M - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
M
[1. litera oznaczająca spółgłoskę m;
2. spółgłoska dwuwargowa, dźwięczna,
twarda, nosowa; 3. litera oznaczająca w
numeracji
porządkowej:
czternasty]
(kemény, zöngés mássalhangzó és jele;
orrhangú ajakhang, a magyar ábécé 19.
betűje)
M. (magister, mgr; magister (legalacsonyabb
egyetemi végzettséggel járó cím); (mistrz)
mester; (fr.: monsieur: uram)
M – (lat.) (mille) 1000 (a római számok sorában)
m. = mieszkanie – lakás
m. = miesiąc – hó, hónap
m = metr [symbol jednostki długości metr] – m,
méter
m. in., między innymi – többek között
m., (mój) az én…, enyém; (miejce) hely
m-commerce
(handel)
–
m-commerce
mobilkészülékes
kereskedelem
[divatkifejezés
Internet-összeköttetéssel
rendelkező
mobiltelefonokról,
tenyérszámító- gépekről stb. lebonyolított
kereskedelmi ügyintézésre; az elektronikus
kereskedelem egyik változata megrendelések,
lefoglalások, gyorsüzletek lebonyolítására; [a
jövő felhasználója aligha fog a használt végkészülékek kivitelezése alapján az "m-k"
vagy "e-k" között különbséget tenni]]
M-spam (lub mobile phone spam, mobile
spamming, sms spam) [forma spamu
wykorzystująca tekstowe wiadomości
SMS wysyłane w sieci telefonów
komórkowych] – M-spam, mobilspam
[mobiltelefonra küldött spam]
Ma [symbol jednostki prędkości mach] - Mach
(hangsebesség mértékegysége)
ma [mieć] – (kto) ma (co) – (vkinek) van (vmije);
(czy pan/pani ma…? – van önnek…?);
(handel) követel
ma 3 miesiące – 3 hónapos
ma 20 lat, ma 23 lata - 20 éves, 23 éves
ma 50 lat z okładem – több, mint 50 éves; felül
van az ötvenen
ma co na widoku – kilátása van vmire
ma ciężką rękę – (átv.) keménykezű ember
ma czasu co niemiera – időmilliomos; számtalan
ideje van
ma czysta polską wymowę – tiszta lengyel
kiejtéssel beszél
ma ćwieka w głowie – egy kicsit bolond; hiányzik
egy kereke
ma długi język – sokat jár v. eljár a szája;
bőbeszédű
m
3332
ma dobre wino węgierskie w lochu – jó magyar
bora van a pincében
ma dobry apetyt – jó étvágya van vkinek
ma dobry spust – (közb.) jól tud enni, jó cugja v.
huzatja van; van étvágya, jól tud enni
ma dobry smak – jó ízű
ma dobry węch – jó szimatja van
ma dobry wiatr – jó szimatja van
ma dużo pracy – sok a dolga; sok dolga van
ma egzaminy – vizsgája van
ma foi [wym. ma fua] [słowo daję, naprawdę] –
(fr.) ma foi!, úgy ám! [ma foi, Madame: úgy
ám, asszonyom!]
ma fory dworu – előnyben van az udvarnál
ma gębę z dobrego rzemienia – jó beszélőkéje van
ma gęste brwi – sűrű szemöldöke van
ma gorączkę – láza van, lázas
ma głowę na karku – helyén van az esze; jófejű
ember
ma i winien – (ker.) tartozik és követel
ma kiełbie we łbie – fafejű, tökfejű, korpaeszű;
bogaras, bolondos
ma koło pięćdziesięciu lat – vagy v. körülbelül
ötven éves; ötven év körüli
ma łagodne usposobienie – jámbor, nyugodt;
szelíd természetű
ma mnóstwo czasu – időmilliomos
ma na coś apetyt – étvágya van, étvágyat kapott
vmire
ma na imię – keresztneve…
ma na sobie płaszcz – rajta van a felöltő
ma niedostatecznie z matematyki – elégtelenje
van számtanból v. matematikából
ma obgryzione paznokcie – lerágott körmei
vannak
ma obłok przed oczami – köd (homály) borítja a
szemét; nem lát tisztán
ma okres, jest niedysponowana – (biz.) megvan v.
megjött (a vérzése), menstruál
ma pan amerykańskie pieniądze? – van az úrnak
amerikai pénze?
ma pan co do oclenia? – nincs elvámolnivalója?
ma pan drobne? – az úrnak van aprója
ma pan koperty? – van önnek borítéka?
ma pan/pani rację – igaza van
ma pan/pani ochotę na kawę? – van kedve egy
kávéhoz?
ma pan (pani) zaburzenia żołądkowe – nyincs
rendben a gyomra
ma pieniądze po ludziach – többeknél van pénze
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
3333
ma pieniądze w kieszeni – pénz van a zsebében; a
pénz a zsebében van
ma pięć krzyżyków na karku – öt x-szel jár; ötven
év terhét viseli a vállán
ma poczciwe oczy – nyílt tekintetű
ma pod sobą dziesięciu ludzi – tíz ember van
alatta, tíz ember felett rendelkezik
ma powody – megvannak az okai
ma półtora roku – másfél éves
ma pstro w głowie – nem valami eszes; nem
nagyon okos; szecska van a fejében
ma przewrócone w głowie – elveszti a fejét;
minden össze-vissza kuszálódik a fejében;
megszédült, fejébe szállt a dicsőség
ma pustki kieszeni – üres a zsebe
ma racje bytu – létjogosultséga van
ma rację – igaza van
ma siano w głowie – széna van a fejében
ma silną wolę – erős akarata van, erős akaratú
ma się ku wieczorowi – estefelé jár
ma się ku wiośnie – tavaszodik, tavasz felé jár
ma sparaliżowaną prawą rękę – megbénult a jobb
keze; jobb kezére béna
ma sposób myślenia dziecka – olyan, mint egy
gyermek
ma spryt do wszystkiego – van esze mindenhez v.
mindenre
ma swoje lata – benne van a korban
ma swój dom – saját háza van
ma szczeniakowaty wygląd – kölyökképe van
ma szczęście do ludzi – sikere van az embereknél
ma się do 5, jak…– (matematika) (viszonylani,
foglaltani) úgy aránylik az 5-höz, mint…
ma się jak pączek w maśle – bővelkedik v. úszik
mindenben v. vmiben; tejben-vajban fürdik
ma się na deszcz – esőre áll; készül az esőre, eső
lesz
ma się nieosobliwie – nem különösen jól érzi
magát v. van
ma się rozumieć – természetes, persze;
természetesen
ma się rozumieć! – magától értetődő!
természetesen!
ma się wyśmienicie – jól van, remekül megy neki
ma się z pyszna – megsértődni vmin
ma się zmarnować, to wolę zjeść – inkább
megeszem, nehogy megromoljon
ma stom lat z okładem – több mint száz éves
ma strusi żołądek – (átv.) struccgyomra van
(mindent megemészt)
ma śliczną oprawę oczu – szépmetszésű szeme
van
ma tęgi, dobry łeb – jó koponyája van
-
Wersja 01 01 2017.
ma to jak w kieszeni – mintha már a zsebében
volna
ma to już we krwi – a vérében van
ma to również swoje dobre strony – ennek is
megvan a jó oldala
ma trzy gwiazdki – három csillaga van
ma twarz jak księżyc – (átv.) holdvilágképű, olyan
az arca, mint a kerek holdvilág
ma ujmujący uśmiech – vonzó v. rokonszenves
mosolya van
ma w karcie same kiery – csupa kör lapja van
ma wady w młodości nie przezwyciężone – olyan
hibája van, amit ifjú korában le nem győzőtt
ma wasy – bajuszos
ma wgląd w co – betekintése van vmibe
ma wielkie agio; ma wielki zbyt – nagy az ázsiója;
nagy a keletje
ma wielu kochanków – sok szeretője van
ma wpływ – befolyása van; befolyásos
ma wolny dzień – szabadnapos
ma z górą lat 50 – több, mint ötven éves; az
ötvenen felül van
ma zajączka w głowie – [nyulacska van a fejében]
bogaras, hiányzik egy kereke
ma zajęte płuca – (átv., orv.) a tüdeje meg van
támadva
ma zasługi w literaturze v. na polu literatury –
érdemei vannak az irodalomban v. az
irodalom terén
ma zaspane oczy – álmos a tekintete
ma zielono w głowie – éretlen eszű
ma złoto w kalecie – arany van a pénztárcájában
ma zły język – rosszmájú, gonosz nyelvű
ma zwyczaj koloryzować – túl élénk színekkel
szokta ecsetelni v. el szokta túlozni v. szereti
kiszínezni a dolgokat
ma źle w głowie – megzavarodott fejű
3334
Maacha, Maaka (władająca) [1. Córka Nachora,
brata Abrahama. 2. Córka Tolmaja, króla
Geszur, jedna z żon Dawida, matka
Absaloma. 3. Król, który sprzymierzył się
z Ammonitami przeciw Dawidowi. 4.
Ojciec Achisa (króla Gietskiego). 5.
Córka, czy wnuczka Absaloma, żona
Roboama,
matka
Abijama,
króla
judzkiego, prawdopodobnie matka Azy,
króla Judy. 6. Żona Jejela, ojca
Gibeońoczyków. 7. Ojciec Hanana;
dzielny wojownik Dawida. 8. Syn drugiej
żony Kaleba, syna Hesrona. 9. Żona
Machyra, syna Manassesa. 10. Ojciec
Sefatiasza, Symeonity.] – MAÁKA,
MAHÁKA (elnyomás, nyomás; lapály) [ 1.
Náhornak (2), Ábrahám fivérének a fia
(1Móz 22,24). 2. Dávid felesége, Talmainak
(2), Gessur királyának lánya, Absolon anyja
(2Sám 3,3; 1Krón 3,2). 3. Ákisnak, Gát
királyának atyja (1Kir 2,39). Az 1Sám 27,2
szerint: "Máok". 4. Roboám király kedvenc
felesége (2Krón 11,20-22). A 2Krón 13,2
szerint: "Mikája" (5). 5. Káleb (2)
mellékfelesége (1Krón 2,48). 6. Mákirnak,
Manassé (1) fiának, Jákób (1) unokájának
felesége (1Krón 7,14-16). 7. Jéhielnek (7),
Saul (1) király ősének felesége (1Krón 8,29;
9,35). 8. Hanánnak (3), Dávid hősének atyja
(1Krón 11,43). 9. Sefátiás atyja (1Krón
27,16). 10. Vidék a szíriai pusztaság
peremén, Gileádtól (1) északra (2Sám
10,6.8; 1Krón 19,6-7).]
MAC (ang. Mandatory Access Control
[obowiązkowa kontrola dostępu) – pojęcie
to zostało zdefiniowane w TCSEC jako
sposób kontroli dostępu w systemie
komputerowym.] – (ang.) Mandatory
Access Control, MAC (előre meghatározott
hozzáférés-vezérlés)
MAC (ang. Multiplexed Analogue Components –
multipleksowane składowe analogowe) MAC
(ang.
Multiplexed
Analogue
Components)
(multiplexált
analóg
komponensek)
MAC (Media Access Control) - (sterowanie
dostępem do nośnika) [Mimo, że samo
przesyłanie zer i jedynek jest zadaniem
pierwszej warstwy modelu OSI, to
sterowanie dostępem do nośnika jest już
funkcją
warstwy
drugiej.
Zestandaryzowany przez IEEE sposób
sterowania
dostępem
do
nośnika
nazywany jest sterowaniem MAC.
Omawiany standard rozróżnia trzy
metody regulowania dostępu do nośnika:
rywalizację,
priorytet
żądań
oraz
przekazywanie tokenu.] – MAC (Media
Access Control) [1. A hálózati kártya fizikai
-
Wersja 01 01 2017.
címe. Ez a cím minden hálózati kártyában
egyedi. 2. Hálózati eszközök egyedi
azonosítására használható, programmal
kiolvasható száma.]
maca [1. cienki placek z niekwaszonego ciasta
bez soli, spożywany podczas żydowskiego
święta
Paschy;
2. pieczywo
przypominające ten placek; 3. (chleb
niekwaszony) Niekwaszony chleb - to chleb
"nie zniszczony przez drożdże". W czasie
szabatu zawsze na ołtarzu kładziono
dwanaście bochenków takiego chleba macy. — Maca żydowska z (hebrajsk.
mazzah), jest to przaśnik czyli placek
cienki kolisty z ciasta niekiszonego, t. j.
bez kwasu i drożdży, tylko wodą
rozczynionego, w czasie świąt Paschy
używanego przez Żydów. 4. (Jak czytamy u
zygmunta Glogera) (z niem. Metze) Tak
nazywano, zwłaszcza na Rusi, dużą kłodę,
statek albo miarę do rzeczy sypkich, np.
do zboża. Maca, jako miara, miała w sobie
4 korce, 8 półmiarków, 16 macek, 32
półmacków.] – (héber) macesz (a zsidók
húsvétkor fogyasztott kovásztalan kenyere,
eredetileg macca); kovásztalan kenyér;
laska; pászka; kovásztalan, lepényszerű
kenyér, amelyet a zsidók pészah (húsvét)
hetében esznek a sivatagi vándorlás
emlékére; (dawno) régi űrmérték
macać (maca) — macnąć [1. pot. dotykać czegoś
palcami, stopą itp., próbując wyczuć,
rozpoznać coś; 2. pot. szukać, badać,
sondować; 3. posp. obejmować, dotykać
lubieżnie] – tapogatni, megtapogatni;
tapogatózni,
tapogatódzni;
fogdosni;
tapintani, megtapintani,
matatni; (átv.)
kitapintani,
megtapasztalni
vmit;
puhatolódzni vmi után, kikérdezni vkit;
tapogatódzni vkinél
macać coś/kogoś – tapintani, megtapintani,
megfogni vmit/vkit
macać drób – baromfit tojózni
macać po ciemku – a sötétben tapogatózni
macać puls – pulzust mérni v. tapintani
macać się [1. dotykać siebie samego, próbując
coś wyczuć, rozpoznać; 2. dotykać jeden
drugiego;
3. sprawdzać,
badać
się
wzajemnie; 4. obejmować się, dotykać
lubieżnie] – tapogatódzni, tapogatják
egymást, tapogatja magát; vizsgálja magát,
számol önmagával
macać się po kieszniach – zsebben turkálni
macający, -a, -e – tapogató
macanie [jest czynnością polegającą na
wielokrotnym i uporczywym dotykaniu
ciała wybranej osoby, w kontekście
seksualnym i często bez zgody (lub wręcz
3335
mimo
protestów)
osoby
macanej.
Kwalifikuje się zatem jako molestowanie i
jest
zachowaniem
społecznie
nieakceptowanym] – tapogatás, fogdosás;
(átv.) puhatolódzás, tapogatódzás; vastag
szalonna
Macedonia lub Republika Macedonii (maced.
Република Македонија, alb. Republika e
Maqedonisë) [na forum międzynarodowym
państwo określane jest tymczasową nazwą
Była
Jugosłowiańska
Republika
Macedonii – BJRM, (ang. Former
Yugoslav Republic of Macedonia –
FYROM, mac. Поранешна Југословенска
Република
Македонија
ПЈРМ,
transliteracja Poranešna Jugoslovenska
Republika Makedonija - PJRM, alb. Ish
Republika Jugosllave e Maqedonisë IRJM) państwo na Półwyspie Bałkańskim,
powstałe po rozpadzie Socjalistycznej
Federacyjnej Republiki Jugosławii] –
Macedónia v. Macedónia Volt Jugoszláv
Köztársaság
(szláv-macedón
nyelven
Република Македонија vagy РМ /
Republika Makedonija -RM, a magyar
köznapi használatban többnyire Macedónia)
[a Balkán-félsziget egyik tengerparttal nem
rendelkező állama. 1991 előtt Jugoszlávia
legdélebbi tagköztársasága volt, határai
meghúzására
1945-ben,
a
jugoszláv
köztársaságok területének kijelölésekor
került sor. Az országban élő macedónok a
déli szlávok közé tartoznak. Nyelvük a
bolgárokéval mutat közeli rokonságot. Az
ENSZ, a KEK, az EBESZ, a Nemzetközi
Valutaalap tagja. Csatlakozási kérelmet
nyújtott be a NATO-hoz és az Európai
Unióhoz.]
Macedonia [kraj położony na północ od Grecji, z
miastami Amfipolis, Apolonia, Filippi,
Tesalonika, Berea, Neapol (miasto
portowe, nazywa się obecnie Cavalla,
różne od dzisiejszego Neapolu we
Włoszech). Macedonia była niezależnym i
potężnym państwem (monarchią) za
Filipa II i Aleksandra Wielkiego w IV
wieku przed Chrystusem. W roku 146
stała
się
prowincją
rzymską.
Macedończycy są w lwiej części
Słowianami z domieszką krwi dawnych
Ilirian. Przyczynili się bardzo do
rozszerzenia Ewangelii w Europie.] –
MACEDÓNIA (összezúzás; a nagy, a karcsú
földje; felvidék) [A Balkán félszigeten,
Görögországtól északra elterülő ország; első
uralkodója Fülöp (1) (Kr. e. 359-336); őt
követte híres fia, Nagy Sándor (Kr. e. 336323); Kr. e. 168-ban római tartomány lett;
-
Wersja 01 01 2017.
Pál gyakran járt itt, s több gyülekezetet
alapított (ApCsel 16,9-12; 17,1-15; 20,1-6).]
Macedończyk
[1.
obywatel
Macedonii
2. mieszkaniec Macedonii (Macedonii
Greckiej,
krainy
historycznej)],
Macedonka – macedón (ffi/nő)
macedoński, -a,-ie [związany z Macedonią] –
macedón
macellum (targ) [bazar spożywczy] – macellum
[a görög macellon (kerítés) szótól. Igy
nevezték a rómaiak a hús, hal, zöldség
árulására állandó épületekkel és boltokkal
berendezett
vásárpiacokat.
Romában
legrégibb volt a M. Liviae a Porta Esquilina
közelében.]
maceracja [1. łac. maceratio 'rozmoczenie' od
macerare 'zmiękczać' z macer 'chudy,
miękki,
słaby';
zmiękczanie,
rozpuszczanie a. działanie chem. za
pomocą cieczy; perkolacja, metoda
otrzymywania na zimno wyciągów a.
nalewek z ziół i owoców; 2. (łac. maceratio
- rozmoczenie) to nazwa na szeroką grupę
procesów w przebiegu których ma miejsce
działanie środowiska wodnego; 3. to
proces uszkodzenia powierzchownych
warstw skóry przez szkodliwe działanie
przez dłuższy czas środowiska wodnego
bądź wilgoci; 4. Maceracja węglowa to
stosowany przy produkcji wina proces
powolnej fermentacja, który odbywa się
wewnątrz winogron, prowadzona w
atmosferze dwutlenku węgla w celu
uniknięcia kontaktu z powietrzem; 4. to to
jedna z metod stosowanych w preparatyce
farmaceutycznej.
Polega
na
wyodrębnieniu wybranych składników z
materiału poprzez długie moczenie go w
rozpuszczalniku np. w wodzie. 5. a)
długotrwałe moczenie jakiegoś surowca w
wodzie lub odpowiednim rozpuszczalniku
w celu jego zmiękczenia, rozpuszczenia
lub wydzielenia określonego składnika; b.)
wzajemne przenikanie się zapachów i
smaków
wymieszanych
składników
przygotowywanej potrawy ] – áztatás,
lágyítás, puhítás, pállasztás
macerować [dokonywać maceracji, poddawać
coś maceracji] – (lat.) macerálni;
sanyargatni;
bosszantani,
zaklatni;
valamilyen
szilárd
anyagot
áztatni,
pállasztani, lágyítani, megpuhítani, feloldani;
(orvosi) áztatni, folyadékban lágyítani;
(marynować) pácolni
macerować się – sanyarogni, bosszankodni
macerowanie – sanyargatás, macerálás; (műszaki,
orvosi) áztatás, macerálás, lágyítás
macewa (hebr. ‫ הָ ֵּבצַמ‬macewa) [żydowska stela
nagrobna, najczęściej w formie pionowo
ustawionej, prostokątnej płyty kamiennej
lub drewnianej (od XIX w. także żeliwnej)
zwieńczonej linią prostą, trójkątem,
półkolem lub dwoma odcinkami koła.
Górną jej część wypełnia płaskorzeźba,
dolną zaś inskrypcja (epitafium).] – zsidó
síremlék [A zsidó vallás előírja, hogy a
síremlék
csak
egyszerű
kővagy
márványtömb lehet.]
3336
mach [jednostka prędkości równa prędkości
rozchodzenia się dźwięku w powietrzu]
Mach (hangsebesség mértékegysége); mach
(air, 1 atm, 0°C), mach (air, 1 atm, 20°C)
mach [pot. wykrzyknik nazywający szybko
wykonaną czynność] – [indulatszó]
(gyorsan végzett tevékenység kifejezésére)
macha [posp. twarz] – (átv.) arc
macha [mina (zob. → zwroty śląskie)] –
[Słowniczek języka śląskiego] arc, kép,
fintor, arckifejezés, arculat
Machabeusze, znani również jako: Hasmoneusze
(hebr.: ‫ יםמכב‬lub ‫מקבים‬, Makabim) [judejski
ród
kapłański,
a
po
powstaniu
Machabeuszy – dynastia panująca w Judei
(147 p.n.e.-37 p.n.e.).] – Makkabeusok [1. A
zsidó szabadságharcos Júdás mellékneve
("kalapács"), utóbb átment családtagjaira és a
mozgalom résztvevőire is. 2. eredetileg
Mattatiás 3. fiának (1Mak 2,4), Júdásnak a
mellékneve. - A ~ elnevezés a rabbinista
irod-ban nem fordul elő, Josephus Flavius is
következetesen Hasmoneusoknak nevezi
Mattatiást és utódait. Vsz. csak a ker.
szerzők vitték át Júdás melléknevét
testvéreire és arra a 7 névtelen testvérre is,
akiknek vtságát a 2Mak 7 elbeszéli, sőt arra a
korra is, amelyben Júdás és testvérei éltek és
működtek. - A név magyarázata bizonytalan.
Legtöbben a 'kalapács' szóval hozzák
kapcsolatba, arra hivatkozva, hogy Júdás
súlyos csapásokat mért Izr. ellenségeire.
Mások testi tulajdonságot (pl. kalapácsfejű)
keresnek a név mögött, v. a nákab tőből
-
Wersja 01 01 2017.
eredő
Makkabjahu
névvel
próbálják
összekapcsolni, és 'Jahve választottja'-ként
értelmezik.]
machać — machnąć [1. wykonywać szybkie,
wahadłowe ruchy czymś; 2. pot. robić coś
szybko albo byle jak; 3. pot. pracować,
zwłaszcza ciężko; 4. machnąć: pot.
uderzyć lub rzucić czymś mocno, z
rozmachem; 5. poruszać czymś rytmicznie
poziomo lub pionowo] – integetni,
hadonászni; lengetni, lóbálni, csóválni;
(vmit) lobogtatni
machać jak lis kitą – legyint, mint róka a farkával
machać nogami – kalimpálni
machać ogonem – csóválja a farkát
machać rękami – kezével integetni
machać ręką na odchodnym – kezével búcsút int
Machajrodony
(tygrys
szablastozębny)
[wymarła podrodzina kotowatych, żyjąca
w drugiej połowie trzeciorzędu i
plejstocenu. Charakterystyczne dla tych
zwierząt są duże, szablasto zakończone
górne kły, stąd też ich inna używana
nazwa – "tygrysy szablastozębne". W
uzębieniu występuje również zanik
dolnych kłów i redukcja trzonowców,
poza tym charakterystyczny jest duży kąt
rozwarcia
żuchwy.
Najpowszechniej
znanym rodzajem jest smilodon.] –
kardfogú tigris [kardfogú macskaformák
(köznapi nevükön: kardfogú tigrisek) a
macskafélék egyik kihalt
alcsaládját
(Machairodontinae)
alkotják.
Nevüket
hatalmas, kardszerű felső szemfogaikról
kapták, amelyek hossza 10-18 cm között
változott. Legismertebb csoportjukat a
Smilodon nembe tartozó fajok alkotják,
amelyek Amerikában éltek a pleisztocén
során, de a holocént már nem érték meg.]
A kardfogú macskák nemei és fajai
 Homotheriini nemzetség
o Homotherium
nem
Az ide tartozó fajokat a hosszú mellső
végtagok és rövid hátsó lábak (a hiénára
emlékeztető testfelépítés) jellemezték.
 Homotherium
serum
Amerikában élt, kb. 3 millió éve
alakult ki és 10 000 éve halt ki.
o Machairodus nem
o Xenosmilus nem
 Metailurini nemzetség
o Dinofelis nem
o Metailurus nem
 Smilodontini nemzetség
o Megantereon nem
o Paramachairodus nem
o Smilodon nem
 Smilodon
3337
gracilis
Nemének
legkorábbi
és
legkisebb
képviselője. Mintegy 2,5 millió évvel
ezelőtt jelent meg Észak-Amerikában és
500 000 éve tűnt el. Feltehető, hogy a
később megjelent Smilodon fatalis és
Smilodon populator őse. A neve magyarul
annyit tesz, mint: „gyengébb kardfogú
tigris”.
 Smilodon
fatalis
Észak-Amerikában jelent meg mintegy 1,6
millió évvel ezelőtt és kb. 10 000 éve halt
ki. Dél-Amerikában eljutott a mai Peru
területéig. Neve magyarul annyit tesz:
„halálos kardfogú tigris”.
 Smilodon
populator
Dél-Amerikában élt, ahol mintegy 1 millió
éve jelent meg és 10 000 éve tűnt le. Ők
adták az amerikai kardfogú tigrisek
legnagyobb példányait. Maradványaikat
főleg Argentínában és Brazíliában találták
meg. Ősei valószínűleg Észak-Amerikában
alakultak ki, majd a Panama-földszoros
kialakulása után jutottak el Dél-Amerikába.
A neve magyarul kb. annyit tesz, mint
„pusztulást hozó kardfogú tigris”.
 Smilodon
californicus
Maradványaikat
főleg
Kaliforniában
találták meg. Egyesek szerint nem külön
faj, hanem a Smilodon fatalis helyileg
kialakult alfaja.
Smilodon floridus
Maradványaikat főleg Floridiában találták meg. Egyesek
szerint a Smilodon fatalis helyileg kialakult alfaja.
Machalat [oznacza pewien (bardzo poważny)
rodzaj pieśni.] – MAHALÁT (betegség, baj;
szépség, kedvesség; énekesnő) [1. Izmáel (1)
leánya, Ézsau felesége (1Móz 28,9). Egyéb
helyeken: "Boszmát" (1). 2. Roboám
felesége, Jérimót (4) leánya (2Krón 11,18).]
machanie – lóbálás, integetés
macharzyna [1. mecherzyna, męcherzyna - w
XVI w. sakiewka na pieniądze; 2. pęcherz
(nie tylko u zwierząt)] – (daw) pénztárca,
bugyelláris; hólyag
macher [1. pot. fachowiec; 2. pot. oszust,
kombinator] – (ném.) macher; csaló, üzér,
üzérkedő, kópé, ügyes, csalafinta, agyafúrt
ember
macherka [1. potocznie: nieuczciwa transakcja,
szachrajstwo, oszustwo 2. forma żeńska
od: macher] – csaló, üzér, üzérkedő nő
-
Wersja 01 01 2017.
machiawelista – machiavellista; (átv.) ravasz-,
fondorlatos, kópé
machiawelizm (makiawelizm) [1. uogólniona
przez wł. historyka i pisarza polit. Niccolò
Machiavelli (1469-1527) w Księciu (1532
r.), pisarz, historyk i dyplomata florencki;
doktryna polityczna i cecha działania,
której nazwa pochodzi od nazwiska
Niccolo Machiavellego, autora Księcia.
Potocznie słowo "makiawelizm" to
synonim wszelkich działań moralnie
dwuznacznych
i
nacechowanych
hipokryzją. Sam Machiavelli nie był
makiaweliczny, a jego sympatie były
bliskie liberalnemu republikanizmowi. 2.
doktryna polit. zalecająca stosowanie
podstępu, przemocy i obłudy w dążeniu do
realizacji
zamierzeń;
cynizm,
przewrotność i brak skrupułów w dążeniu
do osiągnięcia celów uznanych za godziwe,
w myśl zasady "cel uświęca środki". 3.
koncepcja
polityczna
zalecająca
stosowanie zasady "lw;cel uświęca
środki"up;, propagująca pragmatyzm i
instrumentalizm w dążeniu do osiągnięcia
zamierzonych celów politycznych; 4. pot.
postawa charakteryzująca się cynizmem,
obłudą i brakiem skrupułów w dążeniu do
osiągnięcia celu] – machiavellizmus; céljai
elérésére minden eszköz alkalmazását
jogosnak tartó politika (N. Machiavelli
firenzei államférfi és író nevéről)
N. Machiavelli
machiawelski, -a, -ie, makiaweliczny, -a, -e [1.
odnoszący się do makiawelizmu, typowy
dla
makiawelizmu;
2.
przebiegły,
podstępny, przewrotny, chytry, obłudny] –
machiavellisztikus
machina [ogromna, ciężka, skomplikowana
maszyna; także przen. (np. m. wojenna,
adm.).] – gép, gépezet
machina oblężnicza – ostromágyú; faltörő kos
machina państwowa – államgépezet
machina piekielna – pokolgép
machina wojenna – háborús gépezet
machinacja [1. p.łc. machinatio od machinari
‘wymyślić, uknuć’) podstępne działanie,
3338
którego celem jest uzyskanie korzyści
kosztem innych osób; intryga, knowanie
(zazw. lm.). 2. podstępne, zakulisowe,
zakulisowe działania na czyjąś szkodę;
intryga, intrygi, knowanie; konszachty;
sekretne działania, gierki, konszachty] –
(lat.) machináció; mesterkedés, ármány,
ármánykodás, cselszövés, fondorlatoskodás,
ravaszkodás, áskálódás
machinacje – üzelmek
machinalnie – gépiesen, ösztönösen, öntudatlanul,
szórakozottan
machinalność – gépiesség, ösztönösség
machinalny, -a, -e [bezwiedny, odruchowy,
automatyczny, mimowolny] – machinált;
ösztönös, öntudatlan, szórakozott, gépies
machine code [zob. język maszynowy] – (ang.)
machine code – gépi kód [egy adott
számítógép által elvégzendő műveletek
kódolt, géptípusra jellemző leírása]
machinować (przemyśliwać, knuć) – (lat.)
machinálni;
mesterkedni,
kieszelni,
kiagyalni, felbujtani, bujtogatni, fondorkodni
machiny oblężnicze [sprzęt wojenny, np.
katapulty, tarany, wieże szturmowe,
używany dawniej przy zdobywaniu
warownych twierdz] – ostrom machinációk
v. cselek
machizm [(naz. E. Mach, fizyk i filozof austr.
1838–1913)
empiriokrytycyzm;
n.os.
machista]
–
machizmus;
az
empiriokriticizmus E. Mach képviselte
irányzata
machloja, machlojka (oszustwo) [1. pot.
nieuczciwe działanie w celu osiągnięcia
korzyści lub ukrycia czegoś;
2. pot.
oszustwo, kant, przekręt] – szélhámosság,
csalás
machlować [niem. makeln ‘pośredniczyć’) pot.
robić machlojki, oszukać, szachować] –
ármánykodni, fondorkodni, igyekszik vkit
rászedni
machnąć [machać] [1. wykonać szybki ruch; 2.
potocznie: szybko coś zrobić; 3. potocznie:
dać komuś znak; 4. potocznie: uderzyć,
rąbnąć; 5. komuś brzucha zapłodnić
kobietę (zapłodnić kobietę - zrobić komuś
brzucha)] – lengetni, lóbálni, csóválni;
(ręka) legyinteni, inteni, integetni; (uderzyć)
megütni, megcsapni; (zrobić co śpiesznie)
összeütni; összetákolni; menni; (átv.)
megtermékenyíteni, terhessé tenni
machnąć chustką – kendővel v. zsebkendővel
integetni
machnąć na co ręką – legyinteni vmire; lemondani
vmiről
-
Wersja 01 01 2017.
machnąćkozła (kociołka) – bukfencet vetni v.
hányni
machnąć (czym) na kogo – integetni vmivel vkinek
machnąć na co ręką – legyinteni vmire, lemondani
vmiről
machnąć ogonem – farkát csóválja (kutya)
machnąć
pałasem
–
karddal,
pallossal
vagdalkozni; (átv.) kardoskodni
machnąć ręką – legyinteni
machnąć rękoma – integetni, karját lóbálja;
legyintgetni
machnąć skrzydłami – szárnyakkal csapkodni v.
verdesni (madár, angyal)
machnął na niego, by się zbliżył – integetett neki,
hogy jöjjön közelebb
machnąłem pieszo do miasta – megtettem az utat
gyalog a városba; elkutyagoltam a városba
machnąć się [1. pot. pójść lub pojechać gdzieś
prędko, zaraz; 2. pot. pomylić się w
liczeniu; 3. potocznie: a) udać się gdzieś w
te pędy; b) pomylić się; c) wyjść za mąż,
ożenić się] – felkerekedni, nekivágni, kapja
magát; átv. férjhez menni, megnősülni
machnąć się do domu – fogja magát és hazamegy
machnąć się do łóżka – (fogja magát és) aludni
megy v. az ágyba veti magát
machnąć się [(o kobiecie) zawrzeć związek
małżeński; wyjść za mąż] – (tréf.)
megházasodni, férjhez menni (hirtelen);
fogja magát és férjhez megy
macho [wym. maczo] [mężczyzna o cechach
uchodzących tradycyjnie za typowo
męskie, takich jak siła, władczość,
sprawność seksualna] – macho, macsó
Machol * Mahol – MÁHOL (körtánc, tánc; táncos)
[Három híres bölcs embernek, Hémánnak
(1), Kálkólnak és Dardának az atyja (1Kir
4,31)]
machorka
3339
machorka [(ros.) 1. tytoń gorszego gatunku. 2.
bot. Nicotiana rustica roślina z rodziny
psiankowatych (Solanaceae), gat. rzadziej
uprawiany niż tytoń szlachetny, stosowany
do celów przemysłowych, np. do produkcji
insektycydów, wyrobu niskogatunkowego
tytoniu; tytoń bakun.] – mahorka;
kapadohány
Machpela, Makpela (podwojenie) [dział ziemi z
jamą w pobliżu Hebron, kupiony przez
Abrahama od Chetytów. Tam pochowani
zostali: Sara, Abraham, Izaak, Rebeka,
Jakub,
Lea.]
–
MAKPELÁ
(megkétszereződés;
kettős
barlang;
kanyarulat, spirál alakú, csavart) [Mező
neve, amelyen barlang is volt; Ábrahám
megvette Sára temetkezési helyéül (1Móz
23,19-20); ide temették később Ábrahámot,
Izsákot, Rebekát, Leát és Jákóbot (1) is
(1Móz 25,9; 49,30-31; 50,13).]
machy szczylać / ciepać [robić obrażone miny]
[Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego
w Katowicach] – sértett képet vágni
macica (łac. uterus) [1. narząd żeńskiego układu
rozrodczego, w którym zachodzi rozwój
embrionalny kręgowców lub odcinek dróg
rodnych bezkręgowców, w którym
gromadzone są jaja przechodzące wstępny
rozwój. 2. narząd rodny żeński (narządy
płciowe), położony w miednicy małej, o
kształcie spłaszczonej od przodu ku tyłowi
gruszki. Macica zbudowana jest z trzech
warstw: od wewnątrz z błony śluzowej,
następnie grubej warstwy mięsnej i
wreszcie błony surowiczej (otrzewnej),
która pokrywa macicę.] – (bonctan) méh
(uterus); (testrész), anyaméh
Macicy Polnej Owoce, Kolokiwnty, Ośle Ogórki
[roślina podobna do dyni; owoce silnie
przeczyszczające. Uczniowie Elizeusza
narwali ich w polu (nie znając ich) i
nagotowali
strawy,
ale
już
po
posmakowaniu wszyscy się rozchorowali,
na to Elizeusz kazał sobie podać mąki,
którą wrzucił do kotła, co spowodowało
taką zmianę, że wszyscy mogli jeść to
samo jedzenie bez złych następstw.] – 1.
uborkadinnye, vadtök, vad sárgadinnye (gör.
sziküosz, lat. Cucumis melo) [a tökfélék
családjába tartozó növény. – A Szentírásban
a pusztában vándorló izr-k számára a húsos
fazék, a kenyér mellett a többféle ~ az
Egyiptomban hagyott jólét jele (Szám 11,5).
Palesztinában termesztették. Az ~földön
hatástalan madárijesztő a babiloni bálványok
(Bár 6,69), a szüret után elhagyottan álló
csőszkunyhó az elpusztult Jeruzsálem (Iz
1,8) képe. Jón 4,6: tök. – A kúszó, kacsokkal
-
Wersja 01 01 2017.
kapaszkodó szárú, merevszőrös, egyéves,
egylaki növény levelei kerekített vese
alakúak, egyenlőtlenül, durván fogasak. A
legelterjedtebb termésfajta arasznyi, töve felé
keskenyedő,
zöld
alapon
hosszanti
szakadozott sárga foltsorokat viselő, mélyen
gerezdelt héjú kabak, amely teljesen megérve
megsárgul
és
kissé
kigömbölyödik.
Termesztése laza, tápdús talajon eredményes,
ha teljes napsütést kap. Az izraeliták
Egyiptomban sajátították el termesztési
módját. A táplálkozási fajták mellett étkezési
edények
készítésére,
italok
tartására
lopótökféléket is termesztettek. – Rokon
fajai:
a
csemegeuborka,
szögletes,
kapaszkodó szárú, merevszőrös növény
öblösen ötszögletű levelekkel. Megnyúlt
hengeres, néha görbült, zöld termése éréskor
sárguló.
Húsa
borogatás
formájában
közismert bőrápoló, terméshúsának leve
kiváló szomjúságoltó, levelének teája
lázhúzó és gyulladásgátló. Magjából finom
étkezési és hurutcsökkentő olajat préseltek.
Tiberius császár annyira szerette, hogy
üvegházában nevelte. Kerekeken mozgatható
„uborkakertjét” étkezések idején gyakran
kérette asztalához. – A prófétauborka a
sivatagban gyakori apró, ehető termésű
tökféle. 2Kir 4,39: Elizeus próféta a
tanítványainak készített, és szolgájának
tudatlansága miatt súlyosan mérgező keserű
főzeléket liszttel ehetővé változtatta. Linné
ennek emlékére nevezte el prófétauborkának,
amely azonban a történetben vadtök lehetett.
– lopótök – A kígyótök, gyorsan növekvő,
trópusi ázsiai kúszónövény, csak kultúrából
ismert.
Finomsallangú,
fehér
termős
virágaiból méteres, kígyó alakú, pirosló
termések fejlődnek, amelyek félérett húsát
főzelékként fogyasztják. – Az É-Indiából
származó, később meghonosított csemege
uborka változatait Egyiptomban a bibliai
idők kezdetén még nem termesztették. A
régóta vitatott héber név a legnagyobb
valószínűség szerint a görögdinnyével együtt
ősidők óta itt termesztett ~ változatokra
vonatkozik, amelyet a legtöbb fordítás
egyszerűen
csak
uborkának
nevez,
megkülönböztetésül a görögdinnyétől. – A
sárga- vagy cukordinnyék közé tartozó Délafrikai eredetű édeshúsú ~ fajták 10-40 cm
nagyságú termése alakban, színben és
nagyságban igen változó. A hosszú hengeres
terméseket a helybeliek „kígyóuborkának” is
nevezték, amely azonban nem azonos sem
mai termesztett névrokonával, sem a trópusi
ázsiai
kígyóuborkával,
másik
nevén
kígyótökkel. A dinnye Egyiptomban a
legfontosabb népélelmezési cikk volt,
amelyet a Nílus árterén összegyűlt gazdag
iszaprétegen nagy bőségben termesztettek.];
2. (kolokwinta) Vadtök v. sártök, epetök,
sivatagi
dinnye,
takarmánydinnye,
keserűalma (gör. ampelosz agrosz, tolypé
agria, lat. Citrullus colocynthis) [a tökfélék
családjába tartozó növény.]
3340
macica perłowa – gyöngyház
maciczny, -a, -e [przymiotnik od: macica] – méhmacie co do jedzenia? – van (vmi) ennivalótok?
macie ładne meble – szépek a bútoraitok
macie piękne mieszkanie! – szép lakásotok van!
Maciej [imię męskie, zgrecyzowana forma hebr.
‫ מתתיהו‬Matatjahu, oznaczające dar od
Boga, dar Jahwe. Imię to nosił apostoł
wybrany po samobójstwie Judasza. Do
XVI wieku imiona Maciej i Mateusz nie
były rozróżniane. Zdrobnienia: Maciek,
Maciuś, Maćko, Maciejek, Maciejka,
Macias, Maciu, Maciulek.] – 1. Mátyás
(magyar keresztnév); 2. Máté [A Máté héber
eredetű férfinév. Jelentése (a héber a
Mattanaja: ‫ יהו)נ(מת‬rövidítéseként: Mattai:
‫ )מתי‬Jahve („Isten”) ajándéka. Máté apostol,
Alpheus fia, Lévi, vámszedő volt.]
Maciej (dar Pana); Maciej Apostoł, Święty
Maciej, scs. Apostoł Matfij (zm. ok. 80) [1.
jeden z uczniów Pańskich, wybrany przez
los apostołem na miejsce Judasza
Iskariota; 2. uczeń Jezusa Chrystusa
towarzyszący mu od samego chrztu,
losowo wybrany do grona 12 apostołów
(Dz 1,15-26) po samobójczej śmierci
Judasza, męczennik, święty Kościoła
katolickiego i prawosławnego. Święty ten
wymieniany
jest
w
Modlitwie
Eucharystycznej
(Communicantes)
Kanonu rzymskiego.] – MÁTÉ (az én
ajándékom Jahve, Isten ajándéka, az Úr
adománya; ajándékozott) [Alfeus (1) fia (Mk
2,14); eredeti foglalkozása vámszedő vagy
adószedő; Lévinek (4) is nevezték (Lk 5,27);
amikor Jézus elhívta tanítványának (Mt 9,9;
Mk 2,14; Lk 5,27), ünnepi lakomát adott
Jézus tiszteletére; a tizenkét apostol közé
tartozott (Mt 10,3; Mk 3,18; Lk 6,15; ApCsel
1,13).]
Maciej Korwin, łac. Mátyás Corvinus, węg.
Hunyadi Mátyás, zwany Sprawiedliwym,
węg. Igazságos (ur. 23 lutego 1443 w
Koloszwarze (obecnie Kluż-Napoka w
Rumunii), zm. 26 kwietnia 1490 w
Wiedniu) [król Węgier od 1458 r. i Czech
od 1469 r.] – Hunyadi Mátyás (Kolozsvár,
1443. február 23. – Bécs, 1490. április 6.)
[magyar király. Nevezik Corvin Mátyásnak,
az igazságos Mátyás királynak, hivatalosan
I. Mátyásnak, de a köznyelv egyszerűen,
-
Wersja 01 01 2017.
mint Mátyás király emlegeti. Neve latinul és
németül Matthias Corvinus. Aláírásában a
Mathias Rex (Mátyás király) tűnik fel.
Magyarországon 1458 és 1490 között
uralkodott. 1469-től cseh (ellen-)király,
1486-tól Ausztria hercege. A magyar
hagyomány az egyik legnagyobb magyar
királyként tartja számon, akinek emlékét sok
népmese és monda is őrzi.]
Maciej Korwin (1443-1490), król węgierski od
1458, czeski 1469-1478. Syn słynnego wodza
węgierskiego J.K. Hunyadyego, wybrany na
króla węgierskiego po bezpotomnej śmierci
Władysława Pogrobowca. Korzystając z
poparcia papieża Pawła II i czeskich
przeciwników Jerzego z Podiebradu w latach
1467-1478 opanował Morawy, Łużyce i część
Śląska, koronując się na króla Czech. W 1478
zrzekł się czeskiego tytułu królewskiego na
rzecz Władysława Jagiellończyka. Prowadził
wojny z cesarzem Ferdynandem II zajmując
Styrię, Karyntię oraz Austrię Dolną z
Wiedniem (1485). W polityce wewnętrznej
opierał się na drobnym i średnim rycerstwie
oraz
mieszczaństwie,
ograniczył
rolę
możnowładztwa. Mecenas nauki i sztuki,
założyciel uniwersytetu w Pozsóny (dzisiejsza
Bratysława).
maciejka [roślina ozdobna o drobnych liliowych
kwiatach, silnie pachnących po zachodzie
słońca] – sárga v. görög ibolya, kerti viola
Maciejka (Matthiola bicornis) [jednoroczna
roślina ozdobna z rodzaju lewkonia;
silnie pachnące liliowopurpurowe kwiaty,
łodyga płożąca; siana na rabatach.] –
Estike (Matthiola bicornis) [Nevét este
nyíló, nem túl feltűnő, de annál
illatosabb virágairól kapta.]
maciejkowy, -a, -e [przymiotnik od: maciejka] –
sárga v. görög ibolya-, kerti violamaciejówka (czapka maciejówka) [męska
czapka z okrągłym denkiem i paskiem lub
sznurkami nad daszkiem] – micisapka,
sapka (kis ellenzővel, szegélyzsinórral)
Maciek, Maciuś, Maćko – Matyi, Mátyus
macierz [1. podn. ojczyzna; 2. zespół elementów,
np. liczb lub funkcji, ustawionych w
prostokątną tablicę o m wierszach i n
kolumnach; 3. słowo występujące w
nazwach dawnych polskich stowarzyszeń
oświatowych; 4. daw. matka] – (dawno)
anya; haza; (mt.) mátrix
-
Wersja 01 01 2017.
a lineáris algebra és a mátrixelmélet központi
fogalmát alkotják.]
macierz paznokcia – körömágy
macierzanka [Macierzanka pospolita, tymianek
pospolity, tymianek właściwy, tymian
(Thymus vulgaris L. 1753) - krzewinka
należący do rodziny jasnotowatych.
Pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego,
jest uprawiany w Europie, Azji, Afryce.] –
kerti kakukkfű (Thymus vulgaris)
3341
Zofia Rydet: z cyklu "Macierzyństwo", koniec lat 60.; wystawa
w Muzeum Sztuki w Łodzi, czerwiec 1999
macierz
[układ
zapisanych
w
postaci
prostokątnej tablicy danych nazywanych
elementami
bądź
współczynnikami.
Określona na tym zbiorze struktura
algebraiczna umożliwia wprowadzenie
działań algebraicznych na macierzach.
Najczęściej współczynniki macierzy są
elementami
pewnego
ciała
bądź
pierścienia przemiennego, jednak w
ogólności wystarczy dowolna abstrakcyjna
struktura,
której
wielkości
można
dodawać
i
mnożyć.
Macierze
wykorzystuje się do opisu układów
równań
liniowych,
przechowywania
współczynników przekształceń liniowych.
Macierze
bada
dział
matematyki
nazywany teorią macierzy. Dzięki swoim
algebraicznym własnościom są one
kluczowym pojęciem algebry liniowej.
Słowo „macierz” oznacza najczęściej
macierz
dwuwskaźnikową
(tablicę
dwuwymiarową), jednak rozważa się
również macierze wielowskaźnikowe.
Macierze jednowskaźnikowe, czyli tablice
jednowymiarowe utożsamia się zwykle z
wektorami, patrz niżej. W informatyce
odpowiednikiem macierzy jest tablica
dwuwymiarowa.]
–
mátrix
[a
matematikában számok téglalap alakú
elrendezése (táblázata), pontosabban olyan
absztrakt
mennyiségek
táblázata;
általánosabban
pedig
gyűrűk
(olyan
struktúra, melynek elemeit összeadni és
szorozni lehet) elemeinek téglalap alakú
táblázata. Mátrixokat szoktak használni
lineáris egyenletek leírására, lineáris
transzformációk együtthatóinak és olyan
adatok tárolására, melyek két paramétertől
függenek. A mátrixokat összeadni, szorozni
és felbontani lehet különböző módokon, így
macierzanka karpacka - Thymus carpaticus
Macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum) [1.
gatunek rośliny wieloletniej z rodziny
jasnotowatych. W Polsce jest pospolity na
całym niżu. 2. niski półkrzew o płożących
się łodygach, na których wyrastają krótkie
wzniesione do góry kwitnące gałązki.
Liście drobne po roztarciu wydają
aromatyczny
zapach.
Kwiaty
różowoliliowe. Kwiatostan główkowaty,
należy
do
najlepszych
roślin
miododajnych rosnących na piaskach.
Występuje w widnych lasach sosnowych i
brzozowych. Kwitnie od czerwca do końca
sierpnia.] – kakukkfű v. Mezei kakukkfű
(Thymus serpyllum L.)
Macierzanka tymianek a. Tymianek (Thymus
vulgaris L.) [gatunek rośliny należący do
rodziny jasnotowatych] – Kerti kakukkfű
(Thymus vulgaris)
Macierzanka właściwa (Thymus vulgarus)
[półkrzew do 30cm. wysokości o
łodygach prosto wzniesionych, gałęzistych.
Liście prawie siedzące, eliptyczne o
brzegach całych, spodem owłosione.
Kwiaty
drobne.
Kielich
rurkowatodzwonkowaty
o
pięciu
nierównych ząbkach. Korona do sześciu
milimetrów długości z krótką rurką,
3342
dwuwargowa barwy od jasnoróżowej do
różowofioletowej. Jest bardzo licznie
odwiedzana przez pszczoły. Dostarcza
głównie nektaru, pyłku mało. Rośnie w
ogrodach,
nieścinana
kwitnie
nieprzerwanie od połowy czerwca do
połowy sierpnia.] – Kerti kakukkfű (Thymus
vulgaris)
Macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides L.)
[1. Półkrzew wysokości do 30 (40) cm,
tworzący darnie. Pędy kwiatonośne ostro
4-kanciaste, tylko na kantach pokryte
krótkimi, zagiętymi włosami; liście
eliptyczne, długości 5-18 mm, nagie,
cienkie; kwiatostan główkowaty lub
wydłużony i przerywany; korona mała,
długości do 6 mm. Rośnie w widnych
lasach, na łąkach, przydrożach; u nas
bardzo pospolita od niżu po regiel dolny.
Kwitnie
V-X.
2.
występuje
na
suchych łąkach i przydrożach. Również
miododajna, ale w mniejszym stopniu niż
macierzanka piaskowa.] – hegyi kakukkfű
(Thymus pulegioides)
macierzyński, -a, -ie [właściwy matce; matczyny]
– anyai, anyamacierzyństwo [bycie matką i związane z tym
uczucia, doznania, powinności] – anyaság,
terhesség (a nő akkor terhes, ha méhében
magzat fejlődik)
Stanisław Wyspiański (Kraków 1869 - Kraków 1907);
Macierzyństwo 1902. Pastel. 62 x 46,5 cm.
Muzeum Narodowe, Warszawa.
macierzysty, -a, -e [1. taki, z którym ktoś jest
związany urodzeniem, pochodzeniem lub
przynależnością; 2. taki, od którego coś
bierze początek; 3. taki, z którym ktoś jest
-
Wersja 01 01 2017.
związany pochodzeniem, przynależnością
itp.] – anya-; törzsmacierzysty port – hazai kikötő
Macintosh (dla nowszych modeli przyjmuje się
nazwę Mac) [komputer osobisty firmy
Apple, rynkowy następca komputera o
nazwie Lisa.] – Apple Macintosh
számítógépek (iMac, MacBook, MacBook
Pro, Mac Pro)
maciora [samica świni lub dzika] – koca,
anyakoca, anyasertés, anyadisznó; emse
maciorka [1. zdrobnienie od: maciora 2. samica
owcy] – anyajuh
maciupeńki, -a, -ie; maciupki, -a, -ie [nieduży,
malutki] – pici, pirinyó, csöpp; icipici;
parányi
macka [1. kurczliwy wyrostek u wodnych
zwierząt bezkręgowych, np. u pierścienic i
jamochłonów, służący im jako narząd
dotykowy i chwytny; 2. ostro zakończony
pręt służący saperom do badania
zaminowanego terenu] – csáp, tapogató
macki [czyjeś rozległe wpływy, zwłaszcza
organizacji przestępczej] – csáp, tapogató,
kar
macki polipa – a polip karjai
mackintosh, makintosz [wym. mäkntosz] [lekka
tkanina nieprzemakalna do szycia
płaszczów, kurtek itp.; płaszcz z tej
tkaniny; od nazwiska chemika i wynalazcy
szkockiego Charlesa Mackintosha (17661843)] – (ang.) mackintosh; esőkabát
Macloch (z niem. Mäuseloch) [Tak w
staropolszczyźnie nazywano niekiedy:
wydrążenie, szparę, szczelinę, rozpadlinę,
dziurę, jaskinię, pieczarę w skale, norę w
ziemi, framugę, niszę, kozub, wnękę w
murze. W przenośni mówiono i o mózgu
ludzkim, że ma swe maclochy.] – (daw.)
vájat, hézag, nyílás, rés, repedés, hasadék;
barlang, sziklaüreg
macocha [żona ojca w stosunku do jego dzieci z
wcześniejszego małżeństwa] – mostoha,
mostohaanya
macoszka [1. zdrobnienie od: macocha; 2.
popularna
roślina
stosowana
w
zielarstwie; bratek; fiołek trójbarwny] –
mostonya anyuka; (növ.) árvácska
macoszki [bratki] – (növ.) árvácska
3343
macoszy, -a, -e [przymiotnik od: macocha] –
mostoha- (po macoszemu: mostohán,
kegyetlenül)
macoszyn – (ritka) mostohaMacoszyn [Macoszyn Wielki i Macoszyn Mały,
wieś powiatu włodawskiego] – Macoszyn
Macoszyn Duży [wieś w Polsce położona w
województwie lubelskim, w powiecie
włodawskim, w gminie Wola Uhruska.
Często znany także pod nazwą Macoszyn
Wielki.] – Macoszyn Duży (lengyel földrajzi
név)
Macoszyn Mały [wieś w Polsce położona w
województwie lubelskim, w powiecie
włodawskim, w gminie Hańsk] – Macoszyn
Mały (lengyel földrajzi név)
macoszyn majątek – mostohaszülőktől örökölt
birtok
macoszyny, -a, -e – mostoha-
macramé
macramé [Jedna z najstarszych technik dziania.
Najczęściej wykorzystywana do takich
materiałów jak bawełna, len, wełna, różne
kordy itp. Jest wykorzystywana do
dekoracji lub akcesoriów dekoracyjnych
(bransolety, paski itp.).] – makramé [1. Az
egyik legősibb, valószínűleg arab eredetű
kelmeképzési technika:
fonalak kézi
csomózással
létrehozott,
csipkeszerű
hálózata. Ókori eredetű, Európába már
-
Wersja 01 01 2017.
közvetítéssel jutott el (legszebb példái a 15.16. századi Itáliából és Spanyolországból
származnak). Készítéséhez leggyakrabban
pamut-, len- és gyapjúfonalat, sokszor színes
és aranyozott fonalat használtak. Mai
változatait
dekorációs
anyagként
és
ruhadíszítésre
használják.
2.
A
köplicsipkéhez hasonló, de durvább hatású,
csomózott
csipke.
Leggyakrabban
a
folklóröltözeteken alkalmazzák.]
maczać [zanurzać coś w jakimś płynie lub w
czymś sypkim] – áztatni, nedvesíteni,
megnedvesíteni, benedvesíteni, bemártani,
belemártani, mártogatni
maczać pióro w atramencie – a tollat a tintába
mártani v. mártogatni
maczać palce w czym [brać w czymś udział; być
za coś odpowiedzialnym] – (átv.) beleártani
magát vmibe
maczać ręce w czym – (átv.) benne van a keze
vmiben
maczać (w czym) palce – [bemártani az ujjakat
(vmibe)] beártja magát, beleavatkozni
(vmibe)
maczać w ciemnej czekoladzie – sötét
csokoládéba v. étcsokoládéba mártogatni
maczać w czym palce – benne van a keze vmiben;
ludas vmiben
maczać w czym ręce – részt vesz vmiben;
beleavatkozik vmibe; benne van a keze
vmiben
maczanie – bemártás, belemártás; áztatás, beáztatás
maczek [1. zdr. od mak; 2. drobne, gęste pismo]
– mákszem, (növény) bujdosó mák; (átv.)
apró betűk
maczek kalifornijski [eszolcja kalifornijska,
pozłotka]
–
kaliforniai
kakukkmák
(Eschscholzia californica)
maczkiem pisać – nagyon apró betűkkel,
gyöngybetűkkel
írni;
(nyomdászat)
mákostészta
Maczek kalifornijski (Eschscholtzia californica
CHAM.) – Kaliforniai mák (Eschscholtzia)
maczeta [1. długi nóż o wygiętym ostrzu,
używany do cięcia trzciny cukrowej i
wyrąbywania
ścieżek
w
gęstych
tropikalnych lasach; 2. rodzaj długiego
noża używanego w Ameryce Płd. do
wyrąbywania ścieżek w tropikalnej
dżungli, a także na plantacjach do
ścinania trzciny cukrowej. Maczeta w XIX
wieku w Gwatemali służyła również do
wykonywania dekapitacji sądowej.] –
machete (rövid nyelű cukornádtartó kés)
3344
maczuga, maczugi [1. najstarsza broń obuchowa
w postaci pałki z grubym końcem
nabijanym ostrymi kamieniami lub
kawałkami
metalu;
2. przybór
gimnastyczny w kształcie pałki; 3. smukła
skała, węższa u nasady, szersza u góry; 4.
jedna z najstarszych broni obuchowych
czy broni w ogóle; znana była od paleolitu,
rozpowszechniona
na
wszystkich
kontynentach zamieszkiwanych przez
człowieka; 5. (rum.), prawdopodobnie
najstarszy rodzaj broni obuchowej w
postaci pałki grubszej na jednym końcu,
często wybijanej
kolcami,
ostrymi
kamieniami, metalowymi bolcami. Ł.
Gołębiowski w książce "Lud polski" z
1830,
tak
opisuje
strój
szlachty
zagonowej: "Albowiem jej kapota lub (...)
bekiesza, najczęściej popielata (...),
czerwony pas, szabla, a w jej niedostatku
nasiekiwana pałka."] – buzogány, bunkó,
bunkósbot; husáng, furkó
Maczuga bojowa z XVIII wieku
Maczuga skalna [rodzaj skalicy (skałki) o
kształcie przypominającym maczugę,
smuklejsza forma grzyba skalnego.
Najbardziej znana tego typu formacja w
Polsce to Maczuga Herkulesa w Pieskowej
Skale.] – Maczuga-szikla (képződmény)
Kształt maczugowy skały
-
Wersja 01 01 2017.
maczugowy, -a, -e [przymiotnik od: maczuga] –
buzogányos, bunkós
mać (dawno matka) – (dawno) anya
mać [słowo występujące w przekleństwach "kurwa mać", "psia mać", "job twoju
mać" i "taka ich mać"] – „anyád”
mada [żyzna gleba powstała z osadów
rzecznych] – folyami iszap; agyagos talaj
Madagaskar (malg. Madagasikara, franc.
Madagascar, ang. Madagascar; Republika
Madagaskaru
Repoblikan'I
Madagasikara, République de Madagascar,
Republic of Madagascar) [państwo
położone na wyspie Madagaskar w
zachodniej części Oceanu Indyjskiego, u
południowo-wschodnich wybrzeży Afryki.
Madagaskar jest czwartą co do wielkości
wyspą na świecie.] – Madagaszkár,
Madagaszkári Köztársaság (régebbi nevén
Malagaszi Köztársaság) [egy szigetország az
Indiai-óceánban, Afrika délkeleti partjainál.
A fő sziget a negyedik legnagyobb sziget a
világon.]
Madaj (moje miary) [syn Jafeta. Dał początek
narodowi Medów. Jego braćmi są: Gomer,
Magog, Jawan, Tubal, Meszek i Tkas.] –
MADAI (a közepe, a középső) [Jáfet fia
(1Móz 10,2; 1Krón 1,5). Jelenti a médeket is
(Ézs 21,2).]
Madame (Mme) [1. pani – zwrot grzecznościowy
używany we Francji w stosunku do
zamężnych kobiet; 2. daw. nauczycielka
lub guwernantka będąca Francuzką] –
(fr.) madame; asszony, asszonyom; a férjes
asszonyok s általában asszonykorban lévő
nők megszólítása
Madan, Medan (kłótnia) * Ketury i Abrahama
synowie – MÉDÁN (civódás, pörlekedés,
ítélet, bíró) [Ábrahám fia második
feleségétől, Keturától (1Móz 25,2; 1Krón
1,32)]
madejowe łoże [1. w bajkach: łoże nabite nożami
i kolcami, przygotowane w piekle dla
rozbójnika Madeja; 2. żart. niewygodne
łóżko] – kínpad, deres; kényelmetlen ágy
Madera [oficjalnie Region Autonomiczny
Madery (port. Madeira), niezależne
politycznie
i
posiadające
odrębną
administrację terytorium portugalskie.] –
Madeira [a vulkáni eredetű Madeira-szigetek
legnagyobbika
az
Atlanti-óceánban,
Lisszabontól 978 km-re. Az Afrikai lemezen
fekszik, de Porto Santóval együtt politikailag
és kulturálisan Európához tartozik, mint
Portugália autonóm régiója.]
madera [1. mocne wino portugalskie; 2. sos do
mięsa zaprawiony tym winem; 3. cienka,
3345
impregnowana tkanina bawełniana z
połyskiem] – i (wino) madeira, madeira-bor
(erős, ilatos csemegebor; Madeira atlantióceáni portugál sziget nevéből); ii madera,
madeira (egyfajta lyukacsos hímzés, az így
készült kelme) [1. madeira hímzés: lyukacsos
hímzés finom batisztban; 2. teljes felületén
vagy bordürösen egyik vagy mindkét szélén
ma már géppel hímzett, jellemzően fehér,
áttört mintájú batiszt. Nevét Madeira
portugál
szigetről
kapta,
ahol
háziiparszerűen, eredendően kézzel varrták.
A lakberendezésben könnyű függönyök vagy
különleges ágyneműk anyaga lehet.]
MADERA
Madian (hebr.: Midian) [kraj arabski] – (bibl.)
Midián
Madianici [szczep arabski, zamieszkały na
wschód od Morza Czerwonego w płn.zach. Arabii.] * Midian – (bibl.) midiániták
-
Wersja 01 01 2017.
stosowanie nierównomiernej przędzy.
Stosowana na damskie sukienki i bluzki.
Nazwa pochodzi od Indyjskiego miasta
Madras, gdzie pierwotnie produkowano
ten typ tkaniny.] – madrasz [1. Eredetileg
mintás, félselyem (a láncfonal selyem, a
vetülékfonal pamut) szövet, amely a
beidermeier korának ruháin volt divatos
1825 után. Ma egy tömör káróminta
elnevezése, általában pamutszöveten. 1930
után terjedt el széles körben a férfidivatban;
ma is kedvelt a szabadidő-ruházatban. Az
elnevezés a kelet-indiai Madrasz város
nevéből származik. 2. Egyenetlen fonalakból
készült könnyű, ritka szövésű, vászonkötésű,
pamut típusú szövet. Női nyári ruhák, blúzok
alapanyaga. Nevét az indiai Madras
városáról kapta, ahol eredetileg készítették.
3. Indiai eredetű, kockás mintával a
szivárvány minden színében tarkánszőtt
pamutkelme. Nevét Madrasz államról kapta,
ahol készítése háziiparból fejlődött iparággá.
Legkönnyebben
szinvilága
alapján
azonosítható: a klasszikus madraszban
ugyanis bármilyen szín előfordulhat, kivéve
a fehér.]
Madonna [1. Madonna: Matka Boska; też: jej
wyobrażenie w sztuce; 2. kobieta o
subtelnej, uduchowionej urodzie] – mea
domina: úrnőm; (ol.) Miasszonyunk; Mária
neve a római katolikus egyházban; Madonna
(úrnőm),
a
nők
megszólítása
Olaszországban; (egyház) Szűz Máriának a
katolikus egyház kultuszában használatos
neve; (művészet) Szűz Máriát és a gyermek
Jézust ábrázoló festmény v. szobor
Warner Sallman - Madonna and Child
madowy, -a, -e [przymiotnik od: mada] – folyami
iszap-; agyagos talajmadras [1. tkanina bawełniana podobna do
gazy; 2. lekka bawełniana tkanina, która
jest przewiewna i porowata; o płóciennym
splocie i charakterystyczna poprzez
Madras-Karo – 1. Madras-Karo; nagyarányú káró,
sokszínű, fehér nélkül. [A tipikus
rendszertelen karakter a hosszanti és
keresztirányban különböző színekből és
vonalakból alakul ki.]; 2. Madras-kocka
[Fehér
alap
nélküli,
nagyméretű,
szabálytalan kockaminta, amelyet tarkán
szőtt pamutanyagokon használnak. A színek
és a csíkok láncfonal irányban hangsúlyosan
eltérnek a vetülékirányú színektől és
csíkoktól. A név az indiai Madras régióból
ered.]
3346
Madras-Karo
madrasa, medresa [szkoła muzułmańska] –
(arab) medresze [török főiskola, többnyire a
dzsámihoz tartozóan]
madrepora,
madreporowiec
[koralowiec
sześciopromienny żyjący w morzach
podzwrotnikowych] – (ol.) madrepóra;
korallféleség (a forró égövi tengerekben
zátonyszerű telepeken élő erős mészvázas
tömlőbelű)
madreporowy, -a, -e [koral madreporowy koralowiec
sześciopromienny
o
masywnym szkielecie wapiennym, biorący
udział w tworzeniu raf i wysp koralowych;
madrepora, madreporowiec] – (ol.)
madrepóramadrycki, -a, -ie [przymiotnik od: Madryt
(stolica Hiszpanii)] – madridi
madrygalista
[twórca
lub
wykonawca
madrygałów]
–
madrigálszerző,
madrigálénekes
madrygał (z włosk. madrigale) [1. wł. madrigale
'jw.'; w dawn. poezji wł.: poemat
sielankowy; st.wł. (XIV w.) forma
wielogłosowej świeckiej pieśni zwrotkowej
o treści satyrycznej a. miłosnej (od XVI w.
przeniesiona do muz. kośc.); krótki wiersz
opiewający w sposób wyszukany, dworski,
zalety jakiejś osoby; 2. wokalna forma
muzyczna - jest to utwór wokalny
wielogłosowy zwykle poruszający treści o
tematyce świeckiej, w charakterze
sielankowym. Popularny w okresie XIVXVI wieku. Charakterystyczne dla motetu
jest to, iż reprezentuje on formę
całkowicie przeimitowaną - co oznacza, że
tekst poetycki determinuje strukturę
-
Wersja 01 01 2017.
muzyczną. 3. Tak zwano utwory
poetyczne zwykle lekkiej treści, krótkie i o
niewielkiej ilości rymów.] – (ol.-fr.)
madrigál
[(irodalom)
meghatározott
rímképletű, rövid, enyelgő, szerelmi (később
tanító v. szatírikus) költemény; olasz és
francia váltakozó vers, 7-11 soros
versszakaszokkal, rendszerint csattanóval
végződik; (zene) több szólamú, kis
énekegyüttesre írt rövid dal]; (átv.) keresett,
gáláns beszéd
Madryt (hiszp. Madrid) [stolica Hispanii,
położony w środkowej części kraju u
podnóża Sierra de Guadarrama (Wyżyna
Kastylijska) nad rzeką Manzanares.] –
Madrid [Spanyolország fővárosa és az
azonos nevű tartomány székhelye]
Madzia – a Magda beceneve
Madziar
[Węgier
(obywatel
Węgier)],
Madziarka – magyar (ffi/nő)
madziarski, -a, -ie [węgierski] – magyar
madziarszczyna [węgierszczyna] – magyarság,
magyarosság
madziaryzacja [1. proces asymilowania się
ludności niemadziarskiej do narodowości
węgierskiej; 2. narzucanie wpływów
madziarskich (węgierskich) w zakresie
polityki, kultury, oświaty; 3. podleganie
tym wpływom] – magyarosítás
madziaryzm [zob. hungaryzm] – magyarosság,
hungarizmus
madziaryzować – magyarosítani
madziaryzować się – elmagyarosodni
madziaryzowanie – magyarosítás
madziubdzi – apró, pici, csöpp, pirinyó
maestoso [wym. maestozo] [1. muz. poważnie,
majestatycznie,
triumfalnie;
2.
majestatycznie;
jest
to
określenie
wykonawcze,
często
połączone
z
określeniem wolnego tempa (np. andante
maestoso)] – (ol.) maestoso; (zene)
emelkedetten, méltósággal (adandó elő);
méltóságteljesen
maestria [mistrzostwo, artyzm lub biegłość w
czymś] – mesterségbeli tudás, nagy
művészet
maestro [tytuł wyrażający uznanie dla kunsztu
muzycznego kompozytora, dyrygenta lub
wykonawcy; też: osoba tak tytułowana] –
(ol.) maestro, mester; művészek megtisztelő
megszólítása
mafia [1. organizacja przestępcza mająca
powiązania z władzami i policją; 2. grupa
osób prowadzących wspólne interesy,
nieprzebierających
w
środkach
w
realizowaniu swych zamierzeń; 3. termin
określa zorganizowaną grupę przestępczą
3347
o hierarchijnych strukturach, działającą
według własnego kodeksu moralnego;
Nazwa i korzenie pierwszych organizacji
pochodzą z Sycylii (La Cosa Nostra - wł.
Wspólna Sprawa), skąd wpływy mafii w
XIX wieku rozszerzyły się na całe Włochy,
aż do najwyższych struktur politycznych i
finansowych.] – (arab→ol.) maffia; aljas,
fondorlatos cselszövés; bűnszövetkezet,
főleg a XIX. század eleji sziciliai titkos
társaság
mafijnie – maffiásan
mafijność – maffiaság, maffiás jelleg
mafijny, -a, -e [związany z mafią; mający
charakter mafii] – maffiára vonatkozó, a
maffiára jellemző, maffiamafioso [wym. mafiozo], mafios, mafiozo
[członek mafii] – maffiózó, a maffia tagja
maforion (gr.) [wierzchnia szata, długi kobiecy
szal, sięgający od głowy do stóp. Maforion
Bogurodzicy jest jedną z najważniejszych
relikwii związanych z pamięcią o Niej.
Według tradycji znajdował się w kościele
Blachernai w Konstantynopolu. Na
ikonach Bogurodzica jest przedstawiana
w
maforionie
purpurowego
lub
niebieskiego koloru. Czasem jest on
obrzeżony złotą krajką i ozdobiony
trzema gwiazdami (dwie na ramionach i
jedna nad czołem Maryi).] – (gör.)
Maphorion [Az Istenszülő és a szentek
köpenye]
mag [1. ktoś, kto posiadł wiedzę tajemną i
umiejętność
wywoływania
zjawisk
nadprzyrodzonych;
2. babiloński
lub
chaldejski kapłan zajmujący się magią i
astrologią; 3. w Biblii: mędrzec ze
Wschodu (Mędrcy ze wschodu); w
-
Wersja 01 01 2017.
tradycji apokryficznej: każdy z Trzech
Króli; 4. czyli osoba parająca się magią,
stosuje różnorakie gesty, zaklęcia i inne
czynności rytualne mające dać mu władzę
nad siłami nadnaturalnymi, które według
jego przekonania dadzą mu moc zmiany
rzeczywistości.
Brak
możliwości
stwierdzenia
powiązania
między
zastosowanym środkiem a ewentualnym
efektem powoduje jednak, że skuteczność
działań
magicznych
i
istnienie
postulowanych
przez
nią
sił
nadnaturalnych pozostaje w sferze wiary.]
– (perzsa→görög→lat.) mágus, (tört.) keleti
csillagjós; perzsa pap, aki jóslással,
gyógyítással is foglalkozott; varázsló,
bűvész; (bibl.) MÁGUS [1. keleti csillagjós:
perzsa pap, aki jóslással, gyógyítással és
varázslással is foglalkozott (Mt 2,1-12); 2.
Varázsló is; eredetileg a perzsák egyik
vallási kasztja,
amely asztrológiával
foglalkozott; később az egész Földközitenger mellékén így nevezték általában a
jövendőmondókat és a titkos kultuszok
képviselőit (ApCsel 8,9; 13,6-8); a napkeleti
mágusokról, bölcsekről akik a gyermek
Jézust felkeresték, közelebbit nem tudunk
(Mt 2); talán Arábia déli részéből jöttek.]
magazyn [1. pomieszczenie do przechowywania
towarów, surowców, sprzętu itp.; 2. stała
audycja
radiowa
lub
telewizyjna
poświęcona
jakiejś
dziedzinie;
3. czasopismo ilustrowane; czasopismo
(najczęściej
tygodnik),
będące
uzupełnieniem
codziennych
wydań
określonej gazety, wydawane przez tego
samego wydawcę co gazeta, często
drukowane na lepszym papierze i o
bogatszej zawartości graficznej niż
wydania codzienne, ukazujące się w jeden
z ostatnich dni tygodnia (czw. - sob.) lub
następnego
dnia
ze
względu
na
najważniejsze
wydarzenia
w
skali
tygodnia związane z tematyką gazety
4. duży sklep; 5. zbiór, zapas czegoś;
6. zob. magazynek w zn. 2.; 7. daw.
pracownia i miejsce sprzedaży ubiorów] –
(arab) magazin; raktár, közraktár; tárház;
szalon; szertár; üzlet, áruház; (czasopismo)
magazin, újság; (w rewolwerze) tár,
tölténytár
magazyn amunicji, magazyn amunicyjny –
lőszerraktár
magazyn celny – vámraktár
magazyn centralny – központi raktár
magazyn depozytów – letéti raktár
magazyn detaliczny – kiskereskedelmi raktár
Magazyn dla kobiet – női magazin
3348
magazyn drobnici – darabáru raktár
magazyn dystrybucyjny – elosztó raktár
magazyn główny – főraktár
magazyn handlowy – kereskedelmi raktár
magazyn hurtowy – nagykereskedelmi raktár
magazyn ilustrowany – képes magazin; képeslap,
képes újság
magazyn konfekcji męskiej/damskiej – férfiruha-,
nőiruhaüzlet
magazyn konfekcji młodzieżowej – ifjúsági üzlet
v. áruház
magazyn mody [daw.; zob. dom mody] – divatház
magazyn konsygnacyjny [1. pomieszczenie
służące do czasowego przechowywania
towarów przeznaczonych do sprzedania;
2.
skład
towarów
oddanych
na
przechowanie]
–
bizományi
v.
konszignációs raktár
magazyn konterenów – konténerraktár
magazyn księgarski – könyvraktár
magazyn mód a. mody [daw.; zob. dom mody] –
divatszalon, divatház
magazyn odzieżowy – ruházati bolt
magazyn piwa – hordótároló
magazyn podręczny – kéziraktár
magazyn przygotowaczy – előkészítő raktár
magazyn seksowy – szexmagazin
magazyn tranzytowy – tranzitraktár
magazyn zbożowy – gabonaraktár
magazyn żywnościowy – élelmiszerraktár,
eleségraktár
magazynek
[niewielki
magazyn
do
przechowywania czegoś] – kisújság
magazynek [1. zasobnik na naboje w
wielostrzałowej broni palnej; też: naboje
znajdujące się w tym zasobniku; 2. część
składowa broni palnej służąca za
wewnętrzny zapas naboi, w zależności od
typu broni ma najczęściej formę bębenka
lub prostokątnego pojemnika. Pojemność
waha się od 3 do nawet 100 naboi, w
zależności
od
rodzaju
broni
(szybkostrzelna,
samopowtarzalna,
powtarzalna) oraz rodzaju magazynka. Z
reguły magazynki pudełkowe mają
pojemność od 5 do 32 sztuk amunicji.
