Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny sytuacji finansowej

Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny sytuacji finansowej

Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarz dzanie
Nr 86
2010
dr Edyta Bombiak
Akademia Podlaska w Siedlcach
Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny
sytuacji finansowej przedsi biorstwa
Discriminatory models as the evaluation’s method
of financial situation of the enterprise
Streszczenie: Sytuacja finansowa jest istotn spraw dla zarz dzaj cych przedsi!biorstwem. Problemy finansowe przedsi!biorstwa mog grozi" jego niewyp#acalno$ci , dlatego analiza sytuacji finansowej jest niezb!dna nie tylko do bie% cego zarz dzania, ale tak%e pozwala uchroni" przed negatywnymi skutkami spadku
koniunktury. Dostrze%one odpowiednio wcze$nie sygna#y ostrzegawcze i podj!te na
ich podstawie decyzje mog zapobiec upad#o$ci przedsi!biorstwa. Celem artyku#u
jest przedstawienie narz!dzi pomocnych przy badaniu kondycji finansowej przedsi!biorstw w polskiej gospodarce.
Abstract: Financial situation is a fundamental issue for the managers. Financial
problems could threaten insolvency that is why the analysis of financial situation is
essential not only for current management, but also for protection before side effects
of economic downturn. Early enough recognition of warning signals and good decisions can prevent the liquidation of the enterprise. The aim of this article is presentation of the (economic) tools helpful in the study of the financial situation of the companies in the Polish economy.
Wprowadzenie
Cech gospodarki rynkowej jest dzia!anie w warunkach niepewno"ci
i ryzyka, co implikuje potrzeb# kontroli sytuacji finansowej podmiotu. Ocena
kondycji finansowej podmiotu, jako element analizy ekonomicznej, stanowi
wa$ne narz#dzie zarz dzania przedsi#biorstwem, gdy$ informacje uzyskiwane na jej podstawie s fundamentem dla decyzji inwestycyjnych i finansowych. Z powodu niedoskona!o"ci tradycyjnej analizy wska%nikowej od wielu lat poszukiwano syntetycznego miernika pozwalaj cego dokona& oceny
podmiotu z jak najwi#ksz dok!adno"ci . Du$ popularno"& w ostatnim czasie zdoby!y modele dyskryminacyjne1. Powsta!y one poprzez po! czenie
1
M.A. Aziz, H.A. Dar, Predicting Corporate Bankrucy: Whither do We Stand? 3 rd Annual Meeting of the European Economics and Finance Society “World Economy and European Integra-
142
E. Bombiak
tradycyjnej analizy wska%nikowej z metodami dyskryminacyjnymi i, jak twierdz specjali"ci, stanowi wysoce efektywn metod# syntetycznej oceny sytuacji finansowej podmiotu2.
Poj cie sytuacji finansowej
Termin sytuacja finansowa jest u$ywany zarówno w publikacjach
po"wi#conych szeroko rozumianym finansom, analizie ekonomiczno-finansowej, zarz dzaniu przedsi#biorstwem, jak te$ bankowo"ci. Autorzy
zajmuj cy si# t problematyk reprezentuj dwojakie podej"cie. Cz#"&
z nich u$ywa poj#cia sytuacja finansowa nie definiuj c go, podkre"laj c jednak silny zwi zek mi#dzy sytuacj finansow przedsi#biorstwa a mo$liwo"ciami przetrwania i rozwoju organizacji3. Okre"lona sytuacja finansowa jest
z jednej strony celem dzia!ania przedsi#biorstwa, z drugiej za" skutkiem
wcze"niej podj#tych decyzji. Zdecydowana wi#kszo"& traktuje jednak omawian kategori# w sposób to$samy z poj#ciem kondycji finansowej4.
W poszukiwaniu w!a"ciwej definicji tego poj#cia warto zwróci& uwag# na stanowisko E. Siemi'skej, która stwierdza, i$ sytuacja (kondycja) finansowa oznacza pozycj# finansow przedsi#biorstwa b#d c rezultatem
podejmowanych przez podmiot decyzji i zwi zanych z tym szans rozwoju5.
Warte odnotowania w kontek"cie prowadzonych rozwa$a' jest równie$ stanowisko W. Bienia, który poj#cia sytuacja finansowa u$ywa zamiennie
z terminem standing finansowy, rozumiej c go jako pozycja konkurencyjna
firmy na rynku, jej wiarygodno"& i si!a ekonomiczna6. Nieco inaczej sytuacj#
finansow rozumiej specjali"ci z dziedziny bankowo"ci, którzy termin ten
wi $ z analiz zdolno"ci kredytowej kredytobiorcy. W tym te$ kontek"cie
poj#cie to traktuje M. Wysocki, który stosuj c zamiennie terminy sytuacja finansowa oraz kondycja finansowa traktuje je jako element oceny zdolno"ci
kredytowej potencjalnego kredytobiorcy, determinuj cy poziom ryzyka kredy-
tion”, University of Gdansk 13-16 may 2004, [za:] A. Ho!da, Zasada kontynuacji dzia#alno$ci
i prognozowanie upad#o$ci w polskich realiach gospodarczych, AE, Kraków 2006, s. 97.
