Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

Transkrypt

Państwowa Służba Hydrogeologiczna
http://psh.gov.pl/leksykon/leksykon_przydatnych_terminow/a-d.
html
A-D
Acrobat– znak pakietu programów firmy Adobe Systems Inc. Przeznaczonych do dokumentów w ich
oryginalnej formie. Ma zastosowanie do przetwarzania sformatowanych plików tekstowych z
procesora tekstowego – desktop publishing – do postaci pliku PDF (Portale Document Format). Plik
ten może być rozpoznawany przez aplikacje Aprobat Leader. Pliki PDF można wykorzystać do wielu
programów aplikacyjnych.
Abiotyczna degradacja (abiotic degradation) – rozpad związków chemicznych w wodach
podziemnych bez udziału działalności organizmów, polegający głównie na utlenieniu substancji,
sorpcji lub hydrolizie.
Adhezja (adhesion) - inaczej przyleganie, zjawisko połączenia miedzy warstwami powierzchniowymi
dwóch faz, np. stałej i ciekłej. A. jest efektem działania sił van der Waalsa i wiązań jonowych. Jest
szczególnie silna na powierzchni rozdziału faz ciekłych lub w przypadku całkowitego zwilżenia skały.
Miarą adhezji jest siła lub praca potrzebna do oderwania ciał, przypadająca na jednostkową
powierzchnię rozdziału faz.
Adsorbcyjna warstwa (absorbed layer) - warstewka wody utrzymywana na powierzchniach cząstek
ilastych siłami elektrostatycznymi. Woda silnie fizycznie związana.
Adhezyjne wody (adhesive water) – wody w porach i szczelinach skał związane siłami
molekularnymi na granicy fazy stałej i ciekłej z ziarnami mineralnymi. Wody te tworzą ciągłą
warstewkę i maja odmienne właściwości fizyczne do wód wolnych (grawitacyjnych).
Adwekcja (advection) –proces transportu materii lub ciepła...
wody uczestniczące w transporcie adwekcyjnym i zawierające rozpuszczone składniki chemiczne lub
ciepło. Dotyczy całości masy wody podziemnej podlegające przepływowi. Transport ten ma kierunek i
średnią prędkość liniową zgodną ze strumieniem wody. Adwekcja zależy od wodoprzewodności
ośrodka skalnego, gradientu hydraulicznego oraz od porowatości efektywnej.
AIR 15N (AIR 15N reference) - wzorzec izotopowy azotu, powietrze atmosferyczne
Aktualizacja warstw informacyjnych (updating of information layers) - działanie dostosowujące
prezentowane w bazie danych GIS MhP informacje o jakości i dynamice wód podziemnych oraz
informacje o oddziaływaniu obiektów i o przedsięwzięciach gospodarczych, wpływających na stan
wód podziemnych, do wyników bieżącej obserwacji stanu jakości i dynamiki wód podziemnych oraz
zmieniającego się oddziaływania tych obiektów i przedsięwzięć.
Algorytm (algorithm) – ciąg logiczny działań prowadzących do rozwiązania określonego zadania.
Zbiór zdefiniowanych instrukcji, przebiegającej według ustalonej kolejności w celu wykonania
określonych operacji.Do pisania algorytmów używany jest →język programowania. Algorytm stanowi
główną część programu komputerowego.
Algorytmiczny język (algorithmic language) → język algorytmiczny
Alkaliczność (alkalinity) - miara pojemności do do neutralizacji kwasów...
właściwość wody spowodowana obecnością wodorotlenków, wodorowęglanów i węglanów metali
alkalicznych i ziem alkalicznych a także boranów, fosforanów i siarczanów wymienionych metali.
Inaczej zasadowość wody. A. Podawana jest w mval/l.
AltaVista – wyszukiwarka internetowa, popularna również w Polsce.
AMS (accelaration mass spektrometry) - akceleratorowa spektrometria masowa
Wydrukowano dnia 2017-03-02 7:10:58, strona: 1/13
html
Analogowy komputer (analog computer) – komputer analogowy jest urządzeniem przyjmującym i
przetwarzającym dane w sposób ciągły. Wielkości parametrów wewnętrznych tego komputera są
proporcjonalne do zadawanych danych, np. wykorzystując analogię elektryczną. Każda wielkość
fizyczna występująca w rozwiązywanym problemie jest reprezentowana w komputerze przez
wartość zmieniającą napięcie w sposób ciągły. Komputery analogowe są stosowane w sytuacjach,
gdy ciągła reprezentacja danych jest bardziej użyteczna, np. do symulacji i sterowania procesami w
przemyśle.
Wróć
Analiza pipetowa - metoda analizy granulometrycznej, w której wykorzystano na prawo Stokesa.
Stosowana jest do oznaczeń najdrobniejszych frakcji gruntu. Po przygotowaniu zawiesiny z próbki
gruntu o znanym ciężarze i wlaniu jej do cylindra miarowego, w określonych interwałach czasu
pobiera się pipetą ze stałej głębokości cylindra pewną objętość zawiesiny, następnie po odparowaniu
wody i wysuszeniu pozostałe części stałe (naważki), są ważone i podawane w % ciężaru próbki
wziętej do analizy. W kolejnych naważkach oznaczana jest ilość cząstek o średnicy mniejszej od dt,
gdzie: t jest czasem jaki upłynął od momentu wlania zawiesiny do cylindra do chwili poboru próbki
zawiesiny. Wyniki pozwalają na sporządzenie krzywej uziarnienia gruntu.
Animacja (animation) – stwarzanie wrażenia ruchu obrazu polegające na szybkiej sekwencji
statycznych obrazów, z których każdy jest minimalnie przesunięty w stosunku do poprzedniego.
Oprogramowanie automatycznie generuje zbór kolejnych, pośrednich obrazów.
