SK 41/09 Komunikat prasowy po ogłoszeniu wyroku dotyczącego

SK 41/09
Komunikat prasowy po ogłoszeniu wyroku dotyczącego stosowania przepisów
o odszkodowaniu za wywłaszczone nieruchomości, które na podstawie dekretu
z 26 października 1945 roku o własności i uŜytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy
przeszły na własność państwa.
Pozbawienie odszkodowania byłych właścicieli określonej kategorii nieruchomości
warszawskich nie znajduje racjonalnego uzasadnienia na gruncie konstytucyjnych gwarancji
równej ochrony własności
31 maja 2011 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną
Jana S. i Marka S. dotyczącą stosowania przepisów o odszkodowaniu za wywłaszczone
nieruchomości, które na podstawie dekretu z 26 października 1945 roku o własności i
uŜytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy przeszły na własność państwa.
W wyroku z 13 czerwca 2011 r. Trybunał orzekł, Ŝe art. 215 ust. 2 ustawy z 21
sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: u.g.n.) w zakresie, w jakim pomija
stosowanie przepisów tej ustawy dotyczących odszkodowań za wywłaszczone nieruchomości
do nieruchomości, które przeszły na własność gminy m.st. Warszawy lub państwa na
podstawie dekretu warszawskiego, innych niŜ domy jednorodzinne, jeŜeli przeszły one na
własność państwa po 5 kwietnia 1958 r., i działek, które przed dniem wejścia w Ŝycie
powołanego dekretu mogły być przeznaczone pod budownictwo inne niŜ jednorodzinne,
jeŜeli poprzedni właściciele lub ich następcy prawni zostali pozbawieni faktycznej
moŜliwości władania nimi po 5 kwietnia 1958 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z
art. 32 ust. 1 oraz w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
W zakresie badania zgodności powołanego przepisu z art. 2, art. 21 ust. 2, art. 32 ust.
2 i art. 77 ust. 1 konstytucji Trybunał umorzył postępowanie.
Zdanie odrębne zgłosiła sędzia TK Małgorzata Pyziak - Szafnicka
Zgodnie z przepisami dekretu warszawskiego, właścicielowi, któremu nie przyznano
prawa wieczystej dzierŜawy albo prawa zabudowy, albo który nie zgłosił w ogóle takiego
wniosku, przysługiwało odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość i wszystkie budynki
nadające się do uŜytkowania lub naprawy połoŜone na gruncie, które przeszły na własność
gminy. Odszkodowanie miało być wypłacane na podstawie przepisów rozporządzenia, które
nie zostało jednak wydane. Późniejsze regulacje prawne zawarte w ustawie z 12 marca 1958
r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości i w ustawie z 29 kwietnia 1985 r. o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości miały rekompensować ten brak, jednak
tylko w zakresie ograniczonym do byłych właścicieli domów jednorodzinnych i działek
przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne przejętych po 5 kwietnia 1958 r.
Właścicielom tym ustawodawca przyznał prawo do odszkodowania nie na podstawie dekretu
warszawskiego, lecz w trybie przewidzianym w tych ustawach. Dla pozostałych właścicieli
utrzymano zasady przewidziane w dekrecie warszawskim. JednakŜe w ustawie z 1985 r.
ustawodawca definitywnie wygasił prawo do odszkodowania za grunty i budynki
przewidziane w dekrecie warszawskim. Utrzymał jednocześnie szczególną regulację z ustawy
z 1958 r. w odniesieniu do właścicieli domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod
zabudowę jednorodzinną. W rezultacie określona kategoria osób, to jest byli właściciele
nieruchomości innych niŜ domy jednorodzinne i działki przeznaczone pod budownictwo
jednorodzinne, wywłaszczeni po 5 kwietnia 1958 r., zostali całkowicie pozbawieni prawa do
odszkodowania z tytułu pozbawienia własności.
Aktualnie problematyka gruntów warszawskich uregulowana jest w art. 214 i 215
u.g.n. Zakwestionowany art. 215 ust. 2 u.g.n. jest powtórzeniem dotychczasowych regulacji
dotyczących odszkodowania za dom jednorodzinny i działkę przeznaczoną pod zabudowę
jednorodzinną. Trybunał zwrócił uwagę, Ŝe regulacje te były pochodną załoŜeń ustrojowych
PRL wyraŜonych w konstytucji z 1952 r., polegających na zróŜnicowaniu form własności
według kryterium przedmiotowego i podmiotowego oraz intensywności jej ochrony.
Zasadnicze zmiany w tym zakresie następowały wraz z przemianami ustrojowymi od 1989 r.,
a ich ostatecznym wyrazem są przepisy konstytucji z 1997 r. Obecnie własność ma charakter
jednolity i uniwersalny, bez względu na to, do kogo naleŜy i jaką spełnia funkcję. WyraŜa to
art. 64 ust. 2 konstytucji gwarantujący równą dla wszystkich ochronę własności i innych praw
majątkowych.
Oceniając zgodność art. 215 ust. 2 u.g.n. z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 i w
związku z art. 31 ust. 3 konstytucji, Trybunał stwierdził, Ŝe wspólną cechą byłych właścicieli
domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod zabudowę jednorodzinną oraz byłych
właścicieli pozostałych nieruchomości warszawskich jest to, Ŝe zostali oni pozbawieni
własności na podstawie dekretu warszawskiego i nie uzyskali prawa wieczystej dzierŜawy, w
związku z czym dekret przyznawał im odszkodowanie. Art. 215 ust. 2 u.g.n. przyznaje
odszkodowanie wyłącznie byłym właścicielom domów jednorodzinnych i działek
przeznaczonych pod zabudowę jednorodzinną wywłaszczonym po 5 kwietnia 1958 r.
Trybunał ocenił, Ŝe pozbawienie odszkodowania byłych właścicieli określonej kategorii
nieruchomości warszawskich nie znajduje racjonalnego uzasadnienia na gruncie
konstytucyjnych gwarancji równej ochrony własności. Brak moŜliwości zdefiniowania celu,
którego realizacji miałoby słuŜyć to zróŜnicowanie, nie pozwala takŜe na ustalenie, czy
ustawodawca zachował odpowiednią relację między rangą celu a intensywnością naruszenia
zasady równości i równej dla wszystkich ochrony prawa do odszkodowania jako innego
prawa majątkowego. ZróŜnicowania tego nie da się ponadto uzasadnić koniecznością ochrony
innych wartości konstytucyjnych, wskazanych w art. 31 ust. 3 konstytucji, ustanawiającym
przesłanki ograniczania praw i wolności konstytucyjnych. W szczególności wartością taką nie
jest ochrona budŜetu państwa, gdyŜ nie jest ona wymieniona w katalogu z art. 31 ust. 3
konstytucji.
W rozpatrzonej sprawie Trybunał orzekł o tym, co w przepisie zostało przez
ustawodawcę pominięte, a zgodnie z konstytucją powinno być unormowane. Skutkiem
wyroku nie jest zatem utrata mocy obowiązującej pominiętej treści, bo takiej mocy w ogóle
ona nie posiada. Wyrok nie wywołuje zatem samoistnie Ŝadnych skutków prawotwórczych,
polegających na ustanowieniu nowej normy prawnej. Zobowiązuje on ustawodawcę do
ustanowienia regulacji prawnych niezbędnych dla realizacji norm konstytucyjnych.
Interwencja ustawodawcy jest takŜe konieczna dla realizacji przez skarŜących ich praw.
Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Małgorzata Pyziak - Szafnicka, sprawozdawcą
był sędzia TK Marek Kotlinowski.
Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.