Zbiornik wodny Zajączek - opracowanie

Transkrypt

Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii
Polskiej Akademii Nauk
ul. Tylna 3, 90-364 Łódź, Polska
Tel: +48 42 681-70-06/07, Fax: +48 42 681-30-69
e-mail: [email protected], www.erce.unesco.lodz.pl
Diagnoza stanu istniejącego procesów ekologicznych
i warunków hydrologicznych obszaru zlewni bezpośredniej
planowanego zbiornika wodnego „Zajączek”
na rzece Pisi w Łasku przy ul. Rzecznej
Etap 3. Końcowe opracowanie wyników badań – raport końcowy zbiorczy
Zespół autorski:
prof. dr hab. Maciej Zalewski
mgr Kamila Belka
dr Edyta Kiedrzyńska
dr Marcin Kiedrzyński
dr Rober Słomczyński
mgr Bartosz Lesner
Zatwierdził:
Łódź, 30 października 2015 r.
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Spis treści
1.
Przedmiot opracowania ................................................................................................................... 4
2.
Cel opracowania .............................................................................................................................. 5
3.
Wprowadzenie ................................................................................................................................. 6
4.
Ekohydrologia jako nauka zintegrowana ........................................................................................ 9
5.
Obszar objęty opracowaniem ........................................................................................................ 13
6.
Ogólna charakterystyka terenu ...................................................................................................... 14
6.1.
Położenie na tle podziału administracyjnego kraju ............................................................... 14
6.2.
Charakterystyka fizycznogeograficzna ................................................................................. 15
6.3.
Warunki klimatyczne ............................................................................................................ 16
6.4.
Warunki hydrologiczne ......................................................................................................... 18
6.4.1.
Sieć hydrograficzna i zasięg zlewni planowanego zbiornika ........................................ 18
6.4.2.
Przepływy i stany charakterystyczne............................................................................. 21
6.4.3.
Warunki hydrograficzne obszaru opracowania ............................................................. 23
6.5.
Charakterystyka geologiczna................................................................................................. 23
6.6.
Charakterystyka wrażliwości wód podziemnych na zanieczyszczenia ................................. 24
6.7.
Charakterystyka glebowo-rolnicza ........................................................................................ 25
6.8.
Struktura użytkowania terenu ................................................................................................ 26
6.8.1.
Struktura użytkowania zlewni Grabi do profilu projektowanego zbiornika ................. 26
6.8.2.
Struktura użytkowania zlewni bezpośredniej projektowanego zbiornika ..................... 28
6.9.
Istniejące formy ochrony przyrody w obrębie oraz w bezpośrednim sąsiedztwie
planowanego zbiornika...................................................................................................................... 30
6.9.1.
Obszar Natura 2000 PLH100021 Grabia ...................................................................... 30
6.9.2.
Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Dolina Grabi ........................................................ 33
6.9.3.
Użytek ekologiczny Rzeka Grabia ................................................................................ 34
Potencjalne i istniejące źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych .. 36
6.10.
7.
Materiały i metody ........................................................................................................................ 39
7.1.
Terminologia stosowana w opracowaniu .............................................................................. 39
7.2.
Charakterystyka stanowisk badawczych ............................................................................... 39
7.3.
Analiza jakości wód powierzchniowych i gruntowych ......................................................... 41
7.3.1.
Parametry fizyczne wody .............................................................................................. 41
7.3.2.
Stężenie zawiesiny ........................................................................................................ 41
7.3.3.
Formy rozpuszczone pierwiastków ............................................................................... 41
7.3.4.
Fosfor całkowity (TP) i fosfor całkowity rozpuszczony (DP) ...................................... 42
1|Strona
Europejskie
Regionalne
7.3.5.
Centrum
Ekohydrologii
Azot całkowity (TN) i azot rozpuszczony (DN) ........................................................... 42
7.4.
Metodyka analizy parametrów fizykochemicznych osadów rzecznych ................................ 43
7.5.
Metodyka badań i waloryzacji szaty roślinnej ...................................................................... 45
7.6.
Wstępna ocena faunistyczna.................................................................................................. 46
8. Analiza aktualnych warunków meteorologicznych
i hydrologicznych oraz procesów
biogeochemicznych ............................................................................................................................... 48
9.
8.1.
Warunki meteorologiczne w okresie badawczym ................................................................. 48
8.2.
Warunki hydrologiczne w okresie badawczym ..................................................................... 48
8.3.
Pomiary własne przepływów ................................................................................................. 48
8.4.
Wody powierzchniowe .......................................................................................................... 50
8.4.1.
Parametry fizyczne wody .............................................................................................. 50
8.4.2.
Dynamika stężeń zawiesiny .......................................................................................... 58
8.4.3.
Dynamika stężeń związków fosforu .............................................................................. 63
8.4.4.
Dynamika stężeń związków azotu................................................................................. 68
8.4.5.
Dynamika stężeń bromków, fluorków, chlorków i siarczanów .................................... 73
8.4.6.
Dynamika stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia ............................................ 78
8.4.7.
Transport ładunków zawiesiny oraz związków fosforu i azotu..................................... 83
8.4.8.
Transport ładunków pozostałych jonów ........................................................................ 85
8.5.
Analiza ścieków z oczyszczalni ścieków w Dobroniu .......................................................... 87
8.6.
Wody gruntowe ..................................................................................................................... 90
8.6.1.
Charakterystyka hydrologiczna ..................................................................................... 90
8.6.2.
Parametry fizyczne ........................................................................................................ 91
8.6.3.
Dynamika stężeń związków fosforu, azotu i jonów ...................................................... 93
8.7.
Osady rzeczne........................................................................................................................ 97
8.8.
Synteza wyników analiz warunków hydrologicznych i procesów biogeochemicznych ....... 99
Uwarunkowania związane z walorami przyrodniczymi i istniejącymi formami ochrony przyrody
101
9.1.
Szata roślinna ...................................................................................................................... 102
9.1.1.
Roślinność rzeczywista w rejonie planowanego zbiornika ......................................... 102
9.1.2.
Występowanie siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w rejonie projektowanego
zbiornika 115
9.1.3.
Występowanie rzadkich i chronionych gatunków roślin w rejonie projektowanego
zbiornika 118
9.2.
Występowanie rzadkich i chronionych gatunków zwierząt ................................................ 121
9.2.1.
Ptaki ............................................................................................................................. 121
2|Strona
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
9.2.2.
Ssaki ............................................................................................................................ 124
9.2.3.
Płazy i gady ................................................................................................................. 125
9.2.4.
Ryby ............................................................................................................................ 127
9.2.5.
Owady ......................................................................................................................... 129
9.2.6.
Mięczaki ...................................................................................................................... 131
9.3.
Synteza walorów przyrodniczych w rejonie planowanej inwestycji
po wstępnej
inwentaryzacji terenowej i ocena jej wrażliwości na działania związane z planowaną inwestycją 131
9.3.1.
Walory szaty roślinnej ................................................................................................. 131
9.3.2.
Walory faunistyczne .................................................................................................... 132
9.3.1.
Szanse i zagrożenia dla środowiska związane z budową zbiornika ............................ 134
10. Podsumowanie i wnioski ............................................................................................................. 135
11. Literatura i wykorzystane materiały ............................................................................................ 139
12. Dokumentacja fotograficzna z prowadzonych badań .................................................................. 146
3|Strona
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
1. Przedmiot opracowania
Przedmiotem niniejszego opracowania jest diagnoza stanu istniejącego procesów ekologicznych
i warunków hydrologicznych obszaru zlewni bezpośredniej planowanego zbiornika wodnego
„Zajączek”, na rzece Pisi w Łasku przy ul. Rzecznej, jako etap przygotowawczy do opracowania
koncepcji i projektu budowy w/w zbiornika z zastosowaniem rozwiązań biotechnologii
ekohydrologicznych, zapobiegających negatywnym skutkom spiętrzenia wód w zbiorniku
i wskazującej możliwe sposoby eliminacji tych skutków.
Niniejsze opracowanie jest trzecim, ostatnim etapem realizacji umowy nr R0/29/15 zawartej w dniu
6 maja 2015 r. zawartej pomiędzy Gminą Łask a Europejskim Regionalnym Centrum Ekohydrologii
Polskiej Akademii Nauk (ERCE PAN). Zawiera ono końcowe opracowanie wszystkich wyników
badań z okresu od 13 maja do 29 września 2015 r. oraz dostępnych materiałów uzyskanych w okresie
od 6 maja do 31 października 2015 r. W niniejszym raporcie zamieszczono uzupełnione,
zweryfikowane i rozszerzone dane i informacje zawarte w poprzednich raportach. Tak więc, jest to
opracowanie zbiorcze – końcowe – z realizacji przedmiotowej umowy.
4|Strona
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
2. Cel opracowania
Zgodnie z przedmiotową umową prowadzone badania naukowe miały na celu:





analizę struktury przestrzennego zagospodarowania zlewni pod kątem obszarów stanowiących
potencjalne źródła zanieczyszczeń;
analizę warunków hydrologicznych obszaru projektowanego zbiornika;
analizę wielkości i dynamiki ładunków biogenów (m.in. fosforanów, azotanów) oraz zawiesiny
(materii organicznej i mineralnej) transportowanych przez wody rzeki Pisi w różnych stanach
hydrologicznych;
analizę dynamiki zwierciadła i składu fizyko-chemicznego wód gruntowych w obszarze zlewni
bezpośredniej zbiornika;
identyfikację i kwantyfikację wielkości ładunków punktowych źródeł zanieczyszczeń w zlewni
bezpośredniej zbiornika.
Powyższe cele zostały osiągnięte poprzez zgromadzenie dostępnych archiwalnych materiałów
i pozyskanie aktualnych danych o stanie środowiska omawianego odcinka doliny Grabi ze
szczególnym uwzględnieniem czynników fizykochemicznych wód powierzchniowych i podziemnych
oraz parametrów hydrologicznych, które warunkują charakterystykę ekohydrologiczną tego obszaru.
Zadanie zrealizowano w trzech etapach:
Celem bezpośrednim pierwszego etapu opracowania była analiza dostępnych materiałów źródłowych,
opracowań kartograficznych i dostępnych danych środowiskowych dla obszaru zlewni bezpośredniej
planowanego zbiornika, wstępne rozpoznanie warunków środowiskowych w terenie oraz wybór
stanowisk badawczych do analizy parametrów fizyko-chemicznych wód powierzchniowych
i podziemnych.
Celem bezpośrednim drugiego etapu opracowania była prezentacja wstępnych wyników badań
parametrów fizykochemicznych wód powierzchniowych i podziemnych oraz ocena planowanej
lokalizacji zbiornika „Zajączek” na południowym korycie rzeki Grabi w Łasku pod kątem
występowania cennych składników szaty roślinnej.
Celem bezpośrednim trzeciego, ostatniego etapu opracowania jest przedstawienie całościowe
wszystkich uzyskanych w całym okresie badawczym wyników badań własnych i dostępnych
opracowań środowiskowych w postaci opracowania końcowego. W opracowaniu zawarto również
wyniki wstępnej inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej obszaru inwestycji w kontekście
istniejących uwarunkowań prawa ochrony przyrody, której przeprowadzenie wykraczało poza zakres
przedmiotowej umowy. Realizacja tych badań była niezbędna do opracowania przyszłej Koncepcji i
projektu zbiornika, w tym do określenia przyszłego usytuowania i kształtu czaszy zbiornika oraz
elementów systemu zwiększania potencjału ekologicznego obszaru i koniecznych kompensacji
przyrodniczych.
5|Strona
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
3. Wprowadzenie
Nowa Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 została przyjęta na Szczycie
Zrównoważonego Rozwoju ONZ, który odbył się w dniach 25-27 września 2015 r. w Nowym Jorku.
Zawiera ona siedemnaście Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDGs – Sustainable Development
Goals), których realizacja na przyczynić się do wyeliminowania ubóstwa, wzrostu gospodarczego,
rozwoju społecznego i ochrony środowiska wszystkich państw świata. Zastępują one obowiązujące do
2015 r. Milenijne Cele Rozwoju ONZ, które koncentrowały się na kwestii likwidacji skrajnego
ubóstwa, głodu oraz możliwych do zapobieżenia chorób. Były one najważniejszymi celami w skali
światowej w całej historii ONZ. Cele Zrównoważonego Rozwoju mają kontynuować walkę ze
skrajnym ubóstwem, ale także podejmować nowe wyzwania, tj. m.in. sprawiedliwy podział dóbr
i ochronę środowiska, w szczególności skupiającą się na ograniczeniu zagrożeń związanych ze
zmianami klimatycznymi wywołanymi działalnością człowieka
W kontekście planowanej inwestycji, zmierzającej do poprawy warunków wodnych i utrzymania
funkcji rekreacyjnej, a także mającej stymulować zrównoważony rozwój gospodarczy gminy, niektóre
cele zrównoważonego rozwoju znajdują zastosowanie m.in.:






Cel 2: Wyeliminować głód, osiągnąć bezpieczeństwo żywnościowe i zapewnić lepsze odżywianie,
promować zrównoważone rolnictwo. Cel ten podkreśla ważną rolę rolnictwa w utrzymaniu
dobrego stanu ekosystemów, ich odporności na zmiany klimatu (susze, powodzie i inne
katastrofy) oraz udział w stopniowej poprawie jakości gleby.
Cel 6: Zapewnić dostępność wody dla wszystkich ludzi oraz zrównoważone zarządzanie wodą
i infrastrukturą sanitarną. Cel ten wskazuje na konieczność ciągłej poprawy jakości wody poprzez
redukcję zanieczyszczeń, w tym toksycznych oraz zapobiegania uwalniania do środowiska
nieoczyszczonych ścieków. Wskazuje również na zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi
na wszystkich poziomach a także ochronę i odbudowę ekosystemów wodnych i od wód
zależnych, włączając w to lasy, mokradła, rzeki, wody gruntowe i jeziora.
Cel 8: Promować trwały, inkluzywny i zrównoważony wzrost gospodarczy, pełne i produktywne
zatrudnienie oraz godną pracę dla wszystkich ludzi, który powinien odbywać się bez
powodowania degradacji środowiska naturalnego, oraz uwzględniając zrównoważone formy
turystyki i rekreacji.
Cel 11: Zapewnić, aby miasta i ludzkie osiedla były inkluzywne, bezpieczne, odporne na skutki
katastrof i zrównoważone. Oznacza to między innymi ochronę przed skutkami powodzi, poprawę
jakości powietrza w miastach, odpowiednią gospodarkę odpadami oraz uwzględnienie zielonych
przestrzeni w miastach, a także odporność na skutki zmian klimatu.
Cel 13: Podjąć pilne działania zwalczające zmiany klimatyczne i ich skutki, które zwracają uwagę
na zwiększanie odporności i zdolności adaptacyjnych do skutków zmian klimatu.
Cel 15: Chronić, przywrócić i promować zrównoważone wykorzystywania ekosystemów
lądowych, gospodarować lasami w sposób zrównoważony, zwalczać pustynnienie, zatrzymać
i odwrócić proces degradacji gleby, powstrzymać straty w bioróżnorodności. Ten cel kładzie też
nacisk na ochronę, rewitalizację i zrównoważone wykorzystanie wód śródlądowych oraz mokradeł
oraz ochronę i wzmocnienie bioróżnorodności zarówno ekosystemów lądowych jak i wodnych.
Na gruncie europejskim, Komisja Europejska aktywnie wspierała proces uzgadniania SDGs, m.in.
w zakresie globalnego partnerstwa na rzecz eliminacji ubóstwa oraz zrównoważonego rozwoju
6|Strona
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
(COM/2015/44). Wspiera ona ideę rozwoju zrównoważonego, m.in. poprzez wyrażenie swojego
stanowisko w dokumentach „A Sustainable Europe for a Better World: A European Union Strategy for
Sustainable Development” (COM/2001/264) oraz „W kierunku globalnego partnerstwa dla
zrównoważonego rozwoju” (COM/2002/82). Stanowią one podstawy ram prawnych, finansowych
i strategicznych do realizacji polityki w tym zakresie.
Ramowa Dyrektywa Wodna, której celem jest ustalenie ram prawnych dla ochrony wód
powierzchniowych, przejściowych, przybrzeżnych i podziemnych, zakłada:





zapobieganie dalszemu pogarszaniu, ochronę i poprawę stanu ekosystemów wodnych oraz
ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów
wodnych;
promocję zrównoważonego korzystania z wód opartą na długoterminowej ochronie dostępnych
zasobów wodnych;
dążenie do zwiększonej ochrony i poprawy środowiska wodnego między innymi poprzez
redukcję, zaprzestanie i stopniowe wyeliminowanie emisji i zrzutów substancji niebezpiecznych
do środowiska;
stopniową redukcję zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobiegania ich dalszemu
zanieczyszczaniu, oraz
zmniejszenie skutków powodzi i susz (Ramowa Dyrektywa Wodna, 2000/60/WE).
Ekohydrologia, mając na uwadze powyższe postanowienia, a także wyprzedzając je poprzez znaczący
wkład w ustalaniu priorytetów V i VI fazy Międzynarodowego Programu Hydrologicznego (IHP)
UNESCO na lata 1996-2001 oraz 2002-2007 przyczynia się do zwiększenia potencjału ekologicznego
ekosystemów, w celu ich zharmonizowania z aspiracjami i potrzebami społecznymi. Te założenia są
kontynuowane również w obecnej VIII fazie programowania UNESCO-IHP do roku 2021.
Poprawa potencjału ekologicznego ekosystemów jest działaniem wielowymiarowym i złożonym.
Dlatego też, jej osiągnięcie wymaga działania holistycznego, uwzględniającego jednoczesną realizację
pięciu wymiarów poprawy potencjału ekosystemów (WBSRC, koncepcja przedstawiona w pracy
Zalewski (2014), rozwinięta i rozszerzona m.in. w oparciu o prace J-P. Berton’a i K.M. Wantzena):



WODA (ang. Water) – poprawa potencjału ekosystemów wiąże się z regulacją zdegradowanego
cyklu hydrologicznego w zakresie poprawy dostępności zasobów wodnych o dobrej jakości i
w wystarczającej ilości dla funkcjonowania ekosystemów wodnych i ekosystemów od wód
zależnych;
BIORÓŻNORODNOŚĆ (ang. Biodiversity) – poprawę potencjału ekosystemów można osiągnąć
wraz ze zwiększeniem bioróżnorodności obszaru opracowania, która polega na odbudowie
utraconej bioróżnorodności ekosystemów, szczególnie w obszarach silnie zmienionych przez
działalność ludzką (np. tereny rolnicze, przemysłowe, ekosystemy wody silnie przekształcone,
itp.) oraz tworzeniu gradientu nowych siedlisk w oparciu o znane ścieżki sukcesji ekologicznej;
USŁUGI EKOSYSTEMOWE (ang. Ecosystem services) – poprawa potencjału ekosystemów ma
silne odzwierciedlenie w zwiększeniu potencjalnych korzyści możliwych do osiągnięcia przez
człowieka gospodarującego tymi ekosystemami. Waloryzacja usług ekosystemowych może
pomóc w uświadomieniu faktycznej roli ekosystemów w działalności i funkcjonowaniu
człowieka, a przez to ich wartość może zostać uwzględniona w rachunku ekonomicznym;
7|Strona
Europejskie
Regionalne


Centrum
Ekohydrologii
„ELASTYCZNOŚĆ” EKOSYSTEMÓW (ang. Resilience) – potencjał ekosystemu ma wyraz
również w zdolności ekosystemu do elastycznego reagowania na czynnik stresowy, czyli
wszelkiego rodzaju zakłócenia czynników środowiskowych odbiegające od normalnych wahań.
Skala tej „odporności” ekosystemów określa ich potencjał również do zapewniania korzyści dla
człowieka, utrzymanie określonego poziomu siedlisk i gatunków oraz jakości zasobów wodnych.
Wzmacnianie tej cechy ekosystemów jest możliwe poprzez jednoczesną poprawę i odbudowę
zasobów wodnych i bioróżnorodności.
DZIEDZICTWO KULTUROWE (ang. Cultural heritage) – potencjał ekosystemów jest ściśle
związany ze sposobami w jaki są użytkowane i w jaki sposób są postrzegane przez społeczności
nimi gospodarujące. Stąd też istotne jest pogłębianie lokalnej świadomości środowiskowej,
odpowiedzialności oraz wiedzy na temat zrównoważonych sposobów gospodarowania (Zalewski
2014).
Budowa zbiorników wodnych powinna być realizowana w taki sposób, aby w sposób optymalny
pogodzić wyżej określone cele. Oznacza to, że realizacja funkcji przeciwpowodziowej i wędkarskorekreacyjnej (usługi ekosystemowe dla społeczeństwa) oraz retencyjnej (zwiększanie retencyjności
wody w krajobrazie) powinna być połączona z zachowaniem bioróżnorodności doliny rzecznej oraz
utrzymaniem dobrego stanu ekologicznego zasobów wodnych (jakość zasobów wodnych). Zbiornik
przyczyni się do spowolnienia odpływu wody ze zlewni, co w obliczu zmieniającego się klimatu, tj.
narastającej suszy hydrologicznej i postępującego stepowienia, jest sprawą bardzo istotną. Jest to
niezmierni ważne również w kontekście ostatniego raportu opracowanego przez Międzyrządowy
Panel ds. Zmian Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) dotyczącego
obserwowanej globalnej zmiany klimatu (IPCC 2014). IPCC podaje, iż na skutek topnienia wiecznej
zmarzliny, m.in. na obszarze tajgi syberyjskiej, do atmosfery uwalnia się znaczna ilość metanu, który
posiada kilkakrotnie większy potencjał do generowania efektu cieplarnianego niż dwutlenek węgla.
Może powodować to dalsze zmiany klimatu oraz cyklu hydrologicznego na świecie. Tak więc,
realizacja budowy zbiornika wodnego powinna uwzględniać szerszy kontekst środowiskowy, który
może mieć wpływ na długotrwałe zrównoważone funkcjonowanie tego systemu i przyczynić się do
zwiększenia potencjału retencyjnego zlewni oraz potencjału ekologicznego i społecznego regionu.
8|Strona
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
4. Ekohydrologia jako nauka zintegrowana
Ekohydrologia jest subdyscypliną hydrologii odnoszącą się do ekologicznych aspektów cyklu
hydrologicznego, która bada interakcje pomiędzy procesami hydrologicznymi, a dynamiką biocenoz w
zlewni oraz – w jej aspekcie praktycznym – wypracowuje oparte o te interakcje biotechnologie
ekosystemowe. Rozwiązania wypracowywane są w skali od molekularnej do skali krajobrazu i mają
na celu zwiększanie odporności ekosystemów wodnych na antropopresję oraz poprawę jakości
środowiska przyrodniczego oraz zwiększenie możliwości dostarczania usług ekosystemowych.
Jednocześnie rozwiązania te charakteryzują się niższymi kosztami niż rozwiązania czysto techniczne
(tzw. low cost high technology) oraz wysokim współczynnikiem efektywności wdrożeń (Zalewski i in.
1997, Zalewski 2000, 2014). Aby osiągnąć ten cel, metodyka ekohydrologii umożliwia wykorzystanie
potencjału ekosystemów, wynikającego z wykształconych w drodze ewolucji mechanizmów
elastycznego reagowania na stres (ang. resilience) i zdolności utrzymania równowagi
homeostatycznej, włączając je do mechanizmów zarządzania. Nowatorskim aspektem jest nie tylko
ochrona środowiska, ale przede wszystkim regulacja procesów, od skali molekularnej do skali zlewni,
dla zwiększania zdolności absorbowania przez ekosystemy antropopresji, co jest konieczne dla
zrównoważonego rozwoju w warunkach rozwoju infrastruktury i demografii (Zalewski i in. 2003).
Takie holistyczne podejście może być nie tylko środkiem dla poprawy stanu środowiska, ale również
umożliwia stwarzanie pozytywnych socjo-ekonomicznych sprzężeń zwrotnych (Zalewski 2006a,b,
Zalewski, red. 2008).
Kluczowe założenia ekohydrologii to wykorzystanie właściwości ekosystemów jako nowego,
komplementarnego w stosunku do metod hydrotechnicznych, narzędzia w gospodarce wodnej
(Zalewski 2002, 2011, 2014) poprzez:



Regulację („dual regulation”) – regulując dynamikę hydrologiczną można kształtować procesy
w biocenozach wodnych i vice versa, kształtując biocenozy można regulować jakość wody
w ekosystemach wodnych;
Integrację – różne formy regulacji ekohydrologicznej należy integrować w skali dorzecza dla
osiągnięcia efektu synergii pomiędzy nimi;
Harmonizację – kluczowym dla skutecznej regulacji procesów ekohydrologicznych jest
harmonizacja infrastruktury hydrotechnicznej z dynamiką biocenoz.
Działania uwzględniające powyższe założenia służą poprawie jakości środowiska wodnego, a ponadto
są ekologicznie zgodne z naturą, ekonomicznie wielokrotnie tańsze, a zarazem komplementarne dla
rozwiązań technologicznych i z tych powodów społecznie akceptowalne.
Z metodycznego punktu widzenia powyższe podejście systemowe porządkują trzy zasady
ekohydrologii, które określiły podstawy i zakres, cel oraz metodologię koncepcji ekohydrologii:

Zasada hydrologiczna, której celem jest integracja informacji o strukturze krajobrazu zlewni ze
specjalnym podkreśleniem specyfiki biocenoz w odniesieniu do dynamiki procesów
hydrologicznych (Rysunek 1). Jej zakres obejmuje następujące aspekty:
9|Strona
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
SKALĘ PROCESÓW – mezocykle krążenia wody w skali dorzecza są matrycą dla analizy
dynamiki procesów biogeochemicznych w ekosystemach (np. bilans hydrologiczny, transport
pierwiastków biogennych i dynamika retencji biogenów w biomasie makrofitów);
DYNAMIKĘ EKOSYSTEMÓW – redukcja procesów ekologicznych do procesów fizycznych;
woda i temperatura są głównymi czynnikami regulującymi dynamikę ekosystemów lądowych
i wodnych;
HIERARCHIĘ CZYNNIKÓW REGULUJĄCYCH – procesy abiotyczne są procesami
determinującymi w przyrodzie, jednak w sytuacji, gdy procesy abiotyczne (hydrologiczne) są
względnie stabilne, biotyczne interakcje stają się dominującym mechanizmem regulującym
dynamikę procesów biogeochemicznych (Zalewski, Najman 1985, Zalewski 2000, 2011).
Rysunek 1. Pierwsza zasada ekohydrologii – „Hydrologiczna” – której celem jest kwantyfikacja cyklu
hydrologicznego z punktu widzenia analizy socjo-ekologicznej i przestrzenno-czasowej w odniesieniu
do różnych form ludzkiej działalności (Zalewski 2015).

Zasada ekologiczna ma na celu zwiększenie ewolucyjnie wykształconej odporności
i elastyczności ekosystemu na stres spowodowany działalnością człowieka poprzez wykorzystanie
zrozumienia wzajemnego oddziaływania czynników hydrologicznych i elementów biotycznych
(Rysunek 2).
Ten aspekt ekohydrologii wyraża racjonalne podstawy dla proaktywnego podejścia do
zrównoważonego zagospodarowania zasobów wód śródlądowych. Trzeba podkreślić , że sama
ochrona ekosystemów nie jest wystarczającym działaniem wobec wzrastającej presji
społeczeństw na zasoby przyrody. W obliczu narastających zmian globalnych niezbędne staje się
zwiększenie pojemności środowiska, w tym ekosystemów wodnych, w stosunku do oddziaływań
antropogenicznych (Zalewski 2011, 2014).
10 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 2. Druga zasada ekohydrologii – „Ekologiczna” – obejmuje analizę rozmieszczenia różnych
typów biocenoz i ich potencjału dla podnoszenia pojemności i zdolności absorpcyjnej ekosystemów w
reakcji na stres antropogeniczny w celu zrozumienia wzajemnych sprzężeń zwrotnych hydrologiabiota i vice versa (Zalewski 2015).

