mgr. Ismena Dzida-Recenzja dr hab. MAłgorzaty Markowskiej prof
Transkrypt
mgr. Ismena Dzida-Recenzja dr hab. MAłgorzaty Markowskiej prof
Dr hab. Małgorzata Markowska, prof. nadzw. Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław, 20 września 2016 r. RECENZJA rozprawy doktorskiej przygotowanej przez magister Ismenę Dzidę pod tytułem: „Zarządzanie zmianą produktową w przedsiębiorstwach elektrotechnicznych " na wniosek Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej W YBÓ R TEMATU I KONSTRUKCJA PRACY Przeszukując zasoby największej biblioteki świata, jaką jest internet znaleźć można takie cytaty dotyczące zmian: 1/ I ja k tu obracać się w świecie, w którym jedyną niezmienną rzeczą je s t zmienność? 2 / Boskim porządkiem je st chaos, jedyną regułą przypadek, stałą zaś zm ienność wszystkości, praw dą św iadom ość je j rozpadu. 3/ Najtrwalszą rzeczą na świecie je st zmiana. Turbulentne otoczenie, zmieniające się uwarunkowania makroekonomiczne, sprawiają, że rynkowi gracze - firmy - muszą reagować i elastycznie podchodzić do planowania, programowania i prognozowania rozwoju, struktury i rodzaju asortymentu, kierunków i strategii ekspansji. Jak wskazuje J. Winiecki1 „zmiany (...) są w istocie procesem ciągłym ”, stąd dobra kondycja ekonomiczna firmy, która stanowi warunek gospodarczej prosperity, determinuje stabilność rynku pracy i sytuację gospodarstw domowych oraz międzynarodową konkurencyjność gospodarki wymaga gotowości i przygotowania do zmian. W planowaniu rozwoju regionów wspieranego unijnymi funduszami niezbędne są inteligentne specjalizacje, powstają rankingi inteligentnych miast, firmy wdrażają inteligentne systemy. Architekci tworzą koncepcje, a wykonawcy stawiają inteligentne budynki. Wymogi rynku wymuszają dynamiczny rozwój przedsiębiorstw i wyrobów hightech, bez których istnienie wielu koncepcji określanych mianem „inteligentne” pozostałoby jedynie w sferze planów. Znaczący wzrost zainteresowania problematyką zmian sprawia, że przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe z branży elektrotechnicznej to odpowiedni obszar badawczy procesu zarządzania zmianą produktową, a podjęta w pracy tematyka jest bardzo ważna i niewątpliwie aktualna. Praca ma, wraz załącznikami, 340 stron, na które składa się wstęp, sześć rozdziałów, zakończenie i spis literatury. Rozdziały liczą od 33 do 58 stron, przy czym najdłuższe są dwa ostatnie. Literatura przedmiotu zawarta w spisie to 173 pozycje książkowe (wśród których jest jedynie kilka zagranicznych). Dodatkowo Doktorantka załączyła spis wykorzystanych źródeł internetowych (elektroniczne książki, artykuły i raporty oraz strony internetowe - 56) i inne (4), w których opracowań autorów i instytucji zagranicznych jest więcej. 1 Winiecki J. [2014], Przekształcenia strukturalne w procesie rozwoju gospodarczego: Modyfikacje i rozszerzenia, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny’’, Rok LXXVI - zeszyt 2 - 2014, s. 271-292 CEL BADAWCZY ROZPRAWY I METODY Autorka jako główny cel rozprawy wskazała „określenie wpływu zmian produktowych na przychody przedsiębiorstwa produkcyjno-handlowego z branży elektrotechnicznej". Wobec tak postawionego celu Doktorantka sformułowała hipotezę główną w brzmieniu: „wdrażanie nowych produktów w przedsiębiorstwie z sektora high-tech odgrywa kluczową rolę w jego rozwoju" i pomocnicze: 1/ sprzedaż bezprzewodowej automatyki budynkowej jest znacznie większa w dużych aglomeracjach niż w pozostałych lokalizacjach, 2/ wejście na rynki