Aparat Casagrande’a (Casagrande apparatus)- urządzenie laboratoryjne do oznaczania granicy
płynności. Składa się z podstawy wykonanej z twardej gumy i metalowej miseczki do której
wprowadza się pastę gruntową. Urządzenie mimośrodowe powoduje unoszenie i spadek miseczki na
podstawę. Obracając korbką z szybkością 2 obrotów na sekundę obserwujemy bruzdę wykonaną
standaryzowanym ostrzem w paście gruntowej do momentu zejścia się krawędzi bruzdy. Opis
urządzenia i warunki badania podano w normie PN-88/B-04481.
Aparat Proctora (Proctor apparatus) - przyrząd skonstruowany do oznaczenia wilgotności
optymalnej gruntu, tj. wilgotności odpowiadającej jego największemu zagęszczeniu. Zagęszczenie to
uzyskuje się przez ubijanie próbki gruntu w cylindrze o standaryzowanej konstrukcji, podanej w
normie PN-88B/-04481.
Aparat skrzynkowy - urządzenie stosowane do pomiarów wytrzymałości na ścinanie przez pomiar
naprężenia całkowitego. Próbka gruntu umieszczana jest w dwudzielnej w płaszczyźnie poziomej
skrzynce metalowej o standaryzowanych wymiarach. Dolna część skrzynki jest przymocowana do
podstawy (stołu), natomiast górna ma możliwość przesuwania się pod wpływem przyłożonej, znanej
siły. Siła ścinająca działa zatem w kierunku poziomym. Siła ta jest zwiększana do momentu
przesunięcia się górnej części skrzyni - ścięcia próbki gruntu. Aparat trójosiowego ściskania - urządzenie służące do pomiaru kąta tarcia wewnętrznego i
spójności gruntu oraz do wyznaczenia naprężeń efektywnych i całkowitych. Próbka do pomiaru ma
kształt walca umieszczana jest w osłonie gumowej a następnie w szklanej komorze wypełnionej
wodą, która może wywierać wymagane ciśnienie na powierzchnię walca. Obciążając próbkę
narastającą pionową siła osiową, możliwe jest uchwycenie przemieszczeń próbki wzdłuż powierzchni
ścięcia.
APL – język programowania wysokiego poziomu, stosowany do interaktywnych zastosowań.
Wyróżnia się zwięzłą składnią (syntax). Nazwa pochodzi od a programming language.
Aplet (applet) – program obsługujący przeglądarkę, np. Geomedia, może być udostępniany w sieci
WWW.
html
Apple – firma założona w 1976 r. produkująca komputery osobiste znane pod nazwą Macintosh.
ASCII – nazwa standardowego kodu służącego do wymiany danych i informacji między systemami
komputerowymi. Nazwa pochodzi od American Nationale Standard Code for Information
Interechange. Jest kodem 7 bitowym, wykorzystującym wartości binarne. Stąd 2 do potęgi 7 daje
zbiór 128 różnych znaków. Zbiór zawiera znaki alfanumeryczne, znak odstępu, znaki specjalne i
znaki sterujące.
Asymilacja węgla (Carbon fixation) sposób przyswajania przez rośliny dwutlenku węgla, różni się w
roślinach C3, C4 i CAM
Wróć
Atrybut (attribute) – określona właściwość lub cecha przedmiotu, np. w oprogramowanich GIS.
Atterberga granice (Atterberg limit) - inaczej →granice konsystencji. Atterberg – szwedzki
gleboznawca działający na przełomie XIX i XX w.
Azymut otworu wiertniczego - kąt między płaszczyzną południka ziemskiego przechodzącego
przez punkt otworu wiertniczego na powierzchni terenu a płaszczyzną pionową przechodzącą przez
otwór wiertniczy na jego długości.
Bagno (swamp) – nazywane także obszarem zabagnionym, jest pozbawiony strefy aeracji
(nienasyconej) w przeważającej części i porośnięte hydrofilną roślinnością. Powstają w obniżeniach
terenu o utrudnionym spływie powierzchniowym, w misach zarastających jezior lub lagun
nadmorskich, w starorzeczach w dolinach rzek. Występujące wody mogą być słodkie (zwykłe) lub
słone (słonawe), szczególnie w strefie wybrzeża w klimacie umiarkowanym lub na równinach w
strefie klimatu stepowego i pustynnego. Gromadzą duże ilości wód i często występują w obszarach
bezodpływowych.
Bajt (byte) – jednostka danych zawierająca 8 →bitów.
Balneologia i surowce balneologiczne - balneologia jest jedną z najstarszych dziedzin medycyny
uzdrowiskowej zajmująca się badaniem właściwości kopalin leczniczych (peloidów, wód leczniczych,
wód termalnych) oraz zastosowaniem ich w lecznictwie, zwłaszcza terapii chorób przewlekłych... cd
Wody
lecznicze
w
uzdrowiskac
h
statutowych
Złoża surowców balneologicznych
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
Busko-Zdrój
Ciechocinek
Cieplice
Czerniawa-Zdrój
Długopole-Zdrój
Duszniki-Zdrój
Goczałkowice-Zdrój
Horyniec-Zdrój
Iwonicz-Zdrój
Jedlina-Zdrój
Kamień Pomorski
Kołobrzeg
Konstancin-Jeziorna
Krynica-Zdrój
Kudowa-Zdrój
Lądek-Zdrój
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
Polanica-Zdrój
Polańczyk
Połczyn-Zdrój
Przerzeczyn-Zdrój
Rabka-Zdrój
Rymanów-Zdrój
Solec-Zdrój
Sopot
Swoszowice
Szczawnica
Szczawno-Zdrój
Świeradów-Zdrój
Świnoujście
Ustka
Ustroń
Wapienne
html
poza
uzdrowiska
mi,
wykorzystyw
ane do
celów
leczniczych
pozostałe
0. Muszyna
0. Nałęczów
0. Piwniczna-Zdrój
0. Wieniec-Zdrój
0. Wysowa
0. Żegiestów-Zdrój
0.
