Hałas a jakość życia - Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną

WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA OCHRONĄ PRACY W KATOWICACH
II Konferencja Naukowa HAŁAS W ŚRODOWISKU
Paweł Szewczyk
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach
Ha³as a jakoœæ ¿ycia
Dźwięki otaczają nas ze wszystkich stron, a gdy stają się wystarczająco głośne,
trwają wystarczająco długo lub drażnią w inny sposób, stają się hałasem. Treścią tej
pracy jest próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego świat stał się taki głośny i w jaki
sposób wpływa to na jakość naszego życia.
Pojęcie jakości życia
Pod wpływem czynników politycznych, demograficznych, ekonomicznych
i społecznych w latach 60-tych ubiegłego wieku zaczęto zwracać uwagę na rodzący się kryzys ekologiczny w świecie, co doprowadziło do narodzin 'ery ekologicznej'. Pojęcie to zostało po raz pierwszy zdefiniowane w Deklaracji z Rio de
Janeiro (tzw. Karta Ziemi), będącej podsumowaniem II Konferencji ONZ „Środowisko i rozwój” [1].
Era ekologiczna zakłada rozwój gospodarczy i społeczny wszystkich państw
przy poszanowaniu środowiska naturalnego. Rozwój ten, nazwany „rozwojem zrównoważonym”, oparty na zasadach trójprzymierza: gospodarka - społeczeństwo środowisko, ma prowadzić świat ku wyższej jakości życia [2]. Postępy we wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju w świecie zostały omówione na Światowym Szczycie w Johannesburgu w 2002 roku [3].
Jakość życia pojawia się jako centralne pojęcie w wielu dyscyplinach naukowych wchodzących w skład nauk społecznych, ekonomicznych i medycznych.
Jego atrakcyjność częściowo wynika z faktu, że oferuje alternatywę względem
tradycyjnych poglądów dotyczących sposobów pomiaru sukcesu. Po pierwsze,
pojęcie to kieruje uwagę na pozytywne aspekty ludzkiego życia, a po drugie, rozciąga tradycyjne, obiektywne miary jakimi są zdrowie, bogactwo i działalność
społeczna na subiektywne postrzeganie dobrostanu. W literaturze światowej można spotkać następującą ogólną definicję jakości życia [4]:
Jakość życia jest zarówno obiektywna jak i subiektywna. Każda z tych dwóch
osi zawiera kilka domen, które, łącznie, definiują pełną ideę. Domeny obiektywne
39
Paweł Szewczyk
są mierzone za pomocą kulturowo istotnych wskaźników obiektywnego dobro stanu. Domeny subiektywne są mierzone za pomocą satysfakcji.
W piśmiennictwie polskim ideę jakości życia prezentują podobne poglądy, mianowicie [5]:
Na jakość życia składają się dwa komponenty: warunki obiektywne (warunki
ekonomiczne, czas wolny, bezpieczeństwo społeczne, odpowiednie warunki mieszkaniowe, środowisko naturalne i społeczne godne człowieka, zdrowie itp.) i subiektywne samopoczucie (samoocena ogólnych i specyficznych warunków życia
ujmowana w kategoriach zadowolenia, szczęścia, nadziei, lęku, samotności itp.).
Obiektywne warunki ekonomiczne i społeczne wpływają korzystnie lub niekorzystnie na odczuwanie jakości życia, ale równie ważne - a nawet ważniejsze - są
przekonania, odczucia, dążenia i pragnienia jednostki związane z wartościami
egzystencjalnymi i stopniem satysfakcji życiowej płynącej z ich realizacji.
