Zuzanna Borzymowska Michał Denkiewicz

Nierealistyczny optymizm
błogosławieństwo czy przekleństwo?
Zuzanna Borzymowska Michał Denkiewicz
Anna Karcz
Sylwia Purchla Małgorzata Zarzycka
Studenckie Koło Naukowe Neurobiologii, Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego
ul. Miecznikowa 1, 02-096, Warszawa
Weinstein
Weinstein (1980)
(1980) wykazał
wykazał w
w badaniu,
badaniu, że
że zjawisko
zjawisko
nierealistycznego
nierealistycznego optymizmu
optymizmu istnieje,
istnieje, aa wielkość
wielkość błędu
błędu
w
w szacowaniu
szacowaniu prawdopodobieństwa
prawdopodobieństwa wystąpienia
wystąpienia
danego
danego zdarzenia
zdarzenia zależy
zależy głównie
głównie od
od jego
jego atrakcyjności
atrakcyjności
oraz
oraz poczucia
poczucia możliwości
możliwości kontrolowania
kontrolowania jego
jego
wystąpienia,
aa
także
od
ogólnego
wystąpienia,
także
od
ogólnego
prawdopodobieństwa
prawdopodobieństwa w
w populacji,
populacji, osobistego
osobistego
doświadczenia
doświadczenia szacującego
szacującego ii dopasowania
dopasowania szacującego
szacującego
do
do stereotypu
stereotypu osoby,
osoby, której
której dane
dane zdarznie
zdarznie może
może się
się
przytrafić.
przytrafić. Błędy
Błędy w
w szacowaniu
szacowaniu relatywnego
relatywnego
prawdopodobieństwa
prawdopodobieństwa uczestniczenia
uczestniczenia w
w zdarzeniach
zdarzeniach
ocenianych
pozytywnie
lub
negatywnie
ii
ocenianych
pozytywnie
lub
negatywnie
spostrzeganych
spostrzeganych jako
jako możliwe
możliwe do
do kontrolowania
kontrolowania
wynikają
wynikają zz porównania
porównania siebie
siebie zz nieodpowiednim
nieodpowiednim
standardem:
standardem: osoby,
osoby, której
której nie
nie zależy
zależy na
na określonych
określonych
celach
celach ii nie
nie wkłada
wkłada wysiłku
wysiłku w
w ich
ich osiągnięcie.
osiągnięcie.
W
W innym
innym badaniu
badaniu (Weinstein
(Weinstein ii wsp.,
wsp., 2005)
2005) palacze
palacze
wykazali
wykazali nierealistyczny
nierealistyczny optymizm
optymizm zaniżając
zaniżając ryzyko
ryzyko
zachorowania
zachorowania na
na raka
raka płuc
płuc oraz
oraz raka
raka w
w ogóle.
ogóle. Ponadto
Ponadto
deklarowali
deklarowali wiarę
wiarę w
w mity
mity (zarówno
(zarówno przeceniające
przeceniające ich
ich
kontrolę
kontrolę nad
nad skutkami
skutkami palenia,
palenia, jak
jak ii takie,
takie, które
które
zwalniały
zwalniały ich
ich od
od odpowiedzialności
odpowiedzialności za
za stan
stan swojego
swojego
zdrowia).
zdrowia). Przeceniali
Przeceniali również
również możliwości
możliwości wyleczenia
wyleczenia
raka.
raka. Zamiar
Zamiar rzucenia
rzucenia palenia
palenia związany
związany był
był zz wyższym
wyższym
poczuciem
poczuciem ryzyka
ryzyka (absolutnego
(absolutnego ii względnego)
względnego) oraz
oraz
rzadszą
rzadszą wiarą
wiarą w
w to,
to, że
że rak
rak zależy
zależy od
od genów.
genów.
Względne ryzyko zachorowania na raka płuc u palaczy
w stosunku do niepalących
rzeczywiste
szacowane
Względne ryzyko
25
20
15
10
5
0
1 – 10
11 – 19
20
21 – 39
>39
Papierosy/dzień
Nierealistyczny
Nierealistyczny optymizm
optymizm wraz
wraz ze
ze zjawiskiem
zjawiskiem iluzji
iluzji
kontroli
pomaga
zrozumieć
mechanizmy
kontroli
pomaga
zrozumieć
mechanizmy
patologicznego
patologicznego hazardu.
hazardu. Camchong
Camchong ii Goodie
Goodie (2007)
(2007)
zbadali
zbadali mózgowe
mózgowe korelaty
korelaty nadmiernej
nadmiernej pewności
pewności siebie
siebie
prz
prz użyciu
użyciu magnetoencefalografii
magnetoencefalografii (MEG).
