sytuacje;
- zdolność do przeżywania dłuższych uczuć;
- zanikanie nagłych wybuchów złości;
- rodzina pozostaje nadal
źródłem uczuć;
- duże znaczenie odgrywa
mama, ojciec na dalszym
planie; z nim łączą dziecko
zazwyczaj stosunki
przyjacielskie;
- dążenie do harmonijnego współżycia z
zespołem rówieśników;
- ważne jest dobro zespołu, lojalność wobec
niego, ofiarność, podporządkowanie się
interesom zespołu, jego normom;
- nauka współdziałania;
- liczy się opinia członków grupy;
- uznawanie norm
wartości grupy, w której
się uczestniczy;
- ważne jest
przestrzeganie tych zasad,
wykonywanie
obowiązków wobec
zespołu;
- emocjonalny stosunek do
samego siebie;
- drama
- scenka
- piosenka / Pląs
- gawęda
- zwyczaje /
obrzędy
- zabawa
- niestabilność emocjonalna;
- dominuje radość i poczucie humoru;
- oscylacja między uczuciami krańcowymi(czasem
potrzebuje przyjaciół, a czasem od nich stroni);
- przesadna pewność siebie, poczucie siły i mocy
na zmianę ze stanami rezygnacji;
- niestałość uczuć;
- odkrycie świata wewnętrznego;
- pierwsze sympatie, uczucia erotyczne;
- rozluźnienie kontaktów z
rodzicami(krytycyzm);
- dążenie do samodzielności
rodzi konflikty;
- potrzeba autonomii (dotyczy
uczuć, poglądów, działań);
- nawiązywanie ścisłych kontaktów z
rówieśnikami(paczki, organizacje);
- częste konflikty dziewcząt z chłopcami;
- dziewczęta próbują zwrócić uwagę chłopców;
- chłopcy się jeszcze nie interesują
dziewczynami;
- pierwsze przyjaźnie, oparte na wspólnym
spędzaniu czasu, zainteresowaniach;
- poczucie solidarności z grupą;
- rozwój uczuć
wyższych(intelektualnych
estetycznych, moralnospołecznych) np.
patriotyzm;
- wrażliwość na piękno;
-
- emocjonalny stosunek do
samego siebie;
- dążenie do samopoznania,
porównywanie swojej osoby
, wyglądu z zachowaniem i
wyglądem kolegów;
- gry zespołowe
- służba
- gawęda
- zwyczaje /
obrzędy
- scenka
- ognisko /
kominek
- silne napięcia emocjonalne, wywołane
pełnieniem nowych ról;
- potrzeba czynu i przygody;
- potrzeba ekspresji(pamiętniki, zwierzenia);
- wrażliwość na ocenę i krytykę;
- silnie rozwinięte oczekiwania, marzenia, ideały;
- kryzys autorytetu rodziców;
- młodzież dąży do
samodzielności, konflikty;
- silna przynależność do grup
rówieśniczych powoduje
sprzeczność interesów;
- potrzeba przynależności do grupy;
- identyfikacja z grupą wyraża się poprzez strój,
styl zachowania, słownictwo;
- silne zainteresowanie płcią przeciwną;
- rozwój przyjaźni;
- wrażliwość na piękno;
- działalność społeczna;
- samowychowanie
(starają się dorównać
wzorcom);
- szukanie wzorów;
- zdolność do refleksji;
- analiza własnych przeżyć;
- stawianie sobie wymagań
- odczuwanie własnej
odrębności,
indywidualności;
- gry zespołowe
- służba
- zwyczaje /
obrzędy
- ognisko /
kominek
- dyskusja
- pantomima
- kształtują się ideały;
- krytyczna ocena wartości społecznych i
politycznych, dojrzewa osobowość;
- rozwija się samoświadomość celów i zadań
życiowych;
- nadal bardzo rozwinięta
potrzeba autonomii;
- osłabienie więzi
emocjonalnej;
- obniżony autorytet rodziców;
- rozwój przyjaźni;
- coraz większe zainteresowanie płcią przeciwną;
- funkcjonowanie w grupach, pełnienie ról
społecznych (harcerstwo, dom, szkoła);
- przyjaźnie dziewcząt są częstsze i bardziej
głębokie;
- stabilizacja systemu
wartości i postaw
życiowych;
- rozważanie problemów
moralnych;
- wyraźne uświadomienie
sobie własnych wad, zalet;
- kształtuje się dojrzała
samoocena;
- widzenie siebie w roli
dorosłego człowieka;
- gry zespołowe
- służba
- kuźnica
- sejmik
- odkrywanie świata psychicznego
(uzewnętrznione przeżycia wewnętrzne, rozterki);
- pytania natury egzystencjalnej;
- dojrzały stosunek do życia (często podejmowanie
trudnych decyzji życiowych);
- osiągnięcie stabilności uczuć (korzystanie z
doświadczeń);
- równowaga w kontaktach z
rodzicami (rodzice nie są
największym autorytetem, ale
też nie podlegają totalnej
krytyce);
- stabilizacja kontaktów z rówieśnikami;
- coraz większe i poważniejsze zainteresowanie
płcią przeciwną (wymiana poglądów, czasem
planowanie wspólnej przyszłości);
- ukształtowany
światopogląd – poglądy
społeczno-polityczne,
choć jeszcze w znacznej
mierze idealistyczne;
- dosyć dojrzała ocena
samego siebie, znajomość
własnych cech charakteru i
umiejętność wyboru takich
zadań życiowych, które im
odpowiadają;
- gry zespołowe
- służba
- kuźnica
- sejmik
- seminarium
6
Rozwój intelektualny dzieci i młodzieży
Wiek
7-10 lat
Ogólne
Zainteresowania
Formy pracy
- spostrzeżenia nabierają charakteru abstrakcyjnego;
- skierowanie uwagi na własne cechy i czynności psychiczne;
- pamięć mechaniczna ustępuje miejsca pamięci logicznej, wzrasta szybkość i łatwość zapamiętywania;
- rozwój koncentracji, potrafią dłużej skupić swoją uwagę na jednej czynności;
- większe zaciekawienie ludźmi;
- zaciekawienie zdarzeniami zachodzącymi w grupie;
- rodzice podlegają bacznej obserwacji;
- tajne kluby i paczki;
- majsterka
- gazetka
- inscenizacja
- zabawa
11-13
lat
- intensywny rozwój;
- pojawia się zrozumienie przenośni i symboli;
- rozwija się pamięć logiczna(wybiórcze zapamiętywanie materiału);
- rozwój myślenia formalnego i abstrakcyjnego prowadzi do refleksyjności i krytycyzmu;
- rozwój pierwszych poważnych zainteresowań;
- potrzeba poznania siebie i świata;
- film, fotografia
- drama
- ognisko / kominek
- zadanie zespołowe
14-15
lat
- myślenie problemowe;
- większa zdolność przyswajania wiadomości i tworzenia systemu wiedzy;
- dominuje myślenie logiczne, abstrakcyjne;
- stawianie hipotez, przewidywanie konsekwencji;
- zdolność do względnie obiektywnego ujmowania działań i właściwości innych osób;
- wzrasta zasób słownictwa i jego treści;
- rozwija się wyobraźnia (marzenia);
- zwiększa się zdolność do interpretacji stanów uczuciowych i motywów innych ludzi;
- kontynuacja zainteresowań;
- zmienność zainteresowań, wybór większego ich zakresu –
próbowanie siebie samego w różnych dziedzinach;
- chęć imponowania swoimi umiejętnościami („popisywanie
się”);
- pierwsze wyobrażenia o swojej roli życiowej, wyborze drogi
kariery zawodowej;
- projekt zespołowy
- pionierka
- wystawa
- gazeta
- audycja
- sąd nad problemem
- kominek
16-17
lat
- umiejętność wiązania wiadomości z różnych dziedzin;
- maksymalna zdolność do przyswajania wiedzy;
- poważne traktowanie swoich zainteresowań i poświęcanie im
większej ilości czasu;
- często związanie się z działalnością szkolną;
- projekt zespołowy
- makieta
- komiks
- sejmik
18-21
lat
- duża zdolność zdobywania wiedzy, chłonność i pojemność umysłu;
- umiejętność syntezy (łączenie wiadomości z różnych dziedzin życia);
- zdolność do analizy, dedukcji (potrafi wyciągnąć wnioski z podanych faktów, przewidywać rezultaty
określonych działań);
- umiejętność korzystania z doświadczenia;
- zainteresowania często związane z wyborem przyszłej drogi
życiowej;
- prelekcja
- projekt zespołowy
- wystawa
- seminarium
- kuźnica
- dyskusja
Bibliografia tabeli rozwojów psychofizycznego i naturalnego
1. Zagajewski Tadeusz : Bezpieczny wypoczynek dzieci i młodzieży : poradnik dla organizatorów, kierowników,
wychowawców - kolonii, obozów, wycieczek – Łódź : Wydawnictwo ATH Polska, 2004.
2. Olechnowicz Hanna: Drugie opowieści terapeutów – Warszawa: Wydawnictwo WSiP, 2000.
3. Kosmowska Barbara: Dzisiaj się bawimy – Warszawa: Wydawnictwo WSiP, 2004.
7
2. Cele stosowania form pracy
Formy pracy stosowane w ZHP powinny nie tylko wpływać na rozwój
psychofizyczny młodej osoby i realizację celów wychowawczych w ZHP, ale
również powinny zwiększać atrakcyjność przeprowadzanych zajęć.