Zasada ekotechnologiczna stymuluje użycie właściwości ekosystemów jako narzędzia
gospodarowania zasobami środowiska poprzez wykorzystanie elementów biotycznych do
kontrolowania procesów hydrologicznych i odwrotnie, poprzez wykorzystanie czynników
hydrologicznych do regulowania elementów biotycznych (tzw. „dual regulation”, Rysunek 3).
Rysunek 3. Trzecia zasada ekohydrologii – „Ekotechnologiczna” – użycie układów biotycznych do
regulacji procesów hydrologicznych i vice versa, tzw. podwójna regulacja („dual regulation”,
Zalewski 2015).
Ekosystemy rzek i jezior położone są w najniższych punktach krajobrazu, stąd każda działalność
człowieka w zlewni rzecznej znajduje odzwierciedlenie w jakości wody i ilości transportowanych z
wodą zanieczyszczeń. Przekłada się to na stan ekosystemów wodnych i kondycję organizmów w nich
występujących. Z racji tego, iż głównym paradygmatem nowoczesnej limnologii jest określenie roli
zewnętrznego ładunku biogenów w kształtowaniu trofii jezior, stąd dla skutecznej kontroli eutrofizacji
11 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
i rekultywacji konieczne jest opracowanie szeregu metod działających komplementarnie w skali całej
zlewni (Rysunek 4) ze szczególnym uwzględnieniem zlewni bezpośredniej zbiorników wodnych (np.
projektowanego zbiornika „Zajączek”).
Rysunek 4. Integracja możliwości kontrolowania procesów ekologicznych w skali dorzecza poprzez
zastosowanie rozwiązań ekohydrologicznych i biotechnologii ekosystemowych dla zrównoważonego
gospodarowania zasobami wodnymi (Zalewski 2000, 2002).
12 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
5. Obszar objęty opracowaniem
Niniejsze opracowanie uwzględnia zasięg planowanego zbiornika przewidziany w studium
uwarunkowań i kierunków przestrzennego zagospodarowania Miasta i Gminy Łask (Uchwała Nr
L/481/14) oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (Uchwała NR
XXXIV/364/09). Odnosi się ono również do zasięgu zbiornika zaproponowanego w Koncepcji
Programowo-Przestrzennej dla zbiornika wodnego „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (PM
Melioprojekt, 2003) – Wariant I – zasięg maksymalny. Stanowiło to punkt odniesienia do
wyznaczenia obszaru badań.
Niniejsze opracowanie obejmuje obszar położony w miejscowości Łask zlokalizowany pomiędzy
drogą krajową nr 14 ograniczającą go od południa, bocznicą kolejową – od zachodu oraz doliną rzeki
Grabi – od północy i wschodu. Odcinek rzeki Grabi przepływający przez ten obszar znajduje się
pomiędzy 34+700 (most kolejowy), a 37+300 km (most drogowy na drodze krajowej) rzeki licząc od
ujścia.
Utworzone punkty monitoringowe jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz analizy
wielkości przepływów zostały zlokalizowane bezpośrednio w granicach wyżej opisanego obszaru
(Rozdział 7.2, Rysunek 19). Podobnie zbierane informacje i materiały źródłowe dotyczą bezpośrednio
tego obszaru, jednak w celu lepszego zrozumienia przyczyn zachodzących procesów na badanym
obszarze w niektórych przypadkach przedstawione informacje odnoszą się do zlewni bezpośredniej
omawianego odcinka rzecznego lub do całej zlewni rzeki Grabi do profilu planowanego zbiornika.
Natomiast, zasięg inwentaryzacji przyrodniczej obejmuje obszar wyznaczony przez największy z
wariantów (Wariant I) zasięgu planowanego zbiornika wodnego „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku
zaproponowany we wspomnianej wyżej Koncepcji Programowo-Przestrzennej (PM Melioprojekt,
2003) oraz teren przyległy, który byłby pod bezpośrednim wpływem planowanej inwestycji.
13 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
6. Ogólna charakterystyka terenu
6.1. Położenie na tle podziału administracyjnego kraju
Grabia jest średniej wielkości rzeką nizinną zlokalizowaną w Polsce środkowej. Rzeka Grabia jest
prawobrzeżnym dopływem Widawki, która stanowi prawobrzeżny dopływ Wary, a ta następnie wpada
do Odry. Długość rzeki Grabi wynosi 81,1 km, a powierzchnia zlewni zajmuje obszar 819,5 km 2
(Zdanowicz, 2004). Zlewnia Grabi w całości zlokalizowana jest w województwie łódzkim i obejmuje
swym zasięgiem powiaty: łaski, pabianicki, łódzki wschodni, piotrkowski, bełchatowski,
zduńskowolski. Powyżej projektowanego zbiornika w zasięgu zlewni o powierzchni 462,85 km2
znajduje się 12 gmin, tj.: Wola Krzysztoporska, Bełchatów, Grabica, Drużbice, Tuszyn, Dłutów,
Zelów, miasto i gmina Pabianice, Buczek, Dobroń, Łask (Rysunek 5).
Rysunek 5. Zasięg zlewni Grabi do profilu projektowanego zbiornika „Zajączek” na tle granic
administracyjnych gmin. Opracowanie własne na podstawie: granice administracyjne – Państwowy
Rejestr Granic, informacja hydrograficzna – Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez
Zakład Hydrografii i Morfologii Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na
zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej.
14 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
6.2. Charakterystyka fizycznogeograficzna
Pod względem morfologicznym (wg fizycznogeograficznej regionalizacji Polski J. Kondrackiego,
2002) zlewnia rzeki Grabi położona jest prawie w całości w mezoregionie Wysoczyzna Łaska,
należącym do podprowincji Nizin Środkowopolskich. Jedynie wschodnia część zlewni położona jest
w mezoregionie Wysoczyzna Bełchatowska, gdzie znajdują się źródła Grabi i jej górnych dopływów
(Rysunek 6). Obszar objęty planowaną inwestycją położony jest w całości na Wysoczyźnie Łaskiej.
Rysunek 6. Położenie zlewni Grabi na tle mezoregionów fizyczno-geograficznych według
J. Kondrackiego (2002).
Wysoczyzna Łaska jest zdenudowaną peryglacjalnie równiną morenową, zajmującą powierzchnię
2330 km2, którą rozcinają doliny Grabi, Neru i górnej Bzury (J. Kondracki, 2002). Obszar ten
sąsiaduje od północy z Kotliną Kolską, od północnego-wschodu z Równiną Łowicko – Błońską, od
wschodu ze Wzniesieniami Łódzkimi, od południowego-wschodu z Kotliną Szczercowską, od
południa z Wysoczyzną Bełchatowską, zaś od zachodu z Kotliną Sieradzką (Gmina Łask 2009).
W granicach opracowania występują utwory lodowcowe, rzeczne i antropogeniczne. Największą rolę
w kształtowaniu współczesnej rzeźby odegrały: akumulacyjna działalność lądolodu zlodowaceń
środkowopolskich oraz późniejsze procesy peryglacjalne i akumulacji holoceńskiej. Powierzchnie
wysoczyznowe zbudowane są z glin zwałowych. Dzięki ciągle zachodzącym procesom kształtowania i
modelowania dolin rzecznych obszary wysoczyznowe są bardziej wyeksponowane w krajobrazie.
Aktualna rzeźba wysoczyznowa ma swoją genezę w podłożu podczwartorzędowym oraz w
zlodowaceniach środkowopolskich. Na opisywanym terenie występuje zdenudowana wysoczyzna
morenowa płaska o nachyleniu nieprzekraczającym 5%, położona średnio na wysokości od 175 m do
180 m n.p.m (Gmina Łask, 2009). Zbudowana jest z warciańskich glin zwałowych oraz piasków
gliniastych. Część środkową i północną obszaru opracowania zajmuje dolina, która rozcina
powierzchnię wysoczyznową. Dolina ta wykorzystywana jest współcześnie przez rzekę Grabię i jej
15 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
lewobrzeżny dopływ, rzekę Pisię. Utworzona została tutaj terasa zalewowa o powierzchni prawie
płaskiej, wyniesiona zaledwie 1 – 3 m ponad poziom lustra wody w rzece. Terasa zalewowa Grabi jest
formą rozległą, miejscami podmokłą. Z działalnością rzeki związane są wcięcia erozyjne terasy
zalewowej w powierzchnię terasy akumulacyjnej, a także wcięcia współczesnego koryta rzeki w
powierzchnię terasy zalewowej, które sięgają 1 – 2 m. Terasę zalewową budują utwory aluwialnobagienne. Wzdłuż północnej (poza granicami opracowania) oraz południowej krawędzi terasy
zalewowej (w granicach opracowania) wykształciły się terasy akumulacyjne, które miejscami
przecięte są obszarem wysoczyznowym. Terasy akumulacyjne tworzą płaski poziom wyniesiony
około 2-4 m ponad współczesne dna dolinne. Są one lekko nachylone w kierunku osi doliny. Budują je
piaski aluwialne. Pomiędzy dwoma odcinkami terasy akumulacyjnej utworzyło się obniżenie terenu
zbudowane z torfu. Na południe od Grabi, wyraźnie w terenie zaznacza się stok krawędziowy doliny
rzecznej (Gmina Łask, 2009).
6.3.Warunki klimatyczne
Analiza klimatu obszaru zlewni Grabi oparta została na cechach klimatu charakterystycznego dla
Polski środkowej, który wykazuje niewielkie zróżnicowanie wynikające ze znacznej jednorodności
warunków radiacyjnych i cyrkulacyjnych (Kłysik 1993). Średnia roczna temperatura dla Polski
środkowej, dla stacji meteorologicznej w Łodzi wynosi 8oC (Tabela 1, Rysunek 7). Średnia roczna
suma opadów atmosferycznych, dla stacji meteorologicznej w Łodzi, dla lat: 1971-2000 (Rysunek 8),
1991-2000, 2001-2010 oraz dla roku 2011 zostały przedstawiona w Tabeli 1. W roku 2011
zanotowano dramatycznie niską roczną sumę opadów wynoszącą zaledwie 483 mm (Tabela 1).
Średnia roczna ewapotranspiracja potencjalna dla obszaru zlewni Grabi według Atlasu
Agroklimatycznego IUNG (Górski i in. 2002) mieści się w przedziale 625–650 mm (Rysunek 9).
Maksymalne opady dobowe o prawdopodobieństwie: 1% wynoszą 90 mm, 10% - 60 mm, 50% - 38
mm (Atlas Hydrologiczny IMGW 1970, za PM Melioprojekt 2003).
Tabela 1. Charakterystyka warunków meteorologicznych dla Polski środkowej - dane dla stacji
meteorologicznej
w
Łodzi.
Źródło:
Atlas
Klimatu
Polski
IMGW
(2005);
http://www.naukowiec.org/tablice/geografia/opady-atmosferyczne-w-polsce-2011-rok-_802.html).
Stacja
Wzniesienie
Średnia
meteorologiczna
stacji
temperatura
powietrza
[m n.p.m.]
[oC]
Średnia
prędkość
wiatru
[m s-1]
Średnie
Średnie roczne sumy opadów dla okresów
zachmurzenie w
skali od 0 do 8
[mm]
1971-2000 1991-2000 2001-2010
Łódź
187
8
3,6
5,1
571
565
601
2011
483
16 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 7. Średnia roczna temperatura powietrza (°C) w latach 1971-2000 w Polsce z zaznaczonym
obszarem zlewni Grabi. Źródło: Atlas Klimatu Polski IMGW (2005).
Rysunek 8. Rozkład przestrzenny sumy opadów atmosferycznych (mm) w latach 1971-2000 w Polsce
z zaznaczonym obszarem zlewni Grabi. Źródło: Atlas Klimatu Polski IMGW (2005).
17 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 9. Średnia roczna ewapotranspiracja potencjalna (mm) Polski z zaznaczonym obszarem
zlewni Grabi. Źródło: Atlas Agroklimatyczny IUNG, Górski i in. (2002).
6.4. Warunki hydrologiczne
6.4.1. Sieć hydrograficzna i zasięg zlewni planowanego zbiornika
Rzeka Grabia należy do rzek o reżimie niwalno-pluwialnym-umiarkowanym, co oznacza, iż jest
zasilana w systemie gruntowo-deszczowo-śnieżnym (Dynowska, 1971). Sieć hydrograficzną rzeki
Grabi i jej zlewni przedstawia Rysunek 10. Źródła Grabi zlokalizowane są w okolicy miejscowości
Luboń na wysokości 229 m n.p.m., a ujście do Widawki jest na wysokości 143 m n.p.m. Spadek
koryta rzeki wynosi 1,06‰ (Krauze, 2002). Na dynamikę przepływów Grabi wpływa fakt, iż
odprowadza wodę z Wysoczyzny Bełchatowskiej oraz Wysoczyzny Łaskiej (Rysunek 6), a średnie
nachylenie zlewni jest dość znaczne i wynosi 5,07‰ (Krauze, 2002). Wezbrania obserwowane są
z reguły w okresach zimowo-wiosennych (luty/marzec) i jesiennym (listopad), ale zdarzają się
również w okresie letnim (lipiec/sierpień), a ich czas trwania raczej nie przekracza dwóch tygodni
(Maksymiuk, 1980).
18 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Luboń
Rysunek 10. Sieć hydrograficzna rzeki Grabi i jej zlewni. Opracowanie własne. Źródło informacji
hydrograficznej – Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii
i Morfologii Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra
Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej.
Obszar zlewni grabi składa się łącznie z 42 małych zlewni elementarnych, w skład których wchodzi
zlewnia bezpośrednia planowanego zbiornika „Zajączek” o powierzchni 335,56 ha, która oznaczona
została różowym szrafem (Rysunek 11).
19 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 11. Zlewnia Grabi do profilu projektowanego zbiornika „Zajączek” z podziałem na
poszczególne podzlewnie elementarne oraz zlewnią bezpośrednią zbiornika. Źródło informacji
hydrograficznej – Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii
i Morfologii Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra
Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej.
Zlewnia topograficzna bezpośrednia wyznaczona została przez PM Melioprojekt (2003) i zawarta jest
w opracowaniu „Zbiornik Wodny ‘Zajączek’ na Rzece Pisi w Łasku”, które to opracowanie zostało
przygotowane na potrzeby projektowanego zbiornika (Rysunek 12). Powierzchnia zlewni
topograficznej zbiornika obliczona została na potrzeby obecnego opracowania jako powierzchnia
poligonów .shp w programie Arc Map 9.2 ESRI i wynosi 335,56 ha.
20 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 12. Zlewnia topograficzna bezpośrednia wyznaczona w opracowaniu „Zbiornik Wodny
‘Zajączek’ na Rzece Pisi w Łasku”. Zasięgu zlewni: źródło – PM Melioprojekt (2003), mapa
topograficzna: źródło – Wojewódzki Zasób Geodezyjny i Kartograficzny.
6.4.2. Przepływy i stany charakterystyczne
Dla rzeki Grabi w punkcie wodowskazowym w Łasku stan ostrzegawczy wynosi 160 cm, a stan
alarmowy 180 cm. Strefa stanów średnich kształtuje się pomiędzy 49 do 103 cm. Natomiast,
przepływy charakterystyczne z wielolecia (1971-1995) przedstawiają się następująco: WWQ 36,5
m3/s, SWQ 18.7 m3/s, SSQ 2,68 m3/s, SNQ 0,8 m3/s, NNQ 0,2 m3/s, przy czym przepływ
nienaruszalny Qn wynosi 0,65 m3/s (źródło: Decyzja wodnoprawna OS.VII-6210/2/25/95 za PM
Melioprojekt, 2003).
W latach 1987-1997 w profilu ujściowym Grabi średni przepływ wynosił 2,08 m3/s, maksymalny
146,90 m3/s, a minimalny 0,43 m3/s, natomiast w punkcie wodowskazowym w Łasku (poniżej mostu
przy ulicy Żeromskiego) najwyższy wynosił 44,2 m3/s, a najniższy 0,14 m3/s (
21 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 2) (Krauze 2002). Ponadto, z analizy częstości występowania przepływów z okresu 1987-1997
przeprowadzonej przez Krauze (2002) wynika, że przez większą cześć roku tj. 310 dni – 85%
przepływów mieści się w przedziale do 4 m3/s. Natomiast, podczas wezbrań ma miejsce
kilkudziesięcio-, lub nawet kilkusetkrotne zwiększenie odpływu, upodabniając reżim hydrologiczny
tej rzeki do ustroju rzek górskich (Burchard i Maksymiuk 1985).
22 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 2. Przepływy średnie, maksymalne i minimalne, oraz ich zmienność w rzece Grabi w latach
1971-1977, 1987-1991 i 1994-1999 (dane IMGW w Warszawie, według Krauze, 2002).
Q średni (SSQ)
1971
3,45
1972
3,38
1973
2,35
Okres
1974
3,65
1975
3,51
1976
2,37
1977
4,3
Q max (WWQ)
22,2
24,6
20,3
34,1
22,2
22,2
26,4
Q min (NNQ)
0,68
1,44
0,95
1,05
0,88
0,51
1,35
Odchylenie standardowe od średniej (SD)
3,12
2,6
1,9
4,63
3,45
2,92
13,22
Q średni (SSQ)
Q max (WWQ)
Q min (NNQ)
1987
2,29
12,5
1
1,58
1988
2,43
15
0,85
2,04
Okres
1989
1,67
7,7
0,47
1,28
1990
1,19
3,29
0,23
0,69
1991
1,53
3,29
0,72
0,66
Q średni (SSQ)
Q max (WWQ)
Q min (NNQ)
1994
2,46
15,5
0,51
2,5
1995
2,16
7,14
0,5
1,56
Okres
1996 1997
1,8
3,17
9,62
44,2
0,2
0,14
4,92
1,24
1998
3,38
16,5
1,22
2,61
1999
3,73
24,6
0,78
4,05
6.4.3. Warunki hydrograficzne obszaru opracowania
Odcinek rzeki Grabi od mostu na drodze krajowej nr 14 do wodowskazu w Łasku ma około 4,4 km
długości. W niewielkiej odległości poniżej mostu drogowego (około 500 m) koryto rzeki Grabi
rozwidla się. Północne (prawe) koryto prowadzi główny nurt, natomiast południowe (lewe), nazywane
niekiedy starorzeczem Grabi, stale prowadzi wody Grabi, ale jest również wykorzystywane do
prowadzenie wód powodziowych w okresach wezbrań. Przepływy w obu korytach są regulowane
przez dwa jazy zlokalizowane na każdym z koryt, na południowym korycie – tuż za rozwidleniem, na
północnym – w pobliżu gospodarstwa rybackiego „Nad Grabią”, regulując dopływ wody do stawów
rybnych.
Do południowego koryta, na około 1+700 km od ujścia starorzecza do głównego koryta Grabi, wpada
rzeka Pisia. Pierwotnie nie było połączenia między rzeką Grabią i rzeką Pisią, która biegła dalej w
kierunku zachodnim i wpadała do rzeki Grabi poniżej oczyszczalni ścieków w Łasku, na około
29+600 kilometrze od ujścia rzeki Grabi do Widawki. Obecnie oba koryta, główne i starorzecze, łączą
się na tuż powyżej mostu kolejowego. Na starorzeczu zlokalizowany jest również zbiornik wodny
Zajączek – kąpielisko miejskie przy ul. Armii Krajowej 75 zarządzane przez Centrum Sportu
i Rekreacji w Łasku.
6.5.Charakterystyka geologiczna
W dolinie rzeki Grabi do profilu Łask i po obu stronach tej doliny dominujące utwory geologiczne to
piaski, żwiry i mułki rzeczne z okresu zlodowaceń północnopolskich, natomiast w dolnej jej części
piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły z okresu Holocenu. Im dalej od osi doliny,
koncentrycznie, choć w sposób nieciągły, rozmieszczone są starsze utwory złożone z piasków
i żwirów sandrowych przeplatane piaskami i mułkami jeziornymi z okresu zlodowaceń
środkowopolskich oraz czwartorzędowe piaski eoliczne. Lokalnie w obszarze doliny rzecznej znajdują
się wychodnie górno-kredowych (okres Mastrycht) wapieni, kredy piszącej z krzemieniami, opoką,
23 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
marglami itp. Pozostały obszar pokryty jest gliną zwałową i jej zwietrzeliną oraz piaskami i żwirami
lodowcowymi z okresu zlodowaceń środkowopolskich. Pod utworami kenozoicznymi
(czwartorzędowymi, neogenowymi i paleogenowymi) znajdują się bezpośrednio utwory kredowe
(Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000, Mapa geologicznej Polski bez kenozoiku w skali
1:1 000 000).
W miejscu planowanego zbiornika znajdują się pokłady torfu. Zaś w północnej części zlewni
bezpośredniej zbiornika, wzdłuż doliny rzecznej, dominują piaski rzeczne, które w kierunku
południowym przechodzą w piaski żwirowate wodnolodowcowe z niewielkimi skupiskami piasków
eolicznych, a na południowo-wschodnim i zachodnim krańcu przeważają gliny lodowcowe (Mapa
Litogenetyczna Polski w skali 1:50 000).
6.6. Charakterystyka wrażliwości wód podziemnych na zanieczyszczenia
Charakterystyka wrażliwości wód podziemnych na zanieczyszczenia została przeprowadzona w
oparciu o opracowanie wykonane na zlecenie Ministerstwa Środowiska pt. Mapa wrażliwości wód
podziemnych Polski na zanieczyszczenia 1: 500 000 autorstwa R. Duda i in. ( 2011a). Jest to
opracowanie wielkoskalowe, które daje ogólny ogląd sytuacji w zlewni. Pokazuje ono m.in.
charakterystykę płytkich wód podziemnych pierwszego od powierzchni poziomu wodonośnego,
związanych z wodami powierzchniowymi i ekosystemami lądowymi, zależnymi od wód
podziemnych. Jak podają autorzy „mapy podatności wód podziemnych pierwszego poziomu
wodonośnego są w krajach UE jedną z podstaw planów zagospodarowania przestrzennego oraz
programów działań zapobiegających zanieczyszczeniu wód podziemnych i powierzchniowych, a także
zapobiegających eutrofizacji wód powierzchniowych”. Tak więc, wody podziemne w istotnym stopniu
wpływają na wody powierzchniowe, szczególnie w okresach niskich przepływów rzecznych. Szacuje
się, że w okresach niskich stanów wód rzecznych, które dominują przez większą część roku w Polsce,
około 80-90% wód stanowi dopływ wód podziemnych (Duda i in. 2011 za Duda i in. 1996). Stąd też,
jakość tych wód decyduje w tym czasie o jakości wód powierzchniowych.
Ze względu na długi czas wymiany wód podziemnych reakcja wód powierzchniowych na ładunki
zanieczyszczeń docierające ze źródeł powierzchniowych, punktowych i rozproszonych do wód
podziemnych jest opóźniona. Duda i in. (2011a) szacują, że spadek stężenia zanieczyszczeń
wnoszonych w odpływie podziemnym do rzek zmniejsza się o połowę dopiero po około 20 latach od
zaprzestania działalności antropologicznej będącej źródłem tych zanieczyszczeń. Jednocześnie, ocena
ilościowa ładunków zanieczyszczeń rolniczych (źródło obszarowe zanieczyszczeń), wnoszonych
przez wody podziemne do rzek na podstawie obecnie stosowanego poziomu nawożenia jest obarczona
błędem. Takie szacunki należy wykonywać przy uwzględnieniu opóźnień wynikających z wieku wód
podziemnych oraz, co bardzo istotne, na podstawie danych z okresu kilkudziesięciu lat wstecz.
Ze względu na rodzaj utworów powierzchniowych większość obszaru zlewni Grabi powyżej profilu
planowanego zbiornika posiada bardzo dużą lub dużą podatność na zanieczyszczenia, gdzie
przybliżony czas retencji wody w profilu strefy aeracji wynosi odpowiednio do 5 lat i w zakresie od 5
do 25 lat. W przypadku bardzo dużej podatności wód podziemnych na zanieczyszczenia, obszar
zlewni jest podatny na większość zanieczyszczeń wraz z szybkim przewidywanym wzrostem
zanieczyszczenia. Obszary o dużej podatności na zanieczyszczenia są wrażliwe na większość
zanieczyszczeń z wyjątkiem silnie sorbowanych, np. metali ciężkich. Jednocześnie, należy podkreślić,
że w zlewni Grabi do profilu projektowanego zbiornika, obszary o płytkim zaleganiu wód
podziemnych (do 2 m) porośnięte są lasem. W obszarze źródliskowym Grabi obszar zlewni, z uwagi
24 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
na swoją budowę geologiczną, jest bardziej odporny na zanieczyszczenia wód podziemnych.
Przybliżony czas wymiany wody w profilu strefy aeracji wynosi tam od 25-50 lat (Duda i in. 2011b).
Na omawianym obszarze brak jest większych zbiorników wód podziemnych (Duda i in. 2011c).
Z kolei na obszarze zlewni bezpośredniej planowanego zbiornika „Zajączek” przeważają obszary
o dużej podatności wód podziemnych na zanieczyszczenia. Natomiast, obszar północny zlewni
bezpośredniej planowanego zbiornika, położony w dolinie rzecznej wraz ze starorzeczem oraz doliną
rzeki Pisi, cechuje sią bardzo dużą podatnością na zanieczyszczenia (Duda i in. 2011b).
W omawianym obszarze zlewni rzeki Grabi do profilu planowanego zbiornika przeważa kierunek
spływu zgodny z topografią terenu, a zarazem zasięgiem zlewni powierzchniowej. Jednak, w oparciu
o analizę mapy wrażliwości wód podziemnych Polski na zanieczyszczenia 1:500 000 (Duda i in.
2011b), w południowo-zachodniej części zlewni Grabi możliwy jest dopływ wód podziemnych
z sąsiedniej zlewni rz. Końskiej. Prędkość migracji lateralnej wód podziemnych jest zmienna.
W środkowej części dominuje duża prędkość migracji wód (10-30 lat/3 km). Maleje ona w północnej
części obszaru (prędkość średnio szybka; 30-100 lat/3 km) osiągając prędkość wolną i bardzo wolną
w rejonie źródliskowym i w górnej części doliny Grabi. W zlewni bezpośredniej projektowanego
zbiornika „Zajączek” przewidywana jest duża prędkość migracji lateralnej wód podziemnych (Duda
i in. 2011b).
Na podstawie tego samego opracowania (Duda i in. 2011) podano stężenia azotanów w płytkich
wodach podziemnych obszaru zlewni rzeki Grabi do profilu projektowanego zbiornika za okres 19932008. Wyniki tych analiz wskazują, iż na większości stanowisk pomiarowych notowane stężenia były
poniżej 10 mg/l, co odpowiadało pierwszej (najlepszej) klasie jakości wód podziemnych według
Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych
z 23 lipca 2008 r. (Dz.U. 2008/143 poz. 896). Jednak na niektórych obszarach (np. w okolicy Łasku)
jakość wód gruntowych ze względu na dużą zawartość azotanów osiągała III i IV klasę. Trzeba
zaznaczyć, że dane te mają duży stopień uogólnienia, a prezentowane dane mają charakter
szacunkowy. Faktyczna jakość wód podziemnych zależy od specyficznego zagospodarowania zlewni
w danym miejscu i jego zmienności historycznej oraz nasilenia presji antropogenicznej.
Na obszarze zlewni rzeki Grabii do profilu projektowanego zbiornika znajduje się również jeden
punkt monitoringu ilościowego wód (stanowisko Państwowej Służby Hydrogeologicznej – PSH)
w miejscowości Wadlew w gminie Drużbice.
Podsumowując, podatność wód podziemnych na zanieczyszczenia zależy od warunków naturalnych,
tj. budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych, ale również w bardzo dużym stopniu zależy
od zagospodarowania obszaru zlewni oraz rodzaju i sposobu prowadzenia działalności gospodarczej.
Ma to istotny wpływ na jakość wód podziemnych, ale i wód powierzchniowych.
6.7. Charakterystyka glebowo-rolnicza
Charakterystykę glebowo-rolniczą przeprowadzono na podstawie map glebowo-rolniczych
udostępnianych z Wojewódzkiego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego oraz przez Geoportal
Województwa Łódzkiego (www.geoportal.lodzkie.pl).
W północnej części zlewni bezpośredniej planowanego zbiornika, w dolinie rzecznej, dominują mady
wytworzone na piaskach, które tworzą pod względem przydatności rolniczej kompleks żytni słaby
i najsłabszy oraz użytki zielone słabe i bardzo słabe. Wzdłuż rzeki Pisi, na terenie znajdującym się na
25 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
północ od miejscowości Ostrówek, znajdują się gleby murszowe wytworzone na piaskach
słabogliniastych, często podmokłe. Pod względem przydatności rolniczej są to kompleksy gleboworolnicze zbożowo-pastewne słabe oraz użytki zielone słabe i bardzo słabe. W części centralnej
omawianego obszaru znajdują się tereny leśne.
Nowopowstałe tereny zabudowane (Osiedle Przylesie), zlokalizowane w zachodniej części obszaru
zlewni bezpośredniej planowanego zbiornika są położone na glebach powstałych z utworów
gliniastych i piaszczysto-gliniastych. Są to kompleksy żytnie dobre, słabe i miejscowo najsłabsze
wytworzone na glebach brunatnych wyługowanych lub brunatnych kwaśnych oraz na glebach
bielicowych lub pseudobielicowych. Podobne utwory glebowe znajdują się w południowo-wschodniej
części obszaru, na południe od miejscowości Ostrówek.
6.8. Struktura użytkowania terenu
6.8.1. Struktura użytkowania zlewni Grabi do profilu projektowanego zbiornika
Zlewnia rzeki Grabi do profilu planowanego zbiornika retencyjnego „Zajączek” obejmuje obszar
o powierzchni 46285 ha. Jest to teren w znacznej większości rolniczy, gdzie powierzchnie związane
z różnymi formami rolniczego gospodarowania zajmują łącznie ponad 70%, w tym pola orne 45,3%
(Rysunek 13). Otwarty rolniczy charakter ma szczególnie górna część zlewni obejmująca żyzne gleby
na glinach w obrębie Wysoczyzny Bełchatowskiej (Rysunek 14). Środkowa i dolna część omawianego
terenu, między miejscowościami Dłutów i Łask, jest w większej części zalesiona. Lasy zachowały się
szczególnie na uboższych glebach piaszczystych, w południowo-wschodniej części Wysoczyzny
Łaskiej. W całej zlewni lasy zajmują blisko jedną czwartą (24,5%) powierzchni. Powierzchnie
zurbanizowane i przemysłowe zajmują na terenie zlewni Grabi powyżej projektowanego zbiornika
„Zajączek” 1,8% powierzchni (Rysunek 13). W źródłowej i środkowej części zlewni obszary te
zlokalizowane są głównie w rejonie miejscowości Dłutów i Drużbice. Natomiast, w dolnej części
omawianej zlewni większe zagęszczenie zabudowy występuje na przedłużeniu aglomeracji
Pabianickiej w kierunku zachodnim – są to miejscowości Chechło i Dobroń oraz rejon Łasku
(Rysunek 14).
Rozmieszczenie głównych form użytkowania terenu w zlewni jest potencjalnie korzystne dla
utrzymania odpowiedniej jakości wody wpływającej do projektowanego zbiornika w rejonie Łasku.
Wody rzeczne, które mogą być zanieczyszczane związkami biogennymi przez spływ powierzchniowy
z terenów rolniczych w górnej części zlewni mają szanse na samooczyszczanie się w środkowej
i dolnej części zlewni – gdzie dominują powierzchnie leśne. Opisany mechanizm wynikający
z korzystnego rozmieszczenia form użytkowania terenu w zlewni może być osłabiany lub niwelowany
przez zanieczyszczania punktowe z obszarów zurbanizowanych zlokalizowanych w dolnej części
zlewni (szczególne istotny może być tu wkład punktowych źródeł zanieczyszczeń z rejonu Dobronia,
Rysunek 14). Podobny efekt może mieć ewentualna niewłaściwa gospodarka wodno-ściekowa
w bezpośrednim sąsiedztwie planowanego zbiornika.
26 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 13. Udział form użytkowania terenu w zlewni Grabi powyżej projektowanego zbiornika.
Rysunek 14. Struktura użytkowania terenu w zlewni Grabi powyżej projektowanego zbiornika
„Zajączek”. Opracowanie autorskie na podstawie danych o pokryciu terenu Corine Land Cover,
rozdzielczość terenowa danych 100x100 m (źródło: European Environmental Agency, 2009).
27 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
6.8.2. Struktura użytkowania zlewni bezpośredniej projektowanego zbiornika
Zlewnia bezpośrednia projektowanego zbiornika “Zajączek” wyznaczona została przez zespół
inżynierów firmy PM Melioprojekt, który opracowywał koncepcję programowo-przestrzenną
inwestycji. Zlewnia bezpośrednia wyznaczona została metodą topograficzną z uwzględnieniem
antropogenicznych artefaktów w krajobrazie, jakimi są nasypy drogowe i kolejowe. Obejmuje ona
zlewnię rzeki Pisi oraz bezpośrednią zlewnię projektowanego zbiornika sensu stricto i ma łączną
powierzchnie 335,56 ha.
Struktura użytkowania zlewni bezpośredniej na potrzeby obecnego opracowania została opracowana
na podstawie ortofotomapy wykonanej ze zdjęć lotniczych dla terenu Polski z Państwowego Zasobu
Geodezyjnego i Kartograficznego Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej.
Zasób ortofotomapy udostępniony jest przez serwis Geoportal.gov.pl. Arkusz ortofotomapy z terenu
Łasku ma aktualność z roku 2009 i terenową wielkość piksela 0,5 m.
Analiza struktury użytkowania zlewni bezpośredniej wskazuje, że udział terenów zurbanizowanych
i przemysłowych wynosi tu ponad 23,2% i jest 10-ktornie większy niż w zlewni Grabi do
projektowanego zbiornika. Szczególna koncentracja terenów antropogenicznych występuje w
zachodniej części zlewni w rejonie Łasku. Na funkcjonowanie zbiornika istotny wpływ może mieć
lokalizacja strefy mieszkalno-usługowej w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika (zlewnia bezpośrednia
sensu stricto) tzn. po północno-zachodniej stronie drogi krajowej nr. 14 (Rysunek 15).
W zlewni bezpośredniej projektowanego zbiornika większy jest również udział lasów (33,2%), które
skupiają się w kompleksie leśnym między Łaskiem, a miejscowością Ostrówek (Rysunek 15).
Kompleks stanowi własność Skarbu Pastwa i jest zarządzany przez Lasy Państwowe (Nadleśnictwo
Kolumna). Pozostałe płaty leśne są rozproszone. Powierzchnie leśne występujące w dolinie Grabi
mają niekiedy charakter naturalnych fitocenoz łęgowych.
Tereny rolnicze mają mniejszy udział (34,1%) w zlewni bezpośredniej, niż w zlewni Grabi
rozpatrywanej do profilu projektowanego zbiornika. Tereny typowo rolnicze występują we
wschodniej części omawianego obszaru w rejonie miejscowości Ostrówek (Rysunek 15).
W zlewni bezpośredniej w dolinach Grabi i Pisi większe pokrycie osiągają zbiorowiska luźnych
zarośli i ziołorośli. Wynika to z faktu wycofywania się gospodarki łąkarsko-pasterskiej z tych
terenów, co w konsekwencji prowadzi do uruchomienia procesów spontanicznej sukcesji roślinności
prowadzącej do kształtowania się w przyszłości zwartych zarośli i wtórnych lasów.
Analiza archiwalnych materiałów kartograficznych wykazała, że przynajmniej od połowy XIX wieku
(Mapa Kwatermistrzostwa Królestwa Polskiego, 1:126000, arkusz Sieradz, rok wydania 1850; Mapa
WIG – Mapa Taktyczna Polski 1:100000, arkusz Łask-Zduńska Wola, rok wydania 1929) na badanym
odcinku doliny rzecznej miało miejsce tradycyjne użytkowanie rolnicze, teren był otwarty bez
powierzchni leśnych. Zadrzewienia i zarośla mogły występować w rozproszeniu wzdłuż badanego
odcinka doliny.
28 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 15. Użytkowanie terenu i udział poszczególnych klas użytkowania terenu zlewni
bezpośredniej projektowanego zbiornika “Zajączek” na rzece Grabi w Łasku. Podkład: mapa
topograficzna; oryginalna skala mapy 1:10 000. Użytkowanie terenu na podstawie kolorowej
ortofotomapy: terenowa wielkość piksela 0,5 m. Źródło mapy topograficznej: Wojewódzki Zasób
Geodezyjny i Kartograficzny.
29 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
6.9. Istniejące formy ochrony przyrody w obrębie oraz w bezpośrednim
sąsiedztwie planowanego zbiornika
6.9.1. Obszar Natura 2000 PLH100021 Grabia
Tworzenie sieci obszarów Natura 2000 ma swoje umocowanie prawne w dwóch unijnych
Dyrektywach:
1) Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków,
zwana Dyrektywą Ptasią, w której określono kryteria wyznaczania ostoi w celu ochrony
ptaków;
2) Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk
przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zwana Dyrektywą Siedliskową, w której określono
kryteria wyznaczania ostoi w celu ochrony gatunków roślin i zwierząt (poza ptakami) oraz
cennych siedlisk przyrodniczych.
Na poziomie krajowym tworzenie i funkcjonowanie sieci Natura 2000 odbywa się na podstawie
Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880. -Dz. U.
z 2012 r, poz. 627 ze zm. Oraz odpowiednich Rozporządzeń Ministra Środowiska.
Specjalny obszar ochrony siedlisk Grabi PLH100021 jest położony w całości na terenie województwa
łódzkiego, w powiecie łaskim, na terenie gmin: Widawa, Sędziejowice, Łask; w powiecie pabianickim
na terenie gmin: Dłutów, Dobroń oraz w powiecie bełchatowskim na terenie gminy Zelów. Obszar
obejmuje środkowy i dolny bieg rzeki Grabi wraz z przylegającymi ekosystemami łąkowymi
i leśnymi, charakterystycznymi dla niewielkich rzek nizinnych Polski (Rysunek 16). Obszar doliny
zajmuje powierzchnię 1670,5 ha. Użytki zielone pokrywają około 90 %, lasy - 8%, a mokradła - 2%
(Siciński, Tończyk 2009, Siciński i in. 2013). Typowe dla doliny Grabi są zbiorowiska łąkowe,
zarówno półnaturalne, jak i antropogeniczne. Występują tu dobrze zachowane lasy łęgowe
i nadrzeczne zarośla wierzbowe, niżowe łąki użytkowane ekstensywnie oraz odcięte starorzecza
o różnym stopniu lądowacenia (Kurowski i in. 2013).
Teren objęty granicami obszaru Natura 2000 ciągnie się wzdłuż rzeki od miejscowości Kolonia
Karczmy do ujścia, a jego granice wyznacza terasa zalewowa. Dolina utrzymuje szerokość około
1 km. Długość rzeki Grabi objętej granicami obszaru wynosi około 50 km, co stanowi nieco ponad
połowę całkowitej długości rzeki wynoszącej 81,1 km. Powyżej Karczm, od granicy obszaru dno rzeki
jest piaszczyste, tylko w nielicznych miejscach gdzie koryto Grabi przecina wychodnie skał
kredowych bywa pokryte rumoszem wapiennym. Szerokość koryta waha się od 10-20 m, głębokość
około 0,8 m. W okolicach Łasku następuje zmiana kierunku biegu rzeki z zachodniego na
południowo-zachodni, który utrzymuje się aż do ujścia. W dolnym biegu rzeki dno jest piaszczyste,
często mocno zamulone. Dolina w większej części rozległa o szerokości 1-2 km. Grabia uchodzi do
Widawki w okolicach wsi Łęg Widawski na wysokości 143 m n.p.m.
Obszar ma duże znaczenie dla zachowania populacji bezkręgowców wymienionych w Załączniku II
Dyrektywy Siedliskowej. Wzdłuż całego biegu rzeki objętej obszarem występuje liczna populacja
ważki – trzepli zielonej. Grabia jest ważną ostoją populacji skójki gruboskorupowej. Starorzecza
i odcinki lenityczne Grabi są także ważną ostoją zatoczka łamliwego. Lokalnie stwierdzono również
populacje czerwończyka nieparka i zalotki większej. Obszar jest ważny jako istotna w Polsce
30 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Środkowej ostoja ryb z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: minoga ukraińskiego, piskorza oraz
kozy. Dolina Grabi ze względu na bardzo dobre rozpoznanie faunistyczne hydrofauny jest ważnym
obiektem ze względów dydaktycznych i naukowych.
Rysunek 16. Istniejące formy ochrony przyrody w rejonie projektowanego zbiornika. Opracowanie
oryginalne na podstawie materiałów źródłowych z geoserwis GDOOŚ
31 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 17. Przebieg granicy obszaru Natura 2000 Grabia PLH100021 w pobliżu projektowanego
zbiornika; zasięg zbiornika zgodnie z koncepcją programowo-przestrzenną PM Melioprojekt (2003).
Ortofotomapa: www.geoportal.lodzkie.pl
Przedmiotami ochrony w w/w obszarze są następujące siedliska Natura 2000:
 6510 - łąki świeże użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatioris – zajmują istotne
miejsce w ochronie wartości przyrodniczych obszaru. Zajmują powierzchnię ok. 150 ha, która
zmniejsza się w związku z zarzucaniem gospodarki łąkarskiej i zarastaniem łąk w toku sukcesji
roślinności.
 2330 – wydmy śródlądowe z murawami szczotlichowymi Corynephorion – występują głównie
na eolicznych wydmach, na krawędziach dolin, bądź na piaszczystych płaskich powierzchniach,
wysokich brzegach. Siedlisko wymienione zostało w Standardowym Formularzu Danych dla
obszaru, jednak ostatnie dane nie potwierdzają występowania dobrze zachowanych płatów tego
siedliska. Prace nad Planem Zadań Ochronnych powinny rozstrzygnąć status tego przedmiotu
ochrony.
 3150 – naturalne eutroficzne zbiorniki wodne oraz starorzecza – w dolinie Grabi w dobrym
stanie zachowane są starorzecza z zespołami roślinności wodnej typowymi dla eutroficznych wód
wolno płynących i stojących (zespoły ze związków: Potamion i Nymphaeion), które zajmują
około 0,5% powierzchni obszaru.
 91E0 – lasy łęgowe Alno-Padion, Salicetea purpureae – nadrzeczne lasy z olszą czarną mają
często charakter wydłużonych płatów ciągnących się wzdłuż koryta rzecznego (Fotografia 1).
W obszarze występują głównie łęgi jesionowo-olszowe i rzadziej łęgi wierzbowe (Ojrzyńska
32 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
1987, Siciński 1985, Siciński i in. 2013). Lasy łęgowe są siedliskiem Natura 2000, które
w Dyrektywie Siedliskowej UE wymienione jest jako siedlisko priorytetowe.
Gatunki zwierząt z Dyrektywy Siedliskowej UE, które notowane były w obszarze Natura 2000 Grabi
to:
 bóbr europejski Castor fiber (1337),
 wydra europejska Lutra lutra (1355),
 kumak nizinny Bombina bombina (1188),
 minóg ukraiński Eudontotomyzon mariae (2484),
 minóg strumieniowy Lampetra planeri (1096),
 piskorz Misgurnus fossilis (1145),
 koza Cobitis taenia (1149),
 różanka Rhodeus sericeus (5339),
 skójka gruboskorupowa Unio crassus (1032),
 trzepla zielona Ophiogomphus cecilia (1037),
 zalotka większa Leucorrhinia pectoralis (1042),
 czerwończyk nieparek Lycaena dispar (1060)
 zatoczek łamliwy Anisus vorticulus (4056).
 koza złotawa Sabanejewia aurata (1146), od blisko dwudziestu lat nie potwierdzono jej
występowania (Kaczkowski 2006, Kruk i in. 2009, Siciński, Tończyk 2005, Siciński i in. 2013):
6.9.2. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Dolina Grabi
Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Dolina Grabi” to obszar o łącznej powierzchni ponad 4 tys. ha,
utworzony w 1998 roku. Obszar chroni półnaturalny i kulturowy krajobraz nizinnej rzeki z licznymi
cennymi elementami przyrodniczymi, chronionymi gatunkami flory i fauny oraz punktami
widokowymi (Fotografia 1). Projektowany zbiornik „Zajączek” znajduje się w granicach w/w formy
ochrony przyrody, co powoduje, że projektowanie lokalizacji i zasięgu przestrzennego zbiornika
powinno uwzględniać zapisy aktu prawa miejscowego powołującego ten zespół przyrodniczokrajobrazowy. W Uchwale Wojewody Sieradzkiego (Dz. Urzędowy Woj. Sieradzkiego nr. 20, poz.
115) dla zespołu przyrodniczo-krajobrazowego zapisano następujące ograniczenia:





Zakaz budowy obiektów kubaturowych, linii komunikacyjnych, urządzeń i instalacji bez
uzgodnień w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu.
Zakaz wysypywania, wylewania i zakopywania odpadów poza miejscami objętymi planami
miejscowymi, a także celowego zanieczyszczania wód, gleby oraz powietrza.
Zakaz zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i cieków bez uzgodnień w zakresie ochrony
przyrody i krajobrazu.
Zakaz wydobywania skał, minerałów i torfu bez uzgodnień z właściwym organem administracji
państwowej w zakresie ochrony przyrody.
Zakaz zmiany dotychczasowych form użytkowania terenu z wyjątkiem zmian dopuszczonych
w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin.
Szczególny związek z planowaną budową zbiornika „Zajączek” będzie miało spełnienie zakazu
trzeciego. Na etapie projektowania zbiornika należy w odpowiedni sposób uzasadnić lokalizację
inwestycji oraz wskazać działania jakie inwestor podjął żeby ograniczyć wpływ przedsięwzięcia na
środowisko przyrodnicze i krajobraz. Z tego względu niezbędne jest wstępne rozpoznanie wartości
33 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
przyrodniczych (występowanie chronionych siedlisk i gatunków) przed przystąpieniem do prac
projektowych.
Zakaz zmiany dotychczasowej formy użytkowania, którego dotyczy punkt czwarty, nie dotyczy
omawianego przypadku ze względu na zapisy z dokumentu „Zmiana Studium Uwarunkowań
i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Łask” (tekst ujednolicony, Uchwała
Nr L/481/14 Rady Miejskiej w Łasku z dnia 12 lutego 2014 r.) – gdzie omawiany obszar znajduje się
w „strefie planowanych zbiorników retencyjnych na rzece Grabi”.
W Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego dla obszaru położnego w Łasku pomiędzy
rzeką Grabią, drogą krajową nr. 14, a bocznicą kolejową (Uchwała nr. XXXIV/364//09 Rady
Miejskiej w Łasku z dnia 24 czerwca 2009) w paragrafie 8 dotyczącym ochrony przyrody i krajobrazu
w punkcie 1 zapisano, że ustala się: „ochronę istniejącego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego
„Dolina Grabi” oraz dopuszcza się korektę jego granicy w związku z planowanym zbiornikiem
retencyjnym zgodnie z zasadami zawartymi w przepisach szczególnych w sprawie utworzenia ZPK.”
Biorąc pod uwagę kompleksowość i wieloletnią trwałość ochrony wartości przyrodniczych
omawianego fragmentu doliny Grabi, bezpośrednie sąsiedztwo obszaru Natura 2000 oraz ochronę
użytku ekologicznego „Rzeka Grabia” korekta granic zespołu przyrodniczo-krajobrazowego jest w
tym wypadku niewskazana. Inwestycja powinna być poprzedzona waloryzacją przyrodniczą terenu
objętego projektowanym zbiornikiem oraz takim projektowaniem przedsięwzięcia, które nie
powodowałaby istotnych zmian w środowisku zgodnie z zasadami nowoczesnego, zrównoważonego
rozwoju i które nie będzie wymagało korekty granic zespołu przyrodniczo-krajobrazowego.
6.9.3. Użytek ekologiczny Rzeka Grabia
Użytek ekologiczny utworzony w 1993 roku obejmuje koryto rzeki Grabi. Celem utworzenia tej formy
ochrony jest zachowanie naturalnego koryta rzeki nizinnej z meandrami, zakolami, bystrzami
i ławicami piaszczystymi. Ochrona wartości przyrodniczych rzeki Grabi w ramach użytku
ekologicznego została zapisana w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego dla obszaru
położnego w Łasku pomiędzy rzeką Grabią, drogą krajową nr. 14 a bocznicą kolejową (Uchwała nr.
XXXIV/364//09 Rady Miejskiej w Łasku z dnia 24 czerwca 2009) w paragrafie 8 dotyczącym
ochrony przyrody i krajobrazu. Zapis ten będący obowiązkiem wynikającym z aktu powołującego
użytek ekologiczny powinien być uwzględniony przy projektowaniu urządzeń hydrotechnicznych
związanych z budową zbiornika retencyjnego „Zajączek”. Szczególną uwagę należy zwrócić na
wysokości piętrzeń na jazach, co może zmienić stosunki wodne w korycie rzeki.
34 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 1. Lasy i zarośla łęgowe w dolinie Grabi w Łasku w bezpośrednim sąsiedztwie
projektowanego zbiornika „Zajączek”. Krajobraz o cechach naturalnych i wysokich wartościach
przyrodniczych, które podlegają ochronie w zespole przyrodniczo-krajobrazowym „Dolina Grabi”
(fot. M. Kiedrzyński).
35 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
6.10.
Potencjalne i istniejące
powierzchniowych i podziemnych
Centrum
źródła
Ekohydrologii
zanieczyszczeń
wód
Na podstawie przeprowadzonej analizy danych źródłowych, dotyczących wydanych pozwoleń
wodnoprawnych w roku 2013, które pozyskano z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
w Łodzi, wykazano, iż w zlewni rzeki Grabi zlokalizowanych jest 18 oczyszczalni ścieków, z czego
9 z nich znajduje się w zlewni do profilu projektowanego zbiornika „Zajączek” (Rysunek 18, Tabela
3).
Rysunek 18. Lokalizacja oczyszczalni ścieków (odprowadzających powyżej 5 m3/dobę ścieków),
w zlewni rzeki Grabi oraz zlewni do profilu projektowanego zbiornika „Zajączek” wraz z klasyfikacją
ilościową ścieków odprowadzanych w roku 2013. Źródło danych: Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Łodzi.
36 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 3. Wykaz oczyszczalni ścieków (odprowadzających powyżej 5 m3/dobę ścieków), w zlewni rzeki Grabi oraz zlewni do profilu projektowanego zbiornika „Zajączek” wraz z
charakterystyką oczyszczalni ścieków (OŚ), lokalizacją i ilością odprowadzanych ścieków w roku 2013. Źródło danych: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi.
Nr Nazwa
Jednostka
Zarządzający
Powiat
Rodzaj
Odbiornik ścieków
oczyszczalni
JCW
1. Grabica 1
Gminna OŚ
Urząd Gminy w Grabicy
piotrkowski
mech-biol.
2. Grabica 2
OŚ
UG Grabica SUW Ostrów
piotrkowski
3. Drużbice 1
Osiedlowa OŚ
4. Drużbice 2
Wiejska OŚ
5. Dłutów
Gminna OŚ
Zakład Gospodarki Komunalnej w
Drużbicach
Zakład Gospodarki Komunalnej w
Drużbicach
Zakład Usług Komunalnych w
Dłutowie
6. Dobroń 1
Gminna OŚ
Gmina Dobroń
mechaniczn Grabia
a
bełchatowski mech-biol. ciek/Grabia - km 53,85
Grabia do Dłutówki
5916
19,539860
51,460220
1915
19,387470
51,464420
bełchatowski mech-biol.
rzeka Grabia - km 56,5
2140
19,387470
51,464420
pabianicki
mech-biol.
rów, Jesionka 8,85 km dalej Grabia do Dłutówki
Grabia
47644
19,378370
51,555390
pabianicki
mech-biol.
rzeka Grabia - km 78,96
51,482390
rów, Pałusznica 6,35 km
dalej Grabia
mechaniczn rów melioracyjny R-4 km
a
3,248
Pałusznica
175385
19,237060
51,642660
Pałusznica
14921
19,245810
51,639690
7. Dobroń 2
pabianicki
8.
łaski
mech-biol.
rów melioracyjny km 0,04
Grabia od Dłutówki do 6295
Dopływu z Anielina
19,207780
51,560280
łaski
mech-biol.
Pałusznica km 4,45
Pałusznica
29176
19,213610
51,616670
łaski
mech-biol.
Grabia km 29,35
1429950
19,113330
51,593670
łaski
mech-biol.
9304
19,080280
51,603610
łaski
łaski
zduńskowolski
zduńskowolski
mech-biol.
mech-biol.
mech-biol.
mech-biol.
30187
9822
24680
20473
19,158130
19,137470
19,013170
19,024170
51,501900
51,535970
51,619000
51,578330
łaski
mech-biol.
rów melioracyjny R-A km
2,550, Grabia km 22,9
Końska Struga km 12,74
Czajka km 1,69
Tymianka km 6,94
rów melioracyjny R-1/1km
0,190, Tymianka km 2,8
Grabia km 19,13
Grabia do Dłutówki do
Dopływu z Anielina
Grabia do Dłutówki do
Dopływu z Anielina
Końska Struga
Końska Struga
Tymianka
Tymianka
19,032470
51,551940
łaski
mech-biol.
19,030200
51,522370
łaski
mech-biol.
Grabia do Dłutówki do 21806
Dopływu z Anielina
rów melioracyjnykm 4,150, Grabia od Dopływu z 14230
Grabia km 15,490
Anielina do ujścia
Grabia km 9,7
Grabia do Dłutówki do 51812
Dopływu z Anielina
18,998830
51,511330
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Podczyszczanie wód
JANTOŃ Spółka Akcyjna Spółka
popłucznych z wodami
Komandytowa
opadowymi i roztopowymi
Łask 1
Zakładowa OŚ
STEC Wytwarzanie Podłoża pod
Uprawę Pieczarek Małgorzata
Kasperska-Stec Aleksandrówek
Łask 2
Miejska OŚ w Kolumnie
Miejskie Przedsiebiorstwo
Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o
Łask 3
Miejska OŚ w Łasku
Łask 4
Gminna OŚ w Kopyści
Buczek 1
Gminna OŚ
Urząd Gminy Buczek
Buczek 2
Gminna OŚ
Urząd Gminy Buczek
Zduńska Wola 1 Zakładowa OŚ Gajewnik
AVES Sp. z o.o
Zduńska Wola 2 Zakładowa OŚ
PKP CARGO TABOR-KARSZNICE Sp.
z o.o.
Sędziejowice 1 Gminna OŚ
Gminna Jednostka Usług
Komunalnych Sędziejowice
Sędziejowice 2 Zakładowa OŚ
Zakład Wędliniarski Władysław
Gabrysiak Lichawa
Sędziejowice 3 Gminna OŚ
Gminna Jednostka Usług
Komunalnych Sędziejowice
Szerokość
geograficzna
Ilość ścieków Długość
w 2013 roku geograficzna
m3/rok
13778
19,525690
37 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Wyniki analizy ilości ścieków, które odprowadzane są do zlewni rzeki Grabi z poszczególnych
powiatów przedstawiono w Tabeli 4. Całkowita ilość odprowadzanych ścieków z oczyszczalni wynosi
1 909 434 m3/rok. Zlewnia Grabi do profilu projektowanego zbiornika „Zajączek” zasilana jest
corocznie ładunkiem 297 170 m3 ścieków oczyszczonych, co stanowi 15,5% całkowitej ilości ścieków
odprowadzanej do zlewni (Tabela 4). Natomiast, poniżej profilu projektowanego zbiornika „Zajączek”
aż do ujścia, oczyszczalnie zlokalizowane na tym obszarze odprowadzają rocznie 1 612 264 m3
ścieków oczyszczonych, co stanowi 84,5% całkowitej ilości ścieków odprowadzanej do zlewni
(Tabela 4).
Z punktu widzenia przyszłej jakości wody w projektowanym zbiorniku „Zajączek” oraz
przeciwdziałaniu jego szybkiej eutrofizacji bardzo istotną kwestią jest, aby jakość odprowadzanych
ścieków z oczyszczalni zlokalizowanych w zlewni planowanego zbiornika (Rysunek 18) była dobra.
Oczyszczalnie te powinny dotrzymywać norm jakości odprowadzanych ścieków (Kiedrzyńska i in.
2010, 2012, 2014; Urbaniak i in. 2015), zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24
lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do
ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, a tym samym
norm zawartych w Dyrektywie Ściekowej (91/271/EEC). Zarówno według polskich norm
(Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006r.), jak i norm unijnych (Dyrektywa
Ściekowa 91/271/EEC) stężenia w ściekach odprowadzanych z oczyszczalni nie powinny przekraczać
odpowiednio dla:
 I klasy wielkości oczyszczalni (tj. <2 000 równoważnej liczby mieszkańców, RLM) – 5 mg/l
fosforu całkowitego oraz 30 mg/l azotu całkowitego
 II klasy wielkości oczyszczalni (tj. od 2 000 do 9 999 RLM) – 2 mg/l fosforu całkowitego oraz 15
mg/l azotu całkowitego
 III klasy wielkości oczyszczalni (tj. od 10 000 do 14 999 RLM) – 2 mg/l fosforu całkowitego oraz
15 mg/l azotu całkowitego
 IV klasy wielkości oczyszczalni (tj. od 15 000 do 99 999 RLM) – 2 mg/l fosforu całkowitego
oraz 15 mg/l azotu całkowitego (Kiedrzyńska i in. 2014).
Tabela 4. Ilość ścieków odprowadzanych w roku 2013 do zlewni Grabi według powiatów oraz podział
na ilość ścieków odprowadzanych do zlewni do profilu projektowanego zbiornika „Zajączek”
i poniżej zbiornika.
Powiat
piotrkowski
bełchatowski
4 055 (0,2%)
pabianicki
Ilość odprowadzanych ścieków
[m3/rok]
do profilu projektowanego zbiornika
297 170 (15,5%)
237 950 (12,5%)
łaski do projektowanego zbiornika
łaski poniżej
zbiornika
zduńskowolski
Ilość ścieków dla powiatów
[m3/rok]
19 694 (1,0%)
projektowanego
SUMA
35 471 (1,9%)
1 567 111 (82,1%)*
poniżej projektowanego zbiornika
1 612 264 (84,5%)
45 153 (2,4%)
1 909 434
*p. łaski łącznie 1 602 582
Etap III. Opracowanie końcowe
38 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
7. Materiały i metody
7.1. Terminologia stosowana w opracowaniu
W dostępnych opracowaniach dotyczących zbiornika spotyka się różne nazewnictwo odcinka
rzecznego będącego przedmiotem badań. W niniejszym opracowaniu stosuje się zamiennie
następujące nazwy:




dla planowanego zbiornika: zbiornik „Zajączek”, zbiornik
dla południowego koryta: starorzecze, południowe koryto rzeki Grabi,
dla północnego koryta: rzeka Grabia, główne koryto, północne koryto rzeki Grabi,
dla dopływu: rzeka Pisia, dopływ.
7.2. Charakterystyka stanowisk badawczych
W celu analizy jakości wód powierzchniowych i wielkości przepływów wyznaczono 11 stanowisk
badawczych oznaczonych od St.1 do St.11 (Rysunek 19, Tabela 5). Jakość wód powierzchniowych
analizowano na dziesięciu wyznaczonych stanowiskach; na St.11 ze względu na brak przepływu
w okresie badawczym nie pobrano prób ani nie dokonano pomiarów przepływów. Jakość wód
gruntowych analizowano na trzech stanowiskach monitoringowych oznaczonych od P1 do P3
(Rysunek 19, Tabela 5), na których zostały zainstalowane piezometry (patrz: Rozdział Dokumentacja
fotograficzna, Fotografia 26). Próby wód powierzchniowych pobierane były od 13 maja do 29
września 2015 r., co 7-16 dni, natomiast próby wód podziemnych pobierano od 2 lipca do 29 września
2015 r., z częstotliwością co 14-16 dni. W pobranych próbach wód powierzchniowych i gruntowych
analizowane były parametry fizyczne i chemiczne wody.
39 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 19. Lokalizacja stanowisk monitoringowych jakości wód powierzchniowych (St. 1-11)
i podziemnych (P1-3). Podkład kartograficzny: mapa topograficzna z elementami Bazy Danych
Obiektów Topograficznych BDOT10k, źródło: Wojewódzki Zasób Geodezyjny i Kartograficzny.
Tabela 5. Opis lokalizacji stanowisk badawczych wód powierzchniowych i podziemnych.
Nr
Opis lokalizacji
stanowi
ska
St. 5
Most przy drodze krajowej nr 14 (ul. Warszawska) na rzece Grabi
19° 10' 39,940" E
51° 36' 5,219" N
St. 6
Rzeka Grabia powyżej rozwidlenia koryta
19° 10' 15,744" E
51° 36' 3,839" N
St. 1
19° 9' 56,802" E
51° 35' 53,197" N
St. 2
Południowe koryto rzeki Grabi wraz z Pisią, na wysokości składu
kruszywa i węgla
Południowe koryto rzeki Grabi wraz z Pisią przy moście na ul. Rzecznej
19° 9' 45,668" E
51° 35' 53,436" N
St. 7
Powyżej istniejącego zbiornika
19° 9' 6,489" E
51° 35' 52,419" N
St. 8
Istniejący zbiornik na południowym korycie
19° 8' 55,392" E
51° 35' 52,895" N
St. 9
Poniżej istniejącego zbiornika
19° 8' 49,963" E
51° 35' 53,784" N
St. 3
Główne (północne) koryto rzeki Grabi powyżej jazu przy gospodarstwie
rybackim "Nad Grabią"
Główne (północne) koryto rzeki Grabi około 60 m powyżej połączenia
obu koryt
Rzeka Pisia przy drodze krajowej nr 14 (ul. Warszawska), dopływ do
południowego koryta
Rzeka Pisia powyżej St. 4 przy drodze gruntowej – przepust, dopływ do
południowego koryta
W bezpośrednim sąsiedztwie koryta rzecznego oraz hałdy kruszywa
19° 9' 55,495" E
51° 36' 3,886" N
19° 8' 48,538" E
51° 35' 55,249" N
19° 10' 8,972" E
51° 35' 52,860" N
19° 10' 30,657" E
51° 35' 52,191" N
19° 9' 53,130" E
51° 35' 52,777" N
Na terasie zalewowej przy krawędzi doliny rz. Grabi na wysokości
19° 9' 31,113" E
środkowej części projektowanego zbiornika
Na terasie zalewowej oddzielone od krawędzi doliny rz. Grabi terenem 19° 9' 40,476" E
podmokłym na wysokości początkowej części projektowanego zbiornika
51° 35' 46,842" N
St. 10
St. 4
St. 11
P1
P2
P3
Szerokość
geograficzna (Y)
Długość
geograficzna (X)
51° 35' 46,326"
40 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
7.3.Analiza jakości wód powierzchniowych i gruntowych
Badania prowadzono w okresie od 13 maja do 29 września 2015 r. W tym czasie dokonano trzynastu
poborów prób wód powierzchniowych z dziesięciu stanowisk, oraz siedmiu poborów wód gruntowych
z trzech stanowisk oraz pomierzono wielkość przepływów w rzece Grabi i w starorzeczu. Łącznie
pobrano 130 prób wód powierzchniowych oraz 21 prób wód gruntowych w celu analizy ich
parametrów fizycznych i chemicznych, w tym analizy stężeń związków biogennych i wielkości
transportowanych ładunków przez wody rzeki Grabi. Ponadto, na stanowiskach St. 1 i St. 5 w dniach
poboru prób wody wykonywano każdorazowo pomiary wielkości przepływów. Do pomiaru
przepływów używano przepływomierza przenośnego FlowTracker Handheld ADV firmy
SonTek/YSI. Wybór stanowisk pomiarowych przepływu został dostosowany do ogólnej sytuacji
hydrograficznej umożliwiającej uchwycenie struktury i zmienności przepływów w całym obszarze
badawczym (Rysunek 19).
W dniu 29 września 2015 r. pobrano również próbę ścieków odprowadzanych z oczyszczalni ścieków
w Dobroniu do rzeki Pałusznicy, w celu analizy ich jakości i oceny potencjalnego wpływu na jakość
wody w rzece Grabi na wysokości planowanego zbiornika Zajączek.
7.3.1. Parametry fizyczne wody
W pobranych próbach wód powierzchniowych i podziemnych za pomocą czytnika
wieloparametrowego YSI Professional Plus oraz okresowo z użyciem analizatora CRISON MM40
analizowane były następujące parametry fizyczne: temperatura, stężenie tlenu, odczyn pH,
konduktywność. Są to podstawowe parametry wody świadczące o dynamice procesów
biogeochemicznych przebiegających w środowisku. Badano również ilość niesionej zawiesiny
w wodach powierzchniowych.
7.3.2. Stężenie zawiesiny
Koncentracja zawiesiny oznaczana była w każdej próbie poprzez filtrowanie wody o znanej objętości
(V) przez sączek Whatman GF/F o znanej masie (m0). Następnie, sączek suszono w cieplarce
laboratoryjnej w temperaturze 105° C przez około 1,5 godziny i ważono na wadze elektrycznej
Mettler określając jego masę (m1) z dokładnością do pięciu miejsc po przecinku. Sączki zostały
poddane spalaniu w piecu muflowym w temperaturze 550° C przez 1 godzinę, w celu spalenia materii
organicznej, a następnie ponownie ważono w celu określenia masy sączka (m2).
Stężenie zawiesiny przeliczano na objętość jednego litra. Stężenie zawiesiny całkowitej (Mcał.) [mg
dm-3], oraz frakcji mineralnej (Mmin.) i organicznej (Morg.) określano na podstawie poniższych wzorów:
Mcał. = (m1 - m0) / V
Mmin. = (m2 – m0) / V
Morg. = Mcał. - Mmin
7.3.3. Formy rozpuszczone pierwiastków
W próbkach wód powierzchniowych i gruntowych, po wcześniejszym przefiltrowaniu, analizowano
stężenia następujących związków biogennych tj. fosforanów (PO4-), azotanów (NO3-), azotynów (NO2-),
amonu (NH4+) oraz jonów: fluorku (F-), chlorku (Cl-), bromku (Br-), siarki (SO42-), litu (Li+), sodu
41 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
(Na+), potasu (K+), magnezu (Mg2+), wapnia (Ca2+). Analizy wykonywano na chromatografie
jonowym Dionex 1000.
7.3.4. Fosfor całkowity (TP) i fosfor całkowity rozpuszczony (DP)
W niefiltrowanych próbkach wód powierzchniowych i ściekach odprowadzanych z oczyszczalni
ścieków w Dobroniu oznaczane były stężenia form całkowitych fosforu (ang. total phosphorus, TP).
Natomiast, w przefiltrowanych próbkach wód gruntowych analizowane były formy rozpuszczone
fosforu (ang. dissolved phosphorus, DP).
Do oznaczania stężenia fosforu całkowitego (TP) i fosforu całkowitego rozpuszczonego (DP) użyto
metody kwasu askorbinowego po uprzednim zmineralizowaniu próbek z zastosowaniem odczynnika
Oxisolv firmy MERCK według poniższej metodyki.
Mineralizacja
 Odmierzono 10 ml niefiltrowanej próby i przeniesiono do naczynia przeznaczonego do
mineralizacji.
 Dodano 2 łyżeczki odczynnika „Oxisolv” TM firmy MERCK.
 Naczynie zamknięto i mineralizowano przez 1 minutę.
 Po ostudzeniu otwierano naczynie i pobierano próbę.
Przebieg oznaczania
 Pobierano 5 ml zmineralizowanej próby i dodawano 5 ml wody destylowanej.
 W tak przygotowanej próbie oznaczano zawartość TP przy użyciu metody kwasu
askorbinowego.
 Metoda kwasu askorbinowego
Przygotowywano świeżą mieszaninę do każdej serii analiz:
10 części rozcieńczonego kwasu siarkowego
1 część winianu antymolowo-potasowego, wymieszano
3 części molibdenu amonu, wymieszano
6 części kwasu askorbinowego, wymieszano.
 Do 10 ml próby dodawano 1,75 ml mieszaniny, wymieszano.
 Po 15 minutach zmierzono ekstynkcję przy długości fali 690 nm.
Do
odczytów
stężeń
TP
posłużyło
aktualne
równanie
krzywej
kalibracyjnej:
y = (((x/0,0017)-(0,0005/0,0017))*2)/1000; gdzie: x= absorbancja odczytana ze spektrofotometru
MILION ROY przy długości fali 690 nm.
7.3.5. Azot całkowity (TN) i azot rozpuszczony (DN)
Stężenie azotu całkowitego (ang. total nitrogen, TN) w wodach powierzchniowych oraz w
ściekach z oczyszczalni ścieków w Dobroniu oznaczone zostały według metodyki Hach
i z użyciem odczynników Hach. Określenie stężenia azotu rozpuszczonego (ang. disolved
nitrogen, DN) w próbkach wód gruntowych przeprowadzono w ten sam sposób po wcześniejszym
ich przefiltrowaniu. Analizę stężeń przeprowadzono na spektrofotometrze Hach 2010 według
następującej metodyki.
42 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Metodyka analizy TN, DN poprzez mineralizację nadsiarczanem z zastosowaniem fiolek testowych
N’Tube (0 do 25 mg/l) firmy MERC.
Przebieg oznaczania:
 do dwóch fiolek z odczynnikiem Total Nitrogen Hydroxide Reagent dodano po jednym
opakowaniu odczynnika Nitrogen Persulfate Reagent PP,
 do jednej fiolki dodano 2 ml próbki, do drugiej 2 ml wody wolnej od związków organicznych
(ślepa odczynnikowa),
 zamknięte fiolki energicznie mieszano przez co najmniej 30 sek. Fiolki umieszczono
w reaktorze ChZT (COD Reaktor Hach Heating) i ogrzewano w temperaturze 105°C przez 30
min.,
 do ostudzonych fiolek testowych dodano po jednym opakowaniu odczynnika TN Reagent A
i wstrząsano przez 15 sekund,
 po upływie 3 min. od zakończenia mieszania do obu fiolek dodano po jednym opakowaniu
odczynnika TN Reagent B,
 fiolki zamknięto i wstrząsano przez 15 sekund,
 po upływie 2 minut otworzono dwie fiolki z odczynnikiem TN Reagent C; do jednej dodano
2 ml zmineralizowanej próbki badanej, do drugiej 2 ml ślepej próbki odczynnikowej,
 obie fiolki zamknięto i obracano powoli 10-krotnie do góry dnem w celu wymieszania,
 po upływie 5 minut umieszczono próbkę ślepą w gnieździe pomiarowym spektrofotometru
Hach DR/2010 i wyzerowano przyrząd przy długości fali =410 nm,
 w gnieździe pomiarowym umieszczono próbkę badaną i odczytano stężenie DN w mg/l azotu.
7.4.Metodyka analizy parametrów fizykochemicznych osadów rzecznych
W dniu 31 lipca 2015 r. pobrano cztery próby osadów rzecznych ze stanowisk zlokalizowanych na
starorzeczu Grabi i w zbiorniku, tj. St. 1, St. 2, St. 7 i St. 8. Osady pobrano w celu analizy
następujących parametrów: zawartość azotu ogólnego, fosforu oraz metali ciężkich (ołowiu, kadmu,
miedzi, chromu, niklu, cynk, żelaza i rtęci (Tabela 6). Analizę osadów przeprowadzono w celu
określenia ich długoterminowego oddziaływania na środowisko wodne. Analiza fizykochemiczna
osadów została przeprowadzona przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą (OSChR) w Łodzi,
która posiada akredytowane laboratorium badawcze spełniające wymagania normy PN-EN ISO/IEC
17025:2005 (nr akredytacji AB 820).
43 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 6. Zestawienie procedur badawczych przy analizie osadów rzecznych stosowanych w
Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej.
Analizowane parametry oraz metoda analizy
Zawartość substancji organicznej
Zakres: (1,0 - 99,0) %
Metoda wagowa
Zawartość azotu ogólnego
Zakres: (0,2 - 7,0) %
Metoda miareczkowa
Zawartość fosforu
Zakres: (0,5 - 8,0) %
Metoda spektrofotometryczna
Zawartość pierwiastków
Zakres:
cynk (25,0 - 3500) mg/kg
miedź (25,0 - 1000) mg/kg
chrom (10,0 - 800) mg/kg
kadm (1,0 - 20,0) mg/kg
ołów (25,0 - 600) mg/kg
nikiel (10,0 - 250) mg/kg
Metoda płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej (FAAS)
Zawartość rtęci
Zakres: (0,005 - 3) mg/kg
Metoda absorpcyjnej spektrometrii atomowej z amalgamacją par rtęci
Zawartość żelaza
Dokumenty odniesienia
PN-EN 12879:2004
PB 45 edycja 2 z dnia 01.02.2007 r.
Wyniki spoza zakresu akredytacji
laboratorium
44 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
7.5.Metodyka badań i waloryzacji szaty roślinnej
Teren badań szaty roślinnej obejmuje obszar wyznaczony pod planowaną inwestycję w koncepcji
programowo-przestrzennej PM Melioprojekt (2003, wariant maksymalny) oraz jego bezpośrednie
sąsiedztwo (Rysunek 20). Łączna powierzchnia terenu objętego waloryzacją szaty roślinnej wynosi
41,9 ha.
według Wariantu I – PM Melioprojekt
Rysunek 20. Zasięg projektowanego zbiornika „Zajączek” w Łasku oraz zasięg terenu w jakim
prowadzono badania szaty roślinnej. Zasięg zbiornika według Koncepcji Programowo-Przestrzennej
PM Melioprojekt (2003) – Wariant I .Podkład topograficzny wg. mapy w oryginalnej skali 1:10000,
źródło: Wojewódzki Zasób Geodezyjny i Kartograficzny.
Badania terenowe polegające na kartowaniu roślinności rzeczywistej oraz rozpoznaniu rozmieszczenia
cennych gatunków flory prowadzono w czerwcu i lipcu 2015 roku. Badania stanowią wstępne
rozpoznanie walorów szaty roślinnej w rejonie planowanego zbiornika „Zajączek” w Łasku.
Roślinność rzeczywistą ujmowano na poziomie ogólnych typów roślinności w środkowoeuropejskim
systemie fitosocjologicznym. Syntaksonomię zbiorowisk roślinnych przyjęto wg. opracowania
W. Matuszkiewicza (2001). W przypadku zbiorowisk będących w rożnych fazach dynamicznych
(sukcesyjnych) nie ujętych w syntetycznych opracowaniach fitosocjologicznych nadawano im ogólne
nazwy pochodzące od gatunków dominujących. Rozpoznanie fitosocjologiczne pozwoliło na
identyfikację siedlisk przyrodniczych chronionych w Unii Europejskiej i wymienionych w Dyrektywie
Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG). Identyfikacja siedlisk dokonana została według
oficjalnych krajowych przewodników do rozpoznawania i ochrony siedlisk przyrodniczych (Herbich
45 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
2004). Teren badań obejmuje obszar wyznaczony pod planowaną inwestycję oraz jego bezpośrednie
sąsiedztwo (Rysunek 20).
W trakcie badań terenowych identyfikowano również stanowiska rzadkich i chronionych gatunków
roślin. Brano pod uwagę gatunki umieszczone na regionalnych i krajowych listach i księgach
gatunków zagrożonych wymarciem (Jakubowska-Gabara i Kucharski 1999; Olaczek red. 2012;
Zarzycki i Szeląg 2006; Kaźmierczakowa i in. red. 2014). Badano również występowanie gatunków
chronionych prawem krajowym według najnowszego Rozporządzenia Ministra Środowiska
o ochronie gatunkowej roślin (Rozporządzenie 2014, Dz.U. 2014 poz. 1409).
W szczególności zwrócono uwagę na elementy, których ochrona uwarunkowana jest prawnie, tzn.
siedliska przyrodnicze z Dyrektywy Siedliskowej UE oraz gatunki roślin podlegające ochronie.
Występowanie w/w elementów może w istotny sposób wpłynąć na proces wydania decyzji
środowiskowej przez organy administracji państwowej. Wstępne rozpoznanie walorów
przyrodniczych daje możliwość opracowania korekty planowanej inwestycji oraz ewentualną zmianę
jej lokalizacji w celu zmniejszenia jej wpływu na środowisko przyrodnicze.
Kartowanie terenowe wykonane zostało na podkładzie ortofotomapy (aktualność 2009-2010,
rozdzielczość terenowa piksela 0,5 m) z zasobów www.geoportal.pl. Rozmieszczenie płatów
roślinności oraz płatów siedlisk przyrodniczych Natura 2000 kartowano metodą poligonu. Do
lokalizacji granic płatów w badaniach roślinności oraz do lokalizacji stanowisk roślin wykorzystano
terenowy odbiornik GPS – Garmin CSX 60. Czystorysy map oraz obliczenia powierzchni wykonano
w oprogramowaniu GIS – ArcMap 9.2.
7.6.Wstępna ocena faunistyczna
Wstępna waloryzację przyrodniczą wykonał zespół dr Robert Słomczyński i mgr Robert Lesner.
Ocenę wpływu na awifaunę (ptaki) lęgową wykonano na podstawie kontroli terenu inwestycji
w terminach 29 czerwca - 16 lipiec. Kontrole wykonywano w godzinach porannych oraz wieczornych
przy dobrych warunkach pogodowych, w czasie największej aktywności ptaków. W czasie kontroli
przemieszczano się pieszo wzdłuż południowego odgałęziania Grabi, na którym planowana jest
realizacja inwestycji. Kontrola objęła także odcinek, na którym koryto Grabi się rozgałęzia, północne
odgałęzienia Grabi, okolice mostu kolejowego oraz zalew Zajączek. Kontrolą objęto także południową
krawędź doliny, obszar pomiędzy stacją paliw, zabudowaniami a południowym odgałęzieniem Grabi.
W okresie, w którym przeprowadzano badania przeprowadzono także kontrole nocne w celu wykrycia
gatunków ptaków o nocnej aktywności głosowej (derkacz Crex crex) na odcinku doliny Grabi od
rozgałęziania koryt do mostu.
Terminy kontroli nie pozwalały na pełną inwentaryzację ornitologiczną, ponieważ część gatunków
zakończyła lęgi lub ich aktywność głosowa była w tym terminie bardzo niska. Informacje dotyczące
składu awifauny lęgowej pochodzą także z pojedynczych obserwacji przeprowadzanych w latach
ubiegłych.
Wstępną ocenę wpływu inwestycji na teriofaunę (ssaki) oparto na gatunkach wykazanych
w standardowym formularzu danych (SDF) dla obszaru Natura 2000 Grabia PLH100021. Nie
wykonywano nasłuchów nietoperzy oraz nie wykonywano odłowu małych ssaków w pułapki
żyworodne. W SDF obszaru Natura 2000 Grabia PLH100021 wymienione są dwa gatunki ssaków
46 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
będących przedmiotem ochrony obszaru: wydra Lutra lutra oraz bóbr Castor fiber (Dz. U. woj.
łódzkiego 21.02.2014, poz.785).
Inwentaryzację herpetologiczną (występowanie gadów i płazów) przeprowadzono w lipcu 2015.
Część kontroli przeprowadzono przy niesprzyjających warunkach pogodowych, w czasie obniżenia
temperatury co mogło obniżyć aktywność głosową płazów. Wykorzystano także obserwacje
z poprzednich lat. Kontrole oparto głównie na oględzinach potencjalnych miejsc rozrodu płazów.
Późny termin kontroli wykluczał możliwość stwierdzenia części gatunków. Rok 2015 jest nietypowy
o bardzo niskim poziomie wód. W latach, w których topniejąca pokrywa śnieżna powoduje wezbranie
wód, utworzenie rozlewisk, możliwe jest występowanie okresowych zbiorników nie stwierdzonych
w trakcie kontroli. Ze względu na krótki czas realizacji wizji terenowej nie występowano do
Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na odstępstwa od ochrony gatunkowej, zezwalające na
łapanie i oznaczanie płazów w ręku. Dlatego większość żab nie oznaczano do gatunku tylko do grupy
żab „zielonych” lub „brunatnych”.
Ocenę ichtiologiczną lokalizacji inwestycji (występowanie określonych gatunków ryb) oparto na
istniejących badaniach ichtiofauny oraz dokumentacji Planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000
Grabia PLH100021. Na części cieku bezpośrednio przy rozgałęzianiu panują podobne warunki jak
w korycie głównym, piaszczyste żwirowe dno. W pobliżu zbiornika „Zajączek” występuje
spowolnianie nurtu, nasilają się procesy sedymentacyjne, charakter podłoża się zmienia, dno staje się
muliste. Bezpośrednio na omawianym południowym korycie Grabi nie były przeprowadzane odłowy
ichtiologiczne. Odłowy prowadzone były w bezpośrednim sąsiedztwie omawianego odcinka
rzecznego, na Grabi, które dają informację o ichtiofaunie omawianego terenu. Lokalna specyfika,
liczne mikrosiedliska w korycie odcinka rzecznego mogą spowodować, że będą tu stwierdzane
gatunki stosunkowo rzadkie w głównym korycie Grabi jak piskorz Misgurnus fossilis czy różanka
Rhodeus sericeus. W SDF obszaru Natura 2000 Grabia PLH100021 wymienione są 4 gatunki
minogów oraz ryb będących przedmiotem ochrony obszaru: minóg ukraiński Eudontomyzon mariae,
minóg strumieniowy Lampetra planeri, piskorz, koza Cobitis taenia. W trakcie wykonywania
dokumentacji PZO obszaru w roku 2012 nie potwierdzono występowania kozy złotawej Sabanajewia
aurata (gatunek wymieniony w SDF obszaru).
Wstępną ocenę entomologiczną (występowanie określonych gatunków owadów) oparto na gatunkach
wykazanych w SDF Natura 2000 Grabia PLH100021. W opracowaniu tym wymienione są trzy
gatunki owadów będących przedmiotem ochrony obszaru: dwa gatunki ważek: zalotka większa
Leucorrhinia pectoralis, trzepla zielona Ophiogomphus cecilia oraz motyl czerwończyk nieparek
Lycaena dispar (Żuk 2012).
Wstępną ocenę malakologiczną (skład fauny mięczaków) oparto na gatunkach wykazanych w SDF
Natura 2000 Grabia PLH100021. Wymienione są tam dwa gatunki mięczaków będących przedmiotem
ochrony obszaru: skójka gruboskorupowa Unio crassus oraz zatoczek łamliwy Anisus vorticulus (Żuk
2012).
47 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8. Analiza aktualnych warunków meteorologicznych
i hydrologicznych oraz procesów biogeochemicznych
8.1.Warunki meteorologiczne w okresie badawczym
Okres objęty badaniem, trwający od 13 maja do końca września 2015 r. obejmował późną wiosnę, lato
i początek jesieni. Był to okres bardzo ciepły i ekstremalnie ciepły, suchy z obniżoną sumą opadów w
stosunku do średnich z wielolecia. W wielu rzekach Polski, w tym również Grabi w Łasku
obserwowano niskie stany wód mieszczące się przy dolnej granicy stanów średnich oraz w strefie
stanów niskich.
Na podstawie danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowego Instytutu
Badawczego (IMGW-PIB, 2015a) wiosna była okresem bardzo ciepłym w porównaniu z wartościami
średnimi dla tej pory roku z wielolecia, ze średnią temperaturą w obszarze zlewni Grabi 8-9°C, wyższą
o 1°C w stosunku do średniej z wielolecia 1971-2000. Suma opadu w okresie wiosennym wyniosła 80100 mm i stanowiła około 70-80% normalnego opadu w wielolecia 1971-2000.
Podobnie lato było okresem ekstremalnie ciepłym (IMGW-PIB, 2015b), ze średnia temperaturą 1920°C, wyższą od średniej temperatury z wielolecia o 2-3°C. Temperatura maksymalna to średnio 34°C,
natomiast najwyższą temperaturę o wartości 36,5°C zanotowano w Łasku w dniu 8 sierpnia 2015 r.
Suma opadów w okresie letnim wyniosła 120-140 mm, co stanowiło około 50-70% w stosunku do
okresu normalnego 1971-2000.
Również wrzesień był anomalnie ciepły, ze średnią temperaturą na poziomie 14-15°C, wyższej od
średniej miesięcznej temperatury z wielolecia o 1-2°C. Temperatura maksymalna wyniosła 29-30°C.
Natomiast, suma opadów we wrześniu to tylko 20-40 mm, co stanowiło około 60% miesięcznej sumy
opadu w stosunku do okresu normalnego 1971-2000.
8.2.Warunki hydrologiczne w okresie badawczym
W okresie objętym badaniem na wodowskazie w Łasku (dane IMGW) obserwowano niskie i bardzo
niskie stany wody, z minimum przypadającym w okresie od lipca do sierpnia 2015 r. Odpowiada to
ogólnej sytuacji meteorologicznej w kraju w tym okresie, charakteryzującą się bardzo niskimi sumami
opadów i wysokimi temperaturami.
8.3. Pomiary własne przepływów
Przebieg i zestawienie wartości przepływów mierzonych w poszczególnych terminach badawczych w
starorzeczu na stanowisku St. 1, oraz w rzece Grabi na stanowisku St. 5, przedstawia Rysunek 21 i
Tabela 7. Na stanowisku St. 11, znajdującym się na rzece Pisi powyżej St. 4 nie zarejestrowano
przepływu w ciągu całego okresu obserwacji.
Dla stanowiska St. 5, zlokalizowanego na rzece Grabi powyżej odnogi starorzecza, średnia zmierzona
wartość przepływu w okresie od 1 czerwca do 29 września wynosiła 0,672 m3/s, natomiast dla
stanowiska St. 1. zlokalizowanego na południowym korycie wyniósł 0,230 m3/s (Tabela 7). Przepływ
w starorzeczu jest regulowany przez dwa jazy zlokalizowane na każdym z koryt poniżej rozwidlenia.
48 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 21. Wykres wartości przepływów pomierzonych na rzece Grabi w okresie od maja do
września 2015 r. na tle wskazań wodowskazu w Łasku. Godziny odczytów na wodowskazie w Łasku
ustalono na podstawie pomierzonej średniej prędkości przepływu na stanowisku St. 5 oraz długości
odcinka rzeki od St.5 do profilu wodowskazowego.
- wartości szacunkowe,
- wartości
szacowane na podstawie średniej z pomiarów własnych i referencyjnych wartości na wodowskazie w
Łasku. Przepływy na wodowskazie w Łasku – dane IMGW.
Tabela 7. Wartości przepływów mierzonych w rzece Grabi na stanowisku St. 5 oraz w starorzeczu na
stanowisku St. 1 (pomiary własne). * - wartości szacunkowe na podstawie średniej z pomiarów
własnych i referencyjnych wartości na wodowskazie w Łasku.
Termin pomiaru
Przepływ na St. 5 (m3/s)
Przepływ na St. 1 (m3/s)
2015-05-13
0,828*
0,284*
2015-05-21
0,690*
0,236*
2015-06-01
2,037
0,237
2015-06-11
0,617
0,036
2015-06-18
0,733
0,416
2015-06-25
0,783
0,435
2015-07-02
0,564
0,251
2015-07-13
0,545
0,328
2015-07-31
0,488
0,060
2015-08-12
0,359
0,228
2015-08-27
0,316
0,066
2015-09-11
0,376
0,238
2015-09-29
0,394
0,176
Średnia
0,672
0,230
49 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.4.Wody powierzchniowe
8.4.1. Parametry fizyczne wody
Temperatura wody, zawartość tlenu w wodzie, odczyn pH i konduktywność to podstawowe parametry
fizyczne wody świadczące o dynamice procesów biogeochemicznych przebiegających w środowisku.
Ich określenie wraz z podstawową charakterystyką chemiczną wody pozwoli na opracowanie
koncepcji konstrukcji planowanego zbiornika wodnego oraz optymalizację systemów redukujących
dopływ zanieczyszczeń biogenicznych do zbiornika (patrz rozdział 0).
W okresie badawczym monitorowano podstawowe parametry fizykochemiczne wody. Przebieg
dynamiki zmienności temperatury w wodach powierzchniowych na poszczególnych stanowiskach
przedstawia Rysunek 22. W okresie objętym badaniem zanotowano najniższą temperaturę wody na
poziomie 11,2°C a najwyższą w zbiorniku (St.8) na poziomie 25,6°C. Wystąpiły dwa okresy
o podwyższonej temperaturze, w czerwcu (średnio 17,5°C) oraz w sierpniu (średnio 22,2°C), co
odpowiadało wysokim temperaturom powietrza. Od końca sierpnia zanotowano stopniowy spadek
temperatury wody wraz z ogólnym ochłodzeniem; najniższą temperaturę zanotowano pod koniec
września (średnio 11,8°C). Oczywiście najwyższe temperatury obserwowano w zbiorniku, co wynika
z dłuższego czasu retencji wody niż w rzece. W zbiorniku na St. 8 zanotowano również najwyższą
amplitudę temperatur, która wyniosła 13°C i była spowodowana nagrzewaniem się mas wody
zbiornika podczas wysokich temperatur powietrza występujących w sierpniu.
Z kolei najniższe temperatury notowano w wodach płynących, na stanowisku St. 5, które jest
stanowiskiem najbardziej wysuniętym w górę rzeki i zlokalizowanym przy moście na drodze krajowej
nr 14. Temperatura wynosiła tam średnio 8,3°C.
Rysunek 22. Dynamika zmienności temperatury
poszczególnych stanowiskach badawczych.
[°C] w wodach powierzchniowych na
Przebieg dynamiki zmienności stężenia tlenu w wodach powierzchniowych na poszczególnych
stanowiskach przedstawia Rysunek 23. Zawartość tlenu rozpuszczonego w wodzie przyjmuje zwykle
przebieg odwrotny do przebiegu temperatury, tj. im wyższa temperatura tym mniej tlenu
rozpuszczonego w wodzie. Taką właściwość zaobserwowano na większości stanowisk z wodą
płynącą, natomiast na stanowiskach St. 8 (zbiornik) i st. 9 (poniżej zbiornika), gdzie dochodzi do
50 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
procesu natlenienia mas wody poprzez falowanie, obserwowano wyższe wartości stężenia tlenu.
Podobna sytuację notowano okresowo na stanowisku 4 (prawdopodobnie ze względu na proces
fotosyntezy zachodzący w występujących tam roślinach wodnych). W okresach prowadzenia
pomiarów wartości stężeń tlenu w wodzie wahała się w granicach od minimum 4,09 mgO2/l na
stanowisku St. 3 do maksimum 15,22 mgO2/l na stanowisku St. 8, a średnia 8,64 mgO2/l.
Zaobserwowano tendencję spodkową zawartości tlenu od średnio ponad 11,5 mgO2/l w maju do
średnio poniżej 7 mgO2/l. Tłumaczy się to występującymi okresie zmniejszone przepływy
i zwiększoną akumulację materii organicznej w korycie rzecznym, która przy zwiększonej
temperaturze ulegała dekompozycji powodując deficyt tlenowy.
St. 5
15
St. 6
St. 1
13
St. 2
11
St. 7
St. 8
9
St. 9
St. 3
7
St. 10
2015-09-29
2015-09-11
2015-08-27
2015-08-12
2015-07-31
2015-07-13
2015-07-02
2015-06-25
2015-06-18
ŚREDNIA
2015-06-11
3
2015-06-01
St. 4
2015-05-21
5
2015-05-13
Tlen rozpuszczony [mgO2/l]
17
Rysunek 23. Dynamika zmienności stężeń tlenu rozpuszczonego
powierzchniowych na poszczególnych stanowiskach badawczych.
(mgO2/l)
w
wodach
Odczyn pH wód powierzchniowych na poszczególnych stanowiskach badawczych kształtował się
w całym profilu podłużnym cieków na zbliżonym poziomie, średnio od 7,69 do 8,45 (Rysunek 24).
Najwyższą wartość zanotowano na stanowisku St.10 równą 10,83, a najniższą na St.6 o wartości 6,47.
Najbardziej stabilne pod względem zmienności pH okazały się stanowiska zlokalizowane na
starorzeczu Grabi (St. 2, 7) oraz zbiornik (St. 8) i poniżej zbiornika (St. 9), gdzie zmienność nie
przekraczała wartości 1. Natomiast, większą zmiennością wynoszącą od 1,3 do 3,5 charakteryzowały
się stanowiska zlokalizowane w głównym korycie (St. 5, St. 6, St.3 i St.10) oraz St. 1 i 4.
51 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 24. Dynamika zmienności odczynu pH w wodach powierzchniowych na poszczególnych
stanowiskach badawczych.
Konduktywność, inaczej przewodnictwo elektrolityczne właściwe, jest miarą zdolności roztworu
wodnego do przewodzenia prądu elektrycznego. Zdolność ta zależy od obecności jonów, od ich
stężenia, ruchliwości i wartościowości oraz od temperatury. Wskaźnik ten jest oznaczany głównie do
szacowania ogólnej zawartości substancji rozpuszczonych oraz do przybliżonej oceny stopnia
zanieczyszczenia wód. Przewodnictwo właściwe wody destylowanej otrzymywanej w laboratoriach
wynosi od 0,5 do 3 µS/cm. W wodach powierzchniowych i podziemnych wartość tego parametru
waha się na ogół w granicach 50-1500 µS/cm.
Dynamikę zmienności konduktywności w wodach powierzchniowych na poszczególnych
stanowiskach badawczych przedstawia Rysunek 25. Dla całego okresu badawczego wartość
konduktywności wyniosła średnio 322,4 µS/cm, natomiast wartość maksymalna sięgała 399,0 µS/cm,
a minimalna 201,5 µS/cm. Wartości konduktywności były dość ustabilizowane pomiędzy
stanowiskami w całym okresie badawczym, jedynie na stanowisku St. 1 zanotowano dwukrotnie
obniżone wartości konduktywności, wynoszącą 201,5 i 256,8 µS/cm.
Rysunek 25. Dynamika zmienności konduktywności (µS/cm) w wodach powierzchniowych na
poszczególnych stanowiskach badawczych.
52 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Dokładna dynamika rozkładu wartości poszczególnych parametrów fizycznych na poszczególnych
stanowiskach została przedstawiona na następujących rysunkach: Rysunek 26, Rysunek 27, Rysunek
28, Rysunek 29 i Rysunek 30. Dynamika wartości średnich temperatur, stężenia tlenu, pH
i konduktywności dla wszystkich stanowisk przedstawia Rysunek 31.
Tlen rozp.
pH
Kond.
25
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
20
15
10
5
2015-09-29
2015-09-11
2015-08-27
2015-08-12
2015-07-31
2015-07-13
2015-07-02
2015-06-25
2015-06-18
2015-06-11
2015-06-01
2015-05-21
0
Konduktywność [μS/cm]
Temp.
2015-05-13
Temperatura [°C], pH,
tlen rozpuszczony [mgO2/l]
St. 5
Rysunek 26. Dynamika zmian wartości temperatury (°C), tlenu rozpuszczonego (mgO2/l), odczynu pH
i konduktywności (µS/cm) w wodzie na St. 5 i St. 6, zlokalizowanych na rzece Grabi przed
rozwidleniem koryta.
53 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
i konduktywności (µS/cm) w wodzie na St. 1, St. 2 i St. 7 zlokalizowanych na starorzeczu powyżej
istniejącego zbiornika.
54 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
i konduktywności (µS/cm) w wodzie na St. 8 (zbiornik) i St. 9 (poniżej zbiornika).
55 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
i konduktywności (µS/cm) w wodzie na St. 4 zlokalizowanym na dopływie do południowego koryta
Grabi.
i konduktywności (µS/cm) w wodzie na St. 3 i St. 10, zlokalizowanych na północnym korycie rzeki
Grabi.
56 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 31. Dynamika zmian wartości średnich temperatury (°C), tlenu rozpuszczonego (mgO2/l),
odczynu pH i konduktywności (µS/cm) dla wszystkich stanowisk badawczych (St.1- St. 10).
57 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.4.2. Dynamika stężeń zawiesiny
Szczegółowa analiza wielkości i dynamiki stężeń i ładunków zawiesiny niesionej przez rzeki Grabi,
obok dynamiki i wielkości stężeń i ładunków związków biogennych takich jak azot i fosfor na
różnych stanowiskach powyżej planowanego zbiornika wodnego, jest niezbędna do opracowania
koncepcji budowy tego zbiornika, a także optymalizacji systemów redukujących zasilanie zbiornika
związkami biogennymi (patrz Rozdział 10, Fotografia 28 - sekwencyjny system biofiltrujący).
Wartości stężenia zawiesiny dla wszystkich stanowisk wyniosły średnio dla zawiesiny całkowitej (Mcał.) 5,86 mg/l, dla zawiesiny organicznej (M-org.) 3,96 mg/l, natomiast dla zawiesiny mineralnej (Mmin.) 1,90 mg/l (Tabela 8). Frakcja organiczna zawiesiny stanowiła średnio 68%, natomiast frakcja
mineralna 32%. Najwyższym średnim stężeniem zawiesiny charakteryzowało się St. 8 (zbiornik
Zajączek), gdzie stężenie wynosiło średnio 8,98 mg/l, a frakcja organiczna i mineralna stanowiły
odpowiednio 65% i 35% (Tabela 8). Sytuacja ta jest wynikiem spowolnienia nurtu i zmiany
warunków rzecznych na jeziorne, które sprzyjają nagromadzeniu materii organicznej w misie
zbiornika oraz intensywnemu rozwojowi fitoplanktonu. Nieco niższym stężeniem 7,90 mg/l
charakteryzowało się St. 9 zlokalizowane poniżej – na odpływie ze zbiornika Zajączek. Natomiast,
zdecydowanie najniższe średnie stężenie zawiesiny wynoszące 3,36 mg/l notowane było na St. 7,
zlokalizowanym na starorzeczu powyżej dopływu do zbiornika “Zajączek” (Tabela 8). Ten odcinek
rzeki odznacza się znacznym stopniem naturalności oraz dużą liczbą meandrów rzecznych
z występującą roślinnością szuwarową i zaroślową, które działają jak dodatkowy biofiltr dla
przepływających mas wody. Jednak pomimo dominujących procesów akumulacyjnych materii
organicznej w osadach dennych w tej lokalizacji, okresowo może tu dochodzić do uwalniania
związków azotu i fosforu, m.in. w zależności od warunków tlenowych i temperatury.
Analiza dynamiki stężeń zawiesiny w wodach Grabi (St. 5 i St. 6), w starorzeczu (St. 1, St. 2, St. 7),
w istniejącym zbiorniku Zajączek i na odpływie ze zbiornika (St. 8 i St. 9), w dopływie do
południowego koryta – w rzece Pisi (St. 4) oraz w północnym korycie rzeki Grabi (St. 3 i 10) zostały
przedstawione na poniższych wykresach (Rysunek 32, Rysunek 33, Rysunek 34, Rysunek 35,
Rysunek 36). Stężenia zawiesiny całkowitej (M-cał.) w okresie od 13 maja do 29 września 2015 r. dla
wszystkich dziesięciu stanowisk kształtowały się w przedziale od min. 0,49 mg/l do max. 49,84 mg/l,
a ich zmienność w poszczególnych okresach i na poszczególnych stanowiskach przedstawiają rysunki
poniżej. Na większości stanowisk tj. St. 1, 2, 7, 8, 9, 4, 6 obserwowany był wzrost stężenia zawiesiny
trwający
z reguły od 21 maja do 18 czerwca 2015 r. (Rysunek 32, Rysunek 33, Rysunek 34, Rysunek 35,
Rysunek 36). Dodatkowo znaczny wzrost stężeń zawiesiny miał miejsce w zbiorniku (St. 8) i na
odpływie ze zbiornika (St. 9) w okresie od 2 lipca do 11 września 2015 r., kiedy stężenia zawiesiny
całkowitej dochodziły odpowiednio do 23,87 mg/l i 23,13 mg/l (Rysunek 34).
W rzece Grabi na stanowisku St. 5 przy średnim przepływie wynoszącym 0,672 m3/s, średnie stężenie
zawiesiny (M-cał.) wynosiło 4,22 mg/l. Stężenie frakcji organicznej zawiesiny (M-org.) wynosiło
średnio 2,91 mg/l, tj. 69%, a frakcji mineralnej (M-min.) 1,32 mg/l, tj. 31% (Tabela 8, Rysunek 32).
Dla starorzecza na stanowisku St. 1 dla średniej wartości przepływu w badanym okresie, która
wynosiła 0,230 m3/s średnia wartość stężenia zawiesiny (M-cał.) wynosiła 5,58 mg/l. Stężenie frakcji
organicznej (M-org.) wynosiło średnio 3, mg/l, tj. 65%, a frakcji mineralnej (M-min.) 1,95 mg/l, tj.
35% (Tabela 8, Rysunek 33). Tak wiec, procentowy udział frakcji organicznej i mineralnej zawiesiny
w starorzeczu, w rzece Pisi i w rzece Grabi kształtowały się na podobnym poziomie.
58 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 8. Średnie stężenia zawiesiny oraz udział procentowy frakcji organicznej i mineralnej na
poszczególnych stanowiskach badawczych w okresie od 13 maja do 29 września 2015 r.
St. 1
średnia
max
min
St. 2
średnia
max
min
St. 3
średnia
max
min
St. 4
średnia
max
min
St. 5
średnia
max
min
St. 6
średnia
max
min
St. 7
średnia
max
min
St. 8
średnia
max
min
St. 9
średnia
max
min
St. 10
średnia
max
min
Średnia dla St.1-St.10
Max. dla St.1-St.10
Min. dla St.1-St.10
Stężenie zawiesiny
M-cał.
M-org.
M-min.
mg / l
mg / l
mg / l
5,58
3,63
1,95
11,24
6,62
5,73
1,50
1,45
0,02
5,17
3,43
1,74
27,12
13,56
13,56
0,55
0,53
0,02
4,72
3,20
1,52
15,72
7,80
7,92
1,22
1,17
0,05
7,03
6,03
0,99
11,11
9,05
2,34
3,58
2,69
0,09
4,22
2,91
1,32
6,53
4,24
2,84
1,39
1,37
0,02
4,11
2,87
1,23
10,98
7,10
3,88
1,31
1,28
0,03
3,36
2,51
0,85
8,95
5,00
3,95
0,49
0,44
0,04
8,98
5,80
3,18
23,87
13,24
10,64
0,99
0,96
0,03
7,90
5,01
2,89
23,13
12,08
11,05
1,45
1,41
0,04
7,50
4,19
3,31
49,84
21,40
28,44
2,45
2,16
0,10
5,86
3,96
1,90
49,84
21,40
28,44
0,49
0,44
0,02
Udział procentowy
M-org.
M-min.
%
%
65
35
59
41
97
3
66
34
50
50
96
4
68
32
50
50
96
4
86
14
81
19
75
25
69
31
65
35
99
1
70
30
65
35
98
2
75
25
56
44
90
10
65
35
55
45
97
3
63
37
52
48
97
3
56
44
43
57
88
12
68
32
59 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
M-cał.
M-min.
Przepływ
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2
1,5
1
0,5
M-cał.
M-org.
M-min.
29-09-2019
11-09-2019
27-08-2019
12-08-2019
31-07-2019
13-07-2019
02-07-2019
25-06-2019
18-06-2019
11-06-2019
01-06-2019
21-05-2019
13-05-2019
0
St. 6
Przepływ
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2
1,5
1
0,5
Przepływ [m3/s]
29-09-2020
11-09-2020
27-08-2020
12-08-2020
31-07-2020
13-07-2020
02-07-2020
25-06-2020
18-06-2020
11-06-2020
01-06-2020
21-05-2020
0
13-05-2020
Zawiesina [mg / l]
M-org.
Ekohydrologii
Przepływ [m3/s]
Zawiesina [mg / l ]
St. 5
Centrum
Rysunek 32. Dynamika stężeń zawiesiny całkowitej (M-cał.) oraz frakcji organicznej (M-org.)
i mineralnej (M-min.) w wodach rzeki Grabi na St. 5 i St. 6 (powyżej odnogi starorzecza) na tle
dynamiki przepływów mierzonych na St. 5 (oznaczonych linią ciągłą); *linią przerywaną na St. 6
zaznaczono wartość przepływu mierzoną na zlokalizowanym powyżej St. 5.
60 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
M-cał.
Przepływ
2
1,5
1
0,5
M-cał.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
M-org.
M-min.
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
Przepływ
2
M- cał. = 27,12 mg/l
1,5
1
0,5
Przepływ [m3/s]
St. 7
M-cał.
M-org.
29-09-2016
11-09-2016
27-08-2016
12-08-2016
31-07-2016
13-07-2016
02-07-2016
25-06-2016
18-06-2016
11-06-2016
01-06-2016
21-05-2016
0
13-05-2016
M-min.
29-09-2021
11-09-2021
27-08-2021
12-08-2021
31-07-2021
13-07-2021
02-07-2021
25-06-2021
11-06-2021
01-06-2021
21-05-2021
13-05-2021
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
18-06-2021
Zawiesina [mg / l ]
M-min.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
St. 2
Zawiesina [mg / l ]
M-org.
Ekohydrologii
Przepływ [m3/s]
Zawiesina [mg / l]
St. 1
Centrum
i mineralnej (M-min.) w południowym korycie rzeki Grabi na St. 1, St. 2, St. 7 na tle dynamiki
przepływów mierzonych na St. 1 (oznaczonych linią ciągłą); *linią przerywaną na St. 2
zaznaczono wartość przepływu mierzoną na stanowisku St.1 zlokalizowanym powyżej St.2.
61 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
M-cał.
Ekohydrologii
M-min.
11-09-2022
29-09-2022
29-09-2023
27-08-2022
12-08-2022
31-07-2022
13-07-2022
M-org.
11-09-2023
M-cał.
02-07-2022
25-06-2022
18-06-2022
11-06-2022
01-06-2022
21-05-2022
23,87 mg/l
St. 9
M-min.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
27-08-2023
12-08-2023
31-07-2023
13-07-2023
02-07-2023
25-06-2023
18-06-2023
11-06-2023
01-06-2023
21-05-2023
23,13 mg/l
13-05-2023
Zawiesina [mg / l ]
M-org.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
13-05-2022
Zawiesina [mg / l ]
St. 8
Centrum
i mineralnej (M-min.) w zbiorniku na St. 8 oraz poniżej zbiornika na St. 9.
M-cał.
M-org.
M-min.
29-09-2018
11-09-2018
27-08-2018
12-08-2018
31-07-2018
13-07-2018
02-07-2018
25-06-2018
18-06-2018
11-06-2018
01-06-2018
21-05-2018
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
13-05-2018
Zawiesina [mg / l ]
St. 4
i mineralnej (M-min.) na St. 4, zlokalizowanym na dopływie do południowego koryta.
62 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
M-cał.
M-min.
27-08-2017
11-09-2017
29-09-2017
11-09-2024
29-09-2024
12-08-2017
31-07-2017
M-org.
27-08-2024
M-cał.
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
13-07-2017
02-07-2017
25-06-2017
18-06-2017
11-06-2017
01-06-2017
21-05-2017
St. 10
M-min.
M- cał. = 49,84 mg/l
M-min. = 28,44 mg/l
12-08-2024
31-07-2024
13-07-2024
3
02-07-2024
25-06-2024
18-06-2024
11-06-2024
01-06-2024
21-05-2024
M-org. = 21,40 mg/dm
13-05-2024
Zawiesina [mg / l ]
M-org.
Ekohydrologii
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
13-05-2017
Zawiesina [mg / l ]
St. 3
Centrum
i mineralnej (M-min.) w wodach rzeki Grabi na St. 3 i St. 10 (poniżej odnogi starorzecza).
8.4.3. Dynamika stężeń związków fosforu
Średnie stężenie fosforu całkowitego (TP) dla wszystkich stanowisk w okresie od 13 maja do 29
września 2015 wyniosło 196 µg/l, natomiast średnie stężenie fosforanów (PO4) wyniosło 489 µg/l
(Tabela 9). Stężenia TP i PO4 kształtowały się odpowiednio w przedziałach: 43 - 691 μg TP/l oraz 83736 μg PO4/l. Najwyższymi średnimi stężeniami związków fosforu charakteryzowały się stanowiska
St.1 (263 µg/l TP; 788 µg/l PO4) i St.2 (225 µg/l TP; 790 µg/l PO4) zlokalizowane w początkowym
odcinku starorzecza tuż poniżej rozwidlenia, oraz na St. 3 (248 µg/l TP; 552 µg/l PO4)
zlokalizowanym na głównym korycie rzeki Grabi (Tabela 8). Najniższe stężenia związków fosforu
notowano w zbiorniku “Zajączek” na St. 8, które średnio wynosiły (141 µg/l TP; 310 µg/l PO4)
(Tabela 8, Rysunek 39). Świadczy to o retencyjnej i doczyszczającej roli zbiornika zarówno
w stosunku do zawiesiny, co zostało opisane w Rozdziale 8.4.2, jak i w stosunku do związków
fosforu. Niskie stężenia TP i PO4 są wynikiem spowolnienia nurtu i intensyfikacji procesu
sedymentacji zawiesiny, a wraz z nią związków fosforu. Ponadto, podobnie jak w przypadku
zawiesiny, na St. 7 notowano jedne z najniższych średnich stężenia TP i PO4, które wynosiły
odpowiednio 163 µg/l TP i 338 µg/l PO4 (Tabela 9, Rysunek 38). Pomiędzy St.1 zlokalizowanym na
początku starorzecza, a St.7 zlokalizowanym w końcowym odcinku starorzecza (tuż powyżej wpływu
63 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
do zbiornika), na trzynaście terminów poboru prób w dziewięciu terminach zanotowano redukcję
stężeń średnio o 174 µg/l TP (50%) i 704 µg/l PO4 (61%), natomiast w czterech terminach zanotowano
stosunkowo niewielki wzrost stężeń średnio o 67 µg/l TP i 119 µg/l PO4 pomiędzy St.1 i St.7.
Świadczy to o intensywnych procesach samooczyszczania zachodzących w starorzeczu, gdzie
zbiorowiska roślinności makrofitowej i zaroślowej działają jako naturalny system biofiltrujący dla
wód płynących, który akumuluje związki fosforu w biomasie roślin.
Zarówno w starorzeczu na St. 1, St. 2 (Rysunek 38) i na St. 8 (Rysunek 39), jak i w rzece Grabi na St.
3 i 10 w dniu 18 czerwca zaobserwowano wysokie stężenia obydwu form fosforu sięgające na St. 3
maksymalnie 691 μg TP/l i 2058 μg PO4/l (Rysunek 41). Tak wysokie stężenia tych związków
mogłoby spowodować wystąpienie toksycznych zakwitów sinic. Następnie od 31 lipca do 29 września
2015 na wszystkich stanowiskach notowano wzrost stężeń w skali od umiarkowanego (St. 7, 8, 9, 4)
(Rysunek 38, Rysunek 39, Rysunek 40), do wysokiego (St. 1 i 2), gdzie stężenia fosforanów sięgały
maksymalnie wartości 2538 μg PO4/l na St. 1 i 3736 μg PO4/l na St. 2 (Rysunek 38) oraz 1072 μg
PO4/l na St. 6 (Rysunek 37).
Tabela 9. Średnie stężenia fosforu całkowitego (TP) oraz fosforanów (PO4) na poszczególnych
stanowiskach badawczych w okresie od 13 maja do 29 września 2015.
Stężenie
Stanowisko
St. 1
St. 2
St. 3
St. 4
St. 5
St. 6
St. 7
St. 8
St. 9
St. 10
Średnia dla St. 1 - St. 10
Max. dla St.1-St.10
Min. dla St.1-St.10
TP
µg/l
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
PO4
µg/l
263
584
56
225
580
59
248
691
50
152
300
44
191
544
43
188
377
48
163
350
59
141
282
55
181
349
44
204
630
51
196
691
43
788
2539
37
790
3736
105
552
2059
99
338
836
15
488
1541
71
495
1073
66
338
657
73
310
854
44
342
1038
8
454
1876
126
489
3736
8
64 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Fosforany
Przepływ
Fosforany
TP
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
0,0
31-07-2015
0
13-07-2015
0,5
02-07-2015
500
25-06-2015
1,0
18-06-2015
1000
11-06-2015
1,5
01-06-2015
1500
21-05-2015
2,0
13-05-2015
2000
St. 6
Przepływ
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
0,0
31-07-2015
0
13-07-2015
0,5
02-07-2015
500
25-06-2015
1,0
18-06-2015
1000
11-06-2015
1,5
01-06-2015
1500
21-05-2015
2,0
13-05-2015
2000
Przepływ [m3/s]
Stężenie [µg/l]
TP
Ekohydrologii
Przepływ [m3/s]
Stężenie [µg/l]
St. 5
Centrum
Rysunek 37. Dynamika stężeń fosforanów (PO4) oraz fosforu całkowitego (TP) w wodach rzeki Grabi
na St. 5 i St. 6 (powyżej odnogi starorzecza) na tle dynamiki przepływów mierzonych na St. 5
(oznaczonych linią ciągłą); * linią przerywaną na St. 6 zaznaczono wartość przepływu mierzoną na
zlokalizowanym powyżej St. 5.
65 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
St. 1
Fosforany
TP
2,0
2538 μg PO4/l
Fosforany
TP
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
0,0
25-06-2015
0
18-06-2015
0,5
11-06-2015
500
01-06-2015
1,0
21-05-2015
1000
13-05-2015
1,5
Przepływ
3736 μg PO4/l
2000
2,0
27-08-2015
27-08-2015
29-09-2015
12-08-2015
12-08-2015
11-09-2015
31-07-2015
Fosforany
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
0,0
25-06-2015
0
18-06-2015
0,5
11-06-2015
500
01-06-2015
1,0
21-05-2015
1000
13-05-2015
1,5
Przepływ [m3/s]
1500
St. 7
Przepływ [m3/s]
1500
St. 2
Stężenie [µg/l]
Ekohydrologii
Przepływ
2000
Stężenie [µg/l]
Centrum
TP
Stężenie [µg/l]
2000
1500
1000
500
29-09-2015
11-09-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
Rysunek 38. Dynamika stężeń fosforanów (PO4) oraz fosforu całkowitego (TP) w starorzeczu na St. 1,
St. 2, St. 7 na tle dynamiki przepływów mierzonych na St. 1 (oznaczonych linią ciągłą); * linią
przerywaną na St. 2 zaznaczono wartość przepływu mierzoną na stanowisku St.1, zlokalizowanym
powyżej St. 2.
66 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
St. 8
Fosforany
Centrum
Ekohydrologii
TP
Stężenie [µg/l]
2000
1500
1000
500
St. 9
Fosforany
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
TP
Stężenie [µg/l]
2000
1500
1000
500
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
Rysunek 39. Dynamika stężeń fosforanów (PO4) oraz fosforu całkowitego (TP) w istniejącym
zbiorniku na St. 8, oraz poniżej zbiornika na St. 9.
St. 4
Fosforany
TP
2000
Stężenie [µg/l]
1500
1000
500
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
Rysunek 40. Dynamika stężeń fosforanów (PO4) oraz fosforu całkowitego (TP) na St. 4
zlokalizowanym w rzece Pisi.
67 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
St. 3
Fosforany
Centrum
Ekohydrologii
TP
Stężenie [µg/l]
2000
1500
1000
500
31-07-2015
12-08-2015
27-08-2015
11-09-2015
29-09-2015
12-08-2015
27-08-2015
11-09-2015
29-09-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
Fosforany
31-07-2015
St. 10
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
TP
Stężenie [µg/l]
2000
1500
1000
500
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
Rysunek 41. Dynamika stężeń fosforanów (PO4) oraz fosforu całkowitego (TP) w wodach rzeki Grabi
na St. 3 i St. 10.
8.4.4. Dynamika stężeń związków azotu
Na badanych stanowiskach zakres stężeń związków azotu w okresie od 13 maja 2015 do 29 września
2015 wynosił średnio: dla azotu całkowitego 2,17 mg TN/l (max. 9,40 mg TN/l; min 0,5 mg TN /l),
dla azotanów 3,89 mg NO3-/l (max. 21,78 mg NO3-/l; min. 0,04 mg NO3-/l), dla azotynów wynosiły
średnio 0,06 mg NO2-/l (max. 1,5 mg NO2-/l; min 0,004 mg NO2-/l), oraz dla amonu średnio 0,05 mg
NH4+/l (max. 0,24 mg NH4+/l; min. 0,001 mg NH4+/l) (Tabela 10).
Dynamika stężeń związków azotu na wszystkich stanowiskach była zbliżona. Zarówno w wodach
południowej odnogi (St. 1, St. 2, St. 7) (Rysunek 43), w istniejącym zbiorniku (St. 8) i na odpływie ze
zbiornika (St. 9) (Rysunek 44) oraz w rzece Pisi (St. 4) (Rysunek 45), a także w rzece Grabi powyżej
(Rysunek 42) i poniżej odnogi starorzecza (Rysunek 46) w dniu 13 maja 2015 obserwowano około
dwukrotnie wyższe stężenia azotanów w stosunku do stężeń, które notowano w późniejszych
poborach prób, które mieściły się w przedziale od 9,07 mg NO3-/l (na St. 8) do 12,19 mg NO3-/l (na St.
5). W wodach rzeki Grabi (St. 5, 6, 3, 10) w dniu 1 czerwca 2015 obserwowany był dość wyraźny
spadek stężeń wszystkich form azotu (Rysunek 42, Rysunek 46), który był konsekwencją wystąpienia
w tym czasie wyższych przepływów w rzece i rozcieńczenia stężeń. W kolejnych terminach stężenia
68 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
azotu całkowitego i azotanów na poszczególnych stanowiskach były dość stabilne i mieściły się
w przedziale poniżej 4-5 mg NO3-/l (Rysunek 43, Rysunek 44, Rysunek 45, Rysunek 42, Rysunek 46).
Wyjątek stanowiło St. 1, gdzie w dniu 29 września zanotowano bardzo wysokie stężenie azotanów
21,78 mg NO3-/l, oraz podwyższone stężenie azotynów 1,5 mg NO2-/l (Rysunek 43).
Podczas całego okresu badawczego wartości stężeń azotynów i amonu były tak niskie, że na
większości wykresów obrazujących dynamikę stężeń poszczególnych form azotu w czasie, są często
niewidoczne (Rysunek 43, Rysunek 44, Rysunek 45, Rysunek 42, Rysunek 46).
Tabela 10. Średnie stężenia azotu całkowitego (TN) oraz azotanów (NO3-), azotynów (NO2-), amonu
(NH4+) na poszczególnych stanowiskach badawczych w okresie od 13 maja do 29 września 2015.
Stężenie
Stanowisko
St. 1
St. 2
St. 3
St. 4
St. 5
St. 6
St. 7
St. 8
St. 9
St. 10
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
średnia
max
min
Max. dla St.1-St.10
Min. dla St.1-St.10
TN
mg/l
2,23
4,80
0,90
2,03
3,80
0,90
1,74
3,70
0,80
2,89
7,70
0,70
2,30
5,20
1,00
1,82
3,90
0,80
2,70
9,40
1,00
1,66
3,20
0,60
1,95
3,30
0,50
2,33
4,00
1,00
NO3 mg/l
5,28
21,78
2,14
4,02
11,50
1,47
4,02
10,69
1,34
4,77
12,15
0,62
4,13
12,19
1,23
3,88
11,18
1,33
3,84
11,06
1,18
2,54
9,07
0,06
2,58
10,24
0,04
3,81
9,98
1,09
NO2 mg/l
0,15
1,50
0,01
0,08
0,48
0,01
0,04
0,06
0,01
0,06
0,10
0,01
0,03
0,06
0,00
0,04
0,12
0,01
0,04
0,11
0,01
0,04
0,08
0,01
0,04
0,08
0,01
0,04
0,09
0,01
NH4 +
mg/l
0,06
0,15
0,00
0,08
0,24
0,00
0,05
0,19
0,00
0,07
0,20
0,00
0,04
0,14
0,00
0,04
0,16
0,00
0,05
0,16
0,00
0,02
0,08
0,00
0,02
0,07
0,00
0,04
0,22
0,00
2,17
9,40
0,50
3,89
21,78
0,04
0,06
1,50
0,004
0,05
0,24
0,001
69 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
St.5
TN
NO3
NO2
Centrum
NH4
Ekohydrologii
Przepływ
14
2,0
1,5
10
8
1,0
6
4
0,5
Przepływ [m3 / s]
Stężenie [mg / l]
12
2
St.6
TN
NO3
NO2
NH4
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
0,0
13-05-2015
0
Przepływ
14
2,0
1,5
10
8
1,0
6
4
0,5
Przepływ [m3 / s]
Stężenie [mg / l]
12
2
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
0,0
13-05-2015
0
Rysunek 42. Dynamika stężeń azotu całkowitego (TN), azotanów (NO3-), azotynów (NO2-), amonu
(NH4+) w wodach rzeki Grabi na St. 5 i St. 6 (powyżej odnogi starorzecza) na tle dynamiki
przepływów mierzonych na St. 5 (oznaczonych linią ciągłą); * linią przerywaną na St. 6 zaznaczono
wartość przepływu mierzoną na zlokalizowanym powyżej St. 5.
70 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
St.1
TN
NO3
NH4
NO2
Centrum
Ekohydrologii
Przepływ
21,78 mg/l NO3- 2,0
14
1,5
10
8
1,0
6
4
0,5
Przepływ [m3 / s]
Stężenie [mg / l]
12
2
St.2
TN
NO3
NO2
NH4
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
0,0
13-05-2015
0
Przepływ
14
2,0
1,5
10
8
1,0
6
4
0,5
Przepływ [m3 / s]
Stężenie [mg / l]
12
2
11-09-2015
29-09-2015
11-09-2015
29-09-2015
12-08-2015
31-07-2015
NO2
27-08-2015
NO3
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
TN
27-08-2015
St.7
01-06-2015
21-05-2015
0,0
13-05-2015
0
NH4
14
Stężenie [mg / l]
12
10
8
6
4
2
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
(NH4+) w wodach południowego koryta na St. 1, St. 2, St. 7 na tle dynamiki przepływów mierzonych
na St. 1 (oznaczonych linią ciągłą); * linią przerywaną na St. 2 zaznaczono wartość przepływu
mierzoną na stanowisku St.1, zlokalizowanym powyżej St. 2.
71 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
St.8
TN
NO3
NO2
Centrum
Ekohydrologii
NH4
14
Stężenie [mg / l]
12
10
8
6
4
2
St.9
TN
NO3
NO2
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
NH4
14
Stężenie [mg / l]
12
10
8
6
4
2
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
(NH4+) w istniejącym zbiorniku na St. 8 oraz poniżej zbiornika na St. 9.
St.4
TN
NO3
NO2
NH4
14
Stężenie [mg / l]
12
10
8
6
4
2
29-09-2015
11-09-2015
27-08-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
(NH4+) na St. 4, zlokalizowanym na rzece Pisi.
72 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
St.3
TN
NO3
NO2
Centrum
Ekohydrologii
NH4
14
Stężenie [mg / l]
12
10
8
6
4
2
29-09-2015
11-09-2015
11-09-2015
12-08-2015
31-07-2015
NO2
27-08-2015
NO3
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
TN
27-08-2015
St.10
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
NH4
14
Stężenie [mg / l]
12
10
8
6
4
2
29-09-2015
12-08-2015
31-07-2015
13-07-2015
02-07-2015
25-06-2015
18-06-2015
11-06-2015
01-06-2015
21-05-2015
13-05-2015
0
(NH4+) w wodach rzeki Grabi na St. 3 i St. 10.
8.4.5. Dynamika stężeń bromków, fluorków, chlorków i siarczanów
Średnie stężenia bromków, fluorków, chlorków i siarczanów na dziesięciu badanych stanowiskach w
okresie od 13 maja 2015 do 29 września 2015 wynosiły odpowiednio: 0,02 mg Br-/l; 0,09 mg F-/l;
15,8 mg Cl-/l; 30,9 mg SO42-/l). Wartości średnie dla poszczególnych stanowisk badawczych oraz
zakres stężeń od minimalnego (min.) do maksymalnego (max.) przedstawia Tabela 11. Dynamika
stężeń bromków, fluorków, chlorków i siarczanów w poszczególnych terminach badawczych na
poszczególnych stanowiskach St. 1 – St. 10 przedstawiają Rysunek 47, Rysunek 48, Rysunek 49,
Rysunek 50 i Rysunek 51.
73 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 11. Średnie stężenia bromków, fluorków, chlorków i siarczanów na poszczególnych
stanowiskach badawczych w okresie od 13 maja do 29 września 2015.
Stanowisko
St. 1
średnia
max
min
St. 2
średnia
max
min
St. 3
średnia
max
min
St. 4
średnia
max
min
St. 5
średnia
max
min
St. 6
średnia
max
min
St. 7
średnia
max
min
St. 8
średnia
max
min
St. 9
średnia
max
min
St. 10
średnia
max
min
Max. dla St.1-St.10
Min. dla St.1-St.10
Bromki
mg/l
0,02
0,06
0,00
0,02
0,04
0,00
0,02
0,04
0,00
0,02
0,04
0,01
0,03
0,05
0,01
0,02
0,04
0,00
0,02
0,04
0,01
0,03
0,05
0,01
0,02
0,03
0,00
0,03
0,06
0,01
0,02
0,06
0,00
Stężenie
Fluorki
Chlorki Siarczany
mg/l
mg/l
mg/l
0,10
23,7
33,3
0,13
140,2
63,3
0,08
9,1
25,5
0,10
24,1
33,7
0,13
147,6
67,3
0,07
9,9
14,2
0,09
13,1
29,8
0,11
15,8
36,8
0,05
6,1
11,4
0,08
16,2
32,6
0,10
21,3
41,4
0,06
8,8
17,0
0,10
13,0
29,3
0,12
19,0
38,6
0,08
5,4
13,2
0,09
12,1
28,3
0,12
16,9
37,2
0,04
6,0
9,5
0,09
14,2
29,6
0,12
20,9
39,3
0,03
6,9
11,2
0,09
15,0
30,8
0,12
17,3
37,5
0,07
13,1
20,5
0,09
13,7
29,5
0,12
17,3
38,1
0,06
6,5
16,1
0,09
13,2
31,9
0,12
16,0
40,5
0,06
5,9
11,7
0,09
15,8
30,9
0,13
147,6
67,3
0,03
5,4
9,5
74 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 47. Dynamika stężeń fluorków, bromków, chlorków i siarczanów w wodach rzeki Grabi na
St. 5 i St. 6 (powyżej odnogi starorzecza).
75 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
-
140,25 mg Cl /l
263,26 mg SO4
/l
-
147,58 mg Cl /l
267,30 mg SO4 /l
Rysunek 48. Dynamika stężeń fluorków, bromków, chlorków i siarczanów w wodach południowego
koryta na St. 1, St. 2, St. 7.
76 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 49. Dynamika stężeń fluorków, bromków, chlorków i siarczanów w istniejącym zbiorniku na
St. 8 oraz poniżej zbiornika na St. 9.
Rysunek 50. Dynamika stężeń fluorków, bromków, chlorków i siarczanów na St. 4 zlokalizowanym
na rzece Pisi.
77 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 51. Dynamika stężeń fluorków, bromków, chlorków i siarczanów w wodach rzeki Grabi na
St. 3 i St. 10.
8.4.6. Dynamika stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia
Średnie stężenia jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia na dziesięciu badanych stanowiskach
w okresie od 13 maja 2015 do 29 września 2015 wynosiły odpowiednio: 1,1 mg Mg +/l; 8,7 mg Na+/l;
10,7 mg K+/l; 58,2 mg Ca+/l (Tabela 12). Wartości średnie dla poszczególnych stanowisk badawczych
oraz zakres stężeń od minimalnego (min.) do maksymalnego (max.) przedstawia Tabela 12. Dynamika
stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia w poszczególnych terminach badawczych na
poszczególnych stanowiskach St. 1 – St. 10 przedstawiają Rysunek 52, Rysunek 53, Rysunek 54,
Rysunek 55 i Rysunek 56.
78 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 12. Średnie stężenia jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia na poszczególnych stanowiskach
badawczych w okresie od 13 maja do 29 września 2015 r.
Stanowisko
St. 1
średnia
max
min
St. 2
średnia
max
min
St. 3
średnia
max
min
St. 4
średnia
max
min
St. 5
średnia
max
min
St. 6
średnia
max
min
St. 7
średnia
max
min
St. 8
średnia
max
min
St. 9
średnia
max
min
St. 10
średnia
max
min
Max. dla St.1-St.10
Min. dla St.1-St.10
Magnez
mg/l
1,7
6,9
0,8
1,6
7,8
0,6
1,0
1,4
0,3
0,8
1,1
0,5
1,0
1,5
0,3
1,0
1,5
0,4
1,0
1,5
0,4
1,0
1,6
0,7
1,2
3,5
0,4
1,1
1,5
0,4
1,1
7,8
0,3
Stężenie
Sód
Potas
mg/l
mg/l
15,2
11,5
113,1
15,7
5,2
7,6
15,4
11,3
114,5
17,3
5,0
7,4
6,6
10,7
7,9
13,6
2,8
4,6
8,7
8,6
11,5
10,3
4,6
6,0
6,6
10,6
9,6
13,7
2,7
5,1
6,1
10,3
8,4
14,0
2,7
3,9
7,2
10,4
11,0
13,4
3,6
6,0
7,7
11,1
9,0
13,8
7,0
8,0
7,1
10,8
8,6
14,1
3,5
5,8
6,7
11,3
7,9
13,8
3,2
7,4
8,7
10,7
114,5
17,3
2,7
3,9
Wapń
mg/l
63,1
74,9
52,1
60,2
79,8
31,6
59,7
72,4
25,1
52,8
66,7
36,1
59,1
77,4
31,6
56,3
73,3
19,3
55,4
76,8
22,3
58,1
72,2
38,4
57,5
73,8
33,8
60,0
77,0
31,1
58,2
79,8
19,3
79 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 52. Dynamika stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia w wodach rzeki Grabi na St. 5 i
St. 6 (powyżej odnogi starorzecza).
80 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 53. Dynamika stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia w wodach południowego koryta
na St. 1, St. 2, St. 7.
81 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 54. Dynamika stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia w istniejącym zbiorniku na St. 8
oraz poniżej zbiornika na St. 9.
Rysunek 55. Dynamika stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia na St. 4 zlokalizowanym na
rzece Pisi.
82 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 56. Dynamika stężeń jonów magnezu, sodu, potasu i wapnia w wodach rzeki Grabi na St. 3
i St. 10.
8.4.7. Transport ładunków zawiesiny oraz związków fosforu i azotu
Uzyskane w okresie od 13 maja do 29 września 2015 wyniki badań wskazują, iż w starorzeczu na St. 1
charakteryzująca się średnim przepływem wynoszącym 0,230 m3/s i odpływem dziennym
wynoszącym średnio 19,88 tys. m3/dzień, wody niosły średnio 109,5 kg/dobę zawiesiny całkowitej
(M.org+min) w tym 438,7 kg/dobę materii mineralnej i 70,8 kg/dobę materii organicznej (Tabela 13).
Ponadto, rzeka na St. 1 transportowała średnio 5,2 kg/dobę fosforu całkowitego (TP) i 14,5 kg/dobę
fosforanów (PO4) oraz 46,5 kg/dobę azotu całkowitego (TN) i 105,2 kg/dobę azotanów (NO3)(Tabela
13). Natomiast, rzeka Grabia na St. 5, charakteryzująca się średnim przepływem wynoszącym 0,672
m3/s i odpływem dziennym wynoszącym 58,02 tys. m3/dzień, transportowała średnio 260,3 kg/dobę
zawiesiny całkowitej (M.org+min), w tym 80,4 kg/dobę materii mineralnej (M-min) i 179,9 kg/dobę
materii organicznej (M-org.) (Tabela 13). Grabia na St. 5 transportowała 10,3 kg/dobę fosforu
całkowitego (TP) i 24,1 kg/dobę fosforanów oraz 141,8 kg/dobę azotu całkowitego i 246,6 kg/dobę
azotanów (Tabela 13).
Średni przepływ w starorzeczu wyliczony dla okresu badawczego stanowił 34% średniego przepływu
rzeki Grabi w badanym okresie, co miało wpływ na wielkość transportowanych ładunków.
Południowym korytem wody rzeki transportowały średnio 42% ładunku zawiesiny, 50% ładunku
83 | S t r o n a
Tabela 13. Wielkość przepływu i odpływu dziennego w starorzeczu na St. 1 i w Grabi na St. 5 oraz wielkość transportowanych ładunków:
zawiesiny całkowitej (M.org+min), zawiesiny organicznej (M.org) i mineralnej (M.min), oraz związków fosforu i azotu w badanym okresie
od 13 maja do 29 września 2015 r.
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
fosforu całkowitego oraz 33% ładunku azotu całkowitego – w stosunku do średniego ładunku
powyższych związków transportowanych rzeką Grabią w tym okresie.
84 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.4.8. Transport ładunków pozostałych jonów
W starorzeczu na St. 1 charakteryzującym się średnim przepływem wynoszącym 0,230 m3/s
i odpływem dziennym wynoszącym średnio 19,88 tys. m3/dzień, wody transportowały średnio 2,0
kg/dobę fluorków, 0,3 kg/dobę bromków, 417 kg/dobę chlorków, 664 kg/dobę siarczanów, 262
kg/dobę jonów sodu, 226 kg/dobę jonów potasu, 28,7 kg/dobę jonów magnezu oraz 1291 kg/dobę
jonów wapnia (Tabela 14). Natomiast na stanowisku 5, gdzie średni przepływ wynosił 0,672 m3/s,
a odpływ dzienny wynosił średnio 58,02 tys. m3/dzień, wody transportowały średnio 5,4 kg/dobę
fluorków, 1,4 kg/dobę bromków, 717 kg/dobę chlorków, 1704 kg/dobę siarczanów, 367 kg/dobę
jonów sodu, 616 kg/dobę jonów potasu, 57,5 kg/dobę jonów magnezu oraz 3496 kg/dobę jonów
wapnia (Tabela 14).
85 | S t r o n a
Tabela 14. Wielkość przepływu i odpływu dziennego rzeki Pisi i Grabi oraz wielkość transportowanych ładunków: jonów badanym okresie
od 13 maja do 29 września 2015 r.
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
86 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.5. Analiza ścieków z oczyszczalni ścieków w Dobroniu
Analiza fizykochemiczna próbek ścieków pobranych w dniu 29 września 2015 r. z ujścia kanału
odprowadzającego ścieki z Gminnej Oczyszczalni Ścieków (OŚ) w Dobroniu do rzeki Pałusznicy
wykazała, iż w ściekach było bardzo wysokie stężenie zawiesiny całkowitej wynoszące 2849 mg/l
oraz stężenie frakcji organicznej zawiesiny wynoszące 2194 mg/l. Frakcja organiczna stanowiła 77%
całego udziału stężenia zawiesiny w badanej próbie (Tabela 15). Pozostałą część stanowiła frakcja
mineralna zawiesiny. Ponadto, w ściekach zanotowano wysokie stężenia fosforu całkowitego
wynoszące 7,9 mgTP/l oraz fosforanów wynoszące 1,6 mgPO4/l. Stężenia związków azotu również
były bardzo podwyższone i wynosiły w przypadku azotu całkowitego 24 mg/l, natomiast w przypadku
azotanów 5,96 mg/l (Tabela 15). Stężenia te przekraczały dopuszczalne normy dla tego typu wielkości
(5833 RLM) oczyszczalni, które wynoszą dla II klasy wielkości oczyszczalni (tj. od 2000 - do <10 000
RLM) 2 mg TP/l oraz 15 mg TN/l (według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006
r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w
sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego - Dz. U. z dnia 31 lipca 2006 r.).
W rzece Pałusznicy około 100 m poniżej ujścia kanału zrzucającego ścieki z OŚ w Dobroniu stężenia
fosforanów były niższe (398 µgPO4/l) na skutek częściowego rozcieńczenia ścieków w rzece oraz
częściowej sedymentacji zawiesiny w przybrzeżnych strefach ekotonowych. Natomiast, stężenia
azotanów w Pałusznicy były dwukrotnie wyższe, niż w ujściu kanału odprowadzającego ścieki
i wynosiły 11,79 mg/l.
Wyniki przeprowadzonych analiz ścieków odprowadzanych z Oczyszczalni Ścieków w Dobroniu
świadczą o zrzucie nieoczyszczonych lub bardzo słabo oczyszczonych ścieków do rzeki Pałusznicy,
która jest prawostronnym dopływem Grabi i wpada do Grabi w miejscowości Łask-Kolumna na
38+740 km biegu rzeki. Ujście Pałusznicy do Grabi zlokalizowane jest powyżej wszystkich
analizowanych stanowisk (St.1-St.10) i może to być jedną z przyczyn tłumaczących wysokie stężenia
zawiesiny, związków fosforu (Rysunek 37, Rysunek 38, Rysunek 41) i azotu (Rysunek 42, Rysunek
43, Rysunek 46) oraz jonów (Rysunek 47, Rysunek 48, Rysunek 51, Rysunek 52, Rysunek 53,
Rysunek 56) notowane w wodach Grabi oraz starorzeczu przy stosunkowo niskich stanach wody.
Tabela 15. Stężenia zawiesiny, związków biogennych oraz jonów w ściekach odprowadzanych
z Oczyszczalni Ścieków (OŚ) w Dobroniu oraz stężenia tych związków w rzece Pałusznicy około 100
m poniżej ujścia kanału zrzucającego ścieki z OŚ w Dobroniu, pobranych w dniu 29 września 2015 r.
87 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
M.org.+min.
M.org.
M.min.
mg/l
mg/l (%)
mg/l (%)
TP
Fosforany
TN
Azotany
Azotyny
Amon
µg/l
µg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
Bromki
Lit
Fluorki
Chlorki
Siarczany
Magnez
Potas
Wapń
Sód
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
Centrum
Ekohydrologii
Stężenie
Ujście kanału
Pałusznica ok. 100 m poniżej
odprowadzającego ścieki
ujścia kanału zrzucającego
z OŚ w Dobroniu do rzeki
ścieki z OŚ w Dobroniu
Pałusznicy
Zawiesina
2849
2194 (77%)
655 (23%)
Zwiazki biogenne
7905
1581
398
24,00
5,96
11,79
0,69
0,29
0,24
0,00
Jony
0,005
0,025
0,006
0,003
0,099
0,096
201,64
88,16
82,61
39,07
10,69
5,32
20,63
11,89
66,69
51,29
152,58
74,56
Fotografia 2. Odpływ słabo oczyszczonych ścieków z oczyszczalni ścieków w Dobroniu w dniu
29 września 2015 r. (for. K. Belka)
88 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 3. Słabo oczyszczone ścieki o wysokim stężeniu zawiesiny, związków fosforu i azotu
odprowadzane kanałem z oczyszczalni ścieków w Dobroniu do rzeki Pałusznicy w dniu 29 września
2015 r. (for. E. Kiedrzyńska)
Fotografia 4. Ścieki o wysokim stężeniu zawiesiny, związków fosforu i azotu odprowadzane kanałem
z oczyszczalni ścieków w Dobroniu do rzeki Pałusznicy w dniu 29 września 2015 r. (fot. E.
Kiedrzyńska)
89 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.6.Wody gruntowe
8.6.1. Charakterystyka hydrologiczna
Zwierciadło wód gruntowych utrzymywało się średnio na poziomie 0,37 m pod poziomem terenu
(p.p.t) w przypadku piezometru P1, a w przypadku piezometru P2 średnio na poziomie 1 m p.p.t.,
natomiast w przypadku piezometru P3 zwierciadło wody zalegało średnio na głębokości 0,52 m p.p.t..
W trakcie okresu badań wód gruntowych tj. od 2 lipca do 29 września 2015 r. zaobserwowano
obniżenie się zwierciadła wody o średnio 18 cm (Rysunek 57).
Rysunek 57. Dynamika zmienności zwierciadła wód gruntowych w piezometrach P1, P2 i P3
w okresie od 13 lipca do 29 września 2015 r. Kolorem czarnym zaznaczono pomiary niepewne.
Fotografia 5. Piezometr P3 do analizy parametrów fizycznych i chemicznych wód gruntowych (fot.
E. Kiedrzyńska).
90 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.6.2. Parametry fizyczne
Analiza parametrów fizycznych wody gruntowej została przeprowadzona w terminie od 13 lipca do
29 września 2015 r. po ustabilizowaniu się warunków wodnych w piezometrach. Podczas pierwszego
poboru prób wód gruntowych, tuż po instalacji piezometrów 2 lipca 2015 r., pomiary parametrów
fizycznych wód gruntowych nie były możliwe ze względu na duże zamulenie i niski poziom wody
w piezometrach. Dlatego też, pomiary parametrów fizycznych wód gruntowych rozpoczęto od 13
lipca 2015 r., a wyniki są przedstawione na poniższych wykresach (Rysunek 58, Rysunek 59, Rysunek
60, Rysunek 61) .
Temperatura wód gruntowych w piezometrach P1, P2 i P3 (Rysunek 58) charakteryzuje się
zmiennością zależną od temperatury wód powierzchniowych, temperatury powietrza i dopływu wód
gruntowych. Dla dokonanych pomiarów zaznacza się stosunkowo najwyższa temperatura
w piezometrze P3, zlokalizowanym na równinie zalewowej w pobliżu krawędzi doliny, który
oddzielony jest od terasy zalewowej obszarem okresowo podmokłym. Zakres temperatur wód
gruntowych we wszystkich trzech piezometrach wahał się od minimum 12,8°C, do maksimum 17,2°C.
Natomiast, piezometr P2, zlokalizowany najdalej od koryta Grabi i w pobliżu krawędzi doliny
charakteryzował się najniższą temperaturą średnią, równą 12,9°C. Temperatura wód gruntowych
charakteryzuje się większą bezwładnością, tj. wolniej wzrasta i wolniej się obniża niż temperatura
powietrza i wody w rzece, co widać na wykresie poniżej (Rysunek 58).
Rysunek 58. Dynamika zmienności temperatury w wodach gruntowych w piezometrach P1, P2 i P3
w okresie od lipca do września 2015 r. Dane dotyczące temperatury powietrza pochodzą z pomiarów
IMGW-PIB. Kolorem czarnym zaznaczono wartości średnie z okresu badawczego.
Zawartość tlenu w wodach gruntowych jest znacznie niższa niż w wodach powierzchniowych.
Pomierzone wartości zostały przedstawione na wykresie (Rysunek 59). Wartości te są niskie, poniżej
1 mgO2/l w piezometrach P1 i P3 (średnio, odpowiednio 0,34 mgO2/l i 0,38 mgO2/l), natomiast
wyższe w piezometrze P2 – średnio 2,88 mgO2/l. Na stanowisku P2 wartości maksymalne dochodziły
do 4,52 mgO2/l, co może świadczyć o dopływie dobrze natlenionych wód z dobrze przepuszczalnych
warstw wodonośnych.
91 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 59. Dynamika zmienności zawartości tlenu rozpuszczonego w wodach gruntowych w
piezometrach P1, P2 i P3 w okresie od lipca do września 2015 r. Kolorem czarnym zaznaczono
wartości średnie z okresu badawczego.
Wartości pH wód gruntowych (Rysunek 60) charakteryzowały się większą zmiennością niż wartości
pH w wodach powierzchniowych. Maksymalna wartość pH wyniosła 8,43, a najniższa 6,32.
Dynamika wartości pH wód gruntowych we wszystkich piezometrach była zbliżona, jednak nieco
wyższe wartości notowano w piezometrze P1, a najniższe w piezometrze P2 (Rysunek 60).
Rysunek 60. Dynamika zmienności pH w wodach gruntowych w piezometrach P1, P2 i P3 w okresie
od lipca do września 2015 r. Kolorem czarnym zaznaczono wartości średnie z okresu badawczego.
Wartości przewodnictwa elektrolitycznego w wodach gruntowych są znacznie wyższe, niż średnie
wartości konduktywności w wodach płynących (322 µS/cm) szczególnie na stanowisku P1 (Rysunek
61), które zlokalizowane jest w sąsiedztwie składowiska węgla, żużlu i kruszywa mineralnego. Z kolei
wartości konduktywności na stanowisku P2 były znacznie niższe niż warości rejestrowane
w wowdach płynących i mieściły się w granicach od 89 do 115 µS/cm, co świadczy iż
prawdopodobnie mogą pochodzić z głębszych, dobrze przefiltrowanych warstw wodonośnych.
92 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 61. Dynamika zmienności konduktywności w wodach gruntowych na stanowiskach P1, P2 i
P3 w okresie od lipca do września 2015 r. Kolorem czarnym zaznaczono wartości średnie z okresu
badawczego.
8.6.3. Dynamika stężeń związków fosforu, azotu i jonów
Średnie stężenie fosforu rozpuszczonego (Disolved Phosphorus, DP) dla wszystkich trzech
piezometrów w okresie od 2 lipca do 29 września 2015 r. wyniosło 170 µgDP/l, natomiast średnie
stężenie fosforanów (PO4) wyniosło 349 µg/l (Tabela 16). Stężenia DP i PO4 kształtowały się
odpowiednio w przedziałach: 23-471 μg TP/l oraz 22-943 μg PO4/l. Najwyższymi średnimi stężeniami
związków fosforu charakteryzowały się piezometry P2 (średnio197 µg DP/l i 406 µg PO4/l) oraz P3
(średnio180 µg DP/l i 463 µg PO4/l) (Tabela 16), zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie
projektowanego zbiornika.
Średnie stężenie azotu rozpuszczonego (DN) dla wszystkich trzech piezometrów w badanym okresie
wyniosło 3,70 mg DN/l (max. 10,3 mg DN/l; min. 1,2 mg DN/l). Średnie stężenie azotanów wyniosło
3,55 mg NO3-/l (max. 17,4 mg NO3-/l, min 0,1 mg NO3-/l), amonu wyniosło średnio 1,03 mg NH4+/l
(max. 3,5 mg NH4+/l; min. 0,01 mg NH4+/l), natomiast azotynów wynosiło średnio 0,11 mg NO2-/l
(max. 0,33 mg NO2-/l; min 0,001 mg NO2-/l) (Tabela 16). W piezometrze 2 i 3 notowano podwyższone
stężenia azotanów w wodach gruntowych wynoszące odpowiednio średnio 4,73 mg NO 3-/l oraz 4,53
mg NO3-/l, pochodzące prawdopodobnie ze spływu podpowierzchniowego z pobliskich zabudowań
(Tabela 16). Natomiast, w piezometrze 1 notowano podwyższone stężenia amonu wynoszące średnio
2,43 mg NH4+/l oraz azotu rozpuszczonego 4,47 mg DN/l (Tabela 16).
Średnie stężenia fluorków, chlorków, bromków, siarczanów, litu, sodu, potasu magnezu i wapnia w
wodach gruntowych w poszczególnych piezometrach przedstawia (Tabela 16). W piezometrze
1 zlokalizowanym w sąsiedztwie składowiska węgla i kruszywa odnotowano wysokie stężenia
siarczanów wynoszące średnio 189,6 mg/l (max 227,3 mg/l, min. 130,6 mg/l) (Tabela 16).
Dynamikę stężeń związków fosforu w wodach gruntowych, w poszczególnych piezometrach (1, 2, 3)
przedstawia (Rysunek 62, Rysunek 63, Rysunek 64), natomiast przebieg dynamiki stężeń związków
azotu przedstawia (Rysunek 65, Rysunek 66, Rysunek 67).
93 | S t r o n a
Tabela 16. Stężenia średnie, maksymalne i minimalne związków fosforu i azotu oraz jonów w wodach gruntowych w piezometrach P1-P3 w okresie od
2 lipca do 29 września 2015r.
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
94 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 62. Stężenia fosforanów (PO4) oraz fosforu rozpuszczonego (Disolved Phosphorus, DP)
w wodach gruntowych analizowanych w piezometrze P1, który zlokalizowany jest w sąsiedztwie
95 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 65. Stężenia azotu rozpuszczonego (Disolved Nitrogen DN), azotanów (NO3), amonu (NH4),
i azotynów (NO2) w wodach gruntowych analizowanych w piezometrze P1, który zlokalizowany jest
w sąsiedztwie projektowanego zbiornika.
96 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.7. Osady rzeczne
Wyniki analizy osadów rzecznych pobranych dnia 31 lipca 2015 r. ze stanowisk St.1, St. 2, St. 7, St.8
prezentuje Tabela 17. Zawartość fosforu oraz większości metali, tj. ołowiu, kadmu, miedzi, chromu
i niklu, była na poziomie poniżej granicy oznaczalności lub tuż powyżej tej granicy. Najwyższe
wartości cynku (63,1 mg/kg suchej masy) i żelaza (23,3 g/kg s.m.) zanotowano na stanowisku St. 1
w pobliżu składowiska węgla, żużlu i kruszywa (Fotografia 6). Na St. 1 zanotowano ponadto
podwyższone stężenie rtęci 0,065 mg/kg s.m. Najwyższą zawartość rtęci zanotowano w próbie ze
stanowiska St. 7.
Tabela 17. Wyniki analizy parametrów fizykochemicznych osadów rzecznych z dnia 31 lipca 2015 r.
Oznaczenie
próbki
Sucha
masa
w
105°C
(%)
Zawartość w
% s.m.
Azot
og.
Fosfor
Zawartość
w g/kg
s.m.
Zawartość w mg/kg s.m.
Ołów
Kadm
Miedź
Chrom
Nikiel
Cynk
Rtęć
Żelazo
St. 1
29,4
0,49
0,22
<25,5
<1,00
<25,5
<10,2
<10,2
63,1
0,065
23,3 B
St. 2
55,8
0,20
<0,22
<25,3
<1,01
<25,3
<10,1
<10,1
36,2
0,048
11,5 B
St. 7
28,2
0,72
<0,22
<25,5
<1,02
<25,5
10,3
<10,2
44,3
0,078
5,9 B
St. 8
34,8
0,44
<0,22
<25,4
s.m. – sucha masa
B – wyniki poza zakresem akredytacji laboratorium
<1,02
<25,4
<10,2
<10,2
36,2
0,043
10,0 B
W Polsce ocena stanu chemicznego osadów dennych prowadzona jest w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy pod
nadzorem Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska na potrzeby gospodarowania wodami w
dorzeczu. W ramach tych działań stosuje się ocenę osadów rzecznych w oparciu o trzy grupy
kryteriów: 1) kryteria geochemiczne (Tabela 18), 2) dopuszczalne wartości stężenia metali w osadach
dennych pochodzących z pogłębiania akwenów wodnych zgodne z Rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 11 maja 2015 r. w sprawie odzysku odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz.
U. z 2015 poz. 796) oraz 3) kryteria biogeochemiczne określające stężenie pierwiastków śladowych
przy których możliwe jest wystąpienie szkodliwych efektów dla organizmów żywych – PEC
(Consensus-Based Probable Effects Concentration, wg. MacDonald i in. 2000, Tabela 19).
Tabela 18. Klasyfikacja osadów wodnych na podstawie kryteriów geochemicznych (Serwis
internetowy OSADY, GIOŚ 2015, za: Bojakowska I., Sokołowska G. 1998; Bojakowska 2001).
15
Klasa I
osady
niezanieczyszczone
30
Klasa II
osady miernie
zanieczyszczone
100
Klasa III
osady
zanieczyszczone
200
Klasa IV
osady silnie
zanieczyszczone
>200
Kadm (Cd)
<0,5
1
3,5
6
>6
Miedź (Cu)
7
40
100
200
>200
Chrom (Cr)
6
50
100
400
>400
Nikiel (Ni)
5
16
40
50
>50
Cynk (Zn)
73
200
500
1000
>1000
Rtęć (Hg)
<0,05
0,1
0,5
1,0
>1,0
Składnik
Tło
geochemiczne
Ołów (Pb)
97 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Tabela 19. Dopuszczalne zawartości metali w osadach: wg. Rozporządzenia Ministra Środowiska z
dnia 11 maja 2015 r. w sprawie odzysku odpadów poza instalacjami i urządzeniami, Dz. U. z 2015
poz. 796) oraz wg. przyjętych wartości zawartości pierwiastków śladowych, powyżej których
szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne jest często obserwowany (PEC Consensus-Based Probable Effects Concentration, MacDonald i in. 2000).
Rozporządzenie MŚ
Nazwa metalu
Ołów (Pb)
PEC
mg/kg s.m.
200
128
Kadm (Cd)
7,5
4,98
Miedź (Cu)
150
149
Chrom (Cr)
200
111
Nikiel (Ni)
75
48,6
Cynk (Zn)
1000
459
Rtęć (Hg)
1
1,06
s.m. – sucha masa
W odniesieniu do wyżej prezentowanych wartości porównawczych wszystkie badane pierwiastki
śladowe, zarówno według kryteriów geochemicznych, jak i ekotoksykologicznych, mieszczą się
w wyznaczonych granicach, co oznacza, że osady rzeczne zanieczyszczone są metalami ciężkimi
w niewielkim stopniu i według powyższych klasyfikacji zaliczane są do I Klasa – osady
niezanieczyszczone.
Należy jednak zaznaczyć, że nie badano innych zanieczyszczeń, takich jak substancje ropopochodne
czy trwałe zanieczyszczenia organiczne. W pobliży stanowiska St. 1 znajduje się skład kruszywa
i węgla zlokalizowany w terasie zalewowej. Jego lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki
stwarza potencjalne zagrożenie dla środowiska wodnego. Świadczą o tym m.in. znalezione ślady
wprowadzania substancji smolistych do rzeki, zarówno świeże jak i z wcześniejszych okresów
(Fotografia 6).
Fotografia 6. Skład kruszywa i węgla w pobliżu stanowiska St. 1 oraz miejsce wprowadzania
substancji ropopochodnych bezpośrednio do rzeki (fot. E. Kiedrzyńska).
98 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
8.8. Synteza wyników analiz warunków hydrologicznych i procesów
biogeochemicznych