2
E. Siemi'ska, Finansowa kondycja firmy. Metody pomiaru i oceny, Poltext, Warszawa 2003,
s. 124-125.
3
Zob. Z. Pier"cionek, Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa, s. 156, J.A.F. Stoner,
Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1996 , s. 146 i nast., R.W. Griffin, dz. cyt, s. 296
i nast.
4
Zob. M. Wypych (red.), Finanse przedsi!biorstw z elementami zarz dzania i analizy, Absolwent, (ód% 1998, s. 177-178, J. Kotowicz-Jawor, Procesy inwestycyjne w dekadzie lat dziewi!"dziesi tych, w: W. Karaszewski (red.), Inwestycje w procesie transformacji gospodarki Polski 1990-1999, UMK, Toru' 2000, s. 23, E. M czy'ska, Ocena kondycji przedsi!biorstwa,
„)ycie Gospodarcze” 1994, nr 38, Ch. W. Smithson, C. W. Smith, Jr. D. S. Wilford, Zarz dzanie
ryzykiem finansowym, Dom wydawniczy ABC, Kraków 2000, s. 167, E. Urba'czyk, Metody ilo$ciowe w analizie finansowej przedsi!biorstwa, Uniwersytet Szczeci'ski, Szczecin 1998, s. 11
oraz 139.
5
E. Siemi'ska, Metody pomiaru i oceny kondycji finansowej przedsi!biorstwa, Dom Organizatora, Toru' 2002, s. 31.
6
W. Bie', Zarz dzanie finansami przedsi!biorstwa, Difin, Warszawa 1999, s. 81.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
ZN nr 86
Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny sytuacji finansowej przedsi!biorstwa
143
towego7. Definicja ta jest indywidualn wyk!adni poj#cia sytuacji finansowej
dla potrzeb bankowo"ci.
Zdaniem autorki najlepiej istot# poj#cia sytuacja finansowa oddaje
definicja zaproponowana przez R. Kowalaka, który twierdzi, ze jest to stan
finansowy podmiotu gospodarczego wyra$aj cy jego wyp!acalno"&, zdolno"& do generowana zysków oraz powi#kszania zasobów maj tkowych i kapita!owych8. Zasadnicz zalet tej definicj s zawarte w niej kryteria oceny
sytuacji finansowej podmiotu tj. p!ynno"& finansowa, rentowno"& oraz efektywno"& gospodarowania maj tkiem i kapita!em.
Determinanty sytuacji finansowej
Lektura opracowa' naukowych dotycz cych problematyki ekonomiczno-finansowej potwierdza, $e sytuacja finansowa podmiotów jest kszta!towana
przez szereg czynników o charakterze wewn#trznym i zewn#trznym (tab. 1).
Tabela 1. Czynniki oddzia!ywuj ce na sytuacj# finansow przedsi#biorstwa
Table1. Factors affecting the financial situation of the enterprise
Czynniki wewn trzne
czynniki ilo!ciowe
czynniki jako!ciowe
- jako"# produkcji;
- warto"# aktywów
- pozycja przedsi!biorstwa
trwa$ych i stopie%
na rynku i specyfika rynku;
ich umorzenia;
- struktura organizacyjna;
- warto"# aktywów
- jako"# (kompetencje)
obrotowych,
zatrudnionych;
- zdolno"# maj tku
- postawy pracowników
do generowania zysku;
wobec pracy;
- struktura aktywów i pa- kultura organizacji;
sywów przedsi!bior- powi zania przedsi!biorstwa;
stwa z bankami i rynkami
- p$ynno"# finansowa;
finansowymi;
- sprawno"# zarz dzania
- mo&liwo"# wsparcia finankapita$em obrotowym;
sowego ze strony bud&e- warto"# przychodów
tów lokalnych i bud&etu
ze sprzeda&y.
pa%stwa;
- jako"# systemu informacji;
- wp$yw organizacji pracowniczych na zarz dzanie
jednostk .
Czynniki zewn trzne
- czynniki makrootoczenia
(sfera ekonomiczna,
polityczno-prawna,
spo$eczna, demograficzna,
naturalna, mi!dzynarodowa);
- czynniki mikrootoczenia
(nat!&enie konkurencji,
oddzia$ywanie dostawców
i odbiorców, zagro&enia
ze strony nowych konkurentów i producentów substytutów), itd.
*ród!o: opracowanie w!asne na podstawie: M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna
w przedsi!biorstwie, PWE, Warszawa 2006, s. 334 oraz E. Siemi'ska, Metody pomiaru i oceny
kondycji finansowej przedsi!biorstwa, Dom Organizatora, Toru' 2002, s. 44-46.
Source: own study on the base: M. Jerzemowska (ed.), Economic analysis in the enterprise,
PWE, Warsaw 2006, p. 334 and E. Siemi'ska, Methods of measurement and evaluations of the
financial standing of the enterprise, House of the Organiser, Toru' 2002, p. 44-46.