Harcerski
wychowawca wybierając formę pracy powinien zwracać uwagę
na jej
atrakcyjność dla danej grupy wiekowej - dana forma pracy nie powinna być
nudna dla danej grupy wiekowej, ale powinna być ciekawa i aktywizująca dla niej.
Ważne jest aby przy używaniu form pracy działać zgodnie z zasadami,
którymi drużynowy stosuje również w trakcie planowania zbiorki. Chodzi przede
wszystkim o zasady przemienności oraz odpowiedniego tempa. Formy
powinny być tak dobrane, aby uczestnicy mieli zarówno czas na zabawę jak i
wystarczający czas na odpoczynek. Dane wydarzenie/zbiórka powinny kończyć
się w najlepszym możliwym momencie dla uczestników, aby zawsze pozostawała
w nich chęć ponownego uczestnictwa w tego rodzaju zajęciach. Każde z
organizowanych zajęć powinno mieć odpowiednie tempo dobrane do specyfikacji
danej grupy. Dzięki temu zdobędziemy odpowiednie zainteresowanie dzieci i
młodzieży do przeprowadzanej przez nas formy, a co za tym idzie realizacje jej
założeń oraz celów wychowawczych.
Wszystkie formy pracy, które stosujemy w harcerstwie, powinny być
skupione na uczeniu przez działanie. Nie powinny być to formy oparte na
„mówieniu”, lecz na praktycznych czynnościach. Zdarzają się przypadki, w którym
niezbędne jest użycie form pracy opierających się na dyskusji czy wymianie opinii,
ale tyczy się to głównie starszych grup wiekowych. Dzieci powinny mieć w
większości formy pracy oparte na zabawach, grze, poszukiwaniu i współpracy w
zespole. Powinny one być cały czas zaktywizowane, bo tylko dzięki temu można
uzyskać ich skupienie na danej treści. Oczywiście nie oznacza to, że prowadzący
nie powinien w ogóle stosować dialogu ze swoimi podopiecznymi. Bardzo ważne
jest to, aby przed każdą formą pracy została ona bardzo dokładnie wyjaśniona, a
uczestnicy zostali wprowadzeni w jej tematykę. Równie ważne jest słowne
podsumowanie po zakończeniu danego działania wraz z jego uczestnikami.
Zapominając o tym, cel naszego działania może nam umknąć.
8
3. Zasady doboru form pracy
Harcerski wychowawca dobierając formę pracy do danych działań powinien
zastosować się do poniższych zasad:
1.
Forma musi być zgodna z treścią, którą chcesz przekazać.
2. Forma powinna być dobierana do celu wychowawczego, nie odwrotnie.
3.
Forma powinna pomóc w podkreśleniu i uwydatnieniu treści, unikaj takich, które
mogą przesłonić przekaz. Zbyt rozbudowane formy spychają treść na drugi plan.
4.
Formy, które dobierasz, nie powinny być zbyt często takie same i powinny różnić
się od form pracy używanych na co dzień w szkołach i zajęciach pozalekcyjnych.
5.
Korzystaj również z nowoczesnych form, które przynosi rozwój techniki i nauki
(np. komputer, Internet, GPS).
6.
Każda forma powinna mieć swoje tempo, unikaj zbyt długich i monotonnych
zajęć.
7.
Wybrana przez ciebie forma powinna zapewniać przeplatanie się różnych
elementów, np. słuchanie i mówienie, oglądanie i pokazywanie. W miarę
możliwości postaraj się, aby zawierała ona elementy statyczne i dynamiczne.
8. Wybrana forma powinna dać ci możliwość stopniowania napięcia i wprowadzenia
punktu kulminacyjnego zabawy (zbiórki).
9.
W doborze form wykorzystaj inspirujące cię wydarzenia, mogą być to na przykład
informacje przekazane przez mas media, literatura i poezja, kroniki, filmy, muzyka
oraz własne obserwacje.
10. Wykorzystuj rekwizyty, staraj się, aby wśród nich znalazły się rzeczy autentyczne,
np. zdjęcia, nagrane wypowiedzi, wypożyczone stroje lub eksponaty oraz
elementy wykonane przez ciebie (plansze, skrypty, listy itp.). Jeżeli jest to
potrzebne, do formy dobierz odpowiedni podkład dźwiękowy oraz światło.
11. Jeżeli chcesz zapoznać harcerzy z wiedzą specjalistyczną lub ciekawym tematem,
zapraszaj fachowców. Pamiętaj, aby zawsze powiedzieć, czego od nich oczekujesz
oraz ustalić z nimi dokładnie temat i przebieg spotkania
12. Dobierając formy na kurs pamiętaj, że powinny one: ukazywać możliwie dużo
różnorodnych form, być inspiracją dla uczestników do ich pracy w drużynie,
łączyć zajęcia na świeżym powietrzu i w budynku.
9
Oprócz powyższych zasad należy również wziąć po uwagę:
1. Wiek harcerzy. Nie należy brać pod uwagę jedynie tego, w której klasie
są nasi harcerze, ale także (a może nawet przede wszystkim) poziom
dojrzałości społecznej, emocjonalnej. Często zdarza się tak, że dzieci
będące w tym samym wieku (np. w tej samej klasie) zasadniczo różnią się
poziomem dojrzałości. Mówi się, że Krzyś zachowuje się jak dziecko, ale
Ania jest naprawdę odpowiedzialna i dojrzała. Trudno znaleźć wszystkie
przyczyny tych różnic, ale na pewno trzeba sobie z ich istnienia zdawać
sprawę i brać je pod uwagę przy doborze form pracy. Wraz z wiekiem
zmieniają się zainteresowania, potrzeby i możliwości psychofizyczne
dziecka. Nieumiejętnie lub niedbale dobierając formy pracy możemy
harcerzy zanudzić, zniechęcić, przestraszyć (zbyt wysokimi wymaganiami)
lub - z drugiej strony – rozśmieszyć dziecinadą, w którą proponujemy im
się bawić. Gdyby były to jedyne zagrożenia
płynące
z lekceważącego
podejścia do form pracy ich znajomość nie byłaby aż tak niezbędna. Trzeba
jednak zdawać sobie sprawę, że chybiony wybór formy działania może
zaszkodzić zarówno prawidłowemu rozwojowi naszych harcerzy i ich
wzajemnym relacjom, jak i również stworzyć niebezpieczeństwo dla ich
zdrowia i życia.
2. Płeć harcerzy. Każdy zdaje sobie sprawę z zasadniczych różnic w
możliwościach fizycznych i zainteresowaniach, jakie występują pomiędzy
dziewczętami a chłopcami. Warto jednak podkreślić, że podstawową
różnicą jest ich tempo rozwoju, jak i wybór zainteresowań w danym wieku.
Dlatego też, harcerski wychowawca powinien umiejętnie wykorzystywać
możliwości jakie daje system małych grup i dzięki niekoedukacyjnym
zastępom realizować formy pracy dostosowane nie tylko do danego wieku,
ale także płci. Nie powinno się jednak zapominać, że zastępy to też część
drużyny i na wspólnych zbiórkach czy wyjazdach powinno się również
dobierać formy pracy, które będą odpowiednie zarówno dla dziewczyn, jak i
chłopców w danej metodyce. Wymaga to już większej pracy od
10
drużynowego, aby brali oni w nich chętnie udział i były one równie
atrakcyjne dla żeńskich, jak i męskich zastępów.
3. Cele zbiórki. Każdą formę pracy możemy przyporządkować jakiemuś
konkretnemu celowi, jaki chcemy osiągnąć. Inną formę zastosujemy, chcąc
harcerzom dostarczyć nowych wiadomości, doświadczeń i umiejętności, a
inną mając na celu ich rozwój fizyczny, wytrzymałość i sprawność. Zupełnie
inne formy znajdą się też na zbiórce, na
której
chcemy ukształtować
wśród naszych harcerzy określone postawy poprzez wywołanie w nich
odpowiednich uczuć czy emocji. Specyficzne formy posłużą nam do
wywołania wzruszenia czy refleksji. Oczywiście większość form zapewnia
realizację więcej niż jednego celu. Np. organizowanie zawodów w
siatkówkę wpłynie na rozwój fizyczny, ale jednocześnie wyzwoli emocje,
pogłębi poczucie solidarności grupowej i odpowiedzialności za tą grupę.
4. Miejsce zbiórki. Absolutnie inne warunki stwarza sala lekcyjna, harcówka
czy korytarz szkolny, a inne sala gimnastyczna. Planując zbiórkę trzeba
wziąć pod uwagę nie tylko powierzchnię dostępnego pomieszczenia, ale
także jego wyposażenie, oświetlenie, wysokość i wiele innych cech. O ile
możliwe jest zorganizowanie pląsów w przystosowanej do tego harcówce,
o tyle przeprowadzenie ich np. w udostępnionej przez zaprzyjaźnioną
nauczycielkę biologii, pracowni, w której pełno jest szklanych gablot i
okazałych, delikatnych kwiatów jest co najmniej chybionym pomysłem. Z
chwilą opuszczenia budynku szkoły, diametralnie zwiększa nam się
swoboda stosowania form pracy. Harcerze mogą wtedy biegać i pląsać do
woli (o ile w pobliżu nie ma np. ruchliwej drogi), odradzałbym jednak
przeprowadzenie gier planszowych czy zajęć technicznych. Jednocześnie
trzeba sobie zdawać sprawę, że o ile las jest doskonałym miejscem na
biwak, o tyle może być w nim zarówno trudne, jak i niebezpieczne
przeprowadzenie rozgrywek w piłkę nożną, które wymagają płaskiego
terenu, pozbawionego drzew. Nietrafionym pomysłem może być także
rozbicie biwaku na boisku szkolnym czy w parku miejskim. Z kolei centrum
11
miasta czy danego miasteczka doskonale może nadawać się do organizacji
zwiadu, wycieczki czy gry miejskiej.
