Kwiaty, owoce, nasiona

Rośliny
okrytonasienne
kwiaty, nasiona,
owoce.
KWIATY
Kwiat roślin
okrytonasiennych
Budowa kwiatu:
A - płatek korony,
B - pręcik,
B1 - główka pręcika,
B2 - nitka pręcika,
C - słupek,
C1 - znamię słupka,
C2 szyjka słupka,
C3 - zalążnia,
D - zalążek,
E - dno kwiatowe,
F - działka kielicha,
G - szypułka kwiatowa
Słupkowie
Zespół owocolistków w kwiatach roślin okrytozalążkowych,
tworzący jeden lub więcej słupków. W słupkowiu wolnoowockowym
każdy owocolistek tworzy odrębny słupek, w słupkowiu
zrosłoowockowym zrośnięte owocolistki tworzą jedną zalążnię słupka.
Pręcik
Organ męski kwiatu, służący do produkcji ziaren pyłku, w których
tworzą się plemniki. Pręcik zbudowany jest z nitki i główki, w której
występują zazwyczaj dwa pylniki, złożone z dwóch woreczków
pyłkowych.
Liczba pręcików jest różna u różnych roślin, mogą być one wolne lub
zrośnięte, ułożone w jednym lub wielu okółkach (najczęściej dwóch).
Pyłek lilii królewskiej
Pyłek trzykrotki składa się z k. wegetatywnej (która wytworzy łagiewkę
pyłkową) i k. generatywnej (która w łagiewce podzieli się na dwie
komórki plemnikowe) - jądro generatywne jest wydłużone, wegetatywne
– mniejsze i nieregularne.
Ziarna pyłku wiesiołka dwuletniego - są podczas wypylenia połączone w
większe grupy za pomocą nitkowatych struktur powstających w
dojrzewającym pylniku.
Kiełkujące ziarno pyłku. Łagiewka pyłkowa jest rosnącą komórką
wegetatywną.
Ziarna pyłku słonecznika
Ziarna pyłku
Pylniki jasnoty białej
Pyłek na powierzchni pylników
Powierzchnia pylników
Okwiat
To część kwiatu złożona zwykle z kielicha i korony.
Okwiat służy ochronie pręcików i słupków, a także jako powabnia
u roślin owadopylnych dzięki zapachowi i kolorom, dla zapylających
je owadów, ptaków czy ssaków.
U jednoliściennych występuje okwiat pojedynczy, który składa się z
dwóch okółków jednakowych listków okwiatu - barwnych jak u
tulipana lub zielonych jak u kosmatki.
Niektóre rośliny zatraciły okwiat tylko częściowo lub całkowicie np.
wierzba, trawy.
„pszczoła w pracy”
Zalążnia
To rozszerzona dolna część słupka powstałego z
jednego (zalążnia jednokomorowa) lub kilku
(zalążnia wielokomorowa) zrośniętych owocolistków.
W komorze zalążni na brzegach lub na wewnętrznych
powierzchniach owocolistków znajdują się zalążki
położone brzeżnie, ściennie, kątowo lub osiowo.
W zależności od położenia względem dna kwiatowego
rozróżnia się zalążnie dolną lub górną.
Prątniczki
Przekształcone, płonne pręciki, nie produkujące
płodnego pyłku. Prątniczki występują m.in. w kwiatach
kakaowca i trędownika.
U niektórych roślin (np. u pełnika, jaskra) na
prątniczkach tworzą się nektaria, w kwiatach pełnych
prątniczki wykształcają się jako dodatkowe płatki (np. u
piwonii), u tawuły pełnią rolę powabni dla owadów .
Nektaria, miodniki.
Organy gruczołowe produkujące bogate w cukier
wydzieliny, przywabiające owady.
Nektaria występują u roślin miododajnych, najczęściej
w obrębie kwiatów (nektaria kwiatowe) oraz niekiedy na
ogonkach liściowych (np.: u akcji i śliwy), przylistkach
lub w kątach nerwów liściach (nektaria pozakwiatowe).
Szypułka
To nieulistniona część pędu na której
wyrasta kwiat a następnie owoc
okrytozalążkowych.
Szypułka może być różnej długości u
różnych gatunków, istnieją też kwiaty
bezszypułkowe.
Przez szypułkę są one zaopatrywane w
wodę z solami mineralnymi i substancje
organiczne.