0.
0.
0.
0.
Dębowiec
Dziwnówek
Krzeszowice
Lubatówka
Marusza
0.
0.
0.
0.
Mateczny
Wełnin
Zabłocie
Las Winiarski
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
Andrzejówka
Głębokie
Gorzanów
Jeleniów
Kotuń
Krościenko n. D
Latoszyn
Leluchów
Łagów
Łomnica-Zdrój
Międzywodzie
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
Milik
Stare Bogaczowice
Stare Rochowice
Stary Wielisław
Szczawa
Szczawina
Trzebnica
Tylicz
Zubrzyk
Dobrowoda
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
Bronowo
Bronów
Dziwogóra
Izera-Skalno
Jakuszce
Kamień Pomorski
Kołobrzeg
Majdan Wielki I
Międzyzdroje
Niedrzwica II
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
0.
Podemszczyzna
Podsokołda
Płachcin
Rudołtowice
Ustka
Wieniec
Wojdal V
Zabłocie
Porzecze
Kolnica
torfy
Wróć
Barwa gruntu (Ground colour) - cecha fizyczna gruntu wynikająca z jego wilgotności i składu
mineralnego, czasem domieszek, określana w analizie makroskopowej. B.g. określa się na
powierzchni przełamanej próbki o naturalnej wilgotności. Podawana jest barwa podstawowa, odcień i
intensywność barwy.
Basic język programowania (Basic language) – grupa języków programowania, dla których
utworzono nazwę od skrótów w jęz. angielskim: beginners all-purpose symbolic instruction code.
Baza danych (database) – zbiór uporządkowanych danych, np. z hydrogeologii regionalnej – baza
mapy hydrogeologicznej, zapewniający dogodny dostęp i umożliwiający ich przetworzenie.
Bilans wodno-gospodarczy wód podziemnych ( economic balance of groundwater) porównanie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych ze stanem ich zagospodarowania, celem
wskazania istniejącego w obszarze bilansowym albo stanu dostępnych rezerw zasobowych w
jednostce bilansowej. Vide: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 3.10.2005 r. w sprawie
szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać dokum. hydrogeol…, (Dz.U. Nr 201, poz. 1673).
Bilans wodno-gospodarczy wód podziemnych jest opracowaniem analityczno-rachunkowym,
wykonanym dla określonego obszaru bilansowania wód podziemnych, obejmującym ilościowe i
jakościowe porównanie dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych z poborami wód podziemnych,
które - w zależności od rodzaju bilansu - są wyrażone przez:
html
pobory wód podziemnych, stwierdzone w okresie, dla którego jest sporządzany bilans (bilans
stanu aktualnego);
pobory wód podziemnych, określone w nabytych prawach do szczególnego korzystania z
zasobów wód podziemnych oraz pobory wynikające ze zwykłego korzystania z zasobów tych
wód (bilans stanu formalno-prawnego);
pobory wód podziemnych, niezbędne dla pokrycia potrzeb użytkowników zasobów wód
podziemnych spodziewanych w określonej perspektywie czasowej (bilans stanu
perspektywicznego).
Celem bilansu wodno-gospodarczego wód podziemnych jest:
ocena stanu użytkowania dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych i rozpoznanie zagrożeń
dla równowagi ilościowej i jakościowej tych zasobów, w szczególności identyfikacja rezerw i
deficytów dyspozycyjnych zasobów wód podziemnych;
ocena wpływu poborów i użytkowania wód podziemnych na stan wód powierzchniowych oraz
ekosystemów lądowych od wód podziemnych zależnych;
utworzenie podstaw dla określenia warunków korzystania z wód jako dokumentu regulującego
wydawanie i rewizje pozwoleń wodno-prawnych na pobór i odprowadzanie ścieków.
Bilans wodno-gospodarczy wód podziemnych jest sporządzany w obszarze, który spełnia wymogi
kryteriów hydrogeologicznych, hydrologicznych, ekologicznych i gospodarczych, ustalonych z
uwzględnieniem możliwości rozpoznania elementów bilansu. Biorąc pod uwagę opisane wyżej
uwarunkowania, można sformułować następującą definicję.
Bit – najmniejsza jednostka informacji i pamięci w binernym systemie komputera. Jest to każda z
dwóch cyfr 0 i 1 używana w obliczeniach jako wewnętrzna reprezentacja liczb. Nazwa pochodzi z jęz.
angielskiego: binary digit.
Bmp - rozszerzenie nazwy pliku w formacie →mapy bitowej
BTEX – węglowodory pierścieniowe (benzene, toluen, etylo-benzen, xylen)
Wróć
But rurowy (casing shoe) - początek kolumny rur okładzinowych w kształcie stalowego pierścienia,
najczęściej zaostrzonego i rozszerzonego u dołu, który toruje drogę kolumny rur podczas ich
opuszczania lub wciskania do otworu wiertniczego.
CAD (computer aided design) – oprogramowanie pozwalające na wspomaganie komputerowe np.
projektów
CAH (chlorinated aliphatic hydrocarbons) – chlorowane nasycone węglowodory
CDT (Canon Diablo Troilit) – wzorzec izotopowy siarki
Cebertyzacja (electroosmotic metod) - metoda wykorzystująca zjawisko elektroosmozy, stosowana
do elektrochemicznego zeskalenia gruntów drobnoziarnistych i pylastych. Metoda wzmacniania
podłoża budowlanego. Przepływ prądu stałego między elektrodami umieszczonymi w gruncie
wywołuje zjawiska elektrokinetyczne powodujące przenikanie roztworów do przestrzeni
międzyziarnowych gruntu na miejsce wody, np. chlorku wapnia lub szkła wodnego. Jest to zarazem
metoda odwodnienia gruntu. Nazwa pochodzi od prof. Cebertowicza z Politechniki Gdańskiej.