5. Funkcje fizyczne i psychiczne. Zwróćmy uwagę, że formy pracy
powodują uaktywnienie określonej
pobudzają
jedynie
myślenie,
funkcji danej osoby. I tak niektóre
inne
myślenie i emocje, a jeszcze inne
zmysły czy kondycję fizyczną. Każda forma pracy powoduje powstanie
określonych procesów fizycznych i psychicznych. Dlatego powinniśmy
zadbać, aby działaniom harcerzy towarzyszyły różne procesy, by w toku
zajęć mieli oni możliwość pracować zarówno głosem, słuchem, wzrokiem,
jak i również myśleć, analizować, wykazywać się intelektualną inicjatywą,
inwencją twórczą i sprawnością manualną. By również mieli okazję
zwyczajnie się wyszumieć: wybiegać, tańczyć, śpiewać, jeździć rowerem
czy grać w piłkę.
6. Więzi w zespole. Różne formy pracy w różnym zakresie wywołują więzi
między harcerzami. Formy polegające na współpracy, współdziałaniu,
wymagające odpowiedzialności za grupę i wzajemnego zaufania wpływają
na pogłębienie więzów w zespole. Jeżeli drużyna jest młoda i nie miała
okazji jeszcze się zżyć oraz dobrze poznać, wskazane jest wybieranie form
nastawionych
na
odpowiedzialność.
ich
współpracę,
koleżeńską
Inne potrzeby wykazuje
pomoc,
a
także
dojrzały zespół. Można
swobodnie sięgnąć po formy oparte na współzawodnictwie. Właściwie
przeprowadzenie
pozytywnych
emocji,
zaangażowanego
powstawania
tego
rodzaju
motywuje
działania,
nieporozumień
ale
i
rywalizacji
do
jest
bowiem
źródłem
intensywniejszego,
bardziej
jednocześnie
zawiści
może
(zwłaszcza
sprzyjać
w
do
wypadku
nieodpowiednio poprowadzonego współzawodnictwa). W takiej sytuacji
należy sięgnąć po formy współdziałania, czasowo rezygnując z rywalizacji.
Ważna jest także integracja między różnymi drużynami w drużynie czy w
hufcu. Aby osiągnąć tego rodzaju zamierzenia, najlepiej zorganizować
wspólny biwak czy rajd.
12
7. Samorządność. Drużynowemu powinno zależeć, aby tak dobierać formy
pracy, by każdy harcerz miał okazję projektować (planować), podejmować
decyzje, realizować zaplanowane działania i uzyskiwać nagrody (a także
ponosić konsekwencje swoich podjętych działań). Należy tak organizować
zajęcia, by grupa stanowiła jedność, ale także by widoczne były
indywidualności.
8. Pory roku. To kryterium częściowo jest zbieżne z kryterium miejsca zbiórki.
Każda pora roku (a właściwie każdy stan pogody) niesie ze sobą określone
ograniczenia, a jednocześnie możliwości zastosowania form pracy. Ciężko
sobie wyobrazić zabawy na śniegu (np. budowa igloo) w lipcu w naszej
strefie klimatycznej. Nie wyobrażam sobie także turnieju w kometkę przy
szalejącej wichurze czy zawodów kajakowych w grudniu. Warto o tym nie
zapominać.
13
4. Prezentacja wybranych form pracy
Legenda oznaczeń kategorii danej formy pracy
- Metodyka Zuchowa
- Metodyka Harcerska
- Metodyka Starszoharcerska
- Metodyka Wędrownicza
- Kształcenie Kadry
1. Formy terenowe
2. Formy wydawnicze i twórcze
3. Formy audiowizualne
4. Formy operowania słowem
5. Współzawodnictwo
6. Wychowanie przez pracę
7. Formy masowe
14
1. Formy terenowe
Alarm
Forma sprawdzenia natychmiastowej gotowości harcerzy, sposób szybkiego
mobilizowania zespołu do działania. Stwarza atmosferę niezwykłości, przygody,
wywołując
niezapomniane
przeżycia.
Alarm
wymaga
dużej
sprawności,
sprężystości działania od harcerzy i musi zawsze służyć konkretnemu celu.
Powinien być przeprowadzony z zaskoczenia, a jego celem dla harcerzy jest
przetestowanie działania kryzysowego w obliczu danej, niespodziewanej sytuacji.
Rodzaje alarmów: sprawnościowy, okolicznościowy, do pilnego działania,
obozowy.
Bieg harcerski
Sposób rozwijania określonych umiejętności harcerskich i zaradności w terenie, a
także sposób sprawdzenia wiadomości i umiejętności niezbędnych do zdobycia
kolejnych stopni lub sprawności harcerskich. Biegi różnego rodzaju można ze sobą
przeplatać np. bieg na orientację może również być biegiem przyrodniczym, jeżeli
będzie się wykonywało na nim zadania biologiczne, jednocześnie docierając na
nie dzięki nawigacji z mapą.
Rodzaje biegów:
Bieg sumujący zdobycie stopnia - organizuje się go dla harcerzy, którzy
wcześniej spełnili odpowiednie dla danego stopnia wymagania.
Bieg terenoznawczy lub na orientację - w celu praktycznego nauczenia
orientowania się w terenie, sporządzania szkiców w marszu, ustawiania znaków
patrolowych itp.
Bieg przyrodniczy - służy sprawdzeniu i wzbogaceniu wiedzy przyrodniczej.
Bieg sprawdzający dane umiejętności - wzdłuż trasy pozoruje się konkretne,
sytuacje związane z tematyką biegu np. udzielanie pierwszej pomocy.
15
Biwak
Stwarza nową sytuację życiową dla harcerzy, podczas której muszą sami
zaspokoić swoje potrzeby bytowe, pokonując opór przyrody, doświadczając
różnych trudności i przeszkód. Ma miejsce wyłącznie wtedy, kiedy jego
elementem dla harcerzy jest nocleg poza swoim domem. Biwak uruchamia
wszystkie zmysły harcerzy, dostarcza wartościowych emocji, np. satysfakcji z
pokonania przeszkód, wykonania pracy. Przekonuje, jaka jest zależność między
umiejętnościami i wkładem pracy a uzyskanym efektem, uczy współpracy z
innymi oraz służy lepszemu poznaniu się.
Manewry
Forma zaczerpnięta z wojska, przysposabiająca do obrony kraju, umożliwiająca
zastosowanie
i
sprawdzenie
posiadanej
wiedzy
i umiejętności.
Powinna
przypominać grę wojenną, w której różne zaskakujące i nieprzewidywalne
sytuacje sprawdzają pracę w zespole, odwagę, natychmiastową gotowość czy
zahartowanie. Manewry sprzyjają nawiązaniu więzi między ludźmi i zespołami,
dostarczają silnych przeżyć (szczególnie chłopcom).
Rajd
Sposób sprawdzenia umiejętności i postaw harcerzy polegający na pokonywaniu
podczas kilkudniowego wyjazdu codziennej trasy i zmieniania przez to miejsca i
okolicy noclegu. Łączy on walory wychowawcze wycieczki, biwaku, zawodów i
zlotu. Rajd
jest okazją do zdobycia w sposób naturalny wiedzy o środowisku
przyrodniczym i społecznym, stwarza wiele przeszkód, które trzeba umieć
pokonać razem ze swoim zespołem.
Dostarcza bardzo dużo silnych i pozytywnych przeżyć oraz uczy właściwie
wykorzystywać określone środki transportu np. rower, łódź czy kajak. Sprzyja
konsolidacji grup, wymianie doświadczeń, naśladownictwu czy identyfikacji.
Rodzaje: pieszy, rowerowy, ekstremalny, motorowy, konny, spływ, żeglarski
lub kajakowy.
16
Raport, musztra, defilada
Formy o charakterze dyscyplinującym, porządkującym. Służą zgraniu się zastępu,
drużyny - w ruchu, w szyku. Raport uczy krótkiego formułowania myśli. Musztra
ujednolica sposób zachowania harcerzy w zwartym szyku, przygotowuje do
defilady, która sprzyja utożsamianiu się z zespołem. Uwaga! Musztra, raport nie
mogą być celem w samym sobie.
Rodzaje:
Raport to forma podporządkowania jednostki (zespołu) przełożonemu;
Defilada - forma zaprezentowania się drużyny wobec innych zespołów i
widzów.
