Czy ekologiczna żywność jest zawsze ekologiczna?

Czy ekologiczna żywność jest zawsze ekologiczna?
Według szacunków ekspertów na rynku żywnościowym mamy ponad 4000 produktów
ekologicznych, a wartość tego rynku w Polsce rośnie w tempie 5-10% rocznie.
Rosnąca popularność sklepów ze „zdrową żywnością” wynika ze wzrostu świadomości
społecznej o walorach ekoproduktów, a także z licznych informacji medialnych
o szkodliwości żywności modyfikowanej genetycznie i wybuchających od czasu do
czasu afer żywnościowych. Niestety, zdarza się, że czasami mamy do czynienia
z żywnością, która ekologiczną jest tylko z nazwy. Warto znać sposób na rozpoznanie
produktów ekologicznych, zwłaszcza że ekoprodukty są czasami nawet kilka razy
droższe niż produkty rolnictwa konwencjonalnego.
Zapotrzebowanie na żywność ekologiczną rośnie na całym świecie. Według szacunków
IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movements – Międzynarodowa
Federacja Rolnictwa Ekologicznego) wartość światowego rynku żywnością ekologiczną
w 2010 roku przekroczyła 44,3 mld euro. Zdecydowanie największym rynkiem były Stany
Zjednoczone z 20,2 mld euro sprzedaży żywności ekologicznej, Niemcy z 6 mld euro i Francja
z 3,4 mld euro. W Polsce wartość tego rynku szacowana jest na 200-300 mln euro i rozwija
się on znacznie szybciej niż w najwyżej rozwiniętych krajach Europy. Według niektórych
ekspertów dynamika tego rynku kształtuje się w granicach 5-10% rocznie.
Rys 1. Kraje europejskie z najwyższą konsumpcją produktów ekologicznych na głowę
mieszkańca
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Źródło: FiBL & IFOAM 2012
Dobra koniunktura na ekorynku zachęca przedsiębiorców do inwestycji.
Poza sprofilowanymi punktami sprzedaży, szeroki wybór ekożywności oferują również
tradycyjne super- i hipermarkety, a ponadto pojawiają się ekobazary i internetowa sprzedaż.
Powstał warszawski BioBazar – pierwszy w pełni ekologiczny targ, na którym sprzedawane
są wyłącznie produkty organiczne z certyfikatem Rolnictwa Ekologicznego. Podobne
powstają w Krakowie i innych miastach.
W Polsce działa 23968 gospodarstw ekologicznych i 324 przetwórnie ekologiczne.
1
W Świętokrzyskiem uprawy ekologiczne na powierzchni ponad 13000 hektarów prowadzi
1323 rolników, działa z powodzeniem 10 przetwórni ekologicznych. Polska należy do krajów
o najwyższym przyroście powierzchni upraw ekologicznych, która już przekroczyła
0,5 ml ha. Duży wpływ na rozwój produkcji ekologicznej mają udzielane dopłaty do tego
rodzaju rolnictwa. Wynoszą od 160 do nawet 1840 zł za jeden hektar, niezależnie od innych
przysługujących rolnikom dopłat.
Wysokie dopłaty do rolnictwa ekologicznego oraz coraz większe zapotrzebowanie
i wysokie ceny produktów ekologicznych sprzyjają nadużyciom. Bywa i tak, że na półkach
z żywnością ekologiczną znajdziemy również produkty ją imitujące, które są ekologiczne
tylko z nazwy. Istnieje jednak prosty sposób na rozpoznanie naturalnych produktów.
Ponieważ są to produkty certyfikowane, na każdym powinniśmy znaleźć specjalne
oznaczenie rolnictwa ekologicznego. Warto więc przed zakupem sprawdzać oznaczenia.
Mamy wtedy pewność, że produkt jest naturalny, ekologiczny i pochodzi od producenta
ekologicznego.
Co oznacza logo rolnictwa ekologicznego?