Cecha (feature) – stosowana w GIS jednostkowa informacja na temat określonego obiektu,
html
stosowana do opisu na mapach cyfrowych.
Cementacja (cementation, grounding) - W budownictwie metoda stabilizacji gruntu poprzez
wprowadzenie do niego mleczka cementowego, które wiąże w porach lub szczelinach gruntu. W
górnictwie c. stosowana jest do uszczelnienia górotworu w rejonie wyrobisk. W wiertnictwie c.
stosowana jest do zamykania poziomów wodonośnych, gazowych lub roponośnych. W geologii c. jest
jednym z etapów diagenezy i polega na lityfikacji osadów oraz wytrącaniu się (nukleacji) substancji
mineralnej w przestrzeniach międzyziarnowych.
Cementowanie rur okładzinowych (case-hardening) - w wiertnictwie, tłoczenie zaczynu
cementowego do przestrzeni między →rurami okładzinowymi a ścianą otworu wiertniczego, w celu
zamknięcia poziomu wodonośnego, oddzielenia poziomów gazonośnych i roponośnych, np. przy
zmianie kolumny rur.
Cementowanie otworu - sposób likwidacji otworu wiertniczego przez wypełnienie wewnętrznej
jego przestrzeni zaczynem cementowym.
Chwilowy hydrogram jednostkowy - hydrogram powstały z zapisu przepływu względem czasu w
cieku (reakcji zlewni) na opad efektywny w bardzo krótkim okresie czasu (opad chwilowy).
Ciecz binghamowska (Bingham liguid, B. plastic) - idealne ciało plastyczne o stałej lepkości.
Przepływ jej rozpoczyna się gdy przekroczona zostanie krytyczna dla niej wartość naprężenia, równa
granicy płynięcia (początkowe naprężenia ścinające). Przykładem cieczy binghamowskich
(nieniutonowskich) są płuczki wiertnicze. Ciecze plastyczno-lepkie.
Ciecz doskonała (ideal fluid) - ciecz modelowa w opisie matematycznym zjawisk i procesów w
mechanice płynów. Jest cieczą jednorodną, nieściśliwą, nie przewodzi ciepła, pozbawiona lepkości.
Nie paruje i nie zamarza oraz nie zawiera rozpuszczonych gazów.
Ciecz newtonowska (Newtonian fluid) - ciecz, dla której naprężenia styczne między poruszającymi
się cząstkami są funkcją prędkości ścinania w postaci linii prostej. Nachylenie tej prostej jest równe
→współczynnikowi lepkości dynamicznej. Ciecz mająca lepkość, lecz nieściśliwa.
Ciecz niezwilżająca (non-wetting liquid) - ciecz o dużym napięciu powierzchniowym, tworząca
menisk wypukły na kontakcie z fazą stałą, np. rtęć w naczyniu szklanym. Ciecz przechłodzona (supercooled liquid) - ciecz, której temperatura jest niższa o od jej
temperatury krzepnięcia lecz pozbawiona ośrodków krystalizacji pozostaje w stanie płynnym.
Wróć
Ciecz przegrzana (superheated liquid) - ciecz o temperaturze wyższej niż jej temperatura wrzenia
przy danym ciśnieniu, a która mimo to nie wykazuje wrzenia, np. wody gejzerów.
Ciecz plastyczna (Bingham plastic) - ciecz nienewtonowska o właściwościach plastyczno-lepkich.
→C. binghamowska
Ciecz rzeczywista (real liquid) - ciało o określonej objętości, lecz bez określonej postać (kształtu) w
warunkach naturalnych. C. rz. wyróżnia się lepkością.
Ciecz tiksotropowa (thixotropic liquid) - ciecz wykazująca właściwości tiksotropowe, polegające na
przejściu żelu w zol pod wpływem wstrząsów lub mieszania. Płuczki wiertnicze są c. tiksotropowymi.
Ciecz zwilżająca (wetting liquid) - ciecz o niskim napięciu powierzchniowym, która na granicy fazy
stałej (np. ścianka naczynia) wykazuje menisk wklęsły. Przykładem może być woda zwykła (słodka)
html
na kontakcie ze szkłem.
Cieki sztuczne - urządzenia do prowadzenia wody powierzchniowej, które dzielimy na: rowy – o
sztucznym korycie i o szerokości od 0,5 do 2,5 m (często wypełnione wodą tylko okresowo) i kanały –
sztuczne arterie lub drogi wodne, o przekroju trapezowym, wyposażone w urządzenia
hydrotechniczne, mające zabezpieczone skarpy.
Cień opadowy - obszar występujący po stronie zawietrznej pasma górskiego, wzniesień lub
wysokiej przeszkody terenowej, gdzie wysokość opadów jest znacząco mniejsza niż po stronie
napływu mas powietrza.
Cieplica (therma) - źródło wyprowadzające na powierzchnię wody ciepłe o temperaturze ponad 20
oC na wypływie.
Ciężar objętościowy gruntu (bulk density of soil) - ciężar objętościowy gruntu γo wyznaczany jest
z ilorazu ciężaru jednostki objętości próbki gruntu w stanie naturalnym do jej objętości V. Ciężar
objętościowy próbki obejmuje szkielet gruntowy - fazę stałą (cząstki stałe), f. ciekłą i f. gazową.
Ciężar właściwy gruntu (specific gravity) - ciężar właściwy (skały) gruntu γ oznacza stosunek
ciężaru szkieletu gruntowego (cząstek fazy stałej) do objętości tego szkieletu (bez porów) w badanej
próbce. Próbka suszona jest przed ważeniem w temperaturze 1050C.
