Edukacja przedszkolna w Hiszpanii

Ze Êwiata
Edukacja przedszkolna
w Hiszpanii
■ KRYSTYNA LUBOMIRSKA (Warszawa)
Miejsce wychowania przedszkolnego
w systemie edukacji
Edukacja przedszkolna jest pierwszym etapem systemu kszta∏cenia. Obejmuje dzieci od
urodzenia do 5 roku ˝ycia. Dzieci w wieku 6-11
lat ucz´szczajà do szko∏y poczàtkowej podzielonej na trzy cykle, po dwa lata ka˝dy. Obowiàzkowe szkolnictwo Êrednie obejmuje dzieci
w wieku 12-15 lat. M∏odzie˝ 16-17-letnia
ucz´szcza do dwóch klas maturalnych albo do
dwuletniej szko∏y zawodowej. Obowiàzek
szkolny realizujà uczniowie do 17 roku ˝ycia,
tzn. do matury lub uzyskania dyplomu szko∏y
zawodowej.
Edukacja przedszkolna, która przebiega
w dwóch cyklach (dzieci od 0 do 3 lat oraz od 3
do 6 lat) odbywa si´ w ró˝nego rodzaju placówkach:
– placówki pobytu dziennego dla dzieci od
urodzenia do trzeciego roku ˝ycia;
Kindergarten dla dzieci od 3 do 5 roku ˝ycia;
– przedszkola dla dzieci od urodzenia do 5
roku ˝ycia;
– pomoc edukacyjna w domu dla rodzin
z dzieçmi od 0 do 3 lat;
– przedszkole w domu pozwalajàce dziecku
i rodzicom prowadziç aktywnoÊç ukierunkowanà przez profesjonalistów;
– przedszkole „na odleg∏oÊç” w domach dla
dzieci, które mieszkajà w regionach wiejskich
lub w miejscach odosobnionych.
1)
Zob. Deseño curricular base. Educación Infantil, Madrid 1999, s. 82 i nast.
26
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
W Hiszpanii wychowaniem przedszkolnym obj´to 70% dzieci w wieku od urodzenia
do 5 lat.
Podstawowe cele edukacji ma∏ych
dzieci
Podstawowym zadaniem na tym etapie
kszta∏cenia jest dokonanie wyboru takiej koncepcji pedagogicznej1), dzi´ki której ukonkretniç mo˝na edukacyjne zamierzenia obejmujàce, przede wszystkim, rozwój mo˝liwoÊci i zdolnoÊci dziecka w zakresie zdolnoÊci motorycznych, poznawczo-j´zykowych, relacji interpersonalnych, dzia∏aƒ spo∏ecznych oraz równowagi i autonomii osobowej. Dlatego najbardziej
adekwatnym rodzajem koncepcji pedagogicznej jest pedagogika konstruktywistyczna, w ramach której jest mo˝liwe samodzielne konstruowanie wiedzy o Êwiecie i sobie samym.
Jednym z podstawowych rezultatów procesu edukacji przedszkolnej jest te˝ osiàgni´cie
przez dziecko mo˝liwoÊci w∏aÊciwej adaptacji
w szkole, gdzie nauka jest obowiàzkowa. Dlatego te˝ tak wielkà uwag´ skupia si´ na poznaniu
trudnoÊci dzieci w procesie rozwoju i uczenia
si´ oraz organizowania dziecku i jego rodzinie
pomocy edukacyjnej. Wiek przedszkolny uwa˝a si´ za najwa˝niejszy i najbardziej sprzyjajàcy
tworzeniu w∏aÊciwych podstaw pomyÊlnej kariery edukacyjnej dziecka.
Dzia∏alnoÊç edukacyjna w przedszkolu ma
na celu rozwój dziecka oraz jego mo˝liwoÊci
uczenia si´ przez:
poznawanie i kontrolowanie swojego cia∏a.