Logo rolnictwa ekologicznego oznacza gwarancję jakości potwierdzoną
certyfikatem.
Kupując certyfikowaną żywność ekologiczną, wiemy, że ścisłej kontroli
poddany został nie tylko efekt końcowy w postaci produktu na sklepowej
półce, ale również warunki jego wytworzenia, przechowywania, proces
przetwórczy, konfekcjonowanie i oznakowanie, a także takie działania jak: import,
odsprzedaż, łącznie z ewentualnym podwykonawstwem. Mamy więc pewność, że jemy
nie tylko smacznie, ale i bezpiecznie. Znak rolnictwa ekologicznego dla konsumenta, który
decyduje się na zakup produktów ekologicznych, oznacza pewność, że dostaje dokładnie
to, za co płaci. Ekologiczne logo i system znakowania stanowią proces, który daje
całkowitą pewność, że produkty, które kupujemy, są wytwarzane zgodnie z wymogami
Rozporządzenia EU o rolnictwie ekologicznym, a w przypadku produktów
importowanych – zgodnie z równorzędnymi lub identycznymi, surowymi przepisami.
Produkcja i dostarczenie produktów ekologicznych na rynek UE wraz z etykietami i logo
podlega szeregowi działań składających się na określony ciąg działań, który musi zostać
w pełni zrealizowany i jest odpowiednio kontrolowany na każdym etapie. Celem tego
systemu jest zagwarantowanie autentyczności produktów, których handlowe oznakowanie
wskazuje na pochodzenie z rolnictwa ekologicznego.
Z obowiązku kontroli zwolnione są punkty sprzedaży detalicznej, sprzedające opakowane
i oznakowane eko-produkty, oraz sprzedaż konsumentom bezpośrednim. Postępowanie
z produktami rolnictwa ekologicznego musi, na każdym etapie, zapobiegać ich zmieszaniu
z produktami niespełniającymi takich wymogów, określanymi jako konwencjonalne.
Aby uzyskać certyfikat, rolnicy muszą przez cały czas przestrzegać przepisów określonych
w rozporządzeniach: Rady WE nr 834/2007 oraz Komisji WE nr 889/2008. Logo
rolnictwa ekologicznego oznacza produkcję bez agrochemii, bez manipulacji
genetycznych (GMO), z zachowaniem dobrostanu zwierząt oraz różnorodności
biologicznej, i obejmuje cały łańcuch produkcji: od pola, obory, chlewni czy kurnika – po
przygotowanie produktu do sprzedaży.
2
Logo rolnictwa ekologicznego oznacza wspieranie gospodarowania
przyjaznego naturze.
Sięgając po tę grupę produktów, popieramy rolnictwo oparte na zasadach
bliskich naturze. Rolnik czy sadownik ekologiczny nie używa syntetycznych
nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Do
nawożenia gleby stosowane są nawozy organiczne i naturalne. Co więcej, w gospodarstwach
ekologicznych warunki chowu zwierząt są zgodne z ich wymaganiami gatunkowymi pod
względem potrzeb bytowych, w tym dostępu do światła i swobodnych wybiegów, wielkości
stada oraz wyżywienia. Do pasz nie dodaje się antybiotyków, ani stymulatorów wzrostu
i substancji smakowych, ani innych syntetycznie wyprodukowanych dodatków. Rolnictwo
ekologiczne przyczynia się także do zachowania urozmaiconego krajobrazu wiejskiego
poprzez unikanie wielkich upraw monokulturowych. Rolnicy tradycyjni muszą przejść
przynajmniej dwuletni okres przejściowy (w produkcji sadowniczej 3 lata), zanim będą
mogli rozpocząć produkcję rolną, którą można wprowadzić na rynek jako ekologiczną.
Logo rolnictwa ekologicznego oznacza bezpieczną żywność.
