Krajowy Program Działań Na Rzecz Środowiska I Zdrowia oraz

Krajowy Program Działań Na Rzecz Środowiska I Zdrowia oraz

KRAJOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ ŚRODOWISKA
I ZDROWIA ORAZ PROJEKT ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI
ZDROWIA I DUŃSKIEJ AGENCJI OCHRONY ŚRODOWISKA
(WHO/DEPA)
Mgr Janina Wuczyńska
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec
I.
Zobowiązania międzynarodowe w dziedzinie zdrowia środowiskowego
Europejskie Konferencje na temat Środowiska i Zdrowia
Kilkanaście lat temu, dostrzegając kluczową rolę współpracy i partnerstwa w działaniach
na rzecz ochrony środowiska i poprawy stanu zdrowia ludności, Światowa Organizacja
Zdrowia podjęła inicjatywę organizowania cyklicznych konferencji poświęconych problemom skutków zdrowotnych zanieczyszczenia środowiska w Europie. Konferencje, w których uczestniczą ministrowie środowiska i zdrowia wszystkich krajów europejskich, wytyczają kierunki działań w zakresie zdrowia środowiskowego w Europie i opracowują wytyczne w zakresie priorytetowych problemów zdrowia środowiskowego. Każda konferencja kończy się podpisaniem Deklaracji. Do tej pory odbyły się trzy Konferencje Europejskie:
Frankfurt 1989
Helsinki 1994
Londyn 1999
Kolejna konferencja odbędzie się w Budapeszcie w 2004 roku.
W wyniku Konferencji w Helsinkach, kraje europejskie zobowiązały się do opracowania i
wdrażania Krajowych Planów Działań na rzecz Środowiska i Zdrowia (National Environmental Health Action Plans – NEHAP). Zgodnie z założeniami Konferencji Europejskich,
plany takie powinny być wdrażane na poziomie centralnym, lokalnym oraz na poziomie
kluczowych resortów, których działalność wpływa na stan środowiska i jakość zdrowia
(Gospodarka, Transport, Rolnictwo, Turystyka). W procesie wdrażania tych programów
powinno uczestniczyć wielu partnerów, m.in. administracja środowiska i zdrowia, instytucje nadzorujące środowisko i zdrowie, sektory gospodarcze, organizacje pozarządowe,
instytucje naukowe i środki masowej komunikacji.
Wymogi akcesyjne Unii Europejskiej
Problematyka skutków zdrowotnych zanieczyszczenia środowiska jest jednym z priorytetów w procesie integracji z Unią Europejską. Znaczenie tej problematyki podkreślono między innymi w następujących dokumentach i decyzjach unijnych:
7
Traktat w Maastricht, Artykuł 129 stanowi, że Wspólnota będzie podejmować
działania na rzecz zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego a
wymogi ochrony zdrowia powinny być uwzględniane w pozostałych obszarach
polityki Wspólnoty. W „Komunikacie o zakresie prac w dziedzinie zdrowia
publicznego”, opublikowanym przez Komisję Europejską w następstwie Traktatu w
Maastricht, zagrożenia środowiska naturalnego uznane zostały jako jedno z głównych
wyzwań dla opieki zdrowotnej państw członkowskich.
Traktat z Amsterdamu (1999rok), Artykuł 152 stanowi, że przy formułowaniu i
wdrażaniu kompleksowej polityki i działań Wspólnoty uwzględniany będzie wymóg
uzyskania wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludności. Artykuł wprowadza zasadę,
że zdrowie publiczne jest nieodłączną częścią procesu integracji i spełnia wymóg wielosektorowego podejścia do zagadnień zdrowotności.
Decyzja no. 1296/1999/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w
sprawie chorób zależnych od zanieczyszczenia środowiska.
Program Komisji Europejskiej w dziedzinie zdrowia publicznego na lata 20012006 (Bruksela, 2000) uznaje problematykę wpływu środowiska na zdrowie jako jeden z priorytetów polityki UE w zakresie zdrowia publicznego.
