dźwięk

dźwięk
w relacjach
społecznych
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
ks. Andrzej Zwoliński
d ź ww irelacjach
ęk
społecznych
t
en
m
l
ragek.p
f
wy kart
o
rm.bez
a
D ww
w
Wydawnictwo WAM
Kraków 2004
© Wydawnictwo WAM, 2004
Redakcja
nt
e
m
ag k.pl
r
f
Projekt
rte
wy okładki
a
JOANNA Io
PIOTR
PANASIEWICZ
k
rm.bez
a
D ww
w
KRYSTYNA BRABLEC
ISBN 83-7318-322-1
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW
tel. (012) 62 93 200 • fax (012) 429 50 03
e-mail: [email protected]
DZIAŁ HANDLOWY
tel. (012) 62 93 254, 62 93 255, 62 93 256; (012) 423 75 00
fax (012) 430 32 10
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWam.pl
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
SPIS TREŚCI
1. SŁUCH CZŁOWIEKA WOBEC ŚWIATA DŹWIĘKÓW .............................. 9
A. Świat dźwięków ......................................................................................... 9
B. Świat zmysłów człowieka ......................................................................... 12
C. Anatomia słuchu człowieka ...................................................................... 15
D. Skala wrażeń słuchowych człowieka ....................................................... 18
E. Techniczne poszerzenie odbioru i emisji dźwięków ................................ 22
2. MEANDRY KULTURY MUZYCZNEJ ........................................................
A. Czym jest muzyka? ..................................................................................
nt
e
m l
B. Starożytność i średniowiecze ...................................................................
ragek.p
f
C. Od Odrodzenia do Romantyzmu ..............................................................
wy kart
D. Muzyka XIX wieku ..................................................................................
o
z
E. Wiek XX ...................................................................................................
arm be
29
29
37
41
44
48
A. Muzyka w religii ......................................................................................
B. Muzyka w Biblii .......................................................................................
C. Muzyka sakralna – liturgiczna ..................................................................
D. Kościelne dyscyplinowanie muzyki .........................................................
E. Teologia muzyki .......................................................................................
53
58
62
69
74
D ww.