Jest bezpieczna w konsumpcji, ponieważ nie zawiera żadnych pozostałości
po antybiotykach oraz takich substancji jak: sztuczne barwniki,
konserwanty, przeciwutleniacze, antybiotyki, sztuczne substancje słodzące,
substancje wzmacniające smak i zapach, substancje wybielające, rozpuszczalniki
ekstrakcyjne, pozostałości po chemicznych środkach czystości i inne substancje pochodzące
z syntezy chemicznej. Tak jak jest w przypadku innych produktów.
Surowce, czyli składniki pochodzenia rolniczego wchodzące w skład eko-produktów, muszą
mieć w momencie zakupu certyfikat zgodności z wymogami rolnictwa ekologicznego
wystawiony (dostawcom) przez jednostki certyfikujące i zatwierdzony w państwach
członkowskich UE. Rozporządzenie unijne dopuszcza ograniczony udział surowców
z rolnictwa konwencjonalnego, ale wyłącznie z prawnie zatwierdzonego wykazu składników
(załącznik IX do rozporządzenia 889/2008), których brakuje na rynku w jakości
ekologicznej. Produkty zawierające do 5% dozwolonych składników konwencjonalnych
mogą być znakowane jako bio, eko, organiczny. Jeśli udział składników konwencjonalnych
przekracza 5% – o składnikach ekologicznych można wzmiankować jedynie
w składzie surowcowym, ale produkty nie mogą już być znakowane jako produkty
ekologiczne.
W przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego stosowane są klasyczne technologie
przerobu, czyli metody mechaniczne, termiczne i fermentacyjne.
Wykluczone w eko-rolniczym przetwórstwie są następujące metody: napromienianie
produktów promieniami jonizującymi, stosowanie organizmów zmodyfikowanych
genetycznie (GMO) i ich pochodnych, chemiczna obróbka produktów żywnościowych,
tworzenie produktów żywnościowych z izolowanych składników żywności.
W przetwórstwie eko-rolniczym jako dodatki technologiczne dozwolone są niektóre
substancje otrzymywane w procesach fizycznych i fermentacyjnych. Substancje dodatkowe
mogą być stosowane w przetwórstwie eko-rolniczym tylko wtedy, gdy są wymienione
w załączniku VIII do rozporządzenia 889/2008.
Wszystkie podmioty występujące w łańcuchu od rolnika do konsumenta są poddawane
kontrolom prowadzonym w UE przez jednostki certyfikujące lub urzędy kontroli, w celu
zapewnienia zgodności z tymi przepisami.
3
Pomyślnie zweryfikowani wytwórcy uzyskują certyfikat i mogą znakować swoje produkty
jako ekologiczne. Po zakończeniu okresu przestawienia, producenci nadal podlegają
corocznym, pełnozakresowym kontrolom obejmującym: kontrolę dokumentacji kupna
i sprzedaży, księgę zwierząt gospodarskich, księgę weterynaryjną, etc., pobieranie próbek,
kontrolę warunków w budynkach inwentarskich i na wybiegach, kontrolę magazynów,
pól, sadów, szklarni i pastwisk. Mogą być też prowadzone dodatkowe inspekcje
i niezapowiedziane wizyty przeprowadzane przez inspektorów w przypadku jakichkolwiek
wątpliwości wobec producentów.
Każde państwo UE ustanowiło system kontroli oraz wyznaczyło określone publiczne urzędy
i/lub upoważniło prywatne jednostki certyfikujące do prowadzenia inspekcji i certyfikacji
produkcji ekologicznej. W Polsce takie kontrole prowadzi z upoważnienia Ministra Rolnictwa
10 jednostek certyfikujących pod nadzorem Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych. Ponadto każdy producent, przetwórca, hurtownik i handlowiec
produktów ekologicznych musi spełniać odpowiednie wymogi i przepisy powszechnie
obowiązujące dla prowadzonej działalności.