Poznawanie jego ograniczeƒ i mo˝liwoÊci oraz
nabywanie umiej´tnoÊci ruchowej. Nabywanie
umiej´tnoÊci troszczenia si´ o higien´ i podstawowe nawyki dbania o zdrowie;
1/2003
Ze Êwiata
nabywanie umiej´tnoÊci oceny swojej aktywnoÊci ruchowej w przedszkolu i poza nim
w trakcie zaspokajania podstawowych potrzeb
ruchowych i formy fizycznej w zabawie i kontaktach towarzyskich, demonstrujàc wzrastajàcy poziom autonomii, wiary w siebie, adekwatnej do swoich rzeczywistych mo˝liwoÊci. Nabywanie umiej´tnoÊci oceny sytuacji, w których
nale˝y prosiç o pomoc;
obserwowanie i eksplorowanie otaczajàcego Êrodowiska fizyczno-przyrodniczego. Rozpoznawanie w∏aÊciwoÊci najbardziej charakterystycznych elementów, które je tworzà. Odkrywanie relacji mi´dzy nimi. Uczenie si´ postawy uwa˝nej, poszukujàcej, twórczej;
przywo∏ywanie i zapami´tywanie ró˝nych
aspektów rzeczywistoÊci (przedmiotów, wydarzeƒ, sytuacji) oraz wytworów wyobraêni i wyra˝anie ich w zabawie symbolicznej i innych
formach reprezentacji (j´zyk, muzyka, plastyka, ekspresja ruchowa, matematyka);
pos∏ugiwanie si´ j´zykiem mówionym coraz
bardziej poprawnym i zrozumia∏ym przez innych. Nabywanie umiej´tnoÊci wyra˝ania swoich myÊli, uczuç, doÊwiadczeƒ oraz pragnieƒ
w formie adekwatnej do ró˝nych kontekstów
i sytuacji komunikowania si´ zgodnego z regu∏ami j´zyka. Nabywanie umiej´tnoÊci u˝ywania
j´zyka do planowania swoich dzia∏aƒ i kontrolowania swoich zachowaƒ;
poÊwi´canie uwagi i nabywanie umiej´tnoÊci szacowania form aktywnoÊci muzycznej,
plastycznej i ruchowej, aby w ten sposób poszerzaç i stosowaç w∏asne Êrodki wyrazu (malarstwo, modelarstwo, mimika, Êpiew, taniec)
przez zwi´kszanie i indywidualizowanie w∏asnych umiej´tnoÊci ekspresji;
nabywanie poczucia przynale˝noÊci do ró˝nych grup (rodzina, klasa, przyjaciele, szko∏a),
aby w nich aktywnie uczestniczyç oraz poznawaç ich swoiste cechy, normy i konwencje spo∏eczne rzàdzàce nimi. Uczenie si´ ustalania dobrych relacji w grupie oraz dbania o to, aby grupa nabiera∏a niepowtarzalnego charakteru;
nabywanie umiej´tnoÊci szanowania wi´zi
pomi´dzy rówieÊnikami, pomi´dzy dzieçmi
i doros∏ymi, aby w ten sposób nauczyç si´ odczytywaç i interpretowaç uczucia innych osób
i odpowiadaç na nie w sposób adekwatny. Prowadzi to do rozwoju postawy wspó∏pracy, po1/2003
mocy, wspó∏dzia∏ania i solidarnoÊci;
uczenie si´ dzia∏ania w grupach rówieÊniczych, wypowiadania swoich w∏asnych interesów, punktów widzenia, respektowania zdania
innych, przestrzegania granic czasowych wypowiedzi, a tak˝e dzielenia si´ przedmiotami, odraczania realizacji swoich ˝yczeƒ itp.;
poznawanie innych kultur oraz charakterystycznej kultury w∏asnej wspólnoty, do której
si´ nale˝y (zwyczaje, folklor, tradycje). Rozwijanie postawy szacunku i zainteresowania ró˝norodnoÊcià Êwiata.
Podstawowe za∏o˝enia programowe
edukacji ma∏ych dzieci
Edukacja ma∏ych dzieci jest okreÊlona
przez dwie idee podstawowe: rozwój dziecka
jest ciàg∏y, ale zmiany rozwojowe nie zachodzà
w jednakowy sposób i w jednakowym czasie
u wszystkich dzieci. Wyjàtkowy skok jakoÊciowy, niekwestionowany, dokonuje si´ pod koniec drugiego roku ˝ycia i polega na wejÊciu
w Êwiat symboli wzmocniony autonomià motorycznà, post´pem w rozwoju j´zyka, tworzeniem si´ interakcji spo∏ecznych oraz odkrywaniem swojej w∏asnej to˝samoÊci.