ZADANIE dla ucznia:
Nazwij elementy budowy kwiatu zaznaczone
na rysunku:
8
1
7
6
+
2
5
3
5a
4
Odpowiedzi:
1 – płatki korony
8
3 – okwiat
4 – dno kwiatowe
1
7
2
6 – szyjka słupka
5
3
4
5 – zalążnia
5a – zalążek
6
+
2 – działki kielicha
7 – nitka pręcika
5a
8 – główka pręcika
Kwiatostan
To skupienie kwiatów na pędzie.
Kwiatostany dzieli się na kilka typów ze
względu na sposób rozgałęziania pędów i
osadzenie kwiatów.
ZADANIE dla ucznia
Uporządkuj kolumny przypisując
nazwę do typu kwiatostanu.
A
B C
D
E
F
G
H
1 – grono
5 – kłos
2 – koszyczek
6 – kolba
3 – baldachogrono
7 – główka
4 – wiecha
8 – kłos złożony
9 – baldach złożony
I
Odpowiedzi:
A–5
B–6
C–1
D–4
E–7
F–2
G–8
H–3
I–9
Kwiaty wiatropylne mają:
- okwiat zredukowany lub są bezokwiatowe, drobne.
- kwiaty pręcikowe są u nich zwykle zebrane w
zwisających, kołyszących się kotkach (baziach)
- wytwarzają bardzo duże ilości drobnego, suchego
pyłku.
- znamiona kwiatów słupkowych są zwykle duże,
przystosowane do zatrzymywania ziaren pyłku, np. u
topoli, leszczyny, orzecha, dębu.
Kwiat roślin owadopylnych (A) i wiatropylnych (B)
ZADANIE dla ucznia:
Które odpowiedzi dotyczą kwiatów wiatropylnych?
1 – pyłek wytwarzany jest w ogromnej ilości
2 – zredukowany okwiat
3 – pręciki na długich i wiotkich nitkach
4 – słupek sztywny, wystający poza okwiat
5 – okwiat zwykle barwny
6 – ziarna pyłku są duże i wytwarzane w mniejszych
ilościach
7 – duża liczna pręcików
8 – znamiona słupków o dużej, zwykle podzielonej
powierzchni
Odpowiedzi:
1, 2, 3, 8
NASIONA
Nasiona
Budowa nasienia rośliny
jednoliściennej
a) łupina nasienna,
b) bielmo,
c) liścień,
d) zarodek.
Porównanie nasion roślin
jednoliściennych i dwuliściennych.
Nasiono powstałe z zalążka w wyniku podwójnego zapłodnienia
składa się z zarodka i tkanki zapasowej: bielma (endosperm) i
obielma (perysperm), oraz łupiny nasiennej. Jest to twór
przetrwalnikowy.
W tkance odżywczej mogą gromadzić się węglowodany: skrobia,
tłuszcze i białka.
Ze względu na rodzaj gromadzonych substancji wyróżnia się
nasiona:
skrobiowe (pszenica, ryż),
oleiste (len, mak, słonecznik, rzepak)
białkowe (groch, fasola, soja).
Dojrzałe nasiona dzielimy na:
• bielmowe – tkankę odżywczą stanowi silnie
rozbudowane bielmo wtórne, a u nagozalążkowych
bielmo pierwotne; zarodek jest niewielki, np. nasiona
maku, tytoniu, lnu, zbóż, trawy, gryki,
• bezbielmowe – bielmo zostaje zużyte podczas
rozwoju nasienia, a substancje zapasowe
gromadzone są bezpośrednio w silnie rozwiniętych
liścieniach, np. motylkowate, kasztanowiec, orzech
włoski, fasola, groch, ogórek, dynia, słonecznik,
• obielmowe – tkankę odżywczą stanowi obielmo
(perysperm) powstające z ośrodka zalążka, np.
goździkowate, pieprzowate.
ZADANIE dla ucznia:
Który z rysunków przedstawia nasiona:
1 – bielmowe, 2 – obielmowe, 3 – bezbielmowe ?
Odpowiedz:
1
bielmowe
2
obielmowe
3
bezbielmowe
Przekrój poprzeczny przez łupinę nasienną wyki - dwie
powierzchniowe warstwy (oznaczone jako 1 i 2) są utworzone ze
zdrewniałych komórek wzmacniających (sklerenchymatycznych).
Sposoby rozsiewania nasion
•
Autochoria (samosiewność) - proces samoczynnego
rozsiewania diaspor przez roślinę. Autochory, np.
niecierpek, wykształcają mechanizmy służące do
uwalniania i rozrzucania diaspor.