Program środowiskowy Unii Europejskiej (2001) nadaje wysoki priorytet problematyce związku pomiędzy zanieczyszczeniem środowiska a skutkami zdrowotnymi.
II.
Krajowy program działań na rzecz środowiska i zdrowia w Polsce
W Polsce, podstawowe działania na rzecz środowiska i zdrowia są realizowane w ramach
Narodowego Programu Zdrowia przyjętego przez Rząd RP w 1996 roku na lata 1996-2005
(obecnie NPZ jest nowelizowany). Działania te sformułowane są w Celu 8 NPZ: „Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy”. Kierunki działań na
rzecz ochrony środowiska wytycza Program Polityki Ekologicznej Państwa.
Zadania wytyczone przez Cel 8 NPZ oraz zobowiązania wynikające z ustaleń Konferencji
Europejskich na temat Środowiska i Zdrowia realizowane są w Polsce między innymi poprzez rządowe programy naukowo-wdrożeniowe.
Program wieloletni „Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy” - realizowany od 1995 r.
Program wieloletni „Środowisko a Zdrowie” ustanowiony przez Radę Ministrów w dniu
5 czerwca 2001r. na lata 2000-2003 (Uchwała RM nr 64/2001). Wnioskodawcą programu
jest Minister Zdrowia we współpracy z Ministrem Środowiska. Realizację niektórych zadań wdrożeniowych programu rozpoczęto w 2000 roku w oparciu o decyzję Komitetu
Ekonomicznego Rady Ministrów.
Program ma na celu stworzenie skutecznego systemu przeciwdziałania środowiskowym
zagrożeniom zdrowia poprzez zintegrowanie działań zmierzających do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska i eliminacji negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców
Polski. Program jest wypełnieniem zobowiązań międzynarodowych w dziedzinie zdrowia
8
środowiskowego w naszym kraju. Program „Środowisko a Zdrowie” realizowany jest z
pomocą techniczną i finansową Projektu WHO/DEPA.
Program wieloletni „Poprawa stanu zdrowia ludności w Polsce poprzez podnoszenie
jakości zdrowotnej żywności i racjonalizację sposobu żywienia” - zaplanowany na lata
2000-2004, w ustanowieniu.
Program usuwania azbestu i wyrobów azbestowych (w przygotowaniu)
III.
Projekt Światowej Organizacji Zdrowia i Duńskiej Agencji Ochrony
Środowiska (WHO/ DEPA) wspierający wdrażanie krajowych programów działań na rzecz środowiska i zdrowia
W 1998 roku Europejskie Biuro Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zaproponowało
Polsce przystąpienie do międzynarodowego Projektu zainicjowanego przez rząd duński w
ramach środków pomocowych Duńskiej Agencji Ochrony Środowiska (DEPA). Projekt
objął pięć krajów Europy Środkowej i Wschodniej wybranych przez WHO i DEPA pod
kątem planów akcesyjnych Unii Europejskiej: Czechy, Estonia, Litwa, Polska i Słowacja.
Projekt finansowany jest przez DEPA, z koordynacją Biura Europejskiego WHO w Kopenhadze. WHO wspiera realizację Projektu poprzez bezpośredni udział swoich ekspertów
w poszczególnych zadaniach.
Głównym celem projektu jest wspieranie procesu wdrażania krajowych planów działań na rzecz zdrowia środowiskowego w w/w pięciu krajach.
Cele długoterminowe projektu są następujące:
wspieranie przygotowań do integracji z Unią Europejską w dziedzinie zdrowia
środowiskowego w poszczególnych krajach;
wspieranie działań krajów na rzecz poprawy jakości środowiska i stanu zdrowotnego ludności w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju;
rozwijanie i usprawnienie współpracy międzyresortowej w dziedzinie zdrowia środowiskowego;
zapewnienie i rozszerzenie udziału społeczeństwa w procesie wdrażania krajowych
programów działań na rzecz środowiska i zdrowia.
