NASIENNE.DOC Strona 1 z 3 Data utworzenia 1998-05

Paprotniki
Okrytonasienne
Opis
Pokolenie dominujące;
Sporofit 2n
Kwiat obupłciowy (doskonały)
Mikrosporofilostan
strobile,
dolna
zarodnionośnego;
część
Przeważająca część roślin kwiatowych jest hermafrodytyczna, zdecydowanie mniej jest
rozdzielnopłciowych dwupiennych – dioecia np. chmiel, konopie,wierzby, topole, jednopienne
– monoecia np. kukurydza, leszczyna, brzoza, są możliwe też inne kombinacje płci***;
męskie
kłosa
Mikrosporofile
Pręciki
Męski
jest to syngium złożone z dwóch
mikrosporangiów
Mirkosporangia
Woreczki pyłkowe
(komory pyłkowe)
Mikrospory 1n
Ziarna pyłku 1n
Gametofit
Gametofit
Rozwijające
się
w
mikrospory protalium;
obrębie
Antheridium
wielokomórkowe
Rozwijające się w obrębie ściany
ziarna pyłku protalium;
Komórka antheridialna
Ziarno pada na znamię słupka
Plemnik
Makrosporofilostan
–
cześć kłosa zarodnionośnego;
Komórka plemnikowa
Owocolistek
Nucelus
Makrospora 1n
Jednojądrowy
zarodkowy 1n
U okrytonasiennych one zrastają się tworząc słupkowie;
Nucelus - ośrodek zalążka, dopiero wraz z chalazą, sznureczkiem, osłonkami czyli
integumentami tworzy zalążek** podwójne osłonki zaopatrzone są w otwór, czyli mikropyle;
woreczek
otoczony egzo i
Żeński
endosporium;
Gametofit
Gametofit
się
Rodnia
w
Woreczki pyłkowe są osadzone po cztery na pręcik; Główka zbudowana jest z epidermy,
kilkuwarstwowej ściany: śródpylni (tkanki mechanicznej włóknistej), warstwy pośredniej i
tapetum (oddzielny dla każdego woreczka), oraz archeosporu, który daje początek komórkom
macierzystym pyłku (mikrosporocytom), każda taka komórka przechodzi mejozę i daje tetradę
mikrospor;
Ziarna pyłku to mejospory otoczone i celulozową intyną i przesyconej sporopolleniną
(ornamentowaną i odporną na gnicie) egzyną;
Zarodnik dzieli się na jedną soczewkowatą Jeszcze wewnątrz woreczka pyłkowego w
komórkę ryzoidalną (wegetatywną) i jedną ziarnie zachodzą pewne zmiany, jego treść
dużą, przechodząca kolejne podziały – dzieli się na dużą komórkę wegetatywną i małą leżącą przy ścianie
wytwarza 8 komórek płonnych ściennych i 2 łagiewkową
– 4 centralnie położone (one dają spermatydy) generatywną – antheridialną; komórki te nie
są oddzielone ścianami - ich protoplasty
– razem tworzą antheridium;
stykają się; po pewnym czasie generatywna
otacza się wegetatywną i przybiera kształt
wrzecionowaty;
W dwukomówrkowym stadium ziarno opuszcza pylnik, potem zaczyna kiełkować i wydostaje
się przez sorus; komórka generatywna dzieli się i powstają dwa jądra plemnikowe otoczone
warstewką plazmy;
Zapylenie: idiogamia - w obrębie tej samej rośliny, autogamia tj. samozapylenie lub
geitonogamia tj. zapylenie sąsiedzkie; ksenogamia tj. obcopylność, zapylenie krzyżowe.