7
8
M. Wysocki, Poradnik inspektora kredytowego, TWIGER, Warszawa 1997, s. 65.
R. Kowalak, Ocena kondycji finansowej przedsi!biorstwa, ODDK, Gda'sk 2003, s. 11.
ZN nr 86
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
144
E. Bombiak
Czynniki zewn#trzne to uwarunkowania makro- i mikroekonomiczne
determinuj ce efekty dzia!alno"ci gospodarczej. Czynniki wewn#trzne odzwierciedlaj natomiast potencja! danej jednostki gospodarczej w uj#ciu ilo"ciowym i jako"ciowym.
Du$e znaczenie w kszta!towania sytuacji finansowej wspó!czesnych
przedsi#biorstw maj czynniki jako"ciowe9. Istotnym z punktu widzenia oceny tej sytuacji jest fakt, $e s to czynniki nie znajduj ce bezpo"redniego odzwierciedlenia w sprawozdaniach finansowych, b#d cych g!ównym %ród!em
informacji o kondycji ka$dego podmiotu gospodarczego10. Szczególn rol#
w kszta!towaniu sytuacji finansowej odgrywa czynnik ludzki jako jeden z jako"ciowych determinantów sytuacji finansowej przedsi#biorstwa. Znaczenie
zasobów ludzkich wynika z faktu, i$ stanowi one czynnik produkcji determinuj cy efektywno"& wykorzystania innych czynników. To ludzie i potencja!
w nich tkwi cy (wiedza, zdolno"ci, mo$liwo"ci) s %ród!em kreuj cym warto"& firmy. Wp!yw pracowników na kszta!towanie wyników finansowych jest
zatem realizowany przede wszystkim poprzez ich kompetencje. Mo$liwo"&
wykorzystania potencja!u tkwi cego w pracownikach zale$y w du$ym stopniu od ich zaanga$owania w prac#. Istotne jest bowiem, aby zatrudnieni
chcieli rozwija& i wykorzystywa& posiadane kompetencje dla budowania sukcesu organizacji. Pozwala to na sformu!owanie wniosku o silnym zwi zku
mi#dzy poziomem zaanga$owania pracowników a efektami organizacji i jej
sytuacj finansow .
Nie wdaj c si# w g!#bsz analiz# pozosta!ych czynników, warto podkre"li&, $e ich prawid!owa identyfikacja jest wa$na, gdy$ od niej zale$y
w!a"ciwa ocena sytuacji finansowej, a nast#pnie trafno"& podj#tych na jej
podstawie dzia!a'. Ponadto poszczególne czynniki mog w sposób zró$nicowany i ze zró$nicowan si! oddzia!ywa& na pojedyncze przedsi#biorstwa.
Oznacza to, $e ten sam czynnik mo$e sprzyja& poprawie sytuacji finansowej
jednego podmiotu, a pogorszeniu drugiego. St d te$ ocena sytuacji finansowej przedsi#biorstwa jest zagadnieniem z!o$onym, wieloaspektowym
i trudnym do przeprowadzenia. W kompleksowej ocenie nale$y uwzgl#dni&
bowiem zarówno czynniki zale$ne od przedsi#biorstwa (ekonomiczno-finansowe i jako"ciowe), jak te$ znajduj ce si# w jego otoczeniu i pozostaj ce poza jego kontrol . Dla rozwi zania tego problemu opracowano szereg
metod, które w sposób syntetyczny i trafny umo$liwiaj ocen# sytuacji
finansowej przedsi#biorstw. Jedn z nich, maj c szerokie zastosowanie
w praktyce, s modele dyskryminacyjne.
Istota modeli dyskryminacyjnych
Modele dyskryminacyjne, okre"lane tak$e jako funkcja Z-score,
sprowadzaj ocen# kondycji przedsi#biorstwa do analizy pojedynczego
9
K. Ob!ój, Strategia sukcesu firmy, PWE, Warszawa 1998, s. 123 i nast.
Szerzej na ten temat pisze B. Godziszewski, Zasobowe uwarunkowania strategii przedsi!biorstwa, UMK, Toru' 2001, s. 65.
10
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
ZN nr 86
Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny sytuacji finansowej przedsi!biorstwa
145
wska%nika. Wska%nik (indeks)11 Z-score to ogólna nazwa formu!y ! cz cej
ró$ne wska%niki finansowe z uwzgl#dnieniem systemu wa$onego. Podobnie
jak w tradycyjnej analizie wska%nikowej, w modelu dyskryminacyjnym wykorzystuje si# dane zawarte w sprawozdaniach finansowych (bilansie, rachunku wyników, rachunku przep!ywów pieni#$nych). Metoda ta jest jednak pozbawiona zasadniczej wady analizy wska%nikowej, jak jest trudno"&
w jednoznacznej ocenie sytuacji finansowej przedsi#biorstwa. Wykorzystanie wielu wska%ników cz#sto zaciemnia obraz sytuacji przedsi#biorstwa, co
powoduje konieczno"& ich selekcji. Z drugiej strony selekcja taka grozi subiektywizmem. Rozwi zaniem tego problemu s w!a"nie modele dyskryminacyjne, które sprowadzaj c ocen# sytuacji finansowej do jednej warto"ci
liczbowej wykluczaj tym samym sprzeczno"ci interpretacyjne.