Efekty życia w hałaśliwym świecie
W dzisiejszych czasach nie jest trudno natknąć się na poziom dźwięku, który
może szkodzić człowiekowi. W ciągu dnia ludzie przebywający w typowym środowisku miejskim mają do czynienia z szerokim zakresem dźwięków w różnych
miejscach takich, jak centra zakupów, szkoły, miejsca pracy, centra rekreacyjne
i domy. W rzeczywistości nie jest dziś możliwe uniknięcie dźwięków. Światowa
Organizacja Zdrowia (WHO) stwierdziła w roku 1999, że [6]: „[...] uszkodzenie
słuchu wywołane hałasem jest dominującym i nieodwracalnym zagrożeniem zawodowym i ocenia się, że około 120 milionów ludzi na świecie cierpi na niepełnosprawność słuchową [...]”.
Problem rosnącego „zanieczyszczenia hałasem” jest efektem wielu przyczyn.
Istotną rolę pełni zarówno gwałtowny wzrost liczby ludności jak i utrata terenów
wiejskich na rzecz rozrastających się miast. Inne przyczyny to:
• brak, w wielu częściach świata, właściwych regulacji prawnych zapobiegających hałasowi,
• elektroniczny charakter naszych czasów zachęcający do korzystania z wielu hałaśliwych gadżetów,
• rosnąca liczba pojazdów na drogach oraz
• coraz bardziej aktywne lotniska.
Niektórzy eksperci definiują hałas po prostu jako niepożądany dźwięk, jednakże to, co dla jednej osoby jest niepożądane może drugiej sprawiać przyjemność
lub być nawet niezbędne. Przykładami mogą być duże przenośne radiomagnetofony, samochodowe instalacje stereofoniczne, wyścigi formuły 1 czy kosiarki do
trawy.
40
Hałas a jakość życia
Wiadomo, że natężenie dźwięku mierzy się w decybelach (dB), zaś miarą słyszalności dźwięku przez człowieka są jednostki dBA (decybele ważone akustycznie).
Wartość zerowa dBA uważana jest za poziom natężenia dźwięku, który zaczyna być
słyszalny przez człowieka. Cichemu szeptowi z odległości 1 metra odpowiada 30 dBA,
ruchliwej autostradzie z odległości 15 metrów - około 80 dBA, zaś piła łańcuchowa
może osiągać 110 dBA lub więcej. Krótka ekspozycja na dźwięki o natężeniu przekraczającym 120 dBA może wywoływać ból fizyczny [7].
Chociaż ludzie mogą być poddawani oddziaływaniu hałasu, którego sami nie wytwarzają i na który nie mają wpływu to, z drugiej strony, w celu zapewnienia sobie
większego komfortu we własnym domu stosowane są odkurzacze, zmywarki do naczyń, suszarki do włosów, które mogą wytwarzać dźwięki osiągające poziom 90 dBA.
Tymczasem, w opinii amerykańskiego Narodowego Instytutu Bezpieczeństwa i Zdrowia Zawodowego (NIOSH), za ryzykowny hałas uważany jest dźwięk, którego średnie natężenie, ważone w czasie 8 godzin, przekracza poziom 85 dBA [7].
Nasze współczesne uprzemysłowione społeczeństwo namnożyło wiele wszechobecnych przemysłów rozrywkowych i sportowych wykorzystujących potężne
kolumny głośnikowe, osobiste przenośne odtwarzacze, kina domowe, głośne reklamy telewizyjne, które są jeszcze głośniejsze na stadionach sportowych wypełnionych hałaśliwymi kibicami. W czasie wyścigów samochodowych formuły 1
w roku 2002 dokonano pomiaru rekordowego poziomu ciśnienia dźwięku wynoszącego 177 dBA. W samochodach osobowych wyposażonych w potężne systemy stereo poziom dźwięku może osiągać 140-150 dBA. Uważa się, że słuchanie
muzyki o poziomie dźwięku 150 dBA jest równoważne z sytuacją przebywania
blisko samolotu Boeing 747 z silnikami pracującymi przy pełnej mocy [7].