Wyprawa/wędrówka
Jest to wszelkiego rodzaju wędrówka organizowana przez grupę w formie
kilkudniowego wyjazdu lub w formie obozu wędrownego. Cele wyprawy mogą
być bardzo różne: zdobycie szczytu, przejście danego pasma górskiego lub szlaku,
odwiedzenie jaskini, odnalezienie zabytków (zamków, umocnień, pałaców,
kościołów itp.) czy poznanie historii i kultury danego regionu. Cechą wspólną
takich wypraw jest wyczyn (nie tylko fizyczny) oraz chęć poznania nowych ludzi i
miejsc. Wędrówka jest formą, która uczy zaradności w każdej sytuacji, pracy w
grupie, a także zaspokaja potrzebę poznania świata oraz aktywności fizycznej.
Wycieczka
Sposób zdobycia wiadomości, umiejętności, doświadczenia - przeżycie przygody,
okazja
do
konfrontacji
samodzielności
działania
wiedzy
i
i
wyobrażeń
zaradności
z
życiowej,
rzeczywistością.
kształtuje
Uczy
poczucie
odpowiedzialności. Sprzyja samopoznawaniu harcerzy i poznaniu swoich kolegów
w różnych sytuacjach życiowych. Pomaga również umacniać więzi w zespole
wokół realizacji wspólnego celu. Wycieczka w przeciwieństwie do rajdu czy
biwaku może odbyć się bez noclegu.
Rodzaje: terenowa, krajoznawczo-przyrodnicza oraz wyprawa naukowobadawcza.
17
Zwiad
Zbieranie wiadomości na jakiś temat, często wśród większej liczby ludzi, na
większym terenie. Organizuje
się je zarówno w miejscu bezpośredniej
działalności, jak i w innych rejonach kraju np. podczas obozu. Przedmiotem
zainteresowania mogą być życie ludzi, obyczaje, działalność organizacji, instytucji,
przyroda itd. Celem zwiadu jest przełamanie barier pomiędzy harcerzami a
społecznością lokalną. Zwiad uczy harcerzy odkrywania świata dzięki innym
osobom oraz dzięki obserwowaniu najbliższego otoczenia.
Rodzaje zwiadów:
Zwiad
-
obserwacja
- podstawową techniką zabierania informacji jest
obserwacja. Tematy mogą być różne, ale tylko takie, które umożliwiają zdobycie
informacji drogą obserwowania.
Zwiad - wywiad - oparty na rozmowie przeprowadzonej z ludźmi, którzy mogą
dostarczyć informacji na inny temat.
Zwiad - wycieczka - wycieczka wtedy jest zwiadem, gdy podstawowe zadanie
jej uczestników polega na zebraniu informacji na określony temat.
Zwiad - zadanie międzyzbiórkowe - każdy indywidualnie zbiera informacje
dotyczące określonej sprawy, które potem sumują się w jedną całość.
18
2. Formy wydawnicze i twórcze
Audycja
Forma opisywania rzeczywistości za pomocą dźwięku, muzyki, obrazu i słowa,
zgodnie osobistymi poglądami i upodobaniami autora. Sprzyja rozwojowi
twórczych zainteresowań i uzdolnień, indywidualnej i zespołowej ekspresji,
wyrażaniu samego siebie i dostarczaniu wartościowych przeżyć widzom lub
słuchaczom. Audycja jest cennym sposobem zdobywania wiedzy i umiejętności.
Umożliwia
harcerzom
montażystów,
odgrywanie
operatorów,
różnorodnych
fotoreporterów,
ról
(aktorów,
sprawozdawców,
lektorów,
techników).
Dodatkowo motywujące dla harcerzy będzie kiedy audycja zostanie nagrana, a
najlepiej później opublikowana lub umieszczona w danej audycji radiowej,
telewizji czy stronie internetowej.
Rodzaje audycji:
-
audycja słowna - podstawowym jej instrumentem jest słowo.
-
audycja muzyczna
-
audycja słowno-muzyczna
Film
Można
puścić
film
na
zbiórce,
zimowisku,
szkoleniu
instruktorskim
–
najważniejsze żeby miał spójny cel z celem danych zajęć. Można również
samemu nagrać film w konkretnym celu wychowawczym. Filmy historyczne, już
nakręcone, mogą być wykorzystywane na szkoleniach instruktorskich, rajdach.
Ważne są także filmy - reportaże kręcone podczas zlotów, obozów, rajdów itd.
Fotografia
Fotografia dokumentacyjna ma za zadanie zachowanie przemijających wydarzeń
historycznych (np. z życia obozu, imprezy harcerskie). Można również fotografie
wykorzystywać przy różnych okazjach: kroniki, wystawy, wieczory wspomnień,
gazetki.
19
Rodzaje fotografii:
-
reportaż
-
fotomontaż, czyli fotograficzny obraz otrzymany przez zmontowanie w jedną
całość tematyczną wycinków z kilku fotografii.
-
zdjęcia pamiątkowe
-
zdjęcia dokumentacyjne (np. pionierka obozowa)
Gazetka, gazeta
Forma zdobywania, dostarczania i przetwarzania wiadomości z różnych dziedzin
życia, która może wyrażać rzeczywiste zainteresowania jej redaktorów, jak i
również może być miejscem debiutów twórczych i wyrażania opinii społecznych.
Może także rozwijać aktywność dużej grupy harcerzy. Powinna być rzecznikiem
spraw młodzieży.
Rodzaje gazetek: okolicznościowa,
stała
(wisząca,
stojąca,
pisana
na
arkuszach małych i dużych).
Rodzaje gazet: periodyki, jednodniówka drukowana (powielana).
Infografika
Grafika, która może wykorzystywać diagramy, mapki, wykresy itp. w celu
uwidocznienia skali lub struktury danego wydarzenia lub zjawiska. Tworząc ją,
harcerze rozwijają swój zmysł estetyczny i wyobraźnię, a także uczą się jak
skutecznie przekazywać najważniejsze informacje i wiadomości innym osobom.
Komiks
Historyjka
obrazkowa
opatrzona
krótkim
tekstem,
zwykle
o
charakterze
sensacyjnym lub humorystycznym. Można wykonać dla naszych celów, na
potrzeby drużyny komiks przedstawiający historie z obozowego życia, rajdu, biegu
na stopień itp. Taką rzecz łatwo jest zmieścić w kronice, w gazetce, na tablicy
ogłoszeń. Robienie komiksu rozwija między innymi wyobraźnię, estetykę,
poprawny język.
20
Makieta
Model jakiejkolwiek kompozycji przestrzennej, pomnika itd. Materiał, z którego
wykonuje się modele, jest zróżnicowany np. karton, plastelina, blaszki, drewno itd.
Mogą zawierać elementy ruchome, służące do objaśnienia poszczególnych
ruchów np. urządzeń, ludzi itd. Makietując różne rzeczy należy uwzględnić
celowość tego rodzaju działania – makieta może rozwijać indywidualnie zmysł
techniczny, ale również może być świetna do nauki wspólnej pracy w grupie,
jeżeli tworzy ją wspólnie cały zastęp/patrol wg wcześniej otrzymanej instrukcji.
Wystawa
Prezentacja własnej twórczości w wybranej dziedzinie: modelarstwie, fotografii,
malarstwie, rzeźbie itp. Wystawa jest okazją do porównań własnej twórczości z
pracą innych, podsuwa nowe pomysły, wzbogaca doświadczenie, jest zachętą do
rozwijania zainteresowań. Daje również poczucie zadowolenia z siebie (lub
zespołu), a zarazem jest formą uaktywnienia jednostek oraz oddziaływania na
innych. Wystawa ma również charakter edukacyjny dla jej odbiorców –
prezentowana twórczość powinna poruszać tematykę, która zainspiruje jej
odbiorców do refleksji lub poszerzenia swojej wiedzy na dany temat. Może ona
również
swoimi
prezentowanymi
pracami
pełnić
bezpośrednio
funkcję
edukacyjną i przekazywać za ich pomocą wiedzę z danej tematyki.
Rodzaje wystaw: hobbystów i zbieraczy, drużyny, szczepu, historyczne,
społeczno-polityczne, z różnych dziedzin kultury.
Zajęcia techniczne (majsterki)
Związane z przetwarzanymi lub wytwarzanymi przedmiotami. Sposób rozwoju
twórczości technicznej harcerzy. Majsterka ma swój cel, fabułę i zazwyczaj ma
swoje praktyczne zastosowanie. To, co robimy podczas majsterki, ma nam do
czegoś posłużyć. I tak na przykład, kiedy robimy maski na bal, to dlatego, że gdzieś
będzie organizowany bal karnawałowy, na który zostaliśmy zaproszeni i maski te
posłużą nam jako element naszego stroju. Majsterka pomaga również w
stworzeniu ciekawej obrzędowości. Rodzaje:
21
Majsterki
plastyczne
–
wykorzystanie
technik
plastycznych,
takich
jak:
rysowanie, malowanie farbami, kredą, węglem, malowanie plasteliną.
Majsterki z papieru – origami, wydzieranki, korale z papieru itp.
Majsterki
przyrodnicze
– wykorzystanie darów natury, witraże z liści,
kasztanowe, żołędziowe ludziki, łódki z kory, szałasy, igloo.
Majsterki szyte – czyli wyszywanie, haftowanie, dzierganie, szydełkowanie,
tworzenie z włóczki.
Kucharzenie – czyli gotowanie, robienie sałatek, deserów, kanapek, leśnych
potraw, robienie podpłomyków, napojów itp.
Majsterka z drewna – zdobnictwo, łuki, oszczepy, tarcze
Majsterki elektrotechniczne – latarki, dzwonki, roboty itp.
