Trujące rośliny w runi

ŻYWIENIE BYDŁA. Chwasty niepożądane na pastwiskach
Trujące rośliny w runi
Za chwasty pastwisk uważane są rośliny szkodliwe dla zdrowia
zwierząt lub pośrednio dla zdrowia ludzi, a także gatunki mające ujemny wpływ na cenne rośliny pastewne. Do najczęstszych
przyczyn pojawiania się chwastów należą niekorzystne zmiany w siedlisku, głównie w uwilgotnieniu gleby i jej żyzności
oraz błędy popełniane w użytkowaniu. Najgroźniejsze chwasty pastwiskowe to rośliny trujące. Mogą być trujące czasowo,
tj. w stanie zielonym albo stale - w stanie zielonym i jako siano.
Z
a chwasty trujące uważa się
rośliny powodujące naruszenie
równowagi biologicznej organizmu,
a nierzadko nawet śmierć zwierzęcia. Związki chemiczne występujące
w tych roślinach to m.in. alkaloidy,
glikozydy cyjanotwórcze, saponiny,
olejki eteryczne, kwasy organiczne,
laktony, kwas pruski i inne.
Kolczaste, cierniste,
ciężkostrawne
Oprócz chwastów trujących, w runi
pastwiskowej mogą występować rośliny kolczaste i cierniste oraz trudno
strawne, także szkodliwe dla zdrowia
zwierząt. Istnieje wiele gatunków
o tnących, ostrych liściach, z dużym
udziałem krzemionki lub włókna
i krzemionki. Należą do nich skrzypy, sity, turzyce i inne rośliny cibo-
rowate, mało strawne trawy, jak
śmiałek darniowy, bliźniczka psia
trawka, trzcinniki, z gatunków
dwuliściennych ostrożeń błotny,
lancetowaty i polny, oset kędzierzawy, wilżyna ciernista. Niepożądane
w runi są również chwasty, pasożyty
bezzieleniowe, które wszystkie pokarmy czerpią z rośliny żywicielskiej.
Należą do nich kanianka macierzankowa, kanianka koniczynowa i lnowa.
Do półpasożytów zieleniowych
należy gnidosz błotny i królewski,
świetlik łąkowy i wyprężony, szelężnik mniejszy i większy, zagorzałek
późny. Półpasożyty, będące roślinami
zielonymi mogą asymilować, ale pokarmy, głównie mineralne, czerpią za
pomocą ssawek z korzeni żywiciela
i w ten sposób osłabiają roślinę trawiastą, która w efekcie wypada z runi
pastwiskowej. Te rośliny są charakte-
rystyczne dla trwałych użytków zielonych użytkowanych ekstensywnie,
przy opóźnionych zbiorach paszy.
Niewrażliwe przeżuwacze
Zwierzęta przeżuwające są zwykle
mniej wrażliwe na działanie roślinnych substancji toksycznych, dzięki
specjalnej budowie żołądka. Zjadają
one bez szkody dla zdrowia znaczne ilości słabiej trujących roślin,
jednakże niepokojącym zjawiskiem
jest przechodzenie substancji toksycznych z tych roślin do mleka
lub mięsa zwierząt. Zatrucia ludzi
takim mlekiem i mięsem są trudne
do rozpoznania, gdyż ujawniają się
po kilku- lub kilkunastotygodniowym okresie utajenia. Wiele roślin
posiada substancje nietoksyczne, ale
wpływające niekorzystnie na właściwości organoleptyczne mleka.
Krwawnik pospolity zawiera goryczkę i składniki olejku, nadające krowiemu mleku gorzki smak i niemiłą
woń, czosnek pospolity z powodu
zawartości siarczków alkilowych
również zmienia woń i smak mleka,
turzyce i skrzypy powodują wodnistość i silne zabarwienie mleka.
Szczawie (zwyczajny i polny) są odpowiedzialne za zakwaszenie mleka
krowiego, a wilczomlecze za składniki soku mlecznego znajdowanego
w mięsie owczym i kozim. Wiele
z tych roślin można usunąć z runi lub
ograniczyć ich ilość, przede wszystkim przez uregulowanie stosunków
wodnych i racjonalne użytkowanie
pastwisk.
fot. Jolanta Markowska
Rośliny silnie trujące
Wiele roślin zawiera substancje nietoksyczne ale wpływające negatywnie na smak
i zapach mleka
Szczególną uwagę należy zwrócić
na rośliny silnie trujące, takie jak
ciemiężyca, zimowit jesienny, szalej jadowity i marek szerokolistny, których nawet niewielka liczba
może spowodować śmierć zwierząt.
W przypadku roślin mniej trujących trzeba pamiętać, że ich spasanie przez dłuższy okres może być
również niebezpieczne.