W porogamii łagiewka dociera do zalążka poprzez szyjkę, żywiąc się jej kosztem, choć czasami
ma tez miejsce mezogamia, czyli przenikanie poprzez osłonki i ośrodek zalążka, lub
chalazogamia, czyli wnikanie od strony chalaz;
U kwiatowych komórki plemnikowe mają zdolność do ameboidalnego ruchu;
dolna
Makrosporofil
Makrosporangium
Rozwijający
makrospory;
Pręcik zbudowany jest z nitki pręcikowej i główki powstałej z dwóch pylników i łącznika
* niekiedy pręciki płone pełnią inne funkcje - miodniki, powabia czyli prątniczki lub
staminodia;
obrębie
Rozwijający się w obrębie zalążka;
W nucelusie jedna z komórek po stronie okienka rozwija się bardziej – cytoplazma gęstnieje, a
ona staje się komórką archeosporialną, zachodzi mejoza, powstała tetrada układa się w rzędzie,
a najgłębiej położona przekształca się w jednojądrowy woreczek zalążkowy*, pozostałe giną;
Pierwotne jądro woreczka zalążkowego dzieli się trzykrotnie; powstałe początkowo dwa jądra
dzielą się jeszcze dwa razy, powstaje osiem jąder i po jednym, z każdego skupienia, wędruje do
środka, jądra biegunowe zespalają się – diploidalne jądro woreczka zalążkowego + cytoplazma
= wtórne jądro woreczka zalążkowego; od strony okienka jest aparat jądrowy, z najniżej leżącą
komórką jajową. i dwoma synergidami, czyli komórkami pomocniczymi, od strony osadki
powstały antypody;
Aparat jądrowy
Wielokomórkowa
Komórka jajowa
Zapłodnienie – kariogamia
Podwójne zapłodnienie
Rozwój zygoty
Jedna z komórek plemnikowych wnika do jaja i zlewa się z nim, druga dociera natomiast
do wtórnego jądra zalążkowego.
Zygota 2n
Zygota 2n i jądro bielmotwórcze 3n
- Z zygoty rozwija się nitkowaty lub maczugowaty prazarodek (proembryo);
- Na biegunie chalazalnym prazarodka powstaje właściwy zarodek, natomiast na biegunie mikropylarnym tzw. Wieszadełko
- bielmo powstaje na skutek licznych swobodnych podziałów jądra macierzystego i jąder potomnych, ściany komórkowe powstają od razu, lub dopiero później;
Zarodek = radykula (zawiązek korzenia) + hypokotyl (część podliścieniowa) + 1 lub 2 liścienie + stożek wzrostu (różny genetycznie od macierzystego sporofitu),
Bielmo – zużyte całkowicie do budowy zarodka (nasiona bezbielmowe) lub zużyte tylko częściowo, a reszta tworzy tkankę zapasową nasienia (nasienie bielmowe)
Integument – łupina nasienna (2n z komórek macierzystego sporofitu) o mocnych, skorkowaciałych i skutynizowanych ścianach,
Nucelus – resorbowany przez zarodek, czasem nie do końca i tworzy wtedy obielmo;
ściany zalążni – owocnia,
Całość ta tworzy OWOC!
* według innej interpretacji woreczek zalążkowy (zarodkowy) odpowiada tylko gametofitowi żeńskiemu, bez stadium makrospory.
** Ilość i układ zalążków bywa bardzo różny, położenie może być więc:
a) brzeżne - powstają na brzegach zrastających się owocolistków, tworzących zalążnie jednokomorową (A),
b) ścienne - nie są skupione na brzegach owocolistków, ale rozmieszczone na wewnętrznej ścianie zalążni (C),
c) kątowe - na brzegach owocolistków tworzących zarlążnię wielokomorową (E),
d) osiowe - w jednokomorowej , wielokrotnej zalążni z jej dna wyrasta kolumienka z zalążkami;
Zalążki różnią się też kształtem, występują więc:
1) ortotropowe - okienko i sznureczek znajduję się naprzeciw siebie,
2) anatropowe - sznureczek znajduje się tuż koło okienka,
3) kampylotropowe - zalążek jest zgięty;
*** andromonoecja na jednej roślinie są kwiaty męskie i obupłciowe np. Galium cruciatum,
gynomonoecia na jednym osobniku są kwiaty żeńskie i ubupłciowe np. niektóre gatunki Labiatae,
trimonoecia kwiaty męskie, żeńskie i obupłciowe np. u ogórków;
NASIENNE.DOC Strona 1 z 3 Data utworzenia 1998-05-31 22:39 Anna M. Czarnecka
Dno kwiatowe - odpowiednik osi kwiatowej (tu rozszerzonej i spłaszczonej);