Ró˝nice w osiàgni´ciach dzieci oraz ró˝nice potrzeb ma∏ych dzieci, powody socjalne i organizacyjne uzasadniajà organizowanie edukacji przedszkolnej w dwóch cyklach (0-3; 3-5).
Jednak idea dotyczàca ciàg∏oÊci rozwoju decyduje o ciàg∏oÊci obszarów doÊwiadczeƒ dziecka
stanowiàcych jeden program dla obydwu cykli.
Druga idea, wspomniana na poczàtku tego
podrozdzia∏u, wed∏ug której zmiany rozwojowe nie zachodzà w jednakowy sposób i w jednakowym czasie u wszystkich dzieci, dotyczy
ró˝nicowania zadaƒ, sytuacji i Êrodków dla poszczególnych dzieci w poszczególnych cyklach
w poszczególnych obszarach (kr´gach) doÊwiadczeƒ.
Przedszkole i szko∏a poczàtkowa rozumiana jest w Hiszpanii jako organizator sytuacji
sprzyjajàcych rozwojowi i uczenia si´. Wynika
z tego koniecznoÊç wyboru i doboru pewnych
elementów, które pozwalajà budowaç dzia∏alnoÊç pedagogicznà w zró˝nicowanych obszarach (kr´gach) doÊwiadczeƒ dzieci. Wyra˝enie
„kr´gi doÊwiadczeƒ” nie jest przypadkowe i poWYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
27
Ze Êwiata
równuje si´ je z poj´ciem „zakres umiej´tnoÊci”. To w∏aÊnie wyznacza ramy dzia∏ania edukacyjnego w praktyce.
Obszary doÊwiadczeƒ sà nast´pujàce:
– to˝samoÊç i autonomia osobowa;
– odkrywanie Êrodowiska fizycznego i spo∏ecznego;
– komunikacja i reprezentacja.
Pierwszy z wymienionych obszarów (kr´gów) dotyczy post´pujàcej znajomoÊci przez
dziecko siebie samego. Wzrastajàca wiedza na
temat siebie samego, budowanie i poznawanie
obrazu siebie samego (samoÊwiadomoÊç) stwarza dziecku mo˝liwoÊci stosowania w∏asnych
Êrodków wyrazu, jakimi w ka˝dym momencie
dziecko rozporzàdza. W tym procesie identyfikacji i autonomii wyniki zale˝à od jakoÊci interakcji dziecka i otoczenia, w tym szczególnie od
jakoÊci interakcji z doros∏ym.
Drugi z tych obszarów zwiàzany jest oczywiÊcie z pierwszym przez stopniowe powi´kszanie
znajomoÊci otoczenia, wzrastajàcej wiedzy
o rzeczywistoÊci fizycznej i spo∏ecznej, nad którà dziecko zaczyna panowaç. Ta wiedza implikuje ustalanie reprezentacji Êwiata (przedmiotów, zwierzàt, osób, grup, Êrodowiska itp.), implikuje istnienie poczucia przynale˝noÊci (rodzina, kultura, grupa), implikuje budzenie szacunku, zainteresowania i znaczenia wszystkich
elementów, które integrujà dziecko ze Êwiatem.
Podstawowe znaczenie trzeciego obszaru
polega na poÊredniczeniu w relacjach pomi´dzy indywidualnoÊcià, jakà jest dziecko, i Êrodowiskiem. Charakterystyczne formy komunikacji i reprezentacji (werbalna, ruchowa, muzyczna itp.) s∏u˝à jako powiàzanie mi´dzy Êwiatem wewn´trznym i zewn´trznym, sà instrumentami, które umo˝liwiajà wyra˝anie interakcji, wiedzy, umiej´tnoÊci, uczuç, ˝yczeƒ oraz reprezentacji Êwiata. Rozwój aspektów komunikacji j´zykowej oraz Êrodków ekspresyjnych
strze˝e Êcis∏ego zwiàzku omawianego obszaru
z dwoma wczeÊniejszymi.