(MEG). Badani
Badani
wypełnieniu
wypełnieniu kwestionariusza
kwestionariusza DIGS
DIGS do
do pomiaru
pomiaru
skłonności
skłonności do
do patologicznego
patologicznego hazardu.
hazardu. Następnie
Następnie
badani
badani musieli
musieli udzielić
udzielić odpowiedzi
odpowiedzi na
na proste
proste pytania,
pytania,
oraz
oraz ocenić
ocenić ich
ich pewność.
pewność. Następnie
Następnie dokonywali
dokonywali
przeglądu
przeglądu odpowiedzi
odpowiedzi zz jednoczesnym
jednoczesnym pomiarem
pomiarem
MEG.
MEG. Okazało
Okazało się,
się, że
że wysoka
wysoka pewność
pewność była
była związana
związana zz
aktywnością
aktywnością w
w prawej
prawej części
części kory
kory przedczołowej.
przedczołowej.
Uśrednione wywołane pole magnetyczne dla czynnika „ pewności“.
Plakat
Plakat finansowany
finansowany przez
przez Wydział
Wydział Biologii
Biologii
Uniwersytetu
Uniwersytetu Warszawskiego
Warszawskiego
Studenckie Koło Naukowe Neurobiologii
Nierealistyczny
Nierealistyczny optymizm
optymizm
Zjawisko
Zjawisko polegające
polegające na
na postrzeganiu
postrzeganiu
własnej
własnej osoby
osoby jako
jako mniej
mniej narażonej
narażonej na
na
negatywne
negatywne zdarzenia,
zdarzenia, aa jednocześnie
jednocześnie jako
jako
mającej
mającej większe
większe szanse
szanse na
na doświadczenie
doświadczenie
zdarzeń
zdarzeń pozytywnych.
pozytywnych.
Aktywność obserwowana w odpowiedzi na bodziec
pozytywny/negatywny w ciele migdałowatym(a,c) i rACC(b,d).
Szklanka do połowy pełna (pusta?).
Wydaje
Wydaje się,
się, że
że negatywne
negatywne zdarzenia
zdarzenia wzmacniają
wzmacniają
nierealistyczny
nierealistyczny optymizm
optymizm (Taylor,
(Taylor, Armor,
Armor, 1996).
1996). W
W
obliczu
obliczu traumy
traumy ludzie
ludzie reagują
reagują poznawczym
poznawczym
przystosowaniem
przystosowaniem do
do sytuacji,
sytuacji, przejawiającym
przejawiającym się
się w
w
generowaniu
generowaniu pozytywnych
pozytywnych złudzeń
złudzeń oo możliwościach
możliwościach
poradzenia
poradzenia sobie
sobie zz zagrażającą
zagrażającą sytuacją
sytuacją (Taylor,
(Taylor, 1983).
1983).
Złudzenia
Złudzenia te
te wiążą
wiążą się
się ze
ze zdolnością
zdolnością do
do psychicznego
psychicznego
przystosowania
przystosowania w
w sytuacjach
sytuacjach rozczarowań,
rozczarowań, błędnych
błędnych
decyzji
decyzji oraz
oraz porażek,
porażek, które
które potwierdzałyby
potwierdzałyby słabości
słabości ii
ograniczenia
ograniczenia osoby.
osoby. Wyższy
Wyższy poziom
poziom nierealistycznego
nierealistycznego
optymizmu,
optymizmu, wydaje
wydaje się
się więc
więc być
być predyktorem
predyktorem
lepszego
lepszego ogólnego
ogólnego przystosowania
przystosowania jednostki
jednostki do
do życia.
życia.
Iluzoryczny
Iluzoryczny charakter
charakter tych
tych adaptacyjnych
adaptacyjnych przekonań
przekonań
kłóci
kłóci się
się klasycznym
klasycznym poglądem,
poglądem, że
że zdrową
zdrową psychicznie
psychicznie
jednostkę
jednostkę cechuje
cechuje bliski
bliski kontakt
kontakt zz rzeczywistością
rzeczywistością (n.p.
(n.p.
Erikson,
Erikson, 1950;
1950; Fromm,
Fromm, 1955;
1955; Jahoda;
Jahoda; 1958;
1958; Maslow,
Maslow,
1950).
1950).