Magazynki dyskowe mają około 50 szt., a
bębny mogą mieć do 100 szt.] – (w
rewolwerze) tár, tölténytár
magazynier
[pracownikiem
magazynu],
magazynierka – raktáros, raktárnok (ffi/nő)
magazynować
(magazynuje)
–
raktározni,
elraktározni; tárolni, raktáron tartani;
felraktározni
magazynować coś – tárolni v. raktározni vmit
-
Wersja 01 01 2017.
magazynować zboże – gabonát tárolni
magazynowanie – raktározás, tárolás
magazynowanie towarów – az áruk raktározása v.
tárolása
magazynowy, -a, -e [przymiotnik od: magazyn] –
raktári, áruházi
Magda [zdrobnienie imienia Magdalena.
Występuje
jednak
również
jako
samodzielne imię. Imię pochodzi z języka
hebrajskiego] – Magda
Magda, Magdalenka – a Magdaléna beceneve
Magda, Madzia – Magdi, Magdus
Magdala (wieża) [miasto na zachód od jeziora
Genezaret] – MAGDALA (torony, nagyság)
[Város a Genezáret-tó északnyugati partján,
Tiberiástól 5 km-nyire északra (Mt 15,39);
Mária (3) Magdaléna innét származott.]
Magdalena
[imię
żeńskie
pochodzenia
biblijnego. Wywodzi się od przydomka
Marii Magdaleny, czyli Marii z Magdali,
wioski leżącej w pobliżu Jerozolimy.] –
Magda, Magdaléna [héber eredetű női név.
Jelentése: Magdala városából származó nő.
Magyar alakváltozata: Magdolna. Rokon
nevek: Aléna, Magda], Magdolna
Magdalena [była to także Maria, która
pochodziła z Magdala i ją Pan uwolnił od
siedmiu złych duchów] – Magdalai Mária
(innen a "Magdaléna" = Magdolna
melléknév) [akiből Jézus hét démont űzött ki
(Mk 16,9; Lk 8,2), követte Jézust a sírba
helyezéskor, hogy lássa, hová teszik (Mt
27,61), és elsőként tudta meg, hogy Jézus
feltámadott (Mt 28,1-8; Mk 16,9; Jn 20,1.1118).]
Magdeburg (dolnniem. Meideborg, pol. hist.
Dziewin) [miasto w Niemczech, stolica
kraju związkowego Saksonia-Anhalt.
Miasto na prawach powiatu. Magdeburg
jest
siedzibą
zarówno
biskupstwa
ewangelickiego, jak i katolickiego.
Działają tu dwie uczelnie wyższe:
Uniwersytet Otto-von-Guericke i Wyższa
Szkoła Magdeburg – Stendal. W roku
2005 Magdeburg obchodził 1200 lat swego
istnienia.]
–
Magdeburg
[város
Németországban, Szász-Anhalt szövetségi
tartomány fővárosa]
magdeburski, -a, -ie [przymiotnik od:
Magdeburg] – magdeburgi
magdeburskie prawo; prawo magdeburskie
(prawo niemieckie; łac. Ius municipale
magdeburgense, niem. Magdeburger Recht)
[prawo miejskie wzorowane na prawie
miasta Magdeburga. Prawo niemieckie –
termin powstały w początkach XIII w. na
Śląsku i Morawach początkowo jako
3349
prawo napływającej ludności, a następnie
jako wzór przy organizacji samorządowej
w miastach i lokacji polskich wsi. Prawo
magdeburskie składało się, dla ujęcia
całości życia prawnego, z dwu spisów
prawa tj. obszerniejszego i bardziej
wszechstronnego Zwierciadła Saskiego
(łac. Speculum Saxonum) oraz prawa
posiłkowego Weichbild dla miast. W
kolejnych stuleciach prawo magdeburskie,
lub tzw. magdeburgia, stały się synonimem
prawa miejskiego.] – magdeburgi jog [Az
un. magdeburgi jogok e település révén
terjedtek el egész Európában. Ezek a szabad
polgárság, az önigazgatás (önkormányzat), a
heti piac, és az évi vásárok tartásának joga, s
számtalan egyéb előny.]
maggiore (wł.; fr. majeur) [tryb durowy, dur;
określenie to jest stosowane w nutach,
odnosi się ono do części lub odcinków
utworu utrzymanych w równoległej
tonacji durowej (np. w wariacjach,
tańcach, w części środkowej scherzu - w
tzw. trio, w marszu, w menuecie itp.),
podczas gdy główna tonacja utworu jest
molowa. Zob. też minore] – (ol.) maggiore;
dúr (hangnem) (zene)
magia [1. ogół wierzeń i praktyk opartych na
przekonaniu
o
istnieniu
mocy
nadprzyrodzonych,
które
można
opanować i wywoływać za pomocą zaklęć,
obrzędów i czarów; 2. niezwykła siła
oddziaływania;
3. zniewalający
urok
jakichś miejsc lub osób; 4. to praktyki
wpływania
na
ludzi,
przedmioty,
zdarzenia czy zjawiska fizyczne za
pomocą środków okulystycznych i
paranormalnych, a więc zasadniczo nie
poddających się weryfikacji za pomocą
metody
naukowej,
kolidujących
z
podejściem racjonalistycznym. - Powyższe
określenia mogą również odnosić się do
praktyk stosowanych przez kogoś w celu
posłużenia się wspomnianym wpływem,
oraz do wierzeń, które wyjaśniają
rozliczne zdarzenia i zjawiska w obrębie
magii.] – (perzsa→görög) mágia; varázslat,
varázslás,
boszorkányság;
bűvészet,
szemfényvesztés,
bűbájosság;
babonás
cselekmények összessége [a mágia bizonyos
igék ráolvasása vagy jelképes cselekedetek
által akarja a sorsot befolyásolni]
magia sympatetyczna [ta bazuje na zasadzie, że
podobne wywołuje podobne, magia
przenośna bazuje na założeniu, że rzeczy
pozostające raz ze sobą w kontakcie nawet
po
rozdzieleniu
będą
na
siebie
oddziaływać] - szimpatetikus mágia: az a
hit, mely szerint egy állat vagy ember
-
Wersja 01 01 2017.
lerajzolásával bizonyos hatalom szerezhető
az ábrázolás tárgya fölött. Ezzel az elmélettel
igyekeztek megmagyarázni az őskőkori
művészet bizonyos sajátosságait. A ma élő
természeti népek például egy állat alakját a
homokba rajzolják, és a vadászat előtt
szertartások
keretében
lándzsáikat
beledöfik.]
magicznie – varázslattal, mágikusan
magiczność – bűvészet, varázslat, mágiaszerűség,
boszorkányság
magiczny, -a, -e [związany z magią;
czarodziejski,
tajemniczy]
–
(perzsa→görög) mágikus; bűvös, varázsos,
varázslatos; boszorkányos, ördöngős
magiczna siła – mágikus erő v. hatalom
magiczne obrządki – mágikus rítusok; szertartások
magiczne słowo – bűvös szó
Magiedon albo Megiddo [miejsce wojsk] – (bibl.)
MEGIDDÓ (csapatok helye, tömegek,
seregek tábora; magasztosság)
magiel [1. urządzenie do wygładzania wypranej i
wysuszonej bielizny; 2. pomieszczenie lub
zakład usługowy, w którym odbywa się
maglowanie bielizny; 3. pot. ścisk, tłok;
4. pot. szczegółowe przepytywanie, np. na
egzaminie lub w sądzie] – (maglownia)
mángorló; (átv.) szorítás, nyomás, szorongás
magiel elektryczny – villanymángorló
magiera, magierka, madziarka, batorówka [1. w
Polsce XVI-XVII w. - czapka węg. z
grubego sukna, bez daszka, o główce
płaskiej, okrągłej a. kwadratowej,
obszytej barankiem, zazw. ozdobiona kitą,
piórkiem a. barwnymi sznurkami; 2. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) czapka
węgierska, zwana niekiedy w późniejszych
czasach
batorówką,
za
jeden
z
przedniejszych ubiorów poczytywana,
skoro Rysiński w przypowieściach swoich
za Zygmunta III powiada: „Koń turek,
chłop mazurek, czapka magierka, szabla
węgierka.” Na magierce noszono pióro i
dlatego Klonowicz mówi o „magierce
zuchwałej.”
Magierki
sprowadzano
kopami do Litwy albo miękki a gruby
materjał, z którego je robiono (Vol. leg.
IV, fol. 360 r. 1650). Dowodem sprawności
rycerskiej było podjąć z konia kopją
magierkę z ziemi. Magierka stała się w
Polsce strojem popularnym za St.
Batorego. 3. zwana też "żarnami",
"batorówką",
"madziarką".
Tzw.
"czapka węgierska". Była to okrągła lub
czworokątna czapka pozbawiona daszka,
o główce płaskiej, okrągłej bądź
kwadratowej wykonana z grubego sukna i
3350
obszyta tzw. "barankiem". Magierkę
robiono także na drutach z kremowej
wełny. Magierki różniły się wyglądem
oraz kolorem w zależności od regionu
Polski. Zazwyczaj ozdabiano ją kitą,
piórkiem,
barwnymi
sznurkami
i
pomponami.
Magierki
stały
się
składnikiem polskich strojów ludowych w
różnych regionach Polski. Nazwa czapki "magierka" pochodzi z Węgier od
węgierskiego "Magyar" (węg. Węgry) tzw.
czapka węgierska. W XVI i XVII wieku
upowszechniła się w Polsce za czasów
panowania Stefana Batorego stając się
tradycyjnym ogólnopolskim nakryciem
głowy na zimę noszonym do stroju
ludowego. 3. czapka węgierska z grubego
sukna rozpowszechniona w dawnej
Polsce; 4. czapka węgierska z grubego
sukna rozpowszechniona w dawnej
Polsce] – (daw) magyar sapka
magiera
Magierka (magyar sapka)
-
Wersja 01 01 2017.
[1. człowiek
pokazujący
sztuki
zręcznościowe; 2. pot. człowiek zręczny i
sprytny]
–
bűvész,
varázsló,
szemfényvesztő; arg. alak, pasas, pasi, pali
magister (mgr.) [1. tytuł otrzymywany po
ukończeniu studiów wyższych oraz po
napisaniu pracy naukowej i jej obronie;
też: osoba mająca ten tytuł; 2. farmaceuta
pracujący w aptece; 3. w średniowieczu:
wykładowca nauk wyzwolonych; 4. w
starożytnym Rzymie: tytuł niektórych
urzędników; 5. (z łac. nauczyciel), mgr,
tytuł zawodowy nadawany przez wyższe
uczelnie po ukończeniu studiów drugiego
stopnia (dawniej: magisterskich studiów
uzupełniających),
a
w
przypadku
niektórych kierunków (farmacja, prawo,
psychologia) - studiów jednolitych
drugiego stopnia (dawniej: studiów
jednolitych
magisterskich)
oraz
wcześniejszym złożeniu i obronie pracy
magisterskiej. 6. nauczyciel, mistrz] – (lat.)
magiszter
(legalacsonyabb
egyetemi
végzettséget jelző cím); mester, tanító, tanár;
tudós; tudományos fokozat; (hist.) egyházi
lovagrend
nagymestere
(mester,
nagymester); (med.) patikus
magister artium [Magister Artium i Filozofji
Doktor] – magister artium; a tudományok
mestere, a középkorban előadó az egyetem
filozófiai karán.
magik
magister dixit [nauczyciel tak powiedział] –
magister dixit; a mester mondta
magister farmacji – gyógyszerészet magisztere;
gyógyszerészmester
magister filizofii – a filozófia magistere
magister kleryków (łac. magister spiritus,
spiritualis), zw. też prefektem kleryków
[zakonnik wyznaczony do kontynuowania
formacji zakonnej młodych profesów] klerikus magiszter (lat. magister spiritus,
spirituális) [másképpen a klerikusok prefektusa,
a kispapok képzésének folytatásával megbízott
szerzetes]
magister praw – a jogtudományok magistere
magisterium [1. tytuł magistra; 2. egzamin
uprawniający do otrzymania tego tytułu;
3.
oficjalne
stanowisko
Kościoła
katolickiego w sprawach wiary, nauczanie
w sprawach wiary] – a mester címe;
mestervizsga; magisterium, magisztérium;
egyházi tanítói hivatal a rk. egyházban
magisterka [pot.
praca magisterska] –
szakdolgozat
magisterski, -a, -ie – magisteri, magiszteri
magistracki, -a, -ie [związany z magistratem] –
városi, tanácsi
3351
magistrala [1. główny szlak komunikacyjny lub
transportowy; 2. główny przewód jakiejś
instalacji; 3. wewnętrzna ścieżka, po
której przesyłane są sygnały z jednej
części komputera do innej; 4. to zespół
linii oraz układów przełączających
służących do przesyłania sygnałów między
połączonymi
urządzeniami.
W
komputerach jest rodzajem "autostrady",
którą dane przenoszą się pomiędzy
poszczególnymi elementami komputera.] –
főútvonal
magistrala [jest to linia kolejowa o dużym
natężeniu przewozów pasażerskich i
towarowych. Jedną z najważniejszych linii
magistralnych w Polsce jest Centralna
Magistrala
Kolejowa
(CMK),
przebiegająca z Zawiercia, przez Opoczno
do Grodziska Maz. (niedaleko Warszawy)
- a więc w kierunku północ-południe. Oraz
Podsudecka Magistrala Kolejowa (PMK),
przebiegająca z Legnicy przez Jaworzynę
Śląską, Kamieniec Ząbkowicki i Nysę do
Kędzierzyna-Koźla,
tym
razem
w
kierunku połudnowym.] – vasúti fővonal
magistrala – linia kolejowa
magistralny, -a, -e – (lat.) magisztrális, nagyszerű,
mesteri; a magisztrátushoz, a városi
tanácshoz
tartozó,
vele
kapcsolatos;
fővezetéki, fővonali
magistrat [1. daw. «organ wykonawczy władz
miejskich; też: siedziba tego organu; 2.
termin używany na określenie organu
wykonawczego samorządu terytorialnego
w miastach. Przewodniczącym magistratu
jest burmistrz lub (w większych miastach)
prezydent miasta, a w jego skład wchodzą
ponadto
wiceburmistrzowie
(wiceprezydenci miast) i członkowie
zarządu
jako
ławnicy.
Magistrat
powoływany jest przez radę miasta; 3. (u
Zygmunta Glogera) stara nazwa władzy
zarządzającej miastem. Za doby Piastów
najwyższą władzę sądową z ramienia
panującego sprawował w każdem mieście
-
Wersja 01 01 2017.
wójt (advocatus). Po wójcie następował
burmistrz jako przewodniczący rajcom,
wybierany przez obywateli miejskich z ich
grona. Po rozmaitych miastach różne
później bywały obyczaje. Gdzie toczono
walki wyborcze zbyt zacięte przy obiorze
burmistrza, tam król dozwalał wybierać
po dwuch burmistrzów, którzy kolejno
urzędowali. Magistrat oprócz rajców
miewał ku pomocy swojej urzędników
wybieranych zwykle z pośród mieszczan,
np. syndyków, szafarzy (którzy rządzili
wsiami,
do
miasta
należącemi),
notarjuszów, poborców podatkowych,
prokuratorów czyli obrońców sądowych,
kontrrejestrantów
(do
rewizyi
rachunków), geometrów, budowniczych,
panów wodnych. W dzień pełniła służbę
przy magistracie milicja miejska czyli
milicjanci lub pachołkowie. W nocy
obchodzili miasto stróże, śpiewając co
godzina i odzywając się grzechotkami,
uzbrojeni w halabardy.] – (lat.)
magisztárus; (tört.) magas állami hivatal, ill.
ilyen hivatalt viselő férfiak a régi Rómában;
elöljáróság, városi elöljáróság v. hatóság,
tanács; város-, városháza; hatóság
Magistratum legem esse loquentem, legem autem
mutum magistratum (recte dici potest) - (Z
całą słusznością można powiedzieć, że)
[urzędnik
jest
mówiącą
ustawą
(mówiącym prawem), ustawa (prawo) zaś
niemym
urzędnikiem.]
—
(lat.)
Magistratum legem esse loquentem, legem
autem mutum magistratum; a tisztségviselő
nem más, mint beszélő törvény, a törvény
pedig nem más, mint néma tisztségviselő
[Marcus Tullius Cicero: A törvények.]
maglarnia [dział fabryki włókienniczej, gdzie
apreturuje się tkaniny; maglownia] –
mángorló műhely
maglarski, -a, -ie – mángorló, mángorlómaglarz [właściciel bądź pracownik magla],
maglarka – mángorló (ffi/nő)
maglować [1. wałkować, wygładzać bieliznę w
maglu; 2. pot. usilnie kogoś wypytywać o
coś; 3. pot. uparcie powracać do tej samej
sprawy, szczegółowo, do znudzenia
omawiać coś; 4. prasować, wygładzać w
maglu lub ręczną maglownicą bieliznę,
tkaniny; 2. a) a) usilnie kogoś wypytywać
o coś, zanudzać, męczyć pytaniami; b)
uparcie powracać do tej samej sprawy,
powtarzać ciągle jedno i to samo] –
mángorolni; (átv.) leitatni (vkit)
maglować co czym – mángorolni vmit vmivel
maglować kogo – (átv.) verni, gyűrni, páholni vkit;
vallomást próbál kicsikarni vkiből
3352
maglować skórę – kicserzi a bőrét vkinek,
elpáholni vkit
maglowanie – mángorlás
maglownia – mángorló terem v. üzem; nagy
mángorló
maglownica [1. mały domowy magiel; 2. część
magla suwająca się po wałkach z bielizną;
3. deszczułka z poprzecznymi karbami do
ręcznego maglowania] – mángorlógép;
mángorló
maglownik [część magla, wałek, na który się
nawija bieliznę do maglowania] –
mángorló posztó v. pokróc
magma [1. ciekła, gorąca masa powstająca w
wyniku topnienia skał w głębi ziemi i
wydobywająca się na powierzchnię w
postaci lawy; 2. coś, co nie ma wyraźnego
kształtu lub nie zawiera w sobie żadnej
istotnej treści] – (gör.) magma; (földtan) a
föld belsejének tűzhányók kitörésekor
felszínre kerülő izzó, folyós anyaga; a
vulkáni kőzetek alapanyaga
magmowy, -a, -e [przymiotnik od: magma] –
magmás, magmaMagna bestia [Tak nazywano potężną pieczeń z
łosia, podawaną nieraz w domach
możnych.] – (dawno) nagy jávorszarvas
pecsenye
Magna culpa dolus est [1. grube niedbalstwo
podobne jest zamiarowi (złemu); 2. grube
niedbalstwo równoważy zły zamiar;
ciężka wina jest podstępem.] – (lat.) Magna
culpa dolus est (Dig. L. k. 16. t. 226. fr.); a
nagy gondatlanság hasonlít a rossz
szándékhoz; a csalás súlyos vétek
Magna neglegentia culpa est, magna culpa dolus
est [grube niedbalstwo jest winą, gruba
wina równa się podstępowi] – (lat.) Magna
neglegentia culpa est, magna culpa dolus
est; a nagy hanyagság vétség, súlyos vétek
csalás
magnacki, -a, -ie [związany z magnatem] –
mágnás-, főúri; nagyúri
magnacka posiadłość – főúti birtok
magnalium [stop aluminium z magnezem,
czasami z dodatkiem miedzi, odporny na
korozję] – magnalium [magnéziumalumínium ötvözet (a két fém nevének
összevonásából)]
magnat [1. w dawnej Polsce: szlachcic
posiadający wielki majątek i wywodzący
się z arystokratycznego rodu; 2. właściciel
potężnego przedsiębiorstwa, kontrolujący
znaczną część rynku w danej branży; 3.
możnowładca; bogaty arystokrata; przen.
jeden z największych kapitalistów w
-
Wersja 01 01 2017.
jakiejś dziedzinie przemysłu, handlu,
finansów itd. (np. m. filmowy, naftowy); 4.
(łac. magnus - wielki) - możnowładca,
arystokrata. W klasycznym znaczeniu
członek jednego z rodów magnackich
(magnaterii: książąt, hrabiów, baronów
lub margrabiów), dziedzic tytułów i
majątku. Nieliczni szlachcice, zwani
magnatami, posiadali olbrzymie majątki,
liczące wiele folwarków i tysiące
poddanych. Posiadali własne miasta,
kilkadziesiąt wsi oraz własne wojsko, ale
mieli takie same prawa polityczne jak
pozostała część szlachty. - Współcześnie
określenie to stosowane jest także wobec
członków
rodzin
największych
kapitalistów w przemyśle, bankowości,
handlu itd. (np. magnat naftowy i
finansowy – John Rockefeller, stalowy –
Alfred Krupp; tacy magnaci nazywani są
np. po angielsku - tycoon albo business
magnate).] – (lat.) mágnás, főúr, feudális
nagybirtokos, főnemes; (átv.) nagytőkés
magnat finansowy – pénzmágnás
magnateria [1. warstwa społeczna, do której
należeli magnaci; 2. ogół rodów
magnackich,
możnowładztwo,
arystokracja, bogacze]– mágnások, főurak,
főúri rend
magnateria polska [najwyższa warstwa szlachty
w Rzeczypospolitej Korony Królestwa
Polskiego
i
Wielkiego
Księstwa
Litewskiego,
odpowiadająca
średniowiecznemu
możnowładztwu
i
spełniająca rolę arystokracji.] – lengyel
főrend; lengyel mágnások
magnes
[1. ciało
mające
właściwości
przyciągania przedmiotów z żelaza, niklu,
kobaltu; 2. coś, co przyciąga, budzi
zainteresowanie; 3. ciało lub urządzenie
wytwarzające stałe pole magnetyczne] –
mágnes (a mágnesesség alapjelenségeit
mutató anyagi közeg, amelynek alapvető
tulajdonságai a kétpólusú (északi és déli)
sarkítottság és a más mágneses anyagokra
érintkezés nélkül, a távolból is ható vonzó
vagy taszító erő.); (átv.) vonzerő; (rég) delej
magnes naturalny – természetes mágnes
magnes permanentny – permanens v. állandó
mágnes (állandó mágneses fluxust tartó,
külső gerjesztés nélküli mágnes)
magnes przyciąga – a mágnes vonz
magnes trwały [ciało wykonane z materiału
ferromagnetycznego o właściwościach
magnetycznie twardych, wytwarzający w
otaczającej go przestrzeni stałe pole
magnetyczne
(np.
namagnesowany
kawałek żelaza)] – állandó mágnes
3353
magnesować [nadawać żelazu, stali lub innym
ciałom
właściwości
magnesu]
–
mágnesezni, megmágnesezni
magnesować się [nabierać właściwości magnesu]
– mágneseződni
magnesowanie
[proces
nadawania
lub
zwiększania
własności
magnet.
magnetyków przez wywoływanie w nich
polaryzacji za pomocą zewn. pola magnet.
(pocieranie magnesem trwałym lub
umieszczenie
w
polu
magnet.
wytworzonym
pod
wpływem
przepływającego w przewodniku prądu
elektr.); rozróżnia się m. statyczne,
stosowane
do
materiałów
magnet.
twardych (ferromagnetyki) i dynamiczne,
dla materiałów magnet. miękkich. Miarą
zmian własności magnet. materiału jest
namagnesowanie (inaczej magnetyzacja),
określane w A/m jako moment magnet.
jednostki objętości materiału. Przejawem
namagnesowania jest wytwarzane przez
materiał dodatkowe pole magnet. Dla
wszystkich diamagnetyków i większości
paramagnetyków pole to jest bardzo małe
w porównaniu z zewn. (magnesującym)
polem magn., a po usunięciu tego pola
zanika
(materiał
całkowicie
się
rozmagnesowuje); dla ferromagnetyków
dodatkowe pole magnet. jest wielokrotnie
większe od zewn. i nie zanika po jego
usunięciu (m. ferromagnetyków polega na
przebudowie ich struktury domenowej i
zachodzi w kilku etapach, do osiągnięcia
stanu nasycenia magnet.). Przebieg
procesu m. przedstawia się za pomocą
krzywych m., których przebieg zależy od
"historii magnet." próbki (histereza
magnetyczna).] – mágnesezés (valamely
mágnesezhető anyagban mágneses állapot
keltése mágneses térerősség alkalmazásával)
magnesowy, -a, -e [przymiotnik od: magnes] –
mágneses, mágnes-; delejes
magneśnica [1. część maszyny elektrycznej
przeznaczona do wytwarzania strumienia
magnetycznego; 2. elektromagnes, którego
pole magnetyczne wykorzystywane jest do
magnesowania magnesów; 3. część
składowa prądnicy, w której wytwarzany
jest strumień magnetyczny. Natomiast
część prądnicy, w której wytwarzany jest
prąd elektryczny nazywamy twornikiem.]
– mágnestest, mágnesállvány
magneto [zob. iskrownik] – gyújtómágnes;
szikragyújtó
magneto- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
-
Wersja 01 01 2017.
magnesem, magnetyzmem] – (gör.)
magneto-; mágneses, mágnesmagnetoelektryczny, -a, -e – mágnes-elektromos
magnetofon [1. urządzenie do zapisywania
dźwięku na taśmie magnetycznej oraz do
jego odtwarzania; 2. urządzenie służące
do
wielokrotnego
zapisywania
i
odtwarzania
dźwięku
na
taśmie
magnetycznej (urządzenia zapisujące inne
sygnały
analogowe
na
taśmie
magnetycznej nazywa się zazwyczaj
rejsttratorami magnetycznymi)] – (gör.)
magnetofon,
magnó;
elektromágneses
hangfelvevő és lejátszó készülék [ném.
Magnetopfon
(1935)],
magnó,
magnókészülék;
mágneses
hangrögzítő
készülék; elektromágneses hangfelvevő és
lejátszó készülék [hangok mágneses jelekké
való átalakítására, rögzítésére, ill. a
mágneses
jelként
rögzített
hangok
visszajátszására alkalmas elektroakusztikai
berendezés]
magnetofon kasetowy – kazettás magnó [olyan
mágneses hangrögzítő készülék, amelynél a
felhasznált magnószalag egy zárt kazettában
van elhelyezve]
magnetofon stereofoniczny – sztereó magnó
magnetofon
wielościeżkowy
–
többsávos
magnetofon (mágneshangkészülék)
magnetofonowy, -a, -e [przymiotnik od:
magnetofon] – magnetofon-, magnómagnetoindukcyjny, -a, -e – mágneses indukciós;
indukciós, magnetoindukciós
magnetoindukcyjny
przetwornik
–
magnetoindukciós átalakító
magnetometr [przyrząd do pomiaru wielkości, a
także kierunku pola magnetycznego, a
także jego zmian] – (gör.) magnetométer,
mágnességmérő; ezköz a mágneses tér
erősségének v. a földmágnesességnek
mérésére
magneton [jednostka momentu magnetycznego
cząstki elementarnej lub zespołu cząstek,
stosowana w fizyce atomowej i jądrowej] –
magneton [1. a mágneses momentum elemi
egysége, atomja. Bohr szerint 1 M. -nyi
mágneses momentumot létesít azon elektron,
amely a hidrogénatom alappályáján kering
(Bohr-féle M. ). (XIII. köt. ); 2. Weisz P. -tól
eredő s az elektron mintájára készült
elnevezés az atómban levő elemi mágnes
számára, 3. a mágnesség elemi egysége, a
legkisebb mágneses rész. Fogalmához Weiss
svájci fizikus jutott, akként, hogy
meghatározta egyetlen molekula mágneses
nyomatékát.]
3354
magnetooptyczny efekt Faraday'a – Faradayeffektus [1. A Faraday-effektus lényege,
hogy a mágneses anyagon (mágneses
térerővel rendelkező „átlátszó” rétegen)
történő áthaladáskor a fény polarizációs síkja
a mágneses tér irányától (É/D) függően tF
szöggel elfordul. Az elfordulás iránya
megegyezik
a
Kerr-effektus
okozta
elfordulás irányával. 2. Az elektromágneses
hullám polarizációs síkjának elfordulása az
ionoszférában, a Föld mágneses terének
jelenlétében.
Űrtávközlésnél
jelentős,
különösen a frekvenciaablak alsó szélén. Az
elfordulás
mértéke
függ
az
elektronsűrűségtől,
a
mágneses
tér
erősségétől és irányától. 1 GHz frekvencián
szélsőséges körülmények között elérheti a
150°-ot
is.
Hatására
a
különböző
polarizációjú adások között egyébként
elérhető védelem csökken.]
magneto-resistive {rzecz.} (też: MR head);
głowica magneto-rezystywna {f.} [komp.]
[zł.] – MR (Magneto Resistive) [A mágneses
tér hatására kialakuló ellenállás-változás
technológiával készült Winchester fej.]
magnetotron [Magnetronik jest przeznaczony do
terapii pulsującym polem magnetycznym
małej częstotliwości. Pod wpływem pola
magnetycznego jony znajdujące się w
komórkach
ciała
ulegają
przemieszczeniom
powodując
hiperpolaryzację błony komórkowej i tym
samym wzmacniają przemianę materii,
szczególnie
podczas
zachodzących
procesów energetycznych. Wzmaga to
wykorzystanie tlenu przez komórkę.
Poprawione ukrwienie w komórce
podczas działania pola magnetycznego
wywołuje
podniesienie
ciśnienia
potencjału
tlenu.],
magnetron
[mikrofalowa lampa generacyjna] – (gör.)
magnetotron,
magnetron;
igen rövid
elektromos hullámok keltésére használatos
elektroncső
magnetotron
magnetowid [1. urządzenie do magnetycznego
rejestrowania i odtwarzania obrazu z
taśmy magnetycznej, działające na
-
Wersja 01 01 2017.
podobnej zasadzie jak magnetofon; 2.
urządzenie do zapisu obrazu i dźwięku na
taśmie magnetycznej oraz do jego
odtwarzania na ekranie telewizora lub
monitora] – video (kazettás rekorder),
képmagnó, videomagnó, videomagnetofon
[1. egy olyan berendezés, mely - nevéből
eredendően
mozgóképet
rögzít
mágnesszalagra. Két fajtája létezik: orsós és
kazettás; 2. VCR (Video Cassette Recorder)
(video-kazettás képrögzitő) „VTR”-nek
(Video Tape Recorder) is nevezik. Ez a
„videorecorder” fogalom, különösen az
angol nyelvterületen elterjedt rövidítése.]
magnetowidowy, -a, -e [przymiotnik od:
magnetowid] – videomagnetoskop [przyrząd służący do wykrywania
pola magnetycznego] – magnetoszkóp
magnetoskopowy, -a, -e [przymiotnik od:
magnetoskop]
–
magnetoszkópos;
magnetoszkópmagnetyczność – mágnesség, mágnesesség
magnetyczny, -a, -e – (gör.) magnetikus,
mágneses, delejes; (átv.) bűvös, varázsos
(erő, befolyás)
magnetyt [minerał z gromady tlenków, zaliczany
do grupy spineli (żelazowych). Należy do
minerałow
bardzo
pospolitych
i
wyjątkowo szeroko rozpowszechnionych]
– (gör.) magnetit, mágnesvasérc; a vasnak
mintegy 75 %-os érce
magnetyzacja [suma dipolowych momentów
magnetycznych określająca wypadkowy
moment magnetyczny danego ciała:
] – magnetizálás
magnetyzer [to urządzenie elektromagnetyczne
albo
magnetyczne
poprawiające
właściwości wody lub paliwa, np.
magnetyzer ograniczający powstawanie
kamienia kotłowego] – mágnesező, delejező
magnetyzerka [przestarzałe określenie na
hipnotyzerkę (kobietę wprowadzającą
kogoś w stan hipnozy, usypiającą kogoś
sugestią)] – mágnesező, delejező nő
magnetyzm [Nazwą magnetyzm określa się
zespół zjawisk fizycznych związanych z
polem magnetycznym, które może być
wytwarzane
zarówno
przez
prąd
elektryczny jak i przez materiały
3355
magnetyczne.] – (gör.) magnetizmus;
mágnesség, delejesség, mágnesesség
magnetyzm
ziemski
[ogół
zjawisk
magnetycznych związanych z Ziemią] –
földmágnesesség; a föld delejessége
magnetyzować [daw.; zob. hipnotyzować] –
mágnesezni,
megmágnesezni;
(átv.)
mágnesezni,
delejezni;
hipnotizálni;
hipnózisba ejteni
magnetyzować
kogo
czym
–
elbűvölni,
elkápráztatni vkit vmivel
magnetyzować słuchaczy wymową – beszéddel
elbűvölni a hallgatókat
magnetyzowanie – mágnesezés, delejezés
magnetyzowanie wody – a víz mágneses kezelése
magnetyzująco – mágnesező v. delejező módon
magnetyzujący, -a, -e – mágnesező v. delejező,
elbűvölő, varázslatos
Magnetyzująca Rachael Leigh Cook
magnetyzujący Nowy Jork – az elbűvölő v.
varázslatos New York
magnez (Mg, łac. magnesium) [to pierwiastek
chemiczny, metal alkaliczny z drugiej
grupy głównej. Izotopy stabilne magnezu
to 24Mg, 25Mg oraz 26Mg.] – (gör.)
magnézium, Mg [(régi magyar nevén:
kesereny) a periódusos rendszer egy kémiai
eleme. Vegyjele Mg, rendszáma 12. Az
alkáli
földémek
csoportjába
tartozó
ezüstfehér színű, jól nyújtható, könnyű vegyi
elem, szabad állapotban a természetben nem
fordul elő.]
magnezja – magnézia (Magnesia usta, égetett
magnézia, MgO); a felesleges gyomorsav
semlegesítésére használják
magnezja biała [zasadowy węglan magnezu,
substancja stosowana w przemyśle i
lecznictwie] – magnézia-fehér (magnesia
alba)
magnezja palona [tlenek magnezu, substancja
stosowana w przemyśle i lecznictwie] –
égetett magnézia, MgO
magnezjowy, -a, -e [przymiotnik od: magnezja] –
magnézia-
-
Wersja 01 01 2017.
magnezowy, -a, -e [przymiotnik od: magnez] –
magnáziummagnezyt [nazwa dotyczy: 1. minerał o barwie
białej, brunatnej lub żółtawej używany
m.in. do produkcji magnezu minerał o
barwie białej, brunatnej lub żółtawej
używany m.in. do produkcji magnezu; 2.
minerału z gromady węglanów; 3.
monomineralnej
skały
osadowej,
chemicznej (węglanowej), zbudowanej
niemal wyłącznie z minerału o tej samej
nazwie;
4.
skała
pochodzenia
hydrotermalnego, występująca w postaci
żył w masywach serpentynitowych. Składa
się głównie z minerału magnezytu] – (gör.)
magnezit (MgCO3); magnéziumkarbonát; a
magnézium szénsavas sója; tűzálló téglák
gyártására alkalmas ásvány
magnezytowy, -a, -e – magnezites
Magnificat [kantyk śpiewany w czasie
nieszporów.
Nazwa
pochodzi
od
pierwszych
jego
łacińskich
słów:
„Magnificat anima mea Dominum”
(„Wielbi dusza moja Pana”). Jest to
radosna pieśń dziękczynna, oparta na
tekstach ze Starego Testamentu, którą wg
Ewangelii św. Łukasza (1, 46-55)
wypowiedziała (lub zaśpiewała) Maryja
podczas spotkania ze świętą Elżbietą,
krótko po Zwiastowaniu. — Magnificat
jest mozaiką tekstów ze Starego
Testamentu, zwłaszcza z hymnu Anny (1
Sm 2, 1-10)] – Magnificat „Magasztalja...”
(az én lelkem az Urat"); [1. Mária énekének
kezdősora a latin bibliafordítás szerint. 2. A
Magnificat a latin neve annak az egyházi
kantikumnak, mellyel Szűz Mária Zakariás
feleségének,
Erzsébetnek
köszöntésére
válaszolt. Mária ezekkel a szavakkal közli,
hogy Jézussal várandós. Ez az ének Lukács
evangéliumában a 1,46-55 számú versekben
található.]
Magasztalja lelkem az Urat, és szívem ujjong
üdvözítő Istenemben.
Tekintetre méltatta alázatos szolgálóleányát:
Íme ezentúl boldognak hirdet minden
nemzedék,
mert nagyot művelt velem ő, aki Hatalmas: ő,
akit Szentnek hívunk.
Nemzedékről nemzedékre megmarad irgalma
azokon, akik istenfélők.
Csodát művelt erős karjával: a kevélykedőket
széjjelszórta,
hatalmasokat elűzött trónjukról, kicsinyeket
pedig felmagasztalt;
az éhezőket minden jóval betölti a gazdagokat
elbocsátja üres kézzel.
Gondjába
vette
gyermekét,
Izraelt:
megemlékezett irgalmáról,
melyet
atyáinknak
hajdan
megígért,
Ábrahámnak és utódainak mindörökké.
Dicsőség az Atyának, a Fiúnak és a
Szentléleknek
Miképpen kezdetben, most és mindenkor és
mindörökkön örökké. Ámen.
3356
magnificencja [1. tytuł rektora wyższej uczelni;
2. łac. magnificentia 'wspaniałość' od
magnificus (r.ż. magnifica) 'szlachetny;
wspaniały' z magnus, tytuł rektora
wyższej uczelni] – magnificencia; méltóság,
nagyság
magnifik [daw. żartobliwie lub ironicznie o
żonie] – (lat.) magnificus; remek, nagyszerű,
nagyságos; (iskolai) egyetemi rektor címe
magnifika [1. daw. żartobliwie lub ironicznie o
żonie; 2. przest. żart. żona] – dáma,
nagyvilági nő; (tréf.) feleség, élete párja
magnitudo (oznaczenie m lub mag) [stopień siły
wstrząsu Ziemi w skali Richtera] – (lat.)
magnitudo (fényesség); csillagrend, a
csillagok fényességének mértékegysége
magnolia [drzewo lub krzew o dużych, białych
lub różowych kwiatach] – (növény)
magnólia; kora tavasszal nyíló, pompás
virágú, illatos keleti díszcserje (P. Magnol
francia természettudós nevéről); liliomfa
Magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata (L.)
L.) [gatunek drzewa należący do rodziny
magnoliowatych. Magnolia ta rośnie w
Ameryce Północnej (we wschodnich
stanach USA). Sprowadzona została do
Europy na początku XVIII wieku. W
Polsce jest czasami sadzona, jako roślina
ozdobna. Przez skrzyżowanie tej magnolii
z magnolią nagą (M. denudata) otrzymano
magnolię brooklińską mającą piękne
cytrynowożółte kwiaty. Wyhodowano
również mieszańce tej magnolii z magnolią
purpurową (M. liliflora), czyli magnolię
pośrednią oraz krzyżówkę z magnolią
gwiaździstą (M. stellata).] – hegyeslevelű
liliomfa
(Magnolia
acuminata
L.)
[Származás: Észak-Amerika keleti része.
Habitus: 30 méter magasra növő, kúpos
növekedésű lombhullató fa.]
magnoliowy, -a, -e [przymiotnik od: magnolia] –
(növény) magnóliaMagog (nakrycie) [według Biblii syn Jafeta oraz
wnuk Noego. Był jednym z protoplastów
narodów
popotopowych,
które
rozproszyły się po ziemi (Rdz 10:1-5;
1Krn 1:5).] * Gog – MÁGOG (a család
kiterjesztése v. növekedése; Góg földje;
befedő, tető; magas) [1. Jáfet fia (1Móz 10,2;
1Krón 1,5). 2. Góg földje, különbözőképpen
értelmezik: szkíták vagy lídiaiak földje,
jelképesen a gonosz seregei, barbár népek
-
Wersja 01 01 2017.
(Ez 38-39; Jel 20,8-9). - Lásd még: GÓG
(2).]
magot [1. europejska małpa; 2. małpa
wąskonosa; 3. małpa z gór Atlasu; 4.
małpa
zaliczana
do
rodziny
makakowatych; 5. naziemna małpa
wąskonosa, jedyny gatunek małpy w
Europie; 6. małpa o rudawym ubarwieniu,
czerwonej twarzy i szczątkowym ogonie] –
berber v. magót v. török majom
Magnum ignotum [wielka niewiadoma] – (lat.)
Magnum ignotum; nagy ismeretlen
Mahajana (skt. mahāyāna "Wielki Wóz", chin.:
大乘, dàshèng; kor. 대승 taesŭng, jap.:
大乗, daijō, wiet. đại thừa) [kierunek
buddyzmu, który wyodrębnił się w I
wieku p.n.e..] — mahájána buddhizmus [a
buddhizmus 3 ágának egyike. A mahájána
szanszkrit szó (mahāyāna), jelentése: a nagy
jármű, széles út.]
Mahanaim, Machanaim (dwa obozy) [miejsce na
wschód od Jordanu, gdzieś w pobliżu
znanego strumyka Jatibok. Tam Jakuba
napotkali dwaj aniołowie. Stamtąd Jakub
wysłał posłów do Ezawa. Tam obwołany
królem i zamordowanym został Iszboset,
syn Saula.] – MAHANÁIM (két sereg,
kettős tábor; seregek) [Lévitaváros Gileád
(1) területén, a Jordántól keletre, Gád és
Manassé határán (Józs 13,26.30; 21,38).
Jákób (1) itt titokzatos angyalsereggel
találkozott (1Móz 32,2); ide menekült Dávid
Absolon elől (2Sám 17,24; 19,32); Isbóset
alatt rövid ideig Izráel fővárosa volt (2Sám
2,8). Pontos helye ismeretlen.]
maharadża [1. w Indiach - książę (wyższy rangą
od radży), władca państwa. 2. historyczny
tytuł cesarski władców Indii. Wyższy
rangą od radży; 3. historyczny tytuł
królewski władców różnych regionów
Indii. Wyższy rangą od radży, lecz niższy
3357
od ćakrawartina lub samrata (cesarza).] –
(szanszkrit) maharadzsa; indiai uralkodó
(szanszkrit: ’nagy király’) [indiai uralkodói
cím, amit hindu vallású uralkodók viseltek,
akik
egy-egy
jelentősebb
területet,
államalakulatot kormányoztak. Női változata
a maharani. A rádzsától a rangja, területének
jelentősége különbözteti meg, de nincs vele
alá-fölérendeltségi
viszonyban.
Egyes
területek ura rádzsa, másoké maharadzsa.
Muszlim vallású megfelelője a navab
(magyarul nábob alakban is ismert).Legfőbb
uralkodói címként – császárként – nem volt
használatban. ]
maharani [księżna, żona maharadży] – a
maharadzsa felesége
maharisi [maharsi, tytuł indyjskiego guru a.
przewodnika duchowego] – indiai guru,
lelkivezető
mahatma [Mahatma Ghandi; tytuł nadawany w
Indiach
przywódcom
duchowym,
wybitnym ascetom, mistykom i filozofom]
– (szanszkrit, hindu) mahatma (nagy lélek);
kimagasló,
különös
tiszteletben
álló
személyek címe Indiában
Mahdī (arab. ‫ ;مهدي‬prowadzony przez Boga) [1.
w islamie mesjasz, zbawiciel; Mesjasz.
Według niektórych koncepcji (bliższych
sunnizmowi) jedynym Mahdim był Jezus
– Isa. Częściej jednak sunnici uważają, że
Mahdi i Isa połączą swoje siły w
ostatecznej
walce
z
antychrystem
(fałszywym prorokiem) Dadżdżalem.
Przyjście Mahdiego ma poprzedzać atak
wojsk niewiernych na miejscowość Lod w
Izraelu. Większość szyitów uważa
Mahdiego za inną osobę, która ma przyjść
na Ziemię tuż przed Sądem Ostatecznym,
by zbawić/uratować ludzkość przed
Szatanem. Część wyznawców islamu łączy
obie koncepcje twierdząc, że Jezus urodzi
się ponownie w Damaszku, by pokonać
zło.
Według
zapowiedzi
Proroka
Mahometa, Mahdi pochodził będzie z jego
rodu. Dla szyitów jest to bardzo ważna
postać łączona czasem z osobą ostatniego
ukrytego imama, który ma poprzedzać
Mahdiego, bądź być nim. W historii wiele
osób ogłaszało się Mahdim: isma'iliccy
kalifowie, Mirza Gulam Ahmad, Mahdi z
Sudanu. W roku 1844 mahdim ogłosił się
perski kupiec Siyyid Ali Muhammad,
znany jako Bab. Jego posłannictwo
rozpoczęło nową religię – babizm – i stało
się zalążkiem bahaizmu. 2. rel. w islamie:
oczekiwany prorok, który ma zostać
zesłany przez Allaha w celu dokonani
dzieła Mahometa; 3.
w szyickiej
-
Wersja 01 01 2017.
doktrynie islamu idea wniesiona przez
nawróconych na islam Żydów i
chrześcijan do nauki imamitów, głosząca
mesjanizm, według którego "imam jest
tym,
który
wypełni
ziemię
sprawiedliwością i prawością", jest on
bowiem namiestnikiem Boga na ziemi.
Jest "panem czasu", jest nieśmiertelny i
cudownie żywy od chwili swojego
zniknięcia czy ukrycia. Przyjdzie jako
prawdziwy mesjasz - Mahdi, żeby
zaprowadzić na świecie sprawiedliwość.4.
imię męskie pochodzenia arabskiego] –
(arab) Mahdi [1. a jó útra vezérelt; így
nevezik a mohammedánok hite szerint az
idők beteljesedésekor megjelenő megváltót,
«aki a világot igazsággal tölti el, miután
igazságtalansággal volt tele». A Mahdi
eszméjének, melynek kifejtésére persa
befolyások
nagy
hatással
voltak,
keletkezését
elősegítette
a
jámbor
mohammedán hivek érzülete az általuk
istentelennek tartott Omájjádok uralkodása
alatt. Majd az eszkatologia rendszerének egy
nevezetes mozzanatává válik a M.-ról szóló
tan. Azt hiszik, hogy Fátima ivadékaiból
való. A Mahdi neve a próféta nevével
egyezik (Muhammed b"Abdalláh), mint a
prófétára, ugy ő reá is külső ismertető jel
által lehet ismerni. Megjelenését a Daddsál
(Antikrisztus)
előtünése
és
Krisztus
földrejövetele előzi meg. Az iszlám
történetében rajongó világjavítók vagy
szándékos csalók gyakran használták a
Mahdi szerepét a létező viszonyok
felforgatására célzó mozgalmak élesztésére.
Az Almohádok birodalmát a Mahdiként
fellépő Muhammed b. Tumart alapította. 2.
A Mahdi-felkelés a Mahdi által Szudánban
kirobbantott dzsihád (szent háború) volt
1882-1898 között az egyiptomi-brit uralom
ellen.]
Mahol, Machol (taniec) [ojciec czterech synów,
znanych z wielkiej mądrości, których
tylko król Salomon swoją mądrością
przewyższał. Byli nimi: Etan Ezrachita,
Heman, Chalkol (Kalkol) i Darda.] –
MÁHOL (körtánc, tánc; táncos) [Három
híres bölcs embernek, Hémánnak (1),
Kálkólnak és Dardának az atyja (1Kir 4,31)]
Mahomet, Mohammed, Muhammad ibn Abd
Allah ibn Abd al-Muttalib (arab. ‫;محمد‬
urodzony 3 lipca 570, zmarł 8 czerwca 632)
[1. prorok i twórca islamu, założyciel
pierwszej wspólnoty muzułmańskiej,
która przeobraziła się w teokratyczne
państwo religijne. Muzułmanie wierzą, że
jest największym i ostatnim prorokiem
jedynego Boga, Allaha, a święta księga
3358
islamu - Koran, została mu przekazana
przez Boga w serii objawień. 2. prorok
islamu, twórca islamu oraz założyciel
pierwszej wspólnoty muzułmanów, która
przeobraziła się w teokratyczne państwo
religijne. Wyznawcy islamu wierzą, że jest
największym i ostatnim prorokiem
jedynego Boga, Allaha, a święta księga
islamu, Koran, została mu przekazana
przez Boga w serii objawień] – Mohamed,
Mohamed próféta az iszlám vallás legfőbb
prófétája. Eredeti neve Muhammad bin
c
Abdallāh (Mekka, 570/571 – Medina, 632).
[Mohamed fellépése korszakalkotó esemény
az arabok és a világ történelmében: az általa
alapított iszlám az évszázadok folyamán
világvallássá fejlődött, melynek több, mint
1,3 milliárd híve vallja, hogy „Nincs más
isten, csak Allah, akinek Mohamed a
küldöttje”. Az iszlámban Isten küldöttjének
(raszúl Alláh) és a próféták pecsétjének, azaz
az utolsó prófétának tekintik, aki az Ó- és
Újszövetség után tolmácsolta az emberiség
számára az egy Isten végleges üzenetét, a
Koránt. Emellett történeti személyiségként is
jelentős: a halála előtti tíz évben egyesítette
az addig széttagolt arábiai törzseket, akiket ő
és utódai, a kalifák, állammá szerveztek és
az új vallás nevében sikeres hódító útra
indultak Ázsia és Afrika felé.]
mahometanin
(muzułmanin)
[wyznawca
mahometanizmu, islamu], mahometanka
[wyznawczyni islamu] – (arab) mohamedán
(ffi/nő), (vallás) a Mohamed alapította vallás
hívője; Mohamed vallását követő; az iszlám
vallás követője [a muszlimok elutasítják e
kifejezés használatát, mivel emberi alapítású
vallásrendszerre utal]
mahometanizm [zob. islam] – mohamedánizmus,
mohamedán vallás, iszlám
mahometański,
-a,
-ie
[dotyczący
mahometanizmu,
mahometan]
–
mohamedán
mahonia [krzew ozdobny o zimotrwałych,
skórzastych liściach i żółtych kwiatach] –
mahónia (a kerti mahónia (Mahonia
aquifolium) fényes, télen vörösesre változó
sötétzöld, örökzöld lombjával, illatos,
élénksárga
virágával,
majd
hamvas,
kékesfekete bogyótermésével díszítő cserje.)
Mahonia ostrolistna (Mahonia aquifolium) – Kerti
mahónia (Mahonia aquifolium)
mahoniowy, -a, -e [1. dotyczący mahoniu
(drzewa); 2. wykonany z drewna
mahoniu; 3. mający kolor drewna
mahoniu,
czerwonawobrunatny]
–
mahagóni-
-
Wersja 01 01 2017.
mahoń [drzewo otrzymywane z różnych
gatunków i rodzajów drzew. Mahoń
amerykański pozyskuje się z mahoniowca
(Swietenia), natomiast mahoń afrykański
(tzw. zamahoń) z grusz afrykańskich
(Mimusops). Najwyżej cenione są mahonie
amerykańskie]
–
(indián→ang.)
1.
mahagóni
v.
mahagónifa
elnevezést
eredetileg a Karib-tenger szigeteiről, KözépAmerikából származó Swietenia mahagoni
lombos fafajra, illetve elsősorban az abból
nyert faanyagra használták, később a
Swietenia nemzetséghez tartozó egyéb fákat,
azok nagyon hasonló faanyagát is így
nevezték. 2. Dél-Amerika forró égövi tájain
honos fa, amely az egyik legnemesebb és
legkeményebb bútorfát adja
mahorka (tytoń) – (orosz) mahorka; silány
minőségű dohány, kapadohány; főleg
csutakból álló vágott dohány [to mahorka
nie tytoń: a mahorka nem dohány]
maić [zdobić coś zielonymi gałązkami, liśćmi,
kwiatami] – lombokkal v. virágokkal
díszíteni, megkoszorúzni
maić się – lombosodni, kilombosodni; zöldelni,
kizöldülni; zöldbe borulni, virágba borulni
maik [1.zob. gaik w zn. 2.; ludowy zwyczaj
witania wiosny polegający na obnoszeniu
po wsi przystrojonej gałęzi sosnowej i
śpiewaniu
tradycyjnych
pieśni
wiosennych; gaik; 2. przystrojona na
uroczystości
witania
wiosny
gałąź
sosnowa] – május; (tájszó) szeptember, liget,
virágok, (dawno) vénasszonyok nyara;
(ritka) májusi kúra v. üdülés; cserebogár, a
lovak tavaszi hasmenése; májusi ünnepség;
májusfa
mail (program pocztowy) – posta [szószerint posta,
legtöbbször az e-mailt, az elektronikus postát
értik alatta és azon belül legtöbbször
egyszerüen egy elektronikus levelet;
ugyanakkor
internet-témakörben
a
hagyományos postát
snail
mail
=
csigapostának nevezik]
Mail
Access
Agent
(MAA)
[program
komputerowy lub demon odczytujący
pocztę elektroniczną znajdującą się w
skrzynkach pocztowych, w celu jej
przekazania do MRA, lub bezpośrednio
do MUA. Komunikacja odbywa się za
pomocą
protokołu
komunikacyjnego
POP3 lub IMAP.] – (inf.) Mail Access
Agent (MAA)
Mail Delivery Agent (MDA) [program poczty
elektronicznej służący do lokalnego
rozdzielania
i
dostarczania
poczty
elektronicznej do skrzynek pocztowych
kont użytkowników.] – MDA - Mail
3359
Delivery Agent - Levél kézbesítő ügynök
(levelező kliensprogramok pl: mutt, pmmail,
outlook)
mail-reader – (ang.) mail-reader; levélolvasó
program [levelezőprogramoknak szerves
része; napjainkban az önálló levelezőprogramok mellett minden Web-böngésző is
tartalmaz levelezőprog-ramot]
Mail Retrival Agent (MRA) [program
odbierający pocztę elektroniczną od Mail
Access Agent (MAA), zazwyczaj za
pomocą protokołu POP3 lub IMAP.] –
(inf.) Mail Retrival Agent (MRA)
Mail Submission Agent (MSA) [program
komputerowy lub demon, którego
zadaniem
jest
odbieranie
poczty
elektronicznej
od
klienta
poczty
elektronicznej, (ang.) Mail User Agent
(MUA), w celu dostarczenia jej do serwera
poczty elektronicznej (MTA). MSA
korzysta z protokołu komunikacyjnego
SMTP, w wariancie zdefiniowanym w
dokumentach RFC 2476 i RFC 4409.] –
Mail Submission Agent (MSA)
Mail Transfer Agent, MTA; Serwer poczty
elektronicznej (ang.) [program poczty
elektronicznej przesyłający wiadomości
internetowe pomiędzy adresami poczty
elektronicznej,
wykorzystujący
architekturę oprogramowania typu klientserwer. Niepoprawnie skonfigurowany
MTA może stanowić tzw. open relay i
służyć
do
rozsyłania
spamu.]
–
Üzenettovábbító ügynök (mail transfer
agent) [Ha feladunk egy elektronikus
levelet, az átkerül egy Levél Továbbító
Ügynökhöz (MTA = Mail Transfer Agent)]
Mail User Agent, MUA; Klient poczty
elektronicznej
[program
poczty
elektronicznej służący użytkownikowi
komputera do odbioru i wysyłania poczty
elektronicznej. W przypadku wysyłania
poczty program ten korzystając z
protokołu SMTP łączy się z serwerem
poczty elektronicznej (MTA) i wysyła mu
mejle. W przypadku odbierania poczty,
MUA łączy się z MTA i odbiera ją
korzystając z protokołów POP3 lub
IMAP.] – MUA (Mail User Agent –
Felhasználói levelezõügynök) [feladata a
levélnek a felhasználói oldalon történõ
összeállítása,
szerkesztése.
Ezek
gyakorlatilag a felhasználó által használt
levelezõprogramok, ilyen a Mozilla Mail, a
Pine vagy az Evolution.]
-
Wersja 01 01 2017.
mailbox; skrzynka pocztowa [Program lub
komputer gromadzący listy dla grupy
użytkowników poczty elektronicznej.
Skrzynka przechowuje listy do momentu
ich skasowania przez adresata, sygnalizuje
adresatowi o ile jest on zalogowany do
sieci nadejście nowych listów i pozwala na
wpisanie listów do innych użytkowników]
– (ang. mailbox) elektronikus postafiók,
postaláda [1. e-mail "postaláda"; 2.
tárolóegység egy levél-kiszolgálógépen
(mail-server) elektronikus levelek fogadására
és ideiglenes tárolására; a legtöbb szolgáltató
a levelesláda véges kapacitása miatt annak
renszeres ürítését kéri, azonkívül a levelek
maximális méretét is megszabja (pl.
zeneszám-küldemények terjedelme miatt,
amit, ha szükséges, több levélre tördeléssel
lehet áthidalni)]
mailing list [zob. lista dystrybucyjna] – (ang.)
mailing list; címlista [levelezőcsoportok,
hírlevél-megrendelők, stb. címlistája; a
listakezelő gazdagépnél (list-server) egy
egyszerű, pl. feliratkozás (subscribe)
paranccsal lehet felirat- kozni és ugyanúgy
egy kiiratkozás (unsubscribe) paranccsal a
felíratkozást törölni; levelező-csoportok
(discussion groups) esetében a gazdagéphez
érkező egyéni leveleket a gép mint körlevelet
küldi szét a rendelkezésére álló címlistára;
hírlevél- (newsletter) küldemények esetében
azokat egy központi szerkesztőség állítja
össze és küldi szét mint körlevelet; mindkét
esetben a levelek mint elektronikus levél
érkeznek a feliratkozottak postafiókjába
(mailbox) és egy levél-olvasó programmal
(mail-reader) olvashatók]
mailman {rzecz.} (też: postman, letter carrier,
mail carrier); listonosz {m.} – postás,
levélkihordó
Mailman - 'Mailman' listakezelő program
[korszerű, ingyenes listakezelő program]
mailserver (E-Mail-Server) – mailserver (E-MailServer) – levélkiszolgáló [1. olyan hálózati
szolgáltatás (program, ill. gép), mely képes
3360
file-ok e-mail levélben való elküldésére,
ezek az állományok esetleg más gépeken is
lehetnek;
2
az
Internet-szolgáltató
elektronikus leveleket fogadó, tároló és
továbbító kiszolgálógépe; a kimenő leveleket
a szolgáltató a SMTP protokoll szerint
kezeli; a bejövő leveleket postafiókunkban
tárolja és a POP3, IMAP vagy a HTTP
protokoll szerint kezeli]
mailto [element formatu odnośników do zasobów
URL (Uniform Resource Locator), służący
do tworzenia odwołań do adresów e-mail.]
mailto (-protocol) - 'mailto' elektronikus
levelezési protokoll [az Internet levelező
rendszerének (e-mail) fontos protokollja]
mainframe (ang. main – główny, frame –
struktura)
(często
w
Stanach
Zjednoczonych nazywany Big Iron) [1.
jako komputery używane głównie przez
duże
organizacje
dla
krytycznych
aplikacji
(np.
finansowych,
statystycznych); 2. komputery mainframe
– często o większych rozmiarach, których
zastosowaniem jest przetwarzanie dużych
ilości danych na potrzeby różnego rodzaju
instytucji, pełnienie roli serwerów itp.] –
nagygép (angol kifejezéssel: mainframe,
szakmai körökben elterjedt kifejezéssel nagy
vas) [azokat a nagy és „drága”, nagy
teljesítményű
számítógépeket
jelenti,
amelyeket főleg kormányzati intézmények,
nagyvállalatok, és bankok használnak az
üzletileg kritikus alkalmazásaik futtatására.
Általában nagy mennyiségű adat kezelésére,
tárolására képesek, amelyeket a statisztika, a
nyilvántartások, ERP rendszerek, és a
pénzügyi tranzakció feldolgozási folyamatok
igényelnek.]; (ang.) mainframe computer –
nagyszámítógép
[szekrényvagy
szobanagyságú számítógép; a személyi
számítógépek (PC-k) megjelenése előtt
számtalan intézményben működtek ismert,
óriási, mágneses szalag-táregységeikkel; ma
ilyen méretű gépek terjedelmes össekapcsolt
adatbáisokban
valamint
hálózatközpontokban találhatók; operatív
tárolójuk néhány Gigabájt, merevlemez
táregységük
pedig
néhány
Terabájt
kapacitású is lehet; az óriásgépek ismert
képviselői pl. a "Craig" család gépei]
mainstream (ang. "główny nurt") [to, w wielu
dziedzinach życia, nurt myślowy bądź
stylistyczny
reprezentowany
przez
większość artystów, twórców lub innych
ludzi zaangażowanych w daną dziedzinę.]
– (ang.) mainstream; főirány [1. angol
nyelvű szakkifejezés, szó szerinti magyar
fordítása: „főáramlat” vagy „fősodrás”.
Valamely tudományos vagy művészeti
-
Wersja 01 01 2017.
terület különböző irányzatai közül annak
megjelölésére használatos, mely az adott
terület
célközönségének,
valamint
szakértőinek többsége által elfogadott és
támogatott. 2. A társadalom uralkodó
eszméit, a közvélekedést, a főbb szokásokat
és irányzatokat foglalja magába. Ez
határozza meg a gazdasági, társadalmi és
politikai döntéseket, ezen múlik a jövő. A
főirány adja a fontos történések keretét. A
főirány határozza meg, kinek mi jár, és
megteremti a források és lehetőségek
elosztásának alapjait.]
mainstreaming [pozycjonowanie strategii w
głównym nurcie działań i decyzji regionalnych, takich jak np. strategia rozwoju
regionalnego,
Regionalny
Program
Operacyjny.] – (ang.) mainstreaming;
főirány érvényesítése
maiż [1. w łowiectwie: młody ptak łowczy,
układany do polowań; maiz; maisz; 2. w
języku łowieckim młody orzeł lub sokoł,
którego zaczęto wprawiać do polowania.
Stąd w dawnej polszczyźnie młodzik
niedoświadczony zwany był żartobliwie
maiż, tak jak stary bywalec zwany był
ćwikiem.] – (vad) fiatal sas v. sólyom
maj [piąty miesiąc w roku wg używanego w
Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31
dni. Nazwa miesiąca pochodzi od
łacińskiej
nazwy
Maius
(zobacz:
kalendarz
rzymski).
Została
ona
zapożyczona przez większość języków
europejskich.] – május (máj.); Pünkösd
hava – Kettősök hava – Tavaszutó hó (w
maju: májusban); (átv.) sose, sohanapja (w
maju!: sohanapján!)
Maja [imię (z pochodzenia greckie lub
rzymskie), wywodzące się od imienia
nimfy, matki Hermesa lub od rzymskiej
bogini przyrody, której imieniem nazwano
miesiąc maj.] – Maia, Maja (görögül
anyácska) [a görög mitológiában a Atlasz és
Plejone hét lánya, a Plejádok közt a
legidősebb, nimfa. Testvéreivel együtt
Árkádiában születtek, a Külléne hegyen, és
néha hegyi istennőknek is nevezték őket.
3361
Maja a legidősebb, a legszebb és a
legszégyenlősebb volt közöttük.]
maja [krab o kolczastym ciele, czerwonym
pancerzu i odnóżach pokrytych włoskami]
– (rákfajta)
maja [w
filozofii
indyjskiej:
pierwotnie
nadprzyrodzona moc, w późniejszych
tekstach hinduistycznych: iluzoryczne
przejawianie się świata będącego odbiciem
jedynej rzeczywistości – brahmana] –
májá (māyā) csalódás, áltatás, látszat; [1.
indiai vallásokban a májá (māyā)
fogalomnak több jelentése van. Elsődlegesen
az illúziók és álmok dualitását megjelenítő,
fenntartó és kormányzó koncepciót jelenti. A
valóságot a májá fátylai rejtik előlünk. 2. Az
indiai filozófiában a látható világot tartják
mayának.]
majaczeć [majaczyć; ukazywać się niewyraźnie,
mgliście; zarysowywać się] – derengeni,
lebegni; feltűnni a távolban, mutatkozni
majaczenie [przywidzenia pojawiające się pod
wpływem wysokiej gorączki lub we śnie;
też: słowa bez związku wypowiadane w
takim stanie] – félrebeszélés, fantáziálás,
lázálom
majaczenie alkoholowe (łac. delirium tremens)
[stan zaburzeń świadomości z iluzjami i
omamami oraz urojeniami trwający do
tygodnia.
Często
towarzyszą
mu
zaburzenia wegetatywne i inne objawy
somatyczne. Jest spowodowany nagłym
odstawieniem lub zmniejszeniem dawki
alkoholu. Prawdopodobnie grają rolę
również czynniki toksyczne. Śmiertelność
wynosi poniżej 3-4%.] – (lat.) delirium
tremens; állandó reszketéssel és beteges
képzelődésekkel járó állapot, amelyet a
szeszes italok mértéktelen fogyasztása okoz
majaczeniowy, -a, -e [dotyczący majaczenia] –
lázálommajaczyć [1. zarysowywać się niewyraźnie w
oddali lub w tle; 2. mieć przywidzenia,
halucynacje; 3. mówić słowa bez sensu w
gorączce lub we śnie; 4. odżywać w
pamięci] – képzelődni; (o chorym)
félrebeszélni
majaczy mu się – úgy látszik, úgy rémlik előtte
majaczyć się [1. zob. majaczyć w zn. 1.;
2. przywidywać się komuś] – rémleni,
kavarog a fejében vmi
majaczyć w gorączce – lázában félrebeszél
majak [1. przywidzenie, widziadło; 2. łow. łódka
okryta trzciną lub gałęziami, używana do
polowania na ptactwo wodne]; majaki –
lázálom, vízió, látomás; képzelődés
mają – bírnak, van nekik
-
Wersja 01 01 2017.
mają bardzo dobrą kuchnię – nagyon jó
konyhájuk van
mając na uwadze – figyelembe véve, figyelemmel
mająca dobrą figurę – jó alakú nő
mająca się ocielić a. oszczenić – vemhes v. hasas
[az a nőnemü állat, mely meg van
termékenyítve, vagyis amelyben magzat
fejlődik]
mająca wydatne piersi – nagymellű
mająca wąskie biorda – keskeny csípőjű
mający (-a, -e) anemię – anémiás, vérszegény
mający (-a, -e) dobrą sylwetkę – jó alakú
mający (-a, -e) dobre serce – jószívű
mający (-a, -e) dobre zamiary – jóhiszemű
mający (-a, -e) drobną budowę ciała – törékeny
mający (-a, -e) dwie lewe ręce – kétbalkezes
mający grubą skórę – vastagbőrű
mający (-a, -e) kompleksy – gátlásos
mający kurzy rozum – tyúkeszű
mający mleko pod nosem – tejfölösszájú
mający muchy w nosie – átv. szeszélyes
mający (-a, -e) nadwagę – túltáplált, túlsúlyos
mający (-a, -e) niedowagę – alultáplált
mający (-a, -e) nogi iksowate – iksz-lábú; x-lábú
mający obowiązek uczęszczania do szkoły, w
wieku szkolnym – iskolaköteles
mający (-a, -e) opory – gátlásos
mający (-a, -e) plamy starcze a. wątrobowe –
májfoltos (ffi/nő)
mający pociąg do czego – vonzódó
mający prawo do emerytury – nyugdíjjogosult
mający (-a, -e) talię osy – darázsderekú
mający (-a, -e) słabą wolę – akaratgyenge
mający (-a, -e) szansę – esélyes
mający (-a, -e) tajemnicę – titkolózó
mający tremę – lámpalázas
mający (-a, -e) umięśnione nogi – izmos lábú
mający (-a, -e) uśmiechniętą twarz – mosolygós
mający (-a, -e) wielki bruch – nagy hasú
3362
mający (-a, -e) wielki spust – nagyétkű
mający (-a, -e) wykrzywione nogi – ó-lábú
mający (-a, -e) z nadwagą – túltáplált
mający (-a, -e) zgarbe nogi – formás lábú
mający (-a, -e) zmienne nastrojne – rapszodikus
mający długi język – nagyszájú; nyelves, cserfes
mający iksy – (biz.) ikszlábú
mający nogi jak patyki – pipaszárlábú
mający nogi w kształcie litery x – (biz.) ikszlábú
mający wielkie powodzenie – nagysikerű
mający wilczy apetyt – farkasétvágyú
mający zeza – kancsal
mający zimną krew – hidegvérű
mająteczek [1. zdrobnienie od: majątek; 2. mały
majątek] – birtokocska, vagyonocska;
földecske, vagyonka; kisbirtok
majątek [1. ziemia wraz z zabudowaniami
będąca czyjąś własnością; 2. czyjś stan
posiadania; 3. bogactwo, fortuna; 4. duża
suma pieniędzy; 5. w prawie cywilnym
oznacza aktywa i pasywa majątkowe. Do
majątku mogą wchodzić długi (które są
pasywami
majątkowymi).
Majątek
stanowi podstawowy składnik działalności
gospodarczej, jest to tzw. majątek
produkcyjny.
Majątek
brutto
pomniejszony o zobowiązania stanowi
majątek netto.] – birtok, uradalom; ingó,
ingatlan; vagyon; (zagroda) tanya
majątek, majętność (bogactwo, łakomstwo)
[posiadanie majątku nie jest zabronione w
Piśmie Świętym. Obok duchowego,
majątek ziemski posiadali Abraham,
Izaak, Jakub, Job, Dawid, Salomon i inni.
Bóg go daje i nie chce, aby ludzie byli
żebrakami, ale On także chce, abyśmy
tym majątkiem służyli Jemu, biednym,
słabym i chorym. Kto tego nie czyni, ten
nie posiada miłości. Kto gromadzi
bogactwo z chciwości, ten służy bałwanom
i popełnia grzech taki zły jak kradzież,
kłamstwo wszeteczeństwo itd. Bogacze
mają bardzo złą opinię w Piśmie Świętym,
ale Pismo Święte mówi także, że kto nie
pracuje, ten także nie ma jeść.] – vagyon,
birtok, jószág; jómód, vagyonosság; bőség;
kapzsiság, mohóság
majątek bezpański – gazdátlan birtok (csáki
szalmája)
majątek donacyjny – adománybirtok [az Árpádkori földbirtok egyik fajtája. - A nemzetségi
szállásbirtokkal
ellentétben
királyi
adományozás útján jön létre. Szt István II.
törvénykv-ének 2. cikke említi először, és
dona regalianak nevezi, Kálmán I.
törvénykv-e 20. cikkének értelmében a Szt
-
Wersja 01 01 2017.
István által adományozott birtok oldalágon is
örökölhető, a későbbi királyok által
adományozott viszont az egyenes ág
kihaltával visszaszáll a királyra. Kálmán
király ezzel a Szt Istvántól eredő
adománybirtokot egyenjogúvá tette a
nemzetségi
szállásbirtokkal.
Az
adománybirtok hadi kötelezettségekkel járt.
A 13. sz. elején az adománybirtok és a
szállásbirtok még megkülönböztethető.]
majątek finansowy – pénzvagyon
majątek jego poszedł na marne – elúszott a
vagyona
majątek ludowy – népvagyon
majątek marnieje – a vagyon pusztul
majątek narodowy [zasób dóbr materialnych
nagromadzonych w danym kraju] –
nemzeti vagyon
majątek nieruchomy [zob. nieruchomość w zn 1.]
– ingatlanvagyon v. ingatlan vagyon,
ingatlan
majątek ordynacki – hitbizományi birtok
majątek osobisty [to, co należy do jednego
człowieka, co nie jest wspólną własnością]
– magánvagyon
majątek pański – urasági v. úri birtok
majątek państwowy – állami vagyon, állami birtok
majątek powstał ze spekulacji – a vagyon
spekulációból lett
majątek prywatny – magánbirtok
majątek ruchomy [zob. ruchomość w zn. 1.] –
ingó vagyon v. jószág, ingóság
majątek spółki – társasági vagyon
majątek trwały [zob. środki trwałe] – maradandó
eszközök
majątek ziemski – földbirtok
majątki kościelne – egyházi birtok v. vagyon
majątki obszarnicze – uradalmak, nagybirtokok
majątkowo – vagyonilag, vagyonra vonatkozóan,
vagyoni vonatkozásban
majątkowy, -a, -e – birtok-, vagyon-, vagyoni
majątkowe prawo małżeńskie [w całości objęte
regulacją prawa świeckiego] – házastársi v.
házassági birtokjog [házastársak házassági
vagyonjogi
szerződést
köthetnek;
A
házastársak osztatlan közös tulajdona
mindaz, amit a házassági életközösség ideje
alatt akár együttesen, akár külön-külön
szereztek, kivéve az, ami valamelyik
házastárs különvagyonához tartozik.]
majcher [pot. nóż, zwłaszcza duży, używany w
bójkach] – (közöns.) halef, bicska
majdać (majtać, majtnąć) – lengetni, lóbálni
majdan [I potocznie: duży bagaż, czyjeś rzeczy,
toboły; II 1. dawniej: plac we wsi, w
3363
obozie wojskowym lub w warowni;
podwórzec, podworzec; 2. dawniej:
miejsce, gdzie karczuje się las i obrabia
drewno; 3. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera)
Majdan,
wyraz
turecki,
oznaczający w ogólności duży plac, rynek,
dziedziniec, na który zbierają się ludzie w
pewnym celu. W Stambule jest wiele
takich placów, np.: at-mejdan – plac
konny, et-mejdan – plac mięsny, ok-mejdan
– plac strzelecki. Majdanem nazywali
Polacy rynek obozowy, na którym było
targowisko dowożonych prowjantów oraz
podział i licytacja zdobytych łupów.
Niekiedy za połowę ceny dawanej przez
kupca lub szynkarza na majdanie
towarzysz miał prawo brać z rzeczy
zdobycznych to, co mu się podobało.
