Czy tama to zapora?
Transkrypt
Czy tama to zapora?
StudentBuduje.pl - Portal Studentów Budownictwa Czy tama to zapora? Autor: Administrator 12.07.2012. Każdy hydrotechnik, na dodatek dbający o poprawność językową, wzdraga się na określanie „tama we Włocławku”. Stosują ją nie tylko laicy, ale niestety również dziennikarze czy redaktorzy, od których powinno się wymagać znajomości podstaw zagadnienia, o którym piszą lub wypowiadają się. Dlatego poniższy artykuł za pomocą przedstawionych ogólnych danych dotyczących budowli występujących na ciekach odpowie na pytanie: czy tama to zapora? Tama jest to jedna z budowli regulacyjnych, których zadaniem jest m.in. stabilizacja koryta rzecznego, zmieniającego swój kształt zarówno w planie, jak i w profilu podłużnym. Wyróżnia się tamę: - podłużną (równoległą), - poprzeczną, czyli ostrogę. Ostrogi budowane są w celu zwężenia koryta, skoncentrowania przepływu czy zabezpieczenia brzegu przed erozją. Mają one początek przy brzegu rzeki, a końcami, czyli główkami (głowicami), dochodzą do linii trasy regulacyjnej. Ostrogi wymagają częstego remontu, a nawet odbudowy główek, które mogą ulegać podmyciu i zniszczeniu podczas wezbrań lub pochodu lodu. Ostrogi; fot. JDS2 Tamy równoległe koncentrują rzekę w granicach trasy regulacyjnej, utrwalając nowe jej brzegi. Są one odsunięte od brzegu. Przestrzeń pomiędzy tamą a brzegiem zamula się jedynie w trakcie stanów wyższych, aczkolwiek mogą występować tamy przerywane, umożliwiające częstszą wymianę wody i szybsze nanoszenie aluwiów. Tamy podłużne mogą być również połączone z brzegiem za pomocą poprzeczek, które wzmacniają budowlę, a przepływająca woda zmniejsza na nich prędkość i osadza rumowisko. Budowa tamy faszynowo-kamiennej; fot. L. Żuraw Oba rodzaje tam budowane są z następujących materiałów, np. kamienia naturalnego, betonu, żwiru, faszyny (wiązki wikliny), drewna czy darni. Projektowane są dla niskich i średnich stanów wody w rzece. Mogą występować w systemie samych ostróg lub tam, natomiast najczęściej wykonywanym systemem regulacji rzeki jest system mieszany, tj. na brzegu wklęsłym budowane są tamy podłużne, a na wypukłym – ostrogi. Zapora wodna jest to budowla rzeczna, która poprzez przegrodzenie doliny rzecznej, tworzy zbiornik wodny, często o pojemności w mln m3, magazynujący wodę potrzebną do zaopatrzenia np. rolnictwa czy elektrowni wodnych. Zbiorniki wykorzystuje się także dla ochrony przed powodzią. Mogą one pełnić też funkcję rekreacyjną. Zapory ze względu na położenie w stosunku do zbiornika dzieli się na: - czołowe, przegradzające koryto i dolinę rzeki mniej więcej prostopadle do ich kierunku, - boczne, usytuowane w przybliżeniu równolegle do cieku, chroniące doliny przyległe do zbiornika. Zapory budowane są z gruntu, kamienia i betonu. Zaporę betonową wznosi się w podłożu, gdzie zalegają niezwietrzałe i wytrzymałe skały o korzystnym układzie warstw. Zapory betonowe dzieli się na ciężkie i lekkie (np. zapora łukowa). Zapora łukowa; fot. Saimon Zaporę ziemną lub narzutową buduje się natomiast w miejscach, gdzie grunt ma słabą wytrzymałość, a podkłady skalne są na dużych głębokościach. Głównym elementem tego typu zapory jest nasyp gruntowy w kształcie zbliżonym do trapezu, zwany korpusem zapory. Na górze znajduje się korona zapory, po bokach – skarpy, u dołu – podłoże. Nachylenie skarp zapory ziemnej zależy od jej wysokości i od rodzaju gruntu, z jakiego jest wykonana. Nachylenie skarpy odwodnej jest łagodniejsze (1:2–3,5) niż skarpy odpowietrznej (1:1,5–2,5). Skarpy odwodne są umocnione za pomocą np. narzutu kamiennego lub płyt betonowych. W korpusie zapory może znajdować się także rdzeń uszczelniający, np. gliniasty. Poniżej skarpy odpowietrznej znajduje się drenaż, odprowadzający wody przesiąkające przez zaporę oraz obniżający krzywą depresji (filtracji). Przelanie się wody przez koronę zapory ziemnej jest niedopuszczalne (w przeciwieństwie do systemu tam regulacyjnych), bowiem grozi to katastrofą budowli, dlatego zapory są wyposażone w urządzenia do przepuszczania wód wielkich ze stanowiska górnego do dolnego. Są nimi przelewy i upusty. Zapora ziemna z rdzeniem z gliny w Czorsztynie wraz z fragmentem przelewu stokowego zakończonego rozpraszaczami energii. Na postawione na początku pytanie można zatem odpowiedzieć negatywnie. Tama różni się od zapory nie tylko pełnioną funkcją, lecz także gabarytami i materiałem, z jakiego jest wykonana. Dlatego zamienne stosowanie obu wyrażeń jest z merytorycznego punktu niewłaściwe, nawet mimo podanej w Wikipedii etymologii słowa: „Polskie słowo tama, używane powszechnie na określenie zapory wodnej (sic!), pochodzi od średnioangielskiego słowa dam, które z kolei wywodzi się z języka średnioniderlandzkiego”. Za: Z. Rytel, B. Serafin, J. Skibiński, Budownictwo i melioracje, wyd. III, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1976; A. Gondowicz, T. Kiciński, A. Żbikowski, Budownictwo wodne, cz. I i II, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1973, 1975; http://pl.wikipedia.org/wiki/Zapora_wodna; zdjęcia JDS2 ze strony http://www.icpdr.org/jds oraz Saimon – http://picasaweb.google.com/saimonxl600v. dr inż. Monika ĆwiklińskaRener.pl http://studentbuduje.pl Kreator PDF Utworzono 2 March, 2017, 07:45