Okwiat - część kwiatu nie biorąca bezpośredniego udziału w rozmnażaniu, pojedynczy (np. u tulipana) lub
podwójny, zredukowany u wiatropylnych, nie ma go np. u tutrzyc i traw tzn. są tam kwiaty bezokwiatowe;
Kielicha - zewnętrzna część okwiatu, nie biorą bezpośredniego udziału w rozmnażaniu, ochraniająca natomiast
rozwijający się pąk kwiatowy, jego działki są zwykle zielone - są to przekształcone liście przykwiatowe;
Korona - wewnętrzna część okwiatu, ochrania pręcikowie i słupkowie, u kwiatów zapylanych przez zwierzęta
stanowi powabię, podzielona na płatki, będące przekształconymi liśćmi przykwiatowymi lub zredukowanymi i
zmodyfikowanymi pręcikami;
Pręcikowie - składa się zwykle z dwu okółków pręcików wewnątrz okwiatu, pręciki mogą być wolne lub
zrośnięte główkami lub nitkami, tworząc jedną lub kilka wiązek, jednakowej lub różnej długości;
Słupkowie - zajmuje centralną część kwiatu, jego najbardziej wewnętrzny okólek, zbudowane ze zrośniętych,
pojedynczo, lub ze sobą połączonych owocolistków (słupki jedno - , dwu - , trzy - , cztery - , pięcio - i
wielokrotne) z położonymi na nich zalążkami; dolna, rozszerzona część słupka to zalążnia, górna, zwężona, to
szyjka nie musi występować, lub na jednym słupku może być ich kilka zakończona znamieniem pokryte
zwykle brodawkami i śluzem, u wiatropylnych silnie wydłużone i opatrzone wyrostkami; słupek może być jedno
lub wielo komorowy. Liczba zalążków jest różna, a wyrastają one na łożyskach (placentach);
Zapylenie - przeniesienie ziarna pyłku na znamię słupka, zwykle niekorzystne (ogranicza możliwość
rekombinacji genowej) jest w obrębie tej samej rośliny (powszechne u zbóż) i dlatego roślina chroni się przed
tym:
• dwupiennością,
• zjawiskiem samopłonności (inaczej samosterylności lub samobezpłodności) - własny pyłek nie kiełkuje lub
ma za krótką łagiewkę pyłkową,
• odpowiednią lokacją organów generatywnych na roślinie,
• wytwarzaniem różnej długości pręcików i słupków np. heterostylia u pierwiosnka chińskiego,
izolacją czasową (dychogamią) dojrzewania pręcików (przedprętność, protandia) lub słupków (przedsłupność,
protygynia);
Zapylenie może być dokonywane przez:
♦ zwierzęta (zoogamia) np. nietoperze, drobne torbacze lub ślimaki,
⇒ owady (entomogamia)
⇒ ptaki np.: nektarniki i kolibry
♦ wiatr (anemogamia) np.: u leszczyny, traw,
♦ wodę (hydrogamia);
Apomiksja
⇒ Agamospermia zarodki powstają bez zapłodnienia komórki jajowej:
◊ partenogeneza jaja haplo - lub diploidalnego np.: przywrotnik, mniszek, jastrzębiec tj. apomiksja
gametofitowa,
◊ powstawanie zarodka z innych części haplo - lub diploidalnego woreczka zalążkowego np. z synergid tj.
apogamia,
◊ powstanie zarodka z komórek nucelusa lub integumentu tj. aposporia,
◊ poliembrionia tj. wielozarodkowość - powstawanie zarodków przybyszowych z komórek ośrodka lub
osłonek np.: u pomarańczy,
uwaga: diplosporia jest rzadka, a powstałe rośliny są z reguły niepłodne
⇒ Wytwarzanie organów wegetatywnych
◊ wytwarzanie poza kwiatami bulw, cebul, rozłogów itp.,
◊ wytwarzanie w samych kwiatach organów wegetatywnych np. rozmnóżki pąkowe u żyworodnych traw;
Partenokarpia - polega na wytworzeniu owocu bez zapłodnienia i wytworzenia zarodka tak jak u ananasa, a
nawet bez zapylenia jak u banana, można do niej doprowadzić przez spryskiwanie roślin odpowiednimi
substancjami np. auksynami, giberelinami.
NASIENNE.DOC Strona 2 z 3 Data utworzenia 1998-05-31 22:39 Anna M. Czarnecka
Na podstawie:
E Strasburger “Botanika”
A. J. Szweykowscy “Botanika”
E. Malinowski “Anatomia roślin”
W. Kunicki – Goldfinger “Podstawy biologii od bakterii do człowieka”
Z. Podbielkowski “Rozmnażanie się roślin”
NASIENNE.DOC Strona 3 z 3 Data utworzenia 1998-05-31 22:39 Anna M. Czarnecka