Majdanem nazywano warzelnie saletry,
również każdy rynek fabryczny, a
zwłaszcza plac wśród lasu, gdzie wypalano
potaż, smołę, dziegieć lub terpentynę.] – I
nagy csomag; II vásár, piac, vásártér, piactér;
térség, üres tér (erdőben, gyárban, a tábor
közepén), ácsudvar, (íj forgórésze)
Majdan Królewski [wieś w Polsce położona w
województwie podkarpackim, w powiecie
kolbuszowskim, w gminie Majdan
Królewski; siedziba gminy Majdan
Królewski.] – Majdan Królewski (lengyel
falu)
Majdanek (Państwowe Muzeum na Majdanku)
[Konzentrationslager
Lublin,
Vernichtungslager
Lublin,
Kriegsgefangenenlager Maydanek, KL
Majdanek
–
niemiecki
obóz
koncentracyjny oraz jeniecki w Lublinie,
funkcjonujący w latach 1941-1944. Nazwa właściwa brzmi KL Lublin,
potoczna nazwa "Majdanek" pochodzi od
dzielnicy Lublina, na której się znajduje
(Majdan Tatarski).] – Majdanek (Állami
Múzeum)
[Lublin-Majdanek:
Lublin
városrésze Lengyelországban. 1941-től náci
koncentrációs tábor működött itt, ahol
legalább 250 ezer ember pusztult el. - Lublin
elővárosában, Majdanekben 1941 őszétől
-
Wersja 01 01 2017.
létesített megsemmisítő táborba 1941-ben
futottak be az első fogolyszállítmányok,
szovjet hadifoglyokkal. 1942-ben lengyelek,
majd a nácik által megszállt országok, 26
nép foglyait 1942-1943-ban üzemelő hét
gázkamra pusztította el. 1943. november 3án 18000 elhurcolt személyt egyszerre
gyilkoltak meg a szögesdrótokkal körülvett
Majdaneki haláltáborban. A majdaneki
táborban fennállása alatt 400000 embert
pusztítottak el.]
majdrować [1. pot. nieumiejętnie naprawiać coś;
2. nieudolnie naprawiać jakiś mechanizm,
przyrząd, dłubać w nim; majstrować] –
piszmogni,
elpiszmogni;
babrálni,
szöszmötölni, elszöszmötölni; pepecselni,
kontárkodni
majdrować około
czego – babrálni vmivel;
mesterkedni vmi körül; feszegetni vmit
majeran, majeranek [1. roślina o drobnych,
szaro omszonych liściach i mocnym
zapachu, wykorzystywana w lecznictwie i
jako
przyprawa;
2. przyprawa
z
suszonych liści i łodyg tej rośliny; 3. w
uprawie jest rośliną roczną lub dwuletnią,
osiągającą wysokość 40 cm. Roślina
pochodzi z południowo-wschodniej części
rejonu basenu Morza Śródziemnego i
południowej Azji. Przyprawę tę przywieźli
z Indii w rejon Morza Śródziemnego
Arabowie.
Głównymi
producentami
majeranku są: Egipt, Francja, Hiszpania,
Węgry, Polska, Austria, Niemcy] –
majoránna (Majorana hortensis)
Majeranek (Majorana hortensis) – majoránna
(Majorana
hortensis)
[pecsenyevirág,
majoranna; Az ajakosvirágúak (Labiatae)
családjába tartozik, mediterrán vidékeken
őshonos, nálunk termesztett egyéves
fűszernövény. Íze kellemes.]
majeranek ogrodowy [zob. Lebiodka majeranek,
(Origanum majorana L.)] – majoránna
(Origanum
majorana)
(névváltozatai:
majorána, majoranna, pecsenyevirág)
majerankowy, -a, -e – majoránna-; majoránnás
majestat [1. dostojeństwo, powaga lub okazałość
jakichś osób, zjawisk lub rzeczy;
2. godność i władza monarchy; 3. łac.
maiestas dpn. maiestatis 'wspaniałość;
autorytet;
władza
monarsza';
dostojeństwo,
powaga;
okazałość,
wspaniałość; tytuł, godność, władza
monarchy] – felség, fenség, nagyság,
magasztosság
majestat Boży [Majestat Boga jest tak wielki, że
gdyby człowiek nie znał Jego miłości,
żyłby w lęku przed Nim.] – Isten fensége
3364
[Isten fensége két fő fejezetre osztható, a
mindenhatóságra és a minden - tudásra.]
majestatycznie – fenségesen, magasztosan,
méltóságteljesen
majestatyczny, -a, -e [pełen majestatu,
imponujący, dostojny, wyniosły] –
fennkölt, felséges, fenséges, magasztos;
méltóságteljes
majestatyczny charakter – méltóságteljes jellem
majestatyczny chód żurawi – a darvak
méltóságteljes járása
majętność – vagyon, birtok, jószág; jómód,
vagyonosság
majętny, -a, -e [bogaty, zamożny] – vagyonos,
gazdag, jómódú
majolika, majoliki [1. fajans powleczony po
wypaleniu,
białą
cynową
polewą,
malowany i powtórnie wypalany; też:
wyrób z tego fajansu; 2.
ceramika
pokryta nieprzezroczystą polewą ołowiono
– cynową o bogatej kolorystyce. Rodzaj
fajansu produkowanego we Włoszech od
XIV w. Do XVII w.. Z majoliki wyrabiano
przede wszystkim bogato zdobione
naczynia. Produkcja majoliki rozwinęła
się pod wpływem ceramiki mauretańskohiszpańskiej, pierwsze wyroby powstały
na Majorce, w XV wieku produkcję
rozpoczęto
także
we
Florencji
(wprowadzono rzeźby z majoliki).] – (ol.)
majolika v. fajansz (a XV. sz.-től kezdve
Olaszországban készített, festett, durva
faience-edény.
Franciaországban
pedig
inkább a faience (fayence) nevet használták.
Nevét Mallorca (Majorka) szigettől kapta,
eredetileg az Itáliában készült XV-XVI. sz.-i
festett díszítésű ónmázas cserépedények és
egyéb cseréptárgyak.)
majolika
majolikowy, -a, -e [przymiotnik od: majolika] –
majolika-, majolikából készült
majonez [gęsty sos z żółtek, musztardy, oliwy i
przypraw] – (fr.) majonéz, majonázmártás
(olajvaj); étolajból, tejfölből, tojássárgájából
különféle ízesítő anyagok hozzáadásával
készült hidg mártás (olajos, ecetes
tojásmártás)
-
Wersja 01 01 2017.
majonezowy, -a, -e [przymiotnik od: majonez] –
majonéz-, majonézes
majonezowy sos – majonézmártás
majony, -a, -e – lombokkal v. virágokkal díszített,
megkoszorúzott
major (mjr.) [1. stopień oficerski niższy od
podpułkownika, wyższy od kapitana; 2.
stopień oficerski używany w armiach
wielu krajów. W wojsku polskim jest to
stopień niższy od podpułkownika, wyższy
od kapitana. Major wchodzi w skład
korpusu oficerów starszych, natomiast w
okresie międzywojennym – w skład
korpusu
oficerów
sztabowych.
Odpowiednikiem majora w marynarce
wojennej jest komandor podporucznik; 3.
muz. skala majorowa, durowa] – 1. (wojsk)
őrnagy (őrgy.); 2. nagyobb, idősebb, idősb;
3. (zene) dúr
majorat [późn.łac. maioratus 'wyższość' od łac.
maior 'większy; starszy' od magnus, 1.
ordynacja przewidująca dziedziczenie
majątku ordynackiego przez najstarszego
syna
a.
krewnego;
majątek
tak
odziedziczony; 2. ordynacja rodowa –
majątek ziemski posiadający swój własny
statut, rządzący się swoimi własnymi
prawami
dotyczącymi
dziedziczenia.
Rodzaj fideikomisu (fideikomis familijny).
3. dawna zasada dziedziczenia, według
której cały majątek przechodził na
najstarszego syna lub najbliższego
krewnego; też: majątek w ten sposób
dziedziczony; 3. zasada przewidująca
dziedziczenie ordynacji przez najstarszego
syna lub najbliższego krewnego w
przypadku braku potomków zmarłego] –
(lat.) majorátus; (jog) elsőszülöttség,
elsőszülöttségi jog; a családi hitbizománynak
az a fajtája, amelynél az utódlás a család
legidősebb tagját illeti meg [a) seniorátus:
korörökség; b) ízörökség: a legközelebbi
ízen
álló
örökös;
primogenitura:
elsőszülöttség, az idősebb ágbeli elsőszülött
utódlási jogával]
majoratowy, -a, -e; majoracki, -a, -ie [związany z
majoratem] – elsőszülöttségi, majorátusi
majordom, majordomus [1. śrdw.łac. major
domus dosł. 'zarządca domu'; hist.
najwyższy
urzędnik
dworu,
późn.
naczelny
dowódca
wojsk
królów
frankijskich (VI-VIII w.); marszałek
dworu; zarządca domów wielkopańskich;
2. zarządca i szef służby w rezydencjach;
3. zarządca dworu i dóbr królewskich w
państwie frankońskim] – (lat.) major
domus, majordomusz; háznagy, udvarmester
[a frank királyságban a Meroving királyok
3365
palotafőnöke; a karoling Heristali Pippin az
egész frank királyság major domusa (687)],
(tört.) a királyi udvar kormányzója (magyar
nádor)
Majordomo (program) - 'Majordomo' listakezelő
program (a latin = 'házmester'-ből)
[népszerű, névlista-kezelő program, amely
lelelezőlisták címtárát önműködöen kezeli; a
ListServe listakezelőhöz hasonlít; a subscribe
paranccsal
feliratkozottakhoz
körlevél
formájában továbbít minden hozzá beérkező
levelet; az eredetileg Unix-környezetre írt
program ma minden platformon fut, amelyik
a Perl nyelvet érti; a program ingyen
letölthető az alábbi kiszolgálóról]
Majorka [wyspa hiszpańska w zachodniej części
Morza Śródziemnego]; Mallorca –
Mallorka [(katalánul, spanyolul; ejtsd:
[ma'λorka])
Spanyolország
legnagyobb
szigete, a Baleár-szigetek (katalánul: Illes
Balears, spanyolul: Islas Baleares) tagja,
mely
a
Földközi-tengerben,
Spanyolországtól délre található.]
majorostwo – őrnagy és felesége; az őrnagyék
majorowa [pot. żona majora] – őrnagyné
majorowy – (zene) dúr
majorski, -a, -ie – őrnagyi
majoryzacja [odrzucenie większością głosów
propozycji
mniejszości;
też:
wykorzystanie przewagi liczebnej w celu
narzucenia swej woli] – majorizálás
majoryzować [uzyskiwać przewagę liczebną;
przegłosowywać, odrzucać propozycje
mniejszości] – majorizálni
majowy, -a, -e [przymiotnik od: maj] – májusi
majówka (maik) [1. wycieczka za miasto wiosną
lub latem; 2. pot. nabożeństwo majowe; 3.
(u Zygmunta Glogera) szkołach dawnych
obchodzono
uroczyście
rekreację
wiosenną, o ile pogoda sprzyjała, zwykle w
dniu I-go maja. Już w wilję nie było
lekcyi, bo przygotowywano się do
upragnionej wycieczki. Dzwonek szkolny i
muzyka uczniowska, jak tylko świtać
zaczynało, zwoływała wszystkich przed
gmach szkolny. Uszykowani w rzędy pod
chorągwiami, niby wojsko rycerskie, z
dyrektorami i nauczycielami duchownymi
na czele, szli zwykle do jakiegoś dworu o
milę lub dalej, gdzie gościnny szlachcic,
wcześnie o tem uprzedzony, częstował
wszystkich
radośnie:
mleczywem,
pierogami,
piwem
i
piernikami
domowymi. Niektórzy panowie polscy
zapisywali całe folwarki, żeby młodzież
szkolna miała się gdzie bawić i czem
poczęstowaną być podczas majówki. Gra
w piłkę, bieganie do mety, huśtawka,
-
Wersja 01 01 2017.
przebieranie się za żołnierzy, sprawiały
radość powszechną. Wieczorem przy
śpiewach i muzyce powracano do domu.
Na posiedzeniu Towarzystwa Naukowego
Krakowskiego d. 15 czerwca 1818 r.
profesor literatury Paweł Czajkowski
czytał napisany przez siebie wiersz
„Majówka na Bielanach krakowskich”
(Rocznik Tow. Nauk. Krak., t. IV, str.
255).] – majális, májusi kirándulás; májusi
cserebogár [(Melolontha melolontha) egy
viszonylag gyakori európai bogárfaj, egyben
Magyarország legnagyobb mezőgazdasági
jelentőségű cserebogárfaja.]; gyöngyvirág
(Convallaria majalis), fiatal erdei fenyő
majówkowy, -a, -e – majálismajs [niem. Mais; aust. Kukuruz (Zea mays);
kukurydza
(ziemia
lubliniecka)]
–
[Słowniczek języka śląskiego] kukorica;
tengeri, törökbúza, málé (Zea mays)
majster [1. rzemieślnik prowadzący warsztat,
szkolący uczniów w swoim rzemiośle; 2. w
fabryce
lub
na
budowie:
osoba
nadzorująca pracę podległych sobie
robotników; 3. dobry fachowiec] – mester,
művezető; (dawno) pallér; az építés felelős
vezetője
majster cehowy [Majster, najwyższy stopień w
hierarchii rzemieślniczej, pełnoprawny
członek cechu rzemieślniczego, właściciel
warsztatu; termin występujący w Polsce
od początku istnienia cechów (XIII w.).
Aby zostać mistrzem należało odbyć
przepisane w statucie cechowym lata
nauki i przesłużyć określony czas jako
czeladnik; po odbyciu wędrówki (w
niektórych rzemiosłach) i przedstawieniu
świadectw wolnego i prawego pochodzenia
oraz po wykonaniu przewidzianej w
statucie
sztuki
mistrzowskiej
(majstersztyk),
uzyskaniu
prawa
miejskiego i wniesieniu opłat, kandydat
zostawał przyjęty do cechu. Uzyskanie
mistrzostwa nie było więc rzeczą łatwą,
zwłaszcza że w niektórych cechach liczba
mistrzów
była
ograniczona;
pierwszeństwo i ulgi zachowywano dla
synów mistrzów (tzw. masłków) oraz dla
czeladników, którzy poślubili córkę lub
wdowę po mistrzu.] – céhmester
(cechmistrz)
majster do wszystkiego – ezermester
3366
majster-klepka
[1. pot.
ktoś,
kto
bez
przygotowania fachowego zabiera się do
różnych prac technicznych i robi to
nieudolnie; 2. pot. ktoś, kto we własnym
zakresie, za pomocą stosunkowo prostych
narzędzi potrafi coś wykonać lub
naprawić] – ezermester; kontár, fuser
majster kominiarski – kéményseprőmester
majster kowalski – kovácsmester
majster krawiecki – szabómester
majster
lakierniczy
–
fényezőmester,
lakkozómester
majster murarski – kőművesmester; pallér [(a
német Polier-ból), a kőmüveseknél és az
ácsoknál az építkezésen a munkavezető, ki a
munkát a munkásokkal végrehajtatja]
majster odlewniczy – öntő, öntőmester
Majster Popsuj – Rontó Pál
majster szewski – cipészmester
majsterek – mesterke
majsterkować [wykonywać lub naprawiać coś za
pomocą prostych narzędzi] – barkácsolni,
fúrni-faragni [lubię majsterkować: szeretek
barkácsolni]
majsterkowanie – barkácsolás, fúrás-faragás
majsterkowicz [osoba lubiąca majsterkować] –
barkácsoló ember
majsterkowić [wykonywać lub naprawiać coś za
pomocą prostych narzędzi] – barkácsolni
majsterski, -a, -ie – mesteri, művészi
majsterstwo – mesterség
majstersztyk
(niem.
Meisterstück,
dosł.
mistrzowskie dzieło) [1. kunsztownie,
misternie, mistrzowsko wykonane dzieło,
zwł. rzemiosła a. techniki; arcydzieło;
zręczna, przebiegła, sprytna sztuczka,
manewr, trick; 2. Majstersztyk była to
praca czeladnika cechowego, będąca
głównym sprawdzianem jego umiejętności
przed wyzwoleniem się na mistrza. Musiał
się on cechować innowacyjnością i
szczególnie starannym wykonaniem, co
oceniała rada złożona ze starszych cechu.
W zależności od statusu cechu, wykonanie
majstersztyku mogło się wiązać też z
obowiązkiem wcześniejszego odbycia
wędrówki po innych miastach w celu
zapoznania się z nowymi pomysłami i
technologiami, które mogłyby zostać
odzwierciedlone w dziele. W ten sposób
zapewniano motywację dla nowych
pomysłów, a także przepływ idei i nowych
technologii. W języku polskim określenie
to
jest
obecnie
używane
wobec
"szczególnie udanego dzieła sztuki lub
-
Wersja 01 01 2017.
rzemiosła,
arcydzieła".]
–
(ném.
Meisterstück) mestermű, remekmű
majstrowa [pot. żona majstra] – mesterné
majstrować [1. wykonywać lub naprawiać coś
we
własnym
zakresie,
prostymi
narzędziami; 2. pot. manipulować przy
czymś] – mesterkedni; kontárkodni; (dłubać
koło czegoś) tenni-venni (tesz-vesz), fúrnifaragni, csinálni, készíteni; összetákolni,
összeeszkábálni
majstrować koło czego – dolgozgatni v. babrálni
vmin
majstrowanie – mesterkedés, fúrás-faragás,
összetákolás
majstrowanie w genach roślin – növényi
génmanipuláció; a növényi génekben való
mestrkedés
majtać, majdać — majtnąć, majdnąć [1. pot.
machać czymś luźno zwisającym lub
giętkim; 2. pot. rzucać coś lub czymś z
rozmachem] – lengetni, lóbálni
majtać się, majdać się [pot. o czymś, co luźno
zwisa: kiwać się, okręcać się wokół czegoś,
unosić się i opadać] – – ide-oda mozogni,
inogni, ingadozni; lengeti, lóbálja magát
majteczki [stringi, biodrówki, tanga, bokserki,
figi, bezszwowe figi] – bugyogó, bugyi, kis
bugyi, bugyika
majtek [marynarz wykonujący proste prace
związane z żeglugą i utrzymywaniem
porządku na statku] – matróz, tengerész,
hajóslegény, hajósinas
majtki [1. dolna część bielizny okrywająca
biodra; 2. pot. krótkie spodenki chłopięce;
3. Majtki bieliźniane o zróżnicowanej
długości nogawek dla chłopców i
mężczyzn. Mogą być one małe i obcisłe lub
mogą być rodzajem szortów o różnej
długości nogawek. Mogą być z lub bez
rozporka. Dolna krawędź slipek musi być
dopasowana. Majtki z długimi nogawkami
– bokserki, Majtki z krótkimi nogawkami
Majtki z nogawkami 3/4] – (kobiece) női
nadrág, (figi) női alsó, bugyi; (dziecinne)
gyereknadrág [wakacje bez majtek: nyaralás
bugyi nélkül; na plazy bez majtek: bugyi
nélkül a parton], (męski) rövidnadrág,
alsónadrág [Férfiak és fiúk által viselt
alsóruha, különböző formákban készül.
Lehet rövid és szorosan testhezálló, ekkor
eleje-hasítékot is kialakíthatnak rajta.
Készülhet száras kivitelben is, a szár hossza
különböző lehet, akár bokáig is érhet. A nem
túl hosszú (legfeljebb combközépig érő)
szárral készült férfi-alsónadrág neve: boxer.],
férfi alsó, gatya
3367
majtki długie – hosszú bugyi
majtki gumowe – gumibugyi, guminadrág
majtki obciskające – csípőszorító bugyi
majtki wyszczuplające do kolan – combszorítós
bugyi
majtnąć czym – lengetni v. lóbálni vmit
majtnąć nogami – himbálja a lábát
majtnąć ogonem – csóválja a farkát
majuskuła [1. łac. maiuscula (littera) 'nieco
większa (litera)' z maius od maior, wielka
litera alfabetu, druk. wersalik, kapitała;
pismo majuskułowe, wersalikowe; 2. (z
łacińskiego - "nieco większa"), wielka
litera, występująca w pismach greckich i
rzymskich oraz pochodzących od nich.
Współcześnie służy do wyróżniania
pewnych kategorii wyrazów. 3. wielka
litera alfabetu] – majuszkula, nagybetű (A,
B, C…)
-
Wersja 01 01 2017.
Leveleinek szélei furészesek, gyökérzete
karós, termése tok. Magja olajat tartalmaz.],
kert mák; (kwiat) pipacs; mákvirág;
mákszem, mákszemek
mak lekarski, mak ogrodowy, m. uprawny
(Papaver somniferum L.) [1. gatunek
jednorocznej rośliny uprawnej z rodziny
makowatych; 2. cały pęd nadziemny z
wyjątkiem dojrzałych nasion, szczególnie
sok mleczny z niedojrzałych makówek] –
mák; kerti mák, díszmák (Papaver
somniferum)
[a
boglárkavirágúak
(Ranunculales) rendjében a mákfélék
(Papaveraceae) családjának névadó faja,
fontos kultúrnövényünk.]
Mak piaskowy (Papaver argemone L.) [gatunek
roślin jednorocznych należący do rodziny
makowatych. Występuje w prawie całej
Europie z wyjątkiem części południowowschodniej, w Afryce Północnej oraz w
Azji Zachodniej i na Kaukazie[. W Polsce
na całym obszarze prócz gór. Archeofit] –
(növ.) Papaver argemone L.
 MAJUSCULUS-KÉZIRATOK; Azok a bibliai
kéziratok, amelyeket csupa nagybetűvel írtak.
Ellentéte: Minusculus-kéziratok, csupa kisbetüs
kéziratok.
majuskułowy, -a, -e – nagybetűs
mak (Papaver L.) [rodzaj jednorocznych roślin
zielnych
z
rodziny
makowatych
(Papaveraceae Juss.), rodzimy dla Eurazji,
Afryki i Ameryki Północnej. Zalicza się do
niego ok. 120 gatunków.] – (lat.) papaver;
(növ.) mák [(Papaver Somniferum) a
mákfélék családjába tartozik, egyéves
növény. Nagyobb mennyiségben Indiában,
Kínában és a Közel-Keleten termesztik.
Mak polny (Papaver rhoeas L.) [1. gatunek
rośliny
z
rodziny
makowatych
(Papaveraceae Juss.). Występuje w
Europie. Pochodzi prawdopodobnie ze
strefy Morza Śródziemnego, w polskiej
florze jest archeofitem. Rozpowszechniony
na terenie całego kraju.] – Vetési pipacs;
Egynyári díszpipacs (Papaver rhoeas);
pipacs (növ., Papaver Rhoas L., vadmák, píp
a Kőrös mentén, pippancs vagy pillancsvirág
Baranyában, pipacs betücserével, pipók a
Balatonnál), a mák vad testvére.) [Népies
neve: vadmák, pipacsmák, büdös mák,
czúczik, lúdmák, pitypalatyvirág, veres mák.
A mákfélék (Papaveraceae) családja
tartozik. Számos helyen, utak mellett,
parlagon hagyott területeken tömegesen
előforduló, egyéves növény. Toktermése
van. Felálló habitusú, serteszőrös növény,
levelei 1-2-szeresen szárnyasan osztottak. A
sziromlevelek 4 cm körüliek. Mindegyik
virágnak négy lángvörös sziromlevele van, a
tövén fekete folttal. Termése fordított tojás
alakú, kopasz, többrekeszű, lyukakkal nyíló
tok, amit népiesen „borstartónak” neveznek.
A csupasz toktermés alul lekerekített,
szélességénél 1-2-szer hosszabb, 8-18
barázdával.]
3368
Mak
wątpliwy (Papaver dubium) [gatunek
należący
do
rodziny makowatych.
Występuje w prawie całej Europie, w
Afryce Północnej, Azji Zachodniej, na
Kaukazie i w Pakistanie. W Polsce
pospolity na niżu. Archeofit..] – bujdosó
mák (Papaver dubium) [a boglárkavirágúak
(Ranunculales) rendjében a mákfélék
(Papaveraceae) családjában a névadó
Papaver nemzetség egyik faja.]
Mak wschodni (Papaver orientale L.) [czasami
nazywany makiem tureckim – gatunek
byliny należący do rodziny makowatych.
Występuje w stanie dzikim w Azji
Mniejszej (Armenia, Kaukaz, Persja). W
Polsce jest uprawiany jako roślina
ozdobna, czasami dziczejąca (efemerofit).]
– évelő díszpipacs (Papaver orientale) [a
-
Wersja 01 01 2017.
boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjében
a mákfélék (Papaveraceae) családjában a
névadó Papaver nemzetség egyik faja.]
makabra [coś strasznego, budzącego grozę] –
rémség, rettenet, borzalom [oooh !!!
makabra!! cholera jasna!! – oh!!!
borzalom!! a fene egye meg!]
makabreska
[1. drobny
utwór
literacki,
zwłaszcza sceniczny, w którym nastrój
grozy łączy się z elementami groteski;
2. coś przerażającego i śmiesznego
zarazem; 3. drobny utwór literacki, w
którym dominują elementy grozy i
groteski. Zwykle jest to utwór sceniczny.]
– rémtörtént, rémdráma
makabrycznie
–
rémesen,
borzasztóan,
rettenetesen
makabryczność, makabryzm [budzenie grozy;
przerażanie] – vminek rémes, borzasztó,
rettenetes volta
Anja Garbarek, córka kompozytora i saksofonisty Jana Garbarka, jednego z najbardziej cenionych
geniuszy współczesnego europejskiego jazzu.
makabryczny, -a, -e [przerażający, budzący
grozę] – rémes, borzasztó, rettenetes,
gyászos
makadamizacja [od nazwiska szkockiego
wynalazcy metody szybkiej budowy dróg:
John Loudon McAdam (1756-1836);
pokrywanie
dróg
makadamem,
nawierzchnią tłuczniową dwuwarstwową
uwałowaną na podłożu z piasku] –
makadámosítás, makadámozás; lehengerelt
zúzottkőből útburkolat készítése (I. L. Mac
Adam skót mérnöknek, a feltalálójának
nevéből)
makagiga [ciastko z masy karmelowej, miodu i
maku, z dodatkiem orzechów i migdałów]
– mákos-mézes (keleti) csemege szelet
makak (Macaca) [rodzaj małp wąskonosych
występujacy od Afryki Północnej po
Japonię. Obecnie znanych jest około
dwudziestu gatunków makaków z kilkoma
podgatunkami i hybrydami.] – makákó
3369
makao, macao [wym. makao] [gra w karty, w
której wygrywa ten, kto pierwszy
pozbędzie się wszystkich kart] – (port.)
makao [hazárd kártyajáték: minden játékos
számára 5 lapot kiosztunk és egy lapot
felcsapunk. Színre színt, számra számot kell
tenni, ha nincs, akkor fel kell húzni egy
lapot. A IX-esre alakot lehet kérni, felsőre
színt. Ha VII-es kerül ki, akkor - ha a
következőnek nincs VII-e - 2 lapot kell
felhúznia. Ha van VII-ese, akkor a következő
már négy lapot húz fel, stb. Ha valaki ÁSZ-t
tesz, akkor a következő játékos "alszik" (nem
húz és nem rak - kimarad.]
makaron1 [1. kluski z ciasta pszennego bez
drożdży; 2.
produkt żywnościowy
wytwarzany na bazie mąki, wody i
niekiedy jaj (mówimy wtedy o makaronie
jajecznym) o szerokiej gamie kształtów i
zastosowań]; makarony – (ol.) makaróni;
metélt
tészta,
levestészta,
metélt
(búzalisztből készített száraz csőtészta);
kifőtt tészta; száraz tészta
makaron2 [iron. makaronizm lub tekst pełen
makaronizmów] – makaronizmus
makaron czterojajeczny – négytojásos tészta
makaron nitki – cérnametélt
makaron węgierski podobny do kaszy – tarhonya
makaron włoski – olasz makaróni, makaróni,
csőtészta
makaron z twarogiem i skwarkami z wędzonej
słoniny – túrós csusza
makaron zapiekany z kurczakiem i warzywami
– sütött metélt tészta csirkével és
zöldségekkel
makaron zapiekany na słodko – rakott tészta
makaroniarnia [wytwórnia makaronu] –
csőtésztagyár
-
Wersja 01 01 2017.
makaroniarz (1. lekcew. Włoch; 2. żartobliwie
lub pogardliwie o Włochu) – tésztagyáros,
makaróni evő; (gúny.) olasz
makaroniczny, -a, -e [fr. macaronique
'makaroniczny' z dawn. wł. macaronico
(dziś: maccheronico) 'jp.' od macarone
(dziś: maccherone) 'makaron; głuptas';
pełen makaronizmów] – makarónimakaronik [1. zdr. od makaron1; 2. kruche
ciasteczko migdałowe] – csőtésztácska;
(mandulasütemény)
makaronista
[pisarz,
mówca
używający
makaronizmów,
obcych
wyrazów,
zwrotów] – makaronizmust alkalmazó író
makaronizm, łacina makaroniczna [1. obcy (zwł.
łaciński) wyraz, zwrot, wpleciony w tekst
pisany
w
jęz.
ojczystym
(rozpowszechnione w lit. pol. XVII i XVIII
w.). 2. pochodzące z języka obcego zwroty
lub formy gramatyczne wplatane do
języka ojczystego; 3. obcy, często łaciński
wyraz, zwrot lub obca forma wplecione do
tekstu w języku ojczystym; 4. obcy wyraz,
zwrot, obca forma językowa wpleciona w
tekst mówiony lub pisany w języku
ojczystym; 5. język stosowany w utworach
satyrycznych, w których miesza się łacinę,
najczęściej w formie zwulgaryzowanej
bądź zniekształconej, z danym językiem
narodowym
dla
uzyskania
efektu
humorystycznego. Tworzenie wyrazów
czy zwrotów naśladujących słowa i
składnię łacińską, także w postaci
neologizmów. 6. Bardzo błędnie tak
nazywają Polacy język polski popstrzony
frazesami albo urywkami frazesów
łacińskich, co nie nazywa się makaronem
lecz pedantyzmem.] – makaronizmus (olyan
szöveg készítése, amelyben több nyelvből
vett szavak vannak egymással v. az
anyanyelviekkel összekeverve); XVI. sz.-i
olasszal kevert latin nyelvű groteszk
reneszánsz poézis (fő művelője: Frolengo
olasz költő)
makaronizować [używać makaronizmów w
mowie lub piśmie] – makaróni-nyelven
beszélni v. írni; makaronizálni
makaronizowanie [wplatanie w utwór pisany w
języku ojczystym wyrazów, zwrotów i
form gramatycznych z języków obcych (w
języku
staropolskim
przeważnie
łacińskich)] – makaronizálás
makaronowy, -a, -e [przymiotnik od: makaron]
– makaróni
makaryzm [(greck.),Najbardziej rozbudowana
jest ostatnia para antytez, szczególnie,
makaryzm. Termin ten – makaryzm –
oznacza formę literacką, która precyzuje
3370
biblijny sposób życia, szczęście, jakie
człowiek osiągnie szukając Boga i
słuchając
Jego
przykazań.
Boże
błogosławieństwo
jest
nad
błogosławionymi.], (greck.), makaryzmy
[błogosławieństwa, zwłaszcza na początku
kazania na Górze (Mat. 5, 1—10);
przedstawiane nieraz także w dziełach
sztuki] – (w biblii) makarizmusok;
boldogmondások (Mt 5): 1. Mikor pedig
látta Jézus a sokaságot, felméne a hegyre, és
a mint leül vala, hozzámenének az ő
tanítványai. 2. És megnyitván száját, tanítja
vala őket, mondván: 3. Boldogok a lelki
szegények: mert övék a mennyeknek országa.
4. Boldogok, a kik sírnak: mert ők
megvígasztaltatnak. 5. Boldogok a szelídek:
mert ők örökségül bírják a földet. 6.
Boldogok, a kik éhezik és szomjúhozzák az
igazságot: mert ők megelégíttetnek. 7.
Boldogok az irgalmasok: mert ők
irgalmasságot nyernek. 8. Boldogok, a
kiknek szívök tiszta: mert ők az Istent
meglátják. 9. Boldogok a békességre
igyekezők: mert ők az Isten fiainak
mondatnak. 10. Boldogok, a kik háborúságot
szenvednek az igazságért: mert övék a
mennyeknek országa. 11. Boldogok vagytok,
ha szidalmaznak és háborgatnak titeket és
minden gonosz hazugságot mondanak
ellenetek én érettem. 12. Örüljetek és
örvendezzetek, mert a ti jutalmatok bőséges a
mennyekben: mert így háborgatták a
prófétákat is, a kik előttetek voltak.
makata [1. niewielka tkanina dekoracyjna
zawieszana na ścianach lub rozkładana na
meblach; 2. (u Zygmunta Glogera) Makata
lub makat, od tureckiego wyrazu makad,
znaczącego materję bogatą zaścielaną na
sofie. W Polsce zawieszano makaty nad
łóżkami, nakrywano niemi stoły i
siedzenia a w pańskich domach robiono z
nich kotary i zawieszano nawet całe
ściany. Makaty jedwabne przerabiane
złotem lub srebrem sprowadzano z
dalekiego Wschodu, tkano także w XVI w.
w Krakowie a w XVIII-ym w Słucku u
Radziwiłłów i w Grodnie za Tyzenhauza.
Córki szlacheckie po domach wiejskich i
zakonnice po klasztorach odznaczały się
pracowitością w wyszywaniu makat na tle
kupionych gładkich tkanin jedwabnych
lub wełnianych. Starzy Polacy, którzy
woleli widzieć dziewczęta swoje, gdy
przędły cienką nić lnianą lub tkały na
krosnach
płótno,
niż
haftujące
kunsztownie na wzór tureckich pracownic
po haremach, mawiali z przekąsem, że
„panna, nim ptaszka wyszyje, wołu zje”.]
-
Wersja 01 01 2017.
– faliszőnyeg; arany- v. ezüstszállal átvert
posztó
makatka [mała makata] – falvédő, kis
faliszőnyeg, faliszőnyegecske
makatowy, -a, -e; makatkowy, -a, -e –
faliszőnyegMakau [Specjalny Region Administracyjny
Makau (chin. trad.: 澳門特別行政區;
pinyin: Àomén Tèbié Xíngzhèngqū; Yale:
Oumun Dakbit Hangjeng Keui; port.:
Região Administrativa Especial de Macau)
powszechnie znany jako Makau lub
Makao (chin. upr.: 澳门; chin. trad.:
澳門; hanyu pinyin: Àomén; Jyutping:
ou3 mun4) to jeden z dwóch specjalnych
regionów administracyjnych Chińskiej
Republiki Ludowej (drugim regionem jest
Hongkong), znajdujący się na wschodnim
wybrzeżu Chin.] – Makao [Kína különleges
közigazgatású régiója az ország délkeleti
partjainál.]
Make Money Fast (MMF) [zrób szybko
pieniądze; znane hasło używane w
Usenecie
i
spamowej
poczcie
elektronicznej, które ma zachęcać do
kliknięcia na podanym adresie i/lub
przesłania wiadomości do innych osób. W
przeważającej większości przypadków
hasło jest oszukańczą próbą wyciągnięcia
pieniędzy od nieświadomego podstępu
czytelnika.] – Make Money Fast (MMF);
"MAKE.MONEY.FAST" [David Rhodes
indította el a „Make money fast” (Gazdagodj
meg gyorsan!) nevű lánclevelét, amelyet
sokan tovább is küldtek. A büntetés az
internetelérések letiltása volt, így hamar
megálljt tudtak parancsolni a további
terjedésnek.]
Makeda [pierwsza znana królowa Saby. Makeda
to imię wywodzące się z tradycji
etiopskiej; w islamskich przekazach
nazywana była Bilkis (‫ ب ل ق يس‬Bilqīs).
Inne wersje jej imienia to Nikaule oraz
Nicaula.
Biblijna Pierwsza Księga
Królewska oraz Druga Księga Kronik
(por. 1 Krl 10,1-13 oraz 2 Krn 9,1-12)
informują, że Makeda złożyła wizytę
królowi izraelskiemu Salomonowi, słysząc
o jego mądrości i bogactwach. Wizyta ta
miała prawdopodobnie miejsce w połowie
wieku X p.n.e. Jej celem było
najprawdopodobniej
pogłębienie
dwustronnej wymiany handlowej. Według
tradycji etiopskiej Salomon i Makeda
spłodzili Menelika I, który jest uważany
za pierwszego cesarza Etiopii i założyciela
jej starożytnej stolicy – Aksum. W wieku
3371
IV p.n.e. Królestwo Saby zostało podbite
przez arabski lud Himjarytów. W tak
zwanych "Proroctwach królowej Saby",
wyraz "Saba" jest niesłusznie rozumiany
jako imię własne monarchini, a nie nazwa
jej państwa.] – Sába királynője [Sába
királynőjével a Biblián és a Koránon kívül
más forrásokban is találkozhatunk. A
régészek Sábát a mai Jemen (Állam DélNyugat
Ázsiában
az
Arab-félsziget
délnyugati peremén.) területére helyezik.
Ebből következtetve Sába királynőjét sötét
bőrűnek valószínűsíthetjük. A Biblia
története szerint Sába királynője Izrael
akkori
királyának,
Salamonnak
bölcsességéről
hallva
felkerekedett
meglátogatni
őt.
A
királynő
gyógynövényekkel, fűszerekkel és arannyal
megrakodva érkezett Salamon udvarába,
ahol rengeteg időt töltött találós kérdéseket
téve fel az uralkodónak. A király minden
kérdésre jól válaszolt, így Sába királynője
előtt bebizonyosodott Salamon híres
bölcsessége. Salamon gazdagsága is nagy
benyomást tett Sába királynőjére. Távoztakor
ő is ajándékokkal megrakottan tért vissza
hazájába. Az Újszövetség Sába királynőjét
Dél királynőjeként említi. - A Korán leírása
nagyjából hasonlít a bibliai történetre,
kiegészítve azzal, hogy a Korán szerint Sába
királynője elhagyta pogány hitét és
egyistenhívővé lett. - Etióp történek szerint
Etiópia királyai Salamonnak és Sába
királynőjének közös leszármazottjai. - Sába
királynőjének
és
Salamon
királynak
találkozása számos irodalmi alkotás, zenei
mű és festmény témája lett.]
Makiawel; Niccolò di Bernardo dei Machiavelli
(ur. 3 maja 1469 we Florencji, zm. 21
czerwca 1527 tamże) [filozof, pisarz
społeczny i polityczny, historyk i
dyplomata florencki, jedna z kluczowych
postaci włoskiego odrodzenia. Jest
autorem słynnego i kontrowersyjnego
traktatu o sprawowaniu władzy pt.
Książę. Od jego nazwiska powstał termin
machiawelizm. Idealnym ustrojem dla
niego była republika. W 1559 jego pisma
znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg
zakazanych] – Macchiavelli (Niccoló
Machiavelli (1469-1527) olasz író, politikus,
korának
egyik
legnagyobb
hatású
gondolkodója. Sorsa összefonódott a
reneszánsz Firenzével és a gyakorlati
politizálással.)
makiawelicznie – machiavellisztikusan
makiaweliczny,
,
machiaweliczny,
makiawelistyczny -a, -e, makiawelski, -a, ie [1. odnoszący się do makiawelizmu,
-
Wersja 01 01 2017.
typowy dla makiawelizmu; 2. przebiegły,
podstępny, przewrotny, chytry, obłudny] –
machiavellisztikus
makiawelista [osoba charakteryzująca się
cynizmem i brakiem skrupułów w dążeniu
do celu, stosująca zasadę: "cel uświęca
środki"] – machiavellizmus híve, követője
makiawelizm,
machiawelizm
[1. koncepcja
polityczna zalecająca stosowanie zasady
„cel
uświęca
środki”;
2. postawa
charakteryzująca się cynizmem i brakiem
skrupułów w dążeniu do celu; 3.
uogólniona przez wł. historyka i pisarza
polit. Niccolò Machiavelli (1469-1527) w
Księciu (1532 r.), praktyka polit. epoki.
doktryna polit. zalecająca stosowanie
podstępu, przemocy i obłudy w dążeniu do
realizacji
zamierzeń;
cynizm,
przewrotność i brak skrupułów w dążeniu
do osiągnięcia celów uznanych za godziwe,
w myśl zasady "cel uświęca środki"] –
machiavellizmus [céljai elérésére minden
eszköz alkalmazását jogosnak tartó politika
(N. Machiavelli firenzei államférfi és író
nevéről)]
makieta [1. model czegoś wykonany w
zmniejszonej skali; 2. fragment dekoracji
teatralnej
lub
filmowej
imitujący
autentyczny przedmiot lub budowlę;
3. plan układu graficznego poszczególnych
kolumn czasopisma, książki lub innego
druku; 3. wł. macchietta 'plamka; szkic,
jw.' zdrobn. od macchia 'szkic; plamka;
makia, wiecznie zielone zarośla' z łac.
macula, techn. model jakiejś kompozycji
przestrzennej (np. budowli, pomnika,
dekoracji, zespołu arch., konstrukcji
maszynowej); druk. plan układu graf.
kolumny książki a. pisma] – (fr.) maquette,
makett; vázlat, szoborvázlat, modell; minta
(valamilyen gép, épület v. képzőművészeti
alkotás kicsinyített mása); (nyomda)
nyomtatásra előkészített, tördelt szöveg
Brzeg
makietka [mała makieta] – makettke, vázlatocska,
modellecske
3372
makietować [wykonywać makietę graficzną
książki, czasopisma] – (nyomdászat)
szövegtükröt, tördelési tükröt készíteni,
összeállítani
makietowy, -a, -e [przymiotnik od: makieta] –
makettmakijaż [kosmetyki nałożone na twarz w celu jej
upiększenia; też: nakładanie na twarz tych
kosmetyków] – smink
makijaż kosmetyki nałożone na twarz w celu jej
upiększenia; też: nakładanie na twarz tych
kosmetyków] – arcfestés, arcfesték; smink
[wieczorowy makijaż: esti smink; letni
makijaż: nyári smink]
makijaż na walentynki – Valentin napi arcfestés
makijaż oczu – szemkikészítés
-
Wersja 01 01 2017.
makler giełdowy – tőzsdei ügynök, tőzsdei alkusz;
tőzsdeügynök, tőzsdealkusz, bróker
makler morski – hajózási ügynök
makler ubezpieczeniowy – biztosítási ügynök
makler wekslowy – váltóügynök, pénzváltó
maklerski, -a, -ie – (ném.) makier-; alkusz-,
ügynöki
maklerstwo – közvetítés, ügynökösködés
makolągwa (Carduelis cannabina L., 1758) [mały
ptak] – kenderike
Makolągwa zwyczajna, makolągwa (Carduelis
cannabina) [gatunek małego ptaka z
rodziny łuszczaków] – kenderike (Carduelis
cannabina)
[a
madarak
osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
pintyfélék (Fringillidae) családjába tartozó
faj]
makijaż permanentny [makijaż z wszczepionych
płytko pod skórę barwników, zwłaszcza
korygujących usta i okolice oczu] – tartós
smink
makijaż, o którym wiesz tylko ty – smink,
makownik amelyről csak te tudsz
makijaż wieczorowy – esti smink
makintosz, mackintosh [wym. makintosz] [1.
lekka, nieprzemakalna tkanina używana
dawniej na płaszcze i kurtki; też: płaszcz z
tej tkaniny; 2. od nazwiska chemika i
wynalazcy
szkockiego
Charlesa
Mackintosha (1766-1843) mackintosh
[wym.
mäkntosz]
lekka
tkanina
nieprzemakalna do szycia płaszczów,
kurtek itp.; płaszcz z tej tkaniny] –
vízhatlan anyag; esőkabát
makler (broker) [1. osoba pośrednicząca w
transakcjach finansowych, zwłaszcza
giełdowych; 2. osoba lub przedsiębiorstwo
pośredniczące w sprawach związanych z
zaopatrzeniem statku i wysyłką towarów;
3.
jest
pojęciem
wieloznacznym,
używanym na rynku finansowym i
kapitałowym
w
kilku
kontekstach
znaczeniowych] – (ném.) makier v. makler;
alkusz, ügynök, üzletkötéssel iparszerűen
foglalkozó egyén
makotra – máktörő, mákőrlő [Góra Makotra w
Kraju Krasnodarskim, w Rosji: Máktörőhegy]
makowaty, -a, -e [o cechach makowatych
(rodzina roślin)] – mákszerű
makowiec, makownik [ciasto przekładane masą
ze zmielonego maku z cukrem i
bakaliami] – mákfej, mákgubó; (opium)
mákony; (ciastko) mákkal töltött piskóta;
mákoskalács, mákosbejgli, mákos torta
makowy, -a, -e [odnoszący się do maku albo
mający kolor kwiatu maku] – mák-, mákos
makówka1
[1. owoc
maku
w
postaci
wielonasiennej torebki; 2. żart. głowa] –
(makowiec) mákfej, mákgubó; (biz.) fej,
emberfej
makówa2 [rękawica, rękawica bokserska]
[Słowniczek języka śląskiego] – kesztyű;
boxkesztyű
makówki [niem. Mohnpielen (Mohnklöße,
Mohn-Kließa, Mokließa; śł. Mohnkließla
a. Mohnpilen; 1. potrawa – deser wigilijny
z mielonego maku, słodkich sucharów lub
bułki i mleka; 2. potrawa wigilijna
popularna na Śląsku, w Wielkopolsce
znana jako makiełki.] – [Słowniczek języka
śląskiego] mákos guba v. mákos gubó v.
bobajka [egy jellegzetes magyar édesség, de
ismert Németország keleti felén (Mohnpilen)
és Lengyelországban (makówki)]
makrela [ryba morska o zielonkawym grzbiecie i
jasnym brzuchu] – (holland) makréla
(Scomber); 1. úszóhólyaggal
nem
rendelkező, ízletes húsú tengeri hal, 2. 40-50
cm hosszú, erős testű, apró pikkelyű,
kékesfehér színű csontos hal (a mérsékelt és
trópikus tengerekben él, húsa ízletes, a
konzerviparban feldolgozzák)
3373
makro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na duże rozmiary lub dużą
skalę tego, co jest nazwane drugim
członem] – (gör.) makro-, nagy-, óriás-,
hosszúmakro [I bardzo duży; II ciąg poleceń
wykonywanych przez komputer za
jednym razem po podaniu nazwy lub
naciśnięciu odpowiedniego klawisza] –
makro; nagyon nagy
makro (lub makropolecenie) [to zestaw
rozkazów
realizujący
algorytm
komputerowy
przeznaczony
do
wykonywania przez określoną aplikację
(edytor, arkusz kalkulacyjny, program
graficzny) zwykle w celu automatyzacji
pewnych czynności lub dokonania zmian
w dokumentach bez interakcji z
użytkownikiem. Makra pisane są zwykle
w skryptowych językach programowania
wykonywanych
przez
interpreter
wbudowany w aplikacje, w których są
uruchamiane.] – (ang.) macro - makró,
utasítássorozat [1.) olyan utasítássorozat,
amely pl.
egyetlen 'gombnyomással'
elindítható; 2.) asszembly programnyelv
esetében egy macro egyetlen utasításból
kiindúlva meghatározza egy terjedelmesebb
feladatkör lebonyolítását]
makrobiotyczny, -a, -e – makrobiotikus
makrobiotyk
[produkt
spożywczy
nieprzetworzony]
–
makrobiotikum;
makrobiotikus élelmiszer
makrobiotyka [1. teoria oraz praktyka żywienia
i leczenia przez dietę opartą na
produktach nieprzetworzonych; 2. z
języka greckjiego "macro" (duży, długi) +
"bios" (życie), jest stylem życia
polegającym
na
przestrzeganiu
-
Wersja 01 01 2017.
odpowiedniej
diety.
Słowo
zostało
sformułowane przez Christopha Wilhelma
Hufelanda z Niemiec, w jego książce,
"Makrobiotik, oder die Kunst das
menschliche Leben
zu
verlängern"
("Makrobiotyka, albo Sztuka Rozszerzania
Ludzkiego Życia"), z 1796 roku.] –
makrobiotika (a hosszú élet tudománya)
makrocząsteczka
(makromolekuła)
[1.
cząsteczka zbudowana z wielkiej liczby
atomów;
2.
cząsteczka
polimeru
zbudowana z wielkiej ilości atomów;
składa się z jednego lub kilku
powtarzalnych jednostek (tzw. merów)
połączonych w wyniku reakcji chem.
zachodzących w przyrodzie lub w
procesach polimeryzacji; np. cząsteczka
białka, celulozy, polimeru syntetycznego;
3. cząsteczka związku chemicznego
składająca się z dużej liczby (kilkadziesiąt
do kilku tysięcy) powtarzających się
ugrupowań atomów, tzw. merów] –
makrorészecske, makromolekula
makrocząsteczkowy, -a, -e [przymiotnik od:
makrocząsteczka]
–
makrorészecske-,
makromolekulamakroekonom – makroökonómus
makroekonomiczny, -a, -e – makroökonómikus
makroekonomia [1. nauka zajmująca się
współzależnościami
w
gospodarce
narodowej jako całości, badająca dochód
narodowy oraz czynniki jego wzrostu; 2.
dziedzina ekonomii posługująca się
wielkościami agregatowymi (zbiorczymi,
dotyczącymi całej gospodarki) do badania
prawidłowości
występujących
w
gospodarce jako całości.] – makroökonómia
[a modern közgazdaságtan egyik ága, amely
– szemben az egyéni fogyasztók és
vállalatok viselkedését, a piac működését
elemző mikroökonómiával – a teljes
nemzetgazdaságokat (és a közöttük lévő
kapcsolatokat) vizsgálja, melyek állapotát
aggregált változókon (mint a nemzeti
jövedelem, az árszínvonal, az összes
megtermelt
termék
és
szolgáltatás
mennyisége,
munkanélküliség,
stb.)
keresztül jellemzi. Kiemelt céljai közé
tartozik, hogy a gazdasági döntéshozókat
elemzéseivel segítse annak megértésében,
miként érhetőek el az olyan fontos nemzeti
(kormányzati) célok, mint a gazdasági
növekedés gyorsítása, az árstabilitás és a
foglalkoztatás szintjének növelése, vagy
hogy miként valósítható meg az erőforrások
hatékony allokációja (elosztása).]
makrofizyczny, -a, -e – makrofizikai
3374
makrofizyka [nauka zajmująca się badaniem
właściwości
ciał
materialnych
makroskopowych] – (gör.) makrofizika; a
szabad szemmel látható testek fizikája
makrokefalia, macrocephalia [wielkogłowie] –
(gör.) makrokefalia; nagyfejűség: az agyban
létrejövő vízgyülemlés (vízfejűség), v. az agy
túltengése okozza (kefalonia) [a koponyának
kóros megnagyobbodása feltételezve vagy
vizfej vagy az agy tultengése által
(kefalonia). A koponya ürén belüli az u. n.
intrakranialis
nyomás
ez
esetekben
jelentékenyen felfokozott miálta a varratok
és kutacsok tágulnak s a lapos
koponyacsontok erősen kidomborodnak; első
sorban azért a koponyatető tágul leginkább; a
homlok is kidomborodik, ugy hogy ferdén
előre hajolhat; a szemüreg csontos felső fala
lefelé domborodik, mi a szemeket
kidülleszti; a halántékcsont pikkelye ferde
helyzetüvé lesz s a fülek lefelé irányulnak: a
nyakszirttáj erősen hátfelé domborodik.]
makroklimat [1. klimat dużych obszarów,
kształtowany przez czynniki geograficzne,
głównie szerokość geograficzną, wysokość
nad poziomem morza, rzeźbę terenu,
odległość od oceanów. 2. klimat dużych
obszarów, kształtowany przez czynniki
geograficzne,
głównie:
szerokość
geograficzną, wysokość n.p.m., rzeźbę
terenu, odległość od oceanów; 3. klimat
(zespół elementów klimatologicznych)
charakterystyczny
dla
większych
obszarów
na
Ziemi,
np.
strefy,
kontynentu, kraju, regionu. Makroklimat
zależy
od
ogólnej
cyrkulacji
atmosferycznej, szerokości geograficznej,
odległości od mórz i oceanów oraz
orografii terenu.] – makroklíma
makrokosmos [1. wszechświat pojęty jako
całość, przeciwstawiany mikrokosmosowi
– światu cząstek elementarnych; 2. świat
ciał niebieskich w przeciwieństwie do
mikrokosmosu – świata człowieka;
3. otaczający człowieka świat i prawa nim
rządzące]
–
(gör.)
makrokozmosz,
világmindenség, világ, a nagyvilág, a
világegyetem
(ellentétben
a
mikrokozmosszal, az emberrel, a kisvilággal)
makrokosmiczny, makrokosmosowy, -a, -e –
makrokozmikus
makromolekularny, -a, -e – makromolekuláris
makromolekularny polimer – makromolekuláris
anyag (polimer)
makromolekuła
[1.
makrocząsteczka,
makrodrobina, cząsteczka (molekuła)
polimeru złożona z 103-106 atomów.
Makromolekuła
często
powstaje
z
-
Wersja 01 01 2017.
połączenia jednego lub kilku rodzajów
jednostek podstawowych, tzw. merów,
tworząc
strukturę
substancji
polimerowych; 2. cząsteczka chemiczna
(molekuła) złożona z więcej niż ok. 1000
atomów. Makromolekuła często powstaje
z połączenia jednego lub kilku rodzajów
jednostek podstawowych, tzw. merów,
tworząc
strukturę
substancji
polimerowych.]
–
makromolekula,
makrorészecske
makropolecenie [w informatyce: ciąg poleceń;
makro] – makró
makroskopowy, -a, -e [widzialny gołym okiem,
bez użycia przyrządów optycznych] –
(gör.) makroszkópikus; nagy méretű, szabad
szemmel látható
makrospora
[1.
u
paprotników
różnozarodnikowych: zarodnik, z którego
powstaje przedrośle żeńskie z rodniami; 2.
duży
zarodnik
paprotników
różnozarodnikowych
wytwarzany
w
zarodni dużej (makrosporangium) na
sporoficie; megaspora] – makrospóra
makrostruktura [1. układ i wzajemne związki
między wielkimi grupami społecznymi
składającymi się na społeczeństwo;
2. gruboziarnista budowa skał, minerałów
itp. dostrzegalna gołym okiem] –
makrostruktúra
maksi, maxi I [wym. maks-i] [I 1. mający
maksymalne
rozmiary,
zasięg
lub
natężenie; II 1. o ubraniu: długi, sięgający
do kostek; 2. ubranie sięgające do kostek;
3. Sukienki, a zwłaszcza płaszcze, o
długości do kostki. Wylansowane około
1970 roku, jako przeciwieństwo mody
mini. Płaszcze maxi były noszone w
kombinacji ze spódniczkami mini i
szortami.] – maxi, maximális mértékű; maxi
(ruha)
maksimum (maks.),
maximum[wym. maksimum]
[I 1. najwyższy stopień,
największa możliwa ilość, wielkość lub
wartość czegoś; 2. największa ilość a.
wartość osiągalna w danym wypadku;
ekstremum; punkt szczytowy; punkt
największego
rozkwitu;
najwyższy
stopień; najwyżej, najwięcej. II co
najwyżej, maksymalnie] – maximum
(max.); legmagsabb fok, legfelső határ,
csúcsérték; vminek felső határa, csúcsa,
vmiből a legtöbb; vminek legmagasabb foka,
értéke
maksimum globalne [to punkt, w którym
funkcja osiąga największą wartość] –
(matematika) összes maximum; összes
csúcsérték
3375
maksimum lokalne [to punkt, w którym funkcja
jest większa niż we wszystkich punktach
jakiegoś otoczenia tego punktu] –
(matematika)
helyi
maximum;
helyi
csúcsérték
maksimum wydajności – a legnagyobb
teljesítmény
v.
teljesítőképesség;
a
teljesítmény v. teljesítőképesség maximuma
Maksym [imię męskie pochodzenia łacińskiego,
utworzone od przymiotnika maximus —
"największy",
przydomka
Jowisza.
Istnieją liczni święci katoliccy o tym
imieniu.] – Maxim (latin eredetű férfinév,
jelentése: nagy növésű, magas)
maksyma
[śrdw.łac.
maxima
'(prawidło)
największe, tj. najogólniejsze, podstawowe' z
łac.
maximus,
maxima,
maximum
'największy, -a, -e', stopień najw. od magnus,
-a, - 1. zwięźle sformułowana myśl
filozoficzna lub etyczna zawierająca
pewną zasadę postępowania; 2. ogólna
prawda, prawidło, zasada podstawowa,
reguła postępowania, zwł. wyrażone w
formie aforyzmu, krótkiej sentencji. 3.
(inaczej aforyzm, sentencja) - krótka,
zwykle
jednozdaniowa
wypowiedź
(prozaiczna lub rymowana), wyrażająca
ogólną prawdę, mądrość dotyczącą życia
człowieka.] – (lat.) maxima; szabály,
irányelv; alaptétel, cselekvésünk erkölcsi
mértéke, szabálya
maksyma życiowa – életelv, életszabály
Maksyma [1. imię żeńskie pochodzenia
łacińskiego, utworzone od przymiotnika
maximus - "największy", przydomka
Jowisza. Wśród patronek tego imienia św. Maksyma (zm. w 304 roku). 2. Żeńska
forma imienia → Maksym. Zdrobnienia:
Maksa.
Inne
formy:
Maksymilia,
Maksymiliana, Maksymina. Obce formy:
Maxima (łac.), Maxine, Maxene (ang.),
Maxima (hiszp.), Massima (wł.), Maxima
(czes., słowac.), Maksima (połud.-słow.).] –
Maxima (latin eredetű női név, jelentése:
nagy növésű, magas)
maksymalista [1. człowiek dążący do osiągnięcia
wszystkich stawianych sobie lub innym
celów w jak największym stopniu 2. w
folozofii: przedstawiciel maksymalizmu],
maksymalistka – (lat.) maximalista
személy; túlzó, túlhajtott követeléseket,
igényeket támasztó személy; egyes pártok
szélsőséges szárnyának tagja
maksymalistyczny,
-a,
-e
[dotyczący
maksymalizmu albo maksymalisty (np.
maksymalistyczny
plan,
maksymalistyczna
wizja)]
–
(lat.)
maximalista; meg nem valósítható, túlzott
-
Wersja 01 01 2017.
igényű; a maximalizmussal kapcsolatos, rá
jellemző
maksymalizacja
[maksymalne
zwiększenie
wielkości lub wartości czegoś] –
maximalizáció
maksymalizować
–
(lat.)
maximalizálni,
maximálni; felső határt, legmagasabb árat,
mértéket stb. megszabni
maksymalizm
[1. stawianie
maksymalnych
wymagań sobie i innym, wysuwanie
maksymalnych
żądań;
2. kierunek
zakreślający najszersze granice filozofii,
uznający też prawdy metafizyczne,
intuicyjne, istnienie świata duchowego,
nadprzyrodzonego itp.; 3. wysuwanie
najdalej idących, skrajnych postulatów,
żądań, programów polit.] – (lat.)
maximalizmus; valamely elv, követelés,
igény túlhajtása, mértéken felüli követelése
maksymalnie – maximálisan; a legnagyobb
mértékben
maksymalny, -a, -e [najwyższy, największy] –
(lat.) maximális; legnagyobb, legmagasabb,
legfelső, legfelsőbb; legszélső; végső fokú
maksymalna
dawka
leku
–
maximális
gyógyszeradag
maksymalna moc szumów żródła (przy
energetycznym dopasowaniu odbiornika)
– optimális zajteljesítmény
maksymalna moc żródła (przy energetycznym
dopasowaniu odbiornika) – optimális
teljesítmény
maksymalna prędkość – legnagyobb sebesség
maksymalna temperatura – legmagasabb,
maximális hőmérséklet
maksymalne
wzmocnienie
mocy
(przy
dopasowaniu
energetycznym)
–
maximálisan
igénybe
vehető
teljesítményerősítés
maksymalny poziom dźwięku A (LAmax)
[maksymalna wartość skuteczna poziomu
dźwięku A] – legnagyobb v. maximális A
hangnyomásszint (dBA)
maksymalny wysiłek – maximális erőfeszítés
Maksymilian
[imię
męskie
pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od nazwiska
rzymskiego rodu Emiluszów. Żeńskie
odpowiedniki
tego
imienia
to
Maksymiliana i Maksymilianna.] –
Maximilián latin (Maximilianus) eredetű
férfinév [feltehetően Maximus és az
Aemilianus
nevek
összevonásával
keletkezett]; Miksa [a Miklós régi magyar
becéző formájából önállósult, de lehet a
Mikhál név becézője is. Később, eredetétől
függetlenül a Maximilian magyarítására is
alkalmazták.]
3376
Maksymilian z Celei, Maksymilian z Lorch (zm.
283 lub 284 w Celje) [apostoł Noricum,
męczennik, święty Kościoła katolickiego.
Według pochodzącej z XIII wieku tradycji
został wysłany przez papieża Sykstusa II
do Noricum jako misjonarz, został
arcybiskupem Lorch i zginął śmiercią
męczeńską w Celje. Historycznie pewne
jest przeniesienie jego szczątków przez św.
Ruperta w VIII wieku (przed 718). Od 878
znajdowały się one w Altötting, a przed
985 trafiły do Pasawy. Św. Maksymilian z
Celei jest patronem diecezji Linz i
Passawy. Jego wspomnienie liturgiczne
obchodzone jest 12 października.] – Szent
Miksa (Maximilian) vértanú [Noricum
másként Noricus ager is, dunamelléki római
tartomány.]
Maksymilian II Habsburg (ur. 31 lipca 1527 w
Wiedniu, zm. 12 października 1576 w
Ratyzbonie) [cesarz Świętego Cesarstwa
Rzymskiego Narodu Niemieckiego, król
Czech i Węgier w latach 1564-1576 z
dynastii Habsburgów. Syn cesarza
Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu
Niemieckiego, króla Czech i Węgier
Ferdynanda I Habsburga i Anny
Jagiellonki, córki króla Czech i Węgier
Władysława II Jagiellończyka.] - I. Miksa
(Bécs, 1527. július 31. – Regensburg, 1576.
október 12.) [magyar és cseh király,
II. Miksa néven német-római császár (15641576)]
makuch [pasza dla bydła i nierogacizny z
wyciśniętych nasion roślin oleistych] –
(mazőgazdaság) pogácsa, olajpogácsa
makuchowy, -a, -e [przymiotnik od: makuch] –
pogácsa-, olajpogácsamakuchy lniane – lenmagpogácsa
makula – (lat.) makula; 1. mocsok, szennyfolt; 2.
erkölcsi fogyatkozás, szeplő
makulatura
[1. zużyte,
zniszczone
lub
niepotrzebne papiery, książki, gazety,
przeznaczone do powtórnej przeróbki na
papier; 2. pot. bezwartościowa literatura]
–
(lat.)
makulatúra;
(nyomdászat)
hulladékpapír, papírhulladék, selejtpapír;
csomagolópapír; régi újságok, hibás nyomdai
ívek; átv. szennyirodalom
makulaturowy, -a, -e [przymiotnik od:
makulatura]
–
(lat.)
makulatúra-;
(nyomdászat) hulladékpapírmakulaturowe wyroby papierowe [wyroby
papierowe z masy papierniczej otrzymanej
z wtórnie przetworzonych wyrobów
papierowych zwanych makulaturą] –
újrahasznosított papír
-
Wersja 01 01 2017.
makutra (makotra) [gliniana misa do ucierania
maku lub kremu] – máktörő, mákőrlő
Mala causa silenda est [w złej sprawie najlepiej
milczeć] (Owidiusz Epistulae ex Ponto) –
(lat.) Mala causa silenda est; rosszabb
ügyben jobb hallgatni (Ovidius)
mala fides superveniens nocet [późniejsza zła
wiara szkodzi] – (lat.) mala fides
superveniens nocet; a későbbi fölmerült
rosszhiszem árt
Mala fides superveniens non nocet [późniejsza zła
wiara nie szkodzi; tj. nie przeszkadza w
nabyciu własności przez zasiedzenie.] –
(lat.) Mala fides superveniens non nocet; a
későbbi fölmerült rosszhiszem nem árt
Malachiasz
[imię
męskie
pochodzenia
hebrajskiego,
oznaczające
"mój
posłaniec" albo "mój anioł". Patronem
tego imienia jest prorok z V wiek p.n.e.,
autor biblijnej Księgi Malachiasza, oraz
pierwszy irlandzki święty bp Malachiasz.]
– Malakiás [héber eredetű férfinév, jelentése:
küldöttem, hírnököm]
Malachiasz, (hebr) ‫( מלאכי‬Mal'akhi), (łac.)
Malachias, cs. Prorok Małachija (zwiastun)
[1. żyjący w V wieku p.n.e. prorok, autor
Księgi Malachiasza, będącej ostatnią w
grupie
dwunastu
ksiąg
proroków
mniejszych Starego Testamentu (w Biblii
hebrajskiej Trej Asar (‫))עשר תרי‬. Prorok
Malachiasz
jest
świętym
Kościoła
katolickiego i Cerkwi prawosławnej. Nie
ma jednak pewności, czy Malachiasz jest
imieniem własnym proroka, czy też
imieniem
pospolitym
oznaczającym
wysłańca. 2. ostatni z mniejszych
proroków. Działał w pierwszej połowie V
wieku przed Chrystusem. Jego proroctwo
zawiera naukę głoszoną przez Jana
Chrzciciela.
Gani
formalizm.]
–
MALAKIÁS (Isten követe, az én követem,
az én angyalom) [Próféta Júdában, kb. Kr. e.
450-400; az ÓSZ hasonló nevű könyvének
szerzője; a könyvben előforduló néhány
adaton kívül nem tudunk róla semmit;
valószínűleg Nehémiás (3) kortársa (Mal
2,11-17; Neh 13,23-31). Könyvének fő
témája: Izráel bűne és elszakadása, ítélet a
hűtlenek felett és áldás a hűségeseknek.
Felosztása: 1. a papok bűne (1,1-2,9); 2. a
nép bűnei (2,10-4,1); 3. feltámad az igazság
napja (4,2-6).]
malachit [1. minerał o szmaragdowozielonej
barwie, używany do wyrobu biżuterii;
2. kolor szmaragdowozielony; 3. minerał z
gromady węglanów. Należy do minerałow
pospolitych, szeroko rozpowszechnionych
na Ziemi. Nazwa pochodzi od greckiego
malache (malwa ) i malakos = miękki aluzja do zielonej barwy minerału i jego
niewielkiej twardości.] – (gör.) malachit
(ásvány) [[Cu3(CO3OH)2] sötét, mályvazöld
színére utaló neve a mályvát jelentő görög
malakhosz szóból ered; zöld, rostos,
réztartalmú
ásvány
–
féldrágakő;
díszítőkőnek és rézolvasztásra használják]
3377
malachitowo – vminek malachitszerű volta
malachitowy, -a, -e [1. wykonany z malachitu
(np. posążek malachitowy); 2. o kolorze
malachitu;
szmaragdowozielony]
–
(ásvány) malachitmalacia [zob. rozmiękniecie; mięknięcie] – (med.)
malacia (lágyulás)
malaga [mocne, słodkie wino hiszpańskie o
złocistej
barwie]
–
malaga;
muskotályszőlőkből készített erős, édes bor
(Malaga spanyol tartomány és város
nevéből)
Malajczyk [mieszkaniec Malajów], Malajka –
maláj (ffi/nő)
Malaje (ang. i malajski Malaya) [nazwa
stosowana do dawnych posiadłości
brytyjskich na Półwyspie Malajskim (do
1946 r. kilku, następnie jednej powstałej w
wyniku ich połączenia), od 1957 r. zaś do
niepodległego państwa, które w 1963 roku
przekształciło się w Malezję (malajski
Malaysia). Dla okresu do 1957 roku
stosowana jest także nazwa Malaje
Brytyjskie.] – dawn. Malájföld
malajski, -a, -ie [przymiotnik od: Malaje (1.
dawna posiadłość brytyjska na Półwyspie
Malajskim; 2. potocznie: a) Półwysep
Malajski; b) Archipelag Malajski)] –
malájmalarczyk – festőcske; festőtanonc, festősegéd,
mázolóinas
malaria [1. choroba pasożytnicza objawiająca się
regularnymi nawrotami gorączki i
dreszczy, przenoszona przez komary; 2.
zimnica (dawna nazwa febra z łac. febris gorączka)
tropikalna
choroba
pasożytnicza, której różne postacie
wywoływane są przez jeden lub więcej z 4
gatunków
jednokomórkowego
pierwotniaka – zarodźca malarycznego z
rodzaju Plasmodium: zarodźca ruchliwego
-
Wersja 01 01 2017.
(Plasmodium vivax), zarodźca pasmowego
(Plasmodium
malariae),
zarodźca
sierpowatego (Plasmodium falciparum),
zarodźca owalnego (Plasmodium ovale).
Inne gatunki z rodzaju Plasmodium
zarażają
zwierzęta.
U
człowieka
najczęściej
dochodzi
do
zakażeń
zarodźcem ruchliwym i sierpowatym, przy
czym ten ostatni powoduje najcięższą
postać choroby.] – malaria; mocsárláz,
váltóláz (fertőző betegség, mel mindennap v.
2-3 naponként megismétlődő láz- és
hidegrázási rohammal jár. Szúnyogok
(anaphelesek) terjesztik)
malarka – festőnő
malarnia [pomieszczenie, w którym maluje się i
barwi różnego rodzaju wyroby] –
festőműhely, műterem
malarski, -a, -ie [dotyczący malarza albo
malarstwa (np. pracownia malarska,
zestaw malarski)] – festő-, festészeti, festői
malarstwo [to obok rzeźby i grafiki jedna z
gałęzi sztuk plastycznych] – festészet,
festés, festőművészet
malarstwo akwarelowe – víz- és akvarellfestés v.
festészet
malarstwo awantgardowe – avantgardista
festészet
malarstwo dekoracyjne – díszítő v. dekorációs
festészet
malarstwo futurystyczne – futusista festészet
malarstwo gestu [action painting [wym. akszn
pejnting], action-art (ang.)] – (ang.) action
painting; gesztusfesztészet
malarstwo historyczne – történelmi festészet
malarstwo jaskiniowe [malowidła i rysunki na
ścianach jaskiń, pochodzące głównie z
okresu kamiennego] – barlangfestészet
malarstwo krajobrazowe – tájképfestés v.
festészet
malarstwo ludowe – népi festészet
malarstwo miniaturowe – miniatűrfestészet
malarstwo mitologiczne – mitológiai festészet
malarstwo monumentalne [malarstwo związane
z architekturą, np. freski, mozaiki,
witraże] – monumentális festészet
malarstwo niefiguratywne – nonfigurális festészet
malarstwo o tematyce religijnej – vallásos
festészet
malarstwo olejne – olajfestés
malarstwo pastelowe – pasztell-festészet
malarstwo pokojowe – szobafetés
malarstwo popartowe – pop-art festészet
malarstwo portretowe – portréfestészet
malarstwo religijne – egyházi festészet
malarstwo rodzajowe – genrefestészet; életkép,
zsánerkép
malarstwo staroruskie – régi orosz festészet
malarstwo ścienne – falfestészet
malarstwo witrażowe – szívesablakfestészet
malaryczny, -a, -e – mocsárlázas, maláriás
malarz [1. artysta zajmujący się malowaniem
obrazów; 2. rzemieślnik trudniący się
malowaniem mieszkań, budynków lub
przedmiotów; 3. osoba zajmująca się
malarstwem]
–
festőművész,
festő;
(rzemieślnik) festő, mázoló
3378
malarz batalistyczny – hadijeleneteket v.
csataképeket festő művész
malarz dekoracyjny – díszletfestő
malarz gruntuje płótno – a festő bealapozza
vásznat
malarz
pokojowy
[osoba
malująca
pomieszczenia i budynki] – szobafestő;
mázoló [jeszcze tylko malarze pokojowi
skończa swoją robotę i mieszkanie będzie
gotowe: már csak egy szobafestőknek kell
befejezniük a munkát és kész a lakás]
malatura [1. obraz malowany farbami na ścianie
lub na drewnie; 2. sposób malowania;
3. farby użyte do malowania] – festés,
festmény
Male nostro iure uti non debemus – nie
powinniśmy źle korzystać z naszych praw
malec [mały chłopiec] – fiúcska, kisfiú, kölyök,
srác, tacskó; lurkó; tökmag
malcy [małe dzieci] – kisgyerekek
Male iure nostro uti non debemus a. Male nostro
iure uti non debemus (Gai 1.53) [1. nie
powinniśmy posługiwać się źle naszym
prawem. Nie można czynić ze swego
prawa złego użytku, który prowadziłby do
nadużycia prawa. 2. nie powinniśmy źle
korzystać z naszych praw; 3. Nie
powinniśmy źle korzystać z naszego
prawa.] – (lat.) Male iure nostro uti non
debemus; nem szabad visszaélni jogainkkal
-
Wersja 01 01 2017.
Malec [1.Malec - wieś w woj. małopolskim, w
pow. oświęcimskim, w gminie Kęty · 2.
Malec - wieś w woj. Podlaskim w pow.
wysokomazowieckim,
w
gminie
Ciechanowiec] – Malec (lengyel falvak)
maleć [1. stawać się mniejszym pod względem
wielkości, liczby lub intensywności;
2. wydawać się mniejszym na skutek
oddalenia] – kisebbedni, csökkenni,
megcsappanni; kevesbedik; visszafejlődni
maledykcja [(ł.) złorzeczenie, przekleństwo] –
(lat.) maledictio; gyalázás, szidalmazás; átok
maleficium [przestępstwo, występek] – (lat.)
maleficium;
bűntett,
bűncselekmény;
kihágás, vétség
Maleficiorum societas nulla est [nieważna jest
spółka, zawiązana w celu popełnienia
czynów bezprawnych] – (lat.) Maleficiorum
societas nulla est; a bűncselekmény
elkövetése érdekében létrejött társaság
érvénytelen
malejący, -a, -e – csökkenő
malejąca amplituda – csökkenő amplitúdó
malejący poziom głośności – csökkenő
hangerősségszint
maleńki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] – pici,
kicsi, kicsiny, apró, pirinyó (po maleńku:
apránként, lassanként)
maleńka [1. mała dziewczynka; 2. pieszczotliwie
w zwrocie do kobiety dorosłej lub
zwierzęcia] – kislány; kicsi
maleńka chwiłka – (egy rövid) pillanat, máodperc
maleńka dziewczynka – kislányka
maleńka prośba – apró szívesség, kérés
maleńki [pieszcz. małe dziecko; też w zwrocie do
osoby dorosłej, czasem do zwierzęcia] –
kisgyerek, kisfiú; kicsike ember
maleńki domek – kicsi ház, házacska
maleńko,
malutko,
maluśko,
maciupko,
maluteńko,
malusieńko,
maciupeńko
[zdrobnienie od: mały] – kevés; kicsike,
pici
maleńkość – kicsinység
maleństwo [1. pieszcz. małe dziecko lub młode
zwierzę; 2. pot. coś bardzo małego lub
błahego] – 1. baba, csecsemő, csöppség,
kisgyerek; 2. (wiek) gyermekkor (od
maleństwa: gyermekkora óta); gyermekség;
3. (blahostka) apróság, csekélység
malicious logic [logika szkodliwa, logika
destrukcyjna, także oprogramowanie
destrukcyjne; sprzęt lub oprogramowanie
wprowadzone do systemu z zamiarem
zaszkodzenia
poprawnemu
funkcjonowaniu systemu.] – destruktív
logika (malicious logic) [hardware, software
3379
vagy firmware, ami illetéktelen célból
szándékosan képezi részét egy rendszernek pl. trójai faló.]
malicja [złośliwość, chytrość] – (lat.) malícia;
rosszmájúság, rossznyelvűség; rosszindulat,
rosszhiszeműség; csípős gúny; kissebb fokú
rosszindulat
maligna [1. łac. maligna (febris) 'złośliwa
(gorączka)' r.ż. od malignus 'zjadliwy, zły'
od malus 'zły'; ciężki stan chorego
połączony
z
wysoką
gorączką,
zaburzeniami
przytomności
i
majaczeniem; 2. wysoka gorączka z
zaburzeniami świadomości i majaczeniem]
– magas láz, lázálom
malignus [zob. złośliwy] – (lat.) malignus;
rosszindulatú, ellenséges [Olyan orvosi
állapotra utal, mely kezelés nélkül
veszélyezteti az életet. Leggyakrabban
rosszindulatú
tumorok
jellemzésére
használják.
malik [1. (prawo i polityka) tytuł nadawany
przez muzułmanów władcom obcych
państw; 2. (prawo i polityka) Adam,191784, polityk indonezyjski; 3. (religie) nazwa
Molocha w Asyrii i Babilonie; 4.