Wyró˝nione obszary (kr´gi) organizowania
doÊwiadczeƒ dzieci nie powinny pozwoliç nam
Cuaderno de ayuda para la crianza y la educación.
Para las familias con niños y ninas de cero a tres anos,
Barcelona 2000 oraz Indidadors de maltractament en els
infants i circuits d’actuació, Llobregat 2001.
2)
28
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
traciç z oczu ca∏oÊciowego, globalnego znaczenia, na które pozwala aktywnoÊç dziecka i jego
doÊwiadczenie. Takie podejÊcie tworzy opcj´
pedagogicznà, która znosi tradycyjny podzia∏
wiedzy na oddzielne przedmioty (np. zaj´cia
z matematyki, z przyrody, j´zyka itp.). TreÊci
ró˝nych obszarów organizowania doÊwiadczeƒ
i aktywnoÊci dziecka powinny tworzyç ca∏oÊç,
po∏àczonà pewnym wewn´trznym porzàdkiem,
dzi´ki któremu mo˝liwe sà do osiàgni´cia zamierzenia edukacyjne.
Zasady organizacji pracy z ma∏ym
dzieckiem
Relacje z rodzicami
Rodzina jest pierwszym Êrodowiskiem socjalizacji dziecka. W rodzinie dokonujà si´
pierwsze akty uczenia si´, ustalajà pierwsze
i najwa˝niejsze zwiàzki emocjonalne. W rodzinie dziecko przejmuje nawyki i obyczaje swojej
grupy spo∏ecznej i kulturowej. Jednym s∏owem,
to rodzina gra zasadniczà rol´ w rozwoju dziecka. Zatem jednym z podstawowych zadaƒ zespo∏u edukacyjnego w przedszkolu jest ustalenie zasad i form udzia∏u rodziców w pracy
przedszkola. Nauczyciel uzyskuje pierwsze informacje o dziecku od rodziców, nast´pnie
ustala si´ sposób wspó∏pracy. Pozwala to na budowanie zaufania mi´dzy nimi. W trakcie nast´pnych spotkaƒ analizuje si´ rozwój dziecka
we wszystkich jego aspektach: post´py oraz zaobserwowane trudnoÊci. W efekcie tego rodzice
nabierajà przekonania, ˝e ich dziecko jest
obiektem troski, opieki i uwagi pedagogicznej.
Mogà te˝ uczestniczyç w dzia∏alnoÊci edukacyjnej w przedszkolu bàdê jà obserwowaç.
Na podkreÊlenie zas∏uguje szeroko zakrojona pomoc2) w opiece i edukacji dziecka i jego
rodziny. Na terenie przedszkoli oraz poza nimi
istnieje rzeczywista mo˝liwoÊç pracy z dzieçmi
z trudnoÊciami w rozwoju i uczeniu si´. Dziecko takie nie jest traktowane jako dziecko trudne, ale jako dziecko, które ma trudnoÊci, a doroÊli sà ch´tni i zainteresowani ich rozwiàzywaniem. Uwa˝a si´, ˝e wiek przedszkolny to najodpowiedniejszy okres do rozwiàzywania trudnoÊci oraz wyrównywania ró˝nego rodzaju braków. Pomocà edukacyjnà obejmuje si´ dziecko
i jego rodzin´.
1/2003
Ze Êwiata
Wiek przedszkolny jako okres uczenia si´
przez odkrywanie znaczeƒ
Edukacj´ przedszkolnà traktuje si´ jako
etap, którego celem jest optymalizacja zdolnoÊci
i mo˝liwoÊci rozwojowych dzieci od 0 do 6 lat.