Ciśnienie absolutne (absolute pressure) - ciśnienie obliczone względem próżni absolutnej. Inaczej
c. bezwzględne.
Ciśnienie artezyjskie (artesian pressure, piezometric pressure) - ciśnienie piezometryczne,
którego wielkość umożliwia wypływ wód podziemnych z otworu wiertniczego na powierzchnię terenu
(samowypływ).
Ciśnienie całkowite (total pressure) - ciśnienie równe sumie ciśnienia dynamicznego i statycznego,
czyli wynikających z wysokości słupa wody (c. hydrostatyczne) i prędkości przepływu wód, zgodnie z
prawem Bernoulliego.
Ciśnienie dynamiczne (dynamic pressure) - ciśnienie płynu powstające w wyniku gwałtownego
zahamowania strumienia płynu (do prędkości u = 0), np. podczas skierowania strumienia płynu na
pionową ścianę. Ciśnienie efektywne (effective stress) – różnica między ciśnieniem całkowitym w określonym
punkcie gruntu a ciśnieniem płynu w porach gruntu w tym punkcie.
Ciśnienie kapilarne (capilary pressure) - ciśnienie wody w kapilarach, tzn. naczyniach
włoskowatych, wywołane napięciem powierzchniowym na granicy faz. C.k. powstaje wskutek sił
napięcia powierzchniowego s na zakrzywionej powierzchni cieczy (menisk cieczy), jest wprost
proporcjonalne do krzywizny (promienia krzywizny σ) powierzchni zwilżenia. C.k. opisuje prawo
Laplace’a: Pσ = 2σ.r -1. C.k. charakteryzuje stan w którym siły powierzchniowe w porach są
równoważone siłą ciężkości cieczy.
Wróć
Ciśnienie krytyczne (critical pressure) - ciśnienie najniższe przy którym w danej temperaturze
następuje przejście z fazy gazowej do płynnej, np. skropleniu ulega gaz lub para wodna przechodzi w
stan płynny.
Ciśnienie nasyconej pary wodnej - ciśnienie pary wodnej w powietrzu atmosferycznym w stanie
nasycenia parą wodną, najwyższe w danej temperaturze.
html
Ciśnienie parcjalne (partial pressure) - ciśnienie jednego składnika mieszaniny gazów. Ciśnienie
parcjalne CO2 w atmosferze wynosi 10 -5 atm. lub 360 ppm. Całkowite ciśnienie atmosfery mieszaniny gazów, jest równe sumie ciśnień cząstkowych (parcjalnych) poszczególnych jej
składników.
Ciśnienie piezometryczne (piezometric pressure) - ciśnienie określone jako wysokość
hydrauliczna, odpowiada wysokości hydraulicznej w wybranym punkcie warstwy wodonośnej. Jeżeli
dotyczy wód zwykłych (słodkich) odpowiada rzędnej zwierciadła w ód podziemnych.
Ciśnienie górotworu (geostatic pressure,) - ciśnienie w ośrodku skalnym wywołane działaniem
sił litostatycznych i geodynamicznych. C.g. na danej głębokości obliczane jest z sumy iloczynów
przyśpieszenia siły ciężkości, miąższości kolejnej warstwy w profilu pionowym i jej średniej gęstości.
Inaczej przestrzenny stan napięcia w górotworze.
Ciśnienie petrostatyczne (rock pressure) - ciśnienie p na głębokości z pochodzące od ciężaru
„kolumny” warstw skalnych nad izolowaną warstwą wód głębinowych. Stąd: p = z.γo , gdzie: γo średni ciężar objętościowy skał w nadkładzie.
Ciśnienie porowe wody - ciśnienie przenoszone przez wodę w porach lub szczelinach w ośrodku
skalnym (gruncie), jego przyrost może być wywołany obciążeniem gruntu.
Ciśnienie robocze (working pressure) - ciśnienie w jakim dopuszczalna jest praca urządzenia
ciśnieniowego, np. w wiertnictwie. Powinno być niższe o wielkość wynikającą ze współczynnika
bezpieczeństwa od wyznaczonej maksymalnej wytrzymałości urządzenia.
Ciśnienie spływowe - powodowane jest przepływem wody zgodnie z działaniem siły ciężkości.
Napór ciśnienia spływowego So obliczany jest z ilorazu objętości gruntu przez który przesącza się
woda Vw, ciężaru właściwego wody γw oraz spadku hydraulicznego wody gruntowej i, ze wzoru: So
= Vw.γ w.i
Ciśnienie wody (hydrostatic pressure) - iloraz ciężaru słupa wody G przez powierzchnię na którą
on oddziaływuje F według zależności: p = G/F. Rozpisując ciężar G i objętość słupa wody V, można
zapisać: p = ρ.g.H,
gdzie: ρ - gęstość wody, g - przyśpieszenie siły ciężkości i H -wysokość słupa wody.
Dla wód zwykłych (słodkich) można w przybliżeniu do 1,5% przyjmować wartość ciśnienia jako
wysokość słupa wody w metrach lub ciśnienia p w kPa równego 10H w m. W układzie SI 1Pa = 1
N/m2.
Ciśnienie złożowe - ciśnienie wywierane na określonej głębokości przez ciecz wypełniającą pory lub
szczeliny w ośrodku skalnym, którego wielkość jest równa iloczynowi wysokości słupa wody i jej
średniego ciężaru objętościowego. Anomalie ciśnienia złożowego wyznaczają miejsca, w których
wielkość pomierzonego ciśnienia złożowego odbiega od podanej zasady. Mianem c.z. jest jednostka
siły na jednostkę powierzchni.