(mitologia) strażnik piekieł w mitologii
arabskiej] – malik [a király cím arab
megfelelője. Régi sémi cím, az i. e. 3.
évezredben Ebla királyai a malikum címet
viselték. Az iszlám felvétele után háttérbe
szorult a török eredetű szultán címhez
képest, amikor a kalifa mellett egyre
nagyobb szerepet játszottak az iszlámra
megtért török segédcsapatok és szultánjaik.
A 20. században az arab szultánok – pl.
Marokkó – újra a malik címet kezdték
használni. Ma a marokkói mellett a szaúdi,
jordániai és a bahreini uralkodó is a malik
címet viseli.]
malina (Rubus idaeus) [1. czerwona malina
pochodzi
z Wielkiej
Brytanii,
Skandynawii, aż po Azję, wymaga
chłodnego klimatu. Na pnących pędach
krzewu rosną czerwone, miękkie owoce
o wyśmienitym smaku, jest nazywana
królową owoców jagodowych. Doskonała
zawartość witaminy C, żelaza i błonnika.
2. krzew o kolczastych pędach i drobnych,
różowoczerwonych owocach; też: owoc tej
rośliny] – (owoc) málna; málnabogyó;
(krzew, cserje) málnabokor
Malina właściwa (Rubus idaeus L.) [gatunek
rośliny wieloletniej z rodziny różowatych.
W stanie dzikim występuje na znacznej
części Azji oraz w niemal całej Europie,
oprócz Portugalii i Islandii. W Polsce jest
pospolity na całym obszarze. Jest
-
Wersja 01 01 2017.
uprawiany w wielu regionach świata] –
málna (Rubus idaeus) [Magyarországon
őshonos, föld alatti tarackokat hajtó, kb. 2 m
magas félcserje. Levelei 3-5, ritkán 7 tagúak,
felül simák, alul gyapjasak, szélük
fűrészfogas. Májustól augusztusig virágzik.
A virágok fehérek, laza fürtökben vagy
bugában
állnak.
Vörös,
csonthéjas
bogyókból álló terméscsoportja 30-40 nap
alatt fejlődik ki és érik be, a szederrel
ellentétben leválik a vackáról. Ízletes
gyümölcs, konzervipari alapanyag. Magas
vízigényű, öntözést igényel. A gyengén
savas, tápanyagban gazdag talajt kedveli.
Sarjadzással
szaporodik.
Európában
majdnem mindenütt megtalálható, de a
mediterrán országokban a hegyekbe húzódott
vissza. Nem él Portugáliában, Izlandon, és
Skandinávia északi részén. Amerikában
őshonos fajtája a fekete málna.]
maliniak [1. zarośla malin; 2. pitny miód na
malinach] – málnás
malinka [1. zdrobnienie od "malina"; 2.
cukierek w kształcie i kolorze maliny,
nadziewany konfiturą; 3. ślad na skórze
po pocałunku; 4. popularna nazwa
używana
na
określenie
śladu
pozostawionego na skórze po namiętnym
pocałunku] – málnácska; kiszívás
malinowy, -a, -e [1. dotyczący maliny (krzewu)
np. malinowy zagajnik; 2. zrobiony z
owoców maliny, mający smak malin,
zapach malin; 3. mający kolor dojrzałych
owoców maliny, różowoczerwony] –
málna-; málnaszínű
malinówka
[1. odmiana
jabłoni
o
malinowoczerwonych owocach; też: owoc
tej odmiany; 2. wódka z sokiem
malinowym lub nalewka na malinach] –
málnalikőr, vérbélű narancs; (almafajta)
Malinówka [5 miejscowości w Polsce] –
Malinówka (lengyel falvak)
maliny – málna
maliny już przejrzały – a málna már túlérett
Malitia supplet aetatem [1. natężenie zła
uzupełnia wiek (podstawa wcześniejszej
odpowiedzialności karnej nieletnich); 2.
Nieletni (młodociani), którzy popełnili
szczególnie ciężkie przestępstwo mogą
odpowiadać jak pełnoletni (dorośli).] –
(lat.) Malitia supplet aetatem; A gonoszság
kipótolja a hiányzó kort. (Vagyis kiskorú is
követhet el szörnyű dolgokat. – a szerk.)
3380
malkontencki, -a, -ie – elégedetlen
malkontenctwo
[negatywny
stosunek
do
wszystkiego]
–
elégedetlenség,
elégedetlenkedés; állandó, mindennel és
mindenkivel szembeni elégedetlenség
malkontent [fr. malcontent (dziś mécontent), 1.
osoba stale niezadowolona, we wszystkim
doszukująca się ujemnych stron; 2.
'niezadowolony'; mal 'źle' z łac. male 'jp.',
por. maligna; fr. content 'zadowolony' od
łac. contentus p.p. od continēre, zob.
kontenans; człowiek niezadowolony ze
wszystkiego, we wszystkim doszukujący
się wad, niedostatków, ujemnych stron.],
malkontentka – elégedetlen, zúgolódó
(ffi/nő)
Malleus Maleficarum (Młot na czarownice) [to
tekst na temat magii, spisany przez
dominikańskiego inkwizytora Heinricha
Kramera, być może we współpracy z
innym inkwizytorem z tego zakonu
Jacobem Sprengerem. Tekst ten został po
raz pierwszy opublikowany w 1487 i stał
się znany jako podręcznik łowców
czarownic od XV do XVII wieku. Był
uważany za jedno z podstawowych
kompendiów
wiedzy
o
czarach,
czarownicach i ich związkach z Szatanem.
Dzieło to było wielokrotnie wydawane (do
1520 roku ukazało się jego 13 edycji, a w
latach 1574 - 1669 było ono wydawane aż
16 razy zarówno w krajach katolickich,
jak i protestanckich).] - Malleus
maleficarum (németül: Hexenhammer; teljes
címe Malleus maleficarum maleficas et
earum haeresim ut phramea potentissima
conterens; azaz: „Boszorkányok pörölye,
mellyel minden boszorkány és az ő
eretnekségük igen hathatósan eltiporható”) a
boszorkányokról szóló középkori mű,
elterjedt
magyar
címe
szerint:
Boszorkánypöröly. [1. A boszorkányok
kalapácsa; egy domonkosrendi szerzetes
iratának címe (1489), amelyben az inkvizíció
intézményét védelmezi 2. A Malleus először
1487-ben jelent meg; szerzői inkvizítorok
voltak, név szerint Heinrich Kramer és Jacob
Sprenger. A könyv felsorolja a boszorkányok
által használt varázsigéket és megigézéseket,
emellett
megdöbbentő
részletességgel
ecseteli a boszorkányokon alkalmazott
kínzómódszereket. A latin kifejezés azt
jelenti, hogy „boszorkánypöröly", Institoris
és Sprenger sokat emlegetett könyvének
címe, mely módszeresen ismerteti a
befejeződő középkor és kezdődő újkor
boszorkányhitét, éspedig a maleficiumot
összeköti eldöntött „nőgyűlölő" értelemben a
„delictum exceptum"-nak az eretnekperekből
-
Wersja 01 01 2017.
átvett fogalmával (ördöggel való szerződés,
ördöggel való bujálkodás)".]
Mallotus philippensis – Kamala (Mallotus
philippensis)
malować (maluje) [1. pokrywać coś farbą lub
lakierem; 2. przedstawiać coś na papierze,
płótnie itp. za pomocą rysunku i farb;
3. robić
makijaż;
4. opisywać,
przedstawiać coś lub kogoś plastycznie,
barwnie] – festeni, kifesteni, ábrázolni
(lerajzolni); (olejem drzwi) mázolni;
sminkelni;
festetni,
(olajfestékkel)
mázoltatni; pingálni
malować akwarelą – vízfestékkel festeni,
akvarellel festeni
malować akwarelowo – tiszta akvarell módszer
szerint festeni (lucskosan)
malować coś – festeni vmit
malować coś żywych barwach – élénk színekkel
festeni meg vmit
malować do pół aktu – félaktot festeni
malować jakiś deseń – vmilyen mintát festeni
malować kogoś – kifesteni, sminkelni vkit
malować krajobrazy – tájképet festeni
malować martwą naturę – csendéletet festeni
malować na czerwono – pirosítani
malować na płótnie – vászonra festeni
malować niebo na niebiesko – égszínkékre festeni
az eget
malować paznokcie – lakkozni, festeni a körmöket
malować pokój – szobát festeni
malować portret – arcképet festeni
malować rzęsy – festi a szempilláit
malować usta – kifesti v. kirúzsozza a száját
malować się [1. malować swoje ciało, zwłaszcza
robić sobie makijaż; 2. o uczuciach,
przeżyciach: uzewnętrzniać się; 3. być
widocznym, widnieć na jakimś tle] – kifesti
magát, kipingálja az arcát; kendőzi magát
malować twarz – festeni az arcát, kifesteni az arcát
malować z natury – természet után festeni
malować się [1. malować swoje ciało, zwłaszcza
robić sobie makijaż; 2. o uczuciach,
3381
przeżyciach: uzewnętrzniać się; 3. być
widocznym, widnieć na jakimś tle] – festi
magát, kifesti magát
malowania ścian kościoła – templomfalak festése
malowanie [1. to, co zostało namalowane; 2. coś
pięknego] – festés, festészet, mázolás;
festésmód, festmény; színezés
malowanie na drzewie – fafestés
malowanie na ścianie – falképek [a falra festett
képek gyűjtőneve]
malowanie na szkle – üvegfestés
malowanie pokoi – szobafestés
malowanie rzęs – szempillafestés
malowanie ust – szájfestés
malowanie się – arckifestés, önmaga festése,
kipingálása
malowanka [1. barwny obrazek namalowany
przez artystę ludowego lub dziecko;
2. obrazek lub seria obrazków do
kolorowania] – kép, színes kép; kis
festmény;
(książka)
kifestőkönyv;
mázolmány, pingálmány
malowany, -a, -e – festett, mázolt, befestett
malowana skrzynia ozdobiona tulipanami –
tulipános láda
malowane pasemka – melírozás
malowany na jasny kolor – világos színre festett
malowany olejno – olajjal festett
malowany sufit – festett mennyezet
malowidła naskalne – sziklarajzok, festmények
malowidło
[1. obraz
malowany
farbami,
zwłaszcza na ścianie; 2. lekcew. obraz bez
wartości] – festmény, kép; mázolmány
malowidło pastelowe – pasztellkép
malowidło ścienne – falfestmény
malowniczo – festőien, színesen
malowniczo opisywać swoje podróże – színesen
ecsetelni a saját utazásokat v. úti élményeket
malowniczność – fetőiség
malowniczy, -a, -e [1. efektowny pod względem
malarskim; 2. wyrazisty, sugestywny] –
festői, színes
malowniczy styl opowiadania
– színes
elbeszélőstílus
malowniczy widok – festői látvány
-
Wersja 01 01 2017.
malta [zaprawa murarska (ziemia rybnickoraciborska)] – [Słowniczek języka śląskiego]
malter
Malta, Republika Malty (Repubblika ta' Malta,
Republic of Malta) – państwo wyspiarskie
położone w Europie Południowej, na
Morzu Śródziemnym, na południe od
Sycylii. – Málta [szigetország DélEurópában. A Földközi-tenger középső
részén, stratégiai pozícióban elhelyezkedő
szigetek fölötti uralomért az évszázadok
során sok nagyhatalom harcolt. Málta az
Európai Unió (EU) tagállama.]
maltańczyk [(1. rycerz, kawaler maltański,
joannita (1310-1530 kawaler rodyjski),
członek zakonu rycerskiego, zał. ok. 1130
w Królestwie Jerozolimskim; bonończyk,
bolończyk, rasa małych psów pokojowych
o długiej sierści, czarnym nosie i b.
ciemnych oczach; rasa osłów; rasa
bezrogich kóz mlecznych; rasa gołębi o
wzniesionym, wachlarzowatym ogonie;
(M.) mieszkaniec Malty. 2. członek zakonu
maltańskiego; 3. (pies) rasa psa
domowego; nazwa oryginalna: Maltese jedna z ras psów, należąca do grupy psów
do towarzystwa, zaklasyfikowanado sekcji
biszonów i ras pokrewnych w podsekcji
biszony. Czasami jest mylony z West
Highland White Terrierem] – máltai
lovagrend tagja; (pies) máltai (selyemszőrű
kutyafajta)
Maltańczyk [mieszkaniec Malty], Maltanka –
máltai (ffi/nő)
maltański, -a, -ie [przymiotnik od: Malta] –
máltai
maltański krzyż [o ramionach zwężających się
ku środkowi i trójkątnych wycięciach na
końcach (oznaka joannitów)] – máltai
kereszt
Maltańscy
kawalerowie
[zob.
Joannici;
Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników
św. Jana Jerozolimskiego z Rodos i z
Malty zwany Rodyjskim i Maltańskim
(pot. Szpitalnicy, Joannici, Kawalerowie
maltańscy) katolicki zakon rycerski] –
johannita (máltai) lovagrend [A Johanniták
(vagy Jeruzsálemi, Rodoszi és Máltai Szent
János Szuverén Ispotályos Rend, Szent János
Rend, Máltai Lovagrend és Máltai Lovagok,
olaszul Cavalieri dell'Ordine dell'Ospedale
di San Giovanni di Gerusalemme or
Cavalieri di Malta, franciául Ordre des
Hospitaliers, máltaiul L-Ordni tal-Kavallieri
ta' San Ġwann ta' Ġerusalem) egy
keresztény
szervezet,
amely
amalfi
ispotályként
kezdte
működését
Jeruzsálemben 1080 körül, hogy a szegény,
beteg és sérült keresztes lovagokat ápolja,
gyógyítsa. Miután az első keresztes hadjárat
megindult, vallási-katonai renddé alakult,
saját regulával. Miután az iszlám erők
visszafoglalták a Szentföldet, a rend Rodosz
szigetére került, majd később Máltára.]
3382
Maltańscy kawalerowie
malter, malta [zaprawa murarska] – malter (azaz
habarcs) = mész, cement és homok vizes
keveréke; habarcs, vakolat
maltoza [1. zwana inaczej cukier słodowy. Jest to
dwucukier zbudowany z dwóch cząsteczek
glukozy, połączonych wiązaniem α-1,4
glikozydowym.
Fermentuje.
Otrzymywany przez hydrolizę skrobi,
stosowany jako środek słodzący, do
pożywek bakteriologicznych, stabilizator
wielosiarczków. Występuje w słodzie i
pośrednich
produktach
przemysłu
fermentacyjnego. 2. cukier słodowy,
C12H22O11, dwucukier zbudowany z dwóch
cząsteczek D-glukozy, składnik skrobi i
glikogenu. Biały proszek o temperaturze
topnienia 102,5°C, rozpuszczalny w
wodzie, trudno rozpuszczalny w alkoholu
etylowym, nierozpuszczalny w eterze
dietylowym,
ulegający
fermentacji.
Otrzymywany przez hydrolizę skrobi.
Stosowany jako środek słodzący.] – (lat.gör.) maltóz; (vegytan) malátacukor [egy
diszacharid; két glükózrészből áll, amelyek
α(1→4) glikozid kötéssel kapcsolódnak
egymáshoz]
maltretować (kogo) [1. fr. maltraiter 'jw.'; mal,
zob. malkontent; traiter 'traktować' z łac.
tractare, zob. traktament. poniewierać
kim, źle się z kim (słabszym) obchodzić;
gnębić, znęcać się; 2. znęcać się nad kimś
fizycznie lub psychicznie] – (fr.)
maltraltálni; kínozni, gyötörni, zaklatni (vkit)
maltretować (kogo) – rosszul bánni (vkivel),
kínozni, gyötörni, zaklatni (vkit)
maltuzjanista, maltuzjanistka – malthusiánus,
malthusianista; a malthusianismus híve,
követője (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
maltuzjanistyczny, -a, -e; maltuzjański, -a, -ie –
malthusiánus,
malthusianista;
a
malthusianismusra
jellemző,
azzal
kapcsolatos
maltuzjanizm [1. kierunek ekonomicznodemograficzny oparty na teorii głoszącej,
że nadmierny przyrost ludności zawsze
prowadzi do niedostatku i bezrobocia; 2.
od nazwiska twórcy teorii, ang.
ekonomisty: Th. R. Malthus (1766-1834).
kierunek
ekon.-demograficzny,
nawiązujący do teorii ludnościowej
Malthusa, głoszącej, że liczba ludności
wzrasta szybciej niż środki utrzymania,
usiłujący sprzeczności i braki systemu
kapitalistycznego usunąć za pomocą
ograniczania przyrostu ludności; por.
neomaltuzjanizm.] – malthauzianizmus
[malthuzianismus; Th. R. Malthus angol pap
és közgazdász túlnépesedési elmélete: a
lakosság szaporodása gyorsabb, mint a
fiogyasztási cikkek termelésének üteme]
Teoria
rozwoju
liczebnego
ludności,
sformułowana przez anglikańskiego duchownego
Tomasza Roberta Malthusa (1766-1834), który
ogłosił w 1789 r. dzieło pt. Prawo ludności (wyd.
pol. 1925). Autor - na podstawie badań nad
wzrostem populacyjnym Ameryki Północnej twierdził, że istnieje stała dysproporcja pomiędzy
tempem rozmnażania się ludności a możliwym do
osiągnięcia
przyrostem
artykułów
konsumpcyjnych. Liczba ludności wykazuje
rzekomo tendencję do powiększania się co 25 lat
w postępie geometrycznym, natomiast produkcja
środków konsumpcyjnych może wzrastać w tym
czasie co najwyżej w postępie arytmetycznym.
Stąd w ciągu zaledwie pół wieku w każdym
systemie społeczno-gospodarczym musi wystąpić
stale powiększająca się rozbieżność pomiędzy
liczbą mieszkańców a dostępną ilością środków
utrzymania. Przeciwdziałać temu zagrożeniu
można jedynie przez program „moralnej
wstrzemięźliwości”, na który składa się: późne
zawieranie małżeństw, dobrowolny celibat i
radykalne ograniczenie prokreacji. W fazie
drapieżnego kapitalizmu koncepcje Malthusa
były apologią systemu, nadając krzywdzie
społecznej znamię prawa natury: „Nie jest w
mocy bogatych dać biednym pracę i utrzymanie.
Dlatego biedni z samej istoty rzeczy nie mają
prawa wymagać od nich jednego czy drugiego”.
Wprawdzie tezy Malthusa, jako naukowo
nieuzasadnione i pozostające w sprzeczności z
faktami,
zasadniczo
zostały
odrzucone,
zainspirowały jednak
politykę
społeczną,
odmawiającą najuboższym wszelkiego wsparcia.
Na podstawie tych przesłanek uchwalono np. w
Anglii w 1834 r. Prawo o ubogich. W fazie
narastającego
imperializmu
koncepcje
maltuzjańskie przyjęły postać neomaltuzjanizmu,
głoszącego konieczność radykalnego ograniczenia
przyrostu naturalnego „ludów i klas niższych”,
których rozmnażanie zagraża rzekomo „ludom
cywilizowanym”. Podjęta została globalna walka
z życiem przez szereg wpływowych i możnych
organizacji międzynarodowych, które pod
pozorem troski o przyszłe pokolenia, posługując
się
również
argumentami
ekologicznymi,
propagują antykoncepcję, sterylizację i aborcję, a
nawet od przyjęcia tych programów uzależniają
udzielanie pomocy krajom Trzeciego Świata.
Stymulacją
neomaltuzjańskiej
polityki
antypopulacyjnej zajmują się m. in. tzw. Klub
Rzymski, Fundacje Forda i Rockefellera, Bank
Światowy, Rada Ludnościowa, a zwłaszcza
Międzynarodowa
Federacja
Planowania
Rodzicielstwa (IPPF), w której uczestniczy
polskie
Towarzystwo
Rozwoju
Rodziny,
działające najpierw pod nazwą Towarzystwa
Świadomego
Macierzyństwa,
później
przemianowane na Towarzystwo Planowania
Rodziny, wreszcie występujące pod dzisiejszą
nazwą.
3383
malum in se [czyn zły sam w sobie (nawet jeśli
nie
jest
kryminalnie
bezprawny)]
- (lat.) „malum in se”, azaz önmagában
rossz
malum necessarium [zło konieczne] – (lat.)
malum necessarium; szükséges rossz
malum prohibitium [czyn zły bo zakazany przez
prawo] – (lat.) malum prohibitium (rossz,
mivel tilos)
malus [zły, szkodliwy, występny] – (lat.) malus
(rossz, hitvány)
malus usus abolendus est [1. należy zwalczać złe
zwyczaje (aby nie przerodziły się w prawo
zwyczajowe); 2. zły zwyczaj powinien być
porzucony. Złe, niebezpieczne zwyczaje
powinny być zwalczane, aby nie
przerodziły się w prawo zwyczajowe.] –
(lat.) Malus usus est abolendus = A rossz
szokást mielőbb meg kell szüntetni.
malwa [prawoślaz] – (növ.) mályva
Malware (MALicious softWARE - złośliwe
oprogramowanie)
[oprogramowanie
zaprojektowane do niszczenia danych lub
zagrażania ich bezpieczeństwu] – Malware
(MALicious softWARE) [Az angol malware
kifejezés az angol malicious software
(rosszindulatú szoftver) összevonásából
kialakitott mozaikszó. Mint ilyen a
rosszindulatú
számítógépes
programok
összefoglaló neve. Ide tartoznak a vírusok,
férgek (worm), kémprogramok (spyware),
agresszív reklámprogramok (adware), a
rendszer működését láthatatlanul ellenőrző
gyökércsomagok (rootkit). A számítógépes
kártevő
programok
mennyisége
folyamatosan növekszik, és időről időre új
típusok terjednek el. Az ellenük való
védekezés a köznyelvben víruskereső
programnak nevezett szoftverekkel történik.]
malversatio [oszustwo] – (lat.) malversatio;
sikkasztás
malwersacja [1. fr. malversation 'jw.' od malverser
'przest.
sprzeniewierzać';
mal,
zob.
malkontent;
łac.
versare
'obracać;
przeobrażać' od versus, zob. wersja;
sprzeniewierzenie, oszustwo finansowe,
-
Wersja 01 01 2017.
defraudacja; 2. przestępstwo finansowe
polegające na przywłaszczeniu sobie
powierzonego mienia; 3. oszustwo, zwykle
natury finansowej] – (lat.) malverzáció;
(jog) hűtlen kezelés, sikkasztás; panama
malwersować [popełniać przestępstwo finansowe
polegające na przywłaszczeniu sobie
powierzonego mienia] – sikkasztani;
hűtlenül kezelni
malwersowany, -a, -e – hűtlenül kezelt;
sikkasztott
maluch [1. pot. małe dziecko; 2. pot. młode
zwierzę; 3. pot. dziecko z najmłodszej
grupy w przedszkolu; 4. pot. samochód
małolitrażowy, polski fiat 126p; 5. pot.
kieliszek wódki] – (átv.) tökmag, kicsi, kis
gyerek, kiscsoportos, pöttömnyi; kis állat;
polski fiat 126; kiasadag vodka
maluchny, -a, -e [grupa najmłodszych dzieci w
przedszkolu] – kiscsoportosok (óvódában);
kicsinyke, pirinyó
maluczko – alighogy, kevés
maluczki, -a, -ie [1. niewyróżniający się niczym,
przeciętny, skromny; 2. daw. zdr. od mały]
- egyszerű (közönséges), átlagos, átlag-;
együgyü; (dawno) kicsike
maluczki [przeciętny, skromny człowiek] –
együgyü (bibliai értelemben)
Malum alienum ne feceris tuum gaudium. [Nie
ciesz się, bratku, z cudzego upadku.] –
Malum alienum ne feceris tuum gaudium.
Malum ne alienum feceris tuum gaudium.;
Más baja ne legyen örömöd. (Publilius Syrus
60.)
malunek [1. obraz, zwłaszcza namalowany przez
artystę ludowego lub dziecko; też:
ornament ludowy namalowany na czymś;
2. lekcew. coś, co jest nieudolnie
namalowane] – kép; mázolmány; díszítés
malusieńki, -a, -ie; maluchny, -a, -e [zdrobnienie
od: malusi] – pici, ipipici, parányi, kicsi,
kicsiny, kicsike; kisdedmalusieńko – édeskevés
maluszek [zdrobnienie od: maluch] – kicsinyke
maluśki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] – pici,
apró; pöttöm
maluteńki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] –
(malusieńki) pici; icipici; pöttöm
3384
malutki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] – parányi;
icipici; kicsi; kisded-; pöttöm
malwa (Alcea L. 1735) [rodzaj z rodziny
ślazowatych. Liczy około 50 gatunków,
występujących głównie w południowozachodniej i środkowej Azji.] – mályva
(Alcea L. 1735)
malwa (Althea rosea) – Festő mályva (Althea
rosea) [Magyar nemesítésű egynyári
mályvarózsa fajták (Alcea rosea annua)]
Malwa różowa (Alcea rosea) – Kerti mályvarózsa
(Alcea rosea)
Malwazja [wino z Lanzarote] – malvázia [1.
malvazia: valószínűleg Görögországból
származó,
de
főleg
Itáliában
és
Spanyolországban termesztett szőlőfajta.
Különleges zamatú fajtáját termesztik
Horvátországban, az Isztriai-félszigeten.
Sokoldalúságának köszönhetően gyakran
találkozhatunk vele cuvée borokban. A
belőle készített italok közül a legismertebbek
a francia desszertborok (a Banylus és a
Rivesaltes),
valamint
a
madeirabor.
Eredetileg került mintegy 10%-nyi Toscana
hírességébe, a chiantiba is.; malvázia-bor: a
Kanári-szigeteken termő legjobb likőr-borok
egyike, az angolok Malmseynek nevezik.]
malwersacja [przestępstwo finansowe polegające
na przywłaszczeniu sobie powierzonego
mienia] – sikkasztás, hűtlen kezelés
malwersant [1. defraudant, sprzeniewierzeniec,
oszust;
2.
potocznie:
kanciarz],
malwersantka – sikkasztó, gazember, csaló
(ffi/nő)
Malwina [imię utworzone przez szkockiego
poetę Jamesa Macphersona, który użył je
w tzw. "pieśniach Osjana" - Malwina była
narzeczoną Oskara, syna Osjana. James
Macpherson złożył je z elementów
pochodzących z języka staro-wysokoniemickiego: mahal "sąd, sprawiedliwość"
oraz wini "przyjaciel", można więc
przetłumaczyć je jako "sprawiedliwa".
Imię to pojawiało się następnie również w
literaturze polskiej, np. w utworze Miłość
malująca obraz Malwiny L. Kropińskiego
oraz
w
romansie
sentymentalnym
Malwina, czyli Domyślność serca M.
Wirtemberskiej. W 2001 roku miało tak
na imię 18910 Polek (220 miejsce wśród
wszystkich imion nadanych w Polsce).
Były one najczęściej urodzone w latach 80.
i 90. XX wieku.] – Malvin, Malvina (skót
eredetű női név, irodalmi névalkotás.)
Malwinka – Malvinka
Małdrat (także: maldrat, małdyt, małdr, osep,
maltter, maldrum, maltrum, zentmalter) [1.
(u zygmunta Glogera) pochodzi od miary
-
Wersja 01 01 2017.
niemieckiej Maltter, maldrum, maltrum,
Zentmalter, która podług Stenzla 12 szefli
wynosiła, u nas 4 korce oznaczała; 2.
średniowieczna
miara
dziesięciny
pobieranej z jednego łanu uprawnej roli.
Małdratem nazywano daninę pobieraną
nie w sposób tradycyjny, czyli w snopach
(dzieięcina snopowa), lecz zamienioną na
gotowe ziarno. Wielkość takiej daniny
wynosiła 12 korcy zboża; po 4 korce
pszenicy, żyta i owsa. W średniowieczu na
Śląsku małdrat równał się 660 litrom czyli
około 530 kilogramom zboża.] – (dawno)
német mérték után: 660 liter v. kb. 530 kg
gabona
małdrzyk, mądrzyk [1. przestarzale: a) serek ze
słodkiego mleka b) (zwykle w liczbie
mnogiej) pierogi z serem lub rodzaj ciasta
z serem; 2. w wyrażeniu: (złożyć) ręce w
małdrzyk - (złożyć) dłonie na krzyż
wewnętrznymi ich powierzchniami do
siebie; 3. pewien gatunek sera ze słodkiego
mleka] – édes tejből készült sajt; sajtosfánk,
małe [zob. młode] – fiatal
małe zakłady – kisüzem, kisüzemek
Małgorzata
[imię
żeńskie
pochodzenia
greckiego. Wywodzi się od greckiego
słowa margarites oznaczajacego "perła".]
– Margit [női név görög eredetű. Jelentése:
gyöngy. Valószínűleg a babiloni mar galliti
kifejezésre vezethető vissza, jelentése: a
tenger leánya vagy a világosság gyermeke. A
Margit név fejlődési sora: Margerita –
Margerit – Margrit – Margit. Rokon nevek:
Gréta, Margaréta, Margita, Margó, Réta,
Rita.]
Małgorzata Młodsza, Małgorzata Węgierska (ur.
27 stycznia 1242 na zamku Klis koło
Splitu, zm. 18 stycznia 1271) [córka króla
Węgier Beli IV i cesarzówny Nikai Marii
Laskaris, ofiarowana Bogu z prośbą o
uratowanie Węgier z najazdu tatarskiego,
dominikanka, mistyczka, stygmatyczka,
święta katolicka.] – Árpád-házi Szent
Margit (Klissza, 1242. január 27. –
Margitsziget, 1270. január 18.) [IV. Béla
magyar király és Laszkarisz Mária lánya,
Szent Erzsébet unokahúga.]
Święta Małgorzata [męczennica, święta Kościoła
katolickiego. Żyła na przełomie III i IV w.
w Antiochii Pizydyjskiej, jedna z
Czternastu Świętych Wspomożycieli.] –
Antiokheiai Szent Margit [szűz, keresztény
vértanú (Antiokheia, ?-304). Margit, szent
névrokonaitól való megkülönböztetésül
Antiochiai Szent Margit vértanú szűz, a
bizánci egyházban Marina. Életét csak
3385
legendákból ismerjük, nyilván Diocletianus
idejében (307) szenvedett vértanúhalált.]
małgorzatka [1. bułka z makiem; 2. odmiana
gruszek] – 1. mákos zsemle v. cipó; 2.
körtefajta
Małgosia, Gosia, Małgorzatka [zdrobnienie od:
Małgorzata (imię żeńskie)] – Margitka,
Margó
małmazja czyli „wino małmaskie” [(u Zygmunta
Glogera) tak nazywano w Polsce wina
greckie i wogóle południowe, tj. nie
madziar czyli węgierskie, ani reńskie i
francuskie, ale: zabałkańskie, sycylijskie,
kanaryjskie
i
hiszpańskie.
Nazwa
pochodzi od miasta Malwazyi w Morei
greckiej. Najwięcej małmazyi dostarczały
wyspy Kandja (Kreta), tudzież okolica
miasta Napoli di Malvasia w Morei.
Polacy przekładali małmazję nad wina
zachodniej Europy. Volumina legum
mówią: „Małmazyi we Lwowie zawsze
wielki
dostatek
bywał,
a
skład
małmazjowy nigdzie indziej nie miał być
jak we Lwowie”. To też Wł. Łoziński w
swojem dziele „Patrycjat i mieszczaństwo
lwowskie” powiada, że w XVI w. Lwów
był jednym wielkim składem małmazyi.
Wszyscy tam prawie handlowali lub
szynkowali małmazją. Kufa jej w r. 1580
kosztowała 50 talarów. Skądinąd wiemy,
że w r. 1637 garniec małmazyi płacono
trzy ówczesne złote polskie, zatem
znacznie drożej od węgrzyna. Do
przedniejszych
win
południowych
należały: muszkatel, ipsyma, alikant,
latyka i kocyfał, dostarczane przez
kupców lwowskich na wszystkie stoły
domów możniejszych w Polsce.] –
malváziaszőlő,
malváziabor,
forralt
muskotálybor (pl. szicíliai, spanyol, stb.)
mało [1. mała lub za mała liczba, ilość kogoś lub
czegoś, np. Mam mało pieniędzy.; 2. w
małym lub za małym stopniu, zakresie,
np. Mało go znam.; 3. słowo, za pomocą
którego mówiący koryguje wcześniejszą
wypowiedź, uznając, że użyte określenie
charakteryzuje się zbyt małym stopniem
intensywności, np. Wtedy zaczęliśmy
krzyczeć, mało krzyczeć – darliśmy się.; 4. w
połączeniu z rzeczownikami i zaimkami
osobowymi wskazuje, że dana osoba nie
zadowala się tym, co ma, i chce więcej, np.
Ciągle mu mało zaszczytów.] – kevés, némi;
keveset, kicsi, kicsit (po mału: lassan,
lassanként, apránként; o mało, bez mała:
majdnem, csaknem, kis híján; za mało:
nagyon kevés, túl kevés; nagyon kicsi, túl
kicsi, nagyon kicsit)
-
Wersja 01 01 2017.
mało co – éppen hogy; alig; egy kis idő, röviden,
rövidesen
mało kiedy – ritkán
mało książek – kevés könyv
mało kto – kevesen
mało kto wie o tym – csak kevesen tudnak róla
mało nie pęknie – már alig bírja; kis híja, hogy
meg nem reped
mało osób – kevesen, kevés ember
mało pieniędzy zebraliśmy, ledwie dociągnęło
tysięca złotych – kevés pénzt gyűjtöttünk,
alig ezer zlotyt
mało tego – nem elég, hogy…; és ez még nem
minden!
mało to go wzrusza – kisebb gondja is nagyobb
annál
mało umiem – keveset tudok
mało ważny – kevésbé fontos; jelentéktelen
mało zarabiam – keveset keresek
mało znacząca partyjka – kis jelentőségű,
jelentéktelen pártocska
mało zrozumiał z dorywczych wyjaśnień –
keveset
értett
az
elhamarkodott
magyarázatból
mało- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na małe rozmiary lub na
niewielką ilość tego, co jest nazwane przez
drugi człon] – kismałoazjatycki, -a, -ie (od: Mała Azja) – kisázsiai
małodusznie – kishitűen
małoduszność – kishitűség, csüggedés, kislelkűség
małoduszny, -a, -e [niemający odwagi cywilnej,
niezdolny do szlachetnych odruchów,
nieumiejący wybaczać; też: świadczący o
takich cechach] – kishitű, csüggedékeny,
csüggedő [człowiek małoduszny: kishitű
ember]
małodzietność – kiscsaládosság
małodzietny, -a, -e [mający mało dzieci] –
kiscsaládos
małokalibrowy, -a, -e [o broni: mający niewielką
średnicę lufy] – kiskaliberű, kisméretű
[karabin
małokalibrowy:
kiskaliberű
űrméret; małokalibrowy pistolet: kiskaliberű
pisztoly]
małolatek [pot. chłopiec mający kilka lub
kilkanaście lat] – kiskorú (fiú)
małolatka [potocznie: dziewczyna mająca kilka
lub kilkanaście lat] – kislány; kiskorú (lány)
małoletni, -a, -ie [w rozumieniu prawa cywilnego
to osoba, która nie ukończyła lat 18. Przez
zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje
pełnoletność, której nie traci ani w razie
unieważnienia małżeństwa, ani w razie
3386
rozwodu. Bycie małoletnim wpływa na
zakres zdolności do czynności prawnych.]
– kiskorú, fiatalkorú [Kto to jest małoletni?:
Ki a kiskorú?]
małoletność [1. nieletność; 2. (Jak czytamy u
zygmunta Glogera) W starożytnem prawie
polskiem synowie wychodzili z pod opieki,
ale nie z pod władzy ojcowskiej po
skończonym 15-ym roku, córki po 12-ym.
To była pierwsza epoka pełnoletności, w
której zarząd majątkiem mógł być w razie
potrzeby oddany. Lata te nazywały się
anni discretionis lub legitima aetas. W tym
też wieku małoletni sądownie odpowiadali.
Później, zdaje się w ślad Statutu
litewskiego,
annus
discretionis
był
skończony rok 18 dla mężczyzny, a 13 dla
kobiety. Taki wiek przyjmuje konstytucja
z r. 1768, przepisując zdolność do
działania w różnych przedziałach wieku.
Podług niej kończy się opieka z rokiem 18
i młodzieniec zyskuje możność zarządu
majątkowego. Skończenie roku 20-go
nazywało się annus discretionis i dawało
szerszą moc do działania. Zupełna
zdolność następowała ze skończeniem lat
24, co nazywało się competentia annorum.
W województwach pruskich wymagane
było 25 lat wieku. Do zastawienia dóbr lub
wystawienia wekslu potrzeba było mieć lat
24, do zaciągnięcia długu na dobra bez
zastawu – lat 20, do prostego zarządu
dobrami i używania praw politycznych, a
mianowicie do głosowania na sejmikach,
trzeba było mieć lat 18, do możności być
obranym na posła – lat skończonych 23;
aby wstąpić do zakonu, mężczyzna musiał
skończyć lat 24, kobieta – 16. Dodanie lat
czyli uznanie pełnoletności, co się teraz
nazywa usamowolnieniem, mógł udzielać
tylko król. Zawadzki (w dziele „Processus
judiciarius”, f. 346) upełnoletnienie takie
nazywa annorum discretionis adjudicatio i
twierdzi, że było w mocy Sądu
Królewskiego, Trybunału oraz Sądu
Ziemskiego.] – kiskorúság
małolitrażowy, -a, -e [o samochodzie: mający
małą pojemność silnika] – kis fogyasztású
małomiasteczkowość – kisvárosi jelleg, kisvárosi
szűklátókörűség
małomiasteczkowy, -a, -e [pochodzący z małego
miasteczka lub taki, który jest w jakiś
inny sposób związany z niewielkim
miasteczkiem i jego środowiskiem] –
kisvárosi
[sektor
małomiasteczkowy:
kisvárosi körzet]
małomieszczanin [zob. drobnomieszczanin],
małomieszczanka – kispolgár (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
małomieszczańskość
–
kispolgáriság;
nyárspolgárság
małomieszczański,
-a,
-ie
–
kispolgári,
nyárspolgári
małomieszczański światek – kispolgári világ
małomieszczaństwo – kispolgárság
małomówność – szűkszavúság, szófukarság
małomówny, -a, -e [taki, który rzadko się
odzywa, nie lubi dużo mówić] – hallgatag,
szófukar, szűkszavú, szótlan, kevésbeszédű,
kevésszavú
małomówny z natury – természeténél fogva
szófukar
małoobrazowy, -a, -e – kisképeket vetítő v.
tartalmazó
małooporowy, -a, -e – kis ellenállású
małooporowy filtr powietrza – kis ellenállású
légszűrő
Małopolanin
[mieszkaniec
Małopolski],
Małopolanka – kislengyelországi, (dawno)
galíciai (ffi/nő)
Małopolska
[historyczna
kraina
Polski,
obejmująca południowo-wschodnią część
kraju, w górnym i częściowo środkowym
dorzeczu Wisły. Nazwa Małopolska (łac.
Polonia Minor – Młodsza Polska) powstała
w XIV-XV wieku jako przeciwstawienie
Wielkopolski.
Stolicą
regionu
jest
Kraków.] – (lengyel területi egység,
székhelye: Krakkó); Kis-Lengyelország
(lengyelül: Małopolska, latinul: Polonia
Minor); „Újlengyelhon” [Lengyelország
egyik történelmi régiója az ország déli
részén. A Kis-Lengyelország (Małopolska)
név a XIV-XV. században alakult ki,
mintegy
Nagy-Lengyelország
ellentéteképpen. Ez a terület hegyes,
fennsíkos (Kárpátok, kis-lengyelországi
felföld, Świętokrzyskie hegyek, Sandomerzi
völgy, Lublini felföld)]
małopolski, -a, -ie [przymiotnik od: Małopolska]
– małopolski, kis-lengyelországi, galíciai
małopolszczyzna
–
1.
minden
ami
kislengyelországi, aminek (régi) galíciai
jellege van; 2. kislengyelországi nyelvjárás
és szokások; 3. a kislengyelországiak által
lakott föld
małoprocentowy, -a, -e [zawierający mały
procent czegoś] – kisszázalékos, alacsony
százalékos
małoprocentowy typu piwo – alacsony %-os sör
małorolny, -a, -e [I mający bardzo małe
gospodarstwo rolne; II chłop małorolny] –
kisbirtokos, kisföldű, törpebirtokos
małorosyjski, -a, -ie – kisorosz [barszcz
małorosyjski: kisorosz barszcz]
3387
małoruski, -a, -ie (ukraiński) [dawna nazwa
języka ukr.; obecnie rzadko używana;
pozostała w związku z nazwą „języki
ruskie”
na
oznaczenie
języków
wschodniosłowiańskich] – kisorosz, ukrán
małoseryjny, -a, -e [o wyrobach jednego typu:
wytwarzany w małych seriach] – kisszériás
małosolny, -a, -e [zawierający niewielką ilość
soli] – sótlan, sószegény
małostka [błahostka] – kicsinység, csekélység,
semmiség
małostkowo – kicsinyesen, aprólékoskodva,
aprólékosan; szőrszálhasogatóan
małostkowość – kicsinyesség, aprólékosság;
szőrszálhasogatás
małostkowy, -a, -e [taki, który przywiązuje wagę
do rzeczy błahych, a nie widzi tego, co jest
naprawdę ważne; też: świadczący o takim
usposobieniu] – kicsinyes, aprólékoskodó;
szőrszálhasogató
małostratny, -a, -e – kisveszteségű [rozgałęźnik
małostratny: kisveszteségű elosztó]
małość – vminek kicsinyes v. apró volta,
csekélység, semmiség
małowartościowość – csekélyértékűség, kis
értékűség; vminek csekély értékű volta
małowartościowy, -a, -e [mający niewielką
wartość, przynoszący niewielką korzyść] –
csekélyértékű, kis értékű; csekélymałoważny, -a, -e – jelentéktelen, csekély
jelentőségű
małowymiarowy, -a, -e (od: mały wymiar) –
mérethiányos, kis befogadóképességű
małoznaczny, -a, -e – kiselentőségű, nem sokat
jelentő
małpa [1. zwierzę o silnie rozwiniętych
półkulach mózgowych i chwytnych
kończynach, prowadzące przeważnie
nadrzewny tryb życia, żyjące głównie w
lasach
tropikalnych;
2. obraźl.
o
człowieku, zwłaszcza złośliwym lub
brzydkim; 3. pot. znak @, będący skrótem
angielskiego at, używany w adresach
internetowych; 4. ssak z podrzędu małp;
5. znak w informatyce oznaczający "at"
(na); 6. potocznie: zołza] – majom; (átv.)
veszekedő, veszekedős, kötekedő, civakodó;
(inf.) kukac; @ ("at"); e-mail címekben a
felhasználói azonosító és a postafiókot
szolgáltató gép neve közötti jel
małpa
człekoksztaltna;
małpolud
–
emberszabású majom
-
Wersja 01 01 2017.
Wspinacz na skale Małpolud w Górach Stołowych
Autor:. Marcin Karetta
małpeczka [1. pieszczotliwie o małpce; 2.
małpeczka pazurzasta - mała małpka
nadrzewna pochodząca z lasów Środkowej
i Południowej Ameryki; matołek] – kis
majom, majmocska
małpi,
-a,
-ie
[związany
z
małpą,
charakterystyczny dla małpy] – majommałpio – majomszerűen
małpiarstwo, małpowanie – majmolás
małpiarz – majmoló ember
małpiatka [zwierzę z grupy naczelnych
niezaliczane do małp, np. lemur, lori,
palczak czy wyrak] – makimajom,
félmajom
Małpiatki (Prosimiae, czasami pisane Prosimii)
[pospolita nazwa grupy niedużych ssaków
naczelnych. Nazwa Prosimia oznacza
"przed małpami" i nawiązuje do wielu
prymitywnych cech budowy małpiatek w
porównaniu
z wyżej
rozwiniętymi
naczelnymi – małpami właściwymi. Do
małpiatek zalicza się lemury, lemurki,
indrisy, lorisy, palczaki, galago i wyraki
(tarsjusze).]
–
félmajmok
(latinul
Prosimiae): a főemlősök alrendje.
małpiątko – małpię (kics.)
małpikról – (gúny.) majomkirály
małpiszon [pot. o człowieku złośliwym, brzydkim
lub dziwacznie ubranym] – „majom” [ty
małpiszonie! – te majom!]
małpka [1. niewielka lub młoda małpa; 2. pot.
stugramowa buteleczka alkoholu] –
majmocska
małpoksztaltny, -a, -e – majomszerű, a majomhoz
hasonló
malpoksztaltny czlowiek – majomszerű ember
małpować
[1. pot.
bezkrytycznie,
ślepo
naśladować
kogoś,
coś;
2. pot.
przedrzeźniać kogoś] – majmolni, utánozni
małpować kogo/co – majmolni vkit/vmit
małpy – majmok
 małpy – w znaczeniu potocznym, ssaki o
czterech chwytnych kończynach, zwykle
większe od małpiatek;
 małpy – w znaczeniu zoologicznym, termin
coraz częściej synonimizowany z małpami
właściwymi;
znaczenie
kontrowersyjne,
ponieważ zalicza człowieka do małp.
W szczególności hasło małpy może oznaczać:
o małpy szerokonose, inaczej małpy Nowego
Świata
o małpy wąskonose, wśród których
wyróżniane są:
 małpy wąskonose zwierzokształtne,
inaczej małpy Starego Świata
 małpy człekokształtne
3388
małpy człekokształtne, ludomałpy (Pongidae) [1.
naczelne z rodziny zaliczanej do małp
wąskonosych. Należą tu m.in. największe
współcześnie żyjące małpy – orangowate:
szympanse, goryle, orangutany, a także
wymarłe ramapiteki; często rodzina
Hylobatidae jest włączana do Pongidae
jako podrodzina gibony. 2. małpy
wąskonose, najbliżej spokrewnione z
człowiekiem,
o
długich
przednich
kończynach i szczątkowym ogonie] –
emberszabású majmok
małpy szerokonose [niewielkie małpy o szerokiej
przegrodzie nosowej, długim chwytnym
ogonie, niekiedy silnym głosie, żyjące w
Ameryce Środkowej i Południowej] –
szélesorrú
majmok
(Platyrrhini)
nagycsaládját újvilági majmoknak is
nevezik, mert az Újvilág, ezen belül főleg
Közép és Dél-Amerika trópusi területein
élnek.
małpy wąskonose [małpy duże lub średniej
wielkości, o wąskiej przegrodzie nosowej,
żyjące w Afryce i w Azji] – keskenyorrú
majmok [A főemlősök rendjébe tartozó
keskenyorrú
majmok
(Catarrhini)
nagycsaládját óvilági majmoknak is nevezik,
mert az Óvilág, ezen belül főleg Afrika és
Ázsia trópusi és szubtrópusi területein élnek.
Orrsövényük keskeny, orrlyukaik lefelé
néznek. Fogófarkuk nincs, arcuk csupasz;
minden ujjukon köröm nő. Füljáratukban van
dobcsont. 32 foguk van.]
małuch – kisgyerek
mały [pot. «małe dziecko lub młode zwierzę;
czasem w zwrocie do osoby dorosłej,
młodszej od mówiącego] – kisfiú, fiúcska
mała – kislány
mały, -a, -e [1. niewielki pod względem
rozmiarów, ilości, natężenia; 2. mający
stosunkowo niewielką wartość materialną;
3. dający stosunkowo niewielkie zyski,
produkujący coś w niewielkich ilościach;
4. niemający większego znaczenia, łatwy
do
załatwienia,
rozwiązania
lub
naprawienia; 5. bardzo młody, niedorosły;
6. niski, drobnej budowy; 7. niedługo
trwający;
8. kierujący
się
niskimi
pobudkami, moralnie niewiele wart;
-
Wersja 01 01 2017.
9. niewyróżniający się niczym; 10. nic
nieznaczący, stojący nisko w jakiejś
hierarchii] – kis, kicsi, kicsiny, (o mały
włos: egy hajszál híján); apró, kevés; kisfokú
mała architektura [elementy dekoracyjne, np.
fontanny,
rzeźby,
uzupełniające
kompozycję
architektoniczną
lub
przestrzenną] – dekorációs elemek;
szobrok, kisplasztikák
mała bieda, krótki żal – kis baj, rövid bánat
mała czarna [1. krótka, czarna sukienka
wizytowa; 2. mała filiżanka czarnej kawy]
– kisestélyi; egy csésze feketekávé
mała fala – alacsony hullám
mała frekwencja w teatrze – kis látogatottság a
színházban
mała gastronomia [bary, w których można kupić
gotowe przekąski] – bár, bisztro
mała gorzelnia – pálinkafőző
mała kaloria – grammkalória
mała kawa – presszó kávé, kis adag kávé; szimpla
kávé
mała kolej – kisvasút, modellvasút
mała księżniczka – a kis hercegkisasszony
mała litera [litera mniejszego formatu i innego
kształtu niż duża, np. a, b, c] – kisbetű (a,
b, c)
mała matura [w dawnym systemie szkolnym:
świadectwo ukończenia gimnazjum; też:
egzamin
zdawany
po
ukończeniu
gimnazjum] – (dawno) kis érettségi; a
gimnázium
befejezése
után
adott
bizonyítvány
Mała Niedźwiedzica [(łac. Ursa Minor, dop.
Ursae Minoris, skrót UMi) – niezbyt jasna,
ale mimo to ogólnie znana konstelacja
okołobiegunowa, ze względu na Gwiazdę
Polarną (α UMi), leżącą +/- 1 stopień od
północnego bieguna nieba i na końcu tzw.
Małego Wozu. Przez starożytnych
wyobrażana jako Arkas, syn zamienionej
w Wielką Niedźwiedzicę Kallisto. W
innych kulturach widziano w niej skrzydło
Smoka. Siedem najjaśniejszych gwiazd
nazywanych jest Małym Wozem.] –
(csillagkép) Kis Medve (latin: Ursa Minor)
Mała Nizina Węgierska albo Mała Nizina
Naddunajska (węg. Kisalföld, słow. Malá
dunajská kotlina, niem Kleine Ungarische
Tiefebene) [jedna z trzech jednostek
podziału
geograficznego
Kotliny
Panońskiej, zajmująca jej północnozachodnią część.] – Kisalföld (régebben
Kis-Magyar-alföld, Győri-medence vagy
Pozsonyi-medence)
[Szlovákia
nyugati
síkságát, a Magyarország északnyugati
3389
részén található „magyarországi Kisalföldet”
és az Ausztriában található Seewinkel
tájegységet magába foglaló földrajzi terület.
A Kisalföld elnevezés a területet a Kárpátmedence nagyobb kiterjedésű síkságát
jelentő Alföldtől, vagyis a „Nagyalföldtől”
különbözteti meg.]
mała porcja – kis adag
mała sala – kisterem; kamaraterem
mała selektywność – gyenge szelektivitás
mała tokarka (zegarmistrzowska) – óraeszterga;
precíziós eszterga
mała skrzynia – (sp) ugrózsámoly, zsámoly
mała syrenka – a kis hableány
mała tercja – szűkített terc
mała wskazówka – kismutató (óra); kis mutató
małe – kicsi
małe dziecko – kisded, kisgyerek
małe formy rzeźbiarskie – kisplasztika
małe pół godziny – rövid fél óra múlva, nem egész
fél óra
mały bęben – kisdob
mały chłopiec – kisfiú
mały ekran (telewizja) – tévé, televízió
mały flet poprzeczny – harántfuvola
Mały Kapral – kis káplár (I. Napóleon Bonaparte)
mały koń – (csillagászat) szárnyasló, kis ló
mały majątek – kisbirtok
mały okrągły chleb pszenny – zsemlecipó
mały palec [piąty, najmniejszy palec u ręki lub
nogi] – kisujj
mały pokój – félszoba
mały realizm [nurt realizmu charakteryzujący
się zainteresowaniem drobnymi realiami
obyczajowymi,
życiem
codziennym
środowisk oraz ich potocznym językiem] –
“kisrealizmus”
mały sabotaż [akcja konspiracyjna prowadzona
w
czasie
okupacji
hitlerowskiej,
polegająca
m.in.
na
pisaniu
antyhitlerowskich haseł na murach,
wysyłaniu ostrzeżeń i dezorganizowaniu
akcji propagandowych okupanta] – „kis
szabotázs” (a második világháború idején)
mały szlem [zob. szlemik] – kis szlem
-
Wersja 01 01 2017.
mały trefl, kier, pik, małe karo [niska blotka w
danym kolorze] – kiséretékű kártyalap
Mały Wóz [konstelacja gwiezdna znana również
pod nazwą Mała Niedźwiedzica] – Kis
Göncöl
(Kis
Medve)
[csillagkép
legfényesebb, és legismertebb csillaga a
Sarkcsillag]
mały z niego człowiek – jelentéktelen v. kis ember
ő
małych rozmiarów – kisméretű
małż [mięczak morski lub słodkowodny o ciele
bocznie
spłaszczonym,
osłoniętym
dwuczęściową muszlą] – (állat) kagyló
małżeński, -a, -ie [odnoszący się do małżonków]
– házassági; házastársi, hitvesi
małżeńskie łoże – hitvesi ágy
małżeństwo [1. związek kobiety i mężczyzny
usankcjonowany
prawnie;
2. para
małżeńska: mąż i żona; 3. zostało
ustanowione przez samego Boga. Mąż i
żona tworzą jedno ciało. To potwierdzone
zostało przez Pana w Nowym Testament.
Małżeństwo - rodzina to podstawowa
komórka społeczeństwa i kościoła, jest
łącznikiem
między
kościołem
a
Chrystusem i żywym znakiem planu
Bożego względem świata, w procesie
przekazu wiary i wychowywania nowych
członków
Kościoła.
W
Starym
Testamencie Lamech był pierwszym,
który wprowadził wielożeństwo, bo pojął
dwie żony. Wielożeństwo miało niekiedy
dużo wsparcia ze strony samych kobiet
starotestamentowych, co widać w tym, że
żony patriarchów podsuwały służebne
swoje
mężom
dla
utrzymania
i
rozmnażania potomstwa. W Nowym
Testamencie sam Pan wyjaśnił, że wolą
Boga było od początku małżeństwo
składające się z dwojga ludzi (męża i żony)
a tylko twardość serca (własna wola
człowieka) doprowadziła do odstąpienia
od Bożej zasady. Żona ma być poddana
mężowi, a mąż powinien miłować żonę jak
własne
ciało.
Sposób
zawierania
małżeństwa nie jest podany w Piśmie
Świętym. Z Mat. 25 wnioskować możemy,
że
oblubienice
witały
oblubieńca
zapalonymi pochodniami (lampami) i że
odbywały się uroczyste ceremonie weselne,
3390
na które należało przybyć w przyzwoitym,
weselnym odzieniu.] – (małżonkowie; mąż i
żona) házaspár, házastársak; (związek)
házasság, házasélet [Bensőséges személyes,
egész életre szóló kötelék férfi és nő között,
mindkettő kifejezett egyetértésével (1Móz
1,26-31; 2,18-25; Mt 19,5); Isten által
alapított és teremtett rend (Mt 19,3-6); az
utódok nemzésére irányul (1Móz 1,28;
29,32); szeretetközösség (1Móz 2,18-24);
monogám, azaz mindkét félnek csak egy
házastársa lehet (Mt 19,5; 1Tim 3,2); a válás
megengedett, ez azonban nem volt Isten
eredeti szándékában (Mt 19,3-9); csak akkor
megengedett, ha a házasságot paráznaság
vagy házasságtörés megrontotta vagy
tönkretette (Mt 5,31-32; Mt 19,3-10; Mk
10,2-12; Lk 16,18); az izráeliták nem
házasodhattak össze kananeusokkal (5Móz
7,3-4), és voltak törvénybeli korlátozások,
amelyek megtiltották más idegenekkel is a
házasságot (5Móz 23,3-8); az ÓSZ-i időkben
általános szokás volt a többnejűség, de
sohasem jóváhagyottan (1Móz 30; 1Kir
11,3); a babiloni fogság után a zsidóknak el
kellett bocsátaniok idegen feleségeiket (Ezsd
9-10); férfi és nő egyenjogú társak; mégis a
nő engedelmességgel tartozik férjének. A
házasság Isten és Izráel (Jer 3,14; 31,32),
valamint Krisztus és a Gyülekezete
kapcsolatának is a kiábrázolója (2Kor 11,2;
Ef 5,23; Jel 21,2.9).]
małżeństwo bez zgody rodziców – a szülők
beleegyezése nélküli házasság; házasság a
szülők akarata ellenére
małżeństwo cywilne – polgári házasság; polgári
házasságkötés
małżeństwo dla interesu – érdekházasság
małżeństwo drugie, małżeństwo powtórne –
második házasság
małżeństwo mieszane (matrimonium mixtae
religionis) – vegyes házasság (eltérő
vallásúak v. felekezethez tartozók között)
małżeństwo na próbę – próbaházasság
małżeństwo na wiarę – vadházasság
małżeństwo prawnie zawarte – törvényesen
megkötött házasság
małżeństwo się rozchwiało – a házasság
megbukott, felbomlott
małżeństwo z interesu – érdekházasság
małżeństwo z miłości – szerelmi házasság
małżeństwo z rozsądku – érdekházasság
małżonek (mąż) [określenie używane w stosunku
do mężczyzny pozostającego w związku
małżeńskim] – férj; hitves, hitvestárs
-
Wersja 01 01 2017.
małżonek podejmujący odpowiedzialność za
małżonkę – felesége iránt felelősséget
vállaló férj
małżonka [określenie używane w stosunku do
kobiety
pozostającej
w
związku
małżeńskim]; żona – feleség; hitves,
hitvestárs; vkinek a neje; asszony
małżonkowie – házaspár; férj és feleség;
házasfelek, házastársak
małżowiec – lumachelle-márvány (helmintolit)
małżowina [1. zewnętrzna część ucha, która u
ludzi ma kształt nieforemnej muszli, u
zwierząt – wydłużonego lejka; 2. muszla
okrywająca ciało małża] – kagyló;
fülkagyló
małżowina
nosowa
[każda
z
trzech
rynienkowatych
blaszek
kostnych
znajdujących się na bocznych ścianach
jamy nosowej] – orrkagyló
małżowina nosowa dolna [(łac. concha nasalis
inferior) - parzysta kość czaszki, leżąca
przy ścianie bocznej jamy nosowej.
Przyczepia się do powierzchni nosowej
trzonu
szczęki
i
do
grzebienia
małżowinowego blaszki pionowej kości
podniebiennej.] – alsó orrkagyló
małżowina ucha – fülkagyló
małżowina uszna [(łac. auricula) - część ucha
zewnętrznego
odpowiedzialna
za
pobieranie bodźców akustycznych ze
środowiska zewnętrznego] – fülkagyló
małżowinowy,
-a, -e [przymiotnik od:
małżowina] – kagyló-, kagylós
mam + Ac. (= T) [mieć] – van nekem, nekem van
mam 23 lata/25 lat – 23/25 éves vagyok
mam akurat pięć złotych – éppen öt zlotym van
mam 2–4 lata, 5–21 lat, 22–24 lata, 25–31 lat, 32–
34 lata, 35–41 lat, 42–44 lata – (…) éves
vagyok
mam
aparat
fotograficzny
–
egy
fényképezőgépem van
mam bardzo dobrego ojca i bardzo dobrą matkę
– nagyon jó apám és nagyon jó anyám van
mam bardzo dużą rodzinę – nagyon nagy
családom van [mam czterech braci, cztery
siostry i czworo dzieci – négy fivérem, négy
nővérem és négy gyerek testvérem van; mam
dwóch braci, dwie siostry i dwoje dzieci: két
fivérem, két nővérem és két gyerek
testvérem van; mam jednego brata, jedną
siostrę i jedno dziecko: egy fivérem, egy
nővérem és egy gyerek testvérem van; mam
pięciu braci, pięć siostr i pięcioro dzieci: öt
fivérem, öt nővérem és öt gyerek testvérem
van; mam trzech braci, trzy siostry i troje
3391
dzieci: három fivérem, három nővérem és
három gyerek testvérem van]
mam bardzo dużo pracy – nagyon sok munkám
van
mam bardzo trudny egzamin u poniedziałek i
muszę się uczyć – nagyon nehéz vizsgám
van hétfőn és tanulnom kell
mam bilet na górne (dolne) miejsce – a jegyem
fenti (lenti) helyre szól
mam bóle – fájdalmaim vannak
mam brata i siostrę – van egy fivérem és egy
nővérem; egy fiú- és egy lánytestvérem van
mam chęć do czego – kedvem van vmihez
mam chęć na co – kedvem van vmire
mam chrypkę – rekedt vagyok
mam chyba złamaną rękę – azt hiszem, eltört a
kezem
mam cię za bajbardzo – semmirevalónak tartalak
mam coś napiętego – vmi kilátásban van
számomra
mam cukrzycę – cukorbeteg vagyok
mam czas uczyć się języka polskiego – van időm
lengyel nyelvet tanulni
mam czasu do diabła – fene sok időm van
mam czego potrzeba – megvan, ami kell v. amire
szükség van
mam często krwotoki z nosa – gyakran vérzik az
orrom
mam czterdzieści pięć lat – 45 éves vagyok
mam czterdzieści tzrzy lata – 43 éves vagyok
mam dla niego wielki szacunek – nagyon
tisztelem őt, nagy tiszteletben tartom
mam do ciebie jedno pytanie – van hozzád egy
kérdésem; szeretné kérdezni tőled valamit
mam do ciebie pilny interes – sürgős v. fontos
dolgom van veled
mam do ciebie ważną sprawę – ma fontos
feladatom van hozzád (veled)
mam do Pana/pani prośbę – van egy kérésem
önhöz
mam do Pan/Pani wielką prośbę – (egy) nagy
kérésem lenne önhöz; lenne egy nagy
kérésem önhöz
mam dobrą ideę – van egy jó ötletem, nagyszerű
gondolatom támadt
mam dobry humor – jókedvem van
mam dobry program – jó programom van
mam dochodząca pomoc domowa – bejárónőm
van
mam dosyć tego – ebből elegem van
mam dowody, o co nie trudno – vannak
bizonyítékaim, amiket nem nehéz beszerezni
mam dużą gorączkę – magas lázam van
-
Wersja 01 01 2017.
mam duże i ładne mieszkanie w domku:
kuchnię, przedpokój, duży pokój, pokoik
dziecka, pokój do pracy, łażienkę i balkon
– nagy és szép lakásom van a házak között:
konyha, előszoba, nagyszoba, gyerekszoba,
dolgozószoba, fürdőszoba és erkély
mam duże pieniądze a. dużo pieniędzy – sok
pénzem van
mam duże zmartwienie – nagy gondom van; nagy
gondban vagyok
mam dużo spraw do załatwienia – sok
elintéznivaló ügyem van, sok elintéznivalóm
van
mam dużo zajęc – sok dolgom van
mam dwa złote (zł.) – két zlotyim van
mam dwadzieścia (trzydzieści, czterdzieści pięć)
lat – húsz, harminc, negyvenöt éves vagyok
mam dwie walizki i tę torbę – két bőröndöm van
és ez a táska
mam dwóch (trzech) braci/dwie (trzy) siostry –
két (három) bátyám/nővérem van
mam dwóch synów – két fiam van
mam dwoje (troje, czworo, pięcioro) dzieci – két
(három, négy, öt) gyermekem van
mam dwoje młodszego rodzeństwa – két fiatalabb
testvérem van
mam dziurę w zębie – lyukas a fogam
mam dziś dobry apetyt – ma jó étvágyam van
mam for nad tobą – előnyben vagyok veled
szemben
mam gazetę – van újságom
mam gorączkę i biegunkę – lázas vagyok és
hasmenésem van
mam honor, donieść panu, że… - becsülettel
értesítem önt, hogy…
mam honor znać go – van szerencsém őt ismerni
mam imieniny i z tej okazji będzie u mnie w
sobotę
małe
przyjęcie.
Chciałbym
(chciałabym ) zaprosić Pana (Panią) (na to
przyjęcie) – névnapom van, és ez alkalomból
lesz nálam szombaton kis fogadás.
Szeretném önt meghívni (erre a fogadásra)
mam jeden grosz (gr.) – egy grosim van
mam jeden złoty. (zł.) – egy zlotyim van
mam jedną prośbę – van egy kérésem
mam jeszcze… – van még nekem…; nekem van
még…
mam już dosyć tych żartów – elég a tréfából;
unom már ezeket a tréfákat
mam już tego dosyć – unom már ezt
mam już tego potąd! – eddig v. torkig vagyok már
vele!
mam już tego / go powyżej uszu – torkig vagyok
vele!, elegem van belőle!
3392
mam kaszel – köhögök
mam katar – náthás vagyok; megfáztam
mam kawalerkę – garzonlakásom van
mam kilka forintów, złoty i parę koron – van
néhány forintom, złotym és pár koronám
mam kogoś, co mnie kocha – van vkim, aki szeret
engem
mam krewnych w Polsce – rokonaim vannak
Lengyelországban
mam krwotok – vérzésem van
mam kupić trochę chleba i sera – vásárolnom kell
egy kis kenyeret és sajtot
mam kupić trochę wędliny (białego chleba,
żółtego sera, suchej kiełbasy, szmacznej
szynki) – vásárolnom kell egy kis felvágottat
(fehérkenyeret, sajtot, szárazkolbászt, finom
sánkát)
mam list (kopertę, zaproszenie, pieniądze) –
levelem (borítékom, meghívóm, pénzem)
van
mam łupanie w kościach – csontszaggatásom van;
szaggatnak a csontjaim
mam małą rodzinę – kis családom van
mam mało czasu a dużo pracy – kevés időm és
sok munkám van
mam mało pieniędzy – kevés a pénzem
mam masię roboty – rengeteg v. tömérdek dolgom
van
mam mdłości – hányingerem van
mam miłą sąsiadkę – kedves szomszédom van
mam moc roboty – rengeteg munkám van; nagyon
sok a dolgom
mam na imię Andrzej – András a nevem;
Andrásnak hívnak
mam na imię Marianna - nevem Marianna
(Mariannának hívnak, Marianna a nevem)
mam na imię Y. – a keresztnevem Y.
mam na końcu języka – a nyelven hegyén van
mam na nazwisko… - a családi nevem…
mam na to pewien sposób – megvan erre a
módom, van erre módom
mam nadzieję – remélem
mam nadzieję, że... – remélem, hogy...
mam nadzieję, że będzie zadowolony z
podarunku – remélem, hogy meg lesz
elégedve az ajándékkal
mam nadzieję, że czujesz się dobrze; mam
nadzieję, że dobrze się czujesz – remélem,
jól vagy
mam nadzieję, że do tego czasu jeszcze
otrzymam od Ciebie wiadomość –
remélem, hogy addig még kapok tőled
híreket
-
Wersja 01 01 2017.
mam nadzieję, że jeszcze się zobaczymy –
remélem, hogy még találkozunk
mam nadzieję, że ma pan (pani) czas w piątek
wieczorem – remélem, péntek este ráér
mam nadzieję, że mi państwo wybaczą –
remélem, megbocsátanak
mam nadzieję, że mieliście przyjemną podróż –
remélem, kellemesen utaztatok
mam nadzieję, że w przyszłym roku... – remélem,
jövőre....
mam nadzieję, że wkrótce się spotkamy –
remélem, hamarosan találkozunk
mam nadzieję, że wkrótce się zobaczymy a.
spotkamy
–
remélem,
hamarosan
találkozunk v. látjuk egymást
mam nadzieję, że wkrótce zobaczymy się znowu
– remélem, hamarosan találkozunk
mam napisać kartkę do domu – írnok egy lapot
haza
mam napisać list – van megírni való levelem
mam narzeczonego – vőlegényem van
mam niepłonną nadzieję – biztos reményem van;
bizonyos v. biztos vagyok vmiben
mam nawał pracy – túl vagyok halmozva
munkával; tömérdek v. töméntelen munkám
van
mam obowiązki – kötelezettségeim vannak;
eltartási, családgondozási terheim vannak
mam obrzask po tej rozmowie – ez a beszélgetést
kellemetlen érzést hagyott bennem
mam oddzielny pokój – külön szobám van
mam odwagę stwierdzić, że… - merem azt állítani,
hogy…
mam orkę w biurze – nehéz munkám van a
hivatalaban
mam osobny pokój – külön szobám van
mam ostatnio w biurze straszna harówkę – az
utóbbi időben nagy a hajsza a hivatalban
mam pannę – van szeretőm
mam pecha – pechem van
mam pięć złotych. (zł.) – öt zlotyim van
mam pieniądze – van pénzem
mam pieniądze/nie mam pieniędzy – van pénzem
/nincs pénzem
mam pieniądze przy sobie – van pénz nálam
mam pojutrze ważne spotkanie – holnapután
fontos találkozóm lesz
mam pokój w…– van szobám….-ban
mam pozwolenie na wwóz tych przedmiotów –
ezeknek a tárgyaknak a bevitelére van
engedélyem
mam pragnienie – (chce mi się pić) szomjas
vagyok
3393
mam prawo do tego – jogom van hozzá; ehhez
jogom van
mam problemy z żołądkiem (z wątrobą) – baj
van a gyomrommal (májammal)
mam przeświadczenie – az a meggyőződésem
mam przewodnik i plan miasta – van útikönyvem
és térképem
mam przy sobie – nálam van
mam przy sobie czterysta złotych i cztery tysiące
forintów – négyszáz zloty és négyezer forint
van nálam
mam reflektanta na kupno mebli – van vevőm a
bútorra
mam rodziców: mamę, tatę – szüleim: apu és
anyu [mama i tata są emeryturami: anya és
apa nyugdíjasok]
mam się bardzo dobrze – nagyon jól vagyok
mam się źle – rosszul érzem magam
mam spotkanie z kim – találkozóm van valakivel
mam straszny ból głowy – szörnyen fáj a fejem
mam syna (córkę) – egy fiam (lányom) van
mam syna i córkę – egy fiam és egy lányom van
mam takie uczucie, że… – az az érzésem, hogy…
mam tam dużo przyjaciół – sok barátom van ott
mam tego dość – ebből elegem van
mam tego / go dosyć a. dość! – ebből aztán elég!,
elegem van belőle!
mam też… – nekem … is van
mam to dla siebie – ez csak az enyém v. az én
számomra van
mam to na zawołanie – rendelkezésemre áll
mam to na zbyciu – ezt azért, tartom, hogy
túltegyek rajta
mam to sobie za zaszczyt – megtiszteltetésnek
tartom; ezt megtiszteltetésnek tartom;
megtiszteltetésnek veszem
mam to za żart – ezt tréfának veszem
mam to zrobić – ezt meg kellene tennem; ezt el
kellene végeznem
mam to / go gdzieś a. dupie! – (wulg.) elegem
van!, torkig vagyok vele!
mam trochę pracy – van egy kis munkám
mam tu mieszkać – itt lakom
mam tylko rzeczy na własną potrzebę – csak
személyes használati tárgyaim vannak
mam tylko stan podgorączkowy – csak
hőemelkedésem van
mam tylko używane rzeczy – csak használt
tárgyaim vannak
mam tysiąć złotych – ezer zlotyim van
mam urodziny – szülertésnapom van
mam … X lat – most töltöttem az X.-et
mam w tej sprawie zahamowania – ezzel az
üggyel kapcsolatban aggályaim vannak
-
Wersja 01 01 2017.
mam większe zmartwienia – legkisebb gondom is
nagyobb ennél
mam własny kącik – saját kis házam v. kuckóm
mam wnuka (wnuczkę) – van egy unokám
mam wrażenie – azt hiszem, úgy vélem
mam wrażenie, że… – az a benyomásom, hogy…;
az az érzésem, hogy…; azt hiszem, hogy…;
úgy vélem, hogy…
mam wypiek – ég az arcom
mam wysokie ciśnienie krwi – magas a
vérnyomásom
mam wyższwe (średnie) wykształcenie- felsőfokú
(középfokú) végzettségem van
mam z nim biedę – van vele bajom
mam z nim krzyż pański – sok bajom van vele
mam z nim tylko zmartwienie – csak
bosszúságom van vele
mam za dużo pieniędzy – túl sok pénzem van
mam za wiele już tych zmartwień – már elegem
van a gondból; már megelégeltem a
gondokat
mam zadzwonić do koleżanki – telefonálnom kell
a kolléganőmnek
mam zamiar – széndékozom, szándékomban van,
szándékomban áll
mam zamiar kupić polską gazetę
–
szándékomban áll lengyel újágot vásárolni
mam zamiar uczyć się języka węgierskiego
– szándékomban áll magyar nyelvet tanulni
mam zamiar pójść do domu towarowego –
szándékomban van holnap az áruházba
menni
mam zamiar to zrobić – szándékomban van azt
megcsinálni; szándékozom azt megcsinálni
mam zaparcia – székrekedésem van
mam zaszczyt – van szerencsém
mam zaszczyt donieść – tisztelettel közlöm; van
szerencsém bejelenteni
mam zatruty cały dzień – (átv.) odavan az egész
napom
mam zbyt wygórowane wymagania – túlzott
igényeim vannak; túl igényes vagyok
mam żonę (męża) i dwoje dzieci – feleségem
(férjem) és két gyerekem van
mama [matka lub teściowa] – mama, anyu,
anyuka, anyus, anyuci
mamałyga [1. ukr. z rumuń. mamaliga 'jw.';
potrawa pop. w krajach płd.-wsch.