Bior c pod uwag# liczb# wykorzystywanych zmiennych, modele dyskryminacyjne dziel si# na12:
1. Modele jednowymiarowe – opracowane w pocz tkowym okresie rozwoju
prognozowania upad!o"ci przedsi#biorstwa - w których kondycj# przedsi#biorstwa charakteryzuje zbiór pojedynczych równa' opisuj cych oddzielnie wybrane wska%niki ekonomiczne.
2. Modele wielowymiarowe - oparte na jednoczesnej analizie wielu wska%ników finansowych.
Ze wzgl#du na zdolno"& do prognozowania sytuacji finansowej przedsi#biorstwa, wi#ksze zastosowanie maj modele wielowymiarowe. Dzi#ki agregacji
ró$nych wska%ników finansowych i przypisaniu im wag, wyra$aj cych rol#
danej zmiennej w syntetycznej wielko"ci wynikowej, umo$liwiaj podzia!
przedsi#biorstw na podmioty znajduj ce si# w dobrej i trudnej sytuacji finansowej. Do najpopularniejszych modeli zagranicznych autorów nale$ m.in.
model E. Altmana, R. Edminstera, E. Deakina, G. Springate’a, R. Tafflera,
H. Hiehausa, K. Beermana13. Do popularnych model opracowanych przez
polskich naukowców nale$ : model J. Gajdki i S. Stosa, model E. M czy'skiej oraz model pozna'ski. Zalet# tych modeli stanowi wysoki procent trafno"ci prognoz w oparciu o nie budowanych.
Model J. Gajdki i S. Stosa stanowi jedn z pierwszych znacz cych
aplikacji metody dyskryminacyjnej w polskich realiach gospodarczych. Trafno"& prognoz opartych na tym modelu wynios!a 93%14. W"ród wska%ników
wykorzystywanych w modelu dominuje wska%nik rentowno"ci maj tku, okre11
P. Antonowicz, Metody oceny i prognozowania kondycji ekonomiczno-finansowej przedsi!biorstw, ODDK, Gda'sk 2007, s. 27-28.
12
W.K. Rogowski, Mo%liwo$ci wczesnego rozpoznania symptomów zagro%enia zdolno$ci p#atniczej przedsi!biorstwa, „Bank i Kredyt” Nr 6/99, s. 57.
13
Modele te zosta!y scharakteryzowane w: M. Hamrol, B. Czajka, M. Piechocki, Analiza dyskryminacyjna. Przegl d najwa%niejszych modeli, „Przegl d Organizacji” Nr 4/2004, s. 34-38,
R. Kowalak, dz. cyt., s. 119-132, E. Siemi'ska, Metody pomiaru…, dz. cyt., s. 208-220,
M. Nowak, Praktyczna ocena kondycji finansowej przedsi!biorstwa, Metody i ograniczenia,
FRR, Warszawa 1998, s. 237-247, T. Wa"niewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy
finansowej w przedsi!biorstwie, FRR, Warszawa 2002, s. 471-476.
14
J. Gajdka, D. Stos, Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej w ocenie kondycji finansowej
przedsi!biorstw, w: R. Borowiecki (red.) Restrukturyzacja w procesie przekszta#ce& i rozwoju
przedsi!biorstw, AE, Kraków 1996, s. 59-63.
ZN nr 86
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
146
E. Bombiak
"laj cy efektywno"& wykorzystania zaanga$owanych zasobów maj tkowych.
Istotn rol# ogrywaj tak$e wska%niki rentowno"ci sprzeda$y oraz udzia!u
kapita!ów obcych w finansowaniu maj tku przedsi#biorstwa. Mniejsze znaczenie przypisuje si# natomiast wska%nikowi efektywno"ci zaanga$owanych
zasobów maj tkowych oraz udzia!u zobowi za' bie$ cych w kosztach uzyskania przychodu.
Model zaproponowany przez E. M czy'sk powsta! na podstawie
wyników analizy kilku tysi#cy przedsi#biorstw15. Sprawno"& prognozowania
upad!o"ci przedsi#biorstw w oparciu o ten model wynios!a 94,11%16.
W grupie wska%ników wykorzystywanych w konstrukcji modelu dominuj
wska%niki efektywno"ci wykorzystania maj tku oraz rentowno"ci przychodów ze sprzeda$y. Du$e znaczenie przypisuje si# te$ ocenie zdolno"ci kredytowej okre"laj cej mo$liwo"& regulowania zobowi za' z wygospodarowanej nadwy$ki pieni#$nej. Mniejsz rol# odgrywaj : wska%nik zaanga$owania
zapasów, produktywno"ci (oborowo"ci) maj tku oraz stopnia zad!u$enia.