1)
Blastochoria - to sposób rozsiewania nasion
polegający na wzroście pędu nasiennego na długość i
pozostawianiu nasion w pewnej odległości od rośliny
macierzystej.
2)
Ballochoria - to sposób rozsiewania nasion (diaspor) za
pomocą mechanizmów eksplozyjnych.
Sposoby
rozsiewania
się nasion i owoców
Z UDZIAŁEM CZYNNIKÓW
ZEWNĘTRZNYCH
- wiatr (orchidea, mniszek,
klon, jesion, świerk)
SAMORZUTNE
- woda (kokos, lilia wodna,
grzybień biały)
-zwierzęta (cis, łopian,
rzepak)
- człowiek
wyrzucanie ( niecierpek,
motylkowate, bodziszek)
wysypywanie (mak)
Allochoria, alochoria (obcosiewność) - u roślin
nasiennych rozsiewanie nasion przy pomocy
czynników zewnętrznych.
Tu należą:
1 - Hydrochoria (wodosiewność)
2 - Anemochoria (wiatrosiewność)
3 - Barochoria (swobodne spadanie nasiona)
4 – Zoochoria (ornitochoria, antropochoria)
Rośliny wykształcają często specjalne struktury
umożliwiające im obcosiewność.
Elementy morfologiczne siewki:
1. system korzeniowy
2. szyjka korzeniowa - znajduje się na pograniczu
łodyżki i korzenia, u różnych gatunków siewek
może
być różnie zabarwiona i w mniejszym lub większym
stopniu zgrubiała. Jest to bardzo wrażliwa część
rośliny.
3. część podliścieniowa (hipokotyl)
4. liścienie - najbardziej charakterystyczna cecha.
Ich liczba może być cechą rozpoznawczą tylko u
iglastych (2-13 liścieni), podczas gdy wszystkie
rośliny liściaste mają zawsze po dwa liścienie.
5. część nadliścieniowa (epikotyl) - u iglastych nie
wykształca się. Pierwsze liście (igły) wyrastają
tuż nad liścieniami. U liściastych jest zazwyczaj
wyraźnie wykształcony.
6. pierwsze liście (młodociane)
Sposoby
kiełkowania
Trzydniowe kiełki
słonecznika
1 - Kiełkowanie epigeiczne tu część
podliścieniowa zarodka (hipokotyl)
wydłuża się i powoduje wynoszenie się
liścieni ponad ziemię. W tym wypadku
liścienie pełnią funkcję organów
fotosyntezujących, np: wszystkie iglaste i
większość liściastych, fasola, rzodkiewka.
2 - Kiełkowanie hipogeiczne tu liścienie
pozostają w glebie, a część
nadliścieniowa (epikotyl) wydłuża się.
Substancje odżywcze pobierane są z
liścieni do momentu wytworzenia liści,
np: dąb, leszczyna, groch.
ZADANIE dla ucznia:
A
Jaki typ kiełkowania
został przedstawiony
na schemacie A i
schemacie B?
B
Odpowiedz:
A
A – kiełkowanie
hipogeiczne (podziemne)
B
B – kiełkowanie
epigeniczne (nadziemne)
Buk pospolity - siewka
Dąb bezszypułkowy - siewka
ZADANIE dla ucznia:
Obok zamieszczono
Wykres przedstawiający
zależność między
wilgotnością nasion
kilku gatunków roślin a
natężeniem procesu
oddychania.
Sformułuj dwa wnioski
wynikające z analizy
wykresu.
Odpowiedz:
Ze wzrostem wilgotności nasion wzrasta
w nich natężenie oddychania komórkowego.
Nasiona żyta reagują na wzrost ich wilgotności
najwolniejszym wzrostem natężenia oddychania.
OWOCE
Proces powstawania owocu
ZALĄŻEK ----------- nasienie
1 - Komórka jajowa (1n)
+ plemnik (1n) = zygota (2n) ----------- zarodek (2n)
2 - Wtórne jadro woreczka zalążkowego (2n)
+ plemnik (1n) = k.bielmowa (3n) ------------ bielmo (3n)
3 - Osłonki zalążka (2n) = łupina nasienna (2n)
4 - Ośrodek zalążka (2n) = obielmo (2n)
ZALĄŻNIA ----------- owocnia
OWOC = OWOCNIA + NASIONA
Części składowe owocu
Owocnia (perykarp) - powstaje z zalążni słupka, jest zbudowana z:
– egzokarpu - warstwa zewnętrzna, tkanka okrywająca owocu.