Majsterki
z
tworzyw
sztucznych
– czyli wykorzystanie opakowań po
kosmetykach, jajkach i przetworzenie ich na nowo w użyteczne przedmioty.
22
3. Formy audiowizualne
Drama
Podstawą dramy jest wchodzenie w role i odgrywanie określonych sytuacji. Drama
nie jest teatrem, ponieważ nie ma w niej rozdziału na widzów i aktorów, wszyscy
uczestnicy są zjednoczeni we wspólnej akcji, nawet jeśli pracują odmiennymi
środkami. W dramie uczestnicy improwizują, to znaczy pracują bez scenariusza,
koncentrując się i angażując w pełni na określonej sytuacji, w której się znajdują.
Drama nie jest aktorstwem, które wymaga talentu czy choćby wyuczonej
sprawności technicznej. Udział w dramie jest możliwy dla wszystkich, jedynym
warunkiem jest emocjonalne wczucie się w rolę. Uczestnik dramy nie gra kogoś,
lecz jest sobą w nowych, nie zawsze doświadczanych na co dzień sytuacjach. W
dramie nie istnieje pojęcie prób w sensie teatralnym. Wszystko dzieje się jeden raz
i jest wynikiem akcji improwizowanej. W dramie nie chodzi też o uzyskanie
efektów artystycznych. Niekiedy mało efektownie odegrana rola jest silnie
przeżywana i przynosi głębokie efekty wychowawcze. Drama jest sposobem
poznawania świata za pomocą działania. Jest metodą pedagogiczną, w której
wchodzenie w określone role, improwizacje nauczyciela i uczniów pozwalają
kreować
rzeczywistość.
Drama
rozwija
wyobraźnię,
fantazję,
wrażliwość
emocjonalną, a także plastykę ciała.
Istnieje wiele technik dramowych i rożnych możliwości ich zastosowania (w
zależności od celu zajęć). Oto krótkie opisy kilku z nich:
Improwizacja - spontaniczna aktywność twórcza polegająca na odgrywaniu ról
zarysowanych w sytuacjach dramowych, może służyć m.in. podnoszeniu
kompetencji komunikacyjnych.
Galeria - polega na prezentacji stanów wewnętrznych i emocji odgrywanych
postaci; służy m.in. zwiększeniu empatii.
Prowadzący w roli - technika polega na wejściu prowadzącego w rolę postaci
występującej w sytuacji dramowej, służy wprowadzeniu treści edukacyjnych.
23
Płaszcz eksperta - polega na powierzeniu grupie zadania zgodnego z
kompetencjami ekspertów, w roli, których pozostają uczestnicy - służy
wprowadzeniu treści edukacyjnych.
Festiwal
Może być kultury, muzyki, filmu itp. Ma być możliwością pokazania dorobku
kulturalnego i historycznego. Jest formą dosyć trudną. Trzeba zrobić dekoracje,
stworzyć
możliwość
do
zaprezentowania
swoich
dzieł.
Wybrać
osobę
prowadzącą, przygotować przerywniki i zrobić podsumowanie z pochwałami lub
nagrodami.
Inscenizacja (teatr, scenka)
Krótka forma artystyczna, może być np.: elementem kominka, ogniska. Polega na
zaprezentowaniu
przy
udziale
harcerzy
sytuacji,
zdarzenia.
Tematyka
przedstawienia jest dowolna i zależy od jego motywu oraz celu. Rodzaje:
Teatr
samorodny
-
od
momentu
ustalenia
tematu,
harcerze
pracują
samodzielnie: dzielą role, układają kolejność wydarzeń (piszą scenariusz). Nie ma
potrzeby uczenia się ról ani przeprowadzania prób. Wszystko jest umowne (nie ma
rekwizytów i dekoracji) i oparte na wyobraźni harcerzy. Temat podsuwa
drużynowy, potem wszystko zależy od harcerzy.
Inscenizacja okolicznościowa - drużyna przygotowuje ją z okazji jakiegoś
wydarzenia, rocznicy, święta. Wykorzystuje się gotowy scenariusz. Odbywają się
próby, przygotowuje się rekwizyty i dekoracje.
Teatrzyk kukiełkowy – teatrzyk ten odbywa się na podobnych zasadach, jak teatr
samorodny, z tym że najpierw uczestnicy wymyślają i tworzą kukiełki, a później
wykorzystują je jako rekwizyty do przedstawienia.
Teatr faktu - oparty na informacjach zaczerpniętych z historii, pamiętników,
literatury. Ilustruje na podstawie faktów, wypowiedzi, określone problemy
polityczne,
społeczne.
Inscenizacja
angażuje
emocjonalnie
zarówno
wykonawców jak i widzów.
Teatrzyk zuchowy - jest to swobodna inscenizacja tego, co zuchy zobaczyły,
przeżyły lub wymyśliły. Zuchy w szóstkach odgrywają krótkie scenki o podobnej
24
do siebie tematyce narzuconej przez prowadzącego. Zuchy dokonując podziału
ról uczą się samorządności, pracy w grupie i samodzielności. Rozwijają swoją
wyobraźnię, zmysł artystyczny i mają okazję do wykazania się inwencją twórczą.
Pantonima
Rodzaj przedstawienia, w którym aktor (mim) nie używa głosu, tylko odgrywa
przedstawienie używając ruchu, mowy ciała i gestów. Często, ale nie zawsze, ma
pomalowaną twarz na biało. Pantomima nie jest tańcem. Może być tworzona
przez całą grupę. Wyostrza uczestników pantomimy na inne zmysły niż słuch, a
także kształci wyobraźnię, uczy wnioskowania i może być ciekawą formą
wprowadzania treści edukacyjnych.
Piosenka
Sposób przenoszenia różnych treści, poglądów, a także sposób wyrażenia
stosunku do innych ludzi, siła pobudzająca do działania. Dostarcza pozytywnych
przeżyć emocjonalnych, dzięki wspólnemu śpiewaniu w grupie. Może tworzyć
odpowiedni nastrój i dzięki niej łatwo można włączyć do grupy nowe osoby. Jako
element obrzędowości może służyć jako zawołanie lub hasło jakiegoś działania.
Rodzaje piosenek: marszowe, uroczyste, obrzędowe, ogniskowe, kominkowe.
Pląs
Jest to zabawa ruchowa połączona ze śpiewem. Pląsy rozwijają inwencję twórczą
i koordynacje ruchową. Są upustem dla przeżyć i emocji, zaspokajają potrzebę
zabawy, ćwiczą pamięć i uwagę. Wprowadzają nastrój, integrują, a także są
dobrym przerywnikiem podczas zabawy ruchowej. Rodzaje:
-
pląs inscenizacyjny – piosence towarzyszą pewne gesty i miny, które ilustrują
treść piosenki;
-
pląs taneczny – polegający przede wszystkim na tańcu - obowiązują pewne
kroki oraz proste figury taneczne;
-
pląsy rytmiczne – piosence towarzyszy ruch, który jest całkowicie oderwany od
sensu piosenki, uwydatnia rytm.
25
Śpiewanki/Śpiewogranie
Są formami polegającymi na wspólnej nauce śpiewania i grania na instrumentach
lub na śpiewaniu piosenek popularnych w danym gronie. Udoskonalają
umiejętności muzyczne uczestników. Mogą również służyć do przekazaniu treści
lub
wprowadzeniu
odpowiedniego
nastroju
poprzez
odpowiedni
dobór
śpiewanych utworów. Można również przekazać dodatkowe treści poprzez
zmienianie tekstu w popularnych piosenkach.
Tańce integracyjne
Polegają na wspólnym tańcu w grupie do muzyki i układu wyznaczonego przez
prowadzącego. W tym tańcu żaden z uczestników nie ma stałych partnerów.
Taniec integracyjny jest związkiem ekspresji ruchowej i kondycji psychicznej
tancerza, daje szerokie możliwości wyrażenia siebie. Taniec integracyjny jest
ruchem zaczynającym się w głębi człowieka, wynikającym z jego doznań i myśli.
Oparty jest na idei partnerstwa, równości, wzajemnego szacunku i zrozumienia.
Jest formą przełamywania barier, przekraczania granic zakorzenionych głęboko w
naszej świadomości. Taniec integracyjny zmienia powszechnie istniejące poglądy
na temat tańca, na to jak widziane jest ciało tancerza, a także stereotypy
dotyczące niepełnosprawności. Integruje ludzi z różnych środowisk, w różnym
wieku, o różnych preferencjach i zdolnościach. Taniec jest otwarty dla wszystkich,
koncentruje się na ludzkich zdolnościach. Popycha ludzkie ciało do granic
możliwości. Używany często w pracy z osobami z niepełnosprawnościami.
Zajęcia muzyczne
Zajęcia bardzo specjalistyczne, wymagają instrumentów. Zajęcia podobne do
lekcji wychowania muzycznego. Przykład: montaż słowno–muzyczny:
Jedna z form pracy scenicznej, polega na wykorzystaniu fragmentów wierszy,
prozy przy jednoczesnym korzystaniu z utworów muzycznych. Należy:
-
zsynchronizować tematykę montażu z wiodącym tematem imprezy,
-
starannie dobrać cytaty,
-
opracować dane teksty,
26
-
dostosować utwory muzyczne,
-
przygotować scenografię,
-
wyselekcjonować harcerzy mających zdolności interpretacyjne,
-
przeprowadzić próby mające na celu zgranie elementów montażu,
-
wyreżyserować cały montaż.