Model pozna'ski jest jedn z najnowszych propozycji oceny sytuacji
finansowej przedsi#biorstw w Polsce. Zosta! on opracowany przez M. Hamrola, B. Czajk# i M. Piechockiego w oparciu o badanie sprawozda' finansowych 100 polskich spó!ek prawa handlowego. Budowa modelu oparta jest na
wielko"ci sta!ej oraz czterech wska%nikach finansowych, jego skuteczno"&
zosta!a okre"lona na poziomie 92,98%17. W"ród wska%ników wykorzystywanych w konstrukcji modelu pozna'skiego dominuje wska%nik rentowno"ci
sprzeda$y. Du$e znaczenie przypisuje si# tak$e wska%nikowi udzia!u kapita!u sta!ego w finansowaniu maj tku przedsi#biorstwa, informuj cego o stabilno"ci finansowej podmiotu. Mniejsz rol# odgrywaj : wska%nik rentowno"ci
maj tku oraz wska%nik p!ynno"ci finansowej, informuj cy o mo$liwo"ci regulowania zobowi za' bie$ cych. W konstrukcji omawianych modeli (zob.
tab. 2) zastosowano zatem wska%niki o charakterze uniwersalnym tj. takie,
które s powszechnie wykorzystywane w analizie finansowej.
15
E. M czy'ska, Systemy wczesnego ostrzegania, www.centrumwiedzy.edu.pl, 28.06.2007.
E. M czy'ska, Ocena kondycji przedsi!biorstwa (uproszczone metody), „)ycie Gospodarcze”
1994, nr 38, s. 44. Zob. te$ P. Antonowicz, Metody oceny i prognozowania kondycji ekonomiczno-finansowej przedsi!biorstwa, ODDK, Gda'sk 2007, s. 55.
17
M. Hamrol, B. Czajka, M. Piechocki, Upad#o$ci przedsi!biorstwa – model analizy dyskryminacyjnej, „Przegl d Organizacji” Nr 6/2004, s. 35-39 oraz R. Rolbecki, Analiza dyskryminacji
w ocenie sytuacji finansowej przedsi!biorstw, „Ekonomika i Organizacja Przedsi#biorstwa”,
nr 9/2000, s. 22.
16
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
ZN nr 86
Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny sytuacji finansowej przedsi!biorstwa
147
Tabela 2. Konstrukcja wybranych modeli dyskryminacyjnych
Table 2. The build up of selected discriminatory models
Nazwa
Model J. Gajdki
i S. Stosa
Model
E. M czy%skiej
Model pozna%ski
Posta" liniowa funkcji
Z = 0,7732059 – 0,0856425X1 + 0,0007747 X2 +
+ 0,9220985X3 +0,6535995X4 – 0,594687X5
gdzie:
X1 - przychody ze sprzeda&y/aktywa ogó$em (warto"# "rednia w roku)
X2 - [zobowi zania krótkoterminowe/koszt wytworzenia produkcji
sprzedanej] x 365
X3 - zysk netto/aktywa ogó$em (warto"# "rednia w roku)
X4 - zysk brutto/przychody ze sprzeda&y netto
X5 - zobowi zania ogó$em /aktywa ogó$em (warto"# "rednia w roku)
Interpretacja wyników:
Z< 0,45 przedsi!biorstwo zagro&one upad$o"ci
Z> 0,45 przedsi!biorstwo w dobrej sytuacji finansowej
W= 1,5 X1+ 0,08 X2 + 10,0 X3+ 5,0 X4+ 0,3 X5+ 0,1 X6
gdzie:
X1 - zysk brutto + amortyzacja/zobowi zania
X2 - suma bilansowa /zobowi zania
X3 - wynik finansowy przed opodatkowaniem/suma bilansowa
X4 - wynik finansowy/ roczne przychody
X5 - zapasy/roczne przychody
X6 - roczne przychody /suma bilansowa
Interpretacja wyników:
W < 0 przedsi!biorstwo zagro&one upad$o"ci
O < W < 1 przedsi!biorstwo o do"# s$abym wyniku, ale nie zagro&one upad$o"ci
1< W < 2 przedsi!biorstwo do"# dobre
W >2 przedsi!biorstwo bardzo dobre
FD= 3,562 X1+ 1,588 X2 + 4,288 X3+ 6,719 X4 – 2,368
gdzie:
X1 - zysk netto/maj tek ca$kowity
X2 - maj tek obrotowy - zapasy /zobowi zania krótkoterminowe
X3 - kapita$ sta$y/maj tek ca$kowity
X4 - wynik finansowy ze sprzeda&y/ przychody ze sprzeda&y
Interpretacja wyników:
FD< 0 trudna sytuacja finansowa podmiotu
FD> 0 dobra sytuacja finansowa podmiotu
*ród!o: J. Gajdka, D. Stos, Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej w ocenie kondycji finansowej przedsi!biorstw, [w:] R. Borowiecki (red.) Restrukturyzacja w procesie przekszta#ce& i rozwoju przedsi!biorstw, AE, Kraków 1996, s. 59-63, E. M czy'ska, Ocena kondycji przedsi!biorstwa (uproszczone metody), „)ycie Gospodarcze” 1994 nr 38 oraz M. Hamrol, B. Czajka,
M. Piechocki, Upad#o$ci przedsi!biorstwa – model analizy dyskryminacyjnej, „Przegl d Organizacji” nr 6/2004, s. 35-39.
Source: own study on the basis on literature.