Cele krótkoterminowe projektu obejmują:
zapewnienie udziału i pomocy ekspertów WHO w realizacji poszczególnych zadań
projektu, ze szczególnym uwzględnieniem zasad przygotowania i zarządzania projektami w dziedzinie zdrowia środowiskowego;
wzmocnienie zaplecza specjalistycznego zdrowia środowiskowego poprzez szkolenie i doskonalenie specjalistów na poziomie krajowym i lokalnym;
stworzenie instrumentów dla aktywnego włączenia wszystkich partnerów wdrażania programu działań na rzecz środowiska i zdrowia na poziomie krajowym i lokalnym;
9
opracowanie pakietu priorytetowych projektów w dziedzinie zdrowia środowiskowego w każdym kraju, według wytycznych Unii Europejskiej i innych organizacji
międzynarodowych.
Projekt WHO/DEPA został opracowany według wymogów Unii Europejskiej dotyczących
projektów finansowanych w ramach środków pomocowych. Sposób zarządzania i organizacji pracy w ramach projektu jest również opracowany na podstawie wymogów Unii.
Rozpoczęcie projektu poprzedzone było etapem uzgodnień pomiędzy ministrami środowiska i zdrowia w poszczególnych krajach a WHO, których wynikiem było podpisanie w
latach 1998/1999 listów intencyjnych zgłaszających udział krajów w projekcie. W roku
1999 w każdym kraju desygnowany został Krajowy Koordynator Projektu oraz Krajowy
Kierownik Projektu oraz wyznaczona została instytucja wiodąca z Biurem Projektu. W
Polsce, zgodnie z decyzją Ministra Środowiska i Ministra Zdrowia z grudnia 1998, instytucją wiodącą i siedzibą Biura Projektu jest Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu. Po zakończeniu uzgodnień i przygotowaniu Dokumentu Programu
oraz szczegółowych planów pracy w każdym kraju, na początku 2000 roku rozpoczęto
realizację projektu zaplanowaną na lata 2000-2001.
Projekt składa się z 6 głównych etapów i 14 zadań wdrożeniowych, z których każde
realizowane jest poprzez zadania szczegółowe.
Zestawienie głównych etapów i zadań wdrożeniowych przedstawia poniższa tabela.
ETAPY WDROŻENIA
CELE REALIZACYJNE PROJEKTU
1.
Zobowiązanie rządu
1.
2.
Struktura organizacyjna
2.
3.
3.
Wdrożenie projektu przez kluczowych
partnerów krajowego programu działań na
rzecz środowiska i zdrowia
4.
5.
Akceptacja krajowego programu działań na rzecz
środowiska i zdrowia
Powołanie Komitetu Sterującego
Zapewnienie infrastruktury zarządzania projektem
(Koordynator, Kierownik Projektu, Biuro Projektu)
Opracowanie planu pracy i harmonogramu
Opracowanie programu wdrożeniowego z
uwzględnieniem planów sektorowych
6.
Szkolenie i doskonalenie specjalistów w zakresie
zdrowia środowiskowego
7.
Priorytetowe projekty w dziedzinie zdrowia środowiskowego (krajowe i lokalne)
8.
Legislacja zdrowia środowiskowego
9.
Lokalne plany działań na rzecz środowiska i zdrowia
10. Oceny oddziaływania środowiska na zdrowie
4.
Monitorowanie krajowego programu
działań na rzecz środowiska i zdrowia
5.
Ocena i wnioski
6.
Aktualizacja
10
11. Udział opinii publicznej
12. Opracowanie wskaźników i systemu monitorowania krajowego programu działań na rzecz środowiska i zdrowia
13. Raport z realizacji projektu - zebranie doświadczeń
i wnioski
14. Aktualizacja krajowego programu działań na rzecz
środowiska i zdrowia
W realizacji projektu najważniejszym etapem jest Etap 3, którego cele zostały opracowane
pod kątem wymogów akcesyjnych Unii Europejskiej. Cele Etapu 3 odzwierciedlają priorytetowe obszary działań w dziedzinie zdrowia środowiskowego w każdym kraju, które powinny być wdrażane dla wypełnienia wymagań procesu integracji z Unią Europejską.