Europy - gęste ciasto z kukurydzanej
mąki a. kaszy; por. polenta. 2. potrawa z
mąki kukurydzianej lub kaszy gotowanej
na gęsto; 3. pot. nieapetyczna potrawa o
konsystencji gęstej papki] – (román)
mamaliga,
puliszka;
vízben
kifőzött
kukoricaliszt; málé
3394
mamba [jadowity wąż, żyjący w tropikalnej
Afryce] – mamba (kígyó)
Mamba czarna (Dendroaspis polylepis) [gatunek
jadowitego
węża
z
rodziny
zdradnicowatych zamieszkujący Sahel,
środkową i południową Afrykę. Na
północy zasięg jej występowania sięga po
Dakar.] – fekete mamba (Dendroaspis
polylepis) [a hüllők (Reptilia) osztályába, a
pikkelyes hüllők (Squamata)) rendjébe, a
kígyók (Serpentes) alrendjébe és a
mérgessiklófélék (Elapidae) családjába
tartozó faj.]
mambo [1. kubański taniec ludowy; też: muzyka
do tego tańca; 2. kapłanka wudu na Haiti]
– (spanyol) mambó; (zene) dél-amerikai népi
eredetű, gyors ütemű modern tánc;
kezdetben egy afrokubai zene elnevezése
volt, a szó vallási értelemben szent
cselekedetet jelent; (vall) mambo „mama
loa”; vudu papnő
mamczenie – dajkálás
mamelucy [(arab mameluk - niewolnik), dawne
oddziały wojskowe złożone z niewolników
kaukaskich i tureckich, którzy od ok. IX
wieku stanowili gwardię przyboczną
sułtanów średniowiecznego Egiptu.] –
(arab) mamelukok (rabszolgák) [(tört.)
egyes mohamedán fejedelmek, különösen az
egyiptomi szultánok rabszolga-testőrsége:
Egyiptomban a felszabadított rabszolgákból
álló testőrezredek legénysége; 1250-ben az
uralmat kezükbe kerítették, közülük került ki
a szultáni dinasztia (1798-ban Napóleon
győzte le őket a piramisok alatti csatában);
(átv.) a vakon engedelmeskedő kormánypárti
képviselők gúnyneve Magyarországon a
kiegyezés (1867) után]
mameluk [1. żołnierz przybocznej gwardii
wojskowej
władców
egipskich;
2. fanatyczny zwolennik jakiejś władzy
lub idei] – mameluk [a Krisztus utáni XIII.
században a Kaszpi-tenger és a Kaukázus
vidékéről a török szultánok hoztak ide, a
-
Wersja 01 01 2017.
meghódított
Egyiptomba,
egy
sereg
rendkívül vitéz és hatalmas erejű idegen
rabszolgát. Ezek voltak a mamelukok,
kegyetlen és vad nép, megannyi Herkules,
igazán ideális testőrség minden keleti
despotának. A katona-rabszolgák utódai
azonban már nemcsak az országot
sanyargatták és tartották rettegésben, hanem
nemsokára saját uraiknak is a fejére nőttek.
Gyenge kezű uralkodók alatt teljesen
magukhoz ragadták a katonai uralmat,
Egyiptom trónján három évszázadon
keresztül mameluk szultánok ültek, s a
konstantinápolyi Magas Porta fennhatóságát
csak névleg ismerték el akkor is, amikor I.
Szelim szultán végre meg tudta őket fékezni.
A szultán csapatai elfoglalták ugyan a
Citadellát, de a helytartók és az ország igazi
urai továbbra is a rettegett és korbácsos
mameluk urak maradtak, maroknyi hatalmas
idegen nép a nemzet testében. A
négyszáznyolcvan mameluk bej egy-egy
kiskirály volt, az állami adminisztráció
teljesen az ő birtokuk volt.]
mamelucki, -a, -ie – mamelukmamić [1. rozbudzać w kimś próżne nadzieje,
zwodzić kogoś fałszywymi pozorami;
2. działać przyciągająco] – csalogatni,
csalni; (zwodzić) megtéveszteni, félrevezetni,
becsapni, áltatni, ámítani vkit
mamić kogo czym – hitegetni vkit vmivel
mamić kogo obietnicami – ígéretekkel szédíteni
vkit
mamić się [wierzyć w coś, co nie może się
spełnić] – hinni vmiben
mamidło [1. coś, co mami, nęci; 2. przywidzenie,
widziadło] – káprázat, szemfényvesztés,
bűvészet, varázslat
mamienie – ámítás, csalás
mamin, maminy, -a, -e [należący do mamy,
dotyczący mamy], mamusiny [należący do
mamusi, dotyczący mamusi] – anyai, anyás
mamina córeczka – anyámasszony katonája
maminsynek [pot. chłopiec niesamodzielny,
rozpieszczony przez matkę] – anyja fia;
anyámasszony katonája
mamka [kobieta karmiąca piersią cudze dziecko
* Piastunka] – szoptatós dada, dajka
mamka karmiąca – szoptatós dajka v. dada
mamlać, mamleć [1. pot. żuć powoli, obracając
pokarm językiem; 2. pot. mówić wolno,
niewyraźnie; 3. obśliniać] – rágcsálni,
csámcsogni,
csámcsogva
enni;
összenyálazni; makogni
mamlać [żuć, lizać] – [Słowniczek języka
śląskiego] rágcsálni, csámcsogni, nyalni,
nyalogatni
mamlać sie [całować się] – csókolózni,
csókolódzik
mamlas [niezdara] – [Słowniczek języka
śląskiego]
mamlasz,
fajankó,
mafla,
ügyetlen, tökfilkó
mamma (pierś) – (lat.) mamma; emlő
3395
mamma mia [wym. mamma mija] [żart.
wykrzyknik wyrażający silne uczucia, np.
zdziwienie, przestrach] – mamma mia
Mamma Mia! [film z 2008 roku w reżyserii
Phyllidy Lloyd, ekranizacja musicalu pod
tym samym tytułem, jednak pomiędzy
pierwowzorem scenicznym a ekranizacją
występują pewne różnice.] – Mamma Mia!
[az azonos című West End-musical 2008-as
filmváltozata]
mammografia [radiologiczne badanie piersi] –
mammográfia; radiológiai emlővizsgálat
mammograficzny, -a, -e – mammográfia-,
mammográfiai
Mamon, Mammon [w średniowieczu: demon
będący uosobieniem chciwości, wielbiący
dobra i przyjemności świata doczesnego] –
Mammon (eredetileg arameus szó: pénz,
nyereség értelemmel, tulajdonképen az,
amiben valaki bízik; gör. mamonasz) [az
újszövetségi szentirásban (Máté 6, 24 és
Lukács 16, 9, 11, 13) fordul elő, mint a
gazdaság megjelölése, melyet személyes
hatalomként megjelenítve, az istennel
szembeállítanak; a Károli-fordítás (Luk. 16,
13) Mammonnak írja, innen használatos
nyelvünkben,
megvető,
kicsinylő
értelmezéssel, mint a gazdagság gyüjtő
fogalma.]; vagyon, pénz; a pénz istensége
mamona [1. żart. Pieniądze; 2. bogactwo, złoto,
dobra doczesne (Mt 6,24): Nikt nie może
dwom panom służyć. Bo albo jednego
będzie nienawidził, a drugiego będzie
miłował; albo z jednym będzie trzymał, a
drugim wzgardzi. Nie możecie służyć
Bogu i Mamonie. 3. słowo to pochodzi z
aramejskiego i oznacza luksus i bogactwo]
– (arameus) mammon [A fényűzés és
-
Wersja 01 01 2017.
gazdagság arám neve (Mt 6,24; Lk
16,11.13). A mammon szelleme, amely a
bírvágy szelleme,
ellene
áll
Isten
Szellemének. A pénz nem semleges valami;
lényegénél fogva "hamis" (Lk 16,9).]; (tört.)
a régi asszíroknál a gazdagság és a nyereség
istene; (Bibliában) gazdagság; (átv.) a
nyereségvágy, a vagyon, a pénz, a mohóság
jelképe
mamrać (mamrze) – morogni, motyogni
mamrać
[narzekać] – [Słowniczek języka
śląskiego] jajgatni, siránkozni, panaszkodni
mamranie – motyogás, mormolás
Mamre (tłustość) [1. Amoryta; z braćmi swoimi
był po stronie Abrahama w wojnie królów
mezopotamskich. 2. Miejsce w pobliżu
Hebronu i Machpeli; równina, na której
mieszkał Abram.] – MAMRÉ (erő, erősség,
kövérség, férfiasság, életerő; szomorúság,
kísértés, keserűség, bosszúság) [1. Emóreus
férfi,
Ábrahám
szövetségese
(1Móz
14,13.24). 2. Tölgyes, Hebrontól néhány kmnyire északra (1Móz 13,18; 18,1; 23,17.19;
25,8; 50,13).]
mamrot [1. pot. ciche i niewyraźne mówienie;
2. pot. osoba mrukliwa, mamrocząca coś
niewyraźnie] – motyogás, mormolás,
dörmögés; motyogó, mormoló, dörmögő
ember
mamrotać
(mamrocze)
[mówić
cicho
i
niewyraźnie] – morogni, mormogni;
mormolni; motyogni; (burczeć gniewliwie)
dohogni, dünnyögni, dörmögni; sercegni,
kopogni, pattogni, hadarni
mamrotanie – motyogás, mormolás, dörmögés;
dadogás, morgás, mormogás
mamuci, -ia, -ie [przymiotnik od: mamut] –
mamut
mamunia, mamusia, mamuśka [pieszczotliwie o
matce] – anyuci, anyuka, anyu, anyus,
anyuka, mama
mamut [1. wymarły słoń olbrzymich rozmiarów
o gęstej, długiej sierści i zakręconych
spiralnie kłach; 2. żółta fasola szparagowa
o dużych ziarnach i szerokich strąkach;
3. zob. skocznia mamucia; 4. lekcew. o
kimś ze starszego pokolenia; 5. obraźl. o
człowieku starym i zacofanym] – (jakut)
mammut; kihalt őskori elefántfajta (a
jégkorszakban élt) [mamutok (Mammuthus)
az elefántfélék családjának egy mára kihalt
nemét alkotják az ormányosok rendjén
belül]; (átv.) 1. óriási, rendkívül nagy; 2.
idejét múlt, ósdi nézeteket valló idősebb
ember
3396
mamut
Mamutowiec olbrzymi, sekwoja olbrzymia
(Sequoiadendron giganteum) [roślina z
rodziny cypryśnikowatych, jedno z
najpotężniejszych drzew na świecie.
Występuje tylko w górach Sierra Nevada
w Kalifornii, odkryta w poł. XIX w. i
obecnie
chroniona
w
parkach
narodowych.] – Hegyi mamutfenyő
(Sequoiadendron giganteum)
mamutowy, -a, -e – mamutra vonatkozó, mamutmamy [mieć] – (nekünk) van v. vannak…
mamy bardzo dobre kremy – nagyon jó krémeink
vannak
mamy bardzo dobre wina węgierskie, bułgarskie
i francuskie – kitűnő magyar, bolgár és
francia borunk van
mamy bardzo ładne płaszcze z futrzanym
kołnierzem – nagyon szép prémgalléros
kabátjaink vannak
mamy ciągnik, pługi, kombajn, młocarnię,
kosiarkę, snopowiązałkę – van traktorunk,
ekénk,
kombájnunk,
cséplőgépünk,
kaszálógépünk, kévekötőgépünk
mamy coś ciekawego listu dla ciebie – van valami
érdekes levelünk neked
mamy defekt – defektet kaptunk
mamy dobrego kolegę – jó kollégánk van
mamy domek jednorodzinny – családi házunk van
mamy dowody, że spiskowano przeciwko nam –
bizonyítékaink vannak, hogy összeesküvést
szőttek ellenünk
mamy dzisiaj gościa i nic w domu nie ma – ma
vendégünk van, és nincs itthon semmi
mamy dziś czternastego – ma 14-e van
mamy dziś czwartego – ma negyedike van
mamy gościa z Budapesztu – vendégeink vannak
Budapestről
mamy jeden pokój (dwa, trzy, cztery pokoje) –
egy (két, három, négy szobánk) van
mamy jeszcze mały odsetek analfabetów – még
kis százalékban van analfabétánk
mamy piłną pracę – sürgős munkánk van
mamy płyty kompaktowe i kasety z polskimi
pieśniami i tańcami ludowymi – lengyel
-
Wersja 01 01 2017.
népdal és néptánc kazettáink és CD-ink
vannak
mamy skromne mieszkanie – egyszerű lakásunk
van
mamy tylko zimne mleko – csak hideg tej van
mamy wnuków – unokáink vannak
mamy z nim komedię! – sok bajunk van vele! cok
hercehurca v. cirkusz van vele
MAN - (Metropolitan Area Network), sieć
metropolitalna (miejska) [1. miejska sieć
komputerowa; 2. Sieć obejmująca swoim
zasięgiem np. dzielnicę lub miasto.
Określenie to obejmuje nie tylko wielkość
obszaru, na którym rozmieszczone są
stacje, ale również rodzaj podstawowych
usług udostępnianych w sieci.] –
nagyvárosi hálózat (MAN, Metropolitan
Area Network); Városi hálózat (az angol
Metropolitan Area Network alapján MAN
hálózatok)
[olyan
(nagysebességű)
számítógépes hálózat, mely kb. egy
nagyváros méretű területet fog át és ilyen
nagyságú közösséget szolgál ki]
Man, Manna [była to żywność przesłana w
cudowny sposób przez Boga Izraelitom
podczas czterdziestoletniej wędrówki po
pustyni w drodze do Ziemi Obiecanej.
Przestała padać .po przybyciu Izraelitów
na zachodnią stronę Jordanu. Miała smak
ikoriandru i kolor wonnej żywicy, zwanej
bdelium. Tłuczono ją w moździerzach i
wypiekano z niej placki. Manna jest
typem Chrystusa, który dany został od
Boga
z
nieba
dla
człowieka
pielgrzymującego po ziemi podobnie jak
Izraelici po pustyni. Istnieje także pewne
podobieństwo do Słowa Bożego (Biblii)
którym żyjemy dopóty, dopóki nie
przybędziemy do miejsca zgotowanego
przez Pana. Skryta manna przygotowana
została dla tego, co nie weźmie udziału w
złem, które pojawiło się w zborze
pergamskim.] – manna [1. Sajátos, dérhez
hasonló külsejű táplálék, amelyet Isten
csodálatos módon adott a pusztában vándorló
népének, Izráelnek (4Móz 11,9; 2Móz 16,1436); semmiféle, általunk ismert természetes
anyaggal nem lehet azonosítani. Képes
értelemben Isten Igéje, mely ugyancsak
természetfeletti
módon
táplálja
a
megváltottakat. 2. Manna (mân). Az éhező
nép zúgolódását az Úr közbelépése törte le:
ezt a terményt, növényt a zsidók mânnak
nevezték el (2 Móz 16,14), olyan mint a
koriander magja, fehér és íze, mint a mézes
pogácsáé (2 Móz 16,15). A botanikusok több
növényre is gondolnak, amelyek közül
bármelyik lehetett: Alhagi maurorum, Alhagi
3397
camelorum (tevebokor), Fraxinus ornus
(mannakőris)
és
Tamarix
mannifera
(tamariska-manna). Valószínűsíteni látszik a
fenti fajokat egy 1932-es natali lelet is.]
mana
[w
wierzeniach
ludów
Oceanii:
bezosobowa,
nadnaturalna
siła
przenikająca wszelkie byty] – mana (olyan
személy, vagy dolog, amely csodatevő
erőkkel van felruházva); Mana- hit:
- Nem természet feletti lény, hanem
valamilyen speciális erő.
- A szerencse fogalmához hasonlítható.
Akkor segíti a közösséget, ha nagy
mennyiségben jelen van.
- A mana bárhol megtalálható.
- A mana
mennyisége a hatalom
szimbóluma. A törzsfőnöknek van a
legtöbb, őbenne is van, ezért a törzs tagjai
számára a törzsfőnök érintése tilos.
- Tabu: a közösség minden tagja számára
tilos. A törvények kezdetleges formája. A
tilalom jellemzi.
Manachem, Menachem (pocieszyciel) [syn Gady;
zabił Selluma i objął władzę nad Izraelem
(772 - 761 przed Chrystusem). Czynił zło
w oczach Boga; uprawiał bałwochwalstwo
i
był
okrutny.]
–
MENÁHEM
(megvigasztalt, vigasztaló) [Izráel királya,
istentelen ember, elődjét, Sallumot (1)
megölte (2Kir 15,13-22)]
management information system {rzecz.}
[komp.]
[zł.]
(też:
MIS);
system
wspomagający zarządzanie {m.} [komp.]
[zł.] - MIS Management Information System
(vezetői információs rendszer)
manager [zob. menedżer] – (ang.) menedzser
Manases, Manasses (daje zapomnienie) [1.
Starszy syn Józefa i Asenaty, córki
Potyfara (około roku 1715 przed
Chrystusem).
Błogosławiąc
wnuków
swoich, Jakut) skrzyżował ręce, i tak
Efraim (tzn. młodszy syn) otrzymał
naczelne błogosławieństwo. Jego pokolenie
liczyło w czasie opuszczania Egiptu 32
000, a w czasie wkraczania do ziemi
Kanaan 52000. W Kanaan otrzymali
przydział ziemi w okolicy górnego
Jordanu
i
Jeziora
Galilejskiego.
Zapamiętać należy, że połowa pokolenia
Manasesa została z całym pokoleniem
Rubena i pokoleniem Gad przed
Jordanem, tzn. po wschodniej stronie
Jordanu. Stali się symbolem chrześcijan,
którzy wszystko wiedzą w sprawach
wiary, ale nie oddają się całkiem
Zbawicielowi. Te pokolenia należały do
tych, co najpierw wzięte zostały do
niewoli. I chrześcijanie, którzy nie całkiem
-
Wersja 01 01 2017.
oddali się Panu, najpierw porywani
zostają przez świat. 2. Król Judy, syn
Ezechiasza, ojciec Amona. 698 - 643 przed
Chrystusem, czynił zło w oczach Pana.
Uprawiał i wspierał bałwochwalstwo.
Został zakuty w kajdany przez króla
assyryjskiego; modlił się gorąco do Boga i
modlitwa jego została wysłuchana, przez
co dowiedział się, że Jahwe jest Bogiem.
Usunął później bałwany i gorliwie
namawiał do służenia prawdziwemu Bogu.
Jego zachowanie przypomina nam nieco
nawrócenie Saula z Tarsu, późniejszego
apostoła Pawła i złoczyńcę, który się
nawrócił na krzyżu.] – MANASSÉ
(feledékeny, aki elfelejteti; pótlék) [1.
Józsefnek (1) és feleségének, Aszenátnak
idősebbik fia (1Móz 41,50-51). 2. Izráel
népének Manassé után elnevezett törzse
(1Móz 50,23; 4Móz 26,28-34; Jel 7,6);
ennek a törzsnek a fele a Jordántól keletre
telepedett le (4Móz 32,33-42), a másik fele a
Jordántól nyugatra (Józs 17,5-10). 3. Júda
királya, Ezékiás (1) fia és utóda;
bálványimádó volt (2Kir 21,1-7); akik hűek
maradtak Istenhez, azokat üldözte (2Kir
21,16); tönkretette az országát (Jer 15,4);
foglyul vitték Babilonba (2Krón 33,11),
később visszatérhetett, s ekkor megszüntette
a bálványimádást (2Krón 33,10-13.15-17).
Jézus őse (Mt 1,10). 4. Két zsidó férfi, akik,
elbocsátották idegen feleségüket (Ezsd
10,30.33).]
manatki [pot. pakunki, rzeczy osobiste, które się
ze sobą zabiera w drogę] – holmi, cókmók,
cucc, lim-lom, kacat, ruhadarabok
Mancheron [mały, krótki rękaw kimono, który
okrywa tylko ramiona żakietu, pulowera
lub sukienki.] – Mancheron [Kis, rövid, a
vállat eltakaró kimonóujj rövid kabátokon,
pulóvereken vagy ruhákon.]
Top mancheron volanté
mandacik [zdrobnienie od: mandat] – kisebb
megbízás; bírságocska
mandaryn [dostojnik i uczony w dawnych
Chinach] – (szanszkrit→port.) mandarin
(kínai méltóság); az egykori Kína magas
állású hivatalnokainak európai elnevezése
3398
mandarynka (Citrus reticulata Blanco. syn. C.
nobilis Andrews), mandarynki [1. roślina z
rodzaju cytrus; drzewo z rodziny
rutowatych (Rutaceae). Występuje w
stanie
dzikim
w
Azji.
Pochodzi
prawdopodobnie z Indochin. 2. (Citrus
reticulata)
małe
drzewo
z rodziny
rutowatych pochodzi z Chin. Obecnie
uprawiane w bardzo dużych ilościach
w ciepłych obszarach świata. Kilka
odmian mandarynek między innymi:
klementynka,
satsuma,
tangerynka
i tangela należą do najpospolitszych
owoców z grupy cytrusów. Są bardzo
bogatym źródłem witaminy C, oraz
witamin z grupy B, dostarczają do
organizmu potas i kwas foliowy] –
(szanszkrit→port.) mandarin; (növény) a
narancsfélék családjába tartozó, de kisebb,
laposabb gyümölcsöt termő fa, ill. annak
gyümölcse
mandarynka (Aix galericulata L., 1758) [średni
ptak wodny z rodziny kaczkowatych] (állat) Mandarinréce (Aix galericulata L.,
1758)
mandaryński, -a, -ie [dotyczący mandaryna] –
mandarinmandat
[1. kara
pieniężna
za
drobne
wykroczenie; 2. upoważnienie do pełnienia
jakiegoś
urzędu
udzielane
przez
wyborców; też: czynności i obowiązki z
tym związane; 3. pełnomocnictwo do
administrowania
niesamodzielnym
terytorium; też: terytorium podlegające
takiemu
pełnomocnictwu;
4. w
dyplomacji: pismo władzy wyższej do
władz lub jednostek podległych, wydane w
sprawach
administracyjno-prawnych;
5. daw.
pisemne
rozporządzenie
najwyższych instancj; 5. (Jak czytamy u
zygmunta Glogera) Widzimy już ze
Statutu Kazimierza Wiel., iż można było
popierać sprawę w sądzie lub bronić się
przez zastępcę, udzielając temuż moc do
tego mandatem. Zastępcy ci zwali się
advocati, procuratores, a zlecenie obrony
zwano;
procuratorium,
plenipotencja,
mandatum. Sam pozew przed sądy
królewskie i sejmowe zwał się także:
-
Wersja 01 01 2017.
mandatum, mandat. Kobietom nawet
Kazimierz Wiel. nakazywał, aby stawały
w sądzie nie osobiście, ale przez obrońców.
Podług Statutu Mazowieckiego, w razie
niemożności bronienia się osobiście, sąd
winien był każdemu dać obrońcę z
urzędu.] – (lat.) mandátum; felhatalmazás,
meghatalmazás,
megbízás; megbízatás;
fizetési meghagyás, (grzywna) bírság; (római
jog) megbízási szerződés (választójog)
megbízólevél;
képviselői
megbízás,
képviselői szék; (kánonjog) lábmosás
szertartása
mandat cesarski [np. Po aresztowaniach
ogłoszono tzw. mandat cesarski z 13
marca 1621 r., na mocy którego wszyscy
kalwińscy duchowni musieli natychmiast
opuścić kraj.] – császári mandatum [1.
Eredetileg
császári
és
köztársasági
tisztviselőkhöz intézett szolgálati utasítások.
2. Később általános formájúak és érvényűek
lesznek, és mint közigazgatási szabályzatok
(libri mandatorum) az egyes hatóságok
feladatkörét határozzák meg egységesen.]
mandat poselski [pełnomocnictwo przyznane
wybranemu kandydatowi w wyborach
parlamentarnych do sprawowania funkcji
posła na Sejm RP. Rozpoczęciem
sprawowania mandatu – jest dzień
złożenia ślubowania poselskiego przed
Sejmem; wygaśnięciem – dzień zrzeczenia
się mandatu, pozbawienia mandatu,
śmierci lub końca kadencji Sejmu. Nie
można być równocześnie posłem i
senatorem. Mandatu posła nie można
łączyć z funkcjami Prezesa: NBP, NIK,
Rzecznika
Praw
Obywatelskich,
Rzecznika Praw Dziecka, członka Rady
Polityki Pieniężnej, członka KRRiT,
ambasadora, zatrudnieniem w Kancelarii
Sejmu, Senatu, Prezydenta lub w
administracji rządowej z wyjątkiem Rady
Ministrów i sekretarzy stanu; mandatu
również nie mogą piastować sędziowie,
prokuratorzy, urzędnicy służby cywilnej,
funkcjonariusze policji i służby ochrony
państwa. Poseł nie może być pociągnięty
do odpowiedzialności za swoją działalność
wchodzącą w zakres sprawowania
mandatu poselskiego ani w czasie jego
trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką
działalność poseł odpowiada wyłącznie
przed Sejmem, a w przypadku naruszenia
praw osób trzecich może być pociągnięty
do odpowiedzialności sądowej tylko za
zgodą Sejmu. Od dnia ogłoszenia wyników
wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu
poseł nie może być pociągnięty bez zgody
3399
Sejmu do odpowiedzialności karnej.] –
képviselői mandátum v. megbízatás
mandat karny – büntetőparancs
mandatariusz [1. osoba mająca mandat do
pełnienia jakiegoś urzędu; 2. państwo lub
organizacja
mające
mandat
do
administrowania jakimś terytorium],
mandatariuszka
–
megbízott,
meghatalmazott (ffi/nő)
mandatowy, -a, -e [przymiotnik od: mandat] –
mandátum-, mandátumos
mandaty
(mandata)
[były
pisemnymi
instrukcjami dla namiestników zarówno w
prowincjach cesarskich, jak i senackich.
Adresowane mogły być również do innych
urzędników
cesarskich.
Najczęściej
zawierały
postanowienia
natury
administracyjnej. Zdarzały się wszakże
przypadki, że cesarze regulowali nimi
sytuację
prawną
jednostki.]
–
mandátumok; császári utasítások
mandeusz – mandeus (egy kisázsiai keresztény
gnosztikus szekta tagja); mandeusok [1.
Istenismerők,
szíriai-babilóniai
eredetű
gnosztikus szekta. 2. vallásfelekezet az
Eufrát és Tigris alsó folyásánál, a hittérítők
János keresztényeknek v. Nazoreusok és
Szabioknak nevezik és összetévesztik a
Szabeusokkal. Jelenleg az arab nyelvet
használják, de régi vallási irataik egy
sajátságos, a szirhoz legközelebb álló
dialektusban vannak
megirva.
Szent
irataikból Európában a következőket
ismerjük: Sidra robba (nagy könyv), mely
alaptalanul «liber Adami»-nak is neveztetik,
Sidra di Malke (királyi könyv), Sidra di Jahja
(János könyve) és még egy pár szertartásos
könyv. Vallásuk a gnosztikus dualizmuson
alapszik, de világos fogalmat arról alkotni
lehetetlen a sok ellenmondás és zűrzavar
miatt. Lényege röviden ez: Az emberek
kezdetben mint jók és igazak voltak, de négy
próféta által tévútra vezettettek. Haláluk után
éter-világba kerülnek, hol a «nagy szellem»
látása lesz osztályrészük; bűneiktől gyakori
keresztség felvétele által tisztulnak meg.
Erkölcsi tanításaik tiz parancsolatban
gyökreznek. Régente nagyon el voltak
terjedve Basraban, Susterben, Bagdadban. A
mohammedánok még ma is üldözik őket.]
mandola, mandora [1. instrument muzyczny
szarpany o owalnym pudle rezonansowym
i ośmiu lub dziesięciu strunach; 2.
strunowy instrument muzyczny z rodziny
szarpanych] – mandora, mandola
mandle [migdały] – [Słowniczek języka śląskiego]
mandula
-
Wersja 01 01 2017.
mandolina [1. instrument muzyczny szarpany o
wypukłym pudle rezonansowym i czterech
podwójnych strunach; 2. strunowy
instrument
muzyczny
z
rodziny
szarpanych posiadający cztery pary strun
strojonych w kwintach. Skala mandoliny
(zakres dźwięków muzycznych) wynosi od
g do fis] – (ol.) mandolin [(zene) négy pár
húrral ellátott kis pengetős hangszer.
Elsősorban
műkedvelő
v.
népzenei
hangszerként,
de
a
műzenében
is
használatos. Sokféle formájú, méretű,
hangolású változata van. Pengetővel
szólaltatják meg.]; a jampec hajviselete
mandolina akustyczna – akusztikus mandolin
mandolina chińska [czterostrunowy chiński
instrument muzyczny szarpany; zob. pipa]
– kínai mandolin
mandolina elektryczna – elektromos mandolin
mandolinista, mandolinistka – mandolin-játékos
(ffi/nő)
mandolinowy, -a, -e – mandolinmandorla (wł. migdał) [w ikonografii światłość w
kształcie owalu, w której przedstawia się
Chrystusa i Bogurodzicę.] – mandorla [1.
Mandula alakú dicsfény Jézus és Mária
alakja körül a korai keresztény művészetben.
Olasz szó, forrása a kései latin amandola, a
latin amygdala változata, ez utóbbi a
tisztázatlan eredetű
görög
amügdalé
megfelelője. 2. mandula alakú dicsfény,
amely egyes ábrázolásokon Krisztus,
ritkábban Mária alakját ötvözi.]
3400
Mandragora (Mandragora L.) [rodzaj roślin z
rodziny psiankowatych. Rodzaj obejmuje
6 gatunków występujących na obszarze
śródziemnomorskim oraz w Azji sięgając
na wschodzie po Himalaje. Mandragora
lekarska (M. officinarum) znana była już
w
starożytności,
przypisywano
jej
właściwości magiczne i stosowano jako
roślinę leczniczą. Szczególną wagę
przywiązywano do korzenia, który często
przybierał kształt zbliżony do ludzkiej
postaci.]
–
(ol.)
mandragóra
(boszorkánygyökér);
(növény)
a
burgonyafélékhez tartozó növény; furcsa,
emberformájú
gyökerét
varázslatra
használták
(Mandragora autumnalis)
Mandragora Jesienna (mandragora autumnalis) –
Szerencsegyökér (Mandragora autumnalis)
[A Teremtés könyve szerint Jákob két
felesége, Lea és Ráchel, állandóan
versengtek Jákob kegyeiért. Lea több fiat
szült Jákobnak, Ráchel azonban meddő volt.
Lea egyik fia, Ruben a mezõn mandragórabogyókat talált(Ter.30,14-16), amit az
anyjának adott. Ráchel kért Leától a
mandragóra-bogyókból és ellenszolgáltatásul
megengedte, hogy Jákob Leával háljon, aki
azonnal fiat fogant. Isten végül meghallgatta
Ráchelt és ,,megnyitá az ő méhét”; és ő is
szült fiat Jákobnak. A Bibliában történik
elõször említés egy növényrõl, amit késõbb a
,,szerelemalmájának” neveztek és amit ma is
nagyra értékelnek feltételezett nemi vágyat
gerjesztõ hatása miatt.]
-
Wersja 01 01 2017.
Mandragora lekarska (Mandragora officinarum
L.) [gatunek rośliny należący do rodziny
psiankowatych. Pochodzi z obszaru
śródziemnomorskiego (Algieria, Maroko,
Tunezja, Jugosławia, Grecja, Włochy,
Hiszpania,
Portugalia,
Izrael,
Jordania,Liban; Syria; Turcja), ale
rozprzestrzenił się również gdzieniegdzie
w
innych
regionach
świata.]
–
szerencsegyökér v. mandragóra (kutyaalma,
földialma, varázsgyökér, ördögalma –
Mandragora officinalis, illetve Mandragora
officinarurn, dudâim) [a burgonyafélék
(Solanaceae) családjába tartozó mandragóra
(Mandragora) nemzetség névadó faja.
Természetes élőhelye a Földközi-tenger
partvidékétől Kis-Ázsiáig terjed, de mivel
ősidők óta gyógynövényként ismerik, a világ
számos
részén
meghonosították.
Örményországban
egy
különösen
nagyméretű válfaja honos. Sok babona
fűződik a növényhez, már a zsidók idején is,
oka pedig az, hogy a gyökérelágazás sokszor
embert utánzó formát mutat. Többféle
alkaloidát tartalmaz, erősen mérgező hatású.
Ruben búzaéréskor szed a bogyójából (az
hasonlít a burgonya szintén mérgező
bogyójához), ami része Ráchel és Lea
versengésének (I Móz 30,14—16). A
bódultság állapotát jelképezi máshol a
mandragóra virág illata (Én 7,13).]
mandryl (Mandrillus sphinx) [ssak z rzędu
naczelnych rodziny małp wąskonosych] –
mandrill, mandrillmajom
Mandryl (Mandrillus sphinx) [ssak z rzędu
naczelnych,
rodziny
makakowatych,
3401
blisko spokrewniony z drylem, największa
z małp zwierzokształtnych] – mandrill
(Mandrillus
sphinx)
[a
cerkóffélék
családjába (Cercopithecidae), azon belül
pedig a cerkófmajomformák alcsaládjába
(Cercopithecinae) tartozó faj. A páviánok
közeli rokona, de sok tulajdonsága eltér
azoktól. Legközelebbi rokonával a drillel
együtt alkotja a Mandrillus nemet. Az
emberszabású majmok után ez a legnagyobb
ma élő majomfaj.]
mandukacja [1. zob. gryzienie a. zgryzienie; 2.
czyli czytanie, medytacja i dzielenie się
niedzielną Ewangelią] – manducatio (latin =
"fogcsattogtatás")
[rágás,
megrágás;
manducatores, a rágáshoz szükséges izmok]
 MANDUCATIO ORALIS – Krisztus testének
szájjal történő evése az úrvacsorában.
 MANDUCATIO ORALIS HYPERPHYSICA
– Az ezzel együttjáró szellemi élvezése a
jelenlévő Krisztusnak az úrvacsorában.
 MANDUCATIO SPIRITUALIS – A szellemi
evés.
 MANDUCATIO
INDIGNORUM
–
A
méltatlanok úrvacsoravétele: ők is veszik
Krisztus valóságos testét és vérét, de
kárhozatukra élnek az úrvacsorával (I.Kor
11,21).
mandżeta [1. mankiet; 2. mażeta, mandżeta,
manszeta] – (fr.) mancsetta, madzsetta;
kézelő; karvédő (vívókesztyűn); karmantyú
(csővégek összeillesztéséhez)
mandżurski, -a, -ie – mandzsu
mane, thekel, fares [aram. měnē', měnē', těkēl,
ûpharsîn;
ostrzeżenie
wypisane
niewidzialną ręką na ścianie podczas uczty
króla babilońskiego Baltazara (Biblia,
Daniel, 5, 25), wyłożone jako: 'policzono,
zważono, rozdzielono (królestwo twoje i
dano je Medom i Persom)'1. groźne
ostrzeżenie;
złowieszczy
znak;
2.
policzono, zważono, rozdzielono – groźne
ostrzeżenie, złowieszczy znak (por. palec
boży) (Dn 5,25): A oto nakreślone pismo:
mene, mene, tekel ufarsin4. 26 Takie zaś
jest znaczenie wyrazów: Mene – Bóg
obliczył twoje panowanie i ustalił jego
kres. 27 Tekel – zważono cię na wadze i
okazałeś się zbyt lekki. 28 Peres – twoje
królestwo uległo podziałowi; oddano je
Medom i Persom». 29 Wtedy na rozkaz
Baltazara odziano Daniela w purpurę,
nałożono mu na szyję złoty łańcuch i
ogłoszono, że ma rządzić jako trzeci w
państwie. 30 Tej samej nocy król
chaldejski Baltazar został zabity.] – A
„mene, mene, tekel, ufarszin” [egy arámi
nyelvű mondat a Bibliából, Dániel próféta
-
Wersja 01 01 2017.
könyvének
5.
részéből,
amelyet
természetfeletti erők írtak Bél-sar-uszur
(Baltazár) babiloni király (tkp. társrégens)
palotájának falára a zsidó templom tárgyait
megszentségtelenítő lakoma alatt, és amely
megjósolta uralma végét. Magyarul szoktak
a „megméretett és könnyűnek találtatott”
kifejezéssel is hivatkozni rá, mely utalás a
tekel szó jelentésére: „És ez az írás, a mely
feljegyeztetett: Mene, Mene, Tekel, Ufarszin!
Ez pedig e szavaknak az értelme: Mene, azaz
számba vette Isten a te országlásodat és
véget vet annak. Tekel, azaz megmérettél a
mérlegen és híjjával találtattál. Peresz, azaz
elosztatott a te országod és adatott a
médeknek és persáknak.” (Dániel könyvének
ötödik részében)]
Manageable hubs [Inna definicja hubów
inteligentnych. Każdy port może być
konfigurowany, monitorowany, włączany
bądź wyłączany przez operatora sieci z
konsoli zarządzania hubem.] – (ang.)
Manageable hubs; intelligens hubok [Az
intelligens hubok aktív hubként üzemelnek,
mikroprocesszorral
és
hibakereső
képességekkel rendelkeznek.]
manekin [1. figura w kształcie postaci ludzkiej;
2. osoba o twarzy niewyrażającej żadnych
uczuć i sztywnym chodzie; 3. człowiek
bezwolny] – (fr.) mannequin, manöken
(modelka), próbakisasszony; divatüzletekben
alkalmazott nő, akin a ruhákat próbálják;
próbababa; (iskola) bábu, báb, mozgatható
tagú bábu képzőművészeti tanulmányok
céljára
manekin krawiecki [trójwymiarowa imitacja
damskiego, męskiego lub dziecięcego
tułowia, która jest
odwracana i
dopasowywana do wymaganej wysokości.
Wytwarzany w wielu rozmiarach zgodnie
ze standardowymi rozmiarami odzieży.
Wykorzystywany
do
przymierzania
ubrań.] – próbababa [Emberi (férfi, női vagy
gyermek) felsőtestet formázó baba, amelyre
ruhadarabokat lehet felhúzni az összeállítás
megkönnyítése érdekében. A különböző
testméreteknek
megfelelően különböző
méretekben készül.]
3402
manekin
manela [1. daw. metalowa bransoleta; 2. dawna
ozdoba na rękę, rodzaj bransolety; 3.
ozdoba. Były różne: do noszenia na
rękach, na ramionach robione ze złota,
srebra, brązu. Eliezer dał kilka Rebece.],
manelka – (dawno) karkötő, karlánc;
karperec
manele [1. pot. rzeczy osobiste; 2. (u Zygmunta
Glogera) ozdoby niewieście noszone
zwykle na lewej ręce, naramienniki, a
zwłaszcza bransolety. Jakie było noszenie
na szyi, taka musiała być i manela.] –
(átv.) személyi dolgok
manetka [1. fr. manette 'rękojeść; korbka' od
main, techn. mała dźwignia ręczna a.
rękojeść, np. do sterowania gaźnika. 2.
mała dźwignia ręczna do sterowania
urządzeniami] – indikátor, fogantyú
manewr [1. ściśle zaplanowany ruch wojsk;
2. zwrot lub obrót pojazdu prowadzący do
zajęcia zamierzonej pozycji; 3. zręczne
posunięcie; 4. jest to zorganizowany ruch
sił i środków w celu zajęcia jak
najdogodniejszego położenia w stosunku
do nieprzyjaciela i stworzenia warunków
do skutecznego działania] – (fr.) manőver;
kezelés, műfogás; ügyes mozdulat, (hajózás)
a helyes irányt, kedvező helyzetet kereső, a
veszélyt kikerülni igyekvő, tervszerű
mozdulatsorozat;
(wojsko)
manőver,
hadmozdulat,
csapatmozdulat;
látszattámadás; hadgyakorlat; (kereskedelem)
pénzügylet, pénzművelet; (átv.) mesterkedés,
furfang, cselfogás, fortély
manewr giłdowy – tőzsdemanőver
manewr hipiczny – lovas gyakorlat
manewr lotniczy [ewolucja statku powietrznego
lub grupy statków powietrznych w
powietrzu polegająca na zmianie kursu,
prędkości
i wysokości
lotu oraz
ugrupowań bojowych, a także na
wykonywaniu
skrętów i
akrobacji
lotniczych.] – légi manőver; repülőhadmozdulat
-
Wersja 01 01 2017.
manewrować [1. wykonywać jakieś ruchy,
zwroty w celu ominięcia przeszkód lub
zajęcia dogodnej pozycji; 2. poruszać,
manipulować czymś; 3. zręcznie działać;
też: wpływać na czyjeś poglądy w celu
osiągnięcia korzyści] – manőverezni;
tevékenykedni, manipulálni; mesterkedni;
helyezkedni, lavírozni; (átv.) kihúzza magát
manewrować czym – tevékenykedni, manipulálni
vmivel
manewrowanie – manőverezés; hadmozdulatok
végzése
manewrowy, -a, -e – hadmozdulatokat végző,
manőverező
manewrowy
[pracownik
kolei
kierujący
manewrowaniem pociągów na stacji] –
forgalomirányító; diszpécser
manewry [terenowe ćwiczenia wojskowe
prowadzone
w
czasie
pokoju
w
warunkach zbliżonych do bojowych] –
hadgyakorlat, gyakorlat, gyakorlatozás;
fegyvergyakorlat
manewry
kawaleryjskie
–
lovassági
hadgyakorlatok
manewry wojskowe – hadgyakorlat
maneż [fr. manège 'ujeżdżanie koni; 1. zob.
ujeżdżalnia; 2. zob. arena w zn. 1.; 3. zob.
kierat w zn. 1.; 4. jw.' z wł. maneggio
'ujeżdżanie; maneż' od maneggiare
'urabiać; obracać; kierować' od mano
'ręka' z łac. manus, ujeżdżalnia (koni);
kierat; arena. 5. wyraz w XVIII w. często
używany w znaczeniu miejsca do nauki
konnej jazdy i do biegania koni na lince.]
– (fr.) manège, manézs; lovarda, lovagló
iskola, fedett lovarda; a cirkusz porondja
maneżowy, -a, -e – manézs-, porond-, lovarda
Manfred
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od słów z
języka staro-wysoko-niemieckiego man człowiek i frid - opieka, pokój. Zatem
Manfred to osoba „zapewniająca pokój i
ochronę”.] – Manfréd [a germán
Manfried
név
normann
alakváltozatából ered, jelentése férfi
+ béke, védelem.
Manfred [żeńska forma] – Manfreda [Manfréd női
párja]
mangan, manganian (Mn, łac. manganium) [to
pierwistek chemiczny, z grupy metali
przejściowych w układzie okresowym] –
(gör.) mangán (Mn); (vegytan) szürkésvörös
színű nehézfém, vegyi elem; barnakő,
vasszínű fémes elem; főleg ötvözetei
fontosak
3403
mango (Mangifera indica) [drzewo z rodziny
nanerczowatych, pochodzące z Indii i tam
uprawiane już ponad 4000 lat. Obecnie
rozpowszechnione
w obszarach
tropikalnych całego świata. Dostarcza
bardzo
cenionych
owoców
o charakterystycznym, żywicznym smaku,
bogate w witaminę A oraz żelazo. Mango
zaspokaja
dzienne
zapotrzebowanie
organizmu na witaminę C] – (tamil→sp.)
mangó (Mangifera); a Kelet-Indiában honos
mangófa sárga színű aromás gyümölcse [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályába, a
szappanfaalakúak (Sapindales) rendjébe, és a
szömörcefélék (Anacardiaceae) családjába
tartozó, édes ízű, egzotikus gyümölcs. Mai
neve az indiai man-gay portugál formájától
(manga) származik. A mangófa az indiaiak
szent fája.]
mango, mangowiec [drzewo o słodkich,
soczystych owocach z pestką w środku,
uprawiane w krajach tropikalnych; też:
owoc tego drzewa] – mangófa (Mangifera);
meleg égövi fa
mangrowia, namorzyny [(lasy namorzynowe,
mangrowia) - wiecznie zielone lasy w
strefie międzyzwrotnikowej znajdujące się
w zasięgu pływów morskich.. Podczas
przypływu zalewane są wodą morską
(widoczne są wtedy tylko korony drzew).
Szczególnie bujna roślinność porasta
zabagnione ujścia rzek. Składają się
głównie ze słonoroślowych drzew i
krzewów, które przystosowały się do
ruchomego podłoża i zalewania słoną
wodą (m.in. korzenie podporowe i
oddechowe).] – (indián→ang.) Mangrove
(Rhisphora); a forró égövi őserdők mocsaras
talajt kedvelő fája; az iszapba léggyökerek
rögzítik, sárgászöld virága van, kérge értékes
cserzőanyag
mangowy, -a, -e [związany z mango] – mangómangusta
[małe,
drapieżne
zwierzę
o
wydłużonym ciele, spiczastym pyszczku,
długim ogonie i krótkich nogach, żyjące w
Afryce i Azji Mniejszej] – (szanszkrit →
ang.) mungó, mongúz; (áll.) a mérges
-
Wersja 01 01 2017.
kígyókat pusztító kisebb ragadozó emlős
Indiában
Mangusta egipska, ichneumon, szczur faraona
(Herpestes ichneumon) [gatunek mangusty
polującej na jadowite węże, czczony w
starożytnym Egipcie] – egyiptomi mongúz
[másnéven közönséges ihneumon, vagy
Farai-patkány (Herpestes ichneumon) a kis
termetű mongúzfélék közzé tartozik]
mangusta złocista (Herpestes javanicus) – jávai
mongúz, más néven aranymanguszta vagy
maláj ichneumon (Herpestes javanicus) a kis
termetű mongúzfélék közé tartozik.
Mangustowate,
ichneumony
(Herpestidae)
[rodzina ssaków łożyskowych z rzędu
drapieżnych, zaliczana do kotokształtnych
(Feliformia)] – mongúzfélék (Herpestidae)
[a ragadozók (Carnivora) rendjén belül a
macskaalkatúak (Feliformia) alrendjének
egyik családja 14 nemmel és 32 fajjal]
Mania – Mari, Mária, Mári, Marika; Manci
mania [1. obsesja, obłęd stan chorobowego
podniecenia psychicznego i ruchowego ze
wzmożonym dobrym samopoczuciem. W
mitologii
greckiej
personifikacja
wściekłości, również starorzymska bogini
zmarłych, matka lub babka larów; 2.
zaburzenie psychiczne o charakterze
zaburzeń afektywnych; zespół objawów;
3. obłęd, szaleństwo] – (gör.) mánia [orvosi
neve: cirkuláris elmezavar]; rögeszme,
hóbort,
szenvedély;
(orvosi)
téboly;
nyugtalansággal,
ingerlékenységgel,
gondolatszökellésekkel járó elmebaj, amely
olykor
melankóliával
váltakozik
v.
rögeszmékkel
társul;
(átv.)
beteges,
szenvedélyes vonzalom vmi iránt; betegesen
túlfeszített lelkiállapot
mania prześladowcza – üldözési v. üldöztetési
mánia
mania wielkości [zob. megalomania] – nagyzási
mánia v. hóbort
3404
maniacki, -a, -ie [odnoszący się do maniaka,
właściwy maniakowi] – túlzó, szertelen,
fellengző, hóbortos
maniacko – túlzóan, szertelenül, fellengzősen,
hóbortosan
maniactwo – bolondság, rögeszme
maniak [I 1. pot. człowiek ogarnięty jakąś myślą,
ideą, nadmiernie do czegoś przywiązany;
2. człowiek cierpiący na jakąś manię],
maniaczka – (gör.) mániákus, hóbortos,
tébolyodott, őrült, eszelős, valamilyen
rögeszmében szenvedő (ffi/nő); (átv.)
hóbortos, bogaras, szenvedélyes
maniak [łow. wypchana skóra zabitego ptaka,
służąca do manienia ptaków podczas
polowania na nie] – kitömött madárbőr
vadászathoz
maniak komputerowy [człowiek, którego życie
opiera się na użytkowaniu komputera, bez
zwracania uwagi na inne rzeczy] –
számítógépbolond
maniakalny, -a, -e – mániákus
manicure [wym. manikür, pop. manikir]
[pielęgnacja dłoni, a zwł. paznokci u rąk.]
– (fr.) manikűr; kézápolás
manicurzystka
[fr.
manucure,
manicure
'manicurzyst(k)a';
łac.
manus,
manicurzyst(k)a [wym. manikirzyst(k)a]
specjalist(k)a w tym zakresie] – manikűrös
nő
manicurzystka,
manikiurzystka
a.
manikurzystka [wym. manikiurzystka]
[kobieta
zajmująca
się
zawodowo
robieniem manikiuru] – manikűrös nő
manić [1. łow. wabić ptaki podczas polowania na
nie; 2. daw.; zob. mamić] – becsapni,
rászedni, elkápráztatni
Manicheusz, Mani, Manes [perski reformator
religii, twórca manicheizmu] – Mani,
Manichaeus, Manikhaiosz (Dél-Babilónia,
Kr. u. 216 – Bélapat, Kr. u. 277) [Mani
perzsa vallásalapító, akinek vallásrendszere
keresztyén és perzsa dualisztikus elemeket
olvasztott össze.]
manicheizm [system religijny stworzony w III
wieku przez Babilończyka Maniego
(Manesa). Był syntezą wielu religii:
staroirańskiego zoroastryzmu, buddyzmu
i chrześcijaństwa. Dwa podstawowe
elementy systemu filozoficzno-religijnego
manicheizmu to dualizm i podkreślanie
poznania w procesie wyzwalania się spod
wpływu zła. Początkującym adeptem (373382), a później, po nawróceniu i przyjęciu
chrztu
zdecydowanym
oponentem
manicheizmu był Święty Augustyn.
Manicheizm objął swoim zasięgiem
-
Wersja 01 01 2017.
znaczne obszary Azji, północnej Afryki i
Europy.] – manicheizmus (újperzsául: ‫نییآ‬
:luianík ;ināM e niyĀ avrítá ,‫مان ی‬摩尼教;
pinjin: Móní Jiào) [1. Mani perzsa
vallásalapító (Kr. e. 3. sz.) óperzsa és
keresztény elemekből álló dualisztikus
tanítása; 2. az egyik legnagyobb iráni eredetű
gnosztikus vallás, Habár az alapító próféta,
Mani írásainak többsége elveszett, számos
fordítás és töredékes szöveg fennmaradt. A
manicheizmus kozmológiájában tipikus
dualista, leírja a jó és spirituális Fényvilág és
az ördögi, materiális világ közti harcot. A
manicheizmus a Római Birodalomban 297.
március 31-től tiltott vallás volt. Caius
Aurelius Valerius Diocletianus római császár
ekkor mondta el alexandriai beszédét,
amelyben az ellenséges perzsáktól származó
„rút és visszataszító vallást” üldözendőnek
nyilvánította. Már Mani életében rendkívül
erős térítőtevékenységet végeztek hívei és
tanítványai. A korai középkorra NyugatEurópától Kínáig terjedt ez a vallás. A „Fény
Apostola”
a
tökéletes,
végső
kinyilatkoztatást hirdette.]
maniera [fr. manière 'sposób; maniera' od main
'ręka'
z
łac.
manus,
—
1. charakterystyczne,
nienaturalne
i
zwykle irytujące zachowanie jakiejś
osoby; 2. specyficzny dla określonego
kręgu lub artysty sposób tworzenia;
3. powierzchowne,
mechaniczne
powtarzanie
środków
artystycznych
czyichś lub własnych; 4. wtórność stylu a.
języka art., sposobów (od)twórczych;
przest. czyjś styl, indywidualne cechy
czyjejś twórczości, sposób, system; (w
l.mn.) sposób bycia, zachowanie się,
obejście (przest.); ogłada towarzystka; 4.
cecha zachowania się, zwykle irytująca;
nawyk, przyzwyczajenie; 5. mechaniczne
powielanie
środków
wyrazu;
zmanierowanie, sztampa, szablon; 6.
charakterystyczny sposób tworzenia, styl,
np. maniera stylistyczna pisarza] – (fr.)
manír; modor, magaviselet, viselkedés; (w
sztuce)
mód,
forma;
modorosság,
mesterkéltség,
keresettség
(stílusban,
művészetben)
maniera stylistyczna – modoros stílus
manierka (niem Feldflasche) [1. blaszany, płaski
pojemnik na płyny, używany przez
żołnierzy i turystów; 2. jest to niewielkie,
zazwyczaj o pojemności do 2 litrów,
zamykane naczynie wykonane z twardego
materiału i przeznaczone do przenoszenia
napojów w warunkach polowych.] – tábori
kulacs, csutora
3405
manierować się [wpadać w manierę, stawać się
nienaturalnym,
sztucznym,
pretensjonalnym,
manierycznym]
–
modoroskodni, különcködni
maniery [sposób zachowania w towarzystwie] –
viselkedés
manieryczny, -a, -e – modoros, mesterkélt, keresett
manierysta [1. artysta tworzący zgodnie z jakąś
manierą, naśladujący czyjąś manierę; 2.
przedstawiciel manieryzmu] – manierista, a
manierizmus követője; modoros, mesterkélt
stílusban alkotó művész
manierystyczny, -a, -e – manierista
manieryzm [1. zaburzenie psychiczne; 2.
kierunek w sztuce odrodzenia i baroku] –
manierizmus
manieryzm [kierunek późnorenesansowej (ok.
1520-1600)
sztuki
wł.,
zalecający
tworzenie bez wzoru naturalnego, na
podstawie
wyobraźni.]
–
(fr.-lat.)
manirizmus, manierizmus; modorosság;
nagy művészek stílusát utánzó művészi
irányzat
manifest [1. odezwa władzy do narodu;
2. deklaracja publiczna jakiejś organizacji
społecznej, partii politycznej, grupy
literackiej, zawierająca jej program
działania; 3. to, co jest wyrazem czyichś
uczuć lub poglądów; 4. publiczny protest
lub skarga; 5. dokument zawierający
wykaz ładunku na statku; 6. orędzie,
odezwa władzy zwierzchniej do narodu;
deklaracja programowa partii polit.,
organizacji społ., grupy lit., art.; (m.
okrętowy) dokument zawierający spis
ładunków statku w danym rejsie; dawn.
protest publiczny, skarga wniesiona do
sądu w sprawie krzywdy osobistej. 6. (u
Zygmunta
Glogera)
Tak
nazywano
zażalenie wniesione do akt sądowych
przeciwko doznanej od kogo krzywdzie, z
zapowiedzią, że manifest będzie na drodze
prawa działać. Manifest był więc wstępem
do procesu i zastrzeżeniem swoich praw,
którem przerywano przedawnienie. Ale
manifest, jeżeli nie był w ciągu roku
pozwem poparty, tracił moc i tak samo
jak pozew, nie popierany przez rok,
upadał.
Stąd
manifesty
bywały
ponawiane. Manifest strony przeciwnej,
później
zaniesiony,
nazywano
remanifestem. Wnosić manifest do akt
ziemskich, grodzkich lub innych nazywało
się manifestować. Odwołać swój manifest
można
było
przez
reces.
Prawo
manifestowania się w każdych aktach
krajowych było owocem szerokiego
rozkwitu swobód osobistych. Urzędnik,
-
Wersja 01 01 2017.
przyjmujący
manifest,
był
tylko
obowiązany rzecz po prostu zapisać,
strzegąc
się
wyrazów
obelżywych.
Manifestować można było tak dobrze
krzywdę własną, np. zabór ziemi,
niewypłatność
dłużnika,
obelgi,
oszczerstwa, pobicie, jak i krzywdę cudzą
lub publiczną, np. swojej ziemi,
województwa lub całego narodu. Można
było zanieść manifest przeciwko sejmowi i
stanom, tylko w sprawach publicznych
musiał być manifest przeniesiony do
właściwego
forum.
W
dyplomacyi
nazywano manifestem zastrzeżenie praw,
które się krajowi należały, i deklarację,
którą naród czynił przeciw innemu
państwu.] – 1. (lat.) manifesztum, kiáltvány,
nyilatkozat;
testületi
kormányv.
pártnyilatkozat;
(fr.-ném.)
manifeszt,
nyilvánvaló
Manifest
Komunistyczny
Kiáltvány
–
Kommunista
Manifest partii komunistycznej (niem. Manifest
der Kommunistischen Partei) [deklaracja
programowa
Związku
Komunistów
(niemieckiej
partii
komunistycznej),
napisana przez Karola Marksa i
Fryderyka Engelsa na przełomie lat 1847 i
1848 i ogłoszona w lutym 1848 w
Londynie. Wyłożone zostały w niej zasady
tzw. socjalizmu naukowego. Manifest
zaczyna się słowami Widmo krąży po
Europie - widmo komunizmu, a kończy
Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!
Hasło to umieszczane było w pasku
tytułowym (winiecie) czasopism - organów
partii marksistowskich, np. w Trybunie
Ludu, Robotniku.] ― A Kommunista
3406
Párt kiáltványa, v. röv. Kommunista
kiáltvány
(németül
Manifest
der
Kommunistischen Partei, angolul Manifesto
of the Communist Party, oroszul:
Манифест коммунистической партии)
[Karl Marx és Friedrich Engels közös műve,
mely 1848 február 15-én jelent meg.
(Olaszországban
március
18-án).
A
világtörténelem legnagyobb hatású és
legismertebb politikai szövegei közé
tartozik. A kiáltvány a két nagy teoretikus
műve, eredetileg egy titkos szervezet, a
Kommunisták Szövetsége programját és
céljait fogalmazta meg.]
manifest koronacyjny – koronázási kiáltvány
Manifest lipcowy – júliusi kiáltvány
manifest; manifestyczny [jawny, oczywisty] –
(med) manifeszt (manifest); tünetekkel járó;
nyilvánvaló, látható tünetekkel járó
manifestacja [późn.łac. manifestatio 'wyjawienie'
od manifestus a. manufestus dosł. 'wzięty
(a. dany) ręką; namacalny; jawny' od
manus, — 1. pochód lub wiec, mający na
celu wyrażenie sprzeciwu wobec jakichś
działań politycznych, kwestii społecznych
itp. albo poparcia dla nich; 2. ostentacyjne
okazywanie swych poglądów lub uczuć; 3.
zaznaczenie swego stanowiska w stosunku
do kogo a. czego; ostentacyjne okazanie
swych uczuć; publiczne wystąpienie
masowe
dla
wyrażenia
sympatii,
solidarności, protestu; demonstracja.] –
(lat.) manifesztáció [vall. Kézzelfogható
módon való megnyilvánulás; Istennek a
természetben vagy az eseményekben való
önmegmutatása];
kinyilatkoztatás,
megnyilatkozás; kijelentés; megnyilvánulás;
tüntetés
manifestacja antywojenna – háborúellenes
tüntetés
manifestacja protestacyjna – tiltakozó tüntetés
manifestacja pierwszomajowa – május elsejei
felvonulás
manifestacyjnie – tüntetően
manifestacyjność – vminek tüntető volta
manifestacyjny, -a, -e [związany z manifestacją]
– tüntető, tüntetési
manifestant, manifestantka – felvonuló, tüntető
(ffi/nő)
manifestować [1. brać udział w manifestacji,
pochodzie,
zgromadzeniu,
w
celu
wyrażenia
swoich
poglądów;
demonstrować; 2. jawnie, ostentacyjnie
okazywać swoje uczucia] – kinyilatkoztatni,
kijelenteni, tüntetni
manifestować co czym – megmutatni vkit vmivel;
tüntetni vmivel
-
Wersja 01 01 2017.
manifestować się [ukazywać się, uzewnętrzniać
się] – manifesztálódik; megnyilvánul;
kinyilatkozik; feltűnik; megjelenik; testet ölt;
felszínre, kifejezésre jut; érvényesül
manifestowanie – manifesztálás; kinyilatkoztatás,
kijelentés, tüntetés
manifestowy, -a, -e – kiáltványManifestum non eget probatione [1. fakty
powszechnie
znane
nie
wymagają
dowodu; 2. to, co oczywiste, nie wymaga
dowodu. Fakty powszechnie znane nie
wymagają dowodu.] – (lat.) Manifestum
non eget probatione; ami nyilvánvaló v.
világos, nem kell bizonyítani
manifestus – (lat.) manifestus; kézzelfogható,
nyilvánvaló,
tiszta,
világos;
nyílt,
szembeszökő; (átv.) tetten ért, rajtakapott
manikiur [pielęgnacja paznokci u rąk;
manicure] – manikűr
manikurzystka – kézápoló, körömápoló v.
manikűrös nő; manikűröslány [elektroniczna
manikurzystka: elektromos manikűröző]
manila [włókno otrzymywane z liści banana
manilskiego] – (növény) manilakender; a
Musa textilis nevű növény levelének rostja
(Manila, a Fülöp-szigetek egyik városa
nevéről)
manilowy, -a, -e; manilski, -a, -ie – manilakender
maniok (Manihot Mill. Gard.Dict.Abr.ed4 1754)
[rodzaj krzewów i bylin z rodziny
wilczomleczowatych.
Jest
uprawiany
głównie w południowej i środkowej
Ameryce (także w krajach Afryki).] –
(indián→fr.) manióka; forró égövi cserje;
gumós gyökerét táplálkozásra használják; az
e növény gyökeréből készült liszt
manipulacja [1. fr. manipulation 'manipulacja'
od manipule 'dawn. garść (miara
apteczna)' z łac. manipulus 'naręcze;
wiązka; kompania wojska' od manus,
precyzyjna, skomplikowana praca ręczna;
(zazw. w l.mn.) porządek a. sposób
załatwienia, prowadzenia jakich spraw;
czynności
urzędowe,
procedura;
kształtowanie a. przekształcanie poglądów
a. postaw osób a. środowisk dokonywane
poza ich świadomością; 2. wykonywanie
precyzyjnych czynności ręcznie lub za
pomocą narzędzia trzymanego w ręku;
też: ta czynność; 3. wykorzystywanie
jakichś okoliczności, naginanie lub
przeinaczanie
faktów
w
celu
udowodnienia swoich racji lub wpływania
na cudze poglądy i zachowania.] – (lat.)
manipuláció; kezelés, eljárás, bánásmód,
intézés; (gyárakban) kézi munka; (átv.)
mesterkedés, ravaszkodás, fondorlat; gyanús
tevékenység
-
-
3407
-
-
-
Manipulacja (łac. manipulatio - manewr,
fortel, podstęp) - w psychologii oraz socjologii
to celowo inspirowana interakcja społeczna
mająca na celu oszukanie osoby lub grupy
ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego
z ich dobrem, interesem. Zazwyczaj osoba lub
grupa ludzi poddana manipulacji nie jest
świadoma środków, przy użyciu których
wywierany jest wpływ. Autor manipulacji
dąży zwykle do osiągnięcia korzyści
osobistych, ekonomicznych lub politycznych
kosztem poddawanych niej osób.
Manipulacja - dziedzina sztuki iluzji
scenicznej polegająca na wywoływaniu
efektów iluzjonistycznych przede wszystkim
zręcznością dłoni i odpowiednią mimiką.
Najpopularniejsze efekty manipulacyjne, to
pojawianie
i
multiplikacja
piłeczek
("Chicago") oraz pojawianie i manipulacje
kartami. Iluzję manipulacyjną prezentuje się
wyłącznie na scenie.
Manipulacja to czynności wykonywane przez
człowieka lub maszynę w celu właściwego
rozmieszczenia przedmiotów lub narzędzi w
przestrzeni roboczej. Dla przykładu, aby
zmontować telefon komórkowy należy złożyć
w całość wszystkie elementy we właściwej
kolejności
poprzez
odpowiednie
nimi
manipulowanie.
Manipulacja eksperymentalna - mówiąc
najogólniej, jest to działanie badacza, jakiemu
poddawana jest grupa eksperymentalna
podczas
eksperymentu.
Po
dokonaniu
manipulacji i uzyskaniu pożądanych efektów,
badacz porównuje wyniki grupy poddanej
manipulacji i grupy kontrolnej.
Manipulacja - mikropowieść Ireneusza
Iredyńskiego. Utwór ten powstał w roku 1974,
po raz pierwszy wydano go w 1975 r. W roku
1994 powieść ta prezentowana była na antenie
radiowej. Traktuje o osamotnieniu człowieka,
który znalazł się na obczyźnie, nie znając
żadnego języka poza ojczystym. Utwór
charakteryzuje się różnorodnością form
narracyjnych i opisowych.
manipulacja
bankowe
–
bankügyletek,
bankműveletek
manipulacja magazynowa – raktári manipuláció
manipulacja walutowa – valuta-manipuláció
manipulacje [czynności związane z załatwianiem
jakichś spraw urzędowych] – manipulációk
manipulacyjny, -a, -e [związany z manipulacją] –
kezelési
manipulant [pot.; zob. manipulator w zn. 2.] –
(lat.) manipuláló ember, manipuláns;
(wojsko) gazdasági v. élelmező altiszt; a
manipulátort kezelő személy
manipulantka [kobieta manipulująca ludźmi lub
faktami dla osiągnięcia własnych celów];
manipulatorka – (lat.) manipuláló nő
manipulator
[1. urządzenie
do
zdalnego
przesuwania, obracania itp. jakimiś
-
Wersja 01 01 2017.
przedmiotami; 2. ktoś, kto manipuluje
ludźmi lub faktami dla osiągnięcia
własnych celów; 3. coś, za pomocą czego
można manipulować ludźmi; 4. część
urządzenia telegraficznego, w której
odbywa
się
nadawanie
sygnałów
telegraficznych] – (lat.) manipulátor;
sugárveszélyes v. robbánásvelyes területen
az emberi kéz legfinomabb munkáját is
elvégző, távolból irányított készülék
manipulator kulkowy [zob. trackball] – trackball,
más néven hanyattegér egy számítógépes
pozicionáló eszköz
manipulowanie
[manipulowanie
czasem;
manipulowanie miejscem negocjacji;
manipulacje personalne; manipulowanie
problemami; manipulowanie informacją]
– manipulálás
manipularz [1. Kośc. rz.kat. opaska zakładana na
lewe
przedramię
przez
księży
odprawiających
mszę;
2.
opaska
zakładana na lewą rękę przez księdza
odprawiającego mszę lub asystującego
przy mszy;
3. (nazywany również
sudarium) W liturgii katolickiej jest to
płaska przepaska, tego samego koloru, co
ornat i stuła, którą kapłan zakłada na
siebie zawieszając na przedramieniu lewej
ręki. Łacińska nazwa "manipulus"
oznacza snop zboża. 4. naręcznik
kapłański, rodzaj krótkiej stuły na lewej
ręce
księdza,
odprawiającego
nabożeństwo, ma zastępować miejsce
chustki, którą pierwotnie duchowni na
ręku
zawieszali.
5.
Manipularz,
manipulum, zastąpił dawną chustę, do
osłaniania i obcierania ręki, potu i łez
używaną. Jest to pas jedwabny, mniej
więcej 72 cm długości, a około 8 cm
szerokości, z boków obszyty galonem albo
i bez niego, po obu końcach cokolwiek
szerszy. Na obu końcach i w środku
samym ma wyszyty lub wyhaftowany
krzyżyk równoramienny. Końce jego w
miejscach, gdzie poczynają się rozszerzać,
są zszyte, lub przynajmniej mają sznurki
lub
tasiemki
do
związania,
aby
manipularz mógł się na rękach utrzymać.
W znaczeniu symbolicznym jest obrazem
cierpień, walk i prac tego życia, które
sprowadzą snop zasługi i odpocznienie w
wieczności. Jest to szata specjalna
subdiakonów, ale jednocześnie jest
wspólnym
ubiorem
subdiakonów,
diakonów,
kapłanów
i
biskupów,
noszonym tylko podczas mszy św. i
odpowiadającym tunicelli, dalmatyce i
ornatowi; z kapą jednocześnie nigdy się
nie nosi.] – (egyház) manipulus (a csuklót
borító egyházi ruhadarab); kézkendő [1.
Liturgikus öltözet része, karkendő, amit a
diakónusok
szenteléskor
kapnak;
2.
Eredetileg a kézben tartott, az izzadság
letörlésére szolgáló kendő volt, mely a 6-11.
századtól általánosan a miseruha bal karra
erősített,
díszes
részévé
vált.
A
szubdiakónus, diakónus és a pap viselte. A
szubdiakonátus eltörlésével a használata is
megszűnt, ma már csak történeti emlék.]
-
Wersja 01 01 2017.
wody na ręce wioślarza] – (u koszuli)
kézelő,
mandzsetta,
(sport)
karvédő
(vívókesztűn); (u spodni) hajtóka, felhajtó
mankiet na guziki – gombos kézelő v. mandzsetta
3408
manipulować [(ludźmi) kierować nimi bez ich
wiedzy, często z ich szkodą] – (lat.)
manipulálni; kezelni, anyagot feldolgozásra
előkészíteni; (átv.) intézni, rendezni,
ügyködni; mesterkedni, fondorkodni, gyanús
üzelmekkel foglalkozni
manipulować czym – manipulálni vmivel
manipulowanie
[manipulowanie
czasem;
manipulowanie miejscem negocjacji;
manipulacje personalne; manipulowanie
problemami; manipulowanie informacją]
– manipulálás
manipuł [1. jednostka wojskowa w starożytnym
Rzymie; 2. staroż. kompania w wojsku rz.
(60-120 ludzi)] – (lat.) manipulusz,
polübioszi légió (Kr.e. III. sz.)
mankament [1. wł. mancamento 'brak; błąd;
wina'; brak, niedostatek czego; wada,
błąd, usterka, uchybienie; 2. wada, zwykle
niewielka] – hiány, hiba, fogyatékosság,
zűrzavar
mankiecik [zdrobnienie od: mankiet] – kis kézelő
mankiet [1. zakończenie rękawa, nogawki u
spodni lub skarpetki w kształcie
przyszytego lub odwiniętego paska;
2. nakładka na trzonie wiosła w miejscu
opierania go o dulkę; 3. gumowy krążek
na wiośle kajaka zapobiegający spływaniu
mankiet na zatrzaski – patentes kézelő
mankiet rękawa [kończący pasek z tkaniny lub
dzianiny, doszyty do garderoby jako dana
część fasonu. Najczęściej stosowany na
dolnych krawędziach rękawów, koszul,
koszulek, bluzek, żakietów, płaszczy i
spodni. Wykorzystywana także w celu
wzmocnienia części garderoby, ułatwiając
zapinanie, albo jako element zdobniczy.
Najczęściej spotykany typ mankietu to
pojedynczy, szeroki i podwójny (o
podwójnej szerokości), i mankiet zapinany
(odczepiany od rękawa koszuli).] – kézelő,
mandzsetta [Kötött, vagy szövött kelméből
készült ruhaalkatrész, amit körben varrnak
fel a ruhadarab (pl. ing, blúz, dzseki, anorák)
ujjának alsó végére. (Hasonlót alkalmaznak
egyes típusú nadrágok szárának alján, vagy
kesztyűk csuklórészén is.) Használják a
ruhaalkatrész megerősítésére, vagy azért,
hogy rugalmassága folytán rásimuljon a
csuklóra, de díszítőelemként is alkalmazható.
Lehet egy-, vagy visszahajtással kétrétegű.
Ingeken nyitott kézelőt használnak, amit
gombolással zárnak.]
mankiet, wykończenie dołu rękawa [dodatkowe
sparowanie, które jest tworzone z knit w
kształcie węża, stosowany do ochrony
nadgarstków
przed
zimnem.]
–
csuklószorító
[Cső
alakú,
rugalmas
szerkezetű kötött ruházat-kiegészítő, amit a
csuklóra húznak, általában a hideg elleni
védelem céljából.]
3409
mankiet u nogawek spodni, fałda, zakładka
[obszar naokoło odciętej części ubrania,
który znajduje się między krajką a
brzegiem; przeznaczona do fałdowania,
umożliwia poszerzenie ub przedłużenie
ubrania.
Jest
niewidoczna
w
wykończonym ubraniu.] – felhajtás
[Kiszabott alkatrész egy szakasza a kelme
széle közelében, amit felhajtanak, hogy az
alkatrészt rövidebbre vegyék. Ilyenkor a
hajtási él alkotja az alkatrész szélét.
Általában a belső oldal felé hajtják, hogy a
színoldalról ne látszódjék.]
manko [1. manco 'manko' z łac. mancus 'ułomny;
niedokładny'; handl. niedobór, brak
towarów a. pieniędzy, stwierdzony przez
porównanie stanu
rzeczywistego
z
rachunkowością; 2. brak towarów lub
pieniędzy w sklepie, magazynie itp.
stwierdzony podczas kontroli] – (ol.)
manko; hiány, pénztári hiány, áruhiány,
súlyhiány
manko towarowe – áruhiány
manna [1. bardzo drobna kasza pszenna;
2. według Biblii: cudowna potrawa
zrzucana przez Boga Izraelitom w czasie
ich wędrówki po pustyni; 3. roślina zielna
o płożących się pędach, wykorzystywana
jako karma dla drobiu i ryb; 4. jadalny,
słodki sok zakrzepły na powierzchni
uszkodzonych
pędów
niektórych
gatunków
drzew
i
krzewów
południowych;
5. porost
północnoafrykański,
mający
postać
szarych grudek, służący mieszkańcom i
bydłu za pokarm; 6. odchody pluskwiaka
żyjącego na tamaryszku] – (héber, arab)
manna; finom őrlésű dara, (növény)
mannakása, mannafű; a Biblia szerint égből
hullott eledel (2Móz 21,19)
Manna mielec (Glyceria maxima (Hartm.) Holmb.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
wiechlinowatych. Nazywana jest też
manną wodną, manną dużą, manną
wielką. Gatunek rodzimy pospolity.
Występuje w całym kraju, również w
Europie i Azji. W Polsce najczęściej
spotykana jest na niżu.] – Vízi harmatkása
(Glyceria maxima) [A nád után az egyik
legelterjedtebb vízi pázsitfűféle. Magas,
erőteljes
növény.
Terebélyes,
dús
virágbugája elágazó. Vízikásának nevezett
barnás vagy kékes színű termését - a vizet
csónakkal járva hajnalban, amikor az érett
szemek nem peregnek ki könnyen - rostába
gyűjtötték, famozsárban hántolták és
kásaként fogyasztották. A vízi szárnyasok
folyvást nekiúsznak, hogy könnyen lehulló
magját megehessék.]
-
Wersja 01 01 2017.
manna z nieba [nieoczekiwany dar, zysk,
ratunek w trudnej sytuacji (Wj 16,4;
16,12-15.35): Jahwe powiedział wówczas
do Mojżesza: «Oto ześlę wam chleb z
nieba, na kształt deszczu. I będzie
wychodził lud, i każdego dnia będzie
zbierał według potrzeby dziennej. Chcę
ich także doświadczyć, czy pójdą za moimi
rozkazami czy też nie.(...)I przemówił
Jahwe do Mojżesza tymi słowami:
«Słyszałem szemranie Izraelitów. Powiedz
im tak: O zmierzchu będziecie jeść mięso,
a rano nasycicie się chlebem. Poznacie
wtedy, że Ja, Jahwe, jestem waszym
Bogiem».
