pobierz artykuł w całości

Metody aktywizujące w edukacji muzycznej.
Kontakt z muzyką od najmłodszych lat daje szanse na szersze horyzonty w dorosłym życiu i
stwarza możliwości innego postrzegania świata dźwięków, E. Dalcroze powiedział, że
„wychowanie jest sztuką, a sztuka- to najbardziej aktywny wychowawca”. Dlatego też warto na
popularyzację muzyki poświęcić trochę sił i czasu.
Muzyka daje największe możliwości twórczego działania i kształtowania takich cech
osobowości , jak funkcje poznawcze i emocjonalno-motywacyjne, rozwija pomysłowość twórczą,
kontaktowość społeczną i pozytywne cechy charakteru. Muzyka sprzyja twórczym poszukiwaniom
i odkryciom Twórczość muzyczna jest pewną formą samorealizacji oraz spełnia funkcję
psychohigieniczną. Aby dziecko poznało muzykę należy szukać takich metod, które oddziaływając
na jego psychikę umożliwiałyby rozwój dyspozycji twórczych. Aktywne metody poznawania
muzyki wydają się być takim rozwiązaniem. Aktywne nauczanie muzyki pozwala wszystkim
zaangażowanym dzieciom odnosić sukcesy. Należy bowiem pamiętać aby umiejętnie angażować
uwagę dziecka i dostarczać mu niezbędnych do prawidłowego rozwoju bodźców.
Bardzo trudno jest małemu dziecku (3-4-latkowi) słuchać muzyki w skupieniu, dlatego
możemy oswoić go z muzyką przez zastosowanie aktywnych metod nauczania. Dzieci w tym wieku
podczas słuchania muzyki potrafią improwizować, przekazać słyszaną muzykę przez własny śpiew,
zilustrować muzykę całym sobą. Istnieje wiele form aktywności muzycznej np. śpiewanie, granie,
słuchanie, integracja muzyki z elementami rysunku, malarstwa czy dramy, które mogą być źródłem
pomysłów dydaktycznych. Wspaniałą zabawą jest samodzielne nadawanie tytułów utworom
muzycznym, rozwijają bowiem one postrzeganie elementów muzyki, zmuszają do uważnego
słuchania i koncentrowania się na detalach. Połączenie pantomimy z muzyką pozwala na przepływ
emocji przez ciało dziecka co powoduje pozbycie się wielu barier psychicznych, a przyszłości może
ułatwić uzewnętrznianie własnych potrzeb i uczuć.
Aby dziecko mogło aktywnie poznawać muzykę polecam wszystkim wykorzystywanie w
pracy z dzieckiem metod aktywizujących takich jak np. metoda wg. K.Orffa, E. J. Dalcroze a, ,
Zoltana Kodaly, pedagogiki zabawy – Klanza, elementy Metody Dobrego Startu.
Metoda wg K. Orffa
Kompozytor niemiecki Karol Orff (1895-1982) jako człowiek wszechstronnie wykształcony
łączył zainteresowania twórcze-kompozytorskie z problematyką społeczno-pedagogiczną.
Proponuje metodę w której układ ćwiczeń jest oparty na stworzonej przez niego teorii o
narodzinach prymitywnej muzyki wśród ludów pierwotnych. Jego zdaniem muzyka wywodzi się z
mowy, ruchu i gestu. Pierwsze ćwiczenia to rytmizowanie prostych słów i zdań, poszukiwanie
źródeł dźwięków, odgłosów naśladowczych, a także wykonywanie ruchów naśladujących czynności
dnia codziennego. Ta elementarna muzyka powstaje spontanicznie – jest improwizowana wokalnie i
instrumentalnie. Składa się na nią ruch -gest- taniec- muzyka (śpiew, gra na instrumentach) oraz
słowo. Tak bawią się dzieci na wszystkich kontynentach i tą ich skłonność do muzyki trzeba
wykorzystać. Podkreślić należy znaczenie ruchu w metodzie Orffa. Ruch w tym systemie nie ma
ustalonych kanonów: gestów, figur. Rodzi się spontanicznie w trakcie zabawy i jest swobodny,
ewokowany wyobrażeniem sobie różnych sytuacji i tematów. „Początkowo skromny, z biegiem
czasu staje się urozmaicony i bogaty. W wielu ćwiczeniach ruchowych rytm, początkowo bezładny
po upływie chwili staje się zgodny, dalej już wspólnie realizowany i wzbogacany"[1]
„System K. Orffa to system interesujący, otwarty i zdolny wchłaniać wiele różnorodnych rozwiązań
powszechnego wychowania muzycznego, łączy on nierozerwalnie tworzenie, odtwarzanie i
słuchanie muzyki.. Oferuje też różnorodność metod umuzykalnienia uwzględniający zarówno
tradycje kultury muzycznej, jak i jej współczesność i przyszłość”.[2] Uczestnik zajęć odnosi
wrażenie, że jest świadkiem narodzin muzyki. Cała koncepcja pedagogiki muzycznej wg Karla
Orffa opiera się na trzech zasadach:
 kształcenie nacisku na kształcenie poprzez zabawę,
 rozwijanie muzykalności dzieci na zasadzie podobieństwa do etapów rozwoju kultury
muzycznej ludzkości,
 integracja muzyki, słowa i ruchu.[3]
 Metoda Orffa wykorzystuje często takie formy wychowania muzycznego jak gra na
instrumentach, ruch przy muzyce, tworzenie muzyki, integracja form wychowania
muzycznego i innych przedmiotów nauczania z tymi formami. Rzadziej sięga po śpiew i
słuchanie muzyki.