zagraniczne z nowymi produktami z zakresu high-tech jest łatwiejsze niż zdobycie rynku krajowego. Mając na uwadze realizację celu pracy mgr Ismena Dzida wyznaczyła cele pomocnicze: • analiza porównawcza wielkości sprzedaży konkretnych produktów na rynku krajowym i zagranicznym, • określenie barier wejścia na rynek nowych produktów oraz determinant sprzedaży, • opracowanie modelu wdrażania zmian produktowych. Do realizacji celu wykorzystano m.in. analizę strategiczną i metody wielowymiarowej analizy statystycznej oraz badania ankietowe. TREŚĆ PRACY Praca doktorska składa się z sześciu rozdziałów, z których pierwszy ma charakter teoretyczny, następny teoretyczno-empiryczny, kolejny przeglądowy, a trzy ostatnie stanowią prezentację wyników zrealizowanej analizy empirycznej, przy czym na końcu rozdziału szóstego zawarto propozycję modelu zarządzania zmianą produktową. W rozdziale pierwszym rozprawy Autorka dokonała przeglądu literatury tematycznie powiązanej ze zjawiskiem zmiany, w tym definicji, rodzajów, podziałów, przyczyn i skutków. Główny bieg narracji zmierza do kwestii związanych ze zmianą organizacyjną. Badanie literaturowe umożliwiły zdefiniowanie zmiany organizacyjnej, a także charakterystykę najistotniejszych modeli zarządzania zmianą. Przytoczenie definicji oraz umiejętna i oceniająca dyskusja z różnymi ujęciami definicyjnymi pozwoliły na identyfikację najistotniejszych cech zmiany organizacyjnej. Charakterystyka zmian umożliwiła opracowanie autorskiej definicji zmiany produktowej. Czy do końca trafnej? Doktorantka pisze, że „Zmiana produktow a to planow ane w drożenie na rynek nowych lub znacznie udoskonalonych produktów w określonym czasie w celu zapew nienia użyteczności konsumenta oraz nadwyżki finansow ej przedsiębiorstwa". Myślę, że nie chodziło tu o użyteczność konsumenta, a jednak użyteczność dla konsumenta. Rozdział pierwszy zawiera także interesujący opis wielu modeli zarządzania zmianą, na bazie których Autorka stworzyła w dalszej części pracy własny model zarządzania zmianą. Rozdział drugi poświęcony jest między innymi prezentacji ekonomicznej definicji branży. Ponadto w rozdziale tym scharakteryzowano rynek elektrotechniczny w Polsce i na świecie. Rozwój zaawansowanych technologii przedstawiony został w kontekście historycznym, co pozwoliło na zobrazowanie dynamiki przemian, jakie zaszły w ostatnich latach. W rozdziale tym przedstawiono także ilustrowaną i wzbogaconą przykładami historię rozwoju polskiej elektrotechniki oraz scharakteryzowano krótko strukturę polskiego rynku elektrotechnicznego. I w związku z tym, że część ta stanowiła tło dla 2 dalszych badań pozostawia niedosyt z uwagi na małą liczbę danych statystycznych i brak szerszej oceny porównawczej. W rozdziale trzecim zawarto genezę rozwiązań inteligentnego budownictwa, a w ramach rozszerzenia tematyki związanej z inteligentnym budynkiem dokonano przeglądu najbardziej znanych przewodowych i bezprzewodowych systemów sterowania budynkiem. Dokonano także charakterystyki bezprzewodowego systemu automatyki budynkowej exta free, systemu, wdrożenie którego było istotną zmianą dla spółki stanowiącej obiekt badań (Zamel Sp. z o.o.). Rozdział czwarty zawiera charakterystykę badanego podmiotu - przedsiębiorstwa produkcyjno-handlowego Zamel Sp. z o.o. Opisano historię powstania firmy, kolejne etapy rozwoju i produkowany asortyment, park maszynowy oraz ofertę usług świadczonych przez pszczyńską spółkę. Zidentyfikowano również zasięg dystrybucji wyrobów w ujęciu dynamicznym. W części tej opracowano analizę strategiczną SWOT/TOWS dla przedsięwzięcia, jakim było wdrożenie zmiany produktowej. Charakterystyka mocnych i słabych stron przedsiębiorstwa Zamel Sp. z o.o. oraz szans i zagrożeń, a także zestawienie uśrednionych wag wszystkich zidentyfikowanych cech pozwoliły na poszukiwanie odpowiedzi na pytania: 1/ Czy mocne strony przedsiębiorstwa pozwolą wykorzystać istniejące szanse? 2/ Czy mocne strony przedsiębiorstwa pozwolą przezwyciężyć zagrożenia? 3/ Czy słabe strony przedsiębiorstwa przeszkodzą wykorzystać nadarzające się szanse? 4/ Czy słabe strony spotęgują wpływ istniejących zagrożeń? 5/ Czy szanse wzmocnią mocne strony przedsiębiorstwa? 6/ Czy zagrożenia osłabią słabe strony przedsiębiorstwa? 7/ Czy szanse pozwolą przezwyciężyć słabe strony przedsiębiorstwa? 8/ Czy zagrożenia spotęgują słabe strony przedsiębiorstwa? Oceniono także interakcje w obszarach: szans, zagrożeń, mocnych i słabych stron. Uważam jednak, że na etapie budowy strategii, a nawet i tuż po jej opracowaniu nie można twierdzić, że (s. 8) „Opracowana analiza SWOT dla przedsięwzięcia, jakim było wdrożenie zmiany produktowej pozwoliła na określenie właściwej strategii przedsiębiorstwa”. W rozdziale piątym wykorzystano wielowymiarową analizę statystyczną do interpretacji dostępnych danych sprzedażowych przedsiębiorstwa Zamel Sp. z.o.o. Wybrane miary pozwoliły na zbadanie koncentracji sprzedaży systemu exta free w kraju i za granicą oraz identyfikację zależności między poziomem sprzedaży a wybranymi wskaźnikami makroekonomicznymi w polskich regionach NUTS 1, a szczegółowa analiza struktury sprzedaży systemu exta free w kraju i za granicą pozwoliła na wskazanie istotnych różnic pomiędzy tymi rynkami. Ponadto w tej części pracy zbadano dynamikę sprzedaży systemu exta free wraz z oceną sezonowości sprzedaży, co dało asumpt do ekstrapolacji sprzedaży na rok następny i interesujących wniosków co do możliwości praktycznego wykorzystania otrzymanych wyników. Szósty, ostatni rozdział ujmuje m.in. wyniki zrealizowanego metodą sondażu diagnostycznego badania ankietowego, w kontekście oceny znaczenia, jakie dla przedsiębiorstwa miało wdrożenie zmiany produktowej. Oceniono cechy wyróżniające system exta free od produktów konkurencyjnych w odniesieniu do przyczyn: hamujących rozwój, napędzających sprzedaż. Wyniki badania analizowano również z uwagi na lokalizację respondentów (rozróżniając regiony NUTS 1). Ważnym uzupełnieniem jest opracowany model wdrażania zmian produktowych, prezentujący etapy wdrażania zmian produktowych wraz z odpowiadającymi im funkcjami zarządzania, fazami cyklu życia produktu oraz odpowiednio modyfikowanymi elementami marketingu mix nawiązujący bezpośrednio do zaproponowanej definicji zmiany produktowej. W zakończeniu podsumowano uzyskane wyniki badań empirycznych dodając wnioski, w których zwarto m.in. weryfikację hipotez sformułowanych w pracy oraz wskazano, iż kluczowym elementem rozwoju przedsiębiorstwa z branży high-tech jest ciągłe wdrażanie zmian. Taka konstrukcja pracy ma zdaniem Doktorantki umożliwić weryfikację sformułowanych hipotez. Wybór tematu rozprawy uważam za dobrze określoną barierę intelektualną dla rozwiązania problemu na miarę oczekiwań prac doktorskich. Temat pracy umożliwia podejście teoretyczne i empiryczne, zaś wyniki badań stanowią podstawy do szerokiej interpretacji postawionych problemów. Struktura pracy jest ściśle podporządkowana celowi i hipotezom badawczym, a narracja poszczególnych rozdziałów prowadzi do realizacji celu pracy i weryfikacji hipotez badawczych. Z obowiązku Recenzenta wyrażę także uwagi krytyczne, które nie zmieniają mojej wysokiej oceny pracy. 1/ W pracy zauważono błędy językowe i nieliczne literówki (np. s. 4. następujące gałęzi, s. 18 zamiany, zamiast zmiany, s. 33 na potrzebę przeprowadzenie), konstrukcyjne (Poddanym analizie pracy podmiotem jest) i stylistyczne oraz edycyjne i oczywiste pomyłki pisarskie. 2/ Autorka niepotrzebnie wielokrotnie przekonuje czytelnika, że czyta on „pracę naukową" (s. 24 „niniejsza praca naukowa", i dalej, np. s. 26 (dwukrotnie), 58, 227, 228, 231, 233, 234, 235, 236, 284) 3/ Jak należy rozumieć tytuły tabel: nr 7: (Przychody zajmujących miejsca wśród dwudziestu najlepszych dostawców elektroniki w światowym rankingu z podziałem na państwa w wybranych latach w min. dolarów) i dlaczego dane są w takiej kolejności (lata od najnowszych?), nr 12 i 13: Uśredniona tabela wag (to są przecież wagi uśrednione); tytuły rysunków zamieszczonych na s. 180 ,1 8 1 , 182, 1 8 3 ,1 8 5 są mylące, to przecież nie jest „Całkowita sprzedaż systemu...." a „Udział sprzedaży w polskich regionach NUTS 1 w sprzedaży ogółem w roku X ". Podobnie jest z tytułami rysunków 43-52. 4/ Niewłaściwy skrót myślowy: sprzedaż (...) jest większa (s. 5), s. 8. zależności pomiędzy wielkościami sprzedaży - raczej wartość, lub liczba sprzedanych wyrobów. Uwagi dyskusyjne: - czy treść pierwszej z hipotez pomocniczych nie powinna brzmieć: wartość sprzedaży bezprzewodowej automatyki budynkowej jest znacznie większa w dużych aglomeracjach niż w pozostałych lokalizacjach, - czy o kwalifikacjach można pisać, że są duże? (np. s. 4), - jak rozumieć sformułowania: (s. 6) Właściwie zrealizowana analiza struktury sprzedaży ma na celu wskazanie kierunku rozwoju produktu; (s. 75) Jak donosi raport...; (s. 8) Rozdział drugi stanowi podkreślenie...; (s. 126) Zmiany organizacyjne są natomiast jedyną pewną gwarantującą przetrwanie oraz rozwój; (s. 218) miesiące majowe i lutowe; - czy na pewno: (s. 74) „Z charakterystyki światowych raportów podziału rynku elektronicznego jasno wynika, że największym liderem... „; (s. 146) „Dzięki temu spółka w przeciągu kolejnych dwóch..."; (s. 181) „województwo śląskie wygenerowało największą spośród wszystkich województw wartość sprzedaży....”; (s. 182) „Mimo, iż udział procentowy makroregionu spadł, wygenerował on wartość sprzedaży ..."; (s. 191) „Największą sprzedaż w wyżej przedstawionej grupie państw wygenerowała Austria (20% ), która w ujęciu wartościowym osiągnęła sprzedaż na poziomie 13 784,04 zł, co stanowiło zaledwie 2% sprzedaży ogółem. Najmniejszą sprzedaż w ujęciu wartościowym odnotowała Słowenia - 287,31 zł. Wartość całkowitej sprzedaży systemu exta free bądź jego elementów osiągnęła poziom 758 2014,35 zł" Czy koniecznie należało w pracy prezentować znane z literatury przedmiotu wzory? Myślę, że twierdzenie, iż „Obecnie największym producentem elektroniki użytkowej na świecie są Chiny” należałoby poprzeć danymi liczbowymi. W spisie treści zabrakło mi przymiotnika w punkcie trzecim ostatniego rozdziału, co oczywiście konsekwentnie zmieniłoby tytuł tego punktu w rozdziale szóstym. Sądzę, że wniosek, jaki Autorka zmieściła w punkcie pierwszym, a mianowicie, że „na rynku zagranicznym - ze względu na bardzo duży stopień koncentracji - nie występują istotne zależności pomiędzy wielkością sprzedaży a wielkościami takimi jak gęstość zaludnienia, PKB czy średnie wynagrodzenie w danym kraju" zwłaszcza w kontekście analizy prowadzonej dla systemu wyposażenia inteligentnych budynków wymaga głębszych refleksji. Pytania jakie nasunęły mi się w trakcie lektury pracy to: 1/ Czy zaproponowany model jest na tyle uniwersalny, że może znaleźć zastosowanie w innych branżach? 