Rzeczywiście
wieczorem
przyleciały przepiórki i pokryły obóz, a
nazajutrz rano warstwa rosy leżała dokoła
obozu. Gdy się warstwa rosy uniosła ku
górze, wówczas na pustyni leżało coś
drobnego, ziarnistego, niby szron na
ziemi. Na widok tego Izraelici pytali się
wzajemnie: «Co to jest?» – gdyż nie
wiedzieli, co to było. Wtedy powiedział do
nich Mojżesz: «To jest chleb, który daje
wam Jahwe na pokarm.(...)Izraelici jedli
mannę przez czterdzieści lat, aż przybyli
do ziemi zamieszkanej. Jedli mannę, aż
przybyli do granic ziemi Kanaan.] – égi
manna [(gör. man, manna, lat. Manna):
titokzatos táplálék, amellyel Izrael fiai a
pusztai vándorlás idején táplálkoztak (Kiv
16,4-35; MTörv 8,3.16; Neh 9,20; Zsolt
78,24), míg Kánaánba nem értek és annak
termékeit nem ehették (Józs 5,12). A ~ név a
Kiv 16,15 szerint Izr. fiainak kérdéséből
ered: man hu, 'mi ez?' - 1. Amikor az éhező
nép zúgolódott (Kiv 16,1-3), Jahve
megígérte, hogy kenyeret hullat az égből
(16,4), ezért a ~ a Zsolt 78,24; 105,40: égi
kenyér, a 78,25: az erősek (= az angyalok)
kenyere, a Bölcs 16,20: az angyalok eledele.
- Izr. fiai reggel találták a mannát a
pusztában. A 16,4-35 szerint „valami finom
szemcsés dolog” volt, mint a dér a földön
(16,14), fehér, mint a koriandermag (16,31),
íze pedig a mézeskalácsra (16,31)
hasonlított. Szám 11,7: a manna „olyan volt,
3410
mint a koriander magja, szemre meg mint a
bdellium gyantája”. Egy későbbi leírását a
Bölcs 16,19-29 tartalmazza. A Szám 11,8:
kézimalommal őrölték v. összetörték
mozsárban, fazékban megfőzték és cipót
sütöttek belőle (vö. Kiv 16,23). Egy korsó
mannát „az Úr elé” (= a szövetség ládája elé)
kellett tenni, azaz meg kellett őrizni a jövő
nemzedékek számára (16,33; Zsid 9,4: a
ládában aranyvödörben őrizték, vö. Kiv
16,33: LXX).]
mannowy, -a, -e – mannamano [1. wł., ręka; muz. (m. destra, skr. m.d.) (grać) prawą ręką; (m. sinistra, skr. m.s.) (grać) lewą ręką; (a due mani) - (grać) obu
rękami; 2. ręka, mano destra (skr. m.d.) prawa ręka, mano sinistra (skr. m.s.) - lewa
ręka; uwaga w nutach, zalecająca
wykonanie danej partii przeciwną ręką,
niż to zapis normalnie przewiduje, np. na
fortepianie] – (ol) mano; (zene) kéz
mano- [pierwszy człon wyrazów złożonych
ciśnieniem]
Manoach a. Manue (spokój) [pochodził z
pokolenia Dan, ojciec Samsona] –
MANOAH (nyugalom; adomány, ajándék;
bőkezű) [Sámson atyja (Bír 13,2; 16,31).]
manometr (ang. pressure gauge) [1. przyrząd do
pomiaru ciśnienia gazów i cieczy,
wyższego od ciśnienia atmosferycznego; 2.
ciśnieniomierz z przeponą wykonaną z
metalu, która odkształcając się, oddziałuje
na
wskazówkę
mechaniczną
przemieszczającą się po skali. Manometr
służy do wskazywania ciśnienia. Skala jest
standardowo wyrażana w MPa.] – (gör.)
manométer; feszültségmérő, nyomásmérő;
zárt térben lévő gőzök v. gázok nyomását
mérő készülék
manometr blaszkowy – hullámos bádoglemezmanométer
manometr
kontrolujący;
manometr
maksymalny – ellenőrző feszültségmérő
manometr
metalowy
–
fémnyomásmérő,
feszmérő, fémmanométer
manometr próżniowy [zob. próżniomierz] –
vákummérő
manometr rtęciowy – higanyos nyomásmérő v.
feszmérő, manométer
manometr tłokowy – dugattyús nyomásmérő v.
feszmérő, manométer
manometria [pomiary ciśnień] – manometria;
gőznyomásméréstan
manometryczny, -a, -e – feszmérő-, feszmérési
manowce
[1. bezdroża
albo
boczne,
nieuczęszczane
drogi;
2. sytuacje,
-
Wersja 01 01 2017.
działania prowadzące do deformacji
czegoś lub stwarzające jakieś inne
niebezpieczeństwo],
manowiec
[1.
dawniej: błędna droga; 2. dziś tylko w
liczbie mnogiej: błędne drogi; bezdroża,
wertepy] – tévút, útvesztő, zsákutca
Manresa
[miasto w północno-wschodniej
Hiszpanii, w regionie Katalonia, na
północny zachód od Barcelony. Około
66,9 tys. mieszkańców. Po pielgrzymce na
Montserrat w jaskini w pobliżu Manresy
spędził kilka miesięcy św. Ignacy Loyola.
Miasto jest ośrodkiem pielgrzymkowym,
a jego nazwa ma znaczenie w symbolice
duchowości ignacjańskiej. W mieście
znadjują się liczne zabytki, m.in. katedra
La Seu, most Vell Pont a także dwa teatry
Cosenvatori i Kursal.] – 1. (földr.)
Manreza,
(Manrésa)
[1.
város
a
spanyolországi Katalóniában, Barcelona
tartományban. Bages járás székhelye; 2.
város
Spanyolországban,
Barcelona
tartományban. Jezsuita kolostor. Textil- és
vasipar., (1930) 32.151 lak. Ide vonult vissza
Loyolai Szt. Ignác, mielőtt rendjét
megalapította; itt írta lelkigyakorlatos
könyvének
nagy
részét.
Ma
sok
lelkigyakorlatos ház neve; a budapesti M. a
Zugligetben
1927-ben
épült
férfi
lelkigyakorlatos ház, a jezsuiták vezetése
alatt.];
—
2.
manréza
[jezsuita
lelkigyakorlatos ház (Manréza spanyol falu
nevéből, ahol Loyolai Ignác a jezsuiták
lelkigyakorlatainak szabályzatát megírta). Az első magyar manréza 1927: BpZugligetben épült (lelkigyakorlatos ház és
jezsuita
noviciátus),
melyet
a
szerzetesrendek
föloszlatásakor
államosítottak. A rendszerváltozás után
Dobogókőn kapott helyette a jezsuita rend
egy épületegyüttest, amelyet ~nak neveztek
el
(lelkigyakorlatos
és
konferenciaközpont.)]; — 3. Manréza
[Ugyancsak a Manréza címet kapta az
eredeti lelkigyakorlatos ház időszaki
értesítője. Évente négyszer jelent meg 1928
szeptembere és 1944 októbere közt és
összesen 60 számot ért meg. Felelős
szerkesztői kezdetben Jámbor László és
Révay Tibor voltak, a felelős kiadó Révay.
1931-től Sághy Imre vette át ezt a munkát, a
kiadók és a nyomdák változtak.]
mansarda [1. pokój lub mieszkanie na poddaszu;
2. dach łamany, którego niższa połać jest
bardziej pochyła niż górna; 3. facjatka,
pokój, mieszkanie na poddaszu pod
dachem łamanym, mansardowym (o 2
kondygnacjach, z których niższa jest
bardziej stroma); 4. mieszkanie na
3411
poddaszu. mansarda facjatka, pokój,
mieszkanie na poddaszu pod dachem
łamanym,
mansardowym
(o
2
kondygnacjach, z których niższa jest
bardziej
stroma).]
–
manzárd,
manzárdlakás, padlásszoba, padláslakás
(poddasze) [beépített tetőtérben elhelyezkedő
szoba vagy lakás. A 18. századi
Franciaországban egy speciális alakú tető
(úgynevezett "törött tető") neve. Az
elnevezés a François Mansart (1598-1666)
francia építész, és unokaöccse Jules
Hardouin-Mansart (1646-1708), nevéből
ered, de nem ők a manzárd feltalálói.]
mansardowy, -a, -e [przymiotnik od: mansarda]
– manzárdmansjonarz, mansjonariusz (łac. maneo - zostaję)
[1. wikariusz przy kościele katedralnym
lub kolegialnym; 2. ksiądz w kościele
katedralnym lub kolegialnym; 3. w
hierarchii kościelnej kapłan niższej rangi,
wikariusz, bez obowiązków kościelnych,
który z tytułu zapewnionego utrzymania
był zobowiązany trwać na miejscu i pełnić
wyznaczone funkcje duszpasterskie i
liturgiczne przy katedrach, kolegiatach i
znaczniejszych parafiach. Mansjonarze
tworzyli niekiedy zespoły, mające swój
statut. Do ich obowiązków należało np.
codzienne śpiewanie Officjum Parvum de
BMV (Mały brewiarzyk o NMP, takie Małe
godzinki o NMP) oraz odprawianie Mszy
św. Niekiedy mansjonarz nie mieszkał na
stałe, ale dojeżdżał, by spełnić wyznaczoną
mu dokładnym terminem funkcję.
Mianem mansjonarza nazywa się także
wikariusza w parafii, funkcjonującego na
specjalnych prawach, albo kapłana
pełniącego służbę przy ołtarzu w bazylice.]
– (egyh.) a katedrális v. társaskáptalan papja
v. vikáriusa
manszeta [1. rodzaj pierścienia lub opaski do
uszczelniania tłoków, rur itp.; 2. w
szermierce: uderzenie przeciwnika bronią
w spód ręki; 3. zob. opaska uciskowa; 4.
opaska zakładana pacjentowi na rękę lub
nogę w czasie zabiegu; 5. pierścień lub
opaska
z
elastycznego
materiału,
stosowane do uszczelnienia tłoków,
cylindrów i rur; natłoczka] – karvédő
(vívókesztyűn); műsz. karmantyú (csővégek
összeillesztéséhez)
manta [1. olbrzymia, drapieżna płaszczka z
płetwami głowowymi podobnymi do
rogów, żyjąca w morzach tropikalnych; 2.
duża ryba płaszczkokształtna; diabeł
morski; 3. samochód typu Opel Manta] –
rája [Atlanti ördögrája (Manta birostris)]
-
Wersja 01 01 2017.
mantel [płaszcz] – [Słowniczek języka śląskiego]
köpeny, (pałto) kabát, felöltő; palást
mantelzak [1. dawniej: tłumok podróżny;
tobołek, zawiniątko; 2. (u Zygmunta
Glogera) pokrowiec sukienny w kształcie
wałka (czworokątny u kirasjerów 1809 –
1814), w który kawalerzysta składał:
bieliznę, halstuchy, obuwie, grzebień,
szczotki, nożyczki do konia, zgrzebło,
szrubokręt, książeczkę służbową, skałki,
rajtuzy stajenne itp. Mantelzak był
przymocowany zapomocą trzech rzemieni
za tylnym obłąkiem siodła. Na denkach
mantelzaka
bywał
naszyty
lub
wyhaftowany numer pułku, granat lub też
tylko taśma lub galon wokoło z wypustką
kolorową.
W
armii
Królestwa
Kongresowego mantelzaki były gładkie
szare; kociołki miedziane przywiązane
były do lewego ich boku. B. Gemb. 3. niem.
torba podróżna, zwykle skórzana.] –
batyu, csomag, útipoggyász, málha; posztó
takaró
manto [pot. bicie, lanie] – (dawno) „ruha”, verés
mantyczyć, mantykować [pot. zrzędzić, nudzić] –
untatni; terhére lenni; zsörtölődni
mantyk, mantyka [1. potocznie: kobieta
zgryźliwa, marudna;]; mantyczka –
bogaras, szeszélyes, mormogó, mérges,
dörmögő,
zsörtöldő;
nyűgös
ember,
piszmogó ember (ffi/nő)
mantyka (łc. mantica - sakwa, tobołek) [1. zob.
wróżbiarstwo;
przepowiadanie
przyszłości; 2. dawn. torba żebracza; 3.
zrzęda; daw. także tobołek żebraka; 4. w
XV w. torba przerzucana przez ramie,
zwieszająca sie z przodu i z tyłu. 4. [wym.
...y...] (łac.) mantica 'worek; sakwa' od
manus, zob. manuał.nudziarz, zrzęda,
tetryk; dawn. torba żebracza. 5. [wym.
ma...] (gr.) mantikē 'jw..wróżbiarstwo,
sztuka przepowiadania przyszłości; por. mancja.] – (átv.) jóslás, jövendölés;
jóstehetség; a jóslás tudománya, képessége;
(torba) koldústarisznya
mantyla
3412
mantyla,
mantylka
[1. szal
z
koronki,
okrywający głowę i ramiona; 2. daw.
krótka jedwabna pelerynka damska;
mantyla; 3. lekki szal z czarnej lub białej
koronki,
część
narodowego
stroju
Hiszpanek; 4. dawna, krótka peleryna
kobieca; 5. hiszpański strój na głowę i
ramiona. Jest to szal z jedwabiu i koronek,
przetykany złotem lub srebrem, zwykle
długi, skrzyżowany pod brodą. Noszony
chętnie w okresie bardzo szerokich sukien.
Razem z kwiatem w czarnych włosach,
tradycyjny strój hiszpanki. W XIX wieku
mantyle z czarnej koronki upinano na
wysokim grzebieniu
zatkniętym w
szynion. 6. dawny ubiór kobiecy] –
(spanyol) mantyl, mantilla [Több jelentése is
van: eredetileg a spanyol nők fátyla, vagy
nagy, háromszög alakú kendő, vagy rövid,
női köpeny]; a fejet és a vállat takaró
feltornyozott csipkefátyol;
könnyű női
köpenyke, gallér
mantylka – mantyl; köpenyecske, gallérocska
mantyna (wł. mantine – płaszczyk) [1. materyjka
jedwabna, z której robiono w XVIII wieku
żupany pod kontusze męskie i suknie
niewieście; 2. rodzaj tkaniny jedwabnej; 3.
rodzaj tkaniny jedwabnej] – selyem anyag
mantysa
[1.
łac.
mantissa
'dodatek,
uzupełnienie'; mat. ułamkowa część
logarytmu (umieszczona po przecinku). 2.
w matematyce część ułamkowa] – (lat.)
mantissza; a logaritmus tizedestört-része
manu armata [zbrojna ręka] – (lat.) manu
armata; fegyveres kéz; fegyverforgató kéz
manu militari [łac., zbrojnie] – fegyveresen,
fegyverrel
manu propria [łac., własnoręcznie] – (lat.) manu
propria; sajátkezűleg; saját kezű aláírás,
kézjegy
manualistyczny, -a, -e – manualista; a
manualizmussal kapcsolatos
manualiter (łac. ręcznie) [termin ten w muzyce
organowej oznacza wykonanie danej
partii utworu tylko na manuale, bez
użycia pedału] – (lat.) manualiter (csak
kézzel) [pl. BACH,J.S. - Korálelőjátékok
orgonára I (manualiter)]
manualizm [kierunek w pedagogice przypisujący
szczególną rolę pracy ręcznej w procesie
nauczania i wychowania] – manualizmus
[egy ősi előadóművészeti ág, gyakorlói, a
mentalisták, olyan előadóművészek, akik
éleselméjűségüket használják arra, hogy a
hipnózis v. szuggesztió alapelveivel a
gondolatolvasás,
a pszichokinézis,
a
-
Wersja 01 01 2017.
prekogníció, telepátia vagy az elmekontroll
illúzióját keltsék]
manualny, -a, -e [1. łac. manualis 'ręczny' od
manus 'ręka'; ręczny; 2. odnoszący się do
ręki, wykonywany rękami] – (lat.)
manuális; kézi, kézzel végzett
manuał (wł. manuale, od mano = ręka, skr. M. lub
man.) [1. klawiatura ręczna instrumentu
muzycznego; 2. daw. podręczna książka
lub notatnik; 3. klawiatura ręczna w
organach; przest. książka podręczna,
brulion, notatnik; 4. jest to klawiatura
ręczna w organach, w przeciwieństwie do
nożnej, tzw. pedału. Zwykle organy
posiadają 2 - 5 manuałów, z których
każdy obsługuje pewną grupę głosów] –
(lat.) manuál, (zene) orgonabillentyűsor;
billentyűzet; (könyvelés) napló, kézikönyv;
mérőasztal;
(egyh.)
manuale;
a
szertartáskönyv régi neve, ma rituálénak
nevezik.
manuał ekspresyjny (organy) – echómű, távmű
(orona)
manuałowy, -a, -e – (lat.) manuálManufacturing Execution System (MES)
[określenie tłumaczone jest na język polski
jako
System Realizacji
Produkcji.
Systemy klasy MES wykorzystując
technologie
informatyczne,
oprogramowanie,
urządzenia
elektroniczne i elementy automatyki,
umożliwiają
efektywne
zbieranie
informacji w czasie rzeczywistym wprost
ze stanowisk produkcyjnych i ich transfer
na obszar biznesowy. Informacje o
realizacji produkcji mogą być pobierane
bezpośrednio z maszyn oraz przy udziale
pracowników
bezpośrednioprodukcyjnych.] – MES Manufacturing
Execution System; Korszerű gyártásiranyitó
rendszerek
manum de tabula! [łac., ręce (precz) od obrazu!
tj. wstrzymaj się wreszcie od dalszych
poprawek i ulepszeń! (z Pliniusza St.
Historia naturalna, 35, 36 i z Cycerona,
Listy do przyjaciół, 7, 25, 1).] – (lat.) manum
de tabula! (Kézek (tag) a képtől! – Plinius St.
Historia naturalis, 35, 36)
manumissio [1. prawn. staroż. rz. wyzwolenie
niewolnika spod władzy pana; 2. w
starożytnym
Rzymie:
wyzwolenie
niewolnika spod władzy pana] – (lat.)
manumissio
manufaktura [1. przedsiębiorstwo, w którym
produkcja oparta jest na pracy ręcznej,
charakterystyczne
dla
wczesnego
kapitalizmu; 2. wczesnokapitalistyczna
3413
forma produkcji przemysłowej, oparta na
podziale pracy rękodzielniczej; przest.
wyroby tekstylne, tkaniny] – (lat.)
manufaktúra; kézműipar, a kézi munkára
alapított, de már a munkások munkájának a
közös műhelyben történt egyesítésén és a
munkamegosztáson nyugvó korai kapitalista
termelési mód, ill. üzem; rőfösáru, textiláru
(rękodzielnictwo)
manufakturowy, -a, -e [przymiotnik od:
manufaktura] – manufaktúra-, kézműipari
manuskrypt [1. rękopis; 2. tekst maszynowy lub
odręczny przygotowany do druku; 3.
rękopis; tekst (ręczny, maszynowy)
przeznaczony do składu druk] – (lat.)
manuscriptum; kézirat (rękopis)
manuskryptowy, -a, -e [przymiotnik od:
manuskrypt] – kézirat-, kézirati
Many [1. mit. rzym. duchy zmarłych czczone
jako bóstwa świata podziemnego; 2. w
mitologii rzymskiej były to duchy
przodków. Wyobrażenie bogów przodków
(Di Manes) powstało w okresie cesarstwa.
Znacznie wcześniej powstało pojęcie
Lemurów, złych duchów zmarłych,
upiorów. Ojciec rodziny specjalnymi
obrzędami magicznymi musiał chronić
swój dom w czasie nocnego święta
Lemuraliów, organizowanego w dniach 9,
11 i 13 maja.] – (lat.) manes; (tör.) a régi
rómaiaknál a meghalt ősök szellemei, akiket
istenként tiszteltek
mańka [1. daw. lewa ręka; 2. (u Zygmunta
Glogera) lewa ręka, lewica, stąd mańkut,
mańkaty, używający lewej ręki zamiast
prawej. Byli biegli rębacze, przerzucający
w czasie boju szablę z ręki prawej do
lewej dla zadania niespodziewanego ciosu
przeciwnikowi. Stąd powstało wyrażenie:
zażyć kogo z mańki, czyli podstępnie,
chytrze podchwycić.] – bal kéz; bal oldal
mańkuctwo [wyższa sprawność ręki lewej od
prawej,
wykonywanie
większości
czynności lewą ręką; leworęczność] –
balkezesség
mańkut [pot. człowiek leworęczny], mańkutka –
(leworęki) balkezes, balog, suta (ffi/nő)
Mao Zedong, Mao Tse-Tung (ur. 26 grudnia
1893, zm. 9 września 1976) [chiński
przywódca komunistyczny; od 1943 r. szef
biura politycznego Komunistycznej Partii
Chin oraz Przewodniczący Komitetu
Politycznego Komunistycznej Partii Chin
aż do śmierci.] - Mao Ce-tung (pinjin: Máo
Zédōng) (Shaoshan, Kína, 1893. december
26. – Peking, 1976. szeptember 9.) tanító,
költő, forradalmár, politikus, a „nagy
kormányos”]
-
Wersja 01 01 2017.
maoistowski, -a, -ie – maoista [system
maoistowski: maoista módszer v. eljárás]
maoizm [jest
chińską wersją ideologii
komunistycznej. Zapoczątkował ją twórca
Chińskiej Republiki Ludowej Mao Zedong
i święciła ona największe tryumfy za jego
życia. Po śmierci Mao jego ideologia
straciła w Chinach na znaczeniu] –
maoizmus
mapa [1. obraz powierzchni jakiegoś obszaru
przedstawiony na płaszczyźnie za pomocą
umownych
znaków
i
kolorów;
2. występowanie i rozmieszczenie jakiegoś
zjawiska w kraju lub na świecie] – (lat.)
mappa; eredetileg vászondarab, (ma) térkép;
kép- v. irattartó (íróasztalon)
mapa akustyczna – zajtérkép; Zajterhelési
térkép:
a
számítással
megállapított
környezeti zajhelyzetet mutatja be Lden és
Léjjel zajmutatók formájában (itt szintén nem
az eddig megszokott vizsgálati, mérési
eredményekből származtatott mutatókról van
szó). A zajszinteket 5 dB-es sávokban a
25/2004. (XII. 20.) KvVM rendelet szerinti
színskálával kellett megjeleníteni.
Mapa akustyczna powinna składać się z części
opisowej i części graficznej. Część graficzna
powinna zawierać w szczególności:
 mapę charakteryzującą hałas emitowany z
poszczególnych źródeł,
 mapę stanu akustycznego środowiska, z
zaznaczeniem
terenów,
na
których
występuje przekroczenie dopuszczalnych
poziomów hałasu, z odniesieniem do
miejscowego
planu
zagospodarowania
przestrzennego,
 mapę terenów zagrożonych hałasem terenów dla których przekroczone są
poziomy hałasu w stopniu wymagającym
podjęcia przedsięwzięć ochronnych w
pierwszej kolejności.
mapa akustyczna aglomeracji Kraków — [ang.
Noise
map
of
Cracow
urban
agglomeration]
–
Krakkó
és
agglomerációjának zajtérképe
mapa bitowa [1. ang. bitmap; 2 bitmapa
(macierz
bitów
danych
obrazu
graficznego) (kat.: informatyka)] – BMP,
Bitmap
(állományformátum
raszteres
képeknek) [Szó szerinti fordítása „bittérkép”. Azokat a grafikus adatokat nevezik
bitmap-nek, amelyeknél minden egyes
képpont egy vagy több bit által kerül
ábrázolásra. A képek képernyőn való
ábrázolása (a VGA-kártya képfelépítéséről
van szó) eredetileg is így történik. A tárolt
képadatoknál megkülönböztetjük, hogy csak
egyes képpontok kerülnek „bitmap”-ként
3414
tárolásra, vagy az egész kép felépítését
„vektorgrafikaként” tárolják.]
mapa całego świata – világtérkép
mapa fizyczna [mapa, na której przedstawione
jest ukształtowanie terenu] – fizikai térkép
[geologiai, hipszometriai, hegyrajzi és
vízrajzi térképek]; hegy- és vízrajzi térkép
mapa geograficzna – földrajzi térkép
mapa geologiczna [mapa przedstawiająca
budowę geologiczną danego obszaru] –
geológiai térkép
mapa
historyczna
[mapa,
na
której
przedstawione są granice krajów w danej
epoce historycznej, stosunki gospodarcze,
miejsca bitew itp.] – történelmi térkép v.
atlasz
mapa kolejowa – vasúti térkép
mapa konfliktów akustycznych – konfliktustérkép
[a zajterhelés és a Kormányrendelet 9.§ (3)
és (4) bekezdésében megadott stratégiai
küszöbértékek összehasonlításával készült
zajtérkép]
mapa konfliktów akustycznych dla hałasów
drogowych – közúti konfliktustérkép
mapa konturowa, ślepa [mapa, na której są
tylko linie lądów, mórz, głównych rzek i
gór, niemająca żadnych napisów] –
kontúrtérkép, vázlatos térkép
mapa lotnicza – légi térkép
mapa magnetyczna [mapa przedstawiająca
rozkład
pola
magnetycznego
na
powierzchni Ziemi] – mágneses térkép
mapa morska – tengeri térkép
mapa operacyjna – hadműveleti, hadászati térkép
mapa plastyczna [trójwymiarowy, wypukły
model terenu] – domború v. plasztikus
térkép
mapa pogody, mapa synoptyczna [mapa, na
którą nanosi się wyniki obserwacji
meteorologicznych dokonanych na danym
obszarze w określonym czasie] – időjárás
térkép, szinoptikus térkép, időjárás előrejelző
térkép
mapa polityczna [mapa, na której państwa lub
okręgi administracyjne oznaczone są za
pomocą linii odgraniczających i barw] –
politikai térkép v. atlasz
mapa Polski – Lengyeország térképe
mapa przeglądowa [mapa przedstawiająca
ogólny obraz lądów i krajów z podaniem
najważniejszych obiektów] – szemléltető v.
áttekintő v. átnézeti térkép
mapa samochodowa – autótérkép
mapa sztabowa [szczegółowa mapa wojskowa] –
törzskari térkép; részletes katonai térkép
-
Wersja 01 01 2017.
mapa ścienna – falitérkép
mapa świata – világtérkép
mapa topograficzna [szczegółowa mapa terenu]
– topográfiai térkép, helyrajzi térkép
mapa turystyczna – túristatérkép
MAPI (Messaging Application Program Interface)
[API opracowane przez Microsoft
umożliwiające programom na wysyłanie i
odbieranie poczty elektronicznej. MAPI
wykorzystują aplikacje Microsoft, takie
jak Outlook, Outlook Express, Exchange.
Tzw.
Simple
MAPI
implementuje
standard Common Messaging Calls
(CMC) X.400. Enhanced MAPI pozwala
na pracę grupową. Istnieje także obudowa
MAPI w postaci obiektu COM w ramach
Collaborative Data Objects (CDO). MAPI
pozwala na dostęp do funkcji serwera
Microsoft Exchange.] – MAPI (Messaging
Application
Program
Internface)
(üzenetküldő
alkalmazások
programcsatolója) - 'MAPI' interfész (üzenetküldő
program interfész) [szerkesztett dokumentum
küldését egyszerű- sítő program; Microsoft
által javasolt köztesprogram, mely egy
Windows-alkalmazásból
(pl.
egy
szövegszerkesztő- ből) közvetlenül küld egy
dokumentumot
útjára
mint
levélcsatolmányt;
az
Outlook
Express,
Messanger, Eudora és Pegasus levelezők
támogatják, de szerver oldali is támogatást is
igényel; az eljárás nem vált különösebben
népszerűvé]
mapka [mała mapa] – kis térkép; térképecske
mapnik [płaska i sztywna torba z długim
paskiem, przystosowana do noszenia map,
planów itp.] – térképtáska, térképtartó
mapowanie wypukłości (ang. bump mapping) [w
grafice 3D technika teksturowania, która
symuluje
niewielkie
wypukłości
powierzchni, bez ingerencji w geometrię
obiektu
trójwymiarowego.
Technika
polega na użyciu tekstury, która nie jest
jednak bezpośrednio wyświetlana, ale
powoduje lokalne zakłócenia (obrót)
wektora normalnego. Ponieważ każdy
model oświetlenia
(np.
oświetlenie
Phonga) w jakiś sposób wiąże kąt
pomiędzy
promieniem
światła,
a
wektorem normalnym, to rezultatem
3415
zakłóceń jest pojawienie się na obrazie
złudzenia nierówności powierzchni. Efekt
jest bardzo przekonujący, większość ludzi
nie zwraca uwagi na fakt, że brzegi
obiektu pozostały "niezakłócone".] –
(ang.) bump mapping (magyarul bucka
leképzés)
[1.
Egy
háromdimenziós
objektumra az egyenetlenség látszatát keltő
textúrát feszít. Hardver szinten először a
Matrox G400 kártya támogatta ezt a
technológiát. 2. nevű eljárás során egy
számítógépes
3D-s
modell
egy
egyenetlenebb felületet kap az egyenletes
felület helyett. A bump mapping eljárás
során úgy kapunk egyenetlenebb felületet,
hogy a modell normál-vektorainak irányait
szabadon
módosítjuk,
s
így
egy
bonyolultabb, egyenetlenebb felület illúzióját
kelthetjük. Ezt a technológiát használja
például a Doom 3 és a Far Cry nevű
videojáték is a játékban megjelenő
modellekre. ]
mapowy, -a, -e [przymiotnik od: mapa] – térkép-,
térképi
mapy akustyczne Warszawy – Varsó zajtérképe
mapy miast – várostérképek
Mara [w buddyzmie: symbol śmierci] – Mara
(Māra); a halál jele
mara [1. widzenie senne; 2. w wierzeniach
ludowych: duch zmarłego] – álom; rémkép,
álomkép, lidérc, lidércnyomás, képzelődés,
kísértet, jelenés
mara [smród] – [Słowniczek języka śląskiego] bűz,
büdösség
Mara (gorzkość) [1. Ziemia Sydończyków. 2.
Postój Izraelitów po przekroczeniu Morza
Czerwonego, gdzie dostali wodę gorzką,
która stała się słodką po wrzuceniu
kawałka
drzewa
przez
Mojżesza.
Gorzkość jest symboliczna dla śmierci,
którą Pan osłodzi mdłością Swoją, co
udowodnił
cierpieniem
i
śmiercią
poniesioną na krzyżu.] – MÁRA (szomorú,
keserűség; úrnő) [1. Ezt a nevet adta
magának Naómi (Ruth 1,20). 2. Keserű vizet
adó forrás neve Súr (1) pusztájában (2Móz
15,22-25; 4Móz 33,8-9).]
-
Wersja 01 01 2017.
marabut [1. fr. marabout 'jw.; mały meczet; grób
marabuta muzułm.' z port. marabuto 'jw.'
od arab. marabit 'spokojny, milczący;
pustelnik; mędrzec'; muzułm. mnich a.
pustelnik, zwł. w Afryce; muzułm. asceta,
święty; duży tropikalny ptak afrykański z
rodziny bocianów; 2. ptak o łysej głowie,
silnym dziobie i nagiej szyi ze zwisającym
workiem skórnym, żyjący w Afryce;
3. muzułmański mnich lub pustelnik w
Afryce Północnej] – marabu [1.(eredetileg:
marbút), arab szó, a. m. megkötött; É.Afrikában a dervisnek megfelelő elnevezés.
A marabuság (melynek az afrikai
mohamedánok csodás képességet és szent
jellemet tulajdonítanak) sokszor bizonyos
családokban öröklő tulajdonság. A marabu
lakóhelyét
Afrikában
Závijának
(tulajdonképen szögletnek) hivják. Átvitt
értelemben
a
szentek
sírjait
is.
marabunaknak szokták nevezni. 2. marabu;
Afrikában és Dél-Ázsiában honos, csupasz
nyakú és nagy csőrű húsevő gázlómadár]
marabuci – marabuk
Marabut afrykański (Leptoptilos crumeniferus)
[duży ptak mięsożerny z rodziny
bocianowatych, zamieszkujący Afrykę
poza jej północną i południową częścią] –
afrikai marabu (Leptoptilus), afrikai csupasz
nyakú gólyaféle madár
maracas,
marakas;
marakasy
(maraca)
[instrument muzyczny z grupy idiofonów
uderzanych, rodzaj gruchawki, której
korpus wykonany jest z gliny, skorupy
orzecha
lub
dyni,
osadzony
na
drewnianym trzonku. Wewnątrz tak
utworzonej puszki rezonansowej znajdują
się twarde nasiona, kamyczki itp.,
wydające przy potrząsaniu marakasami
charakterystyczny szelest.] – (zene)
rumbatök (indián ütős hangszer); maracas v.
rumbatök párosával használt, rázással
megszólaltatott idiofon hangszer.
3416
Maranatha a. Marana tha (aram. Przyjdź, Panie
Jezu! lub zapisane jako maran atha Nasz
Pan przyszedł) [1. wyraz ten pochodzi z
aramejskiego i oznacza: ''Pan nadchodzi'',
albo i ''Przyjdź, Panie!''. Poprawne
tłumaczenie tego wiersza powinno
brzmieć: ''Jeśli kto nie miłuje Pana, niech
będzie przeklęty. Maran ata''. 2. wyrażenie,
prawdopodobnie
pochodzenia
liturgicznego, przyjęte do Nowego
Testamentu, gdzie pojawia się tylko raz w
Liście apostoła Pawła do Koryntian (1 Kor
16,22). Występuje tam jako grecka
transliteracja wyrażenia aramejskiego.
Możliwe, że było to pozdrowienie
pierwszych chrześcijan. Występuje w
modlitwach i pieśniach chrześcijańskich,
zwłaszcza w okresie adwentu.] – (héb.)
MARAN ATHA (a mi Urunk jön); Uram,
jövel! [= zsidókeresztyén formula. Arám szó,
üdvözlés és bátorítás valamilyen komoly
figyelmeztetés után (1Kor 16,22): „Ha
valaki nem szereti az Úr Jézus Krisztust,
legyen átkozott! Maran atha”.]; „jövel,
velünk az Isten!” (áldásformula)
maras
[brud, błoto] – [Słowniczek języka
śląskiego] szenny, piszok, mocsok, kosz,
szutyok; lucsok, sár, latyak, iszap; mocsár
maraskino [wł. Maraschino, 1. likier wiśniowy o
zapachu gorzkich migdałów; 2. 'likier jw.'
od marasca bot. 'wiśnia szklanka'. słodki
likier wyrabiany pierw. w Dalmacji,
destylowany z fermentowanego soku
maraski,
gorzkiej
dzikiej
wiśni
dalmatyńskiej, zazw. z dodatkami (jak
gorzkie migdały, jaśmin a. wanilia).] –
(ol.) maraschino, maraszkino meggylikőr;
dalmát meggyből (Maraska) készített likőr
Maraton [miasto starożytnej i nowożytnej
Grecji, ulokowane na wybrzeżu Attyki] –
Marathón (görög város Attika partjainál)
maraton [1. bieg w lekkoatletyce na dystansie 42
195 m; 2. najdłuższy dystans w jakiejś
dyscyplinie sportowej; 3. długo trwający
pokaz
filmów
lub
przedstawień
teatralnych; 4. czynność wykonywana bez
przerwy przez dłuższy czas] – maraton
[(sport) 42 km 195 m távon folytatott
futóverseny; Feidippidész görög katona,
hogy a marathoni győzelem hírét Athénba
megvigye, gyalog futotta meg a 38 km-es
utat, a városkapuban, miután elkiáltotta:
örüljetek, győztünk! Holtan esett össze;
Marathon nevű görög város nevéből]
maratończyk [1. biegacz startujący w maratonie;
2. mieszkaniec Maratonu] – sp. maratoni
futó; földr. Marathon lakója, marathoni
ember
-
Wersja 01 01 2017.
maratoński, a-, -ie [1. przymiotnik od: Maraton
(miasto w Grecji); 2. a) związany z
maratonem
(konkurencją
lekkoatletyczną); b) bieg maratoński bieg na dystansie 42,195 kilometra;
maraton] – marathoni
maraud [od: łupić; grasować] – (fr.) maraud;
kimerült, beteg; nyúzott; fosztogató
marazm [1. gr. marasmós 'wycieńczenie'; med.
ogólne
wyniszczenie
organizmu;
przygnębienie, apatia, depresja; przen.
rozprzężenie, zastój, bezwład, inercja. 2. w
medycynie oznacza stan wyniszczenia
orgazmu; apatię; depresję; przygnębienie]
– (Marasmus) sorvadás
MARC (ang. MAchine-Readable Cataloging)
[format
katalogowania
danych
bibliograficznych w formie elektronicznej]
– MARC (MAchine-Readable Catalog)
[nemzetközi
adatcsere-szabvány
számítógéppel
készült
bibliográfiák,
könyvtári
katalógustételek
különböző
rendszerek közötti átviteléhez; a más
könyvtáraktól átvett MARC formátumú
rekordok saját adatbázisba tölthetők be, így
megtakarítható a dokumentumok helyben
történő leírása; több országban saját, nemzeti
változatai is vannak (pl. USMARC,
UKMARC, HUNMARC)]
marcato
(wym.
markato)
[określenie
wykonawcze: z naciskiem, zaznaczając,
akcentując wyraźnie a. wyraziście
akcentując] – (ol.) marcato; (zene)
nyomatékkal, hangsúlyosan
Marcel, Marceli [imię męskie pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od nazwy jednej
z gałęzi rzymskiego rodu Klaudiuszów.
Imię to bywa nadawane także w formie
Marcel] – Marcell [férfinév latin eredetű. A
Marcellus családnévből származik, ez pedig
a Marcus (magyarul Márkus) becézőjéből.
Női párja: Marcella]
Marcela – Marcella
Marcelina – Marcellina
Marcelka – Marcellácska
marcepan [1. biaława masa z drobno zmielonych
migdałów utartych z cukrem i białkiem;
też: wyrób z tej masy; 2. coś bardzo
smacznego i wykwintnego] – marcipán
marcepanowy, -a, -e [mający smak, zapach
marcepanu] – marcipán-, marcipánból való
marcha, mercha (z niem. Mähre) [(u Z. G.)
nędzna szkapa] – nyomorúságos ló; gebe
Marcha Real (pol. Marsz Królewski) [hymn
Hiszpanii. Jest jednym z nielicznych
hymnów państwowych, który nie ma
oficjalnie zatwierdzonych słów, a jedynie
3417
melodię.]
Spanyolország
nemzeti
himnusza, a Marcha Real („Királyi induló”)
[egyike azon kevés nemzeti himnusznak,
amelyeknek jelenleg nincs hivatalosan
énekelt szövege. spanyol himnusz Európa
egyik legrégebbi nemzeti himnusza, eredete
ismeretlen. Először 1761-ben említik, a
Libro de Ordenanza de los toques militares
de la Infantería Española-ban, azaz a
spanyol
gyalogosok
trombitajeleinek
jegyzékében, amelyet Manuel de Espinosa
állított össze. Itt Marcha Granadera, „a
gránátosok indulója” címen említik, de
szerzőjét nem tüntetik fel. 1770-ben III.
Károly
hivatalos
Becsület-indulóvá
nyilvánította a Marcha Granaderát, ami így
helyet kapott a különböző ünnepségeken. A
spanyolok nemsokára nemzeti himnuszuknak
kezdték tekinteni az indulót, és elnevezték
Királyi indulónak, mert mindig hivatalos
ünnepségeken, a királyi család jelenlétében
játszották.]
marchew, marchewka (Daucus L. 1753) [rodzaj
roślin z rodziny selerowatych. Rodzaj
liczy ok. 25 gatunków pochodzących z
rejonu Morza Śródziemnego] – sárgarépa
(Daucus carota subsp. sativus) [nagyon
fontos
zöldségnövény,
jelentős
vitaminforrás]
Marchew zwyczajna (Daucus carota L.) gatunek
rośliny z rodziny selerowatych. Występuje
w stanie dzikim pospolicie na terenach
Europy, Azji i północnej Afryki. Jest
również rośliną uprawną. W Polsce w
stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą
– vadmurok (Daucus carota) [a kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
az
ernyősvirágzatúak (Apiales) rendjéhez, ezen
belül az zellerfélék (Apiaceae) családjához
tartozó faj]
marchewka na jarzynę – főzeléknek való
sárgarépa
marchewka na surowo – sárgarépa nyersen, nyers
sárgarépa
-
Wersja 01 01 2017.
marchia [1. (niem. mark) w państwie Franków i
średniowiecznym cesarstwie niemieckim:
zorganizowany
wojskowo
okręg
pograniczny; 2. teren przygraniczny
Cesarstwa Karolińskiego a później Rzeszy
Niemieckiej,
zorganizowany
jako
struktura feudalno-wojskowa. Celem
istnienia marchii była ochrona cesarstwa
przed najazdami z zewnątrz, dlatego
tworzono je na szczególnie zagrożonych
odcinkach granic. Pan feudalny marchii margrabia
(markgraf)
podlegał
bezpośrednio cesarzowi i miał większy
zakres
samodzielności,
niż
hrabia
zarządzający hrabstwem w głębi kraju.] –
(tört.) határtartomány, őrvidék, őrgrófság
marchiwany, -a, -e – sárgarépamarchołt,
marchułt
[1.
bohater
średniowiecznych
opowieści,
przedstawiany jako sprytny i rezolutny
chłop, uosabiający ludową mądrość i
humor; 2. postać rubasznego i sprytnego
chłopa, uosabiającego ludową mądrość i
humor; 3. Jedna z najpierwszych książek
drukowanych w języku polskim (wyszła w
Krakowie u H. Wietora r. 1521) nosi tytuł:
„Rozmowy, które miał król Salomon mądry z
Marchołtem grubym a sprosnym”.] –
(dawno) hős, leleményes, talpraesett
személy; népi hős
Marchołt
[1.
bohater
średniowiecznych
opowieści; 2. demon z mitologii
słowiańskiej; 3. polski kwartalnik] –
regényhős; démon; lengyel folyóirat
marchołtowy, -a, -e – leleményes, talpraesett
marcia [tracić życie; umierać] – (ol.) marcia;
induló ["Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi
włoskiej do Polski" (In marcia Dąbrowski
dalla terra italiana a quella polacca)]
marciale (wym. marczale) = marszowo – marciale
(ol., ejtsd: marcsále); indulószerűen
marziale (wym. marcjale) = wojowniczo –
marciálisan; katonásan
Marcin [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słów „należący do
Marsa”] – Márton [férfinév a latin Martinus
rövidülése. Jelentése: Mars hadistenhez
hasonló, merész. Női párja: Martina. Rokon
név: Martos.]
Marcin Luter (niem. Martin Luther, ur. 10
listopada 1483 w Eisleben, zm. 18 lutego
1546 tamże) [niemiecki reformator
religijny, teoretyk i inicjator reformacji,
mnich augustiański, doktor teologii. Autor
95 tez potępiających praktykę sprzedaży
odpustów, w których odrzucał możliwość
kupienia łaski bożej.] – Martin Luther
(magyarosan: Luther Márton, németül
3418
eredetileg Martin Luder) (Eisleben, 1483.
november 10. – Eisleben, 1546. február 18.)
[a protestáns reformáció szellemi atyja,
lelkész,
reformátor.
Ágoston-rendi
szerzetesként lett teológus és professzor, és a
wittenbergi egyetem biblikus tanára.]
Marcinek – a Márton beceneve
marcinka, marcinki [1. gatunek astra o
drobnych, jasnofioletowych kwiatach; 2.
astry nowoangielskie lub nowobelgijskie]
– őszirózsafélék (Asteraceae)
marcjalista [(u Z. G.) wojownik, bojownik,
junak, człowiek rycerski.] – (dawno)
harcos, katona, hős, lovag
Marcjanna [żeński
odpowiednik imienia
Marcjan.
Wśród
świętych
św.
Marcjanna z Cezarei] – Marcjanna
Marcjon (ur. ok. 100 w Synopie, w Poncie nad
Morzem Czarnym (na terenie obecnej Turcji)
[w rodzinie biskupa; zm. po 160) – teolog,
herezjarcha chrześcijański, twórca herezji
marcjonizmu, częściowo powiązanego z
gnostycyzmem.] – Markion (Szinope,
Pontusz, 85 k.-160 k.) [tévtanító, a
markioniták szektájának alapítója. - A
szinopei pp. fia, művelt, gazdag ember. Apja
nyilvánvalóan tévtanai miatt kizárta az Egyhból, ezért ~ 130 k. Szmirnába, 139: Rómába
ment. Itt fogalmazta meg tanítását és saját
Szentírását: átírta a Lk-ot és Szt Pál 10
levelét, ezért 144: itt is kiközösítették.
Levélben próbálta igazolni magát, majd
„egyházat” szervezett.]
marcjonici (marcjonizm) [bliska gnostycyzmowi
grupa religijna założona około 145 roku
przez Marcjona z Synopy. Szczyt ich
działalności przypadał na II wiek i III
wiek, choć kilka gmin przetrwało do VI
wieku. Ich pismami religijnymi były
Ewangelia Marcjona: okrojona Ewangelia
Łukasza, z której Marcjon usunął
wszelkie elementy i perykopy mogące
sugerować związek Jezusa z Bogiem
Starego Testamentu (jak np. genealogię
Jezusa od króla Dawida), oraz listy
świętego Pawła. Była to pierwsza
kompilacja
pism
chrześcijańskich,
pierwszy kanon. W wyniku sporów z
Marcjonem Kościół zaczął formować swój
własny kanon. – Marcjonici, podobnie jak
inni gnostycy uznawali Jahwe za boga
niebędącego bogiem kochającym, lecz
surowym i "sprawiedliwym", i twierdzili,
że jest on jedynie pomniejszym bogiem
Demiurgiem. Uznawali judaizm za
"religię tego świata" i nie uznawali
związku
chrześcijaństwa
z
nim.
Twierdzili, iż Jezus był wysłannikiem
-
Wersja 01 01 2017.
Najwyższego Boga (Bóg Miłości, Bóg
Światła), nie zaś żydowskim Mesjaszem.
Zaprzeczali również narodzeniu Jezusa z
Marii. Miał on się pojawić po raz pierwszy
jako
nauczyciel
w
synagodze
w
Kafarnaum w piętnastym roku rządów
Tyberiusza. Większość twierdziła za
Walentynem - co później często
powtarzano - że został zesłany światu,
przechodząc przez Maryję jakby przez
kanał.] - markioniták [Markion által 150 k.
Rómában alapított szekta. - Tagjai Markion
tanítását vallották, a házasság kérdésében
enkratiták voltak, szigorú böjti fegyelemben
és a vtságra készülve éltek. A kat. egyh.
hierarchikus szervezetét megtartották. 190-ig
a szekta fejlődött, majd részekre bomlott, s
az 5. sz-ra elenyészett.]
marcjonizm – marcionizmus
marcowy, -a, -e – márciusi
marcowy kawaler – agglegény, öreglegény
marcówka [1. kura wylęgła w marcu; 2. owca
urodzona w marcu; 3. woda ze śniegu
marcowego] – márciusi tyúk v. birka; fiatal
csirke; márciusi hólé
Marcówka [wieś w Polsce położona w
województwie małopolskim, w powiecie
suskim, w gminie Zembrzyce] – Marcówka
(lengyel falu)
marcypan, marcypen (po łac. marci-panis, panis
martius; po niem. Marzipan) [1. biaława
masa z drobno zmielonych migdałów
utartych z cukrem i białkiem; też: wyrób z
tej masy; 2. coś bardzo smacznego i
wykwintnego;
3.
rodzaj
placka,
składającego się głównie z migdałów i
cukru. Ponieważ odwieczny zwyczaj
polski nakazywał wysadzać się na
smaczny i okazały kołacz weselny jako
ciasto obrzędowe, więc przybywający z
Zachodu do miast polskich aptekarze
zaczęli
wypiekać
marcypany
na
uroczystości
domowe
Polaków.]
–
marzapane, marcipán; őrölt mandulából és
cukorból készült sütemény
marcypanowy, -a, -e – marcipán-, marcipánból
való [torcik marcypanowy: marcipántorta]
Mardocheusz
(gorzkość
uciemiężonych,
wielbiący
Marodacha)
[Beniaminita,
kuzyn Estery, żony, króla perskiego
Kserksesa (Aszwerusa, 485-465 przed
Chrystusem). Nie podporządkował się
Hamanowi, ministrowi Kserksesa I, za co
ten zarządził wyniszczenie wszystkich
Żydów, co dzięki wstawiennictwu Estery,
która
działała
wg
wskazówek
Mardocheusza, zostało unicestwione.] –
MÁRDOKEUS (Merodák tisztelője; tiszta
mirtusz; aki balzsamot készít; a Marsnak
szentelt)
[Benjáminita
férfi,
Eszter
nevelőapja (Eszt 2,5-7); babiloni fogságba
hurcolták (Eszt 2,6); megmentette Ahasvérus
(2) királyt egy veszedelmes összeesküvéstől
(Eszt 2,21-23), s a zsidókat Hámán aljas
tervétől, aki minden zsidót el akart
pusztítani; megalapította púrim ünnepét.]
3419
Mareczek – a Márk beceneve
Marek [1. imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"należący do Marsa". ewangelista; papież
w 336 roku; biskup płocki ok. 1075-1088;
2. imię męskie pochodzenia łacińskiego,
jedno z najstarszych imion rzymskich
(imion
właściwych,
praenomen),
oznaczające
"należący
do
Marsa,
związany z Marsem". W Polsce imię to
jest notowane od XIII wieku, choć poza
współczesnością nie było często spotykane,
w formach Marek, Marko, Margusz,
Markusz, Merkusz. Zapisana została także
żeńska
Marka
(1263)
—
żeński
odpowiednik
imienia
Marek
lub
zdrobnienie
od
imion
żeńskich
rozpoczynających się na Mar-, takich jak
Margorzata (= Małgorzata) lub Maria —
oraz Markusław, staropolskie imię
utworzone od imienia Marek poprzez
dodanie typowej dla imion słowiańskich
cząstki-sław.] – Márk, Márkus [latin –
német eredetű férfinév, jelentése: Mars
hadistenhez
tartozó,
neki
szentelt;
határvidék, erdő védője.]; Márkus [Marek
jest średnim bratem: Marek a középső
fiútestvér; Merek ma dwóch braci: starszego
Janka i młodszego Tadka: Mareknek két
fivére van, az idősebbik Jancsi, a fiatalabb
Tádé]
Marek [jest autorem drugiej Ewangelii.
Właściwie nazywał się Jan Marek; był
synem Marii; imię ojca jego nie jest
podane. Z wujem jego Barnabą
towarzyszył Pawłowi w pierwszej podróży
misyjnej aż do Pergi w Pamfilii. Tam
samowolnie odszedł od Pawła, za co nie
otrzymał uznania. Potem popłynął z
Barnabą na Cypr, a Paweł dobrał sobie
jako dalszego towarzysza podróży Sylasa.
Jednak w późniejszych latach Marek
znów był przy boku Pawła. Piotr nazywał
go swoim synem. W Ewangelii swojej
(która jest synoptyczna, bo podobna do
Ewangelii
Mateusza
i
Łukasza)
przedstawia on Chrystusa jako sługę.] –
MÁRK (férfi) v. JÁNOS (3) MÁRK (nagy
kalapács) [1. Jánosnak (3), Barnabás egyik
rokonának római neve (ApCsel 12,12;
-
Wersja 01 01 2017.
15,39); Márk evangéliumának a szerzője. 2.
A második evangélium szerzője; zsidó neve
János, római neve Márkus; nevezik Jánosnak
(ApCsel 13,5.13), Márknak (ApCsel 15,39),
Jánosnak, akinek mellékneve Márk (ApCsel
12,12.25; 15,37); Jeruzsálemben élt (ApCsel
12,12-17); Barnabás rokona (Kol 4,10);
eleinte Pál kísérője volt, annak első missziói
útján azonban elvált tőle (ApCsel 12,25;
13,13); mikor ezért Pál vonakodott őt
második missziói útjára magával vinni,
Barnabással együtt Ciprusba ment (ApCsel
15,36-39); Pál munkatársa (Filem 24); Pál
ajánlotta őt a kolossébeli gyülekezetnek (Kol
4,10); ő lehetett az a tanítvány, akiről a Mk
14,51-52-ben szó van; a korai keresztyén
hagyomány úgy szól róla, mint "Péter
tolmácsa" és az alexandriai gyülekezet
megalapítója.]
Marek Antoniusz Feliks, Marcus Antonius Felix
[grecki wyzwoleniec Klaudiusza, w latach
52-58 n.e. zarządca Judei (procurator),
przed nim został oskarżony św. Paweł
Apostoł (Dzieje Apostolskie XXIV). Jego
bratem był Marek Antoniusz Pallas] Marcus Antonius Felix [Palesztina (római
tartomány) procuratora 52-től 60-ig egykori
görög rabszolga, aki Ananiás vádja alapján
két évig fogságban tartotta Pál apostolt
Cezareában.]
Marek Ewangelista, cs. Apostoł i jewangielist
Mark [apostoł, wedle tradycji Kościoła
autor Ewangelii Marka uważanej za
najstarszą i jednocześnie najkrótszą
spośród ewangelii, kuzyn św. Barnaby,
towarzysz św. Pawła, a później św. Piotra.
Zgodnie z relacją Papiasza wiernie spisał
głoszone przez Piotra nauki. Według
tradycji św. Marek został umęczony ok. 68
roku. Uznawany przez Kościół koptyjski
za pierwszego patriarchę Aleksandrii i
świętego; święty Kościoła katolickiego,
anglikańskiego,
ewangelickiego,
prawosławnego i ormiańskiego] – Márk
apostol [evangelista, aki a Lévi törzséből
való pap volt és Cirenalka tartományban
született.]
Marek szerokolistny (Sium latifolium L.)
[gatunek rośliny z rodziny selerowatych.
Rośnie dziko w Europie oraz na Syberii
Zachodniej i w Kazachstanie] –
Széleslevelű békakorsó (Sium latifolium)
3420
marengo [1. gruba wełniana tkanina z przędzy
ciemnoszarej lub czarnej z jaśniejszymi
nitkami; 2. kolor ciemnoszary] – marengó
ruhaszövet; sötétszürke
marengo [ciemnoszary] – marengó-; sötétszürkeMarengo [o średnie masie lub ciężki wełniany
materiał który jest miękki w dotyku,
z lekką okrywą na powierzchni, która
zakrywa delikatnie jej cztero lub sześcio –
łącznikowy splot diagonalny. Tkana
z przędzy zgrzebnej lub czesankowej, i
zazwyczaj zawierającej przynajmniej 5%
białej wełny, która przypomina czarne
włókno – czarna powierzchnia z lekką
białą masą perłową. Stosowana na męskie
i damskie garnitury i lekkie płaszcze.
Nazwa pochodzi z języka francuskiego
"marengo" (= szary i czarny), który
wyraża kolor tej tkaniny.] – Marengo
[Közepes súlyú vagy nehéz, puha gyapjú
típusú szövet, finom bolyhos felülettel, ami
elfedi a szövet négy- vagy hatfonalas
sávolykötésű szerkezetét. Finom kártolt vagy
fésült fonalból készítik, amely 95 %-ban
fekete és 5 %-ban fehér gyapjúszálakat
tartalmaz, ezért a kész szövet nem teljesen
fekete. Férfiöltönyök, női kosztümök és
ruhák készítésére használják. Nevét az
olaszországi Marengo városáról kapta.]
margaryna [1. tłuszcz spożywczy o konsystencji
masła, otrzymywany z olejów roślinnych;
2. jest to produkt spożywczy należący do
tłuszczów jadalnych. Wynalazł ją fracuski
chemik Hippolyte Mège-Mouries w roku
1869. Jest to produkt będący mieszaniną
olejów
roślinnych
(rzepakowego,
sojowego, palmowego, arachidowego i
innych), tłuszczów zwierzęcych (smalec,
łój), a także substancji dodatkowych. –
Jest to tłuszcz będący zamiennikiem i
substytutem masła.] – margarin (művaj);
állati és növényi zsíradékokból készült
vajpótlék; alapanyaga a marhafaggyú
(oleomargarin)
margarynowy, -a, -e [przymiotnik od:
margaryna] – margarin-, margarinos
margarytka [złocień wielki, jastuń] – Óriás vagy
kerti
margitvirág
(Chrysanthemum
maximum)
margerytka [1. fr. marguerite 'stokrotka' z łac.
margarita 'perła' z gr. margaritēs 'jp.'; bot.
złocień właściwy; 2. roślina ogrodowa o
białych kwiatach podobnych do kwiatów
rumianku; 3. roślina ogrodowa o białych
kwiatach
podobnych
do
kwiatów
rumianku] – margaréta, százszorszép
(Chrysanthemum leucanthemum)
-
Wersja 01 01 2017.
margerytkowy, -a, -e – margarétamargiel [1. jasnoszara lub brunatna skała
osadowa; 2. skała osadowa, zwykle szara;
składa się z węglanów (wapnia lub
magnezu) i minerałów ilastych, używany
do wyrobu cementu, także jako nawóz
mineralny (sztuczny)] – márga; kőzet,
agyag és mészkő keveréke
margiel foluszowy – kallóföld
margiel ilasty – agyagos márga, agyagmárga
margiel kredowy – krétamárga
margiel krzemienny – kovás márga
marginalia [1. uwagi robione na marginesie
strony;
2. tytuły
umieszczane
na
marginesie strony; 3. rzeczy, sprawy mało
ważne lub drugoplanowe] – (újlat.)
margináliák, széljegyzetek
marginalis [zob. marginesowy] – (lat.) marginalis;
lapszéli
marginalizacja [wykluczenie z udziału w życiu
społecznym jednostek, grup społecznych
lub w ujęciu globalnym społeczeństw w
stosunku do ich otoczenia społecznego.
Wykluczenie społeczne może odnosić się
do procesu wykluczania jednostek i grup
albo
do
stanu
wykluczenia]
–
marginalizáció [az a folyamat, amikor
csoportok rossz helyzetbe kerülnek]
marginalny, -a, -e – (lat.) marginális, lapszéli
(jegyzet)
margines [1. niezadrukowany lub niezapisany
brzeg strony; 2. coś, co jest drugorzędne,
uboczne, mniej ważne; 3. to, co się dzieje
poza
głównym
nurtem
życia
gospodarczego,
politycznego
lub
kulturalnego; 4. przewidywana możliwość
zaistnienia czegoś; 5. obszar pomiędzy
polem tekstu a brzegiem arkusza papieru]
– (lat.) marge, margó; lapszél, üres hely a
papírlap szélén; (műszaki) az írógép
lapszélbeállítója
(na
marginesie:
mellékesen, zárójelben)
margines
społeczny
[ludzie
wykolejeni,
naruszający przepisy prawa i normy
3421
współżycia społecznego] – társadalman
kívüli emberek
marginesowo – mellékesen
marginesowość – mellékesség
marginesowy, -a, -e – lapszéli
marglisty, -a, -e – márgás, márgával telt
marglować [nawozić glebę marglem] – talajt
javítani
agyagos
mészkől,
márga
segítségével; márgázni
marglowanie – talajmeszezés
marglowanie gleb [stosowane od starożytności
nawożenie gleb marglem dla ich
odkwaszenia, polepszenia żyzności i
właściwości
fizykochemicznych]
–
termőföld meszezése (mineralizáció)
marglowy, -a, -e [przymiotnik od: margiel] –
márgás; márgamargrabia (graf) [1. tytuł szlachecki w dawnych
Niemczech (łac. comes/comites, fr. comte,
marquis, włos. conte, marchese). 2. w
państwie
frankijskim
i
w
średniowiecznych
Niemczech
tytuł
zarządcy marchii, czyli ziem kresowych, i
dowódcy stacjonujących w ich obrębie
wojsk. Margrabia posiadał szersze
uprawnienia
od
zarządzającego
wewnętrznymi
okręgami
administracyjnymi.
Na
stanowisko
margrabię powoływał i odwoływał
monarcha. Później tytuł niektórych
książąt
niemieckich,
np.
władcy
Brandenburgii. W czasach nowożytnych
tytuł arystokratyczny. 3. (u Zygmunta
Glogera) Margrabia czyli mark-grabia, z
niemieckiego tytułu markgraf, t. j. hrabia,
grabia,
jak
dawniej
mówiono,
zarządzający marką. Marką zaś nazywała
się straż przednia niemiecka na ziemi
słowiańskiej. Naczelnik takiej marki miał
zadanie ujarzmiać i, posuwając się coraz
dalej w głąb Słowiańszczyzny, zakładać
nowe marki jako strażnice germanizmu i
zajęte ziemie wynaradawiać. Wielkość
Niemiec urosła posuwaniem się w głąb
Słowian. Z takich to zaborczych marek,
które hołdowały cesarzowi i zarządzane
były
przez
cesarskich
margrafów,
utworzyły
się
dzisiejsze
państwa
europejskie:
Saksonja,
Austrja
i
Brandenburgja a z niej królestwo
pruskie.] – őrgróf v. márki [NyugatEurópában, illetve a volt gyarmatokon
használt, örökletes nemesi cím]
margrabina [LUDWIKA Karolina (1667-1695)
margrabina
brandenburska,
księżna
neuburska,
ojciec:
RADZIWIŁŁ
-
Wersja 01 01 2017.
Bogusław (1620-1669) koniuszy litewski] –
őrgrófnő
Maria [imię żeńskie pochodzenia hebrajskiego
‫ מרים‬Miriam, które oznacza "być pięknym
lub wspaniałym". Maria jest biblijnym
imieniem matki Jezusa. Aż do XIX w. w
Polsce dzieciom nie nadawano raczej tego
imienia, było ono bowiem zarezerwowane
właśnie dla Matki Boskiej. Zamiast tego
dziewczynki
nazywano
imieniem
Marianna lub Maryna. Wyłącznie w
odniesieniu do matki Chrystusa we
współczesnej polszczyźnie używana jest
oboczna, archaiczna forma imienia Maryja. Inne powstałe formy Marii to
Mariola, niewiadomego pochodzenia,
Marlena jako połączenie Marii i
Magdaleny i Marietta pochodząca z
języka francuskiego. Zdrobnienia:
Marysia, Maryśka, Marynia, Marusia,
Mania, Mańka, Marysieńka.] – Mária
[bibliai eredetű női név. Eredeti héber
formája Mirjam volt, ez a görög és latin
bibliafordításokban módosult. Jelentése
megfejtetlen,
valamennyi
magyarázata
vitatott. A latin Maria névváltozatnak igen
sok származéka alakult ki az európai
nyelvekben, ezek egy része a magyarban is
használatos.] (Panna Maria: Szűz Mária,
Jézus Krisztus édesanyja, József felesége)
Maria (imię greckie, pochodzenia hebrajskiego
Miriam, co znaczy bunt przeciwko komuś)
[w Biblii jest kilka kobiet o tym imieniu: 1.
Maria w Biblii Gdańskiej, a Miriam w
Biblii Tysiąclecia i inne. Była prorokinią,
siostrą Aarona i Mojżesza. 2. Maria,
matka Jezusa. Jako dziewica wspomniana
w proroctwach Starego Testamentu.
Błogosławiona przez wszystkie narody. 3.
Maria, siostra Łazarza i Marty. Ona
namaściła nogi Jezusowi. Podobnie
postąpiła inna niewiasta w domu
faryzeusza Szymona. 4. Maria, żona
Kleofasa. 5. Maria Magdalena. Została
uleczona od siedmiu złych duchów.
Pozostawała przy grobie Pana. Ona
wypowiedziała słowo: ''Rabbuni''. 6.
Maria, matka Marka, w której domu
zbierano się na modlitwy; u niej
dziewczynka Rode otworzyła drzwi
Piotrowi. 7. Maria, chrześcijańska
Rzymianka. Maria, Matka Jezusa. W
Kościele rzymsko-katolickim i innych
kościołach uznawana za Matkę Syna
Bożego Jezusa. Otaczana najwyższym po
Nim kultem i nazywana ''Matką Boską''.
W modlitwach wiernych tego Kościoła
czczona również jako ''Królowa Niebios'' i
''Orędowniczka'' - choć w Biblii nie
3422
znajdujemy nigdzie tych określeń.] –
MÁRIA (keserűség, szomorúság, keserű;
ellenálló, lázadó, fegyelmezetlen) [Az ÓSZben: "Miriám". 1. Lásd: SZŰZ MÁRIA. 2.
Ifjabb Jakab (2) és Józsé (2) anyja (Mt 27,56;
Mk 15,40; Lk 24,10), Kleopás felesége (Jn
19,25); Jézus Krisztus megfeszítésének
tanúja lett, és húsvét hajnalán ő is kiment a
sírhoz (Mt 27,56; 28,1). 3. Magdalai Mária
(innen a "Magdaléna" = Magdolna
melléknév), akiből Jézus hét démont űzött ki
(Mk 16,9; Lk 8,2), követte Jézust a sírba
helyezéskor, hogy lássa, hová teszik (Mt
27,61), és elsőként tudta meg, hogy Jézus
feltámadott (Mt 28,1-8; Mk 16,9; Jn 20,1.1118). 4. Betániai Mária, Lázár (1) és Márta
testvére (Jn 11,1); Jézus dicsérte és
magatartását példamutatónak mondta (Lk
10,42), mikor megkente Jézus lábát (Jn
12,3). 5. János Márk anyja, Barnabás
nagynénje (Kol 4,10); Jeruzsálemben lakott,
a keresztyének a házában összejöveteleket
tartottak (ApCsel 12,12). 6. Római
keresztyén nő, aki sokat munkálkodott (Róm
16,6).]
Maria Dziewica (Maria z Nazaretu) – Szűz Mária
Maria Panna – Szűz Mária
Maria Teresa Habsburg (ur. 13 maja 1717 w
Wiedniu, zm. 29 listopada 1780 tamże)
[córka cesarza Karola VI Habsburga i
księżniczki Elżbiety von BraunschweigWolfenbüttel, córki Ludwika Rudolfa,
księcia brunszwickiego na Lüneburgu,
królowa Czech i Węgier, niekoronowana
cesarzowa rzymsko-niemiecka od 1745.] Mária Terézia (Erzherzogin Maria Theresia
Amalia Walpurga von Österreich), (* Bécs,
1717. május 13. – † Bécs, 1780. november
29.) [a Habsburg-házból származó osztrák
uralkodó főhercegnő, 1740–1780 között
magyar és cseh királynő, I. Ferenc németrómai császár felesége, a Habsburg–
Lotaringiai-ház ősanyja]
-
Wersja 01 01 2017.
Maria z Nazaretu, Miriam, Maryja (aram. ‫הרים‬
Marjam; gr. Μαριάμ, Μαρία María; arab.
‫ ال عرب ية‬Marjam) [matka Jezus Chrystusa,
czczona
w
wielu
wyznaniach
chrześcijańskich i islamie. Wszystkie
imiona są obocznymi formami używanego
w Polsce imienia Maria, które używane
jest najczęściej. Tytuły Matka Boża,
Najświętsza Maryja Panna, Madonna
używane są przez wyznawców, głównie w
katolicyzmie.] – Szűz Mária [a Biblia
(Újszövetség) és a Korán egyik alakja, Jézus
édesanyja.
A
magyarság
körében
Boldogasszony,
és
Nagyboldogasszony
néven is ismert.]
Maria
ze
Skłodowskich
Curie;
Maria
Skłodowska-Curie (ur. 7 listopada 1867 r.
w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 r. w Passy)
[fizyk i chemik, narodowości polskiej.
Obywatelka polska i francuska, większość
życia spędziła we Francji, tam też
rozwinęła swoją karierę naukową.] –
Curiené, Skłodowska Maria (1867-1934),
fizikus-kémikus
Mariacki,
-a,
-ie
[dotyczący
kościoła
Najświętszej Marii Panny] – MáriaMarian [imię męskie pochodzenia łacińskiego,
które oznacza należący do Mariusa, do
rodu Mariuszów] – Marián, Márius [a latin
Marianus név rövidülése, aminek a jelentése
a Marius nemzetséghez tartozó.]
Marianek – a Marian beceneve
marianin [członek męskiego zgromadzenia
zakonnego szerzącego kult Maryi] –
(egyház) marianista rend tagja
Marianie [potoczna nazwa Zgromadzenia Księży
Marianów
Niepokalanego
Poczęcia
Najświętszej
Maryi
Panny
(łac.
Congregatio Clericorum Marianorum ab
Immaculata Conceptionis Beatissimae
Virginis Mariae, (skr. MIC). Pierwsze
powstałe na ziemiach polskich w XVII w.,
męskie, katolickie Zgromadzenie zakonne
- założone w 1673 przez o. Stanisława od
Jezusa i Maryi Papczyńskiego. W 1909
roku Litwin bł. abp Jerzy MatulaitisMatulewicz dokonał jego odnowy i
reformy.] – (egyház) marianista rend tagjai
marianizm [Marinizm jest kierunkiem w poezji
barokowej,
zapoczątkowanym
i
utorzonym
przez
włoskiego
poetę
Gimbattistę Marina, i od jego nazwiska
pochodzi nazwa. Inaczej mówimy też
"konceptyzm", bo gł. założenie tej poezji
brzmi: zaszokować odbiorcę nowym
"konceptem"(pomysłem). W zakresie
formy poeci - mariniści używali duzej
ilości rozmaitych chwytów poetyckich:
3423
anafor, antytez, paradoksów, inwersji,
gdyż chcieli zaprezentować się jako
mistrzowie sztuki poetyckiej. W zakresie
treści często podejmowali "dworskie
tematy". Maniera twórczości Marina
znalazła wielu naśladowców, w Polsce np.
J.A. Mosztyna.] – (lat.) marianizmus;
Mária-tisztelet
Marianka – Mariannka
Marianna [żeński odpowiednik imienia Marian.
Potoczne jest ono często błędnie
rozumiane jako wynik złożenia dwóch
innych imion: Marii i Anny, analogicznie
do angilskiego imienia Maryann. Imię
Marianna jest w Polsce znane od
średniowiecza i aż do XIX wieku było
jednym z najczęściej nadawanych imion –
zamiast imienia Maria, które było
uznawane za święte i zarezerwowane dla
matki Jezusa Chrystusa.] – Mariann,
Marianna; a Marian női változata [Marianne
a francia köztársaság allegorikus alakja.
Eredete
egy
okszitán
dalocskához
kapcsolódik: „La garisou de Marianno”,
ami nagyon népszerű volt 1792 őszén.
Egyfajta népi jelkép. Szokás a polgármesteri
hivatalokat Marianne-szoborral díszíteni,
illetve Marianne-t népszerű színésznőkről
megmintázni]
Marianna
Orańska,
[właśc.
Wilhelmina
Fryderyka Ludwika Szarlotta z dynastii
Oranje-Nassau (ur. 9 maja 1810 r. w
Berlinie, zm. 29 maja 1883 r. w zamku
Reinhartshausen w Nadrenii) – królewna
niderlandzka, córka króla Niderkandów
Wilhelmina I i jego pierwszej żony –
Fryderyki Luizy Pruskiej (Wilhelminy
von Hohenzollern).] – Orániai Marianna
-
Wersja 01 01 2017.
Mariańskie Lażnie (czes. Mariánské Lázně,
niem. Marienbad) [miasto w Czechach, w
kraju karlowarskim] – Marianské Lázné,
Marienbad [a nyugat-csehországi híres
fürdőháromszög egyik csúcsa, Karlovy Vary
és Frantiskovy Lázné mellett]
mariasz [fr. mariage 'małżeństwo; wesele; jw.'
od marier 'poślubić; skojarzyć' z łac.
maritare 'żenić; wydać za mąż' od maritus
'małżonek'. — 1. król i dama tego samego
koloru; 2. dawna gra w karty; mariaż w
kartach (król i dama tegoż koloru w
ręku). 3. ] – (fr.) mariage, máriás (házasság)
[grać w mariasza: máriásozni, máriást
játszani]
Mariawityzm [1. doktryna teologiczna i grupa
wyznań
starokatolickich
oparta
o
objawienie Miłosierdzia Bożego, którego
dostąpiła polska zakonnica Feliksa
Kozłowska, która po objawieniach w 1893
roku podjęła misję uzdrowienia polskiego
duchowieństwa. Nazwa Mariawityzm
pochodzi od łacińskich słów Mariae vitam
(imitantes) co w języku polskim oznacza
Maryi życie (naśladujący). Nazwa ta
wyraża naśladowanie życia Matki Bożej,
jej pokory, miłościczystości i modlitwy
oraz szerzenie kultu maryjnego. 2. Nazwa
Mariawityzm pochodzi od łacińskich słów
Mariae vitam (imitantes), co w języku
polskim oznacza Maryi życie (naśladujący).
Nazwa ta wyraża naśladowanie życia
Matki Bożej, jej pokory, miłości, czystości
i modlitwy oraz szerzenie kultu
maryjnego. ― Pochodzenie nazwy jest
według Marii Franciszki nadprzyrodzone.
Pochodzi ona z pierwszego objawienia w
Dziele Wielkiego Miłosierdzia: Chcę, aby
powstała Wspólnota Kapłanów o nazwie
Mariawitów. ― W początkach XX wieku
przeciwnicy mariawityzmu nazywali go
obraźliwie
sektą
pseudokatolicką,
mankietnictwem bądź kozłowityzmem. –
grupa wyznań chrześcijańskich powstała
w Polsce na przełomie XIX i XX wieku,
oparta na objawieniu Miłosierdzia
Bożego, którego miała dostąpić polska
zakonnica Feliksa Kozłowska, która po
objawieniach w 1893 roku podjęła misję
uzdrowienia polskiego duchowieństwa.
Wspólnota
mariawicka
działała
początkowo
w
ramach
Kościoła
rzymskokatolickiego zachowując jego
zwyczaje i praktyki pobożnościowe,
jednak w 1906, po ekskomunice nałożonej
przez papieża Piusa X na założycielkę i
księdza J. Kowalskiego, została z niego
wyłączona.
―
Mariawityzm
jest
wyznaniem
oryginalnie
polskim,
wywodzącym się organizacyjnie z ruchu
honorackiego. Współcześnie około 30
tysięcy chrześcijan w Polsce przyznaje się
do wyznania mariawickiego.] – (egyh.)
mariavitizmus (a lengyel Mária kultusz egyik
irányzata) [MÁRIAVITÁK: Lengyel szekta
a római katolikus egyházon belül (1905 óta).
Tagjai Mária életének követésére kötelezik el
magukat.]
3424
[Mariavitizmus katedrálisa (Płock, 1911-1914)
W krajobrazie Płocka wyróżnia się neogotycka sylwetka
zbudowanego na początku XX wieku klasztoru
Starokatolickiego Kościoła Mariawitów - centrum
polskiego mariawityzmu.