27
4. Formy operowania słowem
Burza mózgów
Ma na celu znalezienie sposobu na wyjście z opresji, znalezieniu odpowiedzi na
pytanie lub wymyślenie nowych pomysłów w danej grupie. Każdy z uczestników
burzy mózgów ma pełną swobodę wypowiedzi, oczywiście w kulturalny sposób.
Burza mózgów jest nakierunkowana na generowanie jak największej liczby
pomysłów, a nie na dyskusje nad nimi.
Dyskusja
Jeden ze sposobów wymiany poglądów na określony temat, popartych
argumentami, prowadzona w gronie dwóch lub więcej osób. Rodzaje:
-
dyskusja tradycyjna - biorą w niej udział wszyscy uczestnicy spotkania w takiej
kolejności w jakiej się zgłaszają, albo w ustalonej przez prowadzącego dyskusję.
-
dyskusja panelowa - dyskutuje ze sobą tylko kilka osób, pozostali uczestnicy
przysłuchują się, ale mogą też zadawać pytania gościom danego panelu.
-
dyskusja 66 - organizujemy ja gdy chcemy uzyskać opinię wszystkich w jednej
kwestii. Uczestników dzielimy na 6 osobowe zespoły, które dyskutują w
ograniczonym czasie np. po 6 minut. Potem następuje dyskusja plenarna, podczas
której przedstawiają wyniki swojej pracy.
Gawęda
Barwne, sugestywne, oddziałujące na wyobraźnię i emocje, sfabularyzowane
opowiadanie o zachowaniu ludzi, sposób wywołania emocjonalnego stosunku do
określonych spraw i wydarzeń. Celem tego opowiadania jest wywołanie
emocjonalnego stosunku do określonych spraw i wydarzeń.
Rodzaje
gawęd
wg
techniki:
klasyczna,
opowiadanie.
Rodzaje gawęd wg tematu:
28
gawęda-rozmowa,
wspólne
-
gawęda okolicznościowa - zawiązana z ważnymi wydarzeniami, rocznicami,
świętami. Oddziałująca na uczucia wychowanków powoduje ich emocjonalne
związanie z określonymi treściami.
-
gawęda sytuacyjna - związana z różnymi sytuacjami wychowawczymi
zaistniałymi np. w drużynie. Gawęda może odnosić się do danej sytuacji
bezpośrednio lub pośrednio - przez opowiadanie o podobnym zdarzeniu. Może
być wygłoszona "na gorąco" zaraz po wymagającym interwencji zdarzeniu.
-
gawęda obrzędowa - związana z różnymi obrzędowymi okolicznościami w
drużynie np.: składanie przyrzeczenia.
-
gawęda – scenariusz - drużynowy w jej trakcie przygotowuje sytuacje, którą za
chwilę harcerze sami powtórzą. Na jej podstawie przygotowuje się konkretne
zajęcia.
-
gawęda
"klasyczna"
-
wygłoszona
przez
drużynowego,
opowiada
o
pozytywnym charakterze, który po wielu trudnościach odnosi zwycięstwo.
-
gawęda – rozmowa - zawiera ona element rozmowy i dyskusji. Efekt
zamierzony osiągamy stawiając pytania i opisując kontrowersyjne sytuacje.
-
gawęda - wspólne opowiadanie - drużynowy rozpoczyna opowiadanie, a
harcerze je kontynuują.
Kuźnica
Polega na wygłaszaniu przez uczestników własnych przemyśleń, opinii na tematy
– pytania podsuwane przez prowadzącego. W tej formie nie ma dialogu, dyskusji,
rozmowy. Każdy ma prawo wyrazić swoje zdanie, swoje myśli dotyczące tematu
kuźnicy, ale nikt podczas jej trwania nie może tego oceniać, dyskutować z nimi,
dalsze wypowiedzi nie nawiązują do słów poprzedników. Również prowadzący
nie dokonuje podsumowania i nie ocenia, jedynie „rozmowę” może zakończyć
wcześniej przygotowanym i stosownym do chwili cytatem, piosenką. Każdy sam
„wykuwa” swoją opinię, zdanie na temat kuźnicy. W czasie kuźnicy powinniśmy
zadbać o otoczenie, by sprawiało szczególny nastrój, sprzyjający skupieniu i
przemyśleniom.
29
Ognisko/kominek
Forma wyzwalania przeżyć pozytywnych, nastrajających do refleksji związanych z
przeżywaniem treści. Sprzyjają swobodnemu i spontanicznemu zachowaniu.
Ogniska pozwalają wyrażać w sposób nieskrępowany swoje myśli słowami,
piosenką, wierszem oraz są okazją do wymiany zdań i swobodnej dyskusji, do
podsumowania wspólnego działania.
Rodzaje:
- ognisko - spotkanie - biorą w nim udział sami harcerze, czasem zaprasza się na
nie gości, ale nie są to widzowie, lecz uczestnicy spotkania. Wszyscy obecni
jednakowo aktywnie uczestniczą w ognisku. Często odbywa się bez scenariusza i
przygotowanego programu. Każdy ma prawo zabrać głos, wziąć udział w zabawie
lub grze.
- ognisko - impreza - organizowane jest z udziałem gości, widzów, ze specjalnie
przygotowanym
programem.
Ma
charakter
swego
rodzaju
widowiska
plenerowego. Program trzeba przygotować starannie, przewidując w nim
elementy aktywujące widzów np.: piosenki, zabawy.
- kominek - odbywa się w pomieszczeniu zamkniętym, ma podobne walory co
ognisko. Jest zebraniem o charakterze kameralnym. Mogą być kominki
reżyserowane z wcześniej przygotowanym programem, bądź też spontaniczne z
przygotowanymi piosenkami i gawędą na wiodący temat.
- ogniobranie - uczestnicy wędrują od ognia do ognia (mogą to być ogniska,
świeczki lub inne). Po drodze spotykają ludzi, obrazy, kartki z cytatami, słyszą coś
lub widzą coś, co ma skłonić ich do refleksji na dany temat. Celem ogniobrania
jest refleksja nad wybranym problemem. Jest to rozbudowane ognisko z fabułą,
zachęcającą do refleksji. W ogniobraniu wykorzystuje się efekty wizualne i
dźwiękowe dla wytworzenia odpowiedniego nastroju, by uczestnicy mogli je
przeżyć w szczególny sposób.
30
Pogadanka
Należy do dialogowych metod nauczania i polega na rozmowie wychowawcy z
podopiecznymi, przy czym wychowawca jest w tej rozmowie osobą kierującą.
Stawia on uczniom kolejne pytania, na które otrzymuje od nich odpowiedzi.
Wyróżnia
się
następujące
rodzaje
pogadanek:
wstępną,
informacyjną,
utrwalającą, kontrolną oraz przedstawiająca nowe wiadomości.
Rada
Sposób przygotowania harcerzy do podejmowania decyzji, wzmacniający
poczucie odpowiedzialności za zespół; przedmiotem obrad są plany, zasady,
podział pracy, czyli proces organizacji życia, np. drużyny. Rada uaktywnia dużą
grupę harcerzy i stwarza świadomość uczestniczenia w podejmowaniu ważnych
decyzji. Wzmacnia poczucie odpowiedzialności za zespół, sprzyja identyfikacji
jednostki z grupą. Ułatwia też kontrolę pracy wybranych władz.
Rodzaje rad: rada drużyny, rada starszych, krąg rady
Sąd nad problemem
Sąd nad kontrowersyjnym tematem, dwie strony – obrońca i oskarżyciel,
argumentacja obu stron, podsumowanie należy do autorytetu (np. drużynowego,
namiestnika).
Taką
formę
poprzedzają
staranne
przygotowania.
Zarówno
oskarżyciel, jak i obrońca muszą znać wcześniej temat i przygotować linię obrony
bądź oskarżenia, czyli przygotować i dysponować odpowiednimi materiałami
niezbędnymi do „przeprowadzenia” rozprawy czy dyskusji nad danym tematem.
Można zaangażować większą liczbę wędrowników do bezpośredniego udziału w
charakterze świadków obrony lub oskarżenia. Mile widziani są biegli sądowi, czyli
eksperci z wybranej dziedziny. Natomiast sędzia, który prowadzi dyskusję, musi
być bardzo dobrze przygotowany do tematu. Do niego należy też podsumowanie,
dlatego powinien być autorytetem w danej dziedzinie.
31
Sejmik
Formę tę cechuje swoista oficjalność i uroczystość. Sejmiki dają możliwość
wymiany doświadczeń i poglądów, a tym samym rozwinięcia dyskusji na
interesujące tematy. Efektem sejmiku powinny być wspólne ustalenia lub podjęcie
decyzji przez uczestników dotyczącej danego problemu czy tematu.
Seminarium
Ta forma pracy przeznaczona dla wędrowników, którzy już posiadają pewną
wiedzę na dany temat i chcą ją poszerzyć. Zazwyczaj seminarium otwiera referat
wprowadzający do tematu, a po jego wygłoszeniu odbywa się dyskusja
wszystkich uczestników, podczas której mają oni okazję zaprezentować swoje
poglądy na wybrany temat i zapoznać się ze zdaniem innych uczestników
spotkania. Może również otwierać seminarium odczytanie referatu i koreferatu, po
czym dalej prowadzona jest dyskusja.