Wróć
Ciśnienie zredukowane (reduced pressure) - ciśnienie wody na poziomie odniesienia, który
może znajdować się na głębokości z poniżej spągu warstwy wodonośnej. Stąd: p. = h.g + zg, gdzie:
h - wysokość słupa wody w warstwie wodonośnej; g - ciężar objętościowy wody. Ciśnienie
zredukowane pozwala wyeliminować różnice w pomiarach ciśnień wód podziemnych w różnych
punktach warstwy wodonośnej.
Chlor 36Cl - powstaje głównie w stratosferze i troposferze. W stratosferze podstawowym procesem
html
powodującym powstawanie 36Cl jest spalacja (ang. spallation - kruszenie) 40Ar cząstkami
promieniowania kosmicznego w wyniku reakcji 40Ar (x,x’,a) 36Cl a także aktywacja neutronowa 36Ar
w reakcji 36Ar (n, p) 36Cl.
W troposferze izotop 36Cl powstaje głównie w wyniku aktywacji neutronowej argonu wg schematu
36Ar (n, p) 36Cl i aktywacji neutronowej chloru z aerozolu wody morskiej wg reakcji 35Cl (n, b)
36Cl.Okres półtrwania 36Cl wynosi 3,01 x 105 lat, a w wyniku przemiany b- powstaje głównie trwały
izotop siarki 36S.Próby z bronią jądrową prowadzone w latach 1951-1960 doprowadziły do ponad
tysiąckrotnego wzrostu ilości 36Cl w atmosferze od ok. 0,01 kg do ok. 25 kg. To maksimum może być
jeszcze bardzo długo wykorzystywane do „datowania” wód podziemnych, które infiltrowały po 1960
roku.
Collinsa wykres (Collins diagram) - graficzna prezentacja wyników analizy chemicznej wód
podziemnych w formie pionowych pasków połączonych krawędziami; pasek po lewej stronie zawiera
stężenia kationów w mval/l, podane odpowiednio w skali długości paska, na pasku prawym
analogicznie stężenia anionów. Stosowane jest także odwzorowanie stężenia w mval/l odnoszące się
do powierzchni pasków w mm2.
Craig’a wykres (Craig’s diagram) – światowa linia opadów (WMWL – World Meteoric Water Line) zależność liniowa pomiędzy zawartością 18O i deuteru (D) w opadach atmosferycznych w myśl
równania:
δ D = 8 δ 18O + 10
Zależność ta zwana również „linią meteoryczną” odnosi się do półkuli północnej, (z wyjątkiem
obszaru śródziemnomorskiego) i jest jedną z podstaw interpretacyjnych metody izotopów stabilnych
tlenu i wodoru.
CRDS – spektroskopia laserowa (cavity ring down spectroscopy)
Cyfra binarna (binary digit) - każda z dwóch cyfr 0 i 1 używana w binarnych systemach
komputerowych.
Cykl freatyczny (freatic cycle) - fluktuacja poziomu wód gruntowych obejmująca okres jego wzniosu i
opadania a w przypadku wód o zwierciadle napiętym; okres wzrostu i spadku ciśnień
piezometrycznych. Wahania stanów wód podziemnych wywołane np. reakcją na zasilanie i drenaż
systemu wodonośnego.
Cykl hydrologiczny (hydrologic cycle) – proces przenoszenia mas wody w →hydrosferze,
obejmującej wody powierzchniowe, atmosferę i litosferę, nazywany zamkniętym obiegiem wody.
Obieg wód mobilizowany jest energią słoneczną. Obejmuje zjawiska: parowania, transportu w
atmosferze, kondensację pary wodnej, opady atmosferyczne, spływ powierzchniowy, infiltrację wód
do ośrodków skalnych, retencję i odpływ podziemny. Wyróżniane są duży i mały obieg wody.
Czas dostępu (available time) – okres czasu, w którym system komputerowy może być użytkowany
przez potencjalnego użytkownika.
Czas migracji pionowej wody - czas przesączania wody lub zanieczyszczeń konserwatywnych to
przez strefę aeracji do strefy saturacji wód podziemnych. Wielkość c.m.p. w warstwie jednorodnej
wyznaczana jest najczęściej ze wzoru Bindemana w modyfikacji Macioszczyka:
tp = M/U = 1/Wo(Ie2.k’)1/3
gdzie: tp - czas przesączania przez warstwę gruntu o miąższości M strefy aeracji;
html
U - prędkość rzeczywista przesączającej się wody;
Wo - wilgotność objętościowa gruntu, od 0,1 dla piaskowców do 0,5 dla namułów;
Ie - infiltracja efektywna;
k’ - współczynnik przesączania (pionowej filtracji) określonej warstwy w strefie aeracji
Wróć
Czas przepływu wód podziemnych – (time of groundwater flow) jest to czas w którym woda
podziemna przepływa pomiędzy poszczególnymi punktami obserwacyjnymi. W przypadku
zastosowania metody znacznikowej z wykorzystaniem znaczników sztucznych jest to czas
odpowiadający I momentowi (środkowi ciężkości) krzywej przejścia znacznika. Jeśli otwór iniekcyjny położony jest w strefie zasilania, czas przepływu wody równa się jej „wiekowi”.
Czas wymiany polowej pojemności wodnej gleb [MRT] – czas wymiany całości wody wolnej
zawartej w glebie i w porach utworów strefy aeracji w drodze procesu infiltracji efektywnej wód
opadowych. W ocenie naturalnej podatności na zanieczyszczenia parametr ten jest określany dla
ustalenia średniego czasu dotarcia zanieczyszczeń konserwatywnych rozpuszczonych w wodzie,
migrujących przez strefę aeracji z powierzchni terenu do warstwy wodonośnej. Dla ogólnej oceny
naturalnej podatności na zanieczyszczenie pierwszego poziomu wodonośnego w skałach
szczelinowych, szczelinowo-porowych i szczelinowo-krasowych brana jest pod uwagę woda zawarta
w szczelinach i w porach aktywnych matrycy skalnej, co prowadzi do podwyższenia stopnia
podatności gdyż pomija możliwość dyfuzyjnego przenikania substancji rozpuszczonych w wodach
migrujących szczelinami i porami aktywnych do wód stagnujących w porach matrycy skalnej. Ten
schemat zjawiska migracji zanieczyszczeń przez strefę aeracji w skałach szczelinowo-porowych jest
uzasadniony obserwacjami przebiegu tego procesu w rejonie oddziaływania takich obiektów jak
nieszczelne kanalizacje sanitarne, wylewiska, odwadniane kopalnie odkrywkowe.