Klasztor mariawitów, mur., 1911-1913
Płock, ul. Kazimierza Wielkiego 27-29
mariolatria, kult Maryji – mariolatria; Mária
imádása, Mária kultusza
mariologia, czyli nauka o Marii [rozwijała się w
Kościele chrześcijańskim dosyć wcześnie.
Wynikała ona z dogmatu o dwóch
naturach Chrystusa - Boskiej i ludzkiej.
Przeciwstawiając
się
tendencjom
jednostronnie
podkreślającym
tylko
Boską naturę Chrystusa, przypomniano,
że Jezus jest Synem Marii, w ten sposób
-
Wersja 01 01 2017.
usiłowano
zaakcentować
Jego
człowieczeństwo. Tak postać Marii
zarysowała się jakby w cieniu nauki o
Chrystusie. Budziła ona szacunek i cześć
jako matka Jezusowa, stawiano ją jako
przykład wierzącej niewiasty (Łuk. 1,38).
Takie
znaczenie Marii
w nauce
chrześcijańskiej uznaje również Kościół
Ewangelicki.] – (gör.–lat.) mariológia (a
Máriáról, Jézus anyjáról szóló római
katolikus tan); a teológiának Szűz Máriával
foglalkozó ága¸ teológiai traktátus Mária
üdvtörténeti helyzetéről és szerepéről, a
dogmatika
Mária-dogmákat
tartalmazó
része.
mariaż (małżeństwo) [żart., iron. poślubienie
kogo; małżeństwo; mariasz (w kartach)] –
(fr.) mariage, (kártya) máriás, dáma és király
ugyanabból a színből egy kézben
marihuana (trl. gāndźā, slang gras, maryśka,
maria, staff, trawa, gandzia, THC, Mary
Jane, baka, zielsko, zioło) [1. narkotyk z
konopi indyjskich palony w papierosach;
2.
wysuszone
kwiatostany
(niejednokrotnie z niewielką domieszką
liści) żeńskich roślin konopi (Cannabis
indica)
zawierające
substancje
psychoaktywne z grupy kannabinoli.] –
marihuána [mariiuana] [1. A közkedvelt
drogok között kiemelkedő jelentőségűnek
látszik a marihuána (marijuana), az indiai
kender
leveléből,
levélcsúcsaiból
és
virágzatából
kiszárítás
után
készült
dohányszerű keverék. 2. A vadkender
(cannabis) szárított levele. Ismert még hasis
vagy "fû" néven is. A hasis tulajdonképpen
egy kivonat a növényből, és általában
erősebb, mint a marihuána. Bevétele az
érzékleti élményeket felerősíti, és eufóriás
állapotot hoz létre.]
marihuanowy, -a, -e – marihuánamarihuanista [osoba uzależniona od marihuany
(narkotyku
z
konopi
indyjskich)],
marihuanistka – marihuánát fogyasztó
Marika [to imię żeńskie pochodzące od imienia
Maria. Jest węgierską formą tego imienia.
Znaczenie tego imienia to z języka
hebrajskiego
"być
pięknym,
wspaniałym".] – Marica
marimba [afrykański instrument perkusyjny,
rodzaj ksylofonu] – marimba (xilofonszerű,
ütőkkel
megszólaltatható
egzotikus
hangszer)
marina [1. obraz o tematyce morskiej;
2. przystań dla jachtów] – tengert, tengeri
jeleneteket, csatákat ábrázoló festmény;
jachkikötő
Mariner [seria amer. bezzałogowych sond
kosmicznych wysłanych w okolice Wenus,
Marsa i Merkurego] – (ang.) Mariner; a
Mars irányába kilőtt amerikai bolgyóközi
űrállomás
3425
-
Wersja 01 01 2017.
marionetka [fr. marionette 'marionetka; manekin;
cewka' od Marion zdrobn. od Marie 'Maria';
1. lalka w teatrze lalkowym poruszana za
pomocą nitek lub drutów przyczepionych
do jej kończyn i głowy; 2. człowiek
pozostający całkowicie pod czyimś
wpływem lub na czyichś usługach 1. lalka
w teatrzyku kukiełkowym, poruszana od
góry za pomocą nitek a. drucików
zawieszonych na tzw. krzyżaku; przen.
człowiek
bez
znaczenia,
będący
bezwolnym, posłusznym narzędziem w
czyichś rękach; 3. jest lalką teatralną
poruszaną od góry za pomocą nitek lub
drucików zawieszonych na tzw. Krzyżaku;
4. Często wykorzystuje się ją do
przedstawień, a także w teatrach] – (fr.)
marionett; báb (színház), zsinóron rángatott
bábu; a bábjáték alakja; (átv.) akaratnélküli
báb, idegen akarat vak, engedelmes eszköze
Mariner Diagram; Date: 01.01.1965
A diagram of the Mariner series of spacecraft and launch
vehicle. Mariner spacecraft explored Mercury, Venus and Mars
Mariola [imię żeńskie, pochodna od imienia
Maria.
Pochodzi
od
francuskiego
Mariolle, oznaczającego małą figurkę
Matki Boskiej.] – Mariella [A Mária olasz
kicsinyítõképzõs formája.]
marinizm, marynizm [1. kierunek i styl w poezji
barokowej,
charakteryzujący
się
wirtuozerią
formy
i
kwiecistym
słownictwem; 2. kierunek w poezji
barokowej, którego głównym założeniem
było szokowanie odbiorcy przy pomocy
zaskakującego pomysłu (konceptu, stąd
nazwa „konceptyzm”). Poeci tego nurtu
posługiwali się różnorodnymi chwytami
stylistycznymi, by osiągnąć pożądany
efekt (aliteracje, anafory, paradoksy,
inwersje, parentezy, hiperbole itp.).
Wiersze marinistów podejmują zazwyczaj
tematykę towarzyską i miłosną.] –
marinizmus; (irodalom) dagályos képekben,
mitológiai allegóriákban tobzódó költői
stílus (G. Marini reneszánszkori olasz költő
nevéből)
marinistyczny, marynistyczny, -a, -e – marinistamarinista – a marinizmus híve, követője
marionetkowy, -a, -e [dotyczący (odnoszący się
do) marionetki; przen. niesamodzielny,
słuchający cudzych poleceń; mechaniczny]
– (fr.) marionett-; bábmarionetkowa klika – dróton rángatott klikk
Mariusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od nazwy rzymskiego rodu
Mariuszów lub imienia boga wojny
Marsa.] – Máriusz [latin eredetű férfinév, a
Marius nemzetségnévből ered. Rokon név:
Márió. A Máriuszok január 19-én ünneplik
névnapjukat]
Mariuszek – a Máriusz beceneve
Marianie – (dawno) Marjanie potoczna nazwa
Zgromadzenia
Księży
Marianów
Niepokalanego Poczęcia Najświętszej
Maryi Panny (łac. Congregatio Clericorum
Marianorum ab Immaculata Conceptionis
Beatissimae Virginis Mariae, (skr. MIC). [1.
Pierwsze powstałe na ziemiach polskich w
XVII w., męskie, katolickie Zgromadzenie
zakonne – założone w 1673 przez bł. o.
Stanisława
od
Jezusa
i
Maryi
Papczyńskiego. W 1909 roku Litwin bł.
3426
abp Jerzy Matulaitis-Matulewicz dokonał
jego odnowy i reformy. 2. Jedynym
zakonem męskim, powstałym w Polsce w
drugiej połowie XVII w. jest zakon
Marjanów, którego założycielem był ks.
Stanisław a Jesu-Maria Papczyński, ur. 18
maja 1631 r., zm. 17 września 1701 r. On
to dręczony widokiem nędzy moralnej
ludu prostego, dowiedziawszy się, że
zgromadzenie pijarów dla pracy w
oświecaniu i umoralnianiu ludu biednego
założone, sprowadzono do Polski, wstąpił
doń w Podolińcu 1662 r. — Stanisław
Papczyński, Stanisław od Jezusa i Maryi
Papczyński (ur. 18 maja 1631 w
Podegrodziu, zm. 17 września 1701 w
Górze Kalwarii) – błogosławiony Kościoła
katolickiego, kapłan, zakonnik, pijar,
założyciel
Zgromadzenia
Księży
Marianów. Syn Tomasza Papki - kowala i
Zofii z Tacikowskich. Na chrzcie otrzymał
imię Jan, które potem zmienił na
Stanisław. Miał brata i 6 sióstr, przyszedł
na świat jako ostatni z rodzeństwa.] –
(hist.) lengyel alapítású férfi szerzetesrend
[Zgromadzenia
Księży
Marianów
Niepokalanego Poczęcia Najświętszej
Maryi Panny (łac. Congregatio Clericorum
Marianorum ab Immaculata Conceptionis
Beatissimae Virginis Mariae, (skr. MIC).]
Marjawitki [zgromadzenie sióstr Mariae vitae, t.
j. życia Maryi, założone przez ks. Józefa
Stefana Turczynowicza, proboszcza w
Dzięciole a następnie przy kościele św.
Stefana w Wilnie, urodzonego przy końcu
XVII w., który obrał sobie za zadanie
swego życia nawracanie Żydów i około
500 nawróceń takich dokonał.] – (dawno)
Mariae vitae nővérek gyülekezete
marka [I. 1. znak firmowy umieszczany na
wyrobach; 2. jakość lub gatunek wyrobów
danej firmy; 3. dobra opinia; 4. daw.
znaczek pocztowy; 5. daw. numerek lub
żeton; - II. 1. jednostka monetarna w
Niemczech i w Finlandii, obecnie
zastąpiona
przez
euro;
2. w
średniowieczu:
jednostka
wagowopieniężna,
używana
w
krajach
germańskich; - III. w średniowieczu:
germańska wspólnota sąsiedzka] – (ném.)
márka, (pieniądz) (dawno) márka, német
pénznem; (znak) bélyeg, márka; védjegy,
jegy, gyári védjegy, minőségi jelzés,
márkajelzés; zseton, játékpénz
marka fabryczna – gyári jelzés, gyári védjegy
marka firmowa – cégjegy, cégjelzés
marka handlowa – kereskedelmi jelzés
-
Wersja 01 01 2017.
marka ochronna – védjegy, védőjegy; árujel;
cégjelzés
marka pocztowa – postabélyeg
marka samochodowa – autómárka
marka stemplowa – pecsétbélyeg
marka towarowa – áruvédjegy, árujelzés
markazyt [mineral, odmiana siarczku zelaza;
markasyt] – (arab-gör.) markazit; (ásv.)
vasszulfid összetételű vasérc; (divat) ebből
készült ékszer, dísztárgy
marker [1. gruby flamaster; 2. przedmiot
służący do oznaczenia jakiegoś miejsca;
3. laboratoryjny
wskaźnik
bardzo
wczesnego,
bezobjawowego
stadium
choroby; 4. radiolatarnia umieszczana w
określonych
punktach
na
trasach
lotniczych lub w pobliżu lotnisk,
umożliwiająca załodze stwierdzenie, nad
jakim punktem znajduje się samolot] –
marker; jelölő; szövegkiemelő; (biol)
Bármely gén vagy a DNS bármely szerkezeti
eleme (akár egyetlen nukleotid), amelynek
helyét és biológiai szerepét ismerjük, ki
tudjuk mutatni, és ezért előfordulása
követhető a következő generációkban.
marketing [1. działania mające na celu poznanie
potrzeb konsumentów, ustalenie wielkości
produkcji oraz metod dystrybucji,
sprzedaży i reklamy towarów; 2. handel
aktywny, wychodzący naprzeciw potrzeb
klienta, próbujący odgadnąć skryte
potrzeby klienta, usiłujący te potrzeby
uświadamiać oraz pobudzać a nawet
kreować, i zaspokajać je.] – (ang.)
marketing [1. Szűkebb értelemben a
marketing egy olyan vállalati tevékenység,
ami a vevők, vagy felhasználók igényeinek
kielégítése érdekében elemzi a piacot,
meghatározza az eladni kívánt termékeket és
szolgáltatásokat, megismerteti azokat a
fogyasztókkal,
kialakítja
az
árakat,
megszervezi az értékesítést és befolyásolja a
vásárlókat. Bizonyos értelemben a fogyasztói
igényt is befolyásolja, új termékek
bevezetésével, azaz innovációval. 2. Tágabb
értelemben a marketing a vállalat egészére
kiterjedő filozófia, szemléletmód, amelynek
megvalósítása a vállalati felső vezetés
feladata, oly módon, hogy a vállalati
résztevékenységek
integrációjában
a
marketing
szempontok
domináljanak.
Problémát okoz, hogy a marketing
ráfordításokat
nehéz
beruházásként
megjeleníteni, hiszen megtérülése nehezen vagy egyáltalán nem - mérhető. 3.
Kiterjesztett értelemben a marketing
bármilyen gondolat, eszme, vagy személy
eladását, megismerését, népszerűsítését
szolgálja. A marketing kiterjed tehát olyan
nem nyereségorientált területekre is, mint
például az oktatás, a kultúra, a vallás, vagy a
politika.]
marketing eksportowy – exportmarketing
marketing towarów masowych – tömegáruk
marketingje
marketing tradycyjny – hagyományos marketing
Marketing wielopoziomowy, inaczej zwany MLM
3427
(ang. multi-level marketing) [również
marketing sieciowy. Termin określający
strategię
marketingową
i
sposób
funkcjonowania
firmy
oraz
jej
współpracowników
–
niezależnych
dystrybutorów.
Marketing
wielopoziomowy to gałąź sprzedaży
bezpośredniej, czyli polega na oferowaniu
towarów
i
usług
bezpośrednio
konsumentom, na zasadach kontaktów
indywidualnych, zazwyczaj w domu
klienta, miejscu pracy lub w innych
miejscach, poza stałymi punktami
sprzedaży detalicznej. Jest to forma
sprzedaży detalicznej poza tradycyjną
siecią sklepową. Sprzedaż bezpośrednia
wymaga osobistej prezentacji produktu i
udzielenia stosownych wyjaśnień.] – (ang.)
multi-level marketing (MLM) v. network
marketing [egy értékesítési vállalkozásforma. A vásárlás-ösztönző marketingformák
egy világszerte elterjedt változata. Néhol
többszintű értékesítésnek vagy hálózati
kereskedelemnek fordítják.]
marketing współczesny – korszerű marketing
marketingowy, -a, -e – (ang.) marketingmarkier [fr. marqueur 'markier (przy bilardzie itp.)'
od marquer; 1. zob. marker w zn. 4.;
2. pracownik stoczni, który znakuje
materiał przeznaczony do obróbki lub
montażu na pochylni; 3. zob. znacznik w
zn. 3.; 4. daw. osoba prowadząca rachunki
grających np. w szachy lub bilard w
lokalu
publicznym;
5.
'znakować,
cechować; naznaczać' ze st.skand. merki
'znak'; przest. przy grze w bilard, szachy
itp. w lokalu publ. - obsługujący graczy i
prowadzący ich rachunki w grze;
znacznik, narzędzie roln. do robienia
bruzd przy sadzeniu roślin okopowych.] –
(fr.) markőr; egyes játékokban a pontokat
feljegyző
személy;
felügyelő,
jelző,
számláló; felíró pincér
markieranctwo – színlelés, szimulálás
markierant [1. daw. ktoś, kto udaje, że pracuje;
2. próżniak, bumelant udający, że coś
robi,
stwarzający
pozory
pracy,
markujący robotę, markierujący] –
-
Wersja 01 01 2017.
szimuláns,
színlelő,
tettető,
mímelő,
markírozó ember
markierować [potocznie: stwarzać pozory pracy,
udawać że sie coś robi; próżnować,
bumelować] – (fr.-ném.) markírozni;
kiemelni, hangsúlyozni; színlelni, tettetni,
mímelni
markietan [wędrowny handlarz towarzyszący
dawniej wojsku] – (ném.) markotányos;
elárusító katonai táborban
markietanka (z wł. marcatante, handlarz) [1.
kobieta towarzysząca dawniej wojsku,
handlarka lub czasem prostytutka; 2.
kobieta
ciągnąca
przy
oddziałach
wojskowych z przenośnym sklepikiem,
handlarka,
kramarka
obozowa.
Sprzedawała żołnierzom żywność i
artykuły codziennego użytku, w czasie
wojny
odkupywała
przedmioty
pochodzące z kradzieży, łupy wojenne.] –
markotányosnő
markietański, -a, -ie [odnoszący się do
markietana] – markotányosmarkiz [1. tytuł arystokratyczny we Francji,
Włoszech, Hiszpanii, pośredni między
hrabią a księciem; też: osoba mająca ten
tytuł; 2. tytuł arystokratyczny stosowany
w Europie, Chinach i Japonii] – (fr.)
marquis, markiz, márki; őrgróf [NyugatEurópában, illetve a volt gyarmatokon
használt, örökletes nemesi cím. A címet
használják egyes kínai és japán nemesi
címek lefordítására is. Női megfelelője, a
márki rangot viselő nő a márkinő vagy
őrgrófnő, míg a márki feleségének
megnevezése a márkiné vagy őrgrófné. A
nemesi címek rangsorában a hercegi cím
alatt, de a grófi cím felett helyezkedik el.]
markiza [1. żona markiza; 2. okrągłe ciastko
składające się z dwóch herbatników
przełożonych masą; 3. składany daszek
nad oknami domów lub wystawami
sklepów osłaniający je przed słońcem;
4. duży parasol rozpinany nad stolikami w
ogródku kawiarnianym, na werandzie lub
na plaży; 5. tkanina podobna do rypsu] –
(fr.) marquise, 1. márkiné v. nő; őrgrófnő; az
őrgróf felesége v. leánya; 2. napellenző,
napernyő (bolt fölött)
markiza
3428
markizowy, -a, -e – napellenzőmarkizeta [1. lekka, półprzezroczysta tkanina
bawełniana; 2. tkanina bawełniana, lekka
i przezroczysta. Tkana mocno skręconej z
dwóch nitek przędzy wysokogatunkowej.
W dotyku jest nieco szorstka. Może być
jednokolorowa lub też drukowana we
wzory. Używana na bluzki, suknie i w
produkcji firan.] – marquisette (áttetsző
cérnaszövet)
markizeta, siatka firankowa [zwiewny, cienki
(prawie przeźroczysty), lekki bawełniany
materiał z mocno skręconej przędzy,
najczęściej o gazejskim splocie. Stosowana
na damskie letnie sukienki i zasłony.] Markizett [Laza beállítású, vékony, csaknem
átlátszó pamut típusú szövet, erősen sodrott
fonalakból, gyakran forgófonalas kötésben
készül. Nyári ruhákat és függönyöket
készítenek belőle.]
markotnie, markotno – szomorúan, szomorkodva
markotnieć [tracić humor, smutnieć] –
szomorkodni, elégedetlenkedni
markotno mi – szomorú vagyok
markotność – szomorkodás
markotny, -a, -e [smutny, przygnębiony] –
szomorú,
szomorkodó,
rosszkedvű,
nyugtalan, elégedetlen, bús, komor
markować [I 1. pozorować jakąś czynność lub
jakiś stan; 2. naśladować coś, zwykle w
sposób niezbyt wierny; 3. w brydżu:
sygnalizować
partnerowi
wartość
własnych kart za pomocą przewidzianych
konwencją wyjść lub zrzutek II pot. nie
spać w nocy, lecz np. pracować, czytać,
bawić się] – érzékeltetni, jelképezni,
bélyeggel ellátni; éjszakázni
markowy, -a, -e – márkás
markowy produkt – márkás termék
Marks a. Karl Heinrich Marx (ur. 5 maja 1818 r.
W Trewirze, w Prusach, zm. 14 marca 1883
r. w Londynie) [filozof, ekonomista i
działacz rewolucyjny. Twórca marksizmu,
współzałożyciel
Pierwszej
Międzynarodówki.] – Karl Marx (18181883), társadalomfilozófus, a tudományos
szocializmus
megalapítója
(1848-ban
-
Wersja 01 01 2017.
Engelsszel együtt megírta a Kommunista
kiáltványt)
Karl Heinrich Marx
marksista, marksistka [zwolennik, znawca
marksizmu] – marxista; a marxizmus híve
(ffi/nő)
marksistowsko – Marxi módon
marksistowski, -a, -ie – marxi, marxista; a
marxizmuson alapuló, rá jellemző
marksistowska metoda dialektyczna – a marxista
dielektikus módszer
marksistowsko-leninowski, -a, -ie – marxistaleninista; marxi-lenini
marksizm
[1.
koncepcja
filozoficzna,
ekonomiczna
i
społeczno-polityczna
stworzona przez K. Marksa i F. Engelsa,
zakładająca,
że
motorem
zmian
historycznych jest walka klas, prowadząca
do
utworzenia
społeczeństwa
komunistycznego; 2. od nazwiska Karola
Marksa; system poglądów filoz., polit. i
ekon., opracowany przez Marksa] –
marxizmus (1. a természet és társadalom
fejlődéstörvényeinek, az elnyomott és
kizsákmányolt tömegek forradalmának a
tudománya, amelyet a dialektikus és
történelmi materializmus alapján Karl Marx
és F. Engels dolgoztak ki.)
marksizm-leninizm [1. teoria marksistowska
rozwinięta przez Lenina, będąca podstawą
funkcjonowania
partii
i
państwa
komunistycznego; 2. od nazwiska Karola
Marksa; system poglądów filoz., polit. i
ekon., opracowany przez Marksa i
Engelsa, rozwinięty przez Lenina] –
marxizmus-leninizmus
Marlena [jest imieniem żeńskim, formowanym
na dwa sposoby: poprzez połączenie imion
Maria i Magdalena; tak ukształtowała
swój pseudonim artystyczny aktorka
Marlena
Dietrich,
właśc.
Maria
Magdalena Dietrich von Losch; poprzez
połączenie nazwisk Marksa i Lenina; w
3429
ten sposób kształtowano to imię zwł. w
ZSRR] – Marléne
Marlenka – Marléne beceneve
marmit [głębokie zagłębienie o gładkich
ścianach, wyżłobione w skale wskutek
erozji wód podlodowcowych] – sima fal
mély eróziós mélyedése
marmolada [stężona masa z przetartych owoców
gotowanych z cukrem] – (spanyol-fr.)
marmelád; gyümölcsíz, lekvár
marmolada z jabłek – almaíz, almalekvár
marmoladka – gyümölcs-cukorka
marmoladowy, -a, -e – lekvár-, íz-, marmeládMarmozeta biała (uistiti srebrzysta) (Callithrix
argentata) [małpa szerokonosa z rodziny
płaksowatych] – ezüst selyemmajom (Mico
argentatus) [az emlősök (Mammalia)
osztályába a főemlősök (Primates) rendjébe
és
a
csuklyásmajomfélék
(Cebidae)
családjába
tartozó
faj.
A
régebbi
rendszerbesorolások még önálló családként
sorolták be Callitrichidae néven. Korábban
ezt a fajt is a Callithrix nembe sorolták.]
Marmozeta
zwyczajna,
uistiti
białoucha
(Callithrix jacchus) [małpa szerokonosa z
rodziny płaksowatych] – fehérpamacsos
selyemmajom v. közönséges selyemmajom
(Callithrix jacchus) [a csuklyásmajomfélék
(Cebidae) családjába és azon belül a
karmosmajomformák
(Callitrichinae)
alcsaládjába tartozó faj. Családjából ez a
leginkább ismert faj és egyben nemének a
típusfaja is.]
marmur (z gr. μάρμαρος marmaros) [1. twarda
skała używana jako materiał budowlany i
-
Wersja 01 01 2017.
rzeźbiarski,
błyszcząca
po
wypolerowaniu; 2. podobny do tej skały
krystaliczny wapień poprzecinany żyłkami
kalcytu; 3. przedmiot wykonany z tych
materiałów; 4. skała mewtamorficzna
powstała z przeobrażenia wapieni,
rzadziej dolomitów. Składa się głównie z
krystalicznego kalcytu lub dolomitu –
mamur
dolomitowy.]
–
márvány,
márványkő
marmur kararyjski, karraryjski [idealnie biały
marmur wydobywany we Włoszech w
okolicach Carary] – karrarai márvány
marmurek [1. zdr. od marmur; 2. deseń
przypominający żyłkowany marmur; też:
rzecz o takim deseniu; 3. kamień do
ostrzenia
narzędzi]
–
köszörűkő,
márványpapír-, feketeróka-prém
marmurkować [1. wykładać coś marmurem lub
jego imitacją; 2. malować lub wytłaczać
deseń naśladujący żyłkowany marmur] –
(fr.-ném.) marmorizálni; máványszínűre
festeni, márványozni; márványszerűvé tenni,
márványszerű erezettel ellátni
marmurkowanie
–
máványszínűre
festés,
márványozás
marmurkowanie [wzór na materiale, który
najczęściej
jest
tworzony
przez
fantazyjną, przędzę typu flamy , ale może
być także tworzony przez drukowanie lub
techniką wzorowania żakardowego .
Charakterystyczne drobne i delikatne
cętki, barwione ton w ton tworzą wzór
przypominający
marmur.
Wzór
stosowany jest na lekkich tkaninach i
dzianinach na letnią odzież damską.] marmoré [Szövetek vagy kötött kelmék
mintázási módszere, amellyel nem kifejezett
motívumokat, hanem ton-in-ton hatású
finom, márványszerű erezetet lehet elérni.
Előállítható díszítőfonalakkal (csomós vagy
nyomott
fonalakkal)
vagy
jacquardmintázással. Könnyű nyári nőiruha-anyagok
mintázására használják.]
marmurkowaty, -a, -e; marmurkowy, -a, -e –
márványszerű, márványmarmurkowy, -a, -e – feketerókamarmurowa twarz – márványarc
marmurowy, -a, -e – márványmarnie – gyatrán, hitványul, nyomorultan; kutyául;
pocsékul; vacakul
marnie zginąć – nyomorultan, nyomorultul
elpusztulni
marnieć [1. ulegać niszczeniu, tracić wartość;
2. stawać się słabym, podupadać na
zdrowiu]
– tönkremenni,
elromlani,
elkallódni; satnyulni, zülleni, senyvedni,
pusztulni, semmivé válni; elsorvadni;
lankadni; lanyhulni
marnieć od czego, marnieć z czego – elsatnyulni
vmitől
marniutki, -a, -ie – gyatrácska
marność – gyarlóság, hiábavalóság, bolondság,
mulandóság
marność nad marnościami – hiúságok-hiúsága
[„Wszystko to marność nad marnościami” wg.
Koheleta.]
Daniel Naborowski: MARNOŚĆ
3430
Świat hołduje marności
I wszytkie ziemskie włości;
To na wieki nie minie,
Że marna marność słynie.
Miłujmy i żartujmy,
Żartujmy i miłujmy,
Lecz pobożnie, uczciwie,
A co czyste, właściwie.
Nad wszytko bać się Boga Tak fraszką śmierć i trwoga
marnotrawca [osoba, która wykorzystuje rzeczy
(częściowo lub wcale), nieoszczędnie nimi
gospodaruje,
jest
rozrzutna],
marnotrawczyni – pazarló, tékozló (ffi/nő)
marnotrawić [marnować, trwonić pieniądze lub
inne dobra] – tékozolni, pazarolni;
eltékozolni; elherdálni
marnotrawić czas – időt pazarolni
marnotrawić majątek – vagyont tékozolni
marnotrawienie – tékozlás, pazarlás
marnotrawienie czasu i pieniędzy – idő és pénz
pocsékolása
marnotrawienie energii – energia pazarlás
marnotrawnie – tékozlón, pazarlón
marnotrawnik [daw. marnotrawca] – dawn.
tékozló
marnotrawność – tékozlás, pazarlás [to czysta
marnotrawność: ez tiszta pazarlás v.
pocsékolás]
marnotrawny, -a, -e [trwoniący pieniądze,
nieoszczędny, rozrzutny] – pazarló,
tékozló, mihaszna
marnotrawne gospodarowanie – tékozló kezelés,
gazdálkodás v. ügyvezetés; tékozlás
-
Wersja 01 01 2017.
Marnotrawny Syn * Odstępca – tékozló fiú
marnotrawstwo – pazarlás, tékozlás; pocsékolás
marnotrawstwo czasu – időpazarlás, időfecsérlés;
időpocsékolás
marnotrawstwo mózgów – az agyak fecsérelése
marnotrawstwo wody – vízpazarlás
marnować (marnuje) [1. zużywać coś bez
potrzeby, bez pożytku lub niewłaściwie;
2. nie wykorzystywać czegoś należycie;
3. doprowadzać
do
zniszczenia
nieodpowiednim gospodarowaniem] –
pazarolni, elpazarolni; tékozolni, eltékozolni;
(pénzt) költeni; fecsérelni, elfecsérelni,
pocsékolni,
elherdálni;
elvesztegetni;
tönkretenni
marnować co na co – fecsérelni, tékozolni vmit
vmire
marnować czas – elfecsérelni az időt, időt
pazarolni; lustákodni, lopni a napot;
tétlenkedni
marnować konia – agyonhajszolja a lovat
marnować pieniądze – szórni, pocsékolni a pénzt;
herdálni, pazarolni v. elherdálni, elpazarolni
a pénzt
marnować swoje zdolności – véka alá rejti
tehetségét
marnować swoje życie – tönkreteszi saját életét
marnować swój talent – pazarolja a tehetségét
marnować zdrowie – fecsérelni, tönkretenni,
pocsékolni az egészséget
marnować się [1. być marnowanym, ulegać
zniszczeniu; 2. nie wykorzystywać w pełni
swoich
możliwości]
–
elromlani,
tönkremenni; elkallódni
marnowanie – pocsékolás; pazarlás, tékozlás
Marcin Świetlicki - Marnowanie
- love in vain (Robert Johnson)
Rozpierdoliłaś mi wakacje.
Na stacji stoję sam.
Na stacji stoję sam.
Być może miałaś jakieś racje.
Lecz cała miłość na marne.
Na marne.
Kiedy pociąg wjeżdża na stację,
pracownik kolejnictwa mi w oczy patrzy.
Ma wyraz oczu taki jak ty.
Lecz ty rozpierdoliłaś mi wakacje.
Cała miłość na marne.
Na marne.
Pompeo Batoni (1708-1797) - A tékozló fiú hazatérése;
Kunsthistorisches Museum, Bécs
Jest tylko jedno światło dla mnie.
Światło jest czerwone.
Odjeżdżam w swoją stronę.
I zanim znów się łudzić zacznę,
wiem: cała miłość na marne.
Miłość na marne.
3431
marnowanie czasu – időpocsékolás; időpazarlás
marnowanie się – kárba veszés
marnujący, -a, -e – pazarló
marny, -a, -e [1. mający niską wartość lub złą
jakość; 2. nieudolny, nieporadny; 3. daw.
próżny, bezskuteczny] – ócska, pocsék,
silány, vacak, hitvány, értéktelen, rossz;
rozoga; hiábavaló, haszontalan, gyatra,
gyarló; komisz; hiú; lanyha
marna egzystencja – silány életkörülmények
marna płaca – hitvány fizetés
marna to dla niego/niej pociecha – ez sovány
vigasz
marnej jakości – gyenge minőségű
marny człowiek – semmirekellő, hitvány ember
marny koniec – szánalmas, gyászos vég
marny los – mostoha sors
marny obiad – gyenge ebéd
marny pisarz – rossz író
Marokańczyk [obywatel Maroka]; Marokanka –
marokkó ffi/nő
marokański, -a, -ie [odnoszący się do Maroka] –
marokkói
Maroko, Królestwo Maroka, Al-Mamlakah alMaghribiyyah
(arab.
‫الملربية‬
‫)المملمة‬
[państwo położone w północno-zachodniej
Afryce nad Oceanem Atlantyckim i
Morzem Śródziemnym. Graniczy z
Algierią
(na
wschodzie),
Saharą
Zachodnią (na południu) i hiszpańskimi
enklawami w Afryce: Ceutą i Mellilą (na
północy). Należy do państw Maghrebu.] –
Marokkó
(hivatalos nevén Marokkói
Királyság) [egy arab állam ÉszaknyugatAfrikában. Az Atlanti-óceán partján fekszik,
és a Gibraltári-szorostól kezdődően, a
Földközi-tengerrel is határos. Szárazföldi
szomszédjai, keleten Algéria, délen NyugatSzahara. Az ország neve Marrákes város
nevéből ered.]
marokin [skóra koźla specjalnie wyprawiona i
tłoczona] – (fr.) marokén; szattyánbőr;
selyem v. műselyem ruhaanyag
Maronici [chrześcijańska ludność z Bliskiego
Wschodu zamieszkująca pierwotnie na
terenie Syrii i Libanu. Maronici są w
przeważającej
mierze
wschodnimi
katolikami,
członkami
Kościoła
maronickiego. Do lat 70. XX wieku
maronici mieszkali głównie na terenie
Libanu i stanowili około 30 % ludności
tego kraju. Zamieszkiwali północne i
centralne regiony w paśmie górskim
-
Wersja 01 01 2017.
Libanu i we wschodniej części Bejrutu.
Od 1926 r. maronicka nacja odgrywa
ważną rolę w życiu politycznym Republiki
Libanu. Na mocy niepisanej umowy
pomiędzy libańskimi grupami religijnymi
z tej społeczności wybierany jest
prezydent państwa. Istnieje również
liczna diaspora maronicka poza Libanem.
Duże skupiska maronitów znajdują się na
Cyprze, w Izraelu, w Meksyku, w Stanach
Zjednoczonych Ameryki.] - maronici –
maroniták [1. a Földközi-tenger keleti
medencéjének államaiban élő szír rítusú
katolikusok (első pátriárkájuk, Maron
nevéről); 2. Szír keresztyének, akik az
ortodox egyházból kiváltak, és később a
római katolikus egyházhoz csatlakoztak.]
Mars [1. mitologiczny rzymski bóg wojny; 2.
czwarta według oddalenia od Słońca
planeta Układu Słonecznego] – Mars 1.
(mitológia) Mars Itália és Róma egyik
legrégebbi istene. A római mitológiában
Mars (görögöknél Arész) hadisten, akinek a
városfalakon kívül, a Mars-mezőn emeltek
templomot, mivel fegyveres hadak nem
vonulhattak be a város területére. Neki
szentelték a március hónapot, azaz a régi
kalendárium első hónapját, amikor a télűző
szertartásokat végezték. 2. (csillagászat) A
Mars a Naptól a negyedik, méret szerint a
hetedik legnagyobb bolygó. 3. (átv.) harcos,
hős, marcona
mars [1. wyraz twarzy; 2. ściągnięte brwi jako
znak niezadowolenia; też: groźny, ponury
wyraz twarzy; 3. papieros marki Mars] –
(a meg nem elégedést kifejező) homlokránc;
Mars márkájú cigaretta
mars (bocianie gniazdo) [platforma znajdująca
się u wierzchołka masztu, służąca do
rozpierania
want
i
jako
punkt
obserwacyjny] – gólyafészek
marsel [prostokątny żagiel rozpinany na
marsrei] – derékvitorla
Marsjanin [1. domniemany mieszkaniec Marsa;
2. przybysz z kosmosu; 3. człowiek
niezorientowany w codziennych sprawach
lub obco i dziwacznie wyglądający],
Marsjanka [fikcyjna mieszkanka Marsa]
– marslakó
Marsjanin Marvin, ang. Marvin the Martian
[postać Marsjanina z kreskówek z serii
Zwariowane Melodie wytwórni Warner
Bros.. Marsjanin Marvin pojawił się po
raz pierwszy w kreskówce pt. Nieziemski
Królik (ang. Haredevil Hare) w 1948 roku.
Jego największymi wrogami są Królik
Bugs, Kaczor Daffy i Prosiak Porky.] –
Marvin, a Marslakó (ang. Original Marvin
the Martian) [rajzfigura]
3432
marsjański, -a, -ie [przymiotnik od: Mars
(planeta)] – mars-, marsbeli, marsbéli
marskość – soványodás, zsugorodás
marskość nerek – vesezsugorodás
marskość wątroby [1. (łac. cirrhosis hepatis) to
postępujące włóknienie miąższu wątroby,
niszczące strukturę narządu. 2. marskość
wątroby
jest
procesem
będącym
końcowym stadium przebiegu wielu
przewlekłych chorób uszkadzających
komórki tego narządu (hepatocyty).] –
májzsugorodás [A cirrózis v. köznapi nevén
májzsugorodás a máj sejtjeinek nagyfokú
károsodását jelenti, amely kötőszövetfelszaporodással jár a máj állományában.]
marsowato – marconaképűen
marsowość – marconaság, zordság
marsowaty, -a, -e; marsowy, -a, -e [groźny,
surowy (wyraz twarzy)] – marcona
marsowaty mina – marcona arckifejezés
marsowa mina – marcona, zord tekintet
marsowy wygląd – marcona kinézés
Marsylia (fr. Marseille, wł. Marsiglia, prow.
Marselha lub Marsiho) [to jest miastem w
południowej Francji, drugim co do
wielkości miastem tego kraju i trzecim
zespołem miejskim. Położona jest w
regionie
Prowansja-Alpy-Wybrzeże
Lazurowe, w departamencie Bouches-duRhône.] – Marseille [Franciaország második
legnagyobb városa és legnagyobb kikötője,
Provence-Alpes-Côte d'Azur régió és
Bouches-du-Rhône megye székhelye]
Marsylianka [fr. la Marseillaise 'Marsylianka',
śpiewana przez przybyłych do Paryża w
lipcu 1792 r. ochotników z Marsylii
(Marseille), miasta i portu w płd. Francji:
stała się hymnem narodowym uchwałą
Konwentu z 14 VII 1795; zatwierdzona w
tym
charakterze
przez
Izbę
Deputowanych 14 II 1879; francuski
-
Wersja 01 01 2017.
hymn narodowy;] – Marseillaise (francia
himnusz); a nagy francia forradalom
indulója; szövegét és zenéjét Rouget de Lisle
hadmérnök írta 1792-ben
marsyjski, -a, -ie – Marseillemarsz
[I.
1. posuwanie
się
naprzód
równomiernym, rytmicznym krokiem;
2. równy,
rytmiczny
krok;
3. przemieszczanie się zorganizowanych
grup ludzi i sprzętu w wyznaczonym
kierunku;
4. pochód
protestującej
przeciwko czemuś ludności; 5. utwór
muzyczny w takcie parzystym, bardzo
rytmiczny; ― II. komenda nakazująca
ruszenie równomiernym, rytmicznym
krokiem ― III Marsz wojska czyli
„ciągnienie”, jak w dawnej polszczyźnie
mówiono.
Maszerowanie
oznaczało
chodzenie równym i jednostajnym
krokiem: pojedyńczym, podwójnym i
biegiem. Rozróżniano marsz: frontowy,
ukośny i kontra-marsz, t. j. taki, który
miał kierunek odwrotny od frontowego
czyli na tylny szereg. Marsz ceremonjalny
czyli defilowanie stosowano podczas
przeglądu przed wodzem. B. Gemb.] – (fr.)
mars; vonulás, menet, menetelés, menet;
felvonulás; (wojsko) indulj!; takarodj!;
(zene) induló
marsz dzienny – nappali menet, egynapi menetelés
marsz ceremonialny – ünnepi induló
marsz forsowny – erőltetett menet
marsz na tamten świat – (szó szerint: indulás a
túlvilágra) túlvilági utazás (halál)
marsz nocny – éjszakai menetelés; éjjeli menet
marsz paradny – díszlépés, díszmenet
marsz powolny – lassú menet
marsz protestacyjny – tiltakozó menet
marsz śmierci [nazwa nadana najpierw przez
środowiska więźniarskie, następnie przez
historiografię marszom ewakuacyjnym
wyruszającym z niemieckich obozów
koncentracyjnych przy zbliżaniu się
frontów alianckich, przede wszystkim
Armii Czerwonej w 1944 i 1945 roku.] –
halálmenet
marsz
triumfalny
[utwór
muzyczny
wykonywany na cześć przybywających
znakomitych osób, zwycięskich wodzów i
wojsk] – győzelmi induló
marsz weselny – nászinduló
marsz wojskowy – katonainduló; katonai
menetelés, menetoszlop
marsz za drzwi! – mars ki! mars kifelé!
marsz żałobny – gyászmenet, gyászinduló
[Fryderyk Chopin - Marsz Żałobny: 1.
Chopin - gyászinduló, Op 72.; 2. Chopin szonáta Op.35 No.2 B moll "gyászinduló"]
marszałek [1. najwyższy stopień wojskowy w
armiach niektórych państw; też: osoba
mająca ten stopień; 2. przewodniczący
sejmu lub senatu; 3. w średniowieczu:
urzędnik
zarządzający
dworem
królewskim lub książęcym, później
urzędnik państwowy o bardzo szerokich
kompetencjach] – (fr.-ném.) marsall;
udvarnagy, tábornagy; elnök; (wojsko)
marsall, tábornok
 Marszałek
3433
(stopień
wojskowy):
stopień
wojskowy; w wielu krajach najwyższy stopień,
nadawany dowódcom za wybitne osiągnięcia
wojenne. W kilku państwach ustępuje stopniowi
generalissimusa. W niektórych armiach (m.in.
brytyjskiej i — dawniej — niemieckiej)
odpowiednikiem
stopnia
marszałka
jest
Feldmarszałek. W armii Austro-Węgier istniały
dwa takie stopnie: (niem.) Feldmarschalleutnant
(mniej więcej generał broni, podmarszałek) i
Feldmarschall. Specjalnie dla Hermanna Göringa
Hitler stworzył godność Marszałka III Rzeszy
(Reischmarschall), którą mu nadał w r. 1940.
Finlandia miała stopień feldmarszałka szw.
fältmarskalk) i pełnego marszałka (marskalk).
Jedynym fińskim generałem, któremu nadano te
stopnie, był Carl Gustaf Mannerheim. – (fr.-ném.)
maréchal, marsall; Franciaországban a hadsereg
főparancsnoka; tábornok, tábornagy
 Marszałek Anglii - Earl Marhall of England
 Marszałek dworski
 marszałek konfederacki – szövetségi marsall
 marszałek
nadworny – udvarnagy [Jerzy August
(1715-1778)
marszałek
nadworny,
kasztelan
krakowski]
 Marszałek Polski: Lengyelország Marsallja
 marszałek polny [zob. feldmarszałek - w armii
niemieckiej i angielskiej: najwyższy stopień
wojskowy; też: osoba mająca ten stopień] –
feldmarsall
 marszałek sejmu – az országgyűlés elnöke, a szejm
elnöke; a képviselőház elnöke
 Marszałek Sejmu I RP (Rzeczpospolita):
przewodniczący obrad sejmu I Rzeczpospolitej – a
lengyel szejm (országgyűlés) elnöke
 Marszałek Sejmu III RP: w Polsce jest
najważniejszym przedstawicielem izby niższej
parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu
RP i kieruje jego pracami. Wybierany jest spośród
posłów na początku kadencji wraz z zastępcami wicemarszałkami.
 Marszałek Senatu III RP: w Polsce, stoi na straży
praw i godności Senatu Rzeczypospolitej. – szenátus
elnöke
 Marszałek szlachetny: (tört.) a nemesség marsallja
(külföldön)
 Marszałek szlachty: jest to instytucja samorządu
szlacheckiego sięgająca czasów I Rzeczypospolitej i
trwająca jeszcze w czasach zaborów (zabór
-
Wersja 01 01 2017.
rosyjski). Marszałków dzielono na gubernialnych i
powiatowych.
 Marszałek wielki koronny: lub marszałek
koronny łac. mareschalus Regni Poloniae – pierwszy
"minister" w Koronie. Posiadał kompetencje
zbliżone do współczesnego ministra spraw
wewnętrznych. - Historyczny urząd w Polsce w
okresie średniowiecza i w I Rzeczypospolitej.
Należał do grupy 5 członków Senatu – "ministrów",
czyli
urzędników
administracji
centralnej,
wywodzących się z czasów Kazimierza Wielkiego.
Marszałek wielki koronny był wśród nich
najważniejszym "ministrem". Byli to: marszałek
wielki koronny, marszałek nadworny koronny,
kanclerz, podkanslerzy i podskarbi wielki koronny.
 Marszałek wielki litewski: urząd centralny I
Rzeczypospolitej.
 Marszałek województwa: urząd utworzony w
1998 w ramach reformy administracyjnej - od 1999
roku przewodniczący zarządu województwa organu wykonawczego samorządu województwa w
Polsce przewodniczący zarządu województwa,
organu wykonawczego samorządu województwa;
 Marszałek ziemski: albo marszałek sejmikowy
łac. mareschalus, comitiorum director – urząd
ziemski I Rzeczypospolitej w Wielkim Księstwie
Litewskim
 Marszałkowie Francji: (fr. maréchal de France) francuski tytuł oficerski, jeden z ośmiu tytułów
Wielkich Oficerów Korony Francuskiej; Nazwa
wywodzi się od tytułu marescallus Franciae,
stworzonego przez Filipa II Augusta i nadanego
(ok. 1185) Albéricowi Clément, który stał się
pierwszym marszałkiem Francji. W czasach
napoleońskich tytuł istniał pod nazwą Marszałka
Cesarstwa..
–
(fr.)
maréchal,
marsall;
Franciaországban a hadsereg főparancsnoka;
marszałkostwo
[1. urząd
marszałka;
2. marszałek z żoną] – a marsall címe,
ragja; a marsall és felesége
marszałkostwo wileńskie – vilniuszi marsallság
marszałkowa [małżonka marszałka] – marsall
felesége [Konstancja Kolumba (1716-1791)
marszałkowa nadworna]
marszałkować – marsalli rangot viselni;
parancsnokolni, elnökölni
marszałkować w sejmie – elnökölni a szejmben
marszałkowski, -a, -ie – tábornagyi, marsalli
Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM)
[1. zbudowana w latach 1950-1952 była
pierwszą
wielką
sztandarową
socrealistyzną inwestycją architektoniczną
w
powojennej
Warszawie.
Samowystarczalne osiedle przewidziane
na 45 000 mieszkańców miało powstać
razem z kinami, bibliotekami i teatrami.
Zabudowa
ul.
Marszałkowskiej
w
socrealistycznym stylu miała sprowadzić
robotników do centrum miasta, a tym
samym
zerwać
z
burżuazyjnym
charakterem
przedwojennej
3434
Marszałkowskiej.
Centralną
część
inwestycji stanowi Plac Konstytucji.
Budowa MDM nie została ukończona - na
pewnym etapie budowy skończyły się
fundusze i nie przekształcono całego
planowanego obszaru wg planów. 2.
Odbudowa Warszawy przypadła na lata,
kiedy formował się obowiązkowy styl
realizmu socjalistycznego, dlatego też
można odnaleźć w Warszawie liczne
przykłady socrealistycznych budowli w
centrum. Sztandarową realizacją tamtych
czasów była Marszałkowska Dzielnica
Mieszkaniowa (MDM) zbudowana w
latach 1950-1952 w miejscu częściowo
zniszczonej
zabudowy
ulicy
Marszałkowskiej.
Centralną
część
założenia
stanowił
obszerny
plac
Konstytucji. Jednak stojące przy nim
monumentalne
gmachy,
swymi
elewacjami
nawiązują
do
form
kapitalistycznej kamienicy czynszowej
ordynacji hr. Krasińskich przy placu
Małachowskiego z 1913 roku. Bloki
usytuowane wokół alei Wyzwolenia
przypominają zabudowę paryskiego Placu
Vendome.] – Marsalkovszka Lakónegyed
(Varsóban)
-
Wersja 01 01 2017.
belerögződött és emiatt már ki sem lehet
vasalni.]
marszczenie się – ráncolódás, redőződés
marszczony, -a, -e – ráncolt, ráncos, redős
marszczona spódnica – ráncolt, berakott szoknya
marszczyć (marszczy) [1. ściągać, układać w
drobne fałdy; 2. powodować pojawienie
się drobnych załamań na powierzchni
czegoś] – ráncolni, redőzni
marszczyć brwi – összehúzza v. összevonja a
szemöldökét; (átv.) homlokot ráncolni,
haragudni
marszczyć czoło – ráncolja a homlokát
marszczyć się [1. pokrywać się zmarszczkami;
2. ściągać się w zmarszczki; 3. robić jakąś
minę,
powodując
pojawienie
się
zmarszczek na twarzy] – ráncosodni,
ráncolódni; töpörödni
marszobieg [ćwiczenie polegające na przebyciu
jakiejś trasy na przemian biegiem i
marszem] – futólépés [1. marszobieg 5 x 2
min - bardzo wolny bieg + 3 min marsz +
sprawność biegowa; 2. marszobieg 2 x 10
min - wolny bieg + 5 min marsz + sprawność
biegowa]
Kobiecy marszobieg
Pewnego wieczoru
zrzuciła go ze schodów jego fascynacji
i pogoniła psami złych słów
Przez chwilę gotowa kochać
w chwilę później odrzuciła na zawsze
pod pretekstem słownika wyrazów obcych
marszand, marchand [wym. marszã, marszand]
[1. osoba zajmująca się handlem dziełami
sztuki; 2. kupiec, najczęściej francuski,
handlujący dziełami sztuki, zwłaszcza
obrazami; po fr., po prostu kupiec. Nie
mylić z marszandką (w skrócie modniarka, modystka)] – műkereskedő,
galériatulajdonos
marszawa [1. Godecja (Marszawa) – biała to
jednoroczna roślina osiągająca wysokość
ok. 30- 40 cm. Białe, bardzo ozdobne
kwiaty pojawiają się w okresie letnim; 2.
godecja wielkokwiatowa, azalia letnia] –
Tündérkert (Godetia grandiflora)
marszczenie [drobne fałdy na tkaninie] –
ráncolás, redőzés
marszczenie,
zmarszczanie
[defekt
na
wykończonej odzieży, co przybiera formę
niepożądanego kształtu. Spowodowane
przez
cięcie
lub
nieprawidłowe
wytwarzanie.] – törés [Kikészítési hiba; a
kelme a kezelés közben ráncot vetett, ami
Nie na zawsze
tylko na kilka dni
aby nasiona rzeżuchy zdążyły wypuścić kiełki
na mokrym okiennym talerzyku
Z wrażliwości złożona ona
jak słodka muzyka Kennego G.
Sukienkę ma kolorową
choć zapowiada ascezę dożywotnią
i nieprasowany dres
Podała mu rękę...
Lecz może jutro znowu zmieni zdanie
marszować – menetelni
marszowy, -a, -e – menetmarszruta [wytyczona trasa wycieczki, podróży
itp.] – útirány, menetirány, menetterv,
menetlevél
Marszrutowy, -a, -e – útirány-, menetirány-,
menetterv-, menetlevélMarta [imię żeńskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się z aramejskiego słowa
oznaczającego "pani".] – Márta [héber
eredetű női név, jelentése: úrnő. Nem a
Márton férfinév párja!]
3435
Marta (dama, oponująca) [była widocznie głową
domu, w którym, mieszkała razem z
siostrą Marią i bratem Łazarzem w
Betami. Była uosobieniem prawdziwej
wschodniej gościnności. Gościła Pana,
który wskrzesił od umarłych jej brata.
Była słabiutką duchowo i więcej
interesowała się przyjęciem Pana, niż
zgłębieniem Jego nauki, co czyniła jej
siostra Maria. Przypuszcza się że była
wdową po Szymonie trędowatym.] –
MÁRTA (hölgy, úrnő, parancsoló asszony,
tanítónő) [Lázár (1) és Mária (4) nővére,
Betániában lakott (Lk 10,38-42; Jn 11,1).]
marten [zob. piec martenowski] – martinkemence
(kemence
acélgyártáshoz,
nyersvasból
ócskavas felhasználásával, P. Martin francia
mérnök nevéről)
martenowski, -a, -e – martinmartensy [skórzany but o zaokrąglonym czubie i
grubej, sprężystej podeszwie] – martensbakancs
Martin [imię męskie pochodzenia łacińskiego
(Martinus). Wywodzi się od słów "należący
do Marsa".] – Márton [férfinév a lat.
Martinus rövidülése. Jelentése: Mars
hadistenhez hasonló, merész. Női párja:
Martina. Rokon név: Martos.]
Martin (węg. Turócszentmárton, niem. TurzSankt Martin, łac. Sanctus Martinus /
Martinopolis) [miasto powiatowe w
środkowej Słowacji, w kraju żylińskim, w
historycznym regionie Turiec. Do 1951
nosiło nazwę Turčiansky Svätý Martin.] –
Túrócszentmárton
(szlovákul
Martin,
korábban Turčiansky Svätý Martin, németül
(Turz-)Sankt Martin)) [város Szlovákiában, a
Zsolnai kerület Turócszentmártoni járásának
székhelye. A Turóci-medence központja,
Turóc vármegye egykori székhelye.]
Martusia, Marcia – Mártika
martwak [martwa tkanka w żywym organizmie]
– csontszilánk
martwak szczęki – állkapocscsont szilánk
martwica [1. miejscowe obumarcie tkanek;
2. zanik czegoś lub zastój w czymś;
3. warstwa gleby znajdująca się pod
warstwą orną; 4. osadowa skała wapienna
lub krzemionkowa; 5. rodzaj skały
osadowej pochodzenia chemicznego (skała
chemiczna).
Powstaje
w
wyniku
-
Wersja 01 01 2017.
wytrącania się węglanu wapnia (martwica
wapienna) lub krzemionki (martwica
krzemionkowa) z wód źródlanych pod
wpływem gwałtownych zmian ciśnienia
lub temperatury. - Barwa biała, żółtawa
lub szara; struktura silnie porowata.] –
kísértet, szellem; elhalás; habkő
martwica
korkowa
(inaczej:
korowina)
[korowina, rytidom - stanowi pokłady
martwego łyka poprzedzielane korkiem i
ewentualnie przekształconą felodermą
kolejno
tworzonych
peryderm,
funkcjonujący łącznie jako element
układu okrywającego. Martwica korowa
stanowi okrywę mechaniczną, ochronę
chemiczną, ochronę termiczną.Często jest
również
elementem
układu
mechanicznego.] – parafás üszkösödés
martwica (inaczej: nekroza) [to śmierć
martwicza komórki] [Jałowa martwica
kości (łac. necrosis aseptica ossium) grupa chorób, w których wspólną cechą
jest nekroza kości lub jej fragmentów, nie
związana
z
udziałem
zakażenia
drobnoustrojami.
Jako
przyczynę
powstawania
martwic
aseptycznych
uznaje się zaburzenie ukrwienia kości,
powstałe na różnorodnym tle (zator, uraz,
zakrzep, itp.). Początkowo martwy
fragment kostny ulega resorbcji, a
następnie zostaje odbudowany. Na skutek
działania sił i obciążeń, odbudowywany
fragment ulega często deformacji.] – (lat.)
nekrózis; üszkösödés, elhalás
martwica kości – csontüszkösödés
martwiczy, martwicowy, -a, -e – üszkös; habkőmartwić [wzbudzać w kimś niepokój, smutek lub
obawę] – aggasztani, bántani, nyugtalanítani,
búsítani, szomorítani, elszomorítani, leverni,
lesujtani
martwić kogo czym – megbántani vkit vmivel
martwić się [smucić się z jakiegoś powodu,
niepokoić się o kogoś, o coś] – aggódni,
nyugtalankodni,
bánkódni,
búsulni,
szomorkodni,
búslakodni,
emésztődni,
evődni; gyötrődni
martwić się czym – bánkódni vmiért
martwić się o co – aggódni, búsulni vmi miatt,
vmiért
martwieć [1. tracić czucie; 2. stawać się
martwym; 3. doznawać uczucia strachu,
grozy] – megmerevedni, elhalni, elzsibbadni
martwieć ze strachu – elalélni-, majd meghal
ijedtében
martwienie – megmerevedés, elhalás, elzsibbadás;
átv. szorongás
martwienie się – szomorúság, aggodalom
3436
martwo – holtan, élettelenül
martwota [1. brak objawów życia; 2. stan
odrętwienia,
apatii]
–
élettelenség,
dermedtség;
elhalás,
zsibbadás,
érzéketlenség
martwość – érzéketlenség, merevedés, dermedés,
élettelenség
martwy, -a, -e [I 1. taki, w którym ustały procesy
życiowe; 2. o przedmiotach i zjawiskach
przyrody: nieruchomy, nieożywiony;
3. taki jak u zmarłego: nieruchomy, blady,
pozbawiony wyrazu; 4. taki, w którym nic
się nie dzieje; 5. taki, który przestał
funkcjonować,
jest
bezużyteczny;
6. niestosowany, nieaktualny] – holt, halott,
élettelen
Martwe Morze a. Morze Martwe – Holt-tenger
martwy [człowiek martwy] – élettelen, halott
ember
martwa cisza – halotti csönd
martwa fala [fala na morzu utrzymująca się
przez pewien czas pomimo ustania
przyczyny, która ją spowodowała] – elhalt
hullám
martwa gałąź rzeki (zob. łacha) – holtág
martwy krajobraz – holt táj
martwa litera (prawa) [ustawa, zarządzenie
nierespektowane przez nikogo] – holt betű,
alá nem írt szerződés
martwa
natura
[kompozycja
malarska
przedstawiająca
drobne
przedmioty,
owoce, zabite zwierzęta itp.] – holt
természet; halott természet képei
martwa piłka [piłka nieuwzględniona, podana
lub rzucona w czasie przerwy w grze] –
holt labda; játékon kívüli labda
martwa pustka – kihalt pusztaság
martwa język – holt nyelv
martwa litera (prawa) – holt betű; írott malaszt
martwa litera prawa [ustawa, zarządzenie
nierespektowane przez nikogo] – a törvény
holt betűje
martwa natura – (művészet) csendélet
martwe ciało – holttest
martwe włókno [otrzymywane z włókien
roślinnych i zwierzęcych, które jest prawie
proste lub zgięte, szorstkie, kruche i
matowe, i jest stosowane najczęściej w
przędzy czesankowej. Na powierzchni
tekstyliów nadaje delikatny połysk. W
przypadku bawełny, martwe włókno
oznaczać może; niedojrzałość, kruchość,
słabość i brak zdolności do barwienia się –
takie włókno uważane jest za wadliwe.] –
holt szálak [1) Elhullott állatok szőre;
csaknem egyenes, szalagszerű, néha saját
-
Wersja 01 01 2017.
tenglye körül megcsavarodott, durva,
törékeny, matt szálak. Csak kártolt fonalak
gyártására használhatók. A holt szálakból
készült textília fénytelen, matt. 2) A
pamutszálak esetében ezek éretlen, törékeny,
gyenge, nem színezhető szálak.]
martwe pole [część terenu znajdująca się w
zasięgu broni, lecz zasłonięta od jej ognia
ukształtowaniem terenu] – halott terület v.
tér
martwy członek – elhalt testrész
martwy inwentarz – holt leltár
martwy język – holt nyelv
martwy kapitał – holt tőke
martwy lód [część lodowca pozbawiona dopływu
nowych, poruszających się mas lodowych]
– holtjég
martwy natura – csendélet
martwy płód – halott magzat
martwy przebieg [zob. pusty przebieg] – üresjárat
martwy punkt [punkt, w którym część
urządzenia będąca w ruchu posuwistozwrotnym zatrzymuje się dla zmiany
kierunku] – holtpont
martwy sezon [okres zastoju w jakiejś
działalności właściwy pewnym porom
roku] – holtidény, holtszezon
Martyna [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego,
żeńska forma imienia Marcin (łac.
Martius). Oznacza ta, która jest związana
z rzymskim bogiem wojny, Marsem.
Błędnym skojarzeniem jest, że Martyna
powstała od imienia Marta. Spotykana
jest również forma Marcina. W wielu
językach imię to występuje w formie
Martina.] – Martina; a Martin női változata
Święta Martyna z Rzymu (zm. ok. 226 lub 230 w
Rzymie) [męczennica chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego. Według legendy była
bogatą sierotą. Opiekowała się biednymi i
ubogimi. Podczas panowania Aleksandra
Sewera została zatrzymana. Ponieważ nie
zgodziła się oddać czci pogańskim
bóstwom, poddano ją torturom, a
następnie ścięto. — Jedynym źródłem
mówiącym o Martynie jest późna legenda,
która wyodrębniła się z Passio św. Tatiany
i św. Pryski (Passiones Tatianae et
Priscae).
W
XII
wieku
legendę
uzupełniono o szczegóły, że była żoną
Hadriana, a wraz z nią śmiercią
męczeńską
zginęli
Konkordiusz
i
Epifaniusz. W 1634 roku rzekomo
odkryto relikwie Martyny w krypcie
kościoła w św. Łukasza i św. Martyny na
Forum Romanum (SS. Luca e Martina).
3437
Jej czaszkę otrzymał klasztor przy Via
Alessandrina, a papież Urban VIII ułożył
hymny ku czci świętej Martyny i uznał ją
za patronkę Rzymu. — Martyna z Rzymu
jest również patronką matek karmiących
piersią. Wspomnienie liturgiczne w
Kościele katolickim obchodzone jest 30
stycznia.
Wyznawcy
prawosławia
wspominają męczennicę 30 stycznia/12
lutego, tj. 12 lutego według kalendarza
gregoriańskiego.] – Szt Martina vértanú
leányzó (Róma. 3.század) [„Akit Isten jó
természettel, tehetséggel áldott meg, ne fojtsa
el, csak jó célra irányítsa.” / Ward Mária az
Angolkisasszonyok alapítója. 1585-1645/
Martynka – Martinka
martyr (świadek, męczennik) [(gr. martys =
świadek, łac. martyr = męczennik)] – (gör.lat.) mártír; tanú, hitvalló, vértanú; (átv.)
elgyötört, agyonkínzott ember
martyrium {n.}; męczeństwo{n.} – (lat.)
mártírium; vértanúság
martyrologia (gr. martys = świadek, łac. martyr =
męczennik) [1. termin oznaczający
cierpienie, męczeństwo; 2. cierpienie i
męczeństwo narodu lub wyznawców
jakiejś religii] – (gör.) martirológia,
martirológium;
a
keresztény
egyház
vértanúinak életrajzgyűjteménye és ünnepeik
jegyzéke; a vértanúkról szóló tan
martyrologiczny, -a, -e – (gör.) martirológiai
martyrologium [ułożona kalendarzowo księga
liturgiczna zawierająca krótkie dzieje
męczenników] – mártírológium; (gör.
'vértanúk jegyzéke'): liturgikus célra készült
naptár a vértanúk égi születésnapja alapján.
maruda [1. pot. ktoś, kto robi wszystko powoli i
zwykle się spóźnia; 2. pot. ktoś, kto ciągle
grymasi; 3. pot. ktoś, kto nudzi,
naprzykrza się komuś] – piszmogó,
unalmas, kellemetlen férfi v. nő
maruder [1. żołnierz samowolnie odłączający się
od oddziału; 2. człowiek, który się spóźnia
lub ociąga ze zrobieniem czegoś] – (fr.)
marodőr; fosztogató, martalóc; a hadsereg
nyomában járó fosztogatók
maruderka – fosztogató, martalóc nő; (wojsko)
martalóckodás
maruderski, -a, -ie – martalócmaruderstwo – martalóckodás
marudnie – lustán, unalmasan, terhesen
marudny, -a, -e [1. pot. wykonujący jakąś
czynność powoli i niechętnie; 2. pot. taki,
który narzeka lub grymasi; 3. pot. taki,
którego wykonanie wymaga dużo czasu i
cierpliwości] – lusta, unalmas, terhes
marudna robota – unalmas, terhes munka
-
Wersja 01 01 2017.
marudny człowiek – lusta, unalmas ember
marudzenie – untatás, fecsegés
marudziarz – piszmogó, szöszmötölő; szószátyár
marudzić [1. pot. robić coś bardzo powoli; 2. pot.
zwlekać z czymś; 3. pot. narzekać lub
grymasić;
4. pot.
prosić
o
coś,
naprzykrzając się; 5. pot. mówić o czymś
nudno,
rozwlekle]
–
piszmogni,
szöszmötölni; (grymasić) fintorogni; (nudzić)
untatni, hosszasan fecsegni, locsogni;
zsémbelődni
maruna bezwonna (Multicaria inodora) [roślina
polna o gałęzistej u góry łodydze i białych
kwiatach bez zapachu] – (növ.) Multicaria
inodora; morzsika, aranyvirág
Marusza (węg. Maros, rum. Mureş) [rzeka w
zachodniej Rumunii i w południowowschodnich Węgrzech, lewy dopływ Cisy
w zlewisku Morza Czarnego. Długość 883 km, powierzchnia zlewni - około 30
tys. km².] – Maros [(románul Mureş,
németül Mieresch vagy Marosch) folyó
Közép-Európában, a Kárpát-medencében.]
mary [1. nosze dla zmarłych; 2. podwyższenie,
na którym ustawia się trumnę ze
zwłokami; też: trumna ze zwłokami
stojąca na podwyższeniu; 3. (u Zygmunta
Glogera) nosidła, na których niosą trumnę
do grobu. W regulaminie pogrzebu kr.
Zygmunta Augusta znajdujemy, że
niesiono chorągwi 30,
koni
pod
przykryciem jedwabnem postępowało 30 i
mar pod złotogłowem było 30, po 4 osoby
do noszenia ich. Zdaje się, że niesiono za
każdą chorągwią jedne mary.] –
Szentmihály
lova;
halottas
kocsi;
hullaszállító hordágy; Szent Mihály lova
[koporsó vitelére alkalmas négylábú állvány,
hordozható ravatal]; halottszállító saroglya
marynały [polska nazwa fałdzistych spodni
męskich sięgających do kolan. Wymyślone
we Francji w latach osiemdziesiątych XVI
wieku.
Wzorowane
na
bufiastych
spodniach marynarzy angielskich. Często
zdobione nacięciami tzw. rzezane. W
Polsce popularne od pierwszej połowy
XVII wieku.] – (daw) buggyos térdnadrág
-
Wersja 01 01 2017.
[A térd alatt vagy a vádlinál végződő nadrág,
amelynek szárai alul össze vannak fogva, és
az anyagtöbblet az alsó pánt alá omlik, pl.
knickerbocker]
3438
marynały - Cornelis Ketel, Sir Martin Frobisher
marynareczka [zdrobnienie od: marynarka] –
kiskabát
marynarka1 [1. górna część garnituru lub
kostiumu; 2. górna część męskiego
garnituru, noszona na koszuli, kamizelce,
swetrze, a ostatnimi czasy również na
podkoszulku. Występuje w dwóch typach,
jako jedno- i dwurzędowa, posiada
kieszenie nakładane, kołnierz oraz rękawy
pozbawione mankietów. Szyta z różnych
tkanin. Ze względu na krój rozróżniamy:
marynarkę
sportową,
klubową,
smokingową a także blezer i norfolk.] – 1.
(bluza, ubranie) kiskabát, kabát, zakó, zeke
marynarka
[element
smokingu.
Jest
jednorzędowa lub dwurzędowa, a jej
klapy lub klapy w stylu szala są pokryte
błyszczącą tkaniną.] – szmokingkabát [A
szmokingöltöny része; egy- vagy kétsoros
gombolású zakó, hegyes vagy sálszerű
reverrel, amit fényes selyemszövet borít.]
marynarka dwurzędowa – kétsoros zakó
marynarka fałduje się na plecach – a zakó
vállban ráncosodik
marynarka (frak) [formalny męski f., który
składa się z płaszcza żakietowego, spodni
garniturowych
oraz
kamizelki.
Zakładanyy na różne formalne okazje.
Swój początek miał w Anglii, skąd jego
wykorzystanie rozprzestrzeniło się na cały
świat. Noszony z cylindrem lub innym
czarnym kapeluszem.] – zsakett-öltöny
[Alkalmi öltöny, amely zsakettből, zsakettnadrágból és zsakett-mellényből áll.
Angliából származik, onnan terjedt el az
egész világon. Cilindert vagy más fekete
kalapot viselnek hozzá.]
marynarka jednorzędowa – egysoros kabát v.
zakó
marynarka kortowy – kordbársony zakó
marynarka leży doskonale, ale nogawki są
trochę za długie – a zakó tökéletesen áll, de
a nadrág szára kicsit hosszú (túl hosszú)
marynarka
wieczorowa
(smoking)
[jest
dopasowana, elementy jej przodu mają
fason kamizelki od garnituru, i sięga
poniżej pasa. Reszta jej przodu jest
poszerzona przy bokach i łączy się przez
zwężanie z tyłu by sięgać kolan. Frontowe
części trzymają się z dala i są ozdobione
na każdej stronie rządkiem guzików. Szwy
3439
boczne są wyraźnie w kierunku grzbietu,
tworząc łuk przy pachach i pod
łopatkami. Od pasa w dół każdy ma
jednokierunkowe ukryte zagięcie, i
zamiast tylnego szwa na plecach jest długi
rozporek. klapy kołnierza są zamknięte i
produkowane są z błyszczącej tkaniny
jedwabnej. Smoking jest częścią stroju
wieczorowego.] – frakk [Testhezálló zakó,
eleje egy mellényhez hasonlít, éppen csak a
derék aljáig ér, alsóbb része oldalra kinyílik
és hátrafelé szárnyakban folytatódik, melyek
leérnek a térdhajlat vonaláig. Bár az elején
gombolás van, nyitva hordják. Az
oldalvarratok jelentős mértékben hátra
kerülnek, ívet alkotnak a karöltőnél a
lapocka
alatt.
Deréktól
lefelé
az
oldalvarratokban egy rejtett hajtás van. A
szárnyak hátul nincsenek összevarrva. A
hajtóka zárt és fényes selyem borítja. A
társasági öltözet része.]
marynarka z dwurzędowym zapięciem [posiada
dwa rzędy guzików, z których jedne służą
jako zapięcie a drugie są ozdobą.
Marynarka jest stosunkowo szeroka i
posiada klapy i mały dekolt. Zazwyczaj
tworzy część garnituru; rzadko stanowi
oddzielną część ubioru sportowego.
Tendencja skłania do tego aby marynarka
taka była dłuższa od jedno-rzędowej
marynarki w tym samym rozmiarze.] –
kétsoros zakó [Zakó két gombsorral az
elejeközép két oldalán, széles áthajtással. Az
egyik gombsor csak díszítésül szolgál.
Általában öltöny egyik darabját képezi, de
néha önállóan vagy sportzakóként is
előfordul. Többnyire hosszabbra szabják,
mint az azonos méretű egysoros zakót.]
marynarka
z
dwurzędowymi
guzikami
[marynarka z rękawami i pokrywająca
klatkę piersiową który posiada szeroko
rozstawionie dwa rzędy guzików. Tylko
jeden rząd guzików służy do zapięcia;
drugi jest dekoracją.] – kétsoros öltöny
-
Wersja 01 01 2017.
marynarka2 [ogół statków wojennych lub
handlowych danego państwa wraz z ich
załogami; też: służba na tych statkach] –
tengerészet, tengerészeti haderő, flotta
marynarka handlowa – kereskedelmi flotta v.
tengerészet
Marynarka polska, czyli polska Marynarka
Wojenna [Pomorzanie, odłam narodu
lechickiego, od ujścia Wisły do Odry, nad
Baltykiem osiadły, byli oddawna obeznani
z morzem, na którem wojowali i
handlowali.] – lengyel tengerészet, lengyel
haditengerészet
marynarka wojenna – hadiflotta; haditengerészet;
tengeri haderő; hajóhad
marynarkowy, -a, -e – kabát-, zakómarynarski, -a, -e [1. dotyczący marynarza,
właściwy
marynarzowi,
np.
węzeł
marynarski, kołnierz marynarski itp.; 2.
Kotwice, paski i sznury - i Ty możesz być
marynarzem. Zobacz co prezentują
pojektanci
w
artykule
o
stylu
marynarskim.] – tengerészeti, tengerész-,
matróz
marynarskie ubranie – matrózruha
marynarstwo – vitorlázás
marynarz [1. stopnie wojskowe w polskiej
Marynarce Wojennej – lista stopni
wojskowych, stosowanych w polskiej
Marynarce Wojennej od 1921. W latach
1818-1921 stopnie wojskowe w morskim
Rodzaju Sił Zbrojnych były identyczne
jak w Wosjkowych Lądowych. 2. - w
szerszym ujęciu każdy członek załogi
jednostki pływającej bez względu na
pełnioną funkcję oraz stopień. Pojęcie to
dotyczy wtedy jednakowo: marynarki
handlowej, marynarki wojennej oraz
żeglugi śródlądowej.] – matróz, tengerész,
hajós
marynarz otrzymuje urlop lądowy – a matróz
szárazföldi szabadságot kap
marynata [1. mięso, grzyby, jarzyny itp.
konserwowane w occie z dodatkiem
przypraw;
2. zalewa
octowa
do
marynowania] – fűszeres ecetben pácolt v.
konzervált hal, hús, gomba v. gyümölcs
marynista – (fr.) marinista; tengeri táj v. tájak;
tengeri képek festője
marynistyczny, -a, -e – marinista, tengeri,
tengerészeti
marynistyczny malarz – marinista festő; tengeri
témák festője
marynistyka [twórczość artystyczna poświęcona
tematyce morskiej] – tengeri képek festése
marynować [1. konserwować mięso, grzyby,
jarzyny itp. w occie z dodatkiem
3440
przypraw; 2. pot. przechowywać długo
jakąś rzecz, nie robiąc z niej użytku; też:
nie wykorzystywać czyichś umiejętności] –
(fr.-ném.) marinírozni, marinálni; 1. ecetbe,
sóba (fűszeres, ecetes, sós vízben) eltenni,
áztatni, pácolni (vadat, halat); konzerválni; 2.
elodázni, elhúzni; pácolni, eltesz ecetbe;
hevertetni
marynować się [1. o mięsie, grzybach, jarzynach
itp. : leżeć w zalewie octowej; 2. pot. nie
wychodzić z domu, izolować się od
towarzystwa] – (étel) fűszeres, ecetes, sós
vízben fekszik; (átv.) elszigetelődni, otthon
ülni
marynowanie – (fr.-ném.) marinírozás; ecetezés,
savanyítás
marynowanie grzybów – gombák pácolása
marynowany, -a, -e – (fr.) marinált; pácolt,
ecetben (sóban) eltett; áztatott, pácolt,
ecetes, konzervMaryla [forma imienia Maria pochodząca od
romańskiego zdrobnienia pierwowzoru.] –
Marila; a Mária változata
Marynia – Mari, Marika, Mariska
Marysia, Maryśka, Marynia – Mari, Marika,
Mariska, Marcsa, Manyi
Marysieńka, Maryla – Marika, Marcsi
marzanka wonna (Galium odoratum, syn.
Asperula adorata) [1. gatunek marzanki
wykorzystywany w lecznictwie i jako
przyprawa do wina; 2. bylina z rodziny
marzanowatych występująca w liściastych
lasach Europy i północnej Afryki. W
Polsce występuje na niżu i w dolnych
partiach gór. Jest jednym z około 90
gatunków tych roślin występujących na
wszystkich kontynentach.] – szagos müge
(Asperula adorata)
Marzana barwierska, marzana farbiarska
(Rubia tinctorum L.) gatunek rośliny z
rodziny marzanowatych (Rubiaceae).