w
3. MUZYKA RELIGIJNA .................................................................................
52
4. MUZYKOMEDYTACJE ............................................................................... 78
A. Mistyka muzyki ........................................................................................ 79
B. Jazz – duchowa muzyka ........................................................................... 84
C. Reggae – modlitwa rastafarian ................................................................. 88
D. Muzyczne medytacje Wschodu ................................................................ 94
E. Duchowa muzyka Nowej Ery ................................................................. 100
5. MUZYCZNE PSYCHOMANIPULACJE .................................................... 107
A. Co to jest psychomanipulacja? ............................................................... 107
B. Fizjoreakcje słuchaczy ............................................................................ 110
C. Przekaz podprogowy ............................................................................... 115
D. Psychologiczne skutki dźwięków ............................................................ 119
E. Odporność odbiorcy ............................................................................... 123
6
SPIS TREŚCI
6. ROCK – MUZYKA KONTESTUJĄCA ......................................................
A. Geneza i istota rocka ..............................................................................
B. Przeciw ...................................................................................................
C. Seks ........................................................................................................
D. Narkotyki ...............................................................................................
E. „Chrześcijański rock” .............................................................................
126
127
133
137
140
145
7. HEAVY METAL – MUZYKA DESTRUKCJI ............................................
A. Historia i idee .........................................................................................
B. Pornografia .............................................................................................
C. Przemoc i śmierć ...................................................................................
D. Samobójstwo ..........................................................................................
E. Kultura destrukcji ...................................................................................
152
152
156
161
165
167
8. MUZYKA DLA SZATANA .........................................................................
A. W kierunku kultu Zła .............................................................................
B. Fascynacja magią ...................................................................................
C. Rock i kult Szatana .................................................................................
D. Związki z sektami ...................................................................................
nt
e
E. Próby oceny ............................................................................................
m
170
170
174
178
184
188
l
ragek.p
f
9. TECHNO – SZAMANIZM ELEKTRONICZNY
wy kart ........................................ 192
o
A. Krótka historia techno ............................................................................
193
rm.bez ........................................................ 197
a
B. W sieci komputerowych
dźwięków
D ww
C. Cyberplemię i technopoganie
................................................................. 202
w
D. Techno – rytuał ....................................................................................... 206
E. Złudzenia „nowej duchowości” .............................................................. 208
10. W DYSKOTECE... .....................................................................................
A. Krótka historia dyskoteki .......................................................................
B. Muzyka dyskotekowa .............................................................................
C. Kultura hip hopu .....................................................................................
D. Dyskotekowe drinki wzmacniające ........................................................
E. Ostrzeżenia .............................................................................................
212
212
219
224
226
230
11. MUZYKA LUDOWA.................................................................................
A. Muzyka grupy społecznej ......................................................................
B. Folklor muzyczny wczoraj i dziś ............................................................
C. Ludowa pieśń religijna ...........................................................................
D. Współczesne formy folkloru ..................................................................
E. Folk i „muzyka świata” ...........................................................................
235
236
241
246
252
256
12. PROPAGANDA MUZYCZNA .................................................................. 262
A. Hymny narodowe ................................................................................... 263
B. Pieśni i piosenki wojny ........................................................................... 269
SPIS TREŚCI
7
C. Piosenki na służbie ideologii .................................................................. 273
D. Muzyk na usługach polityków ................................................................ 280
E. Muzyka zaangażowana społecznie ......................................................... 286
13. EKONOMIA MUZYKI .............................................................................
A. Muzyka jako praca .................................................................................
B. Bogactwo a muzyka ...............................................................................
C. Komercyjne widowiska koncertowe .......................................................
D. Przemysł muzyczny ................................................................................
E. Z dyskusji nad komercjalizacją muzyki ..................................................
292
293
296
299
306
310
14. ARTYSTA DŹWIĘKU ...............................................................................
A. Historyczne narodziny artystów .............................................................
B. Autorzy i amatorzy .................................................................................
C. Profesjonaliści ........................................................................................
D. Gwiazdy muzyki .....................................................................................
E. „Wiecznie żywi” .....................................................................................
314
314
317
322
326
333
t
15. DŹWIĘK I SŁOWO ...................................................................................
en
m
l
A. Między dźwiękiem a słowem .................................................................
ragek.p
f
B. Piosenka .................................................................................................
wy kart
C. Rap .........................................................................................................
o
rm.bez
D. Analiza tekstów ......................................................................................
a
D ww
E. Opera i operetka .....................................................................................
337
337
343
348
351
354
16. DŹWIĘK I OBRAZ ....................................................................................
A. Muzyka w teatrze ...................................................................................
B. Teatr muzyczny ......................................................................................
C. Kabaret ...................................................................................................
D. Muzyka a film ........................................................................................
E. Teledyski .................................................................................................
360
360
363
369
371
377
17. TANIEC ......................................................................................................
A. Taniec religijny .......................................................................................
B. Taniec jako zabawa ................................................................................
C. Taniec a polityka ....................................................................................
D. Balet .......................................................................................................
E. Taniec współczesnego świata .................................................................
382
383
389
395
399
404
18. MUZYKOTERAPIA ..................................................................................
A. Psychologia muzyki ...............................................................................
B. Muzyka a zdrowie ..................................................................................
C. Religijna muzyka lecznicza ....................................................................
D. Muzyka relaksacyjna ..............................................................................
410
410
413
420
423
w
8
SPIS TREŚCI
19. MUZYKA A WYCHOWANIE ..................................................................
A. Starożytni o wychowawczych możliwościach muzyki ...........................
B. Muzyka w procesie wychowania ............................................................
C. Eurytmia .................................................................................................
D. Wychowanie do odbioru muzyki ............................................................
E. Publiczność .............................................................................................
425
426
428
434
438
440
20. MILCZENIE I KRZYK ..............................................................................
A. Cisza .......................................................................................................
B. Milczenie ................................................................................................
C. Głuchoniemi ...........................................................................................
D. Krzyk ......................................................................................................
E. Asceza dźwięku ......................................................................................
443
444
446
451
456
461
21. ETYKA MUZYKI ......................................................................................
A. Starożytność o etyce muzyki ..................................................................
B. „Dobra” muzyka .....................................................................................
C. „Zła” muzyka ..........................................................................................
nt
D. Pouczenia Kościoła ................................................................................
e
E. Wspólna troska o muzykę .......................................................................
gm pl
465
465
468
472
476
479
fra tek.
y
w kar
o
rm.bez
a
D ww
w
1. SŁUCH CZŁOWIEKA
WOBEC ŚWIATA DŹWIĘKÓW
Kalendarz Polski i Ruski z 1723 roku odnotowuje: „Uszy małe znaczą
człowieka dowcipnego, wielkie – melancholicznego albo bojaźliwego, rumiane – z urodzenia wstydliwego. Wielkie i porosłe
nt uszy znaczą człowieka
e
dobry węch mającego.
m l
ragek.p ale też i dla ozdoby ciała,
Uszy nie tylko do słuchania są uformowane,
f
rt i kryminał bez nich bywają.
wyjaki
aeksces
albowiem uszu nie mający ludzieoza
k
z
Drugie: dla obrony mózgu,
albo
arm
.be wiolencji (krzywdy) jakiej od impetu
D
w
aeracji (powietrza) nie cierpiał.
ww
Trzecie: uszy dopomagają słuchowi do lepszego słyszenia, ponieważ
wewnątrz znajdują się zmysły ludzkie. Albowiem przez uszy lepiej dźwięk
w powietrzu rozpostarty, jakoby złączony bywa i bez wszelkiego impetu
na błonki (które anatomistowie bębenkami zowią) dochodzi, wprzód w antraktach (przedsionkach) albo zakrętach moderując się.