Oczekuje si´, ˝e na tym etapie edukacyjnym
dziecko poszerza stopniowo zakres doÊwiadczeƒ
oraz nabywa okreÊlonà wiedz´ i umiej´tnoÊci,
które wyposa˝ajà je w coraz wi´kszà autonomi´,
aby móc podejmowaç trudne wyzwania, jakie
proponuje ˝ycie codzienne. Uczenie si´ w tym
okresie ˝ycia przyczynia si´ w sposób zdecydowany do rozwoju, w miar´ jak staje si´ dla dziecka znaczàce. Aby uczenie si´ by∏o dla dziecka
przyjemne i znaczàce, powinno ono (dziecko)
móc ustaliç znaczàce relacje pomi´dzy swoim
dotychczasowym doÊwiadczeniem i nowym doÊwiadczeniem. Relacje te musi odczuwaç jako
nowe i odkryte przez siebie samego.
Uczenie si´ znaczàce wymaga intensywnej
pracy umys∏owej od dziecka, które je realizuje.
Proces konstruowania znaczeƒ polega na odkryciu powiàzania pomi´dzy nagromadzonymi
wczeÊniej doÊwiadczeniami a obecnym przedmiotem zainteresowania i nadaniu mu istotnego charakteru. W taki proces uczenia si´ w∏àczona byç powinna motywacja dziecka, zainteresowanie oraz wczeÊniejsza wiedza zdobyta
w przedszkolu lub poza nim.
Charakterystyka psychorozwojowa dziecka
w tym wieku podpowiada, aby proces uczenia
si´ konstruktywistycznego (tj. samodzielne
konstruowanie wiedzy) uwik∏aç w aktywnoÊci
odpowiadajàce temu okresowi ˝ycia dziecka.
Jak doskonale wiadomo, jest to zabawa, manipulacja oraz bezpoÊrednia eksploracja Êwiata
i otoczenia. Ta generalna zasada dzia∏a szczególnie wyraênie w odniesieniu do najm∏odszych, których sposób poznawania rzeczy zawiera mocny komponent sensoryczno-motoryczny. W edukacji przedszkolnej w Hiszpanii
zasad´ t´ stosuje si´ w pracy z dzieçmi podczas
ca∏ego tego etapu.
Nauczyciel obowiàzany jest dobieraç treÊci,
nad którymi pracuje razem z dzieçmi w taki
sposób, aby dziecko mog∏o powiàzaç je z wczeÊniejszymi doÊwiadczeniami. Sprzyja to tworzeniu propozycji dzia∏aƒ ze strony dzieci i przyczynia si´ do doskonalenia dzieci´cej strategii
1/2003
obserwacji i eksploracji Êwiata, podejmowania
nowych prób i dokonywania odkryç. W miar´
jak dzieci nabierajà umiej´tnoÊci rozumienia
i pos∏ugiwania si´ j´zykiem, zadania wyra˝one
w j´zyku przyczyniajà si´ do rozwoju nowych
strategii poznawczych, które wczeÊniej pojawia∏y si´ w znikomej postaci. J´zyk bowiem
przyczynia si´ do przeglàdu, rekonstrukcji i porzàdkowania wczeÊniej nabytych znaczeƒ.
Na czym polega ewaluacja w przedszkolu?
Dostosowanie programu, pomocy metodycznej dla ka˝dego dziecka, okreÊlenie zamierzeƒ edukacyjnych oraz rodzaju interwencji pedagogicznej wymagajà ciàg∏ej ewaluacji procesów nauczania i uczenia si´. Ewaluacja powinna stanowiç cz´Êç tego procesu w taki sposób,
aby w ka˝dym momencie mo˝liwe by∏o okreÊlenie sytuacji, potrzebnych materia∏ów i Êrodków
najbardziej odpowiednich. Indywidualna pomoc i wsparcie pozwoliç powinny na pokonanie
trudnoÊci przez dziecko i kontynuowanie procesu rozwoju. Ewaluacja nie polega na wydawaniu sàdu o dziecku i jego pracach, ale na
zbieraniu informacji koniecznych do szacowania i dopasowania odpowiedniej akcji edukacyjnej.