W procesie realizacji projektu szczególną wagę przywiązuje się do udziału wielu partnerów w procesie wdrażania krajowego programu działań na rzecz zdrowia środowiskowego.
Lista partnerów programu obejmuje: centralną i regionalną administrację środowiska i
zdrowia, centralną i regionalną administrację gospodarczą, instytucje nadzoru nad środowiskiem i zdrowiem, zaplecze naukowe, edukacyjne i szkoleniowe oraz organizacje pozarządowe (szczegółowy wykaz partnerów w załączeniu).
Pierwszy rok realizacji Projektu poświęcony był przede wszystkim na działalność szkoleniową w zakresie zdrowia środowiskowego, której celem było przygotowanie ekspertów
krajowych do kierowania pracą zespołów specjalistów w ramach realizacji poszczególnych
zadań wdrożeniowych Projektu.
W 2000 i 2001 roku odbyły się następujące międzynarodowe i krajowe seminaria
szkoleniowe:
1. Szkolenie nt. Wskaźników monitorowania środowiskowych zagrożeń zdrowia do
wykorzystania w krajowych planach działań na rzecz zdrowia środowiskowego.
Bilthoven, Holandia; 22-24 maj 2000. (Jeden przedstawiciel Polski)
2. Szkolenie instruktorów w zakresie opracowania projektów i zarządzania projektami
zdrowia środowiskowego; Kopenhaga, Dania; 13-16 czerwiec 2000. (Dwóch
przedstawicieli Polski)
3. Szkolenie instruktorów w zakresie strategii i metod masowej komunikacji społecznej; Kiszyniów, Mołdawia; 22-28 czerwiec 2000. (Trzech przedstawicieli Polski)
4. Szkolenie nt. Technologii monitorowania działań w zakresie zdrowia środowiskowego; Tallin, Estonia; 10-12 lipiec 2000. (Dwóch przedstawicieli Polski)
5. Seminarium szkoleniowe na temat Ocen oddziaływania środowiska na zdrowie;
Dubrovnik, Chorwacja; 28 czerwiec-2 lipiec 2000. (Jeden przedstawiciel Polski)
6. Szkolenie instruktorów w zakresie opracowania projektów i zarządzania projektami
zdrowia środowiskowego; Bratysława, Słowacja; 11-13 wrzesień 2000. (Dwóch
przedstawicieli Polski)
7. Seminarium szkoleniowe na temat opracowania lokalnych programów działań na
rzecz zdrowia środowiskowego; Wilno, Litwa; 16-20 październik 2000. (Dwóch
przedstawicieli Polski)
8. Seminarium szkoleniowe „Ocena środowiskowego ryzyka zdrowotnego, zarządzanie i nadzór nad ryzykiem oraz komunikacja o ryzyku”; Sosnowiec, 11-12 grudzień
2000.
11
9. Seminarium szkoleniowe na temat opracowania projektów zdrowia
środowiskowego prowadzone dla specjalistów polskich przez eksperta WHO,
Sosnowiec, 8-9 marzec 2001.
10. Seminarium szkoleniowe na temat Ocen oddziaływania środowiska na zdrowie –
analiza studiów przypadków, Sosnowiec, 3-7 lipiec 2001.
11. Szkolenie dotyczące wdrożenia systemu monitorowania krajowych programów
działań na rzecz środowiska i zdrowia, Paryż, 31 sierpień-2 wrzesień 2001. (Jeden
przedstawiciel Polski).
12. Seminarium szkoleniowe nt.” „Teoria i praktyka ocen oddziaływania środowiska
na zdrowie” Sosnowiec, 19-22 listopad 2001 oraz 3-6 grudzień 2001- w trakcie realizacji.
Ostatni kwartał 2000 roku oraz rok 2001 (drugi rok realizacji Projektu), to okres wdrażania
poszczególnych zdań Projektu na poziomie krajowym. Najważniejsze zadania zrealizowane w tym okresie zestawiono poniżej:
ETAPY REALIZACJI PROJEKTU
1.