Wady i zalety modeli dyskryminacyjnych
Zastosowanie modeli dyskryminacyjnych do oceny sytuacji finansowej przedsi#biorstwa posiada ograniczenia. Istotn wad tych modeli jest ich
dezaktualizacja wynikaj ca ze zmian warunków gospodarowania podmiotów
ZN nr 86
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
148
E. Bombiak
– modele opracowane kilkana"cie lat temu mog okaza& si# zawodne
w prognozowaniu sytuacji finansowej jednostek funkcjonuj cych obecnie.
W celu wyeliminowania tej wady zasadne jest wykorzystanie modeli opracowanych w ostatnich latach.
Kolejn wad stosowania modeli dyskryminacyjnych jest fakt, $e ze
wzgl#du na odmienne warunki makroekonomiczne, prawne oraz system rachunkowo"ci modele opracowane w innych krajach nie maj zastosowania
w warunkach odr#bno"ci rozwoju przedsi#biorstw w Polsce. Dlatego te$ do
oceny sytuacji finansowej podmiotów krajowych postuluje si# wykorzystanie
modeli uwzgl#dniaj cych specyfik# polskiego rynku. Istotny mo$e okaza& si#
te$ geograficzny zasi#g bada'. Porównywalno"& ocen mi#dzy podmiotami
mo$na bowiem uzyska& jedynie wówczas, gdy na ich wyniki nie maj wp!ywu ró$nice wynikaj ce z uwarunkowa' regionalnych.
Z!o$ona konstrukcja modeli powoduje, $e ka$dy z nich uwzgl#dnia
inne parametry diagnostyczne. Mo$e to prowadzi& do rozbie$no"ci w ocenie
sytuacji finansowej podmiotów w uj#ciu poszczególnych modeli. Aby ograniczy& t# wad#, mo$na dokonywa& oceny kondycji podmiotów z wykorzystaniem kilku modeli, co ograniczna prawdopodobie'stwo nietrafnej diagnozy.
Wad modeli dyskryminacyjnych, podobnie jak i innych metod oceny
sytuacji finansowej18, jest brak uwzgl#dnienia elementów jako"ciowych
zwi zanych z nieprzewidywalnym czynnikiem ludzkim, a maj cych bardzo
du$y wp!yw zarówno na obecn , jak i przysz! kondycj# finansow przedsi#biorstwa. Do tych czynników nale$y m.in. poziom kompetencji i zaanga$owania pracowników w proces pracy. Kompetencje i postawy zatrudnionych
decyduj o efektywno"ci wykorzystania innych czynników produkcji, co
w dalszej perspektywie znajduje prze!o$enie na wyniki ekonomiczne i sytuacj# finansow przedsi#biorstwa.
Mimo powy$szych wad modele dyskryminacyjne s wysoce u$yteczne, szczególnie gdy celem bada' jest podzia! badanych podmiotów na
stabilne finansowo oraz takie, które znajduj si# w trudnej kondycji. Wyodr#bnione tak drog podmioty znajduj ce si# w korzystnej sytuacji finansowej mog stanowi& wzorzec w procesie benchamarkingu skutecznych rozwi za'.
Analiza sytuacji finansowej z wykorzystaniem wybranych modeli
- studium przypadku
Przedsi#biorstwo X19 jest podmiotem zlokalizowanym na terenie
powiatu siedleckiego i nale$y do bran$y przetwórstwa owoców i warzyw.
Ocena sytuacji finansowej tego podmiotu zosta!a przeprowadzona w oparciu
o trzy modele dyskryminacyjne opracowane przez polskich autorów: model
E. M czy'skiej, model J. Gajdki i S. Stosa oraz model pozna'ski. Warto"&
wska%nika Z-score zosta!a obliczona z wykorzystaniem formu!y poszczegól18
Podejmowane próby uj#cia czynników jako"ciowych w modelu ekonometrycznym jak dot d
nie zako'czy!y si# sukcesem ( M. Jerzemowska, dz. cyt., s. 344).
19
W celu zapewnienia anonimowo"ci bada' nazwa przedsi#biorstwa zosta!a zakodowana.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
ZN nr 86
Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny sytuacji finansowej przedsi!biorstwa
149
nych modeli w oparciu o dane pochodz ce ze sprawozda' finansowych badanego podmiotu (bilansu oraz rachunku wyników). Dane %ród!owe zawarto w tab. 3.
Tabela 3. Wybrane dane finansowe przedsi#biorstwa X wg stanu na dzie'
31.12 (w tys. z!)
Table 3. Selected financial data of the enterprise X, as at 31.12 (in thousands of zloty)
Wyszczególnienie
przychody ze sprzeda&y netto
aktywa ogó$em
zobowi zania
krótkoterminowe
koszty uzyskania przychodu
zysk netto
zysk brutto
zobowi zania ogó$em
amortyzacja roczna
zapasy
aktywa obrotowe
kapita$ w$asny
zobowi zania
d$ugoterminowe
wynik finansowy
ze sprzeda&y
2003
189211,70
142330,21
17935,11
2004
199235,47
146346,85
18105,36
2005
201902,57
156356,59
19193,75
2006
217717,93
182520,47
27470,14
161055,25
21912,65
28093,15
24173,49
8311,79
23756,42
103517,23
118156,72
3205,11
169079,02
22742,24
29156,72
25557,70
8525,17
24052,12
105312,18
120789,15
3452,11
169684,79
25450,94
32279,79
32123,43
8950,17
25010,65
106325,18
124233,16
3300,23
188029,61
19910,55
25925,75
38376,76
10451,75
23575,52
123669,52
144143,71
2069,93
28156,45
30156,45
32217,78
23688,32
*ród!o: opracowanie w!asne na podstawie sprawozda' finansowych.