Wykaz roślin trujących najczęściej występujących na pastwiskach
Gatunek
rośliny
Miejsce występowania
Związki toksyczne
Szkodliwość
Ujemny wpływ
na produkty
Jaskier
jadowity
łąki bagniste, torfowe, bagna, brzegi rzek, stawów, doły potorfowe,
miejsca udeptywane
protoanemoniny, anemoniny,
ranunculina, cholina, garbniki,
flawonoidy
silnie trujący dla
bydła, koni i owiec
protoanemonina
przedostaje się
do mleka
protoanemonina
przedostaje się
do mleka - zatrucia ssących cieląt,
umiejscawia się
w hemoglobinie
i krwinkach
Jaskier
ostry
łąki okresowo podmokłe, wilgotne
pastwiska
saponiny, olejek eteryczny,
glikozyd, protoanemonina,
związki cyjanogenne,
ranunculina
bydło, owce,
konie i świnie
Jaskier
płomiennik
moczary, bagna, brzegi rzek, stawów, łąki zabagnione lub okresowo
zabagnione, łęgi zastoiskowe
anemoniny
bydło, owce, konie,
szkodliwy przy spasaniu przez dłuższy czas
bydło, owce - przy
dłuższym spasaniu
szkodliwy
jak wyżej
Jaskier
rozłogowy
rozpowszechniony na niżu
i w górach, łąki podmokłe
i wilgotne, okresowo zalewane,
bagna, zarośla leśne
protoanemonina - zawiera jej
mniej niż jaskier ostry
Knieć
błotna
bagna, bagniste łąki, brzegi rzek,
stawów
berberyna, heleboryna,
protoanemonina, saponiny,
eloksantyna
Ciemiężyca
biała
wilgotne łąki, źródliska, w górach
i gdzieniegdzie na niżu
weratryna, protoeratyna,
germeryna, jerwina, pseudojerwina, kwas chelidonowy,
Ziemowit
jesienny
w górach, w Polsce Środkowej,
wilgotne torfy, jednokośne łąki
alkaloid kolchicyna,
demokolcyna
owce, konie, kozy
mleko niekiedy
trujące
Manna
mielec
łąki mokre,
żyzne łęgi rozlewiskowe
glikozyd cyjanotwórczy
- kwas pruski
bydło, konie, owce
-
Kropidło
wodne
bagna
olejki eteryczne, enantoksyna,
enantyna, związki acetylenowe
bydło, owce, konie,
świnie
-
Marek
szerokolistny
siedliska błotne
olejki eteryczne, limonen,
fenolokwasy, związki narkotyczne
bydło
psucie mleka
krowiego
Rdest
ostrogorzki
wilgotne łąki, rowy, starorzecza,
przychacia
hiperozyd, izoramnetyna,
ramnazyna, peryksaryna, rutyna, kwas elagowy, saponiny,
b-sytosterol
bydło, konie
mleko
Skrzyp
błotny
mokre, wilgotne łąki, pastwiska
końskie
ekwisetyna, palustryna,
tiaminaza
spadek
mleczności
Szalej
jadowity
rowy, brzegi zarastających zbiorników, moczary, łąki zabagnione, zalewane i ekstensywnie użytkowane
cykutoksyna,cykutol, olejki
eteryczne, fenolokwasy, związki kumarynowe i acetylenowe
Szczwół
plamisty
przy drogach, rumowiska, wilgotne
łąki, przy śródłąkowych zadrzewieniach
alkaloid konina, koniceina,
konhydryna, pseudokonhydryna
porażenie zadu końskiego, bydło, owce
silnie trujący dla bydła,
koni i owiec, objawy
zatrucia występują już
po 1-3 godzin
po spożyciu.
szkodliwy
dla większości
zwierząt domowych
Starzec
jakubek
zaniedbane mokre i podmokłe,
okresowo zalewane łąki,
przy rowach, przydrożach
jakobin, jakobina, jakodyna
może wywołać lekki
paraliż u bydła
mleko krowie
może być trujące
kwas pruski, glikozyd podobny
do linamazyny
bydło
mleko przy dłuższym spożyciu
może być trujące
euforbon
bydło, owce
mięso
Świbka
błotna
Wilczomlecz
sosnka
łąki bagienne, wilgotne, torfowe,
brzegi stawów, rowów, lokalne
obniżenia wśród łąk
suche łąki i pastwiska, murawy
bogate w węglan wapnia, piaski
Tadeusz Czopor DODR we Wrocławiu
przy dłuższym spasaniu wrażliwe szczególnie młode bydło,
owce i kozy
bydło, konie, mniej
owce i świnie, silnie
trujący także w sianie
może przedostać
się do mleka
obniżenie ilości
dojonego mleka
spadek mleczności
mleko
mleko i mięso
mogą być trujące