I dlatego, żeby dźwięki i głosy około uszu nie osuwały się, bydlęta uszy
podnoszą, mając w uszach większe muszkuły aniżeli człowiek. Który uszami nie strzyże, lecz dla powzięcia lepszego słuchu, rękę w trąbkę zwinąwszy, do uszu przytknie”.
A. Świat dźwięków
Człowiek nieustannie przebywa w świecie dźwięków, o różnym natężeniu i barwie. Szum wiatru, szmer strumienia, szelest liści, wycie huraganów, trzaskanie piorunów, poszczekiwanie psów, ryk dzikich zwierząt, odgłosy bliższych i dalszych rozmów, wiele innych cichych i głośniejszych
skrzypień, dudnień czy szmerów tworzy środowisko dźwiękowe naszego
1. SŁUCH CZŁOWIEKA WOBEC ŚWIATA DŹWIĘKÓW
10
życia. Owe dźwięki niekiedy są przyjemne i bliskie, czasem jednak budzą
niepokój, lęk, a nawet trwogę. Przez długie wieki wydawało się, że światem wolnym od dźwięków jest odległy Kosmos – dalekie, usiane tajemniczym światłem gwiazd niebo. Człowiek mógł go rejestrować jedynie wzrokiem. Dzisiaj już wiadomo, że nawet tam nie ma absolutnej ciszy – świat
ten „przemawia” milionami fal elektromagnetycznych, które człowiek może
rejestrować jedynie za pomocą specjalnych urządzeń, gdyż brakuje mu
odpowiednich receptorów do rejestracji „szumu Wszechświata”1.
Bodźcem odpowiadającym narządom słuchu człowieka jest fala dźwiękowa, wychodząca ze źródła dźwięku (np. gong, dzwon, głos ptaków) i rozchodząca się w gazach, cieczach i ciałach stałych. Głównym nośnikiem fal
dźwiękowych jest powietrze, które przy źródle dźwięku jest naprzemiennie
zagęszczane (wzrost ciśnienia) i rozrzedzane (obniżenie ciśnienia). Te wahania ciśnienia, stanowiące falę dźwiękową, rozprzestrzeniają się z prędkością dźwięku, która w powietrzu w temperaturze 0 stopni Celsjusza wynosi 332 m/sekundę. Zapis graficzny wahań ciśnienia przedstawia się w postaci falistych krzywych. Odległość pomiędzy sąsiednimi
miejscami o tym
nt
e
m
samym ciśnieniu stanowi długość fali, a maksymalne
odchylenie
od stanu
g .pl
k
frawzrasta
spoczynkowego stanowi amplitudę.yGdy
albo
zmniejsza
się,
wówte
r
w
a
czas słyszany jest dźwięk niższyo lub k
wyższy. Zmniejszenie natomiast lub
ezton cichszy lub głośniejszy. Jego wyrm.jako
wzrost amplitudy odbieraneajest
b
D ww
sokość jest zwykle charakteryzowana
przez podanie częstotliwości (jej jedw
nostką jest herc – Hz), która określa, jak często w danym polu pojawia się
takie samo ciśnienie akustyczne. Częstotliwość, długość fali i prędkość
dźwięku są ze sobą wzajemnie powiązane.
Tylko dźwięk o czysto sinusoidalnym przebiegu określany jest jako ton.
Jednak „ton” większości źródeł dźwięku (np. instrumentów, śpiewu) składa się z kilku tonów o różnych częstotliwościach i amplitudach. Powstaje
wówczas złożone, ale cechujące się pewną okresowością drganie, zwane
„dźwiękiem”. Zawarty w nim najniższy ton określa wysokość „tonu” danego dźwięku, a tony wyższe nadają mu barwę. Dlatego też jednokreślne A (ton
kamertonu A = 440 Hz) brzmi inaczej śpiewane przez tenora, grane na harfie, organach czy pianinie. Szczególny przypadek stanowią kombinacje
dwóch podobnych tonów, tzw. dudnienie2.
Por. M. Jurkowski, Język kosmosu, Książka i Wiedza, Warszawa 1986, s. 12 nn.
S. Silbernagl, A. Despopoulos, Kieszonkowy atlas fizjologii, tłum. D. Gołka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1994, s. 316. Por. J. Jesse, Fizyka dźwięku, przeł.
A. Rakowski, R. Stemplowski, PWN, Warszawa 1970.
1
2