Czas wymiany wód podziemnych (time of groundwater exchange)- pojęcie to oznacza czas
całkowitej wymiany wód w zbiorniku (lub w jego fragmencie) i jest czasami mylnie utożsamiane z
„wiekiem” wód podziemnych.
Czasza jeziora - część misy jeziora wypełniona wodą, ograniczona maksymalnym stanem wody w
jeziorze.
Czynne parcie gruntu - nacisk na ścianę pionową lub stromą klina odłamu zsuwającej się masy
gruntu, którego wielkość zależy od kształtu klina, ciężaru objętościowego gruntu i położenia
powierzchni odłamu.
δ - symbol grecki delta określający wynik pomiaru składu izotopowego; δ(‰) = (Rpr/Rwz-1)1000,
gdzie R oznacza stosunek ilości izotopu cięższego do lżejszego np. (13C/12C), litery pr oznaczają
próbkę a litery wz wzorzec
Dane geoprzestrzenne (geospatial data) – dane przestrzenne o informacjach geograficznych lub
geologicznych stosowane bazach danych.
Dane rastrowe (raster data) – dane przestrzenne o komórkach utworzonych przez linie przecięć,
najczęściej powierzchnie kwadratów
Dane wektorowe (vector data) – dane przestrzenne mające określony kierunek i wielkość przez
odwzorowanie współrzędnych.
Darcy - jednostka przepuszczalności ośrodka skalnego wyznaczona w warunkach laminarnego
html
przepływu cieczy. Przepuszczalność 1 darcy ma ośrodek, jeżeli przepływa przez niego 1cm3 płynu o
lepkości 1 cP (centypauaza) w czasie 1 s (sekundy) pod działaniem różnicy ciśnień 1 atm. przez
poprzeczną powierzchnię przekroju 1 cm2 na długości 1 cm. Milidarcy odpowiada 0,001 milidarcy.
Stosowane są określenia przepuszczalności, których mianem są jednostki powierzchni [L2].
„Datowanie” wód podziemnych (dating of groundwater)- terminem tym określane jest
wyznaczanie „wieku” wód pochodzących z jednego obszaru zasilania lub mieszaniny, której
poszczególne składowe mają różny „wiek”. W przypadku mieszanin powinno się dążyć do określenia
„wieku” i udziału ilościowego każdej składowej.
Deficyt odpływu - → Parowanie terenowe rzeczywiste.
Deficyt wodny - cecha zlewni polegająca na różnicy w okresie suchym pomiędzy ewapotranspiracją
i rejestrowanym opadem.
Delta rzeki (river delta) – ujście rzeki do morza lub jeziora, tworzące płaski, obejmuje często
podmokły teren – równinę deltową. Rodzaj stożka napływowego. Powstaje wskutek akumulacji
osadów aluwialnych w płytkim i pozbawionym pływów morzu. Rzeka na obszarze delty odprowadza
wody licznymi odnogami - kanałami.
Wróć
Depresja regionalna (regional drawn down) - rozumie się przez to wielkość obniżenia zwierciadła
wody podziemnej w obrębie jednostki hydrogeologicznej, wywołanego współdziałaniem
eksploatowanych ujęć lub systemów odwadniających. Vide: Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dn. 3.10.2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać dokum. hydrogeol…,
(Dz.U. Nr 201, poz. 1673).
Desalinizacja (reverse elektro-osmosis) - proces powodujący usunięcie rozpuszczonych soli z wód
zmineralizowanych do stężenia wymaganego dla wód pitnych.
Desorpcja (desorption) - zjawisko odwrotne do sorpcji, polegające na oddzielaniu się i
przechodzeniu do roztworu substancji zasorbowanych. Występuje w procesach wymiany jonowej, np.
w cyklu pracy jonitów na stacjach uzdatniania wody. Proces ten zachodzi w warunkach naturalnych w
minerałach ilastych, z których kationy wchodzą do kompleksu sorpcyjnego i mogą być z niego
usuwane, czyli podlegać desorpcji.
DIC (dissolved inorganic carbon) – rozpuszczony węgiel nieorganiczny (węglan)
Digitalizacja (digitizing) – przetworzenie danych np. pochodzących z map i dokumentów
analogowych na dane w zapisie cyfrowym.
Dirichleta warunek (Dirichlet boundary conditio) → warunek brzegowy w modelowaniu filtracji lub
transportu masy. W modelowaniu filtracji zadawana jest stała wysokość hydrauliczna wzdłuż brzegu
lub odcinka brzegu obszaru.
Długość rzeki – długość rzeki liczona wzdłuż nurtu od źródeł do jej ujścia. kilometraż rzek
żeglownych rozpoczyna się od miejsca, w którym przyjęto początek drogi wodnej (żeglowności rzeki).
DNAPL (dense non-aqueous phase liquids) - gęste niewodne roztwory Dobry stan wód podziemnych (good groundwater status) - oznacza stan osiągnięty przez część
wód podziemnych, jeżeli zarówno jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określony jako co najmniej
„dobry”.
html
DOC (dissolved organic carbon)– rozpuszczony węgiel organiczny
Dokumentowanie geologiczno-inżynierskie - przeprowadza się dla potrzeb rozpoznania podłoża
pod konkretnie wskazane obiekty inżynierskie: naziemne budownictwo kubaturowe lub liniowe,
składowiska odpadów na powierzchni, podziemne obiekty liniowe, podziemne magazyny i
składowiska odpadów. Prognozowanie zmian w środowisku, które może wyniknąć z realizacji lub
eksploatacji obiektów budowlanych, jest stałym elementem dokumentacji geologiczno-inżynierskiej.