Tereny wiejskie również nie są wolne od zanieczyszczeń hałasowych. Według
badań amerykańskich 75% pracowników rolnych ma problemy ze słuchem w związku
z długotrwałą ekspozycją na dźwięki głośnych urządzeń rolniczych [7].
W Japonii „zanieczyszczenie hałasem” skłania wielu mieszkańców Tokio do
używania stoperów do uszu. Z kolei, według Europejskiej Agencji Środowiska
(EEA), około 65% ludzi w Europie jest narażonych na poziom dźwięku otoczenia
przekraczający 55 dBA, zaś około 17% populacji jest eksponowanych na ponad
65 dBA. Problem hałasu związany z transportem lotniczym jest skupiony na społecznościach osiedlonych wokół lotnisk, zaś autostrady lub pociągi dużej szybkości - podróżujące w Europie na linii północ-południe - dysponują potencjałem
dziennego zakłócania życia tysiącom ludzi mieszkających wzdłuż tych tras.
Hałas jest wszechobecny, zaś eksperci nie spodziewają się obniżenia jego po41
Paweł Szewczyk
ziomu, jeśli weźmie się pod uwagę potężny wpływ technologii na współczesne
życie. Ilustracją obecnego trendu jest fakt, że systemy stereo w naszych samochodach są znacznie głośniejsze niż systemy nagłaśniające koncerty zespołu The Beatles w latach sześćdziesiątych [7].
Hałas a zdrowie [8]
Hałas wpływa na wszystkich ludzi w codziennym życiu - w domu, w trakcie
wypoczynku, we śnie, w podróży oraz w pracy. Jednakże, ludzkie organizmy nie
dysponują mechanizmem odcinania się od hałasu. Słuchanie jest procesem ciągłym przy wykorzystywaniu struktur korowych i podkorowych do filtrowania
i interpretowania informacji akustycznych. Analiza sygnałów akustycznych jest
podstawą ludzkiego przeżycia i komunikowania się. Hałas jest szkodliwy dla zdrowia z wielu względów, na przykład przez:
• uszkodzenie słuchu,
• zakłócenie snu,
• efekty naczyniowo-sercowe,
• efekty psychofizjologiczne,
• symptomy psychiatryczne oraz
• rozwój płodu ludzkiego.
W dodatku hałas wywołuje szeroko rozpowszechnione efekty psychospołeczne
obejmujące:
• rozdrażnienie hałasem,
• zmniejszenie osiągnięć oraz
• nasilenie się zachowań agresywnych.
Krótkotrwały hałas o poziomie dźwięku przekraczającym 135 dBA powoduje
ostre szkody mechaniczne w strukturze ucha wewnętrznego. Zgodnie z odpowiednią normą ISO z roku 1990 długotrwała ekspozycja na dźwięk o poziomie większym od 85 dBA wywołuje znaczną utratę słuchu. Odnosi się to nie tylko do sytuacji zawodowej, ale również do aktywności w trakcie wypoczynku (ognie sztuczne, pistolety - zabawki, głośna muzyka w dyskotekach, na koncertach, słuchana
za pomocą słuchawek, głośne maszyny i narzędzia). Najbardziej podatne na szkody zdrowotne związane z hałasem są dzieci i młodzież.
Światowa Organizacja Zdrowia uważa, że średnia dzienna ekspozycja na dźwięki
odpowiadająca 70 dBA jest bezpieczna dla uszu. Jednak wielka liczba młodych
ludzi ze zmniejszoną sprawnością słuchu powinna służyć jako ostrzeżenie. „Higiena hałasowa” powinna być wzmacniana szczególnie w okresie edukacji szkolnej.
42
Hałas a jakość życia
Nawet poziomy dźwięku uważane za bezpieczne mogą wywoływać wiele efektów zdrowotnych nie związanych ze słuchem, jeśli chronicznie zakłócają aktywność wypoczynkową taką, jak sen i relaks, jeśli zakłócają słowne komunikowanie
się i mowę lub jeśli wpływają na zadania umysłowe wymagające dużej uwagi
i koncentracji.