Metoda E. J. Dalcroze
Założeniem metody Emila Jagues-Delcroze’a,która powstała na początku XX wieku była
pełna aktywizacja dziecka - zerwanie z werbalizmem w nauczaniu dzięki poprzedzaniu nauki teorii
muzyki działaniem praktycznym i przeżyciem muzycznym. To „działanie dziecka w muzyce” oparł
E. Jagues-Delacroze na naturalnej dla wieku dziecięcego potrzebie ruchu uwarunkowanej stałym, a
w niektórych okresach życia szczególnie gwałtownym rozwojem układu ruchowego i
nerwowego[4] Według metody E. Jagues-Delacroze’a ruch ma być związany z uporządkowanym w
czasie ruchem dźwięków, czyli rytmem muzycznym. Ma on być także środkiem, za pomocą którego
dziecko może wyrazić swe przeżycia muzyczne, odzwierciedlające zmienność agogiki i dynamiki,
nastrój i wyraz emocjonalny muzyki, kierunki linii melodycznej zmiany artykulacyjne i wreszcie
konstrukcję formalną utworu muzycznego. Identyfikacja ruchu dziecka z emocją wynikającą z
percepcji muzyki wpływa na rozwój postawy twórczej kształci samodzielność myślenia, daje
możność indywidualnej wypowiedzi, a podporządkowanie działań muzyce uczy samoopanowania.
Muzyczność tej metody polega na wyjściu od muzyki (tj. od wysłuchanej i wykonanej piosenki,
przeżytego w ruchu utworu instrumentalnego lub improwizacji muzycznej) do wiedzy o muzyce.
Zgodnie z założeniem, jakim jest poprzedzenie teorii muzyki praktycznym, aktywnym przeżyciem
muzycznym, Rytmika Dalcrozea jest w pedagogice muzycznej najpełniejszą metodą wychowania
przez sztukę.
Wprowadzanie wszelkich nowych dla dziecka zjawisk muzycznych powinno być oparte na
następującym sposobie działania:
 zarejestrowanie słuchowe tego co się dzieje w muzyce;
 wykonanie ruchowe, czyli aktywne przeżycie tego co się usłyszało;
 teoretyczne wyjaśnienie zaistniałego zjawiska muzycznego i jego zapis.
Metoda Zoltana Kodaly
Według Z. Kodaly muzyka musi być dostępna dla wszystkich zarówno dla dzieci, jak i
dorosłych. Do odtwarzanej muzyki należy dodawać komentarze dotyczące epoki, stylu, treści
utworu po to, aby w słuchaniu towarzyszyły nie wrażenia słuchowe, ale i treści, które należało
odnaleźć w słyszanym fragmencie. Aktywną formą przyswajania i odtwarzania muzyki jest śpiew
do którego przywiązywał Kodaly ogromną wagę.
Pedagogika zabawy – KLANZA
Pedagogika zabawy rozwinęła się w latach siedemdziesiątych XX wieku w Stanach
Zjednoczonych, Niemczech i Austrii jako metodyka pracy z grupą. Opiera się ona na założeniach
pedagogiki Gestalt łączącej w sobie założenia i metody psychologii i pedagogiki humanistycznej.
Główną zasadą metodyczną oraz celem edukacji jest dążenie do kreatywności. Do jego realizacji
pedagogika Gestalt wykorzystuje liczne metody obejmujące również elementy zabawy, medytacji,
twórczości artystycznej i pracy z ciałem. Pedagogika zabawy nie jest odrębną dyscypliną nauk
pedagogicznych, jest natomiast głęboko podmiotową, dostarczającą wielu przeżyć metodyką pracy i
życia w grupie. Impulsem do kreatywnych, konstrukcyjnych i bezpiecznych działań, ożywiających
członków grupy i budujących pozytywne relacje między nimi jest zabawa. Dzięki temu, w
sprzyjającej atmosferze stwarzamy warunki do uczenia się przez działanie.
Pedagogika zabawy łączy między innymi muzykę z ruchem. Muzyka jest traktowana jako
wielowymiarowy i niewerbalny środek komunikacji oraz jako środek wyrazu dla uczuć wcześniej
nie wyrażanych.
Ruch z muzyką wyzwala i zaspokaja naturalną u dzieci potrzebę aktywności z potrzebą
ruchu. Daje im radość i odprężenie, a jednocześnie jest istotnym czynnikiem rozwoju zdolności,
wrażliwości i zainteresowań muzycznych.