Sesja
Sposób zdobywania wiedzy i kształtowania poglądów na określone tematy,
porządkowanie ich, precyzowanie i przetwarzanie według nowych potrzeb. Uczy
doboru argumentów i kontrargumentów oraz obiektywizowania spraw i
poglądów.
Rodzaje sesji: popularnonaukowa, sąd.
Wskazówki metodyczne: należy pamiętać o trzech etapach przebiegu sesji:
1. etapie przygotowawczym - polegającym na zorganizowaniu zespołu, który sesję
przygotuje, czyli ustali jej treść i temat, powoła komisje i zespoły robocze oraz
wyznaczy im odpowiednie zadania;
2. pracy w komisjach i zespołach problemowych, zbierających materiały,
prowadzących prace badawcze, eksperymenty oraz opracowujących dokumenty
na sesję; w tym czasie pracują też grupy organizujące "oprawę" sesji, imprezy
towarzyszące itp.
3. sesji plenarnej, która jest podsumowaniem wszystkich prac i momentem
prezentacji wyników.
32
Spotkanie z gościem
Sposób zdobywania wiadomości z relacji autentycznych świadków wydarzeń
poprzez bezpośrednie spotkanie z taką osobą. Służy przede wszystkim
nawiązywaniu więzi uczuciowych i wytwarzaniu emocjonalnego stosunku do
wydarzeń. Jest formą prostą w realizacji.
Rodzaje
spotkań:
związane
z
realizacją
zadania,
okolicznościowe,
organizowane w celu pogłębienia wiedzy, zdobycia nowych umiejętności,
poznania przeżyć i doświadczeń bohaterów spotkań.
Wieczornice
Może to być wieczór z muzyką, tańcem lub poezją z aktywnym udziałem
wszystkich uczestników wieczornicy. Prowadzący powinien tylko starać się
ukierunkować
spotkanie
i
jego
uczestników.
Przed
wieczornicą
warto
przygotować odpowiedni wystrój i wytworzyć odpowiedni nastrój.
Wszechnica
Prowadzona przez doświadczone środowisko lub drużynę, które z powodzeniem
zetknęły się z problemem lub wyzwaniem i chcą się tym podzielić z innymi. Może
to być sesja, na której zaprezentowane zostaną przez różne środowiska
rozwiązania tego samego problemu, zagadnienia, różne drogi do danego celu.
Samo spotkanie może odbywać w różnych miejscach i okolicznościach:
harcówkach czy na biwakach. Czas ich trwania zależy również od organizatorów
wszechnicy. Sesja może trwać od kilku godzin do kilku dni. Najważniejsze jest,
żeby uczestnicy nie brali udziału w suchym wykładzie, lecz stworzono im warunki
do „przeżycia” takiego spotkania, do wymiany doświadczeń i myśli.
Wykład/Referat
Werbalny (a więc najmniej skuteczny) sposób przekazywania uporządkowanej
wiedzy , wymagający aktywności właściwie tylko od wykładowcy. Wykład pozwala
na stosunkowo szybkie przekazanie dużej ilości informacji. Oceny przekazywane
przez wykładowcę są logicznie uporządkowane, co ułatwia słuchaczom
33
opanowanie również logicznej struktury informacji zawartych w wykładzie.
Referat
służy
przede
wszystkim
przedstawieniu
jakiegoś
zagadnienia
do
rozpatrzenia lub przedyskutowania przez grupę słuchaczy, referat jest często
formą pracy i wytyczania zadań na przyszłość. Rodzaje wykładów (referatów):
wprowadzający, sprawozdanie, ocena, okolicznościowy.
Wywiad
Rozmowa
mając
na
celu
zebranie
pewnych
wiadomości.
Wywiad
jest
bezpośrednim kontaktem harcerzy z ludźmi uczestniczącymi w ważnych
wydarzeniach, robiących ciekawe rzeczy itp. Tematyka wywiadu jest dowolna i
uzależnia się ją od potrzeby oraz od możliwości jej przeprowadzenia przez
harcerzy. Uczy harcerzy zdobywania wiedzy i informacji w bardzo bezpośredni
sposób oraz kształtuje otwartość na komunikację z obcymi osobami.
Zwyczaje i obrzędy
Forma porozumiewania się w zespole, wyraz przynależności do danej grupy i jej
mniejszych jednostek. W języku symboli ukryte są pewne wartości, przeżycia,
normy postępowania i współżycia koleżeńskiego: w zespole zarówno między
harcerzami, jak i między instruktorem-wychowawcą a wychowankami. Zwyczaje
i obrzędy ułatwiają kontynuację cyklu wychowawczego, a zwłaszcza przyswojenie
określonego stylu bycia przez nowych członków zespołu. Zwyczaje i obrzędy są
czynnikiem zespalającym, sprzyjają umocnieniu całej grupy i jej poszczególnych
ogniw.
Rodzaje zwyczajów i obrzędów: uzależnione od różnych chwil i sytuacji w
zespołach harcerskich, związane np. z imieniem drużyny, z Przyrzeczeniem
Harcerskim, z przyjęciem do drużyny, sposobem rozpoczynania i kończenia
zbiórek itd.
34
5. Współzawodnictwo
Gra fabularna
Jest grą towarzyską opartą na narracji, w której gracze (od jednego do kilku)
wcielają się w role fikcyjnych postaci. Cała rozgrywka toczy się zazwyczaj w
fikcyjnym świecie, istniejącym tylko w wyobraźni grających. Jej celem na ogół jest
rozegranie gry według zaplanowanego scenariusza i osiągnięcie umownie
określonych lub indywidualnych celów, przy zachowaniu wybranego zestawu
reguł, zwanego mechaniką gry. Te reguły omawiane są na jej początku przez
prowadzącego. Najważniejszym aspektem w tej formie jest odpowiednie
wprowadzenie w fabułę, a później utrzymywanie konwencji narzuconej przez
fabułę. Gry fabularne kształtują wyobraźnie uczestników, a także mogą
przekazywać konkretną wiedzę – np. poprzez historyczne gry fabularne. Tego
rodzaju gry często rozgrywają się w zastępach lub patrolach i wpływają na
umiejętność współpracy w danej grupie.
Gra terenowa
Sposób zdobycia lub sprawdzenia różnych umiejętności harcerzy podczas
współzawodnictwa indywidualnego i zespołowego, okazja poznania okolicy,
przyrody.
Uruchamia
wszystkie
zmysły
harcerzy,
dostarcza
przeżyć
emocjonalnych związanych z rywalizacją, pokonywaniem różnych przeszkód,
wykazaniem się odwagą, zaradnością czy sprawnością fizyczną. Gra sprzyja
współzawodnictwu między zespołami i umacnianiu więzi wewnątrz tych grup.
Umożliwia harcerzom odgrywanie różnych ról, a tym samym daje możliwość
sprawdzenie swoich umiejętności w różnych sytuacjach. Rodzaje:
-
gra terenowa prosta - wykorzystuje tylko elementy terenoznawstwa.
-
gra terenowa rozbudowana - ma fabułę i rozgrywa się między różnymi
zespołami, w trudniejszych warunkach.
-
gra terenowa nocna - zazwyczaj prosta gra terenowa odbywająca się w nocy.
-
gra miejska – gra terenowa odbywająca się na terenie miasta, najczęściej przy
wsparciu komunikacji miejskiej lub innych pojazdów (np. rowerów).
35
Gry i ćwiczenia sportowe
Sposób zaspokajania potrzeby ruchu, podwyższania poziomu sprawności
fizycznej,
kształtowania
charakteru
za
pośrednictwem
współzawodnictwa
jednostek i zastępów. Gry i ćwiczenia sportowe sprzyjają rozwojowi fizycznemu,
kształtują różnorodne cechy charakteru oraz są możliwe do przeprowadzenia w
każdych warunkach i o każdej porze roku. Są łatwe do zorganizowania i nie
wymagają wielu przyborów oraz urządzeń. Sprzyjają uczeniu się różnych ról oraz
przestrzegania zasad obowiązujących w zabawie sportowej. Rodzaje gier i
ćwiczeń sportowych: gry sportowe zespołowe, indywidualne, ćwiczenia
sportowe, gry ruchowe, zabawy ruchowe.
Gry planszowe
Za ich pomocą można rozwijać wiele pożytecznych cech np.: logiczne myślenie,
spostrzegawczość, pamięć wzrokową, wyobraźnię, pamięć itp.
-
gry losowe - o wygranej decyduje los i szczęście.
-
gry losowo-strategiczne - o przebiegu decyduje los, ale grający ma szansę
stosowania w ramach obowiązujących przepisów pewnej własnej taktyki,
dokonuje wyboru różnych wariantów gry.
-
gry strategiczne - o wygranej decydują umiejętności grającego.
-
gry sprawdziany - celem jest sprawdzenie wiadomości z wybranej dziedziny.
Uczestnik gry wykorzystując wiedzę musi rozwiązać konkretne zadania.
-
gry i zabawy towarzyskie - są swobodne i spontaniczne.
Impreza Na Orientację
INO jest dyscyplina orientacji sportowej lub turystyki kwalifikowanej, w której
uczestnik lub zespół ma za zadanie potwierdzić w określonym limicie czasu swoją
obecność przy ustawionych w terenie punktach kontrolnych. Potwierdzenie
obecności odbywa się, zależnie od rodzaju imprezy i punktu kontrolnego
najczęściej poprzez przedziurkowanie odpowiedniej karty na odpowiednim
Punkcie Kontrolnym w terenie. Podstawą orientacji w INO jest mapa oraz
umiejętność jej używania.