Taka dokumentacja zawiera również informacje dotyczącej występowania złóż surowców
przydatnych przy realizacji danej inwestycji.
W przypadku możliwości pojawienia się ryzyka zagrożenia zdrowia lub życia ludzi oraz wystąpienia
zagrożeń nieodwracalnych zmian w środowisku naturalnym wynikających z realizacji obiektu
budowlanego, geolog inżynierski proponuje dodatkowe lub alternatywne rozwiązania mogące
przeciwdziałać zwiększonemu ryzyku. Zarządzanie ryzykiem (risk management) musi także
uwzględniać kryteria ekonomiczne inwestycji. Niezbędna w takich przypadkach jest współpraca z
inżynierem projektantem oraz z inwestorem.
W zakresie geologii inżynierskiej prowadzone są w PIG – PIB prace dotyczące przygotowania zasad i
instrukcji dokumentowania warunków geologiczno-inżynierskich dla obiektów hydrotechnicznych,
liniowych i energetycznych, kartografii geologiczno-inżynierskiej oraz wytycznych badań podłoża
gruntowego różnymi metodami polowymi. Opracowywane są także dokumentacje
geologiczno-inżynierskie związane z budową autostrad, elektrowni, obiektów hydrotechnicznych oraz
w technologii GIS wykonywane są cyfrowe atlasy geologiczno-inżynierskie aglomeracji miejskich w
skali 1:10 000.
Domieszki gruntu (soil admixture) - domieszkami gruntu są składniki odmiennej genezie niż
szkielet gruntowy i nie decydujące o jego rodzaju, występujące w ilościach do kilku procent. Domieszkami naturalnymi są otoczaki, konkrecje węglanowe lub żelaziste, natomiast domieszkami
sztucznymi mogą być: gruz, kawałki szkła lub mas plastycznych lub żużel. Domieszki sztuczne
występują głównie w gruntach nasypowych.
Wróć
Dorzecze (river basin) - obszar lądu, z którego cały spływ powierzchniowy jest odprowadzany przez
system strumieni, rzek i jezior do morza poprzez pojedyncze ujście.
Dostępna woda (available water/available moisture)→ woda dostępna dla roślin
Dostępne zasoby wód podziemnych (available groundwater resources) - średnia z wielolecia
wielkość całkowitego zasilania określonej części wód podziemnych, pomniejszona o średnią z
wielolecia wielkość przepływu wymaganego do osiągnięcia określonych na mocy art. 4 celów jakości
ekologicznej dla związanych wód powierzchniowych, wyznaczona w celu nie dopuszczenia do
znacznego pogorszenia stanu ekologicznego wód, oraz do ewentualnego powstania szkód w
związanych z nimi ekosystemach lądowych.
Drenaż odwadniający (groundwater drainage) - urządzenie lub zespół urządzeń służące do
obniżenia poziomu wód gruntowych (podziemnych) stosowane do odwodnienia wykopów
budowlanych, fundamentów i piwnic budynków, tuneli, wyrobisk górniczych lub na zawalu stopni
piętrzących. Składa się z systemu rowów, sączków, studni lub igłofiltrów połączonych często z
pompownią wód, skąd zrzucane są do odbiornika.
Drenaż rozsączający (strain drainage) - urządzenie lub zespół urządzeń służące do rozprowadzenia
ścieków bytowo-gospodarczych, które powinny być wstępnie oczyszczone. Dalsze oczyszczenie tych
ścieków następuje w gruncie. Mogą następnie zasilać wody gruntowe.
html
Drenaż wód podziemnych - naturalny dopływ wód podziemnych do zbiornika wód
powierzchniowych, np. źródliskowego odcinka rzeki lub sztuczne obniżenie zwierciadła wód
gruntowych przez studnie, dreny i urządzenia. Drenaże mogą być stałe (fundamenty, tunele,
podmokłe pola i łąki) lub okresowe, np. instalowane w celu odwodnienia wykopów budowlanych lub
odkrywek zakładów górniczych.
Dyfuzja molekularna (molecular diffusion) - proces rozchodzenia się substancji w roztworze o
nierównym jej stężeniu pod wpływem termicznych ruchów cząstek rozpuszczalnika.
Dyspersja hydrodynamiczna (hydrodynamic dispersion) - rozchodzenie się substancji
rozpuszczonej (np. znacznika) w strumieniu wód podziemnych. Powstaje wskutek rozpraszania
rozpuszczonej substancji podczas przepływu cieczy, anizotropii ośrodka skalnego i jest wyrazem
różnic prędkości wody w kanalikach tego ośrodka.
Dyspergator (dispersing agent) - substancja chemiczna wywołująca dyspersję zawiesiny, która
stosowana jest np. w analizie granulometrycznej przy oznaczaniu najdrobniejszych cząstek
mineralnych. Zazwyczaj podaje jako d. roztwór 25% amoniaku lub sodowe szkło wodne. Opis analizy
podano w normie PN-88/B-04481.
Dyspersja koloidalna (colloidal dispersion) - proces rozproszenia substacji do wymiarów
odpowiadających koloidom w cieczach lub gazach.
Dziedzina atrybutu (attribute domain) – zbiór danych dotyczących określonego atrybutu.
Wróć

Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

Transkrypt

Podobne dokumenty

Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

151 Zbiornik Turek - Konin - Koło Legenda

Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

ochrona wód podziemnych

(Zagadnienia na egz mgr