Rozporządzenia EU o rolnictwie ekologicznym określają ścisłe zasady znakowania oraz
zamieszczania logo, aby zminimalizować ryzyko wprowadzania w błąd konsumentów, jak
również ryzyko potencjalnych nadużyć:
„Terminy, takie jak: ekologiczne, bio, eko, itd., włączając terminy używane w znakach
towarowych lub w znakowaniu i reklamie, sugerujące, że produkt lub jego składniki spełniają
wymagania rozporządzenia, nie mogą być wykorzystywane w przypadku produktów
nie-ekologicznych.”
Na etykiecie produktów ekologicznych wyprodukowanych zgodnie z przepisami
określonymi w wyżej wspomnianych rozporządzeniach i znakowanych z powołaniem się na
terminy „ekologiczne”, „bio” i „eko” lub inne, kojarzące się z rolnictwem ekologicznym, musi
znajdować się numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej, na przykład: PL-EKO-02.
Wskazanie numeru jednostki certyfikującej musi być umieszczone w tym samym polu
widzenia co logo.
Logo może być również zastosowane w kolorze czarno-białym, jedynie w przypadku, gdy
zastosowanie wersji kolorowej jest niewykonalne. Długość logo musi wynosić co najmniej
9 mm, a szerokość co najmniej 13,5 mm.
Więcej informacji oraz logo w dowolnym formacie można pobrać ze strony:
http://ec.europa.eu/agriculture/organic/eu-policy/logo_pl
Eko-rolnicze oznakowanie produktu wiąże się z podaniem następujących informacji na
etykiecie:
• nazwa produktu z odniesieniem eko-rolniczym,
• nazwa i adres podmiotu, który wprowadza produkt do obrotu,
• numer identyfikacyjny jednostki kontrolującej podmiot dokonujący ostatniej czynności
przygotowującej produkt do obrotu (etykietowanie) umieszczony w tym samym polu
widzenia co logo,
• pochodzenie surowców danego produktu, w formie: „rolnictwo UE”, „rolnictwo spoza
UE”, bądź obie adnotacje umieszczone w tym samym polu widzenia co logo.
4
Przykładowe oznaczenie na etykiecie:
PL-EKO-02
ROLNICTWO-POLSKA
PL-EKO-02
Rolnictwo UE
W znakowaniu eko-rolniczym identyfikowany jest podmiot odpowiedzialny za
wprowadzanie określonego produktu do obrotu handlowego. Wcześniejsze etapy
i podmioty je realizujące oraz certyfikujące są identyfikowalne poprzez dokumentację
składaną nabywcy przez poprzednie ogniwo łańcucha produkcji.
Każda jednostka opakowania produktów rolnictwa ekologicznego musi być oznakowana
eko-rolniczą informacją. Także dokumenty handlowe (faktury, rachunki, paragony, listy
przewozowe, umowy kupna-sprzedaży, etc.) muszą wzmiankować eko-rolniczy status
produktu, by jego nabywca mógł go udokumentować swojej jednostce certyfikującej. Brak
stosownego oznakowania skutkuje traktowaniem produktu jako konwencjonalny.
Towar ekologiczny rozpakowany i sprzedawany w sklepie niecertyfikowanym
w mniejszych opakowaniach traci właściwości towaru ekologicznego. Wszystkie
towary wystawione do sprzedaży luzem jako ekologiczne mogą być sprzedawane tylko
w certyfikowanych punktach sprzedaży lub bezpośrednio u producenta.
Warto spożywać żywność ekologiczną (biologiczną lub organiczną), bo wpływa na
poprawę stanu zdrowia, bo unikamy pozostałości pestycydów, herbicydów,
antybiotyków i dbamy pośrednio o stan środowiska. Warto przy tym patrzeć i czytać
etykiety, aby nie kupować czegoś, co rujnuje nasze zdrowie i kieszenie.
Zebrał i opracował:
Marian Szałda
Sekcja Ekologii i Ochrony Środowiska
ŚODR Modliszewice
5