Badania były prowadzone od maja do września tj. przez okres pięciu miesięcy, kiedy
występowały niskie stany wód. Jest to relatywnie krótki okres, w którym nie wystąpiły
stany wody i przepływy średnie wysokie i wysokie. Stąd, dla badanego obszaru zebrane
dane mają pewne ograniczenia i wymagają uzupełnienia w zakresie dotyczącym pełnego
rozkładu dynamiki stężeń zawiesiny i związków biogennych oraz wielkości
transportowanych ładunków zawiesiny, związków fosforu i azotu, które są parametrami
kluczowymi dla określenia podatności ekosystemu na wzrost trofii. Jest to istotne w
kontekście analizy podatności projektowanego zbiornika „Zajączek” na proces
eutrofizacji i związane z tym skutki ekologiczne. W związku z tym, przedmiotowe
badania są obecnie kontynuowane w procesie badawczym ERCE i będą realizowane do
momentu ich skompletowania w zakresie niezbędnym do opracowania Koncepcji
zbiornika.
Stężenie zawiesiny całkowitej (M-cał.) dla wszystkich stanowisk badawczych wyniosło
średnio 5,86 mg/l, dla zawiesiny organicznej (M-org.) 3,96 mg/l, natomiast dla
zawiesiny mineralnej (M-min.) 1,90 mg/l. Jednak, zdarzały się sytuacje, kiedy stężenie
zawiesiny całkowitej wzrastało do 49,84 mg/l (St. 10 – Grabia), lub 23,87 mg/l (St. 8 –
zbiornik „Zajączek”).
Średnie stężenie fosforu całkowitego (TP) dla wszystkich stanowisk wyniosło 196 µg/l,
natomiast średnie stężenie fosforanów (PO4) wyniosło 489 µg/l. Natomiast, zakresy
stężeń kształtowały się odpowiednio w przedziałach: 43-691 μg TP/l oraz 8-3736 μg
PO4/l.
Pomiędzy St.1 zlokalizowanym na początku starorzecza, a St.7 zlokalizowanym w
końcowym odcinku starorzecza (tuż powyżej wpływu do zbiornika) zanotowano
redukcję stężeń średnio o 174 µg/l TP (tj. 50%) i 704 µg/l PO4 (tj. 61%). Świadczy to o
dużym znaczeniu tego odcinka starorzecza dla procesów samooczyszczania rzeki.
Zbiorowiska roślinności makrofitowej i zaroślowej znajdujące się w meandrującym
korycie działają jako naturalny system biofiltrujący dla wód płynących, który akumuluje
związki fosforu w biomasie roślin. W Koncepcji zbiornika zostaną zaproponowane
dodatkowe metody wzmocnienia powyższych procesów.
Średnie stężenie azotu całkowitego (TN) dla wszystkich stanowisk wyniosło 2,17 mg
TN/l (max. 9,40 mg TN/l), dla azotanów 3,89 mg NO3-/l (max. 21,78 mg NO3-/l), dla
azotynów wynosiły średnio 0,06 mg NO2-/l (max. 1,5 mg NO2-/l), oraz dla amonu
średnio 0,05 mg NH4+/l (max. 0,24 mg NH4+/l)
Analiza transportowanych ładunków wykazała, iż w starorzeczu na St. 1
charakteryzująca się średnim przepływem wynoszącym 0,230 m3/s i odpływem
wynoszącym średnio 19,88 tys. m3/dzień, wody niosły średnio 109,5 kg/dobę zawiesiny
całkowitej, 5,2 kg/dobę TP i 14,5 kg/dobę PO4 oraz 46,5 kg/dobę TN i 105,2 kg/dobę
NO3. Natomiast, rzeka Grabia na St. 5, o średnim przepływie 0,672 m3/s i odpływie
wynoszącym 58,02 tys. m3/dzień, transportowała średnio 260,3 kg/dobę zawiesiny
całkowitej, 10,3 kg/dobę TP i 24,1 kg/dobę PO4 oraz 141,8 kg/dobę TN i 246,6 kg/dobę
NO3. Stąd wynika, że starorzeczem transportowane było średnio 42% ładunku
zawiesiny, 50% ładunku TP oraz 33% TN w stosunku do ładunku transportowanych
rzeką Grabią w tym okresie.
99 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne




Centrum
Ekohydrologii
Analiza wód gruntowych w piezometrach wykazała, iż średnie stężenie fosforu
rozpuszczonego wynosiło 170 µg/l, a PO4 wyniosło 349 µg/l i mieściło się w
przedziałach: 23-471 μg TP/l oraz 22-943 μg PO4/l.
Średnie stężenie azotu rozpuszczonego (DN) wyniosło 3,70 mg/l (max. 10,3 mg DN/l), a
NO3 wyniosło 3,55 mg NO3-/l (max. 17,4 mg NO3-/l). Stężenia związków fosforu i
azotanów w wodach gruntowych pochodzące ze spływu podpowierzchniowego z
pobliskich zabudowań potencjalnie będą miały wpływ na jakość wód w projektowanym
zbiorniku.
Analiza próbek ścieków pobranych w dniu 29 września 2015 r. z ujścia kanału
odprowadzającego ścieki z Oczyszczalni Ścieków (OŚ) w Dobroniu do rzeki Pałusznicy
wykazała w ściekach wysokie stężenia: zawiesiny całkowitej 2849 mg/l, fosforu
całkowitego 7905 µgTP/l, fosforanów 1581 µgPO4/l oraz azotu całkowitego 24 mg/l i
azotanów 5,96 mg/l. Świadczy to o okresowym zrzucie nieoczyszczonych lub bardzo
słabo oczyszczonych ścieków do rzeki Pałusznicy, która wpada do Grabi w
miejscowości Łask-Kolumna, powyżej stanowisk badawczych i może być jedną z
przyczyn tłumaczących wysokie stężenia zawiesiny, związków fosforu i azotu notowane
w wodach Grabi oraz starorzeczu przy stosunkowo niskich stanach wody. W związku z
tym należy się spodziewać, że punktowe źródła zanieczyszczeń mogą znacząco
zwiększać ładunki i stężenia zanieczyszczeń w Grabi na odcinku planowanego
zbiornika, co może mieć niekorzystny wpływ na stabilność jego funkcji ekologicznych.
W nawiązaniu do zaobserwowanego zdarzenia, Prof. Maciej Zalewski, dyrektor
Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii PAN i kierownik niniejszego
projektu odbył spotkanie z Łódzkim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska,
Panem Piotrem Maksem, dotyczące możliwego sposobu zmobilizowania
poszczególnych zakładów oczyszczania ścieków w województwie do większej dbałości
o efektywne wykorzystanie zainstalowanych technologii oczyszczania ścieków.
Zgodnie z zaprezentowanymi wartościami ładunków zanieczyszczeń niesionych przez
wody rzeki Grabi, szczególnie jeśli przewidywany jest niekontrolowany dopływ
zanieczyszczeń bytowych z punktowych źródeł zanieczyszczeń (oczyszczalni ścieków,
szamb, wylewania nieczystości do rowów melioracyjnych, itp.), przy konstrukcji
zbiornika na odcinku rzeki objętym opracowaniem niezbędne będzie: 1) zredukowanie
pulsów hydrologicznych związanych z wysokimi stężeniami substancji biogennych, 2)
zastosowanie systemu redukującego dopływ ładunków zanieczyszczeń do zbiornika,
oraz 3) wzmocnienie wewnętrznej odporności zbiornika na zwiększone dopływy
biogenów poprzez odpowiednią konstrukcję czaszy zbiornika. Rozwiązania te zostaną
szczegółowo zaprezentowane w Koncepcji
100 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
9. Uwarunkowania związane z walorami przyrodniczymi
i istniejącymi formami ochrony przyrody
Dolina rzeki Grabi wyróżnia się naturalną geomorfologią, harmonijnym krajobrazem i dobrym stanem
zasobów przyrody ożywionej. Dobrze zachowane jest tu koryto rzeczne i dolina, przekształcone
jedynie na niewielkich odcinkach – historycznie użytkowanych jako młyny wodne i stawy rybne.
Mimo istnienia ponad 10 progów i jazów rzeka charakteryzuje się istotnymi wahaniami przepływów,
co wpływa na wzmożenie procesów erozji i akumulacji rzecznej i co za tym idzie odświeżanie
procesów kształtujących naturalny charakter rzeki.
Grabia należy do najlepiej zbadanych pod względem faunistycznym rzek w kraju, a nawet Europie.
Prowadzone od okresu międzywojennego badania dotyczą prawie wszystkich grup systematycznych,
szczególnie zaś hydrofauny. Badania zoologiczne prowadzone tu przez pracowników Uniwersytetu
Łódzkiego od 1928 roku wykazały występowanie 800 gatunków zwierząt bezkręgowych, w tym 80
odkrytych po raz pierwszy w Polsce i 2 nowych dla nauki (Siciński, Tończyk 2005). Na szczególną
uwagę zasługuje chroniona i umieszczona w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt pijawka lekarska.
Swoje stanowiska mają tu liczne rzadkie gatunki ptaków wodno-błotnych, m.in: bąk Botaurus
stellaris, bocian czarny Cigonia nigra, cyraneczka Anas crecca, płaskonos Anas clypeata, błotniak
łąkowy Circus pygargus, żuraw Grus grus, wodnik Rallus aquaticus, kropiatka Porzana porzana,
derkacz Crex crex, kszyk Gallinago gallinago i zimorodek Alcedo atthis (Siciński i n. 2013).
Obszar obejmujący zasięg planowanego zbiornika znajduje się w odległości około 200 m od granicy
obszaru Natura 2000 Grabia PLH100021. Ochrona siedlisk przyrodniczych, jak i gatunków zwierząt z
Dyrektywy Siedliskowej UE w obszarach Natura 2000, jest jednym z priorytetowych zadań ochrony
przyrody w skali kontynentu, kraju jak i regionu. Zaniedbania lub działania prowadzące do utraty
powyższych wartości podlegają surowym sankcjom prawnym i finansowym. Z tego względu
wojewódzka administracja ochrony przyrody – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
– w szczególny sposób ocenia przedsięwzięcia i inwestycje zlokalizowane w obszarach Natura 2000,
lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Niezbędna jest waloryzacja terenu projektowanego zbiornika pod
kątem występowania w/w siedlisk i gatunków chronionych prawem unijnym i krajowym. Właściwe
rozpoznanie rozmieszczenia istotnych wartości przyrodniczych i uwzględnienie ich w projekcie
zbiornika pozwoli uniknąć ewentualnych konfliktów wynikających z przepisów prawnych
dotyczących ochrony przyrody i krajobrazu (Pawlaczyk 2012).
Waloryzacja przyrodnicza została wykonana na potrzeby przygotowania koncepcji konstrukcji
nowego zbiornika na południowym korycie rzeki Grabi, która ma określić optymalne usytuowanie,
zasięg i ukształtowanie czaszy zbiornika wraz z elementami systemu ograniczania dopływu
zanieczyszczeń do utworzonego zbiornika.
101 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
9.1.Szata roślinna
Niniejszy rozdział został przygotowany w całości w oparciu o opracowanie przygotowane przez dr
Marcina Kiedrzyńskiego pt. „Waloryzacja przyrodnicza oraz analiza użytkowania terenu na obszarze
zlewni bezpośredniej planowanego zbiornika wodnego „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku przy ul.
Rzecznej” (Kiedrzyński, 2015).
9.1.1. Roślinność rzeczywista w rejonie planowanego zbiornika
W zasięgu projektowanego zbiornika oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie stwierdzono
występowanie następujących typów zbiorowisk roślinnych (nazwy mają charakter zgeneralizowany,
numery według mapy roślinności – Rysunek 68):
1 – Lasy łęgowe
2 – Olsy
3 – Zarośla wierzbowe
4 – Zapusty o charakterze ruderalnym z sosną, brzozą i robinią akacjową
5 – Plantacje sosnowe, 5a – Plantacje sosnowo-brzozowo-świerkowe
6 – Luźne zarośla sosnowo-brzozowe z florą murawową, 6a – Postacie z rozjeżdżonym piaskiem
7 – Zarośla sosnowo-brzozowe z gatunkami ruderalnymi i trawolośla
8 – Ugory z pojedynczymi drzewami i gatunkami murawowymi
9 – Murawy napiaskowe
10 – Łąki świeże użytkowane intensywnie
11 – Łąki świeże porzucone, zdegenerowane
12 – Ciepłolubne murawy napiaskowe
13 – Murawy bliźniczkowe
14 – Łąki zmiennowilgotne, 14a – Postacie zdegenerowane przez rozjeżdżenie i biwakowanie
16 – Szuwary trzcinowe
17 – Spontaniczne zbiorowiska ruderalne na gruzowiskach i śmietniskach
18 – Roślinność ruderalna przy zabudowaniach i zakładach przemysłowych
19 – Roślinność wodna w korycie rzecznym
20 – Roślinność eutroficznych zbiorników wodnych
21 – Łąki wilgotne, niskie turzycowiska
22 – Ziołorośla nadrzeczne z płatami szuwarów
23 – Roślinność segetalna towarzysząca uprawom zbóż
24 – Roślinność wodna w rowie
25 – Pionierska roślinność na mokrym podłożu piaszczystym – rozjeżdżonym
26 – Szpalery drzew
102 | S t r o n a
Centrum
Rysunek 68. Roślinność rzeczywista w dolinie rzeki Grabi w. Łasku w rejonie projektowanego zbiornika wodnego „Zajączek”.
Wyjaśnienie klas roślinności w tekście. Zasięg zbiornika według Koncepcji Programowo-Przestrzennej PM Melioprojekt (2003).
Podkład topograficzny wg. mapy w oryginalnej skali 1:10000, Wojewódzki Zasób Geodezyjny i Kartograficzny.
według Wariantu I Melioprojekt
Europejskie
Regionalne
Ekohydrologii
103 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Charakterystyka jednostek roślinności
1 –
Lasy łęgowe obejmują na badanym terenie płaty, które można zakwalifikować do łęgu
jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum (klasa Querco-Fagetea). Niektóre z nich mają również cechy
łęgu wierzbowego Salicetum albo-fragilis (klasa Salicetea purpureae). W większości są to fitocenozy
z młodym drzewostanem obejmujące juwenilne postaci zespołów (Fotografia 7). Łęgi występują
głównie w postaci wąskich płatów wzdłuż koryta rzecznego. Z analizy historii użytkowania badanego
terenu wynika, że lasy te są etapem sukcesji roślinności łąkowej i ziołoroślowej wyzwolonej spod
presji rolniczej kilkadziesiąt lat temu. Roślinność leśna rozwinęła się tu prawdopodobnie w
sąsiedztwie pojedynczych starszych drzew, które przetrwały przy korycie rzeki. W drzewostanie
dominuje olsza czarna Alnus glutinosa, a gdzieniegdzie wierzba krucha Salix fragilis; pojedynczo
rosną wiązy szypułkowe Ulmus leavis. W podszycie rosną głównie bez czarny Sambucus nigra,
czeremcha pospolita Padus avium, kalina koralowa Viburnum opulus i klon jesionolistny Acer
negundo. W runie występują m.in. podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, pokrzywa Urtica
dioica, dzięgiel leśny Angelica sylvestris, nerecznica krótkoostna Dryopteris cartusiana, skrzyp leśny
Equisetum sylvaticum. Częsty jest również chmiel pospolity Humulus lupulus. Obecnie część
drzewostanu podlega naturalnym zaburzeniom w wyniku działalności bobrów – wywołuje to
prześwietlenie dna lasu oraz czasowy rozwój gatunków ziołoroślowych.
Fotografia 7. Zróżnicowanie lasów łęgowych w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” na
rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński, E. Kiedrzyńska)
104 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
2 – Olsy czyli bagienne lasy olszowe występują w postaci niewielkich płatów w miejscach zastoisk.
Podobnie jak łęgi na badanym terenie reprezentowane są przez postaci juwenilne (Fotografia 8).
Fitocenozy zidentyfikowane w obrębie projektowanego zbiornika zakwalifikować można do zespołu
Ribeso nigri-Alnetum (klasa Alnetea glutinosae). W drzewostanie dominuje olcha czarna natomiast w
runie panują gatunki szuwarowe takie jak pałka szerokolistna Thypha latifolia, sitowie leśne Scirpus
sylvaticus, trzcina pospolita Phragmites australis oraz gatunki charakterystyczne dla olsów np.
karbieniec pospolity Lycopus europaeus, psianka słodkogórz Solanum dulcamara i szalej jadowity
Cicuta virosa.
Fotografia 8. Płaty bagiennych lasów olszowych w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” na
rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński)
3 –
Zarośla wierzbowe stanowią pośrednie stadium sukcesji roślinności między zbiorowiskami
nieleśnymi a lasami na siedliskach mokrych i zabagnionych (Fotografia 9). W większości przypadków
na omawianym terenie można je zaliczyć do zespołu Salicetum pentandre-cinereae (klasa Alnetea
glutinosae), które są ogniwem sukcesyjnym w kierunku olsów. W części przypadków zarośla z
dominacją olszy czarnej oraz wierzb szerokolistnych i wąskolistnych stanowić tu mogą również
stadium sukcesji w serii łęgowej. Kompozycja florystyczna zarośli wierzbowych składa się
z gatunków łąkowych, szuwarowych i ziołoroślowych.
Fotografia 9. Zarośla wierzbowe w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi
w Łasku (fot. M. Kiedrzyński)
105 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
4 – Zapusty o charakterze ruderalnym z sosną, brzozą i robinią akacjową stanowią przedleśne ogniwo
spontanicznej sukcesji na siedliskach mineralnych w wyższych położeniach terenu na omawianym
obszarze (Fotografia 10). Drzewostan składa się głównie z brzozy brodawkowatej Betula pendula,
osiki pospolitej Populus tremula, sosny zwyczajnej Pinus sylvestris. Pojedynczo występuje również
dąb szypułkowy Quercus robur. Zapusty obejmują również płaty z dominacją gatunku obcego –
robinii akacjowej Robinia pseudoacacia. Część zapustów wykształciła się na siedliskach
poddawanych w przeszłości zaburzeniom (głównie pozyskiwaniu piasku) co wpłynęło na ruderalny
charakter ich flory również z udziałem gatunków łąkowych i murawowych.
Fotografia 10. Zróżnicowanie zapustów sosnowo-brzozowych oraz wtórnych lasów z robinią
akacjową w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (fot. M.
Kiedrzyński)
106 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
5 –
Plantacje sosnowe, (5a – Plantacje sosnowo-brzozowo-świerkowe) obejmują drzewostany
pochodzące z sadzenia, w warstwie drzewostanu dominuje sosna zwyczajna Pinus sylvestris
(Fotografia 11), w podszyciu występują: dąb szypułkowy, czeremcha amerykańska Padus serotina,
jarząb pospolity Sorbus aucuparia oraz kruszyna pospolita Frangula alnus.
Fotografia 11. Struktura plantacji sosnowej na zboczu doliny Pisi w Łasku w rejonie projektowanego
zbiornika „Zajączek” (fot. M. Kiedrzyński)
6 – Luźne zarośla sosnowo-brzozowe z florą murawową, (6a – Postacie z rozjeżdżonym piaskiem)
7 – Zarośla sosnowo-brzozowe z gatunkami ruderalnymi i trawolośla
8 – Ugory z pojedynczymi drzewami i gatunkami murawowymi
Zarośla sosnowo-brzozowe to stadium pośrednie w spontanicznej sukcesji roślinności na siedliskach
mineralnych, niekiedy piaszczystych (Fotografia 12). Są to zbiorowiska kształtujące się na
porzuconych polach, łąkach lub pastwiskach. W początkowym okresie luźno rozrzuconym sosnom
i brzozom towarzyszą jeszcze płaty muraw (zbiorowisko numer 6). Sukcesja może być wstrzymywana
przez intensywne rozjeżdżanie omawianych płatów roślinności, co powoduje utrzymywanie się
odkrytych powierzchni piaszczystych (zbiorowisko numer 6a). Późniejsze etapy sukcesji (zbiorowisko
numer 7) charakteryzują się masowym rozwojem gatunków ekspansywnych np. trzcinnika
piaskowego Calamagrostis epigeios, perzu zwyczajnego Agropyron repens, mietlicy pospolitej
Agrostis capillaris oraz niekiedy pokrzywy pospolitej Urtica dioica. W strukturze omawianych
zbiorowisk znaczący udział mają również gatunki obce: czeremcha amerykańska i klon jesionolistny.
Wcześniejszy etap spontanicznej sukcesji w tej serii ekologicznej stanowią porzucone pola – ugory
z pojedynczymi drzewami i gatunkami murawowymi (zbiorowisko numer 8).
107 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 12. Zróżnicowanie stadiów sukcesji roślinności na porzuconych polach, łąkach i
pastwiskach na glebach mineralnych niezabagnionych, w rejonie projektowanego zbiornika
„Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński)
9–
Murawy napiaskowe występują na omawianym obszarze w rozproszeniu: w dolinie rzecznej na
piaskach rzecznych lub na zboczach doliny na piaskach glacjalnych (Fotografia 13). Stanowią one
pozostałości roślinności psammofilnej występującej niegdyś pospolicie w tradycyjnie użytkowanym
krajobrazie rolniczym. Obecnie zachowały się one jedynie w miejscach najbardziej suchych
i nasłonecznionych, gdzie wkraczanie drzew i krzewów następuje z opóźnieniem. Płaty notowane na
badanym terenie można zaliczyć do pionierskiej murawy ze szczotlichą siwą Corynephoretum
canescentis (klasa Koelerio-Corynephoretea) oraz murawy z goździkiem kropkowanym i zawciągiem
pospolitym Diantho-Armerietum (klasa Koelerio-Corynephoretea) – bardziej zwartej, prezentującej
późniejsze stadium sukcesji. W skład muraw wchodzą oprócz gatunków charakterystycznych
wymienionych powyżej również: chaber nadreński Centaurea stoebe, biedrzeniec mniejszy Pimpinella
saxifraga, jasieniec piaskowy Jasione montana oraz kocanki piaskowe Helichrysum arenarium.
Fotografia 13. Murawy napiaskowe w rejonie projektowanego zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi
w Łasku (fot. M. Kiedrzyński)
108 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
10 – Łąki świeże użytkowane intensywnie
11 – Łąki świeże porzucone, zdegenerowane
Łąki świeże z rzędu Arrenatheretalia (klasa Molinio-Arhenatheretea) występują na omawianym
obszarze w postaci płatów intensywnie użytkowanych i porzuconych (Fotografia 14) lub
podlegających degeneracji w trakcie ekspansji wysokich i zwartych osobników trzcinnika piaskowego
Calamagrostis epigeios. Płaty użytkowane intensywnie mają zubożoną strukturę gatunkową –
dominują tu kupkówka pospolita Dactylis glomerata i szczaw zwyczajny Rumex acetosa.
W niektórych płatach na granicy z murawami w płatach łąk świeżych występują również zawciąg
zwyczajny Armeria elongata i goździk kropkowany Dianthus deltoides.
Fotografia 14. Zróżnicowanie łąk świeżych – płaty porzucone i intensywnie użytkowane – w rejonie
projektowanego zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński).
12 –
Ciepłolubne murawy napiaskowe z rzędu Koelerion (klasa Koelerio-Corynephoretea)
stwierdzono tylko w jednym miejscu. Płaty, które można zaliczyć do zespołu Sileno-Festucetum
występują w południowej części terenu badań w rejonie miejsc intensywnie rozjeżdżanych. Te cenne
murawy z udziałem gatunków ciepłolubnych i kserotermicznych prawdopodobnie zajmowały w tym
rejonie większe powierzchnie – świadczy o tym występowanie w rozproszeniu niektórych gatunków
charakterystycznych, takich jak kostrzewa murawowa Festuca trachyphylla czy stanowisko traganka
pisakowego Astragalus arenarius. Niewielka powierzchniowo fitocenoza zachowana w dość dobrym
stanie zdominowana jest przez lepnicę wąskopłatkową Silene otites (Fotografia 9), bylicę polną
Arthemisia campestris, chabra nadreńskiego Centaurea stoebe, koniczynę polną Trifolium arvense
oraz wilczomlecza sosnkę Euphorbia cyparisias.
Fotografia 9. Płat ciepłolubnej murawy napiaskowej z udziałem lepnicy wąskopłatkowej Silene otites
w rejonie projektowanego zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński).
109 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
13 –
Murawy bliźniczkowe, zaliczone do zespołu Calluno-Nardetum (klasa Nadro-Callunetea)
stwierdzono tylko w dwóch miejscach, w zachodniej części badanego obszaru. Są to niewielkie
powierzchniowo fitocenozy z dominacją bliźniczki psiej trawki Nardus stricta (Fotografia 25) oraz
udziałem wrzosu Calluna vulgaris, izgrzycy przyziemnej Dantonia decumbes, dziurawca pospolitego
Hypericum perforatum, jasieńca piaskowego Jasione montana i macierzanki piaskowej Thymus
serpyllum.
Fotografia 15. Płaty muraw bliźniczkowych z dominacją Nardus stricta w rejonie projektowanego
zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński).
14 –
Łąki zmiennowilgotne (14a – Postacie zdegenerowane przez rozjeżdżenie i biwakowanie)
występują w obrębie dna doliny we wschodniej części badanego terenu. Zaliczyć je można do związku
Molinion (klasa Molinio-Arrhenatheretea). Płaty mają dość bogaty skład gatunkowy, dominują
gatunki wyróżniające (DAll) dla w/w związku: owsica omszona Avenula pubescens, drżączka średnia
Briza media i biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga (Fotografia 16) – w celu dokładnego
sprecyzowania przynależności syntaksonomicznej omawianych płatów konieczne są dalsze badania
fitosocjologiczne. O przynależności do związku Molinion może świadczyć również pojedyncza
obecność gatunków charakterystycznych (ChAll) czarcikęsa łąkowego Succisa pratensis oraz
olszewnika kminkolistnego Selinum carvifolia.
Fotografia 16. Płat łąki zmiennowilgotnej we wschodniej części terenu badań (fot. M. Kiedrzyński).
110 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
16 – Szuwary trzcinowe Phragmitetum australis (klasa Phragmitetea) występują w zachodniej części
badanego terenu. Obejmują one agregacje trzciny na siedliskach bagiennych w zatorfionej niecce na
południowym skrzydle doliny. Stanowią one stadium przejściowe w sukcesji roślinności do zarośli
wierzbowych i bagiennych lasów olszowych (Fotografia 17).
Fotografia 17. Szuwary trzcinowe w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi
w Łasku (fot. M. Kiedrzyński).
17 – Spontaniczne zbiorowiska ruderalne na gruzowiskach i śmietniskach
18 – Roślinność ruderalna przy zabudowaniach i zakładach przemysłowych
Z najbardziej przekształconymi fragmentami badanego terenu związana jest roślinność ruderalna.
Zbiorowiska wybitnie ruderalne występują spontanicznie na gruzowiskach i śmietniskach (Fotografia
18) oraz pod stałą presją i wpływem człowieka na miejscach przydomowych, trawnikach, ścieżkach
oraz przy budynkach gospodarczych i przemysłowych. Siedliska ruderalne skupiają się w sąsiedztwie
drogi krajowej nr 14 w południowej części badanego obszaru. Do gatunków najczęściej
występujących w zbiorowiskach ruderalnych należą: babka zwyczajna Plantago major, życica trwała
Lolium perenne, marchew zwyczajna Daucus carota, wrotycz zwyczajny Tanacetum vulgare, starzec
jakubek Senecio jacobea, cykoria podróżnik Cicchorium intybus. Znaczące pokrycie osiągają
gdzieniegdzie młode osobniki obcych gatunków drzew: robinii akacjowej i klonu jesionolistnego.
Fotografia 18. Zróżnicowanie roślinności ruderalnej na gruzowiskach i śmietniskach w rejonie
projektowanego zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński).
111 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
19 – Roślinność wodna w korycie rzecznym
20 – Roślinność eutroficznych zbiorników wodnych
Roślinność wodna występuje na badanym terenie wzdłuż koryta rzecznego oraz w obrębie starorzecza
(Fotografia 19). Cechują ją zbiorowiska makrofitów typowych dla eutroficznych wód. Stwierdzono
występowanie m.in. zespołu grążela i grzybieni białych Nupharo-Nymphaeetum albae (klasa
Potametea) oraz agregacji ze strzałką wodną Sagitaria sagitifolia, manną mielec Glyceria maxima
oraz z rzepichą wodnobłotną Rorippa amphibia (klasa Phragmitetea).
Fotografia 19. Zróżnicowanie roślinności wodnej i szuwarowej występującej w obrębie koryta Pisi
oraz w starorzeczu – w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” (fot. M. Kiedrzyński, E.
Kiedrzyńska).
21 – Łąki wilgotne i niskie turzycowiska obejmują zbiorowiska roślin higrofilnych występujące
w dnie doliny w lokalnych obniżeniach terenu (Fotografia 20). Zbiorowiska są obecnie użytkowane
jako łąki kośne i stanowią mozaikę płatów łąkowych ze związku Calthion (klasa MolinioArrhenatheretea) oraz fragmentarycznie wykształconych kwaśnych młak niskoturzycowych z rzędu
Caricetalia nigrae (klasa Scheuzerio-Caricetea nigrae). Stwierdzono tu występowanie takich
gatunków jak: jaskier ostry Ranunculus acris, sit rozpierzchły Juncus effusus, jaskier rozłogowy
Ranunculus repens, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi i knieć błotna Caltha palustris.
112 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 20. Płat roślinności łąkowej w wilgotnym obniżeniu terenu w dolinie Pisi w Łasku
– w rejonie projektowanego zbiornika „Zajączek” (fot. M. Kiedrzyński).
22 –
Ziołorośla nadrzeczne z płatami szuwarów stanowią jeden z dominujących typów roślinności
w rejonie projektowanego zbiornika. Kompleksy te obejmują zarówno dość rozległe płaty w obrębie
dna doliny, jak również wąskie pasy roślinności na skraju lasów łęgowych oraz wzdłuż koryta
rzecznego (Fotografia 21). W skład tego kompleksu wchodzą ziołorośla nadrzeczne z rzędu
Convolvuletalia sepium (klasa Galio-Urticenea), ziołorośla z rzędu Filipendulion ulmariae (klasa
Molinio-Arrhenatheretea) oraz płaty szuwarów z pałką szerokolistną Thypha latifolia oraz z sitowiem
leśnym Scirpus sylvatica (klasa Phragmitetea). Duża powierzchnia w/w zbiorowisk jest wynikiem
zaprzestania kośnego i pasterskiego użytkowania badanego fragmentu doliny. Są to etapy pośrednie
w sukcesji roślinności wyzwolonej spod presji człowieka.
Fotografia 21. Zróżnicowanie roślinności ziołoroślowej i szuwarowej występującej w dolinie Pisi
– w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” (fot. M. Kiedrzyński).
113 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
23 – Roślinność segetalna towarzysząca uprawom zbóż stanowi niewielki fragment badanego terenu
w północno-zachodniej jego części. W obrębie terenu badań znalazły się fragmenty pól na których
uprawia się żyto oraz owies.
24 – Roślinność wodna w rowie
25 – Pionierska roślinność na mokrym podłożu piaszczystym – rozjeżdżonym
W rejonie projektowanego zbiornika występują również układy roślinności wodnej i wilgociolubnej
związane z antropogenicznymi budowlami i bezpośrednimi oddziaływaniami człowieka. Są to
zbiorowiska makrofitów (z udziałem marka szerokolistnego Sium latifolium) w rowie w południowozachodniej części terenu badań. Ze względu na użytkowanie terenu jako tras dla wyścigów quadów (i
innych pojazdów) występują płaty roślinności pionierskiej w miejscach rozjeżdżonych (Fotografia
22). W większości przypadków są to fragmenty terenu w obrębie zarośli i ziołorośli oraz muraw i
zapustów brzozowo-sosnowych (wyróżnione wyżej jako odrębne postaci zbiorowisk). Powierzchnię
odkrytego wilgotnego piasku z roślinności pionierską wyróżniono jako odrębną kategorię ze względu
na inny skład florystyczny – numer 25.
Fotografia 22. Rozjeżdżone podłoże piaszczyste przy zboczu doliny rzecznej w obrębie
projektowanego zbiornika „Zajączek” (fot. M. Kiedrzyński).
26 –
Szpalery drzew – kategoria wyróżniona dla szpaleru drzew przydrożnych, który występuje
w północno-wschodniej części badanego terenu.
114 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
9.1.2. Występowanie siedlisk
projektowanego zbiornika
Centrum
przyrodniczych
Natura
Ekohydrologii
2000
w
rejonie
Rozpoznanie roślinności rzeczywistej, szczegółowo opisane w poprzednim rozdziale, pozwoliło na
identyfikację siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w obszarze projektowanego zbiornika „Zajączek”
(Fotografia 23, Rysunek 69). Zgodnie z obowiązującymi interpretacjami siedlisk Natura 2000
w Polsce w badanym terenie wyróżniono płaty, które można zaliczyć do 6 siedlisk przyrodniczych. Są
to:
3150 –
Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion,
Potamion; na terenie badań reprezentowane przez odcięte starorzecze występujące w północnozachodniej części omawianego obszaru.
6120 –
Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe Koelerion glaucae; jeden płat stwierdzono
w południowej części terenu badań.
6230 –
Bogate florystycznie niżowe murawy bliźniczkowe Nardion; stwierdzono dwa płaty
występujące w północno-zachodniej części badanego obszaru.
6410 –
Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion; jako siedlisko Natura 2000 można uznać płat
łąki o charakterze zmiennowilgotnym zlokalizowany w południowo-wschodniej części terenu badań.
– Ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium; występują głównie wzdłuż koryta Pisi
w kompleksie z lasami łęgowymi.
6430
– Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salicetum albo-fragilis, Fraxino-Alnetum;
płaty reprezentujące w/w siedlisko przyrodnicze w większości mają postać juwenilną lub postać
o przerzedzonym drzewostanie na skutek działalności bobrów.
91E0
W zakres zainteresowania mogą również wchodzić występujące na badanym terenie niektóre postaci
muraw napiaskowych z dominacją szczotlichy siwej – identyfikator siedliska 2330 – które stanowią
śródlądowe wydmy z murawami szczotlichowymi. Jednak ze względu na brak wyraźnie zwydmionych
miejsc – co stanowi istotną część definicji tego siedliska – płaty muraw stwierdzone w rejonie
projektowanego zbiornika nie powinny być zaliczane do w/w siedliska Natura 2000.
Podczas badań stwierdzono również występowanie łąk świeżych, które są zaliczane do siedliska 6510
– ekstensywnie użytkowane łąki świeże. Jednak na badanym terenie występują jedynie płaty
intensywnie użytkowane lub zdegenerowane, które nie kwalifikują się do zaliczenia ich jako siedlisko
przyrodnicze Natura 2000.
115 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
3150 – Starorzecza i naturalne eutroficzne 6120 – Ciepłolubne, śródlądowe
zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, napiaskowe Koelerion glaucae
Potamion
6230 – Bogate florystycznie niżowe murawy 6140 –
bliźniczkowe Nardion
Molinion
Zmiennowilgotne
łąki
murawy
trzęślicowe
6430 – Ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia 91E0 – Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i
jesionowe Salicetum albo-fragilis, Fraxinosepium
Alnetum
Fotografia 23. Siedliska przyrodnicze Natura 2000 stwierdzone w obrębie projektowanego zbiornika
„Zajączek” na rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński, E. Kiedrzyńska).
Biorąc pod uwagę zasięg projektowanego zbiornika „Zajączek” w wariancie maksymalnym
zaproponowanym w Koncepcji Programowo-Przestrzennej zbiornika (PM Melioprojekt, 2003) oraz
lokalizację elementów jego infrastruktury należy stwierdzić, że przeprowadzenie inwestycji
w planowanym wymiarze spowodowały by zagrożenie przynajmniej częściowym zniszczeniem
praktycznie dla wszystkich (poza oddalonym od zbiornika płatem murawy ciepłolubnej 6120)
wymienionych powyżej siedlisk przyrodniczych Natura 2000.
116 | S t r o n a
Centrum
Rysunek 69. Występowanie siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w dolinie rzeki Grabi w Łasku w rejonie projektowanego
zbiornika wodnego „Zajączek”. Wyjaśnienie rodzajów siedlisk w tekście. Zasięg zbiornika według Koncepcji ProgramowoPrzestrzennej PM Melioprojekt (2003). Podkład topograficzny wg. mapy w oryginalnej skali 1:10000, źródło: WZGiK.
według Wariantu I – Melioprojekt
Europejskie
Regionalne
Ekohydrologii
117 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
9.1.3. Występowanie rzadkich i chronionych gatunków roślin w rejonie
projektowanego zbiornika
Badania terenowe obejmowały tylko fragment sezonu wegetacyjnego z tego względu można
przypuszczać, że niektóre cenne gatunki mogły zostać z przyczyn obiektywnych przeoczone.
Niemniej jednak wyniki obecnych badań stanowią podstawę do waloryzacji florystycznej badanego
obszaru, która jest niezbędna do wstępnej oceny lokalizacji inwestycji jaką jest budowa zbiornika
„Zajączek”.
Biorąc pod uwagę listy gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem w skali regionu i kraju jak
również aktualną listę gatunków chronionych prawem – w rejonie projektowanego zbiornika
stwierdzono występowanie następujących cennych składników flory (Rysunek 70, Fotografia 20):
Gatunki chronione – ochrona częściowa (Rozporządzenie o ochronie gatunkowej z 2014 r.)
Centuria pospolita Centaurium erythraea – stwierdzono jedno stanowisko w środkowo-zachodniej
części badanego terenu. Populacja rośnie w rejonie rowu i liczy 15 osobników kwitnących. Centuria
zagrożona jest przez sukcesję wyższej roślinności lub przez przypadkowe rozjechanie.
Kocaki piaskowe Helichrysum arenarium – stwierdzono 12 stanowisk występujących
w rozproszeniu na terenie całego badanego obszaru. Roślina związana z murawami napiaskowymi, na
badanym terenie tworzy płaty o powierzchni od 0,1 m2 do ok. 100 m2
Gatunki zagrożone wyginięciem w skali Polski Środkowej (wg. Jakubowska-Gabara i Kucharski 1999)
Centuria pospolita Centaurium erythraea – kategoria zagrożenia LR nt – gatunki o małym ryzyku
zagrożenia, słabo zagrożone. Występowanie na terenie badań zostało opisane powyżej.
Kocaki piaskowe Helichrysum arenarium – kategoria zagrożenia VU – gatunki narażone.
Występowanie na terenie badań opisane zostało powyżej.
Lepnica wąskopłatkowa Silene otites – kategoria zagrożenia DD – gatunki o niedostatecznych
danych. Lepnica występuje w południowej części terenu badań w dwóch blisko położonych od siebie
miejscach. Roślina preferuje ciepłolubne murawy napiaskowe. Populacja gatunku obejmuje kilkaset
roślin kwitnących występujących na powierzchni ok. 50 m2.
Traganek piaskowy Astragalus arenarius – kategoria zagrożenia LR lc – gatunki o małym ryzyku
zagrożenia, bliskie zagrożenia. Występowanie traganka stwierdzono w południowo-zachodniej części
badanego terenu. Rośnie on na zboczu doliny w murawie napiaskowej. Populacja liczy 20 osobników,
w tym 2 kwitnące.
Turzyca sina Carex flacca – kategoria zagrożenia VU – gatunki narażone. Turzyca sina występuje w
południowo-wschodniej części badanego terenu. Osobniki w/w gatunku stwierdzono na granicy łąki
zmiennowilgotnej oraz zarośli wierzbowych. Stwierdzono osobniki kwitnące. Populacja zajmuje
powierzchnię kilku metrów kwadratowych.
Interesujące gatunki wskaźnikowe
Czarcikęs łąkowy Succisa pratensis – cenny składnik flory łąk zmiennowilgotnych. Występuje w
południowo-wschodniej części terenu badań w obrębie łąki zaliczonej do rzędu Molinion. Stwierdzono
tylko jednego kwitnącego osobnika.
118 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rysunek 70. Występowanie cennych gatunków roślin w dolinie Pisi w Łasku w rejonie
projektowanego zbiornika wodnego „Zajączek”. Zasięg zbiornika według Koncepcji ProgramowoPrzestrzennej PM Melioprojekt (2003). Podkład topograficzny wg. mapy w oryginalnej skali 1:10000.
119 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Centuria pospolita Centaurium erythraea
Kocaki piaskowe Helichrysum arenarium
Traganek piaskowy Astragalus arenarius
Lepnica wąskopłatkowa Silene otites
Fotografia 24. Cenne składniki flory stwierdzone w obrębie projektowanego zbiornika „Zajączek” na
rzece Pisi w Łasku (fot. M. Kiedrzyński).
120 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
9.2. Występowanie rzadkich i chronionych gatunków zwierząt
Niniejszy rozdział został przygotowany w całości w oparciu o opracowanie przygotowane przez dr
Roberta Słomczyńskiego i mgr Bartosza Lesnera pt. „Wstępna ocena lokalizacji planowanej inwestycji,
którą będzie budowa zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku, pod kątem występowania chronionych
i rzadkich gatunków zwierząt wraz z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z istniejących form
ochrony przyrody” (Słomczyński, Lesner, 2015).
9.2.1. Ptaki
Ptaki gniazdujące
Teren przeznaczony pod inwestycję jest mozaiką siedlisk: niewielkiej rzeki z naturalnym korytem,
łąkowych nieużytków oraz zadrzewień. Na terenie planowanej inwestycji stwierdzano gatunki
rozpowszechnione i pospolite w skali Polski i regionu, typowe dla zróżnicowanego krajobrazu. Na
północ od południowej odnogi Grabi, znajdują się także grunty orne, z przewagą upraw zbożowych
(porównaj rozdział 9.1.1. Roślinność rzeczywista w rejonie planowanego zbiornika). W części
wschodniej inwestycji teren planowanego zbiornika sąsiaduje z zabudową mieszkaniową oraz placem
składu kruszyw.
W pobliżu planowanej inwestycji stwierdzono, gatunki ptaków związane z gruntami użytkowanymi
rolniczo, są to: skowronek Alauda arvensis, potrzeszcz Emberiza calandra, pliszka żółta Motacilla
flava, trznadel Emberiza citrinella. W pobliżu inwestycji stwierdzono kuraki: kuropatwę Perdix
perdix, bażanta Phasianus colchicus. Na gruntach z siedliskami ruderalnymi, murawami oraz kępami
krzewów stwierdzano pokląskwę Saxicola rubetra, cierniówkę Sylvia communis, gąsiorka Lanius
collurio oraz jarzębatkę Sylvia nisoria.
W pobliżu zabudowań znajdujących się pomiędzy odcinkiem rzecznym, na którym ma być ulokowany
zbiornik a drogą krajową nr 14, obserwowano gatunki związane często z siedzibami ludzkimi: wróbla
Passer domesticus, pliszkę siwą Motacilla alba, kopciuszka Phoenicurus ochruros, kulczyka Serinus
serinus, dzwońca Chloris chloris. Obserwowano tutaj także grzywacze Columba palumbus, sierpówki
Streptopelia decaocto oraz szpaki Sturnus vulgaris.
W zadrzewieniach olchowo-wierzbowych i zadrzewieniach sosnowo-brzozowych w pobliżu
planowanej inwestycji stwierdzono obecność gatunków rozpowszechnionych i pospolitych, takich jak
zięba Fringilla coelebs, kapturka Sylvia atricapilla, piecuszek Phylloscopus trochilus, pierwiosnek
Phylloscopus collybita, łozówka Acrocephalus palustris, bogatka Parus major, modraszka Cyanistes
caeruleus, rudzik Erithacus rubecula, kos Turdus merula, drozd śpiewak Turdus philomelos, sójka
Garrulus glandarius, wilga Oriolus oriolus, dzięcioł duży Dendrocopos major.
Stosunkowo rzadkim gatunkiem jest dudek Upupa epops, stwierdzany na tym odcinku doliny Grabi w
poprzednich latach. Wzdłuż południowej odnogi Grabi znajduje się znaczna ilość martwych drzew
z dziuplami, które oferują siedliska lęgowe dla gatunków gniazdujących w dziuplach, takich jak:
szpak, sikory, dudek.
121 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Z siedliskami dolin rzecznych, szuwarami, związane były takie gatunki jak: trzciniak (jedno
stanowisko) Acrocephalus arundinaceus, strumieniówka Locustella fluviatilis (dwa odzywające się
samce) oraz zimorodek Alcedo atthis.
Występowanie gatunków lęgowych (gniazdujących) z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej
Na obszarze objętym inwentaryzacją stwierdzono 3 gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (DP):
gąsiorka, jarzębatkę, zimorodka. W odległości około 100 metrów od przebiegu planowanej inwestycji,
wzdłuż odcinka rzecznego, na którym jest planowany zbiornik stwierdzono pięć stanowisk gąsiorka
oraz dwa stanowiska jarzębatki.
W przypadku gąsiorka obserwowano rodziny ptaków, prawdopodobnie były stwierdzane blisko
terytorium lęgowego. Miejsca gdzie dominowały siedliska ruderalne, murawy napiaskowe, z kępami
jeżyn są optymalnym siedliskiem tego gatunku. Gąsiorek jest jednym z najbardziej
rozpowszechnionych gatunków z Załącznika I DP w Polsce. Jest gatunkiem związanym z grupami
krzewów – tarnin, jeżyn w krajobrazie rolniczym. W Polsce liczny, liczebność szacuje się na 587 704 tys. par a rozpowszechnienie na 53% powierzchni kraju (Kuczyński, Chylarecki 2012).
Pokrzewka jarzębata występuje w podobnym typie siedlisk jak gąsiorek, stwierdzana także w
dolinach rzecznych w pojedynczych kępach zarośli wierzbowych. Jarzębatka jest gatunkiem
rzadszym, według danych Polskiego Atlasu Ornitologicznego (rozmieszczenie badano jakościowo w
polach o powierzchni 100 km2) jarzębatka była obecna w ponad 33% pól. Liczebność jarzębatki, która
jest w Polsce gatunkiem umiarkowanie rozpowszechnionym, nielicznym lub średnio licznym
oszacowano na 20–50 tys. par (Sikora i in. 2007). Stosunkowo nieliczne występowanie tego gatunku
w kraju można prawdopodobnie częściowo tłumaczyć trudnością w wykrywalności gatunku. Mało
charakterystyczny śpiew powoduje, że przy badaniach monitoringowych gatunek ten jest często nie
wykrywany.
Zimorodka obserwowano parokrotnie na odcinku rzecznym, na którym jest planowany zbiornik. W
poprzednich latach gniazdowanie stwierdzano w brzegach Grabi, na odcinku równoległym do
inwestycji. Obserwacje mogą dotyczyć ptaka żerującego lub gniazdującego na południowej odnodze
rzeki Grabi. Gniazdowanie jest tym bardziej prawdopodobne, że na omawianym fragmencie rzeka,
bardzo mocno meandruje, w paru miejscach znajdują się skarpy ziemne – potencjalne siedlisko
rozrodu tego gatunku. Jest to gatunek związany z wodami, polujący na małe rybki. Gniazduje w
skarpach ziemnych na brzegach rzek lub w pewnym oddaleniu od nich. Spośród gatunków z
Załącznika I DP zimorodek jest gatunkiem najrzadszym. W Polsce jest gatunkiem umiarkowanie
rozpowszechnionym, bardzo nielicznym lub nielicznym (Sikora i in. 2007), którego liczebność
oceniona na 2500 - 6000 par (Wilk i in. 2010).
Na omawianym terenie nie stwierdzono gatunków rzadkich w skali kraju i regionu. Skład awifauny
jest bogaty ze względu na różnorodność dostępnych siedlisk. Stwierdzono gatunki z załącznika I
Dyrektywy Ptasiej – gąsiorka, jarzębatkę oraz zimorodka. Termin kontroli wykluczał możliwość
przeprowadzenia szczegółowej inwentaryzacji ornitologicznej.
122 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Ptaki migrujące
Ocena wykonana została na podstawie pojedynczych obserwacji poza sezonem lęgowym dokonanych
w XXI wieku. Omawiany odcinek doliny Grabi nie jest wykorzystywany intensywnie przez ptaki
migrujące. Skład gatunków stwierdzanych poza sezonem lęgowym jest typowy dla centralnej Polski,
brak w nim gatunków rzadko spotykanych. Dominują w nim gatunki pospolite, wróblowe – liczebność
stad jest niewielka. Najliczniej obserwowane są czyżyki Carduelis spinus, żerujące na olchach wzdłuż
Grabi oraz jej starego koryta. Licznie spotykane są też mieszane stada sikor oraz raniuszki Aegithalos
caudatus. Ptaki drapieżne reprezentuje myszołów Buteo buteo oraz rzadziej spotykany w okresie
zimowym myszołów włochaty Buteo lagopus. Na rzece Grabi dominującymi gatunkami,
stwierdzanymi najliczniej w okresie zimowym w ramach corocznego liczenia zimowego ptaków
wodno-błotnych (liczenie wykonywane głównym korytem Grabi oraz na zbiorniku „Zajączek”), są:
krzyżówka Anas platyrhynchos, łabędź niemy Cygnus olor, czapla siwa Ardea cinerea oraz perkozek
Tachybaptus ruficollis. Stwierdzane na Grabi w okresie zimowym są także zimorodki oraz rzadko
czaple białe Egretta alba. Na zbiorniku „Zajączek” stada łabędzi niemych spotykane są do
zamarznięcia zbiornika. Miejsce to jest atrakcyjne, ponieważ są dokarmiane przez mieszkańców.
W większości są to grupy rodziny gniazdującej w dolinie Grabi i na terenach przyległych, co
potwierdzają odczyty obrączek (R. Włodarczyk – dane niepublikowane).
Omawiany teren nie ma większych wartości dla gatunków ptaków migrujących i zimujących.
Dominują gatunki pospolite, nie stwierdzano większych koncentracji stad ptaków.
Podsumowanie
Gatunki stwierdzone w miejscu planowanej inwestycji należą do typowych i rozpowszechnionych
w tej części kraju. Stosunkowo najrzadszym stwierdzonym gatunkiem był zimorodek, co wynika
z jego preferencji siedliskowych: jest to gatunek związany z rzekami, zbiornikami wodnymi,
gniazdujący w skarpach. Są to ekosystemy nie rozpowszechnione w Polsce, stąd niska liczebność tego
gatunku. Na rzece Grabi stwierdzono gniazdowanie kilku par zimorodka. Jedno z gniazd
stwierdzonych w poprzednich latach, znajdowało się w skarpie na głównym korycie Grabi, na
wysokości planowanej inwestycji. Pozostałe gatunki wymienione w Załączniku I DP należą do
gatunków pospolitych, często występujących w krajobrazie przekształconym przez człowieka. Wśród
innych gatunków zaobserwowanych nie stwierdzono gatunków rzadkich, cennych w skali regionu
i kraju. Jednocześnie trzeba zauważyć, że termin prowadzonych obserwacji, wynikający
z uwarunkowań umowy, wykluczał możliwość szczegółowej inwentaryzacji ornitologicznej –
stwierdzenia wszystkich gatunków lęgowych na omawianym terenie.
Istniejące zbiornik wodny poniżej omawianego odcinka starorzecza – kąpielisko „Zajączek” –
bezpośrednio sąsiadujący z planowaną inwestycją, jest miejscem nie atrakcyjnym dla ptaków
lęgowych związanych ze środowiskiem wodno-błotnym. Roślinność strefy brzegowej jest bowiem
słabo rozwinięta, co wynika z jej zagospodarowania. Część południowa brzegu jest intensywnie
użytkowana – znajduje się tu plaża, boisko do siatkówki, teren małej gastronomii. Część północna z
linią brzegową porośnięta roślinnością jest intensywnie penetrowana przez wędkarzy, z dużą ilością
miejsc, z których można wędkować. W sezonie letnim ta część jest także intensywnie
wykorzystywana przez plażowiczów parkujących samochody, palących ogniska. W czasie wizji
terenowych w lipcu zwracała uwagę ilość śmieci porozrzucanych na północnym brzegu zbiornika.
123 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Pomimo sezonu wakacyjnego i stałej obecności plażowiczów nie były one sprzątane, w samym
zbiorniku znajdowały się też odpady wielkogabarytowe, takie jak materace.
9.2.2. Ssaki
Poniżej przedstawiono opisy gatunków i ich preferencje siedliskowe ze standardowego formularza
danych dla obszaru Grabia PLH100021 Natura 2000.
Bóbr występuje powszechnie na dużych rzekach, zalewach i dużych jeziorach o względnie stałym
poziomie wody, na strumieniach, dopływach i małych ciekach o przepływie pozwalającym na
spiętrzanie wody. Bobry preferują nizinny krajobraz żyznych dolin o obfitym pokarmie zimowym.
W takich środowiskach osiągają optymalne zagęszczenia populacji.
Gatunek ten występuje w obszarze na całej długości rzeki, a także w wielu starorzeczach
wykorzystując je jako miejsca żerowania i budowy żeremi, w których stacjonują grupy rodzinne. W
obrębie samego koryta rzeki bóbr nie tworzy tam, a kopie nory w naturalnych skarpach brzegowych
Grabi. W wielu miejscach powalone do wody duże drzewa tworzą boczne odnogi ze spokojniejszym
nurtem i roślinnością szuwarową. Grabia ze względu na wysokie pokrycie skarp brzegowych
roślinnością wysoką, a także naturalne brzegi rzeki i towarzyszące jej starorzecza stanowi optymalne
siedlisko dla gatunku. Obserwowany na całej długości rzeki, także w pobliżu planowanej inwestycji.
W czasie kontroli obserwowano dorosłego osobnika żerującego w pobliżu mostu. Bóbr przepływał
a następnie wyszedł na brzeg gdzie żerował na roślinności zielnej. Na całej długości odcinka
rzecznego objętego inwentaryzacją obserwowano ślady obecności bobrów: ścieżki, zgryzy, nory.
Wydra zasiedla rożnego rodzaju środowiska wodne i podmokłe; takie jak: jeziora, kompleksy stawów
rybnych, starorzecza, zbiorniki zaporowe, rzeki nizinne i górskie, kanały, bagna. Czynnikami
determinującymi występowanie w danym miejscu są przede wszystkim odpowiednia baza pokarmowa
i dostępność bezpiecznych schronień. Wydry odżywiają się głównie rybami, mniejszy udział w diecie
mają płazy, na których wydry żerują głównie w okresie zimowej hibernacji oraz w czasie wiosennych
godów. Kryjówki lokalizowane są głównie w obrębie naturalnie ukształtowanych skarp brzegowych
rzek i jezior. Wydra występuje na całym odcinku Grabi w granicach obszaru Natura 2000. Gatunek
wykorzystuje zarówno koryto rzeki, jak i przyległe starorzecza, które pełnią przede wszystkim funkcję
żerowisk.
Naturalne skarpy brzegowe odcinka rzecznego objętego kontrolą, ich wysoki stopień pokrycia
roślinnością drzewiastą oraz obecność odciętych starorzeczy zapewniają wysoką dostępność miejsc do
założenia schronień jak i obfitą bazę żerowiskową gatunku. Ślady obecności gatunku obserwowano
w różnych miejscach południowego koryta Grabi objętego kontrolą. Były to tropy oraz kobczyki
w miejscu oddawania kału.
Inne gatunki chronione. W dolinie południowego koryta Grabi w czasie wieczornych kontroli
obserwowano licznie żerujące nietoperze. Nie rozpoznano ich jednak co do gatunku, ponieważ nie
przeprowadzano nasłuchów przy użyciu detektora ultradźwiękowego pracującego w systemie
szerokopasmowym lub odłowów. W Polsce wszystkie gatunki nietoperzy są objęte ochroną
gatunkową. Dolina cieku z różnorodnymi siedliskami, w których znajduje się bogata baza pokarmowa
jest doskonałym żerowiskiem dla nietoperzy. W martwych drzewach natomiast mogą występować
letnie kryjówki oraz kolonie rozrodcze.
124 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Na większości odcinka, który poddano inwentaryzacji faunistycznej jest bardzo niska presja ludzka,
wzdłuż koryta brak ścieżek, stanowisk wędkarskich – w przeciwieństwie do równoległego odcinka
głównego koryta Grabi. Realizacja inwestycji spowoduje zniszczenie cennego fragmentu dla
występowania wydry i bobra. Pomimo, że siedliska które ulegną zniszczeniu znajdują się poza
obszarem Natura 2000, to mogą mieć znaczenie dla populacji tych gatunków występujących
w obszarze. Są to jednak obecnie gatunki rozpowszechnione na całej długości rzeki, więc pogorszenie
stanu/zlikwidowania fragmentu siedlisk, w których występują nie powinno mieć znaczącego
negatywnego oddziaływania na populacje wydry, bobra będących przedmiotami ochrony obszaru.
Dolina wzdłuż starego koryta Grabi oferuje atrakcyjne żerowiska dla nietoperzy, prawdopodobnie
także miejsca, w których znajdują się schronienia letnie (martwe drzewa), stąd też zalecane jest
wykonanie inwentaryzacji chiropterologicznej przez realizacją planowanej inwestycji. Utworzenie
zbiornika może utworzyć dogodne żerowiska dla nietoperzy (otwarte lustro wody), jednak skład
gatunkowy, dla którego będą to optymalne żerowiska może się różnić od obecnie występującego
składu gatunkowego nietoperzy.
9.2.3. Płazy i gady
W czasie inwentaryzacji stwierdzono następujące gatunki płazów:
Ropucha zielona Bufo viridis, obserwowane osobniki w sąsiedztwie inwestycji w poprzednich latach.
Jest dość często spotykanym płazem na terenie prawie całego kraju. Związana jest z raczej suchymi
środowiskami. Najczęściej są to nasłonecznione rozległe pola, tereny trawiaste, choć niekiedy spotyka
się ją także w ogródkach warzywnych. Na gody preferuje małe, płytkie zbiorniki i stawy często ubogie
w roślinność, niekiedy nawet okresowe, niewielkie kałuże. Poza okresem godowym prowadzą raczej
nocny tryb życia. Ropuchy zielone zimują na lądzie, zagrzebane w norach lub wykrotach. Typową
cechę ubarwienia tego płaza stanowią nieregularne, liczne zielone plamy na części grzbietowej oraz
drobne czerwonawe plamki (Ogielska, Klimaszewski 2012).
Ropucha szara Bufo bufo stwierdzana w czasie wieczornych kontroli po deszczu. Obserwowana
także w poprzednich latach. Według „Atlasu płazów” Instytutu Ochrony Przyrody PAN
(www.iop.krakow.pl/plazygady) jest najczęściej spotykanym gatunkiem ropuchy w Polsce.
Zabarwienie ciała najczęściej jednolicie brązowe z jaśniejszym brzuchem. Skóra grzbietu nierówna,
chropowata z dużymi gruczołami przyusznymi (Juszczyk 1987, Berger 2000). Częsta w lasach
liściastych, zaroślach. Często spotykana w pobliżu zabudowań, unika terenów suchych i bardzo
wilgotnych. Gody rozpoczyna wcześnie, często pod koniec marca. Mało wybredna w doborze
zbiorników, w których przeprowadza gody. Aktywna w nocy. Zimuje na lądzie zagrzebana w ziemi
lub w norach, często w podpiwniczeniach budynków.
Żaba jeziorkowa Rana lessonae oraz żaba wodna Rana esculenta przedstawiciele grupy tak
zwanych „żab zielonych” razem z żabą śmieszką. Żaby jeziorkowe tworzą najczęściej w miejscach
występowania populacje mieszane z żabami wodnymi. Żaba wodna jest mieszańcem, który w naturze
może powstać na trzy sposoby: z krzyżowania żaby śmieszki z żabą jeziorkową; z krzyżówki
mieszańca z żabą śmieszką lub jeziorkową oraz z krzyżówki dwóch mieszańców (Rybacki 2012a).
Żaba jeziorkowa występuje często w małych i płytkich zbiornikach. Unika wód płynących i dużych
jezior. Zimują na lądzie żaba wodna zasiedla wody stojące – jeziora, żwirownie, starorzecza, stawy w
pobliżu zabudowań, ale i wody płynące – kanały, rowy i rzeki. Najmniej liczna w zbiornikach leśnych,
torfiankach (Rybacki 2012b).
125 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Gatunki z grupy „żab zielonych” stwierdzono w podmokłych fragmentach doliny południowej odnogi
Grabi, na którym jest planowana inwestycja. Stwierdzane także licznie na odciętym starorzeczu w
zachodniej części inwentaryzowanego odcinka. W miejscu występowania „żaby zielone” były
stwierdzane licznie.
Żaba moczarowa Rana arvalis – przedstawiciel grupy żab „brunatnych” wraz z żabą trawną. Grupa
ta charakteryzuje się brunatnym, brązowym (a także szarym, oliwkowym ale nigdy nie intensywnie
zielonym) ubarwieniem wierzchniej części ciała. W odróżnieniu od „żab zielonych” są mniej
związane ze środowiskiem wodnym, w zbiornikach przebywają w okresie rozrodu. W okresie
godowym wykazują silny dymorfizm płciowy, samce mają blado błękitny kolor. Rozród zaczynają
bardzo wcześnie, zaraz po zejściu śniegów i pierwszych ociepleniach (Matyjka, Ogielska 2012).
Żaba trawna Rana temporaria – kolejny przedstawiciel grupy żab „brunatnych”. W porównaniu z
żabą moczarową preferuje bardziej wilgotne siedliska. Na gody wybierają płytkie zbiorniki, często są
to rozlewiska cieków. Zimuje na dnie wód płynących, w strumieniach, małych rzekach (Herczek,
Gorczyca 2014). Młode osobniki zimują często na lądzie. W czasie fazy aktywnej życia jest
niezwiązana ze środowiskiem wodnym, spotykana w wielu siedliskach. Dobrze znosi sąsiedztwo
człowieka, często spotykana w ogrodach i parkach (Mazgajska, Rybacki 2012).
Gatunki z grupy „żab brunatnych” stwierdzono w szuwarach w pobliżu oraz podmokłych
zadrzewieniach olchowych w dolinie południowego odcinka Grabi.
Na obszarze objętym kontrolą stwierdzono tylko jeden gatunek gada: jaszczurkę zwinkę Lacerta
agilis. Została ona stwierdzana na fragmentach muraw na północ od odcinka rzecznego oraz na
południu – w miejscach piaszczystych w pobliżu zadrzewień sosnowych. Jest to najbardziej pospolity
krajowy gatunek gada, także najczęściej spotykany w centralnej Polsce (Zieliński, Hejduk 2001).
Występuje głównie w miejscach suchych, nasłonecznionych o bogatej bazie pokarmowej. Aktywna
w ciągu dnia.
Wszystkie gatunki płazów i gadów w Polsce są objęte ochroną gatunkową.
Możliwe występowanie w dolinie południowej odnogi Grabi także gatunków nie stwierdzonych
w trakcie kontroli:

rzekotki Hyla arborea – może występować w obrębie podmokłych fragmentów doliny
porośniętych roślinnością krzewiastą;

paskówki Epidalea calamita – obserwacje tego gatunku dokonywano w sąsiednich fragmentach
doliny Grabi (Zieliński, Hejduk 2001; Zieliński i inni 2005);

traszki zwyczajnej Lissotriton vulgaris oraz grzebieniastej Triturus cristatus – możliwe miejsca
rozrodu to niewielkie zbiorniki, odcięte starorzecza w pobliżu południowego koryta Grabi.
W czasie kontroli nie stwierdzono kumaka nizinnego Bombina bombina (pomimo kontroli
wieczornych i nocnych) – gatunku podawanego jako przedmiot ochrony obszaru Dolina Grabi
PLH100021. W czasie inwentaryzacji wykonanej na potrzeby Planu zadań ochrony nie stwierdzono
tego gatunku w dolinie Grabi na wysokości inwestycji (Lewandowski 2012).
126 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Na omawianym obszarze stwierdzono miejsca szczególnie cenne dla płazów, zbiorniki wodne,
w których dochodzi/może dochodzić do rozrodu. Są to:

obniżenia terenu, oczka na południe od odcinka rzecznego, na zachód od mostu na drodze
przecinającej ciek (ul. Rzeczna);

niewielkie odcięte starorzecza na północ od koryta południowej odnogi Grabi w pobliżu zbiornika
“Zajączek”.
Inwentaryzacja miejsc rozrodu płazów przeprowadzana w lipcu, w suchym roku jest niepełna.
Konieczne jest wykonanie szczegółowej inwentaryzacji w sezonie wiosennym.
Rysunek 71. Szkic orientacyjny planowanej lokalizacji zbiornika rekreacyjnego w Łasku
z zaznaczeniem miejsc cennych dla płazów. Cyfrą 1 oznaczono zbiorniki – oczka wodne, cyfrą
2 odcięte starorzecze. Zasięg zbiornika według Koncepcji Programowo-Przestrzennej PM
Melioprojekt (2003) – Wariant I. Ortofotomapa: www.geoportal.lodzkie.pl
9.2.4. Ryby
Poniżej przedstawiono opisy gatunków i ich preferencje siedliskowe ze standardowego formularza
danych dla obszaru Grabia PLH100021 Natura 2000.
Minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae) to niewielki gatunek o robakowatym, wydłużonym ciele.
Minóg ukraiński występuje w wartko płynących rzekach i strumieniach. Formy larwalne bytują
w miejscach o wolnym przepływie wody z dnem zbudowanym z piaszczysto-humusowych osadów
zazwyczaj sąsiadujących z żwirowo-kamiennym lub kamiennym podłożem niezbędnym do rozrodu.
127 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Okres larwalny trwa 4-6 lat. Pokarm stanowią okrzemki i detrytus. Dorosłe osobniki wyróżnia atrofia
przewodu pokarmowego i dobrze wykształcone oczy. Gatunek objęty ochroną częściową. Grabia
stanowi jedną z najważniejszych ostoi gatunku zlokalizowanych w zlewni rzeki Warty. Stan
zachowania gatunku w obszarze Grabia PLH100021 jest niezadowalający głównie ze względu na
zaburzoną ciągłość ekologiczną rzeki. Stwierdzany na całej długości rzeki, także w Łasku (dane
z 2012 G. Zięba – niepublikowane).
Minóg strumieniowy (Lampetra planeri ) to drobny gatunek o robakowatym, wydłużonym ciele.
Podobnie jak minóg ukraiński występuje w wartko płynących rzekach i strumieniach. Formy larwalne
bytują w miejscach o wolnym przepływie wody z dnem zbudowanym z piaszczysto-humusowych
osadów zazwyczaj sąsiadujących z piaszczysto-żwirowym lub żwirowo-kamiennym podłożem
niezbędnym do rozrodu. Gatunek cechuje się niewielką skłonnością do migracji rozrodczych. Pokarm
stanowią detrytus, szczątki roślin i glony. Dorosłe osobniki wyróżnia atrofia przewodu pokarmowego
i w przeciwieństwie do ślepych form larwalnych ma dobrze wykształcone oczy. Gatunek objęty
ochroną częściową.
Obecny stan wiedzy dotyczący stanu zachowania populacji minoga strumieniowego w obszarze
Natura 2000 wskazuje, że jej populacja jest stałym, choć niezbyt liczebnym elementem ichtiofauny
Grabi. Podstawową wartością tej populacji jest jednak fakt jej sympatrycznego występowania
z minogiem ukraińskim. Z tego powodu populacja ta ma szczególne znaczenie dla poznania
charakteru interakcji pomiędzy tymi dwoma gatunkami, ich konsekwencji dla populacji minoga
strumieniowego, uznawanego za mniej ekspansywny gatunek oraz dla prognozowania
długoterminowych zmian populacji tych gatunków w innych systemach rzecznych. Zagęszczenie
minoga strumieniowego w Grabi należy uznać za na tyle niskie, że stan zachowania populacji oraz jej
strukturę zaklasyfikowano jako zły. W Grabi co roku dochodzi do wezbrań, które z jednej strony
mogą niszczyć siedliska larw, ale mają istotny wpływ na zachowanie stanowisk tarłowych. Aktualne
zagęszczenie wydaje się być znacząco niższe niż pojemność potencjalnych siedlisk dla larw.
Odcinek rzeki, południowej odnogi Grabi oferuje dogodne warunki dla występowania minogów,
szczególnie odcinek wschodni o piaszczysto-żwirowym dnie.
Piskorz (Misgurnus fossilis) to gatunek o wydłużonym i lekko bocznie spłaszczonym ciele. Zasiedla
wody stojące i wolno płynące, płytkie zanikające akweny, starorzecza, kanały a nawet rowy
melioracyjne. Gatunek o przydennym trybie życia, preferujący miękkie muliste podłoże, w którym
chroni się przed zagrożeniem oraz niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi (brak wody, mróz).
Bardzo odporny na deficyty tlenowe ze względu na zdolność oddychania jelitowego. Gatunek objęty
ochroną częściową.
Na terenie obszaru Natura 2000 znajdują się odpowiednie dla gatunku siedliska, jednak potwierdzone
stwierdzenie obecności tego gatunku w ciągu ostatnich kilkunastu lat dotyczy jedynie źródłowego
fragmentu znajdującego się poza obszarem Natura 2000 oraz jednego stwierdzenia dokonanego w
trakcie prac na potrzeby opracowania projektu Planu zadań ochronny w granicach obszaru Grabia
PLH100021 (Kaczkowski 2012, URS Polska 2012). Występowanie piskorza w omawianym odcinku
rzecznym jest wysoce prawdopodobne. Występują tu fragmenty rzeki gdzie nurt jest wolny, ślepe
odgałęzienia koryta o spowolnionym nurcie poprzez piętrzenie zbiornika „Zajączek” powoduje
odkładanie biomasy na dnie. Powoduje to utworzenie dużej ilości mikrosiedlisk w obrębie cieku,
w części z nich panują dogodne warunki siedliskowe dla piskorza.
128 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Koza (Cobitis taenia) jest drobnym gatunkiem o wydłużonym i bocznie spłaszczonym ciele. Koza
zamieszkuje wolno płynące rzeki i potoki o piaszczystym, piaszczysto-mulistym, a nawet mulistym
dnie. Gatunek fitofilny, przyklejający ikrę do roślin lub ich szczątków. Pokarm stanowią drobne
skorupiaki (np. Cladocera, Ostracoda), larwy owadów, a także detrytus i peryfiton. W Polsce gatunek
ten jest rozpowszechniony na terenie całego kraju. Gatunek objęty ochroną częściową. Rzeka Grabia
stanowi ważną ostoję gatunku, który tworzy tu bardzo liczną populację, stan ochrony oceniono jako
właściwy (Kaczkowski 2012). Możliwe i prawdopodobne jest występowanie tego gatunku na odcinku
rzecznym objętym opracowaniem.
Gatunki nie będące przedmiotem ochrony obszaru (według SDF obszaru):
Różanka (Rhodeus sericeus) – gatunek stwierdzany w rzece Grabi (Kruk i in. 2009, G. Zięba – dane
niepublikowane), nie będący jednak przedmiotem ochrony obszaru Natura 2000. Populacja różanki w
obszarze Natura 2000 została oceniona na kategorie D – gatunek obecny, nie będący przedmiotem
ochrony. Różanka jest jedną z najmniejszych ryb karpiowatych Europy, o silnie bocznie spłaszczonym
i wygrzbieconym ciele, dorastająca maksymalnie do 9 cm długości. W okresie rozrodczym uwydatnia
się u niej dymorfizm płciowy, tj. samce przyjmują szatę godową, a na głowie pojawia się wysypka
perłowa. Natomiast u samic brodawka moczopłciowa wydłuża się w pokładełko, przez którą ryba
składa jaja do jamy skrzelowej małża. Pod względem siedliskowym różanka jest jednym z najbardziej
wyspecjalizowanych gatunków ryb, wymagającym dodatkowo do rozrodu obecności innego gatunku
zwierząt – małży. Populacje lokalne charakteryzują się często dużą sezonową zmiennością liczebności
gatunku. Zaliczana jest do ryb limnetycznych, preferuje wody stojące lub wolno płynące, choć
spotykana jest również w dolnych i środkowych biegach dużych rzek. Gatunek objęty w Polsce ścisłą
ochroną, posiadający jednak status gatunku najmniejszej troski wg. kryteriów IUCN (Głowaciński 2001).
Omawiany odcinek cieku, południowego koryta Grabi, oferuje dogodne siedliska dla tego gatunku,
liczne zatoczki, miejsca o spowolnionym nurcie.
Inne gatunki chronione
Śliz (Barbatula barbatula) jest gatunkiem objętym ochroną gatunkową, stwierdzany w Grabi (Kruk i
in. 2009). Związany jest ze żwirowym, kamienistym dnem często stwierdzany przy budowlach
hydrotechnicznych. Możliwe jest występowanie tego gatunku na omawianym odcinku rzecznym,
szczególnie na odcinkach przy rzece Grabi.
Odcinek rzeczny, na którym jest planowana inwestycja charakteryzuje się naturalnym korytem,
o dużym współczynniku krętości, licznych mikrosiedliskach w obrębie koryta. Jest cennym
fragmentem naturalnej niewielkiej rzeki nizinnej. W porównaniu z głównym korytem Grabi oferuje
różniące się typy mikrosiedlisk, jest cennym uzupełnieniem dla siedlisk ichtiofauny regionu. Pewne
jest występowanie gatunków ryb wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej oraz
gatunków objętych ochroną gatunkową. Realizacja inwestycji w jej maksymalnym zasięgu
spowodowałaby zniszczenie obecnie cennego fragmentu dla występowania ichtiofauny, który pełni
rolę refugium dla cennych gatunków stosunkowo rzadko spotykanych w głównym korycie Grabi.
9.2.5. Owady
Zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis) zasiedla różne wody stojące, od umiarkowanie kwaśnych
po słabo zasadowe, o średniej lub niskiej żyzności. Zasiedla najczęściej małe oczka i bagna śródleśne,
129 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
torfianki, naturalne małe jeziorka i oczka na torfowiskach sfagnowych, torfowiska niskie, jeziora,
starzejące się zbiorniki powyrobiskowe, starorzecza, rzadziej stawy rybne. Gatunek objęty ścisłą
ochroną gatunkową.
W obszarze Grabia PLH100021 znane jest tylko jedno stanowisko gatunku z Zieleńcic (Żuk 2012).
Znajdowało się ono w otoczeniu zbiornika z bogatą zabudową ekologiczną powstałego po wydobyciu
torfu. W miejscu planowanej inwestycji znajdują się siedliska – niewielkie zbiorniki, które należy
poddać szczegółowej inwentaryzacji przed realizacją inwestycji. Na obecnym etapie badań nie można
wykluczyć występowania tego gatunku w strefie oddziaływania planowanej inwestycji.
Trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia) zasiedla nizinne i podgórskie cieki różnej wielkości, od
strumieni po duże rzeki. W Polsce często zasiedlane są przez nią strumienie o szerokości kilka –
kilkanaście metrów, ale największe populacje trzepla tworzy na rzekach kilkunasto – do
kilkudziesięciometrowej szerokości. Preferuje odcinki cieków położone wśród bogatej strukturalnie
roślinności, np. śródleśne lub w otoczeniu łąk z nadbrzeżnymi zaroślami, drzewami. Wskazane jest
duże nasłonecznienie przynajmniej fragmentów obrzeży. Preferuje osady piaszczyste i piaszczystożwirowate, miejscami z domieszką detrytusu. Gatunek unika mułu i zastoiskowych fragmentów rzek.
Gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Trzepla zielona występuje na całej długości rzeki Grabi. W obszarze Grabia PLH100021 znanych jest
kilkadziesiąt stanowisk tego gatunku. Według mapy dołączonej do dokumentacji Planu zadań ochrony
obszaru na odcinku Grabi sąsiadującym z inwestycją znajdowały się stanowiska tego gatunku. Rzeka
Grabia oferuje tu częściowo dogodne siedliska dla tego gatunku: urozmaicona zabudowa ekologiczna
brzegów, piaszczyste dno, zróżnicowana głębokość. Jednak niewielka szerokość Grabi powoduje, że
nie jest to optymalne siedlisko trzepli zielonej. Omawiany odcinek rzeczny nie jest także optymalnym
siedliskiem dla rozrodu trzepli ze względu na wąskie koryto, dużą ilość roślin, częściowo muliste dno.
Jednak trzepla zielone niewątpliwie będą tu stwierdzane, bogata zabudowa ekologiczna brzegów
powoduje, że jest tu dogodne miejsce do żerowania dla tego gatunku.
Czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) – gatunek ten ma jedno, a w sprzyjające sezony dwa
pokolenia w roku. Motyle drugiego pokolenia są znacznie mniejsze niż pierwszego. Pojaw motyla
przy jednym pokoleniu w roku trwa od końca czerwca do końca lipca. Przy dwóch pokoleniach
pierwsze pojawia się od początku czerwca do początku lipca, a drugie od końca lipca do końca
sierpnia. Gąsienica żyje głównie na szczawiu lancetowatym, ostatnio coraz częściej obserwowana jest
także na innych gatunkach szczawiu, takich jak szczaw tępolistny, szczaw kędzierzawy i szczaw
zwyczajny. Przez cały swój rozwój gąsienica odżywia się liśćmi, a zimuje w młodszych stadiach
wzrostowych. Przepoczwarczenie odbywa się na roślinie pokarmowej lub w jej pobliżu. Motyl
oblatuje różne gatunki roślin odwiedzając przede wszystkim kwiaty krwawnicy pospolitej, ostrożenia
błotnego, ostrożenia polnego, jastruna właściwego, chabra łąkowego i jasieńca piaskowego. W czasie
kontroli w lipcu 2015 nie stwierdzono czerwończyka nieparka w pobliżu inwestycji. Brak w pobliżu
inwestycji dużych fragmentów łąk użytkowanych ekstensywnie. Możliwe stwierdzanie pojedynczych
osobników, obecnie gatunek ten poszerza swoje spektrum siedlisk, w których jest stwierdzany.
Inne gatunki chronione
Omawiana inwestycja obejmuje odcinek około 1 km koryta południowego rzeki Grabi. Wzdłuż
odcinka rzecznego występuje różnorodność siedlisk, teren w bezpośredniej bliskości rzeki jest
w większości nieużytkowany rolniczo. W pobliżu południowej odnogi Grabi znajdują się płaty
130 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
siedlisk murawowych oraz niewielkich łąk. Pewne jest występowanie na tym obszarze gatunków
chronionych z takich grup jak: trzmiele Bombus s. str lub biegacze Carabidae. Prawdopodobne jest
także występowanie chronionych gatunków mrówek Formica. Wzdłuż południowego koryta Grabi
znajdują się liczne martwe drzewa, możliwe miejsce występowania gatunków cennych.
9.2.6. Mięczaki
Skójka gruboskorupowa (Unio crassus) jest dużym słodkowodnym małżem występującym
w czystych wodach bieżących (duże potoki, strumienie i rzeki) z piaszczystym lub piaszczystożwirowym dnem. Jako gatunek wrażliwy na zanieczyszczenia, skójka gruboskorupowa jest bardzo
dobrym wskaźnikiem czystości wód. W Polsce skójka zamieszkuje rzeki nizinne, wyżynne
i podgórskie. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu była rozpowszechniona w całym kraju. W ostatnim
ćwierćwieczu wiele spośród udokumentowanych stanowisk skójki uległo degradacji. W obszarze
Grabia PLH100021 znanych jest 10 stanowisk gatunku. Część stanowisk odnotowano w bezpośrednim
sąsiedztwie planowanej inwestycji w głównym korycie Grabi. Występowanie tego gatunku
w południowym korycie, na którym jest planowana inwestycja jest wysoce prawdopodobne.
Zatoczek łamliwy (Anisus vorticulus) jest gatunkiem rzadkim i zazwyczaj występuje nielicznie.
Zamieszkuje głównie drobne zbiorniki wody stojącej z czystą woda i gęstą roślinnością – wypłycone
stawy, starorzecza, rozlewiska, zabagnienia, rowy melioracyjne i torfianki oraz inne zbiorniki wodne
na torfowiskach (typowe siedlisko). Często można go spotkać w torfiankach leżących zwykle na
krańcach terasy zalewowej rzek. Występuje w niezanieczyszczonych, dobrze natlenionych
i zmineralizowanych (zawierających jony wapnia) wodach. Znane są trzy stanowiska w obszarze
Grabia PLH100021 Natura 2000 (żadne nie położone w pobliżu inwestycji). Ekosystemy na
omawianym terenie, tj. płytkie zbiorniki, starorzecza połączone z odcinkiem rzecznym mogą być
potencjalnym siedliskiem występowania tego gatunku. Wszystkie stanowiska z obszaru Grabia
PLH100021 były zlokalizowane poza korytem Grabi, na obrzeżach doliny.
9.3. Synteza walorów przyrodniczych w rejonie planowanej inwestycji
po wstępnej inwentaryzacji terenowej i ocena jej wrażliwości na
działania związane z planowaną inwestycją
9.3.1. Walory szaty roślinnej


Roślinność badanego terenu składa się z 26 jednostek o różnej randze
syntaksonomicznej należących do zbiorowisk: wodnych, higrofilnych, bagiennych oraz
roślinności na siedliskach mineralnych na powierzchniach piaszczystych i piaszczystożwirowo-gliniastych w terasie zalewowej i na zboczach doliny. Badany fragment doliny
rzecznej cechuje się wyjątkowo złożoną przestrzenną strukturą roślinności – na dużej
przestrzeni występuje mozaika drobnopowierzchniowych płatów co podnosi znaczenie
obszaru pod względem różnorodności biologicznej na poziomie biocenotycznym.
W badanym terenie dominują zbiorowiska będące w różnym stadium sukcesji
(ziołorośla, szuwary, zapusty i juwenilne postaci lasów), co jest efektem stopniowego
wycofywania się gospodarki rolniczej z badanego terenu w porównaniu ze stanem
z końca XIX i z początku XX w. Opisana struktura roślinności łącznie z zachowanym
meandrującym korytem rzeki i starorzeczem jest wyrazem działania spontanicznych
(naturalnych) procesów w przyrodzie badanego terenu.
131 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne




Centrum
Ekohydrologii
Rozpoznanie roślinności rzeczywistej, pozwoliło na identyfikację siedlisk
przyrodniczych Natura 2000 w obszarze projektowanego zbiornika „Zajączek”.
W badanym terenie zidentyfikowano płaty sześciu chronionych prawem siedlisk
przyrodniczych, z czego największe powierzchnie zajmują nadrzeczne lasy łęgowe.
W granicach planowanego zbiornika znajdują się płaty pięciu siedlisk Natura 2000.
Płaty siedlisk Natura 2000 obejmują znaczą część terenu, na którym planowany jest
zbiornik retencyjny. Szczególnie ich nagromadzenie związane jest z korytem rzeki
(Rysunek 72).
Biorąc pod uwagę listy gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem w skali regionu
i kraju jak również aktualną listę gatunków chronionych prawem – w rejonie
projektowanego zbiornika stwierdzono występowanie sześciu cennych składników flory
roślin naczyniowych, w tym dwóch gatunków chronionych prawem. W granicach
projektowanego zbiornika wykazano pięć stanowisk cennych składników flory (Rysunek 72).
Badania terenowe obejmowały tylko część sezonu wegetacyjnego z tego względu można
przypuszczać, że niektóre cenne gatunki mogły zostać z przyczyn obiektywnych
przeoczone. Dalsze szczegółowe badania w trakcie całego sezonu badawczego z dużym
prawdopodobieństwem mogą zwiększyć liczbę chronionych gatunków flory obecnych
na badanym terenie, co będzie niezbędne do przygotowania właściwej oceny
oddziaływania inwestycji na środowisko.
9.3.2. Walory faunistyczne







Południowe koryto Grabi, na którym jest planowana inwestycja charakteryzuje się
naturalnym przebiegiem, o dużym współczynniku krętości i licznych mikrosiedliskach
w obrębie koryta (Rysunek 72). Jest zatem cennym uzupełnieniem siedlisk dla fauny
regionu.
Na terenie inwestycji stwierdzano gatunki ptaków rozpowszechnione i pospolite w skali
Polski i regionu, typowe dla zróżnicowanego krajobrazu. Stosunkowo rzadkim
gatunkiem jest dudek, stwierdzany na tym odcinku doliny Grabi w poprzednich latach.
Na obszarze objętym inwentaryzacją stwierdzono 3 gatunki z Załącznika I Dyrektywy
Ptasiej Unii Europejskiej: gąsiorka, jarzębatkę, zimorodka.
Stosunkowo najrzadszym gatunkiem był zimorodek, co wynika z jego preferencji
siedliskowych: jest to gatunek związany z rzekami, zbiornikami wodnymi, gniazdujący
w skarpach.
Pewne jest występowanie gatunków ryb wymienionych w Załączniku II Dyrektywy
Siedliskowej oraz gatunków ryb objętych ochroną gatunkową.
Szczególnie cenne siedliska dla fauny związane są z bezpośrednim sąsiedztwem koryta
rzecznego i samym korytem rzeki. Drugim cennym miejscem pod względem obecności
siedlisk sprzyjających dużej różnorodności faunistycznej jest obszar bagienny z lasami,
zaroślami i szuwarami w południowo-zachodniej części projektowanego zbiornika
(Rysunek 72).
Okres obserwacji fauny na obszarze planowanego zbiornika, wynikający
z uwarunkowań określonych przez Zamawiającego, zawiera częściową inwentaryzację
gatunkową zwierząt. Część gatunków ptaków zakończyła lęgi lub ich aktywność
głosowa była w tym terminie bardzo niska, występowanie innych gatunków zwierząt
przeprowadzono na podstawie dostępnych źródeł oraz pojedynczych obserwacji
przeprowadzonych w latach ubiegłych.
132 | S t r o n a
Centrum
Rysunek 72. Syntetyczna waloryzacja przyrodnicza terenu projektowanego zbiornika wodnego „Zajączek”. Zasięg zbiornika według
Koncepcji Programowo-Przestrzennej PM Melioprojekt (2003) – Wariant I. Podkład topograficzny wg. mapy w oryginalnej skali
1:10000. Źródło: Wojewódzki Zasób Geodezyjny i Kartograficzny.
według Wariantu I – PM Melioprojekt
Europejskie
Regionalne
Ekohydrologii
133 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
9.3.1. Szanse i zagrożenia dla środowiska związane z budową zbiornika
Jak każda inwestycja, tak i budowa zbiornika będzie oddziaływała na środowisko, jednak jej
wykonanie, uwzględniające zasady ekohydrologii, pozwoli na zminimalizowanie czynników
negatywnych i wzmocnienie pozytywnych sprzężeń zwrotnych w środowisku. Koncepcja i projekt
budowy zbiornika, mające być kontynuacją niniejszego opracowania, zakłada zmniejszenie presji na
środowisko i wzmocnienie potencjału ekosystemów z wykorzystaniem teorii i narzędzi ekohydrologii.
Oddziaływanie na środowisko i szanse związane z budową zbiornika:







Zwiększenie retencji wody w środkowym biegu rzeki Grabi przyczyni się do podniesienia
poziomu wód gruntowych, co poprawi stan siedlisk podmokłych w rejonie planowanego zbiornika
i w dolinie poniżej. Zmiana stosunków wodnych w obszarze doliny oraz właściwości
fizykochemicznych wód Grabi poniżej planowanego zbiornika mogą mieć pozytywny wpływ na
przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 Grabia PLH100021 i oddziaływać na organizmy żyjące
w Grabi, o ile zastosuje się innowacyjne podejście do konstrukcji zbiornika uwzględniające
zasady ekohydrologii.
Obecny sposób użytkowania obszaru, który jest wykorzystywany do biwakowania, paintball’a, a
także jest sukcesywnie rozjeżdżany przez quady i inne pojazdy, przyczynia się do
niekontrolowanej degradacji tego obszaru. Stwarza to zagrożenie dla siedlisk obecnie
gniazdujących tu gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej w pobliżu inwestycji:
gąsiorka, jarzębatki oraz zimorodka oraz siedlisk przyrodniczych Natura 2000 z Załącznika
Dyrektywy Siedliskowej Uporządkowanie sposobu korzystania z obszaru ograniczy spontaniczne
i niekiedy nieświadome niszczenie cennych walorów przyrodniczych obszaru.
Budowa zbiornika w planowanym wymiarze na obrzeżach miasta może zwiększyć presję
człowieka na środowisko przyrodnicze na badanym obszarze, jednak ruch turystyczny i zwykłe
korzystanie z obszaru przez mieszkańców jeśli będzie odpowiednio ukierunkowane może
zminimalizować negatywne oddziaływanie obecności człowieka na środowisko.
Bliskie sąsiedztwo obszaru zurbanizowanego, lokalizacja obszaru w granicach administracyjnych
miasta, może być wykorzystana jako szansa na podniesienie standardu życia mieszkańców
poprzez utworzenie naturalnej, udostępnionej i dobrze zarządzanej przestrzeni zielonej, służącej
do rekreacji i kształtowania wrażliwości ekologicznej.
Budowę zbiornika stworzy warunki do retencjonowania zasobów wodnych w zlewni, czyli
poprawy jej retencyjności. Zbiornik będzie elementem zwiększającym „odporność” omawianego
odcinka rzeki Grabi na ekstremalne warunki meteorologicznych: powodzie i susze.
Zbiornik może stać się cennym refugium dla gatunków w okresach niesprzyjających warunków
meteorologicznych: mrozów, suszy.
Ponieważ budowa zbiornika uwzgledniająca zasady ekohydrologii będzie oparta o realizację
wielowymiarowego celu zwiększenia potencjału ekologicznego obszaru (WBRSC), będzie to
prototypowe rozwiązanie dla innych podobnych systemów.
134 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
10.
Centrum
Ekohydrologii
Podsumowanie i wnioski
Badania terenowe, analizy laboratoryjne oraz prace kameralne prowadzone w okresie od maja do
końca października pozwoliły na uzyskanie obrazu sytuacji aktualnych procesów ekologicznych
zachodzących w rejonie odcinka rzeki Grabi zlokalizowanego w miejscowości Łask w kontekście
aktualnych warunków hydrologicznych. Prowadzone badania miały na celu uzyskanie informacji
niezbędnych do opracowania Koncepcji oraz wstępnego Projektu przed-inżynieryjnego
(wymagającego uzupełnień pomiarów geodezyjnych i wyliczeń hydrotechnicznych) zbiornika
wodnego zlokalizowanego na rzece Pisi (starorzeczu rzeki Grabi) w Łasku, który zwiększałby
potencjał ekologiczny tego odcinka doliny a zarazem stanowił ważny element wojewódzkiej strategii
adaptacji do zmian klimatu (zwiększenie retencyjności oraz odporności ekosystemów na ekstremalne
sytuacje meteorologiczne – powodzie i susze).
Na podstawie zgromadzonych materiałów źródłowych, przeprowadzonej wizji lokalnych i wstępnej
inwentaryzacji przyrodniczej obszaru badań stwierdzono dużą unikalną wartość przyrodniczą odcinka
rzeki Grabi w miejscu planowanej lokalizacji zbiornika wodnego oraz w jego sąsiedztwie. Walory te
są również chronione prawnie przez istniejące formy ochrony przyrody, zarówno przez prawo krajowe
jak i wspólnotowe.
Przeprowadzone badania szaty roślinnej oraz występowania zwierząt pozwoliły na waloryzację rejonu
projektowanego zbiornika „Zajączek” pod kątem występowania siedlisk przyrodniczych Natura 2000
i cennych składników flory i fauny. Analiza roślinności badanego odcinka doliny rzecznej wskazuje
na występowanie na dużych powierzchniach płatów roślinności podlegającej spontanicznym
przemianom sukcesyjnym. Dzisiejszy obraz roślinności, w której dominują ziołorośla, szuwary,
zapusty i juwenilne postaci lasów jest efektem wycofania się z gospodarki rolniczej i łąkarskopasterskiej z badanego terenu. Opisana struktura roślinności łącznie z zachowanym meandrującym
korytem rzeki i starorzeczem jest wyrazem działania spontanicznych (naturalnych) mechanizmów w
przyrodzie badanego terenu. Stwierdzono również występowanie cennych gatunków ptaków, płazów
i siedliska innych zwierząt, których występowanie jest bardzo prawdopodobne i dokumentowane we
wcześniejszych latach.
Jednocześnie, w wyniku zrealizowanych badań terenowych pod kątem analizy procesów
biogeochemicznych zachodzących w środowisku wodnym, otrzymano informację o aktualnych
dynamice stężeń zawiesiny i związków biogennych oraz o wielkości transportowanych przez rzekę
ładunków zawiesiny, związków fosforu i azotu. Są to kluczowe parametry dla określenia podatności
ekosystemu wodnego na wzrost trofii, którego przejawem jest eutrofizacja, a w skrajnych przypadkach
toksyczne zakwity sinicowe lub inne niekorzystne zmiany w strukturze troficznej ekosystemu.
W całym okresie badawczym, który charakteryzował się niskimi i średnimi niskimi wielkościami
przepływów w rzece, zaobserwowano okresowe podwyższenie stężeń materii organicznej i związków
biogennych. Próby analizy źródeł podwyższonych stężeń tych związków wskazują na dwa źródła
zanieczyszczeń: 1) okresowe uwalnianie zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, oraz 2) uwalnianie
zanieczyszczeń ze zlewni ze źródeł rozproszonych. Pierwsza hipoteza została potwierdzona przez
analizę fizykochemiczną ścieków z odpływu z gminnej oczyszczalni ścieków w Dobroniu (5833
Równoważnej Liczby Mieszkańców, RLM), gdzie stężenia fosforu i azotu całkowitego przekraczały
dopuszczalne normy dla tego typu wielkości oczyszczalni (według Rozporządzenia Ministra
Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu
135 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego - Dz. U. z dnia 31 lipca 2006 r.). Natomiast, ładunki pochodzących ze źródeł rozproszonych
stają się istotne w okresach zwiększonych opadów i przepływów w rzece. Ze względu na fakt, że
w okresie badania takie warunki nie występowały wartości te powinny być nadal monitorowane.
Ze względu na krótki okres prowadzonych badań, wynikający z warunków postawionych przez
Zamawiającego, uzyskany obraz sytuacji procesów ekologicznych i hydrologicznych wymaga
uzupełnienia i kontynuacji w całym sezonie badawczym (przedwiośnie – późna jesień), co jest obecnie
realizowane w ramach prac badawczych ERCE PAN. Wskazane jest przedłużenie okresu badania o
kolejny sezon. Dalsze badania powinny doprowadzić do uzyskania obrazu sytuacji ekohydrologicznej
okresie wyższych przepływów i zmiennych warunków pogodowych, co umożliwi bardziej dokładne
określenie potencjalnych ładunków związków biogennych w wodach gruntowych i
powierzchniowych, niezbędnego dla optymalizacji innowacyjnej koncepcji budowy zbiornika i
rodzaju koniecznych do zastosowania rozwiązań. Niezbędna jest też pełna inwentaryzacja
przyrodnicza w całym sezonie badawczym.
Planowana inwestycja niewątpliwie doprowadzi do przekształcenia istniejących procesów
przyrodniczych oraz może mieć wpływ na cenne siedliska i gatunki zamieszkujące ten obszar, jednak
kierunek i zakres tych przekształceń oraz wymiar oddziaływania jest w istotny sposób związany ze
sposobem konstrukcji zbiornika, usytuowania elementów jego infrastruktury oraz zastosowania
synergicznych rozwiązań zwiększający potencjał ekologiczny tworzonego zbiornika i redukujący
zagrożenia związane z dopływem zanieczyszczeń, szczególnie związków biogennych.
Przeprowadzona analiza walorów przyrodniczych pod kątem szaty roślinnej i zwierząt oraz analiza
warunków hydrologicznych i procesów biogeochemicznych stanowi podstawę do wnioskowania o
korektę usytuowania i ukształtowania czaszy zbiornika oraz urządzeń towarzyszących planowanej
inwestycji, w taki sposób, aby osiągnąć wielowymiarowy cel poprawy potencjału ekosystemów przy
jednoczesnym zmniejszeniu zagrożeń związanych z dopływem zanieczyszczeń i zmian globalnych.
Korekta usytuowania i ukształtowania czaszy zbiornika, w oparciu o niniejszą ekspertyzę pozwoli na
zmniejszenie zakres kompensacji przyrodniczych, jakie są wyznaczane w decyzjach środowiskowych,
co w rezultacie spowoduje zmniejszenie całościowego kosztu budowy zbiornika oraz większą wartość
dla środowiska i społeczności lokalnej.
Cechą proponowanego podejścia, opartego na teorii i rozwiązaniach ekohydrologicznych, jest
podejście zlewniowe, holistyczne w stosunku do zachodzących w skali zlewni i skali inwestycji
procesów oraz przewidywanych zmian czynników zewnętrznych. Stąd też Koncepcja i Projekt przedinżynieryjny, które będą kontynuacją niniejszego etapu prac, będą dążyć do ochrony istniejących,
możliwych do zachowania wartości przyrodniczych, kompensacji nieuchronnych negatywnych
oddziaływań oraz, przede wszystkim, maksymalizacji potencjału ekologicznego tworzonego
ekosystemu i wzmocnienia potencjału ekologicznego całego odcinka rzecznego w pięciu, istotnych dla
osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, wymiarach: warunki wodne, bioróżnorodność, wzrost
zdolności do elastycznego reagowania ekosystemów, korzyści dla społeczeństwa i dziedzictwo
kulturowe (WBSRC, patrz rozdział 3).
Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk wraz z Katedrą Ekologii
Stosowanej Uniwersytetu Łódzkiego opracowało szereg innowacyjnych biotechnologii
ekohydrologicznych stosowanych w ekosystemach wodnych i lądowych, które pozwalają na regulację
procesów biogeochemicznych w środowisku, redukcję ładunków biogenów ze zlewni oraz poprawę
136 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
jakości ekosystemów. Przykładowe rozwiązania dotyczą sekwencyjnych systemów sedymentacyjno
biofiltracyjny zbudowany na rzece Sokołówce w Łodzi (Fotografia 25) oraz tworzone systemowe
rozwiązanie doczyszczania wód burzowych do kasdkady stawów na rzece Bzurze w Arturówku w
Łodzi (Fotografia 26). Rozwijane są również sekwencyjne systemy doczyszczania ścieków
wychodzących z oczyszczalni ścieków (np. OŚ w Rozprzy, Fotografia 27). Doświadczenia zdobyte
przy konstrukcji i optymalizacji tych zbiorników, tworzących prototypowe rozwiązania dla zbiornika
w Łasku a także aktualne wyniki monitoringowe tych systemów zostaną wykorzystane przy
opracowaniu Koncepcji i Projektu przed-inżynierskiego zbiornika.
Fotografia 25. Sekwencyjny system biogeofiltracyjny na rzece Sokołówce w Łodzi jako przykład
możliwych rozwiązań systemowych biotechnologii ekohydrologicznych.
Fotografia 26. Przykład rozwiązań ograniczających dopływ zanieczyszczań z wód burzowych do
zbiornika rekreacyjnego Arturówek w Łodzi.
137 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 27. Przykład systemu doczyszczania ścieków odpływających z oczyszczalni ścieków
w Rozprzy; górne zdjęcia – etap konstrukcji, dolne zdjęcie – etap funkcjonowania (fot. E.
Kiedrzyńska).
Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania i możliwości, usytuowanie, zasięg przestrzenny oraz
ukształtowanie czaszy planowanego zbiornika powinny być zoptymalizowane pod względem
wielowymiarowego kryterium (WBSRC) zmierzającego do zwiększenia potencjału ekosystemów
wraz z minimalizacją ewentualnego wpływu inwestycji na obszar Natura 2000 oraz na gatunki i
siedliska przyrodnicze z Dyrektywy Siedliskowej UE. Koncepcja zbiornika wodnego na południowej
odnodze rzeki Grabi w Łasku będzie dążyła do realizacji tego wielowymiarowego celu, którego
realizacja pozwoli na poprawę warunków wodnych, zminimalizowanie zagrożenia utraty i wzrost
bioróżnorodności, zwiększenie zdolności elastycznego reagowania ekosystemów na stres i zdolności
ekosystemów wodnych do samooczyszczania, zwiększenie korzyści dla społeczeństwa (rekreacja,
wartości estetyczne) oraz rozwój społeczno-kulturowy mieszkańców (WBSRC). Takie
wieloaspektowe podejście jest spójne z koncepcją ekohydrologii.
Niniejsza ekspertyza stanowi również źródło danych, które będą wykorzystane do opracowania oceny
oddziaływania na środowisko planowanej inwestycji po korekcie zasięgu zbiornika. Na potrzeby
przyszłej Koncepcji i Projektu zbiornika oraz oceny oddziaływania na środowisko konieczne jest
wykonanie kompleksowej inwentaryzacji przyrodniczej oraz kontynuację badań ekohydrologicznych
w całym sezonie badawczym, co zostanie zrealizowane w ramach środków przyznanych na
opracowanie Koncepcji budowy zbiornika wraz ze wstępnym projektem.
138 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
11.
Centrum
Ekohydrologii
Literatura i wykorzystane materiały
Atlas Hydrologiczny IMGW w Warszawie, 1970.
Atlas klimatu Polski pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej,
Warszawa 2005.
Atlas płazów i gadów Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Dostępny w Internecie:
http://www.iop.krakow.pl/plazygady, [dostęp 15.07.2015].
Berger L. 2000. Płazy i gady. Klucz do oznaczania. PWN, Warszawa - Poznań.
Bojakowska I. 2001. Kryteria oceny zanieczyszczenia osadów wodnych. Przegląd Geologiczny 49(3),
213-218.
Bojakowska I., Sokołowska G. 1998. Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych. Przegląd
Geologiczny 46(1), 49-54.
Burchard J., Maksymiuk Z., 1985. Warunki hydrologiczne dorzecza Grabi i Lubrzanki. W: Zalewski
M., (ed.) Ochrona i wędkarskie zagospodarowanie niewielkich rzek w centralnej Polsce na
przykładach badań Grabi i Lubrzanki. Sesja referatowa, Łódź, 1985.
Chylarecki P., Jawińska D. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych Raport z lat 2005-2006.
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Warszawa 2007.
COM/2001/264. 2001. Communication from the Commission. A Sustainable Europe for a Better
World: A European Union Strategy for Sustainable Development (Commission's proposal to the
Gothenburg European Council). Bruksela. 15.5.2001.
COM/2002/82. 2002. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady oraz Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego z dnia 21 lutego 2002 r. W kierunku globalnego partnerstwa dla
zrównoważonego rozwoju. Wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym
COM/2015/44. 2015. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council,
the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. A Global
Partnership for Poverty Eradication and Sustainable Development after 2015. Bruksela, 5.2.2015
Decyzja wodnoprawna OS.VII-6210/2/25/95 z dnia 07.11.1995 na retencjonowanie i piętrzenie wody
w zbiorniku „Zajączek” na rzece Grabi.
Duda R., Witczak S., Bednarczyk S. 1996. Możliwość wykorzystania regionalnego monitoringu wód
podziemnych do oceny zmian jakości wód rzecznych. [W:] Sozański M. [Red.] Municipal and
rural water supply and water quality. Zaopatrzenie w wodę miast i wsi. Mat. Międz. Konf.
Nauk.–Tech., Pol. Zrzesz. Inż. i Techn. Sanitarnych, Poznań: p.147–159
Duda, R., Witczak, S., Żurek, A. 2011a. Mapa wrażliwości wód podziemnych Polski na
zanieczyszczenia 1:500 000. Metodyka i objaśnienia tekstowe. Ministerstwo Środowiska,
Warszawa.
Duda, R., Witczak, S., Żurek, A. 2011b. Mapa wrażliwości wód podziemnych Polski na
zanieczyszczenia 1:500 000. Plansza 1. Podatność wód podziemnych pierwszego poziomu
wodonośnego na zanieczyszczenia z powierzchni terenu. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Duda, R., Witczak, S., Żurek, A. 2011c. Mapa wrażliwości wód podziemnych Polski na
zanieczyszczenia 1:500 000.Plansza 2. Podatność na zanieczyszczenie głównych zbiorników wód
podziemnych (GZWP). Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
139 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Dynowska I. 1971. Typy reżimów rzecznych w Polsce. Zeszyty Naukowe UJ, CCLXVIII, Prace
Geogr., 28.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2009/147/WE z 30 listopada 2009 w sprawie
ochrony dzikiego ptactwa - „Dyrektywa Ptasia”.
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz
dzikiej fauny i flory. Dziennik Urzędowy Wspólnoty Europejskiej.
Dyrektywa Siedliskowa. Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku, w
sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory.
Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 627. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14
maja 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody. Ustawa z dnia
16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Dz. U. 2014 poz. 1348. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt.
Głowaciński Z. (red.). 2001. Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce. Państwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Leśne. Warszawa.
Gmina Łask 2009. Opracowanie ekofizjograficzne wykonane na potrzeby projektu miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego terenu położonego pomiędzy rzeką Grabią, drogą krajową nr
14 a bocznicą kolejową w mieście Łask.
Górski T., Demidowicz G., Doroszewski A., Wróblewska E., Zaliwski A. 2002. Średnia roczna
ewapotranspiracja potencjalna w Polsce. IUNG Puławy.
Herbich J. (red.). 2004. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.
Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 1-5.
Herczek A., Gorczyca J. 2004. Atlas i klucz. Płazy i gady Polski. Wydawnictwo Kubajak.
IMGW-PIB 2015a. Biuletyn Monitoringu Klimatu Polski. Wiosna 2015. Instytut Meteorologii i
Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy.
IMGW-PIB 2015b. Biuletyn Monitoringu Klimatu Polski. Wiosna 2015. Instytut Meteorologii i
IMGW-PIB 2015c. Biuletyn Monitoringu Klimatu Polski. Wrzesień 2015. Instytut Meteorologii i
IPCC 2014. Summary for policymakers. In: Climate Change 2014: Impacts,Adaptation, and
Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects. Contribution of Working Group II to the Fifth
Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Field, C.B., V.R. Barros,
D.J. Dokken, K.J. Mach, M.D. Mastrandrea, T.E. Bilir, M. Chatterjee, K.L. Ebi, Y.O. Estrada,
R.C. Genova, B. Girma, E.S. Kissel, A.N. Levy, S. MacCracken, P.R. Mastrandrea, and
L.L.White (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York,
NY, USA, pp. 1-32.
Jakubowska-Gabara J., Kucharski L. 1999. Ginące i zagrożone gatunki flory naczyniowej zbiorowisk
naturalnych i półnaturalnych Polski Środkowej. – Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 6: 55–74.
Janiszewski T., Wojciechowski Z., Markowski J. 2002. Najważniejsze ostoje ptaków na Ziemi
Łódzkiej. Acta Universitatis Lodzensis. Folia Biologica et Oecologica 1: 227-251.
Juszczyk W. 1987. Płazy i gady krajowe. PWN, Warszawa.
140 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Kaczkowski Z. 2006. Zarybianie gatunkami reofilnymi jako narzędzie ochrony i kształtowania
ichtiofauny niewielkich rzek nizinnych. Praca doktorska. Katedra Ekologii Stosowanej UŁ. Łódź.
Kaczkowski Z. 2012. Ekspertyza przyrodnicza wykonana na potrzeby opracowania projektu planu
zadań ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Grabia PLH100021, Ryby, URS
Polska.
Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.) 2014. Polska Czerwona Księga Roślin. Instytut
Ochrony Przyrody PAN (wydanie III uaktualnione i rozszerzone).
Kiedrzyńska E., Kiedrzyński M., Urbaniak M., Magnuszewski A., Skłodowski M., Wyrwicka A.,
Zalewski M. 2014. Point sources of nutrient pollution in the lowland river catchment in the
context of the Baltic Sea eutrophication. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecoleng.2014.06.010
Ecological Engineering 70: 337-348.
Kiedrzyńska E., Urbaniak M., Kiedrzyński M., Skłodowski M., Zalewski M. 2012. Punktowe źródła
zanieczyszczeń jako zagrożenie dla jakości wód Pilicy. Gaz, Woda i Technika Sanitarna 6. 254256.
Kiedrzyńska, E., Macherzyński, A., Skłodowski, M., Kiedrzyński, M., Zalewski M. 2010. Analiza
punktowych źródeł zanieczyszczeń związkami biogennymi w zlewni Pilicy oraz wykorzystanie
podejścia ekohydrologicznego dla ich redukcji W: A. Magnuszewski, (Red.), Hydrologia w
ochronie i kształtowaniu środowiska. Monografia Komitetu Środowiska PAN, 69, 285 – 295.
Kiedrzyński M. 2015. Waloryzacja przyrodnicza oraz analiza użytkowania terenu na obszarze zlewni
bezpośredniej planowanego zbiornika wodnego „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku przy ul.
Rzecznej. Opracowanie wykonane na zlecenie Europejskiego Regionalnego Centrum
Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk, Łódź.
Kłysik, K. 1993. Główne cechy klimatu [W] Środowisko geograficzne Polski Środkowej, Wyd. UŁ,
Łódź.
Kołomak J., Tobolczyk J. 2003. Koncepcja Programowo-Przestrzenna zbiornika wodnego „Zajączek”
na rzece Pisi w Łasku, PM Melioprojekt, Biuro Hydrotechniczne Janusz Tobolczyk, listopad
2003.
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo PWN. p.400.
Krauze K. 2002. Długoterminowe zmiany w strukturze dolin rzek i ich konsekwencje dla struktury i
dynamiki zespołów ryb. Praca doktorska wykonana w Katedrze Ekologii Stosowanej
Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź.
Kruk A., T. Penczak T., Zięba G., Marszał L., Koszaliński H., Tybulczuk S., Grabowska J., Ciepłucha
M., Galicka W.. Ichtiofauna Systemu Widawki. Część II. Dopływy. Roczniki Naukowe Pzw.
Scientific Annual Of The Polish Angling Association 2009, T. 22, S. 59–86.
Kuczyński L., Chylarecki P. 2012. Atlas rozmieszczenia pospolitych ptaków lęgowych Polski.
Biblioteka Monitoringu Ochrony Środowiska. Warszawa.
Kurowski J. (red.) 2013. Obszary NATURA 2000 w województwie łódzkim. RDOŚ w Łodzi. Łódź.
Lewandowski W. 2012. Ekspertyza przyrodnicza wykonana na potrzeby opracowania projektu planu
zadań ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Grabia PLH100021. Ssaki inne niż
nietoperze, kumak nizinny Bombina bombina. URS Polska.
141 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
MacDonald, D.D., Ingersoll, C.G., Berger, T.A. 2000. Development and evaluation of consensusbased sediment quality guidelines for freshwater ecosystems. Archives of Environmental
Contamination and Toxicology, 39(1), 20-31.
Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. (red.). 2012. Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik
metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa.
Maksymiuk, Z. 1980. Formy alimentacji rzek i ich rola w bilansie wodnym na przykładzie dorzecza
Widawki jako tło badań hydrobiologicznych. Acta Univ. Lodz. 3:3-17.
Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku w skali 1 : 1 000 000. Redaktorzy naukowi: Ryszard
Dadlez, Sylwester Marek, Jędrzej Pokorski. Państwowy Instytut Geologiczny, 2000. ISBN 8386986-45-X. Wersja cyfrowa dostępna przez serwis GeoLOG. Centralna Baza Geologiczna
Polski. http://m.bazagis.pgi.gov.pl/. Dostęp: czerwiec 2015.
Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Redakcja naukowa: Leszek Marks, Andrzej Ber,
Waldemar Gogołek, Krystyna Piotrowska. Państwowy Instytut Geologiczny, 2006. Wersja
cyfrowa dostępna przez serwis GeoLOG. Centralna Baza Geologiczna Polski.
http://m.bazagis.pgi.gov.pl/. Dostęp: czerwiec 2015.
Mapa Litogenetyczna Polski w skali 1 : 50 000. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy
Instytut Badawczy
Matuszkiewicz W. 2001 Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN. Warszawa.
Matyjka T., Ogielska M. 2012. Żaba moczarowa Rana arvalis. W: Makomaska-Juchiewicz M., Baran
P. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa,
s. 435-449.
Mazgajska J., Rybacki M. 2012. Żaba trawna Rana temporaria. W: Makomaska-Juchiewicz M., Baran
P. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa,
s. 466-480.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru położonego w Łasku pomiędzy rzeką
Grabią, drogą krajową nr 14 a bocznicą kolejową. Uchwała Nr XXXIV/364/09 Rady Miejskiej w
Łasku z dnia 24 czerwca 2009 r.
Natura 2000 Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Opisy obszarów natura 2000, SFD. Dostępny
w Internecie: http://natura2000.gdos.gov.pl, [dostęp 05.07.2015].
Ogielska M., Klimaszewski K. 2012. Ropucha zielona Bufo viridis. W: Makomaska-Juchiewicz M.,
Baran P. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ,
Warszawa, s. 378-388.
Ojrzyńska G. 1987. Flora leśna okolic Kolumny pod Łaskiem. Acta Univ. Lodz., Folia bot. 5: 51-77.
Olaczek R. (red.) 2012. Czerwona księga roślin województwa łódzkiego. Ogród Botaniczny w Łodzi.
Uniwersytet Łódzki. Łódź.
Pawlaczyk P. (red.) 2012. Natura 2000 i inne wymagania europejskiej ochrony przyrody – Niezbędnik
urzędnika. Wydawnictwo Klubu Przyrodników, Świebodzin.
PM Melioprojekt, 2003. Koncepcja Programowo-Przestrzenna zbiornika wodnego „Zajączek” na
rzece Pisi w Łasku. Biuro Hydrotechniczne Janusz Tobolczyk, listopad 2003.
Ramowa Dyrektywa Wodna, 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października
2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Dz.U.UE L z
dnia 22 grudnia 2000 r.
142 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 maja 2015 r. w sprawie odzysku odpadów poza
instalacjami i urządzeniami (Dz. U. z 2015 poz. 796).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej
roślin (Dz.U. 2014 poz. 1409).
Rozporządzenie Wojewody Sieradzkiego z dnia 21 lipca 1998 roku w sprawie wyznaczenia obszarów
chronionego krajobrazu oraz uznania za zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Dz. U. Woj.
Sieradzkiego z dnia 9 września 1998 r. Nr 20, poz. 115.
Rybacki M. 2012a. Żaba jeziorkowa Rana lessonae. W: Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. (red.).
Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, s. 419434.
Rybacki M. 2012b. Żaba wodna Rana esculenta. W: Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. (red.).
Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część III. GIOŚ, Warszawa, s. 481495.
Serwis internetowy OSADY. Monitoring jakości śródlądowych wód powierzchniowych. Monitoring
osadów dennych rzek i jezior. Zasady realizacji monitoringu. Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. Strona internetowa: http://ekoinfonet.gios.gov.pl/osady/, dostęp:
październik 2015.
Siciński J.T. 1985. Projektowany rezerwat krajobrazowo-wodny na rzece Grabi. [W:] Zalewski
M.(red.). Ochrona i zagospodarowanie niewielkich rzek. Uniwersytet Łódzki. Polski Związek
Wędkarski. Łódź- Warszawa. ss. 64-68.
Siciński J.T. Kaczkowski Z., Janiszewski T. 2013. PLH100021 Grabia. [w:] J. K Kurowski (red.)
Obszary Natura 2000 w województwie łódzkim. RDOŚ. Łódź.
Siciński J.T., Tończyk G. 2005. Biological research of Grabia River – fifty years of activity. Acta
Univ. Lodz. Folia Biol. Ecol. 2: 71 – 79.
Siciński J.T., Tończyk G. 2009. Standardowy Formularz Danych dla Specjalnego Obszaru Ochrony
Siedlisk (SOO) „Grabia”. GDOŚ. Warszawa.
Sieradzki J. 2012. Ekspertyza przyrodnicza wykonana na potrzeby opracowania projektu planu zadań
ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Grabia PLH100021. Siedliska
przyrodnicze, URS Polska.
Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.) 2001. Atlas rozmieszczenia
ptaków lęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań.
Słomczyński R., Lesner B. 2015. Wstępna ocena lokalizacji planowanej inwestycji, którą będzie
budowa zbiornika „Zajączek” na rzece Pisi w Łasku, pod kątem występowania chronionych i
rzadkich gatunków zwierząt wraz z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z istniejących
form ochrony przyrody. Opracowanie wykonane na zlecenie Europejskiego Regionalnego Centrum
Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk, Łódź.
Sumorok J., Durka, M. 2009. Lokalna Strategia Rozwoju. Lokalna Grupa Działania „Dolina Rzeki
Grabi”. Łask.
Uchwała Nr L/481/14 Rady Miejskiej w Łasku z dnia 12 lutego 2014 r. Zmiana studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Łask. Tekst
ujednolicony.
143 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Uchwała NR XXXIV/364/09 Rady Miejskiej w Łasku z dnia 24 czerwca 2009 r. w sprawie
uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru położonego w
Łasku pomiędzy rzeką Grabią, drogą krajową Nr 14 a bocznicą kolejową.
Urbaniak M., Kiedrzyńska E., Kiedrzyński M., Zieliński M., Grochowalski A. 2015. The Role of
Hydrology in the Polychlorinated Dibenzo-p-dioxin and Dibenzofuran Distributions in a Lowland
River. doi:10.2134/jeq2014.10.0418. Journal of Environmental Quality.
URS Polska 2012 Dokumentacja projektu planu zadań ochronnych dla obszaru mającego znaczenie
dla Wspólnoty Grabia PLH100021.
Wojewódzki Program Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego – Synteza. Uchwała Nr 581/10
Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 13 kwietnia 2010 r.
Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych dla województwa łódzkiego. Uchwała
Nr 582/10 Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 13 kwietnia 2010 r.
Wojewódzkiego Programu Małej Retencji dla województwa łódzkiego – Aneks. Uchwała Nr 581/10
Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 13 kwietnia 2010 r.
Zalewski M. (red.) 2008. Perspektywy zrównoważonego rozwoju regionu Łódzkiego: szanse I
zagrożenia. LORIS Wizja. Regionalny Foresight Technologiczny. Łódź 2008.
Zalewski M. 2000. Ecohydrology-the scientific background to use ecosystem properties as
management tools toward sustainability of water resources. Ecological Engineering 16:1-8.
Zalewski M. 2002. Ecohydrology – the use of ecological and hydrological processes for sustainable
management of water resources. Hydrological Sciences Journal 47(5): 825-834
Zalewski M. 2006a. Ecohydrology – an interdisciplinary tool for integrated protection and
management of water bodies. Arch. Hydrobiol. Suppl. 158/4, p: 613-622.
Zalewski M. 2006b. The potential of conversion of environmental threats into socioeconomic
opportunities by applying ecohydrology paradigm. p: 121-131. In: V. Burdyuzha (ed.) The Future
of Life and the Future of our Civilization. Springer, 2006
Zalewski M. 2011. Ecohydrology for implementation of the EU water framework directive.
Proceedings of the Institution of Civil Engineering Water Management vol. 164 issue WM8, pp
375-385.
Zalewski M. 2014. Ecohydrology for engineering harmony in the changing world. [w] S. Eslamian
(red.) Handbook of Engineering Harmony. Fundamentals and Applications. CRC Press, Taylor &
Francis Group, 2014, pp. 79-96.
Zalewski M. 2015. Ecohydrology and Hydrologic Engineering: Regulation of Hydrology-Biota
Interactions for Sustainability. J. Hydrol. Eng. 20, Special Issue: Grand Challenges in Hydrology,
A4014012
Zalewski M., Janauer G.S., Jolankai G. (red.). 1997. Ecohydrology – A new Paradigm for the
Sustainable Use of Aquatic Resources. International Hydrological Programme UNESCO.
Technical Document on Hydrology No 7, Paris, 58 pp.
Zalewski M., Naiman R.J. 1985. The regulation of riverine fish communities by a continuum of
abiotic-biotic factors. In: Habitat Modifications and Freshwater Fisheries (Ed. J.S. Alabaster),
FAO, Butterworths, London, 3-9 pp.
144 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Zalewski M., Santiago-Fandino V., Neate J. 2003. Energy, water, plant interactions: ”Green
Feedback” as a mechanism for environmental management and control through the application of
phytotechnology and ecohydrology. Hydrological Processes 17: 2753-2767.
Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi z dnia 18 lutego 2014 r. w
sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Grabia PLH100021
(Dziennik Urzędowy województwa łódzkiego z dnia 21 lutego 2014, poz. 785.
Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. In: Mirek Z., Zarzycki K.,
Wojewoda W. & Szeląg Z.(eds) Red list of the plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of
Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
Zdanowicz A. 2004. Analiza modelowa przemieszczania azotu w zlewni Grabi. Woda-ŚrodowiskoObszary Wiejskie. Tom 4, zeszyt 2a (11), s. 455-464. IMUZ Falenty.
Zieliński P., Hejduk J. 2001. Płazy i gady Polski Środkowej - dane z lat 1980 - 2000. Biuletyn
Faunistyczny Polski Środkowej, 7: 18-30.
Zieliński P., Hejduk J., Stopczyński M., Markowski J. 2005 Distribution of amphibians and reptiles in
central Poland: 1980-2000, Acta Univ. Lodz., Folia Biol. Oecol, 2: 35-55.
Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy łask.
Tekst ujednolicony. Uchwała Nr L/481/14 Rady Miejskiej w Łasku z dnia 12 lutego 2014 r.
Żuk K. 2012. Ekspertyza przyrodnicza wykonana na potrzeby opracowania projektu planu zadań
ochronnych obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Grabia. Bezkręgowce, URS Polska.
Strony internetowe:
Dziennik Łódzki: http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/624223,odkrywamy-lodzkie-lask-idolina-grabi,id,t.html
Geoportal Województwa Łódzkiego: www.geoportal.lodzkie.pl
Geoportal: www.geoportal.gov.pl
Naukowiec.org: http://www.naukowiec.org/tablice/geografia/opady-atmosferyczne-w-polsce2011-rok-_802.html
145 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
12.
Centrum
Ekohydrologii
Dokumentacja fotograficzna z prowadzonych badań
Fotografia 20. Pomiar przepływu w Grabi na St. 5 (Fot. Kamila Belka)
Fotografia 21. Pomiar przepływu w Grabi na St. 5 (Fot. Kamila Belka)
146 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 22. Pomiar przepływu w Pisi na St. 1 (Fot. Edyta Kiedrzyńska)
Fotografia 23. Pomiar przepływu w Pisi na St. 1 (Fot. Edyta Kiedrzyńska)
147 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 24. Pomiar parametrów fizycznych wody na St. 7 (Fot. Edyta Kiedrzyńska)
Fotografia 25. Pomiar parametrów fizycznych wody na St. 3 (Fot. Edyta Kiedrzyńska)
148 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 26. Instalowanie piezometru 3 w zasięgu projektowanego zbiornika „Zajączek” (Fot.
Edyta Kiedrzyńska)
Fotografia 27. Kartowanie roślinności rzeczywistej w celu waloryzacji przyrodniczej pod kątem
występowania siedlisk przyrodniczych Natura 2000 (Fot. Edyta Kiedrzyńska)
149 | S t r o n a
Europejskie
Regionalne
Centrum
Ekohydrologii
Fotografia 28. Pobór prób oraz wizja lokalna terenu i zasięgu planowanego zbiornika „Zajączek”
(Fot. Edyta Kiedrzyńska)
150 | S t r o n a

Zbiornik wodny Zajączek - opracowanie

Transkrypt

Podobne dokumenty

oświadczenie o posiadanym zbiorniku bezodpływowym (szambo)

druk-zg-oszenia-szamba

ewidencja zbiorników bezodpływowych (szamb)

smarownica nożna 12l

DO NEUTRALIZACJI ĀCIEKÓW