36
Konkurs
Możliwość indywidualnej lub zespołowej rywalizacji w różnych dziedzinach
wiedzy i umiejętności dostarcza motywacji do doskonalenia się. Konkurs uczy
radości z osiągniętego sukcesu i godzenia się z porażką. Hartuje i przygotowuje do
poważniejszych zadań życiowych, a także wyzwala pozytywne emocje.
Konkurs może mieć charakter artystyczny, rozrywkowy, sportowy lub mający
określony program i dający możliwość wyboru przez eliminację najlepszych
wykonawców. Formuła konkursu musi być atrakcyjna i stanowić bodziec do
poszerzenia i zgłębienia wiedzy. Rodzaje konkursów:
-
quiz - polega na odpowiedzi na pytania, mogą brać w nim udział indywidualni
uczestnicy, a także kilkuosobowe zespoły. Ma na celu sprawdzenie wiedzy.
-
konkurs umiejętności - np. praktycznych, sprawnościowych, manualnych,
kulinarnych itd.
-
konkurs twórczości - np. rysunkowy, poetycki, muzyczny, wynalazczy, jego
celem jest wywołanie zainteresowania określoną dziedziną twórczości lub
tematyką.
-
konkurs kombinowany - może obejmować wiedzę, umiejętności jak i
twórczość. Uczestnicy nie tylko odpowiadają na pytania, ale wykonują różne
praktyczne zadania, wykazują się możliwościami twórczymi.
Olimpiada sportowa
Odświętna forma zawodów sportowych w różnych konkurencjach, wzbogacona o
uroczystą oprawę (parada sportowców, dekoracje miejsca zawodów, wręczanie
medali). Umożliwia harcerzom odgrywanie różnych ról (kibiców, zawodników,
pomocy technicznej, dekoratorów, sędziów, sprawozdawców itd.), wyzwala silne
emocje wśród widowni, jest silnym bodźcem motywującym do indywidualnego
uprawiania wybranej dyscypliny sportu, do treningów i ćwiczeń.
Turniej
Forma wieloetapowego współzawodnictwa indywidualnego lub zespołowego w
zakresie wiedzy i umiejętności. Turniej jest szansą indywidualnej weryfikacji
37
swoich wiadomości i umiejętności, sprawdzianem samego siebie w stosunku do
innych. Uczy szacunku do przeciwnika i jest próbą odporności psychicznej dla
uczestników i zespołów. Jest sposobem na dostrzeżenie najlepszych, a także
sprzyja integracji członków zespołu, zwłaszcza w razie zwycięstwa. Daje szansę
uczestnikom rozwoju swoich zainteresowań.
Rodzaje turniejów, turniej zastępów, drużyn itd.
Zabawa
Sposób
aktywnego
wypoczynku,
służącego
rozładowaniu
różnych,
także
negatywnych, napięć psychicznych. Zabawa wyzwala reakcje spontaniczne, mniej
kontrolowane, zaspokaja potrzebę przebywania w towarzystwie przyjaciół, a także
dostarcza pozytywnych przeżyć emocjonalnych.
Uwaga! Zabawa powinna mieć charakter całkowicie swobodny, spontaniczny,
nieskrępowany,
dlatego
nie
należy
przesadzać
z
"zagospodarowaniem"
programowym zabawy. Rodzaje zabaw: okolicznościowe tematyczne: dla
siebie, dla siebie i innych, dla innych.
38
6. Wychowanie przez pracę
Działalność gospodarcza/akcje zarobkowe
Forma zaspokajania własnych potrzeb drużyny i sposób zdobycia środków
materialnych. Akcje zarobkowe uczą harcerzy samodzielnego zaspokajania
potrzeb finansowych drużyny poprzez wykonanie wartościowej i dającej
rzeczywisty dochód pracy. Wskazują im wartość i cenę określonych dóbr oraz
uczą rachowania, planowania, gospodarności, przewidywania ekonomicznego
oraz sposobów wydatkowania funduszy. Warto zauważyć, że zbieranie różnego
rodzaju datków w sposób publiczny (np. podczas pakowania zakupów w
supermarkecie) nie jest akcją zarobkową, tylko zbiórką publiczną, która nie niesie
już tych samych wartości wychowawczych i różni się sposobem zgłaszania oraz
rozliczania.
Rodzaje akcji zarobkowych: prace porządkowe, zlecenia drobne, zamówiony
program, przetwarzanie surowców wtórnych itp.
Służba
Służba może być zarówno formą pracy, jak i przede wszystkim powinna być dla
harcerzy czynną, pozytywną postawą wobec Świata i drugiego człowieka. Polega
ona również na dostrzeganiu potrzeby otaczającej społeczności, wspólnoty lub
środowiska i zaspokajaniu jej poprzez określone działanie na jej rzecz. Dzięki tym
działaniom harcerze aktywnie uczestniczą w życiu społecznym i czują się za nią
współodpowiedzialni. Służba ma przede wszystkim na celu bezinteresowną
pomoc, powinna być dobrowolna i uczyć podejścia do pracy oraz odruchów
samodyscyplinujących w pomaganiu innym osobom. W przypadku służb
obozowych harcerze uczą się odpowiedzialności za miejsce swojego obozowania
oraz uczą się współodpowiedzialności za grupę. Pełnienie funkcji przez harcerzy
uczy ich odpowiedzialności za powierzony odcinek pracy i samodzielnego
podejmowania decyzji.
39
Wyróżniamy następujące rodzaje służby:
1) W zakresie prac indywidualnych i porządkowych:
a) dyżury szkolne,
b) systematycznie realizowane prace porządkowe w szkole i w jej otoczeniu,
c) prowadzenie działań szkolnych (spółdzielnia uczniowska, wypożyczalnia
sprzętu itp.),
d) opieka nad miejscami pamięci i zieleńcami miejskimi.
1) W zakresie pracy na rzecz innych:
a) świadczenie usług koleżeńskich (pomoc w nauce, wsparcie w remoncie),
b) pomoc osobom starszym (robienie zakupów, sprzątanie mieszkania),
c) zauważenie i udzielenie pomocy w codziennych sytuacjach potrzebującym,
d) udział w akcjach charytatywnych np. Szlachetna Paczka,
e) wolontariat w instytucjach opiekującymi się osobami potrzebującymi.
2) W zakresie prac produkcyjnych i wytwórczych:
a) udział w pracach polowych i ogrodowych,
b) udział w sadzeniu lasów,
c) Ochotnicze Hufce Pracy,
d) wytwarzanie pomocy naukowych na potrzeby własnej szkoły,
e) wytwarzanie zabawek dla dzieci,
f) gotowanie posiłków dla potrzebujących.
3) W zakresie organizacji uczniowskiego życia szkolnego:
a) udział w organizowaniu imprez kulturalno-rozrywkowych i sportowych,
b) praca w organizacjach młodzieżowych i szkolnych,
c) udział w organizacji szerzej rozumianego życia szkolnego.
40
7. Formy masowe
Akademia
Forma
nadawania
uroczystego
charakteru
ważnym
sprawom,
najczęściej
rocznicom lub wydarzeniom. Charakterystyczny dla akademii jest podział
uczestników na odbiorców i wykonawców.
Capstrzyk
Formy uczestniczenia w obchodach uroczystości, rocznic i świąt, sposób
wyrażania stosunku harcerzy do tych wydarzeń. Wytwarzają one swoistą
solidarność oraz wzmacniają poczucie jedności. Uzewnętrzniają także postawy
ludzi.
Defilada
Forma o charakterze dyscyplinującym, porządkującym. Dobrze służy zgraniu
zastępu lub drużyny. Jest formą zaprezentowania się drużyny wobec innych
zespołów harcerskich oraz widzów.
Happening
Forma artystyczna dająca dużą swobodę wyrażania wizji artystycznych i
światopoglądowych. Wykorzystuje nagrania dźwiękowe, slajdy, filmy, grę świateł,
oryginalną scenografię, rekwizyty itd. Podczas happeningu włącza się do niego
osoby będące obserwatorami, a których udział jest przewidziany w scenariuszu.
Zlot
Zgromadzenie osób przybyłych z różnych stron w celu odbycia obrad lub wzięcia
udziału we wspólnej imprezie kulturalnej, turystycznej itp. Dobrze zorganizowany i
przeprowadzony zlot pozostaje ważnym elementem wychowawczym, a harcerz
41
odczuwa wewnętrzną łączność z innymi harcerzami. Zloty można podzielić na
dwie grupy:
1. Rocznica wydarzenia
2. Poświęcony konkretnej postaci
3. Jubileusz działalności
1. Zloty drużyn
2. Zloty ogólnopolskie
3. Zloty chorągwiane
Złaz
Forma kształtująca poczucie więzi między drużynami z danego środowiska.
Często stosowana jako element podsumowujący danego cyklu programowego
lub kampanii. Powinna być spójna tematycznie z daną okazją spotkania.
Rodzaje:
sposób
zaprezentowania
organizacji
społeczeństwu,
forma
podsumowania działań podjętych wcześniej, np. kampanii programowej Dni
Hufca itp.
42