Pochodzi
z
południowo-wschodniej
Europy (Jugosławia, europejska część
Rosji, Krym) i Azji Zachodniej i
Środkowej. Do początków XX w. była
uprawiana na dużych przestrzeniach w
wielu krajach europejskich, zwłaszcza we
Francji i w Niemczech, do celów
-
Wersja 01 01 2017.
farbiarskich i farmaceutycznych. W
Polsce jest uprawiana obecnie na
plantacjach zielarskich. W zależności od
regionu Polski, marzana barwierska
znana jest pod wieloma oryginalnymi
nazwami: barwica, brocz, czerwone
korzenie, czerwony gryk, knap, krap,
marzanka,
marzann,
marzawu,
marzanna, marzka, reta. – festőbuzér
(Rubia tinctorum) [a buzérfélék (Rubiaceae)
családjában a névadó nemzetség egyetlen,
Magyarországon is előforduló faja]
Marzanna
[imię
żeńskie,
będące
najprawdopodobniej
przekształceniem
imienia Maryjana/Maryjanna (Marianna).
Drugie wytłumacznie źródłosłowu tego
imienia to pochodzenie od słowiańskiego
słowa mor, śmierć (łac. mors, exitus letalis)
(patrz opis postaci mitycznej Marzanny).]
– Mazsana (női név)
Marzanna [1. Marzan(n)a, Mora, Morana,
Morena, Marena, Marzaniok, Śmierć,
Śmierztecka, Śmiertka, Śmiercicha (z
indoeuropejskiego rdzenia *mar-, *mor- śmierć) – słowiańska bogini (demon) zimy
i śmierci. Prawdopodobnie złowroga
hipostaza
Wielkiej
Matki,
potem
zdemonizowana. Słowacka forma teonimu
Ma(r)muriena
sugeruje
związki
z
Marsem,
Marmorem,
Mamersem,
Mamuriusem Veturiusem (porównaj
Morrigan, Badb). Roślinną hipostazą
bogini była prawdopodobnie marzanna
(Rubia tinctorum, pol. dial. marzena, sczes.
mařena,
mařana,
ros.
marená)
dostarczająca
czerwonego
barwnika
(kojarzonego zapewne z krwią, również
menstruacyjną), porównaj też: ang.
madder < sang. maedere, sgmn. matara,
sisl. mathra. 2. Marzana, marzanna.
Stryjkowski w kronice swojej pisze w XVI
w.: „Sarmatowie Cererę, boginią ziemną,
wynależycielkę zboża wszelkiego, zwali
Marzaną; tej też w Gnieźnie z wielkim
kosztem zbudowany kościół, gdzie jej na
chwałę dziesięciny wszelkiego zboża po
żniwach ofiarowali, prosząc na drugi rok o
żyzne urodzaje.” W innem miejscu tenże
Stryjkowski pisze: „Chrystusowi ustąpił
Grom,
Ladon,
Marzanna,
Pogwizd,
Ziewanna.” Bielski powiada: „W Wielkiej
Polszcze i w Śląsku siódmego dnia marca
topią Marzanę, ubrawszy jako niewiastę.”] –
szláv istennő, a halál és a föld istene; démon
3441
Marzanna [1. kukła roślinna, zwykle słomiana,
symbolizująca zimę, topiona w rzece na
znak końca zimy; 2. szczeciniasto
owłosiona
bylina
z
rodziny
marzanowatych; marzana] – 1. festőbuzér
(Rubia tinctorum) [Dél-Európában és
Nyugat-Ázsiában honos és a közönséges
galaj, valamint a szagos müge mellett a
Rubiaceae (buzérfélék) botanikai családjába
tartozik. Évelő, lágy szárú növény,
alacsonyan fekvő vagy kúszó, négyszögletű
szárral, amelyen kicsiny, lándzsa alakú
levelek és sárgászöld virágok ülnek], 2.
szagosmüge
[májusfű,
erdőmesterfű
(Asperula odorata L). A buzérfélék
(Rubiaceae) családjába tartozik. Illatos,
évelő növény. Megtalálható erdőkben,
bükkösökben. Fehér színű, kicsiny virágai
májusban nyílnak. Keringésjavító hatású
gyógynövény.]
marząco – álmodozva, vágyakozva
marząco spojrzeć – álmodozón tekinteni
marzący, -a, -e [rozmarzony, pełen zadumy] –
álmodozó, vágyakozó
marzec [trzeci miesiąc w roku wg używanego w
Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31
dni. Nazwa miesiąca pochodzi od
łacińskiej nazwy Martius = 'miesiąc
Marsa' (zobacz: kalendarz rzymski). Od
niej wywodzi się większość nazw tego
miesiąca w językach europejskich] –
március (márc.); az év 3. hónapja, Mars
római hadisten neve után van elnevezve;
Böjtmás hava – Kos hava (w marcu:
márciusban)
Marzena, Marzenna [imię żeńskie, które
powstało
najprawdopodobniej
jako
zdrobnienie Małgorzaty lub Marzanny.
Istnieje możliwość, że zdrabniano tak
Martę lub Marię. Jej zagraniczną formą
jest imię Marion.] – a Małgorzata változata
Marzenka – Margitka
marzenie [1. powstający w wyobraźni ciąg
obrazów i myśli odzwierciedlających
pragnienia, często nierealne; 2. przedmiot
pragnień i dążeń; 3. ciąg myśli i
wyobrażeń powstających podczas snu;
-
Wersja 01 01 2017.
4. pot. o czymś doskonałym] – álmodozás,
álom,
álomkép;
ábránd
ábrándozás,
ábrándkép, vágy, merengés; révület
marzenie na jawie [utrata poczucia realności,
stan pośredni między jawą a snem] –
ábrándozás
marzenie o kim/czym – álmodozás vkiről/vmiről
marzenie senne (zob. marzenie w zn. 3.) – álom;
vágyálom
marzenie ściętej głowy – [levágott fej ábrándja]
(közb.) fából vaskarika; képtelenség, fejetlen
dolog
marzłoć [zob. zmarzlina] – örök, örökös; fagy,
örökfagy (a talajban)
marzną mi nogi – fázik a lábam
marznąć (marznie) – fázni; (o wodzie) fagyni,
megfagyni; fagyoskodni
marznąć z czego; marznąć od czego – fázni vmitől
marznięcie – fagyás, didergés
marzyca [Schoenus ferrugineus (marzyca ruda)]
– (növény) csáté [(növ., savanyufüvek),
magasabb sásfajok, Schoenus és Baldingera
(vad pántlikafű) gyékény, békabuzogány,
kákafajok, alacsony nád és magasabb
pázsitok (fodorsás), lápszövő, szittyók és
más cyperacea növények összesége, melyek
az Alföldön v. a dombvidék medencéiben az
állandó mocsaras helyeket magasan és
sűrüen beszővén, egyhangu barnás- v.
szürkészöld rétséget alkotnak.] [pl. Schoenus
nigricans L. Familia: Cyperaceae. Magyar
név Kormos csáté, Család: Sásfélék.]
Schoenus ferrugineus (marzyca ruda)
marzyciel [1. osoba, która chętnie oddaje się
marzeniom; 2. o kimś, kto snuje nierealne
plany; 3. osoba skłonna do marzeń,
zwłaszcza niemożliwych do zrealizowania;
osoba żyjąca marzeniami; fantasta],
marzycielka – álmodozó, ábrándozó,
ábrándos; merengő, képzelődő (ffi/nő)
Marzyciel (ang.: Finding Neverland) [jest filmem
z 2004 roku, w którym występują takie
gwiazdy jak Johnny Depp i Kate Winslet.
Jest to oparta na faktach opowieść o
autorze Piotrusia Pana Jamesie Barrie,
którego
doświadczenia
życiowe
zainspirowały go do napisania tej
fantastycznej powieści.] – Álmodozó (film)
3442
-
Wersja 01 01 2017.
marzycielski, -a, -ie – ábrándos, ábrándozó,
álmodozó; rajongó
marzycielsko – ábrándosan, ábrándozva
marzycielskość – ábrándosság, álmodozás
marzycielstwo
–
ábrándozás,
álmodozás;
képzelődés
marzyć [1. wyobrażać sobie to, czego się pragnie,
rozmyślać o rzeczach przyjemnych, często
nierealnych; 2. bardzo czegoś pragnąć;
3. daw. śnić, roić we śnie – révedezni;
álmodozni, álmodni, ábrándozni; andalogni,
merengeni
marzyć o kim/czym – ábrándozni vkiről/vmiről
marzyć o niebieskich migdałach – (átv.)
délibábokat kergetni; álomvárat építeni
marzyć się [być czyimś marzeniem] – elrévedni;
álmodozni, álmodni, ábrándozni
marzymięta orzęsiona (Elshotzia ciliata, syn. E.
patrini) – Szálkamenta (Elsholtzia ciliata)
Én, Pán Péter (Finding Neverland)
Életrajzi / Dráma, 2004 – amerikai-angol filmdráma
Rendezte: Marc Forster
Főszerepben: Johnny Depp, Kate Winslet, Julie
Christie, Radha Mitchell, Dustin Hoffman
A sikeres skót színpadi szerző, J. M. Barrie
(Johnny Depp) egy nap Porthos nevű
bernáthegyi kutyájával tett sétája közben,
London Kensington Gardens parkjában
találkozik a Llewelyn Davies családdal: négy
apátlan árvával, és a négy fiú, nemrég
megözvegyült gyönyörű édesanyjával (Kate
Winslet).
A fiúk hideg és hajthatatlan nagyanyja, Emma
du Maurier (Julie Christie) rosszallása és saját
felesége (Radha Mitchell) neheztelése ellenére
Barrie összebarátkozik a családdal, és a
fiúkkal mindenféle huncutságot, tréfát, játékot
eszel ki. Barrie képzeőereje vitorlás hajóvá
változtatja a domboldalt, az egyszerű botból
óriási kard lesz, a levegőbe eregetett sárkány
elvarázsolt tündérként lebeg. Így válnak a
Llewelyn Davies fiúk annak a Sohaországnak
az "Elveszett Fiaivá", ahol mindenki tud repülni,
ahol egymást éri a sok csoda, csíny és
huncutság, s ahol még az idő is megáll.
A fiúkkal átélt csodálatos és izgalmas kalandok
adják Barrie számára az ihletet, hogy megírja eredetileg
színpadi
műként
a
gyermekirodalom
immár
százéves
klasszikusát, az elveszett árnyékát kereső Pán
Péter meséjét. A sors tragikus fintora, hogy
épp a premier környékén történik valami, ami
arra készteti az írót, és mindazokat, akiket a
legjobban szeret, hogy megértsék, mit is jelent
igazán hinni valamiben.
marża [fr. marge 'brzeg, margines' z łac. margo,
1. różnica między ceną zakupu a ceną
sprzedaży towarów, przeznaczona na
pokrycie
kosztów
własnych
przedsiębiorstwa handlowego i stanowiąca
jego zysk; 2. z1. różnica między kosztem
własnym i ceną zbytu lub między ceną
hurtową a detaliczną; różnica ceny (a.
kursu) tegoż towaru (a. papieru
wartościowego)
w
różnych
miejscowościach; różnica między kursem
emisyjnym papieru wartościowego a
kursem dnia. 2. jest to różnica ceny
między kosztem własnym, a ceną zbytu
lub między ceną hurtową, a detaliczną.
Marża bezpośrednia jest to cena oparta na
kosztach produkcji] – (fr.) marge, marzs,
margó; vminek a széle, mozgási tér; (tőzsde)
különbözet, haszonkulcs, haszonrés; az
értékpapíroknál a napi legmagasabb és
legalacsonyabb árfolyam közti különbséget
jelenti; (cen) árrés
marża detaliczna [różnica między ceną hurtową
a ceną detaliczną] – kiskereskedelmi
haszonrés
marża handlowa – kereskedelmi haszonkulcs
3443
marża hurtowa [różnica między ceną zbytu a
ceną
hurtową]
–
nagykereskedelmi
haszonrés
marża importowa – import haszonkulcs
marżowy, -a, -e – széli, szélső
masa [1. bezkształtna, ciastowata substancja;
też: substancja skrzepnięta lub zbita;
2. wielka ilość czegoś; też: wielkie
skupisko ludzi; 3. wielki przedmiot lub
przedmioty widziane w niewyraźnych
zarysach; 4. wielkość fizyczna określająca
zachowanie się ciała pod wpływem
działających na niego sił; 5. zespół
metalowych części urządzenia, które
normalnie nie znajdują się pod napięciem
i są połączone z obudową lub podstawą] –
(lat.) massza; 1. tömeg, sokaság, egyszerű,
szürke emberek; 2. rakás, halmaz (vmely
anyagból); 3. tömérdek (mam masę roboty:
rengeteg munkám van); zöm; 4. pép, massza,
gyurma; alaktalan, képlékeny anyag;
töltelék; krém; 5. hagyaték, vagyon;
(villamosságtan) test
masa akustyczna – akuszikai tömeg; akusztikai
tehetetlenség (keménység)
masa atomowa – atomsúly
masa atomowa (względna) [masa atomu danego
pierwiastka chemicznego, odniesiona do
1/12 masy atomu izotopu węgla 12C,
przyjętej za atomową jednostkę masy] – a
szén atomsúlya
masa brutto (zob. ciężar brutto) – bruttó súly v.
tömeg
masa celulozowa [masa papiernicza, w której
skład wchodzą włókna otrzymane ze
zdrewniałego
surowca
roślinnego
oczyszczonego z innych niecelulozowych
substancji] – (papír) cellulóz tömeg
masa cząsteczkowa – molekulatömeg, relatív
molekulatömeg [megmutatja, hogy az anyag
egy
molekulájának
átlagos
tömege
hányszorosa
a
szén
12-es
izotóp
atomtömegének
1/12
részének];
molekulasúly; a molekulában levő atomok
tömegének összege
masa cząsteczkowa (względna) [masa danej
cząsteczki odniesiona do 1/12 masy atomu
izotopu węgla 12C, przyjętej za atomową
jednostkę masy, obliczana jako suma mas
atomowych pierwiastków tworzących
cząsteczkę] – relatív molekulatömeg
[megmutatja,
hogy az
anyag
egy
molekulájának átlagos tömege hányszorosa a
szén 12-es izotóp atomtömegének 1/12
részének. A relatív molekulatömeg a
molekulát
felépítő
atomok
relatív
atomtömegéből számolható, ennek jele: Mr.
-
Wersja 01 01 2017.
A molekulatömeg egysége a 126C-izotóp
atomtömegének 1/12 része.]
masa czekoładowa – csokoládé gyurma v. pép
masa długowłóknista [masa papiernicza, w której
skład wchodzą szlachetne włókna roślinne,
np. bawełniane, lniane, konopne.] –
(papírgyártás) hosszúszálas tömeg
masa do plombowania zębów – a fogtömés
anyaga
masa drzewna – fapép
masa konkursowa – csődtömeg
masa krytyczna [najmniejsza ilość materiału
rozszczepialnego, konieczna do tego, by
mogła zajść i utrzymać się jądrowa
reakcja łańcuchowa] – (vegyt.) kritikus
tömeg
masa ludzi – tömeg, embertömeg, néptömeg;
rengeteg ember, nagy tömeg, sokaság
masa mięsna – töltelék
masa molowa [masa jednego mola atomów lub
cząsteczek,
liczbowo
równa
masie
atomowej lub cząsteczkowej] – moll-tömeg
masa narodu – néptömeg, embertömeg
masa netto [zob. ciężar netto] – nettó tömeg
masa papiernicza [półprodukt będący zawiesiną
substancji tworzących wyrób papierowy w
wodzie.
Przez
odwodnienie
masy
papierniczej w maszynie papierniczej
uzyskuje się wstęgę wyrobu papierowego.]
– papírtömeg (g/m2)
masa perłowa (albo macica perłowa) [1.
wewnętrzna warstwa muszli mięczaków,
mieniąca się tęczowo, używana do wyrobu
przedmiotów ozdobnych i inkrustacji; 2.
wewnętrzna, silnie iryzująca warstwa
muszli niektórych małżów i ślimaków np.
perłopławów, używana jako tworzywo
dekoracyjne] – gyöngyház [bizonyos
puhatestűek héjának a belsején található
kemény, színjátszó bevonat. 10-20 µm széles
és 0,5 µm vastag aragonitkristályok alkotják,
amiket egy rugalmas biopolimerekből álló
kötőanyag
tart
össze.
A
köpeny
nyálkahártyájának sejtjei választják ki, hogy
simává tegye a héj belső felületét, és
betokozza a parazitákat és a szervetlen
törmeléket. Ez az anyag alkotja az
igazgyöngyöket is. Az építészetben és az
iparművészetben kedvelt díszítőelem.]
masa pieniądza – pénztömeg
masa pieniądzy – tömérdek pénz
masa plastyczna [tworzywo sztuczne] –
plasztikus tömeg, műanyag
masa powietrza – légtömeg
3444
masa relatywistyczna [masa ciała znajdującego
się w ruchu względem danego układu
odniesienia] – relatív tömeg
masa spadkowa [mienie pozostałe po zmarłym,
dzielone między spadkobierców] –
hagyaték
masa spoczynkowa [masa ciała będącego w
spoczynku względem danego układu
odniesienia] – nyugalmi tömeg
masa towarowa, rynkowa [ogólna ilość towaru
na rynku] – árutömeg, árualap
masa upadłości, masa upadłościowa [majątek
pozostały po ogłoszeniu przez sąd
niewypłacalności dłużnika, podlegający
podziałowi
między
wierzycieli]
–
csődtömeg
masa wiadomości – tömérdek hír, a hírek sokasága
v. tömkelege
masa właściwa [zob. gęstość w zn. 2.] – saját
tömeg
masa zysku – nyereségtömeg
masakra [1. masowe zabijanie w okrutny
sposób; 2. wypadek lub inne tragiczne
wydarzenie, w którym jest wielu rannych i
zabitych] – vérengzés, vérfürdő, gyilkolás,
vérontás,
öldöklés,
tömegöldöklés,
mészárlás; pogrom
masakrować [bić lub zabijać ze szczególnym
okrucieństwem] lemészárolni, legyilkolni;
felkoncolni, kinyírni; szabdalni, kaszabolni;
öldökölni, öldösni
masallah (ar.) – wszystko w rękach Boga - (ar.)
masallah Allah így akarja!; a csodálkozás és
a tetszés kifejezése a muzulmán népeknél
masara [duża mucha (ziemia lubliniecka)] –
[Słowniczek języka śląskiego] nagy légy
masarnia [polskie zakłady mięsne, drobiarskie,
masarnie] – hentesüzem, hentesüzlet;
mészárszék
masarski, -a, -ie – hentesmasarstwo – hentes (foglalkozás)
masarz [osoba zajmująca się wyrobem wędlin] –
hentes, mészáros
masaż [1. zabieg leczniczy lub kosmetyczny
polegający na rozcieraniu, ugniataniu,
oklepywaniu
ciała;
2.
technika
rehabilitacyjna]
–
(fr.)
masszázs,
masszírozás; gyúrás, dörzsölés; a test
különféle részeinek gyógyítási célból történő
kenése és gyúrása
masaż aromaterapeutyczny – aromaterápiás
masszázs [Az aromaterápiás masszázs
bázisolajba kevert, személyre szabott
aromaterápiás anyaggal történik.]
masaż ciała – testmasszázs
masaż dłoni – kézreflexológia
-
Wersja 01 01 2017.
masaż erotyczny [masaż jest znakomitą techniką
gry wstępnej, podobnie jak petting. Jest
fascynującym uzupełnieniem kontaktów
seksualnych.] – szexmasszász; erotikus
masszász
masaż leczniczy – gyógymasszázs
masaż partnerski – partnermasszázs
masaż relaksacyjny – relaxációs masszázs
masaż serca [metoda reanimacji stosowana w
wypadku nagłego zatrzymania akcji serca,
polegająca na rytmicznym uciskaniu
mostka] – szívmasszázs
masaż sportowy – sportmasszázs
masaż stóp – talpmasszázs
masaż twarzy – arcmasszázs, arcmaszírozás
masaże lecznicze i uodporniające – gyógy- és
edzőmasszázsok
masażować – (fr.-ném.) maszírozni, gyúrni, kenni
masażysta
(bioenergoterapeuta)
[osoba
zajmująca się zawodowo robieniem
masażu] – (fr.) masszőr, masszírozó; gyúró;
dögönyöző, masszást végző személy
masażystka [kobieta wykonująca masaż] –
masszőz,
masszőrnő;
női
gyúró,
dögönyözőlány [młoda masażystka: fiatal
masszőrlány]
masą v. masami – tömegesen, tömegével
masculinum [łac., [wym. masku...] gram. rodzaj
męski] – hímnem
maseczka [1. zdr. od maska w zn. 1, 5.; 2. okład
na twarz z ziół, kremu itp. stosowany w
celu odświeżenia i ujędrnienia skóry] –
arcpakolás; pakolás; arcpakoló, pakoló
maselnica, masielnica [1. duża maselniczka;
2. urządzenie
do
wyrobu
masła],
maseliczka – vajtartó
3445
maselnica a. masielnica do wyrabiania masła –
vajköpülő és -gyúró berendezés
maselniczka – vajtartó
masełko [zdrobnienie od: masło] – vajacska;
kisadag vaj
maska [wł. mascherone 'jw.; morda, pysk' zgrub.
od maschera 'maska; poza; bileter teatr;
1. zasłona na twarz (albo część twarzy) z
otworami na oczy, nakładana podczas
maskarady, obrzędów ludowych lub przez
aktorów w teatrze; też: osoba z tak
zasłoniętą
twarzą;
2. pozorowane
zachowanie mające ukryć prawdziwe
zamiary
i
uczucia;
3. twarz
zniekształcona,
zastygła
w
jakimś
grymasie; 4. odlew twarzy ludzkiej;
5. osłona twarzy chroniąca ją przed
działaniem szkodliwych substancji lub
przed urazami; też: osłona na nos i usta
zapobiegająca rozsiewaniu zarazków;
6. część aparatu tlenowego lub aparatu do
narkozy, przylegająca szczelnie wokół ust
i nosa chorego; 7. maseczka kosmetyczna;
8. zewnętrzna
pokrywa
silnika
samochodu,
samolotu,
czołgu
itp.;
9. urządzenie służące do zasłaniania pola
widzenia, używane przy robieniu zdjęć
sztucznie montowanych; 10. naturalna
lub
sztuczna
zasłona
stanowisk
wojskowych] – (arab→ol.) maskara,
(arab→fr.) maszk; álarc; (na twarz; twarz
aktora) maszk, álarc, jelmez; (színház) a
színész arcának a szerephez való igazítása,
kikészítése; (sport) vívóálarc; (obudowa)
köpeny; arcvédő (álarc); (halotti) maszk,
gipsz lenyomat
-
Wersja 01 01 2017.
maska aktora – színészálarc
maska do nurkowania – búvárálarc
maska fechtunkowa – vívóálarc
maska gazowa – gázálarc (gáz beadagoló álarc)
maska
gazowa
dla
konia
została
wyprodukowana w 1951 r. w ZSRR.
Prezentowana pochodzi ze Stada Ogierów
w Starogardzie Gdańskim – lóra való
gázálarc
maska karnawałowa – farsangi jelmez
maska kineskopu (również maskownica) [Delta
a. IL (ang. In Line; późn. PIL — Precision
IL) a. Trinitron (właśc. Aperture Grill):
perforowana metalowa przesłona, która
służy
do
nakierowywania
wiązek
elektronów wysyłanych przez działo
elektronowe
na
właściwe
punkty
luminoforu.] – Shadow mask, Lyukmaszk,
árnyékmasz [Hagyományos megoldás a
monitorok és a televíziók képcsövének elemi
pontjainak
kialakításához.
Az
egyes
színalkotó foszforpontokat lyukmaszkon
áthatoló elektronsugár gerjeszti.\r\n\r\n]
maska komiczna – komikai álarc
maska operacyjna – műtőálarc
maska pośmiertna – halotti maszk
maska przeciwgazowa – gázálarc (katonai, ipari)
maska przeciwsłoneczna – maszk (kamerára)
maska pyłochłonna – védőálarc por ellen
maska samochodu – karosszéria
maska silnika – motortető
maska tragiczna – tragikai álarc
maska ustno-nosowa – orr- és szájvédő
maskarada (bal maskowy) [1. bal, zabawa, w
której uczestniczą osoby w maskach lub
kostiumach; 2. gra lub pozorowanie
czegoś] – (fr.) mascarade; (arab→fr.)
maszkarád, maskara; álarcos felvonulás,
álarcosbál, jelmezbál
Maskarada [1. powieść Terry’ego Pratchetta z
1996, osiemnasta część cyklu świat Dysku;
2. powieść Tomasza Pasyńskiego z 2003,
druga część trylogii
Sherwood; 3.
Wampir: Maskarada (ang. Vampire: The
Masquerade) to jedna z gier fabularnych
wydanych przez firmę White Wolf, której
akcja osadzona jest w Świecie Mroku.] –
Maskarada (regények, rémtörténet)
maskaradowy, -a, -e [przymiotnik od:
maskarada] – álarcosbáli, jelmezmaskarady karnawałowe – farsangi álarcosbál
maskaron (maszkaron) – (arab→ol.) maskara,
(arab→fr.) maszk; álarc
maskota (talizman) – mascotte; 1. provanszál
nyaktalizmán; talizmán, szerencsetárgy; 2.
3446
autók hátsó ablakán lógó apró torz babák; 3.
szerencsét hozó ember [wróciłem dzieciaczki
z maskotami: talizmánokkal hoztam vissza a
gyerekeket]
maskotka
[1. nieduża
zabawka,
zwykle
pluszowa; 2. rzecz lub osoba mająca
przynosić komuś szczęście; 3. przedmiot
będący znakiem rozpoznawczym jakiejś
drużyny lub imprezy] – kabala, kabalababa;
üdvöske
maskotki – bábfigurák, bábuk; kabalák
maskować
[1. czynić
coś
lub
kogoś
niewidocznym; 2. ukrywać rzeczywiste
zamiary, uczucia, nastroje; 3. wiązać jony
przeszkadzające w reakcji analitycznej w
postać nieaktywną w danych warunkach]
– (fr.-ném.) maszkírozni; álruhát ölteni v.
öltöztetni, takarni, fedezni, palástolni, álarc
alá rejteni; (színház) színész arcát vmely
szerephez alakítani, kikészíteni; (wojsko)
álcázni,
takarni;
(akusztika)
lefedni,
maszkolni (átv.) fedni, rejteni, eltitkolni,
elpalástolni; leplezni
maskować działa – ágyúkat álcázni
maskować się [1. ukrywać swoje prawdziwe
zamiary,
uczucia,
swój
charakter;
2. zasłaniać się czymś tak, aby nie być
widocznym] – álcázza magát, álruhába
öltözni v. öltözködni; leleplezi magát; (átv.)
alakoskodni, színészkedni
maskowanie
[1.
przedmioty,
urządzenia
maskujące;
2.
jest
to
rodzaj
zabezpieczenia
działań
bojowych
obejmujący ogół działań zmierzających do
wprowadzenia przeciwnika w błąd
poprzez: ukrycie wojsk własnych, sprzętu
bojowego, obiektów fortyfikacyjnych i
tyłowych oraz działań wojsk i zamiarów
dowództwa.] – leplezés, rejtés, álcázás;
elfedés [az a jelenség, amikor egy erősebb
hang jelenléte egy gyengébb hang észlelését
megnehezíti v. lehetetlenné teszi. Az
elfedőhang a gyengébb hangra nézve az
elfedés ideje alatt hallásveszteséget idéz elő.]
maskowanie dymem – (wojsko) ködösítés
maskowanie taktyczne (nazywane również:
maskowaniem bezpośrednim) – taktikai
álcázás
maskowanie operacyjne – operatív álcázás
maskowanie się – rejtőzés, leplezés, alakoskodás,
színészkedés
maskownica [1. osłona lampy kineskopowej;
2. przyrząd służący do formatowania
zdjęć] – keret, foglalat, sablon
maskowy, -a, -e [przymiotnik od: maska] –
álarcos, álcázott
-
Wersja 01 01 2017.
maskulinizacja [łac.
masculinus ‘męski’,
1. opanowanie jakiejś dziedziny życia
przez mężczyzn; 2. nadawanie czemuś
cech męskich; 3. występowanie cech
płciowych męskich u osobników żeńskich;
4.
nadawanie
formy
męskiej
rzeczownikowi o odmiennym rodzaju
gramatycznym] – maszkulinizáció [(újk.)
hím = hímnemü, rapa; androgének hatására a
külső genitáliak férfi nemi szervekké
alakulnak]
maskulinizować – maszkulinizálni; férfiasítani
maskulinizować
się
–
maszkulinizálódni;
férfiasodni
maskulinizm [1. naśladowanie mężczyzn w
ubiorze i zachowaniu; 2. ocenianie
wszystkiego z męskiego punktu widzenia]
– maszkulinizmus; férfiasság
masło [1. żółtawy tłuszcz otrzymywany przez
ubijanie śmietany zebranej z mleka
krowiego; 2. tłuszcz jadalny w postaci
zestalonej, otrzymywany z mleka. Składa
się w ok. 82% z tłuszczu i 16% wody.] –
vaj [emlős állatok tejéből készült, emberi
táplálkozásra szolgáló zsiradék]
masło deserowe – csemegevaj
masło kakaowe [1. tłuszcz otrzymywany z nasion
kakaowca, używany m.in. do wyrobu
czekolady; 2. (tłuszcz kakaowy) to
jadalny,
stały
tłuszcz
roślinny
otrzymywany z nasion dojrzałych owoców
kakaowca właściwego Theobroma cacao
L., stanowi około 50% suchej masy
nasion.] – kakaóvaj
masło kokosowe [zob. olej kokosowy] – kókuszvaj
masło krowie – (tehéntejből készült vaj)
masło maślane [pot. żart. wyrażenie składające
się z wyrazów to samo lub prawie to samo
znaczących; zob. też pleonazm; tautologia]
– [vajas vaj] üres beszéd, üres fecsegés,
halandzsa;
link
duma;
pleonazmus,
tautológia; szöfecsérlés, szószaporítás
masło osełkowe – oválisra formázott vajtömb
masło przetopione – olvasztott vaj
masło rozpłynęło się na patelni – a vaj megoilvad
a serpenyőben
masło roślinne [margaryna o małej zawartości
tłuszczów utwardzonych] – margarin
masło śmietankowe – teavaj
masło topione, masło przetopione – főzővaj;
olvasztott vaj
masło wyrabia się z mleka – a vajat a tejből nyerik
masłowaty, -a, -e [przypominający masło
konsystencją lub barwą] – vajszerű,
vajszínű, vajas
3447
masłowy, -a, -e [1. odnoszący się do masła; 2.
drzewa masłowe - tropikalne drzewa,
których nasiona zawierają tłuszcze służące
do produkcji margaryny i mydła; 3. kwas
masłowy - bezbarwna, oleista substancja o
nieprzyjemnym zapachu]; maślany, -a, -e
– vajas, vajmasny [tłusty, (ale jeżeś masny – ale jestes gruby)]
– [Słowniczek języka śląskiego] zsíros; kövér
masochista [człowiek, któremu ból sprawia
przyjemność], masochistka –
(lat.)
mazochista; a szenvedésben, önkínzásban
kéjelgő v. örömet találó személy (L. SacherMasoch osztrák regényíró nevéről)
masochistycznie – mazochistán
masochistyczny, -a, -e [odnoszący się do
odczuwania przyjemności seksualnej pod
wpływem bólu] – mazochistamasochizm [1. znajdowanie przyjemności w
zadawaniu sobie cierpień lub w
poddawaniu
się
im;
2. zboczenie
polegające na doznawaniu satysfakcji
seksualnej pod wpływem bólu i
upokorzenia; 3. rodzaj zaburzenia
preferencji seksualnych, w którym
jednostka odczuwa podniecenie seksualne
w sytuacjach, kiedy zadawany jest jej
fizyczny i psychiczny ból lub gdy jest
poniżana.
Przeważającą
większość
masochistów (jak i sadytów) stanowią
mężczyźni] – (lat.) mazochizmus; nemi
ingerek felidézése kínzások elszenvedése
révén
mason [członek masonerii] – szabadkőműves
masoneria [międzynarodowy ruch mający na
celu duchowe doskonalenie jednostki i
braterstwo
ludzi
różnych
religii,
narodowości
i
poglądów]
–
szabadkőművesség (angolul freemasonry,
franciául
franc-maçonnerie,
németül
Freimaurerei
vagy
Freimaurertum)
[világszerte több millió taggal rendelkező
heterogén, számtalan formában működő
mozgalom, amely – önértelmezése szerint –
az erkölcsi értékek, valamint a szellem
szabadságának egyetemességét vallva, a
felvilágosodás
hagyományait
követve
tevékenykedik. Tagjai ritualizált beavatási
szertartásokon keresztül ismerhetik meg a
szabadkőművesség
kőművesmesterségből
származó szimbólumrendszerének mélyebb
jelentését.]
masoński, -a, -ie [dotyczący masona, masonów] –
szabadkőműves
masońsko-żydowski, -a, -ie – szabadkőműveszsidóMasora, Masorah, Massora a. Massorah
[Masora jest nieocenionym dokumentem,
-
Wersja 01 01 2017.
ulatwiajacym czytanie, zrozumienie i
tlumaczenie Pisma Sw." Dodajmy, ze
najstarsze dochowane rekopisy hebrajskie
nie wychodza poza wiek IX po Chr.4.
Masora jest badz co badz dzielem doby
pózniejszej, gdy tymczasem Vulgata
zawiera tekst w szacie starszej, krytycznie
lepszej. Powazne studia wieku XVII
wykazaly tez potem, jako teksty grecki i
lacinski
sa
znacznie
starsze
od
hebrajskiego, masoreckiego. A zatem
oparcie sie o Vulgate stanowi prosty
postulat naukowej krytyki tekstów.] –
(héb.) masszóra; a Biblia héber szövegének
hagyományos értelmezése és olvasásmódja;
a zsidó biblia szövegére vonatkozó adatok
összessége, mely több gyűjteményben
található [Így nevezik az ótestamentumi
szövegek kéziratos másolatait.]
Masoreci (hebr. ‫המסורה בעלי‬, czyt. ba'alei
hammasora - panowie tradycji) [żydowscy
kopiści Tory, którzy między VI a XI w.
stworzyli system zapisu samogłosek w
alfabecie hebrajskim.] – maszoréták [A
maszoréták
megnevezése
(baalé
hammeszórá, héberül: ‫ )מהסורמ צעלי‬a héber
mászar igéből származik, aminek a jelentése:
átad, hagyományoz.]; zsidó írástudók, akik a
szövegek pontossága felett őrködtek, s
azokat punktációval is ellátták [A
maszoréták zsidó szövegkritikusok ill. a
maszóra tudósai voltak. Céljuk a Szentírás
héber szövegének (beleértve a helyesírást,
olvasást és értelmezést is) egységesítése és
rögzítése volt, ők gondoskodtak arról, hogy
az Ószövetség régi szövege megmaradjon, és
ne romoljon. Ők vezették be a héber írás
pontozással történő magánhangzó-jelölését.
Körülbelül i. sz. 100-1000 között működtek.
–
Kezdetben
másolóknak,
később
pontozóknak is nevezték őket. A tibériási és
a babilóniai hagyomány alapján két
csoportba oszthatók. Különösen nagy
tekintélye volt a ben Áser családnak
Tibériásban. Hatásuk 1000 körül a córdobai
kalifátuson keresztül Európára is kiterjedt, s
főként a héber kiejtésben érvényesült.
Maimonides
(Mose
ben
Maimun)
közvetítésével Áron ben Móse ben Áron
szövege lett a mérvadó.]
masorz [rzeźnik (ziemia rybnicko-raciborska)] –
[Słowniczek języka śląskiego] hentes,
hentesmester
masować [I rozcierać bolące miejsca, robić
masaż; II skupiać, gromadzić w jednym
miejscu] – I. masszírozni; II. halmozni,
összpontosítani, tömöríteni
masować kogoś – masszírozni vkit
3448
masować się [I masować samego siebie lub być
masowanym; II gromadzić się w jednym
miejscu] – I. masszírozza magát; II.
halmozódni, összpontosulani, tömörülni
masowanie – 1. masszírozás; 2. halmozás,
öszpontosítás
masowiec [1. statek przeznaczony do przewozu
sypkich ładunków; 2. statek przeznaczony
do przewozu towarów masowych; 3.
statek,
zazwyczaj
z
pojedynczym
pokładem
i
dnem
podwójnym,
zbiornikami szczytowymi i obłowymi oraz
z pojedynczym lub podwójnym poszyciem
burtowym, przeznaczony głównie do
przewozu suchych ładunków masowych
luzem, tj. bez opakowania, wsypywanych
bezpośrednio do ładowni, jak np. węgiel,
ruda, nawozy mineralne, zboża, siarka
granulowana, itp.] – szárazárut szállító hajó
masoperia,
maszoperia
[spółka
rybacka
zakładana od średniowiecza przez
rybaków morskich i kupców] – halászcéh
Maszoperia na Helu – Halászcéh a Helen;
halászcéh a Hel-félszigeten
masowo – tömegesen, tömegével
masowość – tömegszerűség, vminek tömeges volta
masowy, -a, -e [1. obejmujący dużą liczbę ludzi,
zwierząt lub rzeczy; 2. przeznaczony dla
dużej liczby ludzi] – tömeges, tömegmasowa produkcja – tömeggyártás
masowa rzeź – tömegmészárlás
masowe wymieranie [gwałtowne (w skali
geologicznej) wyginięcie wielu gatunków
roślin i zwierząt w wyniku zadziałania
globalnych czynników środowiskowych
(np. regresji morskich, zasadniczych
zmian
klimatycznych,
wzmożonego
wulkanizmu, katastrof kosmicznych).] –
tömeges kihalás; kihalási esemény v.
tömegkihalás [nagyszámú faj rövid idő alatt
bekövetkező kihalását jelenti. Az élővilág
története során többször következett be
kisebb-nagyobb kihalási esemény. A
tömegkihalás többnyire érinti az adott korban
élő
legtöbb
taxonómiai
csoportot.
Alapvetően kétféle módon következhet be:
sok faj gyors eltűnésével, illetve az élőlények
specializációjának drasztikus visszaesésén
keresztül.]
W dziejach życia na Ziemi zidentyfikowano 5
wielkich masowych wymierań:
 wymieranie ordowickie - ok. 438 mln lat
temu
 wymieranie dewońskie - ok. 367 mln lat
temu
 wymieranie permskie - ok. 250 mln lat temu
 wymieranie triasowe - ok. 213 mln lat temu
-
Wersja 01 01 2017.
 wymieranie kredowe - ok. 65 mln lat temu
Wśród ekologów trwa debata na temat
znaczenia
współczesnego
wymierania
gatunków
(związanego
z
działalnością
człowieka, w szczególności z przekształcaniem i
fragmentacją siedlisk, także z eksploatacją
gatunków i zawlekaniem organizmów obcych)
dla różnorodności biologicznej. Zjawisko to
bywa określane mianem szóstej katastrofy.
Az öt nagy tömegkihalást illetően – amelyet
1982-ben Jacl Sepkoski és David. M. Raup
írtak le – széles körű szakmai konszenzus
létezik. Ezek:
 Ordovícium-szilur kihalási esemény
 Késő devon kihalási esemény
 Perm-triász kihalási esemény
 Triász-jura kihalási esemény
 Kréta-tercier kihalási esemény
masówka [1. pot. zebranie w zakładzie pracy
zwołane przez działaczy partyjnych lub
związkowych; 2. pot. towar tego samego
rodzaju
produkowany
w
wielkich
ilościach; 3. pot. literatura, muzyka, film o
niewielkiej
wartości
artystycznej,
przeznaczone dla przeciętnego odbiorcy] –
tömeggyűlés, röpgyűlés; nagygyűlés; (átv.)
tömegáru; tömegtermék
mass media [zob. środki masowego przekazu:
prasa,
radio,
telewizja]
–
tömegkommunikációs eszközök (sajtó, rádió,
televízió)
massa perditionis "masa odrzucona" (masa
zagubiona) – massa perditionis; veszendő
tömeg, akik nem rendeltettek üdvösségre
(Augustinus mondása)
Massachusetts [jeden ze stanów Nowej Anglii,
położony w północno-wschodniej części
USA na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego]
– Massachusetts [állam az USA keleti
partján fekszik.]
Massachusetts Institute of Technology (MIT) –
Instytut Technologiczny w Massachusetts
[1. uniwersytet techniczny w Cambridge w
stanie Massachusetts; 2. położony w
regionie Nowa Anglia w Stanach
Zjednoczonych, założony w 1861 roku z
inicjatywy
kilkudziesięciu
przedsiębiorców z okolic Nowego Jorku i
Bostonu. Jego celem jest jednoczesne
kształcenie studentów i prowadzenie
badań podstawowych – jednak silnie
zorientowanych na praktyczne potrzeby
społeczne. MIT jest uczelnią całkowicie
prywatną. Z punktu widzenia prawa jest
spółką akcyjną, której akcje posiada
obecnie kilkaset osób – głównie członków
rodzin założycieli MIT oraz niektórych
jego absolwentów.] – Massachusettsi
Műszaki Egyetem (angolul Massachusetts
Institute of Technology, gyakran rövidítve
MIT-ként, ejtsd: emájtí) [az Amerikai
Egyesült Államok Massachusetts államában
működő magánegyetem és kutatóintézet. Az
MIT Boston városának Cambridge nevű
elővárosában, a Charles folyó partján
fekszik.]
3449
Massah oznacza - "poddawanie próbie,
kuszenie",
Meribah
"zmaganie,
spieranie" [2 Moj. 17:1-7: 1. I wyruszył cały
zbór synów izraelskich na rozkaz Pana z
pustyni Syn i szli od postoju do postoju. I
rozłożyli się obozem w Refidim, gdzie lud nie
miał wody do picia. 2. I spierał się lud z
Mojżeszem, mówiąc: Dajcie nam wody do
picia! Mojżesz im odpowiedział: Dlaczego
spieracie się ze mną? Dlaczego kusicie
Pana? 3. Ale lud miał tam pragnienie i
szemrał przeciw Mojżeszowi, mówiąc: Czy
dlatego wyprowadziłeś nas z Egiptu, aby
przyprawić nas i dzieci nasze, i dobytek nasz
o śmierć z pragnienia? 4. I wołał Mojżesz do
Pana, mówiąc: Co mam począć z tym
ludem? Niewiele brakuje, a ukamienują
mnie. 5. I rzekł Pan do Mojżesza: Przejdź się
przed ludem i weź z sobą kilku ze starszych
Izraela. Weź także do ręki laskę swoją, którą
uderzyłeś Nil, i idź! 6. Oto Ja stanę przed
tobą na skale, tam, na Horebie, a ty uderzysz
w skałę i wytryśnie z niej woda, i lud będzie
pił. Mojżesz uczynił tak na oczach starszych
Izraela. 7. I nazwał to miejsce Massa i
Meriba, ponieważ synowie izraelscy spierali
się tam i kusili Pana, mówiąc: Czy jest Pan
pośród nas, czy nie?] - MASSZA (kísértés,
próbatétel; teher, súly; ajándék; kijelentés). –
1. Izmáel (1) fia (1Móz 25,14; 1Krón 1,30).
2. A Hóreb hegyén annak a helynek a neve,
ahol Mózes vizet fakasztott a sziklából;
együtt szerepel Méribával (2Móz 17,1-7;
5Móz 6,16; 9,22; 33,8). Lásd még: MÉRIBA
(1).
message [dosł. wiadomość. List w poczcie
elektronicznej] – (ang.) message; üzenet [a
hálózati kommunikációban a partnerek
között váltott rövid üzenet, sokszor az
elektronikus levél szinonimája]
Massively Multiplayer Online Game (MMOG lub
MMO)
[typ
gry
komputerowej
rozgrywanej jednocześnie przez tysiące
lub nawet miliony graczy w Internecie, tak
więc dostęp do gry możliwy jest wyłącznie
on-line.] – MMOG Massively Multiplayer
Online Game (tömeges többjátékos online
játék-IBM)
massively
parallel
processing
{rzecz.};
przetwarzanie równoległe na wielką
-
Wersja 01 01 2017.
skalę {n.} [komp.] [zł.] - MPP Massively
Parallel Processing (teljesen párhuzamos
feldolgozás)
mastaba [1. staroegipski grobowiec w kształcie
ściętego ostrosłupa; 2. (arab ława) –
rodzaj
grobowca
spotykanego
w
starożytnym Egipcie] – (arab) masztaba;
óegyiptomi, csonka gúla alakú sírépítmény,
amely alatt a tulajdonképpeni sírhely 10-20
méter mélyen van
Master Boot Record, MBR [główny rekord
startowy, czyli umowna struktura danych
zapisana w pierwszym sektorze dysku
twardego. Nazywany też Master Boot
Block. Zawiera program rozruchowy oraz
tablicę partycji.] – Master Boot Record
(MBR) vagy más néven a partíciós szektor
(fő rendszerinditó rekord) [1. a merevlemez
legelső
szektorának (azaz az első
lemezfelület első sávjának első szektorának)
elnevezése.
Csak
a
particionált
merevlemezeknek van MBR-jük. A MBR a
merevlemez legelején, az első partíció előtt
található meg. 2. A merevlemez első
szektora. Itt található a rendszerindító
program és a partíció információja.]
mast(o)- [pierwszy człon wyrazów złożonych
piersią, sutkiem lub ssaniem] – masto-
mastodont
mastodont [1. zwierzę kopalne podobne do
słonia; 2. Mastodonty – to nazwa, którą do
niedawna określano niemal wszystkie
wymarłe trąbowce niebędące właściwymi
słoniami. Zaliczano tu przedstawicieli
rodzin: Mammutidae, Amabelodontidae
oraz Gomphotheridae. Obecnie jedynie
przedstawicieli
rodziny
Mammutidae
nazywa
się
mastodontami.
Najwcześniejszym gatunkiem zaliczanym
do tej grupy jest Eozygodon morotoensis z
miocenu Kenii. Wywodzi się od niego
rodzaj Zygolophodon. Opisano już kilka
gatunków zygolofodontów zasiedlających
Afrykę (Z. aegyptensis), Europę (Z.
tapiroides), Azję i Amerykę Północną.] –
(gör.) mastodon; kihalt őskori óriási
3450
ormányos emlős (a masztodonok igen
elterjedtek voltak az óvilági miocénban.
Közülük a leggyakoribb a Gomphotherium
volt, amely Franciaországból, Kenyából, és
Pakisztánból ismert)
mastodontowy, -a, -e – masztodonmasturbacja [(inaczej: onanizm (tylko u
mężczyzn, patrz: Onan), samogwałt, ipsacja)
to zachowanie seksualne polegające na
dotykaniu organów płciowych (penisa,
okolic pochwy), kończące się najczęściej
orgazmem,
w
celu
wywołania
przyjemności
seksualnej.
Zjawisko
masturbacji odnosi się zasadniczo do
ludzi, aczkolwiek występuje także u części
zwierząt. Masturbacja odbywa się bez
udziału partnera lub przy jego wyłącznie
biernym udziale.] – maszturbáció; 1.
(dawno) önfertőzés; 2. önkielgítés [azt a
cselekedetet jelöljük így amikor a -többnyire
fiatal, házasság előtt lévők- fiúk vagy a
lányok saját magukat ingerelve juttatják el
magukat
az
orgazmushoz.
Régen
erkölcstelen cselekedetnek tartották, ma a
kutatások alapján azt lehet mondani, hogy a
szexualitás tanulásának egyik eleme a
maszturbáció. A házasságban vagy tartós
párkapcsolatban
élők
esetében
is
előfordulhat maszturbáció, de ez általában a
közös szexuális élet rovására történik, mert a
maszturbáció csökkenti az egymás iránti
szexuális vágyat]
-
Wersja 01 01 2017.
północnej Afryce, a także w Meksyku.
Stosowany do sporządzania werniksu do
utrwalania
malowideł,
nasycania
podobrazi drewnianych oraz sklejania
płócien. Używany był także jako część
składowa
spoiwa
do
malowidła
przejrzystego aureola.] – (gör.) masztix; 1.
egy Kiosz-szigeti fa gyantája, amelyet
különböző ipari célokra használnak fel; 2.
többféle Földközi-tenger melléki fából nyert,
ragasztóként
v.
lakkozásra
használt
gyantaféleség
mastyks,
mastyka
[aromatyczna
żywica
otrzymywana z drzewa mastyksowego;
też: substancja, w której skład wchodzi ta
żywica] – (gör.) masztix
mastyksowy, -a, -e [zawierający mastyks (rodzaj
żywicy)] – (gör.) masztixmasurium (Ma) (od nazwy regionu Mazury,
wówczas w Prusach Wschodnich) –
masurium, mazurium [ritka fémes elem, a
mangán homológja] (Nodackné egy német
kémikus volt, aki két új elemet fedezett föl,
amelyek közül az egyik - a rhénium - létezik
is, a másik – a mazurium – azonban nem.
Nodackné azt írta Ferminek: ez a sokféle
aktivitás talán azt jelenti, hogy az uránmag
kettéhasadt. Erre Fermi kiszámította, hogy
maghasadás
egészen
biztosan
nem
történhetett. És a számításai helyesek voltak.
Az egyetlen baj az volt, hogy a számítás
hibás atommag-tömegméréseken alapult.)
maswerk
masturbacyjny, -a, -e [związany z masturbacją]
– maszturbációs
masturbować się [1. drażnić narządy płciowe w
celu przeżycia rozkoszy seksualnej bez
udziału partnera lub z jego wyłącznie
biernym udziałem; 2. onanizować się,
walić konia, uprawiać ipsację] –
maszturbálni, önkielégítés végezni
Mastyks ["Łzy Chios" - miękka żywica
naturalna, pozyskiwana z balsamu,
wyciekającego z drzewa Pistacia lentiscus,
rosnącego na greckiej wyspie Chios, w
Afganistanie, Beludżystanie, zachodniej i
maswerk [niem. Maßwerk; 1. ażurowy element
dekoracyjny wykonany w kamieniu lub
cegle;, 2. polska nazwa laskowanie
używana jest rzadko, na ogół dotyczy
pionowych podziałów pod rozetą lub
pionowych podziałów pól elewacji)
geometryczny wzór architektoniczny
odkuty z kamienia, używany do
wypełnienia górnej części gotyckiego
okna, blendy, przeźrocza, wimprgi, rozety,
itp.] – (a német Maßwerk szó tükörfordítása)
mérmű, mérőmű, kőrács, kőcsipkézet;
[körívekből alkotott, áttört geometrikus
3451
díszítmény, amely a gótikus építészetnek
egyik jellemző díszítő eleme. Ha nem áttört,
a neve vakmérmű.]
maswerkowy, -a, -e [przymiotnik od: maswerk]
– mérműves
masy ludowe – néptömeg; népi tömegek
masy
pracujące
–
dolgozó
tömegek;
munkástömegek
masy plastyczne – plasztmassza; plasztikus v.
képlékeny v. formálható anyagok
masy robotnicze – munkástömegek
masyw [1. potężna bryła lub zwarta masa
czegoś; 2. zwarty i jednolity obszar górski;
3. pierścień gumowy na obręczy koła
pojazdu] – (lat.) masszívum; tömb; törzs,
tömeg; (földtan) kristályos kőzetekből álló
hegytömb
masyw
budowli
–
háztömb,
háztömeg,
épülettömeg
masyw górski [grupa gór posiadająca podobną
rzeźbę,
nie
wykazująca
żadnego
uporządkowania grzbietów.] – hegytörzs,
hegytömeg; hegytömb; hegység
masyw skalny – sziklatömb
masywnie – tömören, súlyosan
masywnie zbudowany – jó erősen, masszívan
épített
masywność – tömörség, szilárdság
masywny, -a, -e [1. mający mocną budowę i duży
ciężar; 2. wypełniony wewnątrz] – (lat.)
masszív, tömör, tömött; szilárd, súlyos,
nehéz
masz [mieć] – neked van; nesze!
masz babo placek! – no, már csak ez hiányzott!
masz ci los! – no itt van ni!; nesze neked!
masz dwa złote i kup papierosów – nesze két
złoty, végy cigarettát
masz dziwne zapatrywania – különös v. furcsa
nézeteid vannak
masz iść do domu – haza kell menned
masz li dać to daj zaraz – hogyha adsz, adj
azonnal; kétszer ad, aki gyorsan ad
masz ładne dziecko, widziałem je dziś – szép
gyermeked van, láttam ma
masz moje wino? – nálad van a borom?
masz ochotę na dobry film? - van kedved egy jó
filmhez?
masz ochotę na kawę? – kérsz egy kávét?, van
kedved kávéra?
masz ochotę na koncert? – van kedved egy
koncerthez?
masz ochotę na lody? – kérsz fagylaltot?
masz rację – igazad van
masz to zrobić! – ezt meg kell csinálnod!
-
Wersja 01 01 2017.
masz tobie! – nesze neked! úgy kellett!
masz tu pod nosem! – az orrod előtt van!
masz więcej szczęścia, niż rozumu – több a
szerencséd, mint az eszed
masz wóz i przewóz, masz wóz albo przewóz –
két lehetőséged van; két válsztásod van
masz za swoje! – most megkaptad? úgy kell neked!
masz znaczek (paczkę, zdjęcie, okulary)? – van
bélyeged
(csomagod,
fényképed,
szemüveged)?
masz zupelną rację – teljesen igazad van
maszerować (maszeruje) [1. iść miarowym,
równym krokiem; 2. zmierzać dokądś
pośpiesznie] – (fr.-ném.) masírozni; vonulni,
menetelni, menni
maszerować dwójkami – kettes sorokban,
kettesével v. párosával menetelnek
maszerowanie – menetelés
maszkara [1. brzydka, budząca wstręt twarz lub
postać; 2. zob. maszkaron; 3. daw. maska;
też: bal maskowy; 4. brzydka gęba,
brzydka kobieta; straszydło, potwór,
poczwara; dawn. maska, bal maskowy; 5.
(Jak czytamy u zygmunta Glogera) Tak
nazywano zabawy kostjumowe, z wielkim
przepychem urządzane podczas obchodów
weselnych na dworze królów i magnatów
polskich od czasów królowej Bony i
zawiązania
bliższych
stosunków
z
Włochami. Wybierano zwykle jakiś
przedmiot mitologiczny i stosownie do
tego przebrawszy się, urządzano pochód
publiczny wśród zachwyconego podobnym
widokiem ludu, licznych dworzan i gości.]
– (ol.) maskara; álarc; álarcos, jelmezes,
álarcos jelmez; ilyet viselő személy; torzalak
maszkaron, maskaron, [1. motyw dekoracyjny w
postaci
głowy
o
zdeformowanych
groteskowo rysach; 2. plast. motyw
dekoracyjny w kształcie stylizowanej
głowy ludzkiej a. na pół zwierzęcej, o
groteskowych rysach i zazw. zawiłych
splotach włosów.] – (ol.) maszk, maskara,
álarc
maszkarne
ubiory
[rodzaj
fantazyjnych
kostiumów używanych przez tancerzy i
artystów
występujących
podczas
dworskich uroczystości weselnych. Często
elementem tych ubiorów była maska.
Charakterystyczne dla wieku XVI.
Zwykle za ubiory dla artystów płacił
dwór.] – jelmezek, maskarák
-
Wersja 01 01 2017.
dawnych czasów utrzymywano to zwykle
w
porządku,
chowając
skrzętnie
najmniejsze kawałki starego żelastwa i
rzemieni pod klucz samego jegomości,
jejmości, koniuszego lub podstarościego.
Ponieważ masztarnia bywała zwykle pod
jednym dachem ze stajnią, więc niektórzy
i stajnię nazywali masztarnia.] – istálló v.
fészer v. félszer [a gazdasági épületek közé
tartozó, lehetőleg olcsó kiállítású - sokszor
csak deszkákból összerótt - fedett helyiség,
melyet kocsiknak, gazdasági eszközöknek
stb. raktározására használnak]
3452
maszkaronowy, -a, -e [przymiotnik od:
maszkaron] – maszk-, maskara-; álarcos
maszkiycić [jeść, wyjadać smakołyki (zob. →
zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] ínyencséget, italkülönlegességet,
ízletes v. finom falatokat fogyasztani
maszkycić [1. łasuchować; 2. jeść coś dobrego; 3.
zjeść coś słodkiego] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] ínyencséget, italkülönlegességet, ízletes v.
finom falatokat fogyasztani
maszkiytnik [łakomczuch, osoba łasa na
słodycze] – [Słowniczek języka śląskiego]
ínyenc, torkos, nyalánk
maszkytny
[lubiący
"maszkycić"]
–
ínyencségeket, italkülönlegességeket, ízletes
v. finom falatokat szerető
maszkyty [słodycze] – [Słowniczek języka
śląskiego] édességek
maszt [1. wysoki słup służący do wywieszania
flag,
umieszczania
urządzeń
sygnalizacyjnych, oświetleniowych itp.;
2. wysoki słup z drewna lub rur
metalowych, na którym rozpina się żagle]
– árbóc; oszlop, rúd
maszt banderowy – zászlórúd
maszt flagowy – zászlórúd
maszt główny a. wielki [zob. Grotmaszt] –
főárbóc
maszt nie zachwiany przez wiatr– a szél által meg
nem mozgatott zászlórúd
maszt przedni – előárbóc
maszt radiostacji – rádió adótorony
maszt sygnałowy – jelzőoszlop
maszt TV [zob. wieża telewizyjna] – TV-torony
masztarnia, masztalnia [1. daw. stajnia lub
pomieszczenie obok stajni, w którym
przechowywano sprzęt stajenny; 2.
komora przy stajni lub wozowni, gdzie
chowano
sprzęt
wszelki
stajenny:
wszystkie zaprzęgi, siodła, kulbaki,
czapraki, popręgi, postronki i t. d. Za
masztalerz [1. czes. ma(r)štal 'stajnia' od
śr.g.nm. marstal, mahrstal; 1. pracownik
stadniny, sprawujący pieczę nad końmi;
2. daw. starszy stajenny mający w
dworskich stajniach nadzór nad służbą i
końmi; 3. starszy stajenny mający nadzór
nad służbą stajenną, końmi i uprzężą,
dawn. przy dużych stajniach dworskich,
dziś gł. w państwowych stadninach i
stajniach ogierów. 2. Wykwalifikowany
pracownik zajmujący się końmi w
stadninach, stajniach itp.] – (dawno)
lovász, lovászmester
masztalerski, -a, -ie
– (dawno) lovász-,
lovászmesteri
masztalerstwo – (dawno) lovász foglalkozás,
lovászmesterség
masztowiec [statek z masztami] – árbócos hajó
masztowiec prussia – porosz árbócos hajó
masztowina [drzewo nadające się na budowę
masztu] – árbóc fa; árbóckésztésre alkalmas
fa
masztowy, -a, -e [przymiotnik od: maszt] –
árbóc-, árbócos, rúdmaszyna [1. urządzenie zawierające mechanizm
lub
zespół
współdziałających
mechanizmów, służące do przetwarzania
energii albo do wykonywania określonej
pracy; 2. pojazd mechaniczny, zwłaszcza
samolot;
3. osoba
wykonująca
coś
automatycznie i bezmyślnie; 4. działający
sprawnie system organizacyjny; 5. środ.
automatyczna broń palna; 6. zespół
mechanizmów zdolnych do wykonywania
3453
pracy użytecznej. Obecnie maszyny
najczęściej sterowane są komputerowo] –
gép; jármű; szervezet; gépfegyver
maszyna cieplna [urządzenie do przetwarzania
energii cieplnej w energię mechaniczną
lub odwrotnie] – hőtermelő gép; hőtermelő
berendezés
maszyna cyfrowa – számítógép
maszyna do cięcia w celu wydłużania skóry –
eresztőgép
maszyna do czego – gép vmire
maszyna do czyszczenia – takarítógép
maszyna do dekatyzowania – dekatálógép
maszyna do fakturowa – számlázógép
maszyna do golenia – villanyborotva
maszyna do grawerowania – matricafúró gép
maszyna do karczowania – irtógép
maszyna do klejenia i barwienia nitek – színezőírező gép
maszyna do kopiowania – másológép
maszyna do księgowania – könyvelőgép
maszyna do liczenia, maszyna licząca
–
számológép
maszyna do mielenia mięsa – húsdaráló
maszyna do nitowania – szegecselő gép,
forrasztógép
maszyna do pisania – írógép
maszyna do pisania elektroniczna z pamięcia –
memóriás írógép
maszyna do prania – mosógép
maszyna do robór ziemny – földmunkagépek
maszyna do rozciągania rękawiczek –
kesztyűnyújtó v. kesztyűtágítógép
maszyna do rozdrabniania mięsa – húsvagdaló,
húsaprító
maszyna do strzyżenia trawy – fűnyíró
maszyna do szycia – varrógép
maszyna do tkania – szövőgép
maszyna do tłumaczenia – fordítógép, tolmácsgép
maszyna do trzepania skór – porológép
maszyna do zwyszania futer – szűcsgép;
szűcsvarrógép
maszyna drukarska – nyomdai gép, nyomógép,
sajtó, gyorssajtó
maszyna działa – a gép működik
maszyna dziewiarska – kötőgép; sikkötőgép
maszyna elektrostatyczna [urządzenie do
otrzymywania jednoimiennych ładunków
elektrycznych
przez rozdzielanie i
gromadzenie
ładunków
o
różnych
znakach] – elektrosztatikus gép
maszyna elektryczna – villanygép
maszyna formiarska – formázó, formakészítő gép
-
Wersja 01 01 2017.
maszyna funkcjonuje – a gép üzemben van v.
működik
maszyna górnicza – bányagép
maszyna idzie – a gép működik v. megy
maszyna indukcyjna [maszyna elektryczna
prądu
zmiennego
wykorzystująca
zjawisko indukcji elektromagnetycznej] –
indukciós gép (egy- v. háromfázisú
kivitelben készülnek)
maszyna indukcyjna [maszyna elektryczna
prądu
zmiennego
wykorzystująca
zjawisko indukcji elektromagnetycznej] –
indukciós gép
maszyna kalkulacyjna – kalkulációs gép
maszyna kaloryczna – hőerőgép, kalorikus gép
maszyna matematyczna, cyfrowa, elektroniczna
[daw. komputer] – számítógép, komputer,
computer
maszyna matematyczna, cyfrowa, elektroniczna
[daw. komputer] – számítógép; komputer
maszyna muzyczna – zenegép (wurlitzer)
maszyna nie działa – a gép nem működik, nem jár
maszyna nieczynna – nem működő gép
maszyna obrotowa – (nyomdászat) körforgó
rotációs gép
maszyna odlewnicza – nyersvasöntőgép
maszyna odśrodkowa – (lat.) centrifugális gép;
fizikai eszköz a központfutó erő hatásainak
bemutatására v. kihasználására
maszyna papiernicza [zob. papiernica] – papírgép
maszyna parowa – gőzgép
maszyna piekielna – pokolgép
maszyna popsuła się a. zepsuła się – a gép
meghibásodott v. elromlott
maszyna
pracująca
bezdrganiowo
–
rázásmentesen dolgozó gép
maszyna prosta [urządzenie pozwalające
zastąpić pracę siły na określonej drodze
pracą innej siły (zwykle mniejszej) na
odpowiednio zmienionej drodze (zwykle
dłuższej), np. dźwignia, równia pochyła,
kołowrót] – egyszerű gépek
maszyna przędzalnicza – fonógép
maszyna rolnicza [maszyny używane w
rolnictwie] – gazdasági v. mezőgazdasági
gép
Przykłady maszyn
 agregat uprawowy – földművelő gépek
 bukownik – hántológép
 ciągnik rolniczy – mezőgazdasági vontató,
traktor
 deszczownia – öntözőberendezés
 glebogryzarka – kultivátor
 kombajn do buraków – répabetakarító gép;
répakombájn
 kombajn rolniczy – kombájn
 kombajn zbożowy – arató-cséplő gép; kombajn
 Kombajn ziemniaczany – burgonyaszedő
kombájn
 kosiarka – kaszálógép, aratógép
 kosiarka pokosowa samojezdna – önjáró
3454
kaszálógép
ładowacz czołowy – homlokrakodó
ładowacz przyczepiany – vontatott rakodógép
ładowacz zawieszany – függesztett rakodógép
młocarnia – cséplőgép
opryskiwacz – permetezőgép
opylacz – porozógép
prasa – sajtológép
przetrząsaczo-zgrabiarka – gereblyéző és
szénaforgató gép
 przetrząsacz – szénaforgató gép
 przyczepa rolnicza – mezőgazdasági pótkocsi
 rozsiewacz nawozów – trágyaszóró gép
 roztrząsacz obornika – trágyaszóró gép
 sadzarka – ültetőgép
 sieczkarnia – szecskavágógép
 sieczkarnia samojezdna – önjáró szecskázógép
 siewnik – vetőgép
 siewnik punktowy
 snopowiązałka – kévekötőgép
 śrutownik – gabonaőrlő, daráló, darálómalom
 wertykulator – vertikulátor
 wialnia – szelelőrosta, magtisztító, szeleltető
gép; gabonarostáltatógép
 wóz asenizacyjny – szippantókocsi
 zgrabiarka – gereblyézőgép
Maszyny konne








 kosiarka konna – lovas kaszálógép, aratógép
 kopaczka konna – lovas kapa
 żniwiarka konna – lovas aratógép
 konny przetrząsacz – lovas szénaforgató
 siewnik konny – lovas vetőgép
maszyna rotacyjna, tzw. "rotacja" [1. maszyna
drukarska, w której forma drukowa jest
zaokrąglona, a mówiąc dokładniej
powierzchnie drukujące tej formy są
położone
na
powierzchni
walca;
2. maszyna o obrotowym ruchu części
roboczej] – (nyomd) rotációs gép; (nyomd.)
körforgó gép
maszyna samolicząca – számlálógép
maszyna szyfrowa – sifrírozógép; olyan
írógépszerű szerkezet, amelyen bizonyos
kulcs szerint a betűk úgy állíthatók át, hogy a
leírt szöveg csak a kulcs ismeretével
olvasható
maszyna taśmowa – szalagegyenesítő és nyújtó
gép
maszyna typograficzna – nyomdagép, gyorssajtó
maszyna wektorów nośnych (ang. Support vector
machine, SVM) [klasyfikator, którego
-
Wersja 01 01 2017.
nauka
ma
na
celu
wyznaczenie
hiperpłaszczyzny
rozdzielającej
z
maksymalnym marginesem przykłady
należące do dwóch klas.] – Szupport Vektor
Gépek (Support Vector Machine – SVM) [a
gépek rejtett rétegében elhelyezkedô
neuronjaiban található bázisfüggvényekbôl
állítják elő a kívánt függvényt. Az SVM-ek
működésének lényege, hogy az eredeti
megfogalmazásában
még
komplex
nemlineáris megoldást igénylő feladatot,
azaz a feladatból származó mintákat,
nemlineáris transzformációk segítségével
egy a bemeneti mintatér dimenziójánál több
dimenziós térbe transzformálja, ahol az már
lineárisan megoldható.]
maszyna wirtualna (ang. virtual machine, VM)
[ogólna
nazwa
środowiska
uruchomieniowego programów. Maszyna
wirtualna kontroluje wszystkie odwołania
uruchamianego programu bezpośrednio
do sprzętu lub systemu operacyjnego i
zapewnia ich obsługę. Dzięki temu
program uruchomiony na maszynie
wirtualnej "myśli", że działa na
rzeczywistym sprzęcie, podczas gdy w
istocie pracuje na sprzęcie wirtualnym,
"udawanym"
przez
odpowiednie
oprogramowanie (maszynę wirtualną).
Wykonywanym programem może być
zarówno pojedyncza aplikacja jak i cały
system operacyjny lub nawet kolejna
maszyna wirtualna. Są one zupełnie
odizolowane przez maszynę wirtualną od
maszyny fizycznej, w odróżnieniu od
klasycznego systemu operacyjnego, który
tylko zarządza uruchamianiem aplikacji
na maszynie fizycznej.] – virtuális
számítógép [egy szimulált számítógépet
jelent]
maszyna urwała mu palec – a gép leszakította az
ujját
maszyna wiertnicza – fúrógép
maszyna wydobywcza – (bány.) fejtő- v. kotrógép
maszyna zgniotła mu place – a gép összezúzta az
ujjait
maszyna zmiażdżyła mu rękę – összezúzta kezét a
gép
maszyneria
[1. wewnętrzna
konstrukcja
maszyny lub urządzenia; też: zespół
maszyn i urządzeń działających łącznie;
2. skomplikowany
system
działania
czegoś] – gépezet
maszynista, maszynistka – (piszący na maszynie)
gépíró, gépírónő (jestem maszynistką)
maszynista (kolejowy) [(maszynista pojazdów
trakcyjnych) – pracownik kolejowy
odpowiedzialny za prowadzenie pociągów
3455
oraz wykonywanie pracy manewrowej na
stacjach.] – (kierujący lokomotywa)
mozdonyvezető (jestem maszynistą)
maszynista (przy maszynie) – (dozorujący
maszynę) gépkezelő, gépész
maszynistka – gépírónő
maszynizm [nurt w muzyce XX wieku wyrosly
na gruncie futuryzmu, eksponujacy
dynamizm, ruch i energie, inspirowany
osiagnieciami przemyslu i techniki] – (fr.lat.) masinizmus; gépkorszak; a gépek
uralma v. kultusza
maszynka
[1. urządzenie
mechaniczne
ułatwiające wykonanie jakiejś czynności
lub wykonujące samo jakąś czynność; 2.
mała kuchenka; 3. zdr. od maszyna] – kis
gép, készülék; gyorsforraló, főző, főzőlap
maszynka do golenia – borotvakészülék
(elektryczna
maszynka
do
golenia:
villanyborotva)
maszynka do kawy – kávéfőző, kávéfőzőgép
maszynka do krojenia – szeletelő, szeletelőgép
maszynka do krojenia chleba – kenyérszeletelő
maszynka do krojenia wędlin – felvágott szeletelő
gép
maszynka do lodów – fagylaltgép
maszynka do mielenia – daráló, darálógép
maszynka do (mielenia) mięsa – húsdaráló (gép)
maszynka do mielenia mięsa – húsdaráló
maszynka do papierosów – cigarettatöltő,
cigarettatöltő gép
maszynka do strzyżenia – hajnyírógép; elemes v.
elektromos hajvágó (gép)
maszynka do temperowania – ceruzahegyező
maszynka elektryczna (do gotowania) –
villanyfőző, villanyrezsó
maszynka gazowa (do gotowania) – gázfőző,
gázrezsó
maszynka naftowa – petrofor, petróleumfőző
maszynka
spirytusowa
–
spirituszfőző,
spirituszlámpa, gyorsforraló
maszynopis [tekst napisany na maszynie] –
gépírás; gépirat, kézirat
maszynopisanie – gépírás
maszynopisanie komputerowe – számítógépes
írás
maszynopismo – gépelt írás
maszynownia [duże pomieszczenie dla maszyn i
urządzeń] – gépház, gépcsarnok, gépterem;
turbinaház
maszynowo – gépszerűen; gépmaszynowo gładzone wyroby papierowe [patrz
matowe niepowlekane wyroby papierowe] –
gépi simított matt papír
-
Wersja 01 01 2017.
maszynowy, -a, -e – gép-, gépi; gépies
maszynoznawstwo [nauka o budowie i zasadach
działania maszyn] – gépismeret, géptan
maszyny elektromagnetyczne – elektromáőgneses
v. dinamóelektromos gépek
maszyny hydrauliczne – hidraulikus gépek
maszyny i urządzenia przemysłowe – ipari gépek
és berendezések
maszyny indukcyjne – indukciós gépek
maszyny pneumatyczne – pneumatikus gépek
maszyny proste w fizyce – egyszerű gépek a
fizikában
maszyny robocze [to maszyna pobierająca
energię z maszyn napędowych i
dokonująca przemian fizycznych (np.
ruch) lub chemicznych na przedmiotach
pracy] – munkagépek
maszyny rolnicze – mezőgazdasági gépek
maścić1 [1. smarować, nacierać coś czymś
tłustym; 2. polewać jedzenie tłuszczem] –
kenni, megkenni, zsírral bekenni, bezsírozni
maścić2 [psuć, zawalać sprawę] – [Słowniczek
języka
śląskiego]
rontani,
elrontani,
tönkretenni, használhatatlanná tenni
maścić co czym – vmit vmivel bekenni
maścić kogo – vkit bekenni
maścić się [smarować, nacierać swoje ciało
czymś tłustym] – megkeni, bekeni magát
maściowy, -a, -e [przymiotnik od: maść] –
bezsírozott, bekent
1
maść (łac. unguentum) [1. preparat leczniczy w
postaci miękkiej masy przeznaczony do
smarowania skóry; 2. to półstała postać
leku przeznaczona wyłącznie do użytku
zewnętrznego. Składa się z substancji
leczniczej, która jest rozprowadzona w
substancji zwanej podłożem maści] –
kenőcs, ír, balzsam
maść szpikanardowa * maść nardowa – nárdus
olaj [Mária úgy tanulta meg szeretni Jézust,
hogy hallgatott a szavára. Ezért volt képes Őt
a megfelelő időben szolgálni. Mária először
elhitte az evangéliumot, és a hite
felébresztette a szívében azt a vágyat, hogy
mindenét Jézusnak ajánlja fel. Miatta
hordozta Jézus magával a nárdus olaj illatát
mindenhová az utolsó földi napjain.]
„MAŚĆ SZPIKANARDOWA BARDZO DROGA” Mar. 14:3
Dwie te siostry widocznie uplanowały
pomiędzy sobą całą tę sprawę. Marta
usługiwała przy stole, a Maria usłużyła w
szczególny sposób maścią. Na wschodzie stoły
to były kombinacje stołu i kanapy, a o gościach
wyrażano się, że przy jedzeniu spoczywali.
Było zwyczajem opierać się na jednym łokciu,
podczas gdy drugiej ręki używano do
przenoszenia potraw ze stołu do ust itd. Ten to
sposób siedzeń przyczynił się do tego, że Maria
miała łatwy dostęp tak do nóg jak i do głowy
naszego Pana i pomazała maścią najprzód
Jego głowę, a następnie nogi.
Słowo maść wywiera mylne wrażenie; płyn
użyty do tej okazji może być lepiej określony
słowem perfumy. Ubocznie wspomnianym jest,
iż wartość tego była ponad trzysta groszy
(Mar. 14:5). Srebrne grosze miały wartości
około 16 centów każdy i według takiego
liczenia ten alabastrowy słoik (a raczej
flakonik)
perfum
kosztowałby
około
czterdzieści osiem dolarów; lecz licząc grosz
(denarius) jako ówczesną zapłatę za jeden
dzień pracy (Zob. Mat. 20:2), to trzysta groszy
równałoby się całorocznej zapłacie robotnika,
czyli w porównaniu do obecnