Konstruowanie programów wyrównawczych w przedszkolu

Doradca metodyczny PCDZN w Puławach
Małgorzata Pawlik
KONSTUOWANIE PROGRAMÓW WYRÓWNAWCZYCH W PRZEDSZKOLU
W zakresie rozwoju intelektualnego różnice indywidualne w rozwoju umysłowym wynoszą
w przeliczeniu 4 lata. Nawet niewielkie opóźnienia w rozwoju umysłowym kładą się cieniem na szkolnych
losach dzieci. Żadna funkcja nie kształtuje się
w oderwaniu od pozostałych. Każda wcześniejsza faza
dojrzewania dziecka jest niezbędną podstawą do pojawienia się nadbudowanych na niej nowych umiejętności.
Najczęściej u dzieci wolniej lub nieharmonijnie rozwijających się wymagających stymulacji rozwojowej nie jest
zaburzona jedna sfera/funkcja.
Konstruowanie programów indywidualnych do zajęć dydaktyczno – wyrównawczych
z dziećmi
w wieku przedszkolnym musi poprzedzać diagnoza. Indywidualny program wspomagania i korygowania
rozwoju dziecka ma być realizowany w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole. Diagnoza nadaje
kierunek działań, czyli wskazuje, na które funkcje nauczyciel powinien zwrócić uwagę. Tak naprawdę swoją
uwagę nauczyciel skupia na dziecku już od pierwszych chwil jego pobytu w przedszkolu. Trzyletni okres
przedszkolny jest wystarczającym czasem dla wychowawcy i rodziców, aby wzmocnić w dziecku poczucie
własnej wartości, pomóc mu w osiągnięciu wszystkich potrzebnych umiejętności, ale także, aby rozwinąć te już
istniejące.
DIAGNOZA GOTOWOŚCI SZKOLNEJ POWINNA BYĆ:

ciągła (polimodalna);

uwzględniać aspekt instrumentalny (możliwości intelektualne, wykonawcze dziecka) i motywacyjny;

oceną rozwoju, która uświadamia nauczycielowi
zarówno możliwości badanego, jak i jego
ograniczenia;

POZYTYWNA i określić, co dziecko już potrafi (Pozwoli to nauczycielowi na ustalenie strefy
najbliższego rozwoju.);

prowadzona w celu zbudowania programu pracy z dzieckiem na zajęciach dydaktyczno –
wyrównawczych.
Punktem wyjścia dla nauczyciela podczas realizacji indywidualnych programów wspomagających powinny
być mocne strony dziecka, czyli to, co lubi ono robić, co sprawia mu przyjemność, co potrafi. Na przykład: jeśli
mocną stronę dziecka stanowi sprawność motoryczna, to gry i zabawy ruchowe powinny być wykorzystane przy
wspieraniu innych obszarów, w których stwierdzono niski stopień gotowości do podjęcia nauki w szkole.
Zajęciami dydaktyczno –wyrównawczymi powinny być objęte dzieci, które rozwijają się trochę wolniej lub
nieharmonijnie. Celem głównym zajęć ma być intensywne wspomaganie rozwoju umysłowego
dzieci
i kształtowanie umiejętności potrzebnych im w szkole. Program wspomagania rozwoju umysłowego dzieci musi
być dostosowany do ich potrzeb rozwojowych i możliwości edukacyjnych. Jeżeli dostosujemy proces uczenia
się do możliwości rozwojowych dziecka, wówczas następuje przyspieszenie rozwoju. Kierowanie uczeniem się
w zabawie jest skutecznym sposobem wspierania dzieci w rozwoju umysłowym. Podczas opracowywania
programu należy wziąć pod uwagę stan gotowości do uczenia się i zakres braków w wiadomościach
i umiejętnościach oraz indywidualne tempo pracy każdego dziecka. Program wspomagania może być
modyfikowany w trakcie jego trwania. Diagnoza nie kończy się w momencie jej postawienia, lecz jest
weryfikowana w trakcie realizacji programu wspomagania i korygowania rozwoju.
Trzeba wspomagać rozwój dzieci w zakresie:

nabywania umiejętności społecznych i zwiększania ich podatności na proces uczenia,