– mezokarpu - środkowa warstwa, może być soczysta
(zbudowana z miękiszu), jak u pestkowca albo sucha i
twarda jak w strąkach. Zależnie od rodzaju mezokarpu
rozróżniamy owoce soczyste i suche.
– endokarpu - wewnętrzna warstwa owocni, tworząca ściany
komory nasiennej. Może być błoniasta i cienka jak w
strąkach grochu, grubsza i skórzasta jak w jabłku lub
zdrewniała w pestce śliwy.
Owoce - rodzaje
I – podział ze względu na liczbę zalążni:
A – owoce pojedyncze (kwiat pojedynczy, jeden słupek)
B – owoc zbiorowy – (kwiat pojedynczy, słupkowie)
C – owocostan – (kwiatostan)
II – podział ze względu na postać owocni:
A – suche (skórzasta lub zdrewniała owocnia)
1A – pękające (strąk, łuszczyna, mieszek)
2A – niepękające (ziarniak, orzech, orzeszek)
B – mięsiste (soczysta owocnia)
Charakterystyka owoców suchych
Mieszek – utworzony z 1 owocolistka (pierwotny typ
owocu)
Torebka – utworzony z wielu zrośniętych owocolistków
(często podzielony na komory nasienne), owocnia jest
skórzasta, zdrewniała
Strąk – utworzony z 1 owocolistka, owoc wielonasienny,
owocnia skórzasta i cienka
Orzech – utworzona z kilku owocolistków, owocnia
zdrewniała
Owoce suche pękające
(przykłady)
3
1
2
5
4
1 – mieszek tojadu
2 – strąk grochu
3 – kapusta rzepak (łuszczyna)
4 – tasznik pospolity (łuszczynka)
5 – mak (torebka)
Owoce suche niepękające
(przykłady)
1
2
3
3
1 – słonecznik (niełupka)
2 – pszenica (ziarniak)
3 – jaskier ostry, kasztan,
dąb (orzech),
4 – kłębki na pędzie buraka
(orzeszek)
5 – klon (skrzydlak)
6 – kminek (rozłupki)
6
3
5
4
Charakterystyka owoców mięsistych
Pestkowiec – utworzony z 1 owocolistka, zewnętrzna
część owocni tworzy skórkę, środkowa mięsista,
wewnętrzna zdrewniała.
Jagoda – utworzony z kilku owocolistków, owoc
wielonasienny
Owoc rzekomy – w tworzeniu tego typu owocu, oprócz
zalążni, bierze udział inna część kwiatu, np.: jabłko–
tu soczysta część powstaje z dna kwiatowego
Owoc zbiorowy – powstaje z wielu zalążni
jednego wielosłupkowego kwiatu, ważną role
w ich powstawaniu odgrywa też dno
kwiatowe, które łączy drobne owoce w jedna
całość.
Należą tu wielopestkowce (malina, jeżyna) i
wieloorzeszkowce (truskawka, poziomka)
Owoce mięsiste
(przykłady)
2
1
1 – morela, śliwa (pestkowiec)
2 – malina (wielopestkowiec)
3 – porzeczka (jagoda)
4 – truskawka (jagoda pozorna)
3
4
Owocostany – to zbiory owoców, które powstają z
przekształcenia całych kwiatostanów. W ich
tworzeniu biorą udział: zalążnie, dno kwiatowe, liście
przykwiatowe.
Owocostan
orzeszkowy
morwy
owocostan jagodowy
ananasa
Owocostan
pestkowcowy
figowca
pospolitego
ZADANIE dla ucznia:
Uporządkuj kolumny:
1 – kasztan
2 – tytoń
3 – ryż
4 – bób
5 – ananas
6 – morela
7 – pomidor
A – ziarniak
B – jagoda
C – orzech
D – pestkowiec
E – pestkowiec złożony
F – strąk
8 – jeżyna
G – torebka
9 – poziomka
H – owocostan
10 – słonecznik
I – niełupka
J – wieloorzeszkowiec
Odpowiedz:
1–C
2–G
3–A
4–F
5–H
6–D
7–B
8–E
9–J
10 – I
Źródła:
1. „Biologia” – repetytorium, WSiP
2. „Biologia 1” – podręcznik zakres rozszerzony,
Operon
3. „Vademecum maturalne” - BIOLOGIA, Operon
4. „Biologia”, Solomon, Berg, Martin, Vilee
5. Testy maturalne, Operon
6. „Biologia” – podręcznik zakres rozszerzony, WSiP
7. pl.wikipedia.org/wiki/Kwiatostan
8. portalwiedzy.onet.pl
9. INTERNET - zdjęcia