Source: own study on the basis of financial statements.
Wyniki analizy przedstawione na wykresie 1 pozwalaj zaklasyfikowa& badany podmiot do grupy firm charakteryzuj cych si# dobr sytuacj
finansow . Wskazuje na to wysoki poziom wska%nika Z-score wed!ug modelu pozna'skiego oraz modelu E. M czy'skiej. Tak$e w modelu J. Gajdki
i S. Stosa przekroczona zosta!a warto"& graniczna funkcji Z-score, która dla
podmiotów znajduj cych si# w dobrej sytuacji finansowej wynosi 0,45. Jednocze"nie wszystkie modele wskaza!y na systematyczne pogarszanie si#
kondycji przedsi#biorstwa w ostatnich latach analizy.
Teza o korzystnej sytuacji finansowej podmiotu X stwierdzona
w oparciu o modele dyskryminacyjne znajduje potwierdzenie w analizie sytuacji maj tkowo-kapita!owej (zob. tab. 3). Analiza %róde! finansowania dowodzi, $e kapita! w!asny stanowi! oko!o 80% "rodków zaanga$owanych
w funkcjonowanie przedsi#biorstwa. Tak wysoka relacja w!asnych %róde! finansowania w stosunku do kapita!ów obcych "wiadczy o silnych podstawach
finansowych dzia!alno"ci przedsi#biorstwa. Niski udzia! kapita!ów obcych
w finansowaniu maj tku przedsi#biorstwa wskazuje tak$e na stosowanie
strategii zachowawczej. Znajduje to potwierdzenie w fakcie, $e znaczn
cze"& aktywów obrotowych finansowano z kapita!ów w!asnych. Kwota kapita!ów w!asnych i kapita!ów sta!ych przekracza!a poziom aktywów trwa!ych,
co oznacza wyst#powanie kapita!u obrotowego finansuj cego cz#"& akty-
ZN nr 86
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
150
E. Bombiak
wów obrotowych. W spó!ce zachowana by!a zatem z!ota regu!a bilansowa
i finansowania. Analizowane przedsi#biorstwo charakteryzowa! znaczny poziom kapita!u obrotowego, co potwierdza tez# o stabilno"ci sytuacji finansowej podmiotu.
12
10
Model
E.M czy'skiej
8
Model pozna'ski
6
Model J. Gajdki
i S. Stosa
4
2
0
2003
2004
2005
2006
Wykres 1. Ocena sytuacji finansowej przedsi#biorstwa X
Graph 1. Evaluation of financial situation of enterprise X
*ród!o: opracowanie w!asne na podstawie wyników bada'.
Source: own study on the basis of the research.
Przyjmuj c za podstaw# dane analizowanej spó!ki (tab. 3) pozytywnie nale$y oceni& jej struktur# maj tkow , która by!a zdominowana przez aktywa obrotowe. Taka struktura jest korzystniejsza, gdy$ poprawia p!ynno"&
finansow , zapewnia wi#ksz elastyczno"& dzia!ania oraz przyczynia si# do
wzrostu zysku ze sprzeda$y, co da!o si# zaobserwowa& w analizowanym
przedsi#biorstwie. Zwi#kszaj c zyski spó!ka umacnia!a jednocze"nie swoj
pozycj# na rynku. Odnotowano bowiem wzrost przychodów ze sprzeda$y
w ostatnich czterech latach. Na wzrost zysku pozytywny wp!yw wywar!o nie
tylko zwi#kszenie przychodów ze sprzeda$y, ale tak$e obni$enie poziomu
kosztów (ich wolniejszy wzrost od sprzeda$y).
Analiza dynamiki aktywów wskazuje na systematyczne powi#kszanie zasobów maj tkowych firmy, co stanowi pozytywny symptom rozwoju.
Pozytywnie z punktu widzenia p!ynno"ci nale$y oceni& tak$e stosunkowo
niski poziom zapasów w strukturze aktywów przedsi#biorstwa, co oznacza
niskie koszty magazynowania i wskazuje na znaczny poziom aktywów charakteryzuj cych si# wysok zdolno"ci do terminowego regulowania zobowi za' bie$ cych. Spó!k# charakteryzowa!a tak$e wysoka wiarygodno"&
w zakresie bie$ cego wywi zywania si# z zobowi za' p!atniczych. Najs!absza sytuacja finansowa wyst#powa!a w roku 2006. W tym okresie na skutek
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
ZN nr 86
Modele dyskryminacyjne jako metoda oceny sytuacji finansowej przedsi!biorstwa
151
znacznego wzrostu kosztów dzia!alno"ci operacyjnej nast pi!o obni$enie
wielko"ci wypracowanych wyników finansowych (zysku operacyjnego, zysku
netto i zysku brutto), co negatywnie wp!yn#!o na rentowno"& dzia!alno"ci
oraz pogorszenie sytuacji finansowej i znalaz!o odzwierciedlenie w spadku
poziomu wska%nika Z-score w uj#ciu ka$dego z modeli.