2.
Zobowiązanie
rządu
ZADANIA WDROŻENIOWE
PROJEKTU – Plan
1.
Akceptacja krajowego progra- 1.
mu działań na rzecz środowiska
i zdrowia.
2.
Powołanie Komitetu Sterującego.
2.
3.
Zapewnienie infrastruktury
zarządzania projektem (Koordynator, Kierownik Projektu,
Biuro Projektu).
Opracowanie planu pracy i
harmonogramu.
3.
Zapewniono infrastrukturę zarządzania programem
(Koordynator, Pełnomocnik Ministra Zdrowia i Ministra Środowiska, Biuro Programu).
4.
Opracowano plan pracy i harmonogram Projektu.
Opracowanie programu wdrożeniowego z uwzględnieniem
planów sektorowych.
Szkolenie i doskonalenie specjalistów w zakresie zdrowia
środowiskowego.
Priorytetowe projekty w dziedzinie zdrowia środowiskowego (krajowe i lokalne).
5.
Opracowano program wdrożeniowy z uwzględnieniem planów sektorowych (program wieloletni „Środowisko a Zdrowie”).
Przeprowadzono szkolenia i doskonalenie specjalistów w zakresie zdrowia środowiskowego na szkoleniach krajowych i międzynarodowych.
Opracowano pakiet 10 priorytetowych projektów w
dziedzinie zdrowia środowiskowego o zasięgu krajowym i lokalnym.
Legislacja zdrowia środowiskowego.
8.
Struktura
organizacyjna
4.
3.
Wdrożenie projektu przez kluczowych partnerów
krajowego programu
działań na rzecz
środowiska i
zdrowia
ZADANIA WDROŻENIOWE PROJEKTU – Stan
Realizacji
5.
6.
7.
8.
6.
7.
W dniu 5 czerwca 2001r. Rada Ministrów ustanowiła program wieloletni „Środowisko a Zdrowie” jako
program wdrożeniowy krajowego programu działań
na rzecz środowiska i zdrowia w Polsce.
Zgodnie z Uchwałą RM powołano Radę Programową i zatwierdzono strukturę zarządzania programem
wieloletnim.
Opracowano krajowy raport dot. Dostosowania
legislacji zdrowia środowiskowego w Polsce do
prawa Unii Europejskiej w wybranych priorytetowych dziedzinach (woda do picia, substancje chemiczne, legislacja horyzontalna).
9. Lokalne plany działań na rzecz 9. Rozpoczęto opracowanie modelowego lokalnego
środowiska i zdrowia.
planu działań na rzecz środowiska i zdrowia w Łodzi, Wrocławiu i Katowicach.
10. Oceny oddziaływania środowi- 10. Opracowano wytyczne dla przeprowadzania ocen
ska na zdrowie.
oddziaływania środowiska na zdrowie z wykorzystaniem tzw. Studiów przypadków (Case studies) przygotowanych przez kraje uczestniczące w Projekcie
WHO/DEPA.
12
ETAPY REALIZACJI PROJEKTU
ZADANIA WDROŻENIOWE
PROJEKTU – Plan
ZADANIA WDROŻENIOWE PROJEKTU – Stan
Realizacji
11. Udział opinii publicznej –
promocja.
11. Przeprowadzono kampanię promocyjną problematyki zdrowia środowiskowego, zorganizowano konferencję promocyjną z udziałem resortów gospodarczych (18 grudzień 2000); w przygotowaniu – konferencja promocyjna z udziałem organizacji pozarządowych (10-11 grudzień 2001).
4.
Monitorowanie
krajowego programu działań na
rzecz środowiska
i zdrowia
12. Opracowanie wskaźników i
systemu monitorowania krajowego programu działań na
rzecz środowiska i zdrowia.
12. Opracowano wskaźniki i system monitorowania
krajowego programu działań na rzecz środowiska i
zdrowia (oprogramowanie).