Mechanizmy
Mechanizmy psychologiczno-społeczne
psychologiczno-społeczne
Porównania
Porównania
Wills
Wills (1981)
(1981) wskazuje,
wskazuje, że
że ludzie
ludzie wzmacniają
wzmacniają swoje
swoje
poczucie
poczucie własnej
własnej wartości
wartości poprzez
poprzez porównywanie
porównywanie się
się zz
mniej
mniej szczęśliwymi
szczęśliwymi “innymi”.
“innymi”. Ta
Ta tendencja
tendencja jest
jest
wzmacniana,
wzmacniana, gdy
gdy jednostka
jednostka znajduje
znajduje się
się w
w obliczu
obliczu
zagrożenia.
Podobnym
mechanizmem
jest
zagrożenia.
Podobnym
mechanizmem
jest
porównywanie
porównywanie swojej
swojej sytuacji
sytuacji zz hipotetyczną
hipotetyczną sytuacja
sytuacja
gorszą
gorszą („mogło
(„mogło się
się zdarzyć
zdarzyć coś
coś gorszego,
gorszego, dobrze
dobrze że
że
stało
stało się
się tylko
tylko to”),
to”), odszukiwanie
odszukiwanie pozytywnych
pozytywnych stron
stron
negatywnego
negatywnego zdarzenia
zdarzenia („gdyby
(„gdyby nie
nie ten
ten wypadek
wypadek ii
unieruchomienie
unieruchomienie w
w łóżku,
łóżku, nigdy
nigdy nie
nie zacząłbym
zacząłbym
malować”)
malować”) itd.
itd.
Dysonans
Dysonans poznawczy
poznawczy
W
W badaniu
badaniu Wagenera
Wagenera ii Taylor
Taylor (1986)
(1986) obserwowano
obserwowano
pacjentów
pacjentów po
po nieudanym
nieudanym przeszczepie
przeszczepie nerki.
nerki.
Nieskuteczna
Nieskuteczna transplantacja
transplantacja była
była czynnikiem
czynnikiem mogącym
mogącym
wywołać
wywołać traumę.
traumę. Ponieważ
Ponieważ sytuacja
sytuacja ta
ta nie
nie posiadała
posiadała
żadnych
żadnych pozytywnych
pozytywnych aspektów,
aspektów, pacjenci
pacjenci nie
nie mogli
mogli
przedefiniować
porażki
w
nieco
bardziej
przedefiniować
porażki
w
nieco
bardziej
optymistycznych
optymistycznych kategoriach;
kategoriach; dla
dla psychiki
psychiki równie
równie
zagrażające
zagrażające byłoby
byłoby obwinianie
obwinianie siebie
siebie oo podjęcie
podjęcie złej
złej
decyzji
decyzji dotyczącej
dotyczącej zgody
zgody na
na przeszczep.
przeszczep. Przypisanie
Przypisanie
winy
winy lekarzom
lekarzom oznaczałoby
oznaczałoby zz kolei
kolei utratę
utratę poczucia
poczucia
kontroli
kontroli nad
nad własnym
własnym losem.
losem. W
W obliczu
obliczu tych
tych
perspektyw
perspektyw pacjenci
pacjenci przekonywali,
przekonywali, że
że podjęli
podjęli jedyną
jedyną
decyzję,
decyzję, jaka
jaka była
była możliwa
możliwa do
do podjęcia.
podjęcia.
Neurobiologia
Neurobiologia optymizmu
optymizmu
Pierwsze
wzmianki
na
temat
korelat
Pierwsze
wzmianki
na
temat
korelat
neurobiologicznych
neurobiologicznych optymizmu
optymizmu pojawiły
pojawiły się
się w
w pracy
pracy
Sharot
Sharot ii wsp.
wsp. (2007)
(2007) w
w której
której badano
badano ochotników,
ochotników, po
po
uprzednim
uprzednim sprawdzeniu
sprawdzeniu ich
ich poziomu
poziomu optymizmu
optymizmu za
za
pomocą
pomocą skali
skali optymizmu,
optymizmu, zz zastosowaniem
zastosowaniem fMRI.
fMRI.
Badani,
Badani, po
po wysłuchaniu
wysłuchaniu opisów
opisów różnych
różnych sytuacji,
sytuacji, mieli
mieli
za
za zadanie
zadanie zasygnalizować
zasygnalizować przez
przez wciśnięcie
wciśnięcie przycisku
przycisku
moment
moment w
w którym
którym rozpoczynało
rozpoczynało się
się formowanie
formowanie
jakiegoś
jakiegoś skojarzenia
skojarzenia oraz
oraz gdy
gdy skojarzenie
skojarzenie było
było już
już
ustalone
ustalone (niezależnie
(niezależnie czy
czy "myśl"
"myśl" odnosiło
odnosiło się
się do
do
sytuacji
sytuacji zz przeszłości
przeszłości badanego
badanego czy
czy do
do sytacji
sytacji
hipotetycznej)
hipotetycznej) oraz
oraz oszacować
oszacować własny
własny stosunek
stosunek
emocjonalny
emocjonalny do
do podanej
podanej sytuacji.
sytuacji.