Podsumowanie
Wielo"& i ró$norodno"& wska%ników stosowanych w tradycyjnej analizie ekonomiczno-finansowej oraz trudno"ci w ich interpretacji sk!aniaj do
poszukiwania metod umo$liwiaj cych w sposób jednoznaczny ocen# sytuacji finansowej przedsi#biorstw. Modele dyskryminacyjne spe!niaj to kryterium, co powoduje, $e maj szerokie zastosowanie w praktyce. Charakteryzuje je obiektywizm, wysoka skuteczno"& predykcji oraz prostota wynikaj ca
z ograniczenia analizy do kilku najwa$niejszych wska%ników. Pozwalaj one
nie tylko dokona& oceny przysz!ego zagro$enia upad!o"ci , ale tak$e s!u$
analizie porównawczej sytuacji finansowej ró$nych podmiotów. Stanowi narz#dzie wczesnego ostrzegania o powstaniu lub post#pie trudno"ci finansowych, dlatego warto je stosowa& w analizie kondycji finansowej podmiotów
szczególnie w okresach os!abienia koniunktury gospodarczej.
Bibliografia
Antonowicz P., Metody oceny i prognozowania kondycji ekonomiczno-finansowej przedsi!biorstwa, ODDK, Gda'sk 2007.
Bie' W., Zarz dzanie finansami przedsi!biorstwa, Difin, Warszawa 1999.
Gajdka J., Stos D., Wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej w ocenie kondycji finansowej przedsi!biorstw, [w:] R. Borowiecki (red.) Restrukturyzacja w procesie przekszta!ce' i rozwoju przedsi#biorstw, AE, Kraków 1996.
Godziszewski B., Zasobowe uwarunkowania strategii przedsi!biorstwa,
UMK, Toru' 2001.
Hamrol M., Czajka B., Piechocki M., Upad#o$ci przedsi!biorstwa – model
analizy dyskryminacyjnej, „Przegl d Organizacji” nr 6/2004.
Ho!da A., Zasada kontynuacji dzia#alno$ci i prognozowanie upad#o$ci w polskich realiach gospodarczych, AE, Kraków 2006.
Jerzemowska M., (red.), Analiza ekonomiczna w przedsi!biorstwie, PWE,
Warszawa 2006.
Kotowicz-Jawor J., Procesy inwestycyjne w dekadzie lat dziewi!"dziesi tych, [w:] W. Karaszewski (red.), Inwestycje w procesie transformacji
gospodarki Polski 1990-1999, UMK, Toru' 2000.
Kowalak R., Ocena kondycji finansowej przedsi!biorstwa, ODDK, Gda'sk
2003.
M czy'ska E., Ocena kondycji przedsi!biorstwa, „)ycie Gospodarcze” 1994,
nr 38.
ZN nr 86
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
152
E. Bombiak
M czy'ska E., Systemy wczesnego ostrzegania,
www.centrumwiedzy.edu.pl, 28.06.2007.
Nowak M., Praktyczna ocena kondycji finansowej przedsi!biorstwa, Metody
i ograniczenia, FRR, Warszawa 1998.
Ob!ój K., Strategia sukcesu firmy, PWE, Warszawa 1998.
Pier"cionek Z., Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa 1998.
Rogowski W.K., Mo%liwo$ci wczesnego rozpoznania symptomów zagro%enia
zdolno$ci p#atniczej przedsi!biorstwa, „Bank i Kredyt” Nr 6/99.
Rolbecki R., Analiza dyskryminacji w ocenie sytuacji finansowej przedsi!biorstw, „Ekonomika i Organizacja Przedsi#biorstwa”, nr 9/2000.
Siemi'ska E., Finansowa kondycja firmy. Metody pomiaru i oceny, Poltext,
Warszawa 2003.
Siemi'ska E., Metody pomiaru i oceny kondycji finansowej przedsi!biorstwa,
Dom Organizatora, Toru' 2002.
Smithson Ch.W., Smith C.W., Wilford Jr. D.S., Zarz dzanie ryzykiem
finansowym, Dom wydawniczy ABC, Kraków 2000.
Stoner J.A.F., Wankel Ch., Kierowanie, PWE, Warszawa 1996.
Urba'czyk E., Metody ilo$ciowe w analizie finansowej przedsi!biorstwa,
Uniwersytet Szczeci'ski, Szczecin 1998.
Wa"niewski T., Skoczylas W., Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsi!biorstwie, FRR, Warszawa 2002.
Wypych M. (red.), Finanse przedsi!biorstw z elementami zarz dzania i analizy, Absolwent, (ód% 1998.
Wysocki W., Poradnik inspektora kredytowego, TWIGER, Warszawa 1997.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (13)2010
ZN nr 86