2/ Czy jeśli ocena zrealizowana byłaby na szczeblu NUTS 2 to, z uwagi na relatywnie mniejsze, niż na szczeblu NUTS 1 zróżnicowanie wewnątrz województw otrzymane wyniki dotyczące m.in. koncentracji sprzedaży i lokalizacji mogłyby być inne? OGÓLNA OCENA Podsumowując stwierdzam, że oceniana rozprawa doktorska jest dziełem rzetelnym, inspirującym do dalszych badań i dyskusji, a podjęty temat, jak i sposób prezentacji oraz omówienie wyników mają wysoką wartość merytoryczną. Uważam, że praca mgr Ismeny Dzidy „Zarządzanie zm ianą produktow ą w przedsiębiorstw ach elektrotechnicznych" spełnia wymagania stawiane pracom doktorskim określone w Ustawie o stopniach i tytule naukowym, z dnia 14 marca 2003 roku art.13 p.l z późniejszymi zmianami gdyż: 1. Recenzowana rozprawa doktorska wpisuje się w nurt aktualnie prowadzonej w świecie nauki dyskusji nad efektywnością zarządzania firmą w turbulentnym otoczeniu i potrzebę rozwoju wykorzystywanych w tym celu metod. Praca wnosi do dorobku naukowego w zakresie zarządzania oryginalne wartości poznawcze, gdyż m.in. proponuje definicję zmiany produktowej, model zarządzania zmianą produktową, identyfikuje determinanty sukcesu i porażki firmy we wprowadzaniu na rynek wyrobów high-tech nowego produktu. Identyfikacja ta jest podparta wyspecjalizowanym aparatem analitycznym proponowanym przez subdyscyplinę jaką jest ekonometria, co podnosi wiarygodność otrzymanych rezultatów. Postawiony problem naukowy dotyczy doboru metod przydatnych w identyfikacji wpływu zmian na rozwój firm, a jego rozwiązanie ujęte w recenzowanej rozprawie rozszerza spektrum poznawcze w zakresie zarządzania zmianą organizacyjną, a w szczególności zmianą produktową. 2. Praca oparta jest na bogatej literaturze przedmiotu zarówno krajowej jak i zagranicznej. Autorka rozprawy dokonując interpretacji otrzymanych rezultatów badawczych wykazała się wiedzą z zakresu dyscypliny zarządzanie w warstwie teoretycznej, a w szczególności wiedzą z zakresu metod umożliwiających analizę strategiczną firmy, jak i wysokimi kompetencjami w zakresie stosowania narzędzi statystyki. Autorka rozprawy wykazała się odpowiednią wiedzą teoretyczną z zakresu zarządzania strategicznego oraz swobodną umiejętnością stosowania 5 adekwatnych technik. Wykorzystane w rozprawie doktorskiej metody analityczne, w tym wielowymiarowa analiza statystyczna są metodami wpisującymi się w zakres dyscypliny zarządzanie, umożliwiają prowadzenie analiz porównawczych i wartościujących dla badanych zjawisk. 3. Praca zawiera bogatą warstwę empiryczną, w której Autorka wykazała się swobodą w wykorzystaniu metod i narzędzi statystycznych, o czym świadczą wnioski i komentarze do otrzymanych rezultatów badawczych. 4. 0 umiejętności samodzielnego prowadzenia pracy naukowej przez Doktorantkę świadczą: warsztat badawczy, prowadzone analizy i wnioskowanie, odniesienie rezultatów badań do postawionych w pracy hipotez badawczych, wyważone wnioski i oceny stopnia weryfikacji postawionych hipotez oraz dociekliwość, która widoczna jest w prowadzeniu narracji całej pracy. Mając zatem na uwadze powyższe nie mam wątpliwości, iż rozprawa ta stanowi podstawę do podjęcia dalszych czynności w przewodzie doktorskim. 6