czynności intelektualnych,

rozwoju mowy,

spostrzegawczości,

uważnego słuchania,

rozwoju fizycznego ze szczególnym uwzględnieniem sprawności rąk,

lepszej koordynacji wzrokowo – ruchowej (przy niekorzystnej dominacji stronnej),

gotowości do nauki czytania i pisania,

kształtowania umiejętności matematycznych.
Mechanizmy emocjonalne wyznaczają ramy intelektualnego poznania – motywacje. Emocje decydują
o poczuciu sensu zadania. Emocjonalne rozpoznanie sytuacji
zadaniowej sprawia, że dziecko dąży do
wykonania zadania, albo może też bronić się przed tym, co ma poznać lub wykonać. Trzeba uczynić proces
uczenia się przyjemnym dla dziecka. W każdym programie należy umieścić ćwiczenia, których celem jest
kształtowanie odporności emocjonalnej, a także rozwijanie zdolności radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Zajęcia dydaktyczno –wyrównawcze powinny być realizowane zgodnie z programem opracowanym
stosownie do potrzeb i możliwości dziecka. Intensywne wspomaganie rozwoju dziecka wymaga
systematyczności. Mogą być prowadzone w małych grupach lub indywidualnie, w zależności od potrzeb dzieci.
Czasami nie sposób wszystkich kompetencji ukształtować w ciągu kilku miesięcy – trzeba z czegoś
zrezygnować (wiadomości). Dzieci różnią się znacznie podatnością na uczenie. Są takie, którym wystarczą
doświadczenia wyniesione z 2, 3 sytuacji. Innym nie wystarczą doświadczenia z 5, 6 sytuacji edukacyjnych.
W realizacji wyznaczonego celu nauczycielowi mogą pomóc metody:
•
wspierające rozwój dziecka,
•
stymulujące rozwój dziecka;
•
aktywizujące.
•
kompensacyjne, korygujące,
•
usprawniające2.
Istotny jest dobór metod do indywidualnych potrzeb dziecka oraz stosowanie zasad dydaktyki.
Po nużących formach pracy nauczyciel powinien zorganizować dzieciom rozrywkę, po męczących –
odpoczynek. Przygotowanie dobrego harmonogramu pomaga w realizacji programu wspomagającego,
a w efekcie przynosi pozytywne skutki. Trzeba zaplanować wystarczającą ilość czasu na każde działanie, różne
formy pracy, ustalić z dziećmi plan dnia.
Podczas zajęć
wspomagających,
szczególnie
grupowych,
należy zapewnić
przedszkolakom
odpowiednie warunki obejmujące higienę pracy oraz właściwą organizację przestrzeni w sali zajęć. Organizacja
przestrzeni w sali może pomoc w przebiegu zajęć wspomagających, dlatego ważne jest: wydzielenie miejsc do
podejmowania różnych aktywności w sposób ułatwiający dzieciom działanie, a nauczycielowi nadzór,
zaplanowanie tych miejsc w taki sposób, by aktywności hałaśliwe były zlokalizowane z dala od spokojnych,
zorganizowanie przytulnych kącików, w których dzieci będą miały okazję do prywatności, uporządkowanie
pomocy i materiałów do zajęć poprzez opatrzenie ich etykietami (obrazki, napisy), zapewnienie wystarczającej
ilości pomocy, dostosowanie pomocy i materiałów do potrzeb i zainteresowań dzieci.
Zajęcia wspomagające możemy organizować, stosując indywidualną lub zespołową formę pracy.
Podczas opracowywania programów indywidualnych możemy wyodrębnić grupy bezpośrednich odbiorców:
•
dzieci z deficytami, zaburzeniami, opóźnieniami różnych sfer rozwoju,
•
dzieci o przyśpieszonym rozwoju, szczególnie uzdolnione.
Struktura planu pracy indywidualnej z dzieckiem może wyglądać następująco:
•
dane osobowe dziecka (także data urodzenia),
•
opis objawów świadczących o nieprawidłowym rozwoju lub szczególnych zdolnościach,
•
określenie rodzaju zaburzenia lub szczególnych uzdolnień,
•
wskazania specjalistów,
•
odbyte rozmowy z rodzicami/opiekunami dziecka (główne zagadnienia) i wnioski z nich
wynikające,
•
ustalenie kierunku wspomagania,
•
wybranie sposobów postępowania z dzieckiem i zestawu zajęć wyrównawczych realizowanych
w formie zabaw, gier, rozmów, ćwiczeń indywidualnych lub w dobranym celowo zespole,
•
program postępowania, czyli podjęte działania (rodzaj, data, osoba prowadząca),
•
wskazanie efektów pracy,
•
ewentualnie wskazania dla dalszej pracy indywidualnej, możliwa modyfikacja planu pracy,
•
wyniki diagnozy końcowej,
•
osiągnięte efekty działania, sformułowanie opinii o rozwoju dziecka i ewentualnie wskazań do
dalszej pracy indywidualnej,
•
odbyta rozmowa z rodzicami (data) i przekazanie raportu (w formie słownej lub pisemnej)
o stanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej
w oparciu o wyniki diagnozy końcowej.
Bibliografia
1.
Frydychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A., Zwierzyńska E., „Skala Gotowości Szkolnej.
Podręcznik”, w: „Doradca Nauczyciela Sześciolatków”, red. A. Zawada, CMPPP 2006.
2.
A. Franczyk, K. Krajewska, „Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym
z deficytami i zaburzeniami rozwoju”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003,
3.
Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna, Kraków 2006.
4.
Gruszczyk – Kolczyńska E., Zielińska E., Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze dla dzieci, które
rozpoczną naukę w szkole, Warszawa 2009.
5.
Podstawa programowa z komentarzami, "Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna", Tom 1, MEN
2009.