Sytuacje
Sytuacje pozytywne
pozytywne wydawały
wydawały się
się bliższe
bliższe w
w skali
skali czasu
czasu
ii bardziej
bardziej prawdopodobne
prawdopodobne niż
niż negatywne.
negatywne. Skojarzenia
Skojarzenia
dotyczące
dotyczące sytacji
sytacji pozytywnych
pozytywnych oddziaływały
oddziaływały bardziej
bardziej w
w
fazie
fazie formowania
formowania się
się niż
niż negatywnych
negatywnych (różnice
(różnice
skorelowane
skorelowane zz poziomem
poziomem optymizmu
optymizmu wykazywanym
wykazywanym
przez
przez badanego).
badanego). Mimo
Mimo że
że podobne
podobne struktury
struktury brały
brały
udział
udział w
w formowaniu
formowaniu skojarzeń
skojarzeń (niezależnie
(niezależnie od
od rodzaju
rodzaju
sytuacji)
sytuacji) zaobserowano
zaobserowano że
że dwa
dwa regiony
regiony są
są szczególnie
szczególnie
zaangażowane
zaangażowane w
w podejście
podejście optymistyczne:
optymistyczne: dziobowa
dziobowa
część
część przedniego
przedniego zakrętu
zakrętu obręczy
obręczy (rACC)
(rACC) oraz
oraz ciało
ciało
migdałowate.
migdałowate. Aktywność
Aktywność w
w tych
tych rejonach
rejonach ulega
ulega
obniżeniu
obniżeniu w
w rozważaniu
rozważaniu sytacji
sytacji negatywnej
negatywnej (mającej
(mającej
zaistnieć
zaistnieć w
w przyszłości)
przyszłości) oraz
oraz podwyższeniu
podwyższeniu zz
wyobrażeniami
wyobrażeniami sytuacji
sytuacji pozytywnych.
pozytywnych.
Dziobowa część przedniego zakrętu obręczy (rACC, po lewej) oraz
ciało migdałowate (po prawej).
Bibliografia:
1. Boyer TW, Byrnes JP. 2009 Adolescent risk-taking: integrating personal, cognitive, and
social aspects of judgment. J. Appl. Dev. Psychol. 30:23-33
2. Cypryańska M, Krejtz J. 2005. Nierealistyczny optymizm - optymizm przewidywań czy
zniekształcenia poznawcze przypadkiem optymistyczne? Studia psychologiczne.
43(4):37-48
3. Camchong J, Goodie AS, McDowell JE, Gilmore CS, Clementz BA. 2007. A cognitive
neuroscience approach to studying the role of overconfidence in problem gambling. J.
Gambl. Stud. 23:185-199
4. Erikson EH. 1950. Childhood and society.
5. Fromm E. 1955. The sane society.
6. Jahoda M. 1958. Current concepts of positive mental health.
7. Maslow A. 1950. Self-actualizing people : a study of psychological health.
8. Polivy J. 2001 The false hope syndrome unrealistic expectations of self-change. Int. J.
Obes. Relat. Metab. Disord. 25:S80-84
9. Price PC. 2001. A group size effect on personal risk judgment. Mem. Cognit. 29:578-586
10. Schacter DL, Addis JD. 2007 The optimistic brain. Nat. Neurosci. 10:1345-1347
11. Sharot T, Riccardi AM, Raio CM, Phelps EA. 2007. Neural mechanisms mediating
optimism bias. Nature 450:102-105
12. Taylor SE. 1983. Adjustment to threatening life events: a theory of cognitive adaptation.
Am. Psychol. 38:1161-1173
13. Taylor SE, Armor DA. 1996. Positive illusions and coping with adversity. J. Pers. 64: 873898
14. Weinstein ND. 1980. Unrealistic Optimism About Future Life Events. J. Pers. Soc. Psychol.
5:806-820
15. Weinstein ND, Marcus SE, Moser RP. 2005. Smokers' unrealistic optimism about their
risk. Tob. Control 14:55-59
http://www.biol.uw.edu.pl/sknn/