Kiedy dziecko przychodzi do przedszkola,
wychowawca zbiera informacje od rodziców
i pos∏uguje si´ nimi w pracy edukacyjnej. Informacje te uzupe∏niane sà bezpoÊrednimi obserwacjami dziecka w pierwszych dniach pobytu
w placówce. Poczàwszy od tego momentu, ewaluacja stanowi nieodzownà cz´Êç procesu
kszta∏cenia. Powinna byç stosowana we wszystkich sytuacjach edukacyjnych przez analiz´ post´pów i trudnoÊci dziecka. W nast´pstwie tej
analizy powinny byç zastosowane odpowiednie
metody pracy (pomocy) pedagogicznej stymulujàce rozwój. Jest to ewaluacja ciàg∏a i formatywna3). Zmiany rozwojowe tworzà si´ jako rezultat ró˝norodnych i odpowiednich dzia∏aƒ
edukacyjnych zmierzajàcych do osiàgni´cia zamierzonych celów.
W tej perspektywie myÊlenia ewaluacja
3)
Zob. Deseño currcular base. Educación Infantil,
Madrid 1999, s. 99 i nast.
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
29
Ze Êwiata
podtrzymuje rozwój, a b∏´dy i luki, jakie ujawniajà si´ w ró˝nych sytuacjach edukacyjnych,
mogà byç rozwiàzywane i naprawiane natychmiast. Ka˝dy b∏àd wskazuje na braki w reprezentacji Êwiata dziecka w zakresie okreÊlonego
wycinka rzeczywistoÊci. Brak ten wymaga uzupe∏nienia przez np. sformu∏owanie przez nauczyciela odpowiedniego pytania, propozycj´,
przypomnienie, podpowiedê itp. W ten sposób
analiza b∏´dów dzieci´cych nabiera charakteru
edukacyjnego. Wspomaga te˝ budowanie pozytywnego obrazu siebie samego. Dziecko nabiera przekonania, ˝e jest zdolne do przezwyci´˝ania trudnoÊci. Nabiera te˝ przekonania
o tym, ˝e jest doros∏y, którego trudnoÊci te interesujà i pomaga w ich pokonywaniu.
Obserwacja dzieci w ró˝nych sytuacjach
edukacyjnych, które sà organizowane w przedszkolu, jest jednà z technik poznawania dziecka. Nauczyciel powinien prowadziç obserwacj´
równie˝ w innych sytuacjach, np. podczas odpoczynku i posi∏ków, na korytarzu, itp., podczas okreÊlonych zadaƒ, zabaw, rysowania, or-
ganizowania przedstawieƒ teatralnych. Innym
polem obserwacji sà interakcje z rówieÊnikami
i doros∏ymi, podczas rozmów oraz zadaƒ specjalnych dla poszczególnych dzieci. W ka˝dym
przypadku obserwacja jako realizacja ewaluacji
nie mo˝e pomijaç równie˝ aspektów pozytywnych, o których dziecko powinno byç poinformowane.
Ewaluacja realizowana przez nauczyciela
nie s∏u˝y tylko do szacowania procesu rozwoju
i uczenia si´ dziecka. Cz´Êç tego procesu stanowi autoewaluacja, poniewa˝ dzieci te˝ nieustannie si´ oceniajà i budujà opini´ o swoich
zdolnoÊciach do uczenia si´.
Poniewa˝ podczas pobytu dziecka w przedszkolu opinia, jakà tworzy dziecko o sobie, zale˝y przede wszystkim od doros∏ego, nauczyciel
(doros∏y) jest obowiàzany formu∏owaç jà wed∏ug maksymalnie licznych kryteriów
dotyczàcych zachowaƒ, umiej´tnoÊci, kompetencji i mo˝liwoÊci.
Wyniki ewaluacji formatywnej powinny s∏u˝yç tak˝e rodzicom dziecka. ■
PROF. DR HAB. KRYSTYNA LUBOMIRSKA – Uniwersytet Warszawski. Wydzia∏ Pedagogiczny
U WA G A !
CZYTELNICY I PRENUMERATORZY
Prenumerat´ naszego czasopisma mo˝na zamówiç bezpoÊrednio w Wydawnictwie:
• bezp∏atny numer – 0-800-220-555 (w godzinach 9.00 – 15.00)
• fax – (022) 731-38-88, 731-38-08
• Internet: www.wsip.com.pl
30
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
1/2003