5.
Ocena i wnioski
13. Raport z realizacji projektu zebranie doświadczeń i wnioski.
13. Raport z realizacji projektu – zebranie doświadczeń i
wnioski – w przygotowaniu.
6.
Aktualizacja
14. Aktualizacja krajowego programu działań na rzecz środowiska i zdrowia.
14. Aktualizacja krajowego programu działań na rzecz
środowiska i zdrowia – w przygotowaniu.
IV.
Aspekty akcesyjne Projektu WHO/DEPA
Projekt WHO/DEPA wspiera przygotowania krajów do integracji z Unia Europejską w
dziedzinie zdrowia środowiskowego. Wyrazem tego są następujące cechy i elementy realizacyjne projektu:
1. Opracowanie Dokumentu Projektu i zaplanowanie poszczególnych etapów realizacji projektu w oparciu o wytyczne i zasady stosowane w Unii Europejskiej.
2. Wprowadzenie zasad zarządzania, organizacji pracy, sprawozdawczości i rozliczania projektu dostosowanych do wymogów Unii Europejskiej.
3. Dostosowanie głównych zadań wdrożeniowych projektu do priorytetów akcesyjnych w dziedzinie zdrowia środowiskowego, ze szczególnym uwzględnieniem legislacji.
4. Przygotowanie ekspertów krajowych do opracowania dokumentów projektów oraz
wdrażania i zarządzania projektami w dziedzinie zdrowia środowiskowego według
wymogów i kryteriów Unii Europejskiej.
5. Rozwijanie i doskonalenie zaplecza specjalistycznego w dziedzinie zdrowia środowiskowego pod kątem priorytetów akcesyjnych.
6. Wdrażanie unijnych zasad realizacji programów horyzontalnych, w których udział
biorą partnerzy reprezentujący różne szczeble administracji centralnej i samorządowej oraz środowiska pozarządowe.
13
PARTNERZY WDRAŻANIA KRAJOWYCH I LOKALNYCH DZIAŁAŃ NA RZECZ
ŚRODOWISKA I ZDROWIA W POLSCE
ADMINISTRACJA ZDROWIA
−
−
centralna, regionalna, lokalna
rządowa, samorządowa
Ministerstwo Zdrowia,
Wydziały Zdrowia Urzędów Wojewódzkich i Urzędów Marszałkowskich,
Wydziały Zdrowia Urzędów Miejskich, Urzędów Powiatowych i Urzędów Gminnych
ADMINISTRACJA ŚRODOWISKA
−
−
centralna, regionalna, lokalna
rządowa, samorządowa
Ministerstwo Środowiska,
Wydziały Środowiska Urzędów Wojewódzkich i Urzędów Marszałkowskich,
Wydziały Środowiska Urzędów Miejskich, Urzędów Powiatowych i Urzędów Gminnych
ADMINISTRACJA GOSPODARCZA
−
−
centralna, regionalna, lokalna
rządowa, samorządowa
Ministerstwo Gospodarki,
Ministerstwo Transportu,
Ministerstwo Rolnictwa,
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz ich agendy regionalne
i lokalne na poziomie Urzędów Wojewódzkich, Urzędów Marszałkowskich, Urzędów
Miejskich, Urzędów Powiatowych i Urzędów Gminnych
INSTYTUCJE NADZORU NAD
ŚRODOWISKIEM I ZDROWIEM
- centralne, regionalne, lokalne
Główny Inspektorat Sanitarny
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
Wojewódzkie i Terenowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne
Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska
ZAPLECZE NAUKOWE, EDUKACYJNE I SZKOLENIOWE
Wyższe uczelnie
Polska Akademia Nauk
Jednostki badawczo-rozwojowe
Szkoły Zdrowia Publicznego
Inne ośrodki szkoleniowe
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
Organizacje ekologiczne
Organizacje konsumenckie
Stowarzyszenia naukowe i zawodowe
Organizacje społeczne
Osoby fizyczne podejmujące działania na rzecz środowiska i zdrowia
14