W pedagogice zabawy metody animacji muzycznej opierają się na różnych koncepcjach i
stylach wychowania muzycznego: Delcroze`a, Orffa, a skończywszy na konkretnych Ruchu
rozwijającego Sherborne czy aktywnego słuchania Strauss. Animacja muzyczna w pedagogice
zabawy jest metodyką pracy wzbogacającą już istniejące systemy i programy. Ideą animacji jest
tworzenie „języka”, przedmiotu, rozumianego i przyswajanego przez dzieci i młodzież w różnym
wieku, czyli transportowanie ogólnych zasad przedmiotu na konkretne metody animacyjne,
wspierając ogólny rozwój podmiotu – dziecka.
Pedagogika zabawy wspiera zamysły pedagogiczne w ich formach pracy i porozumiewania
się poprzez rozsądną żywą metodykę. Zasady pedagogiki zabawy:




dobrowolność uczestnictwa
unikanie rywalizacji i uznanie pozytywnych przeżyć jako wartości
pobudzenie wszystkich poziomów komunikowania
wykorzystanie różnych środków wyrazu.
Pedagogika zabawy włącza do procesu komunikacji wszystkie dostępne ludziom środki
wyrazu czyli rozmowy, ekspresje ciała (taniec, ruch), malowania, zabawy z podziałem na rolę,
śpiewu, wykorzystanie masek itp.[5] I jest nastawiona na rozwój człowieka, a nie na osiągnięcia
celu czy też efektu jego działań.
Animacja muzyczna w pedagogice zabawy to prowadzenie bezpiecznymi drogami do
odnalezienia własnego stosunku do muzyki i uwrażliwienie się na jej bogactwo.








Pozytywne strony pedagogiki zabaw
skierowana na uczestników, a nie na zwycięstwo jednostki
dodaje uczestnikom zajęć zapału, a nie zniechęcają,
są twórcze, a nie odtwórcze
są bardziej różnorodne, niż monotematyczne,
są nastawione na współdziałanie, a nie na konkurencyjność,
dopuszcza zmiany i odrzuca sztywne reguły,
nastawione na dawanie radości
Metoda Dobrego Startu
Podczas zajęć muzycznych możemy też stosować elementy Metody Dobrego Startu.
Najważniejszy jej element to zajęcia ruchowo-słuchowo-wzrokowe, w czasie których dzieci w rytm
melodii (prostej piosenki) rysują litery lub odpowiednie znaki graficzne. Znaki opracowano dla
dzieci od czwartego roku życia i stanowią wstęp do późniejszej nauki pisania liter. Pisanie jest
rysowaniem graficznego obrazu głoski w odpowiednim czasie. Tego typu ćwiczenia ułatwiają
dzieciom naukę w klasie pierwsze, jednocześnie rozwijają koordynację ruchowo-słuchowowzrokową.
Podczas zajęć muzycznych można wykorzystać tego typu ćwiczenia. Trzeba tylko pamiętać
o dobraniu odpowiednich znaków z tabeli zamieszczonej w opracowaniu M. Bogdanowicz
„Piosenki do rysowania”, a w grupie sześciolatki można skorzystać z książki tej samej autorki
„Piosenki na literki”. Piosenki te mają swoje walory muzyczne: łatwa, nieskomplikowana
rytmicznie melodia i prosty tekst.
Literatura:
B. Kołodziejski, Zajęcia umuzykalniające, „Wychowanie w przedszkolu” nr 9/2001 s.533
U. Bissnger-Ćwierz, Muzyka i ruch dla każdego, Lublin 1999 r.
G. Walczewska-Klimczak, Pedagogika zabawy czyli radość współdziałania, Wychowanie w
przedszkolu 10/1995 s. 579
D. Malko, Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, Warszawa 1988,
M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne-idee, treści, kierunki rozwoju, Warszawa 1979, s.129.
R. Majewski, Jesienne nutki, Scenariusze zajęć i zabaw muzycznych, Płock 2001.
A. Dasiewicz-Tobiasz, A. Kępska, Rytmika w klasach I-III, Warszawa 1985.
V. Potaczek, Muzykoterapia w przedszkolu, „Wychowanie w przedszkolu” nr 4/1998, s.296
J. Cieślik-Klauza, O aktywności muzycznej, „Wychowanie w przedszkolu” nr 3/2006, s. 136
J. Welhan, Walory zajęć muzyczno-ruchowych, „Wychowanie w przedszkolu” nr 2/1999, s.100
E. Drogosz, Jeszcze raz o metodzie Orffa, „Wychowanie w przedszkolu” nr 6/1999, s. 461
Opracowała: Grażyna Krychowiak
[1] D. Malko, Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, Warszawa 1988,s.13.
[2] M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne-idee, treści, kierunki rozwoju, Warszawa 1979,
s.129.
[3] R. Majewski, Jesienne nutki, Scenariusze zajęć i zabaw muzycznych, Płock 2001, s.11
[4] A. Dasiewicz-Tobiasz, A. Kępska, Rytmika w klasach I-III, Warszawa 1085, s.7.
[5] G. Walczewska-Klimczak, Pedagogika zabawy czyli radość współdziałania, Wychowanie w
przedszkolu 10/1995 s. 579