Istnieje wiele szczegółowych, udowodnionych związków hałasu ze zdrowiem.
Prowadzone stale badania wykorzystują:
• wielkość efektu,
• zależność doza - efekt,
• wiarygodność biologiczną oraz
• spójność odkryć uzyskanych w różnych badaniach.
Polityka środowiskowa i zdrowotna powinny określić akceptowalne standardy
hałasu, które rozpatrują pełne spektrum od subiektywnego dobrostanu do zdrowia
somatycznego. Oznacza to, że wartości graniczne mogą się zmieniać w zależności
od ostrości efektów.
Przyszłe badania nad hałasem powinny się skupiać na:
• różnicach związanych ze źródłem dźwięku w przypadku charakteryzowania ryzyka, efektach złożonych,
• różnicach między obiektywną (poziom dźwięku) a subiektywną (rozdrażnienie)
ekspozycją,
• grupach wrażliwych i podatnych,
• wrażliwych okresach w ciągu dnia,
• stylach radzenia sobie oraz
• innych czynnikach modyfikujących zdrowotne efekty hałasu.
Podsumowanie
Wszechogarniające nas dźwięki coraz częściej przybierają charakter hałasu, który
w sposób jednoznaczny wpływa na obniżenie jakości życia człowieka zarówno
w jej sferze obiektywnej (ekonomia, czas wolny, bezpieczeństwo, mieszkanie,
środowisko, zdrowie) oraz subiektywnej (samoocena zadowolenia, szczęścia, nadziei, lęku, samotności).
Style życia, dominujące obecnie w świecie, a wykorzystujące osiągnięcia technologiczne, często związane z wytwarzaniem dźwięku o wysokim natężeniu,
nie rokują nadziei na zmniejszenie „zanieczyszczenia hałasem”. W związku z tym
niezbędne jest opracowanie i wprowadzenie do obowiązkowego stosowania akceptowalnych standardów hałasu w analogii do walki z zanieczyszczeniem powietrza przez palaczy tytoniu.
43
Paweł Szewczyk
LITERATURA:
1. Kozłowski St., Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2000, s. 57-59.
2. Śmiechowska M., Filozoficzne podejście do ekorozwoju a kształtowanie świadomości ekologicznej, w: Towaroznawstwo wobec integracji z Unią Europejską (red.) J. Żuchowski, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2004, s. 392-399.
3. Szewczyk P., Bugla P. i Molenda M., Światowy Szczyt w Johannesburgu (26
sierpnia - 4 września 2002). Zrównoważony rozwój, Problemy Jakości, r. 35. nr
8, s. 33-35.
4. The International Society for Quality - of - Life Studies;
http://market1.cob.vt.edu/isqols/index.htm
5. Katolicka Nauka Społeczna - Słownik KNS - Jakość Życia;
http://www.cyf.-kr.edu.pl
6. Guidelines for Community Noise; informacja według: Environmental Health
Perspectives, vol.113, No 1, 2005; s. A35.
7. Chepesiuk R., Decibel Hell. The Effects of Living in a Noisy World, Environmental Health Perspectives, vol.113, No1, 2005; s. A35-A41.
8. Babisch W., Noise and Health; Environmental Health Perspectives, vol. 113,
No1, 2005; s. A14-A15.
Abstract
Overwhelming sounds quite often take the character of noise which, unequivocally, diminishes the quality of human life both in the objective domains (economy, free time, security, habitat, environment, health) as well as in the subjective
ones (self-assessment of satisfaction, of happiness, of hope, of anxiety, of loneliness).
The presently dominating styles of life are oriented toward applications of all
technological innovations which, quite often, create a high level of sound, what
gives little chances for lowering the 'noise pollution'. Thus, similarly to the fight
against the air pollution created by tobacco smokers, it is necessary to develop and
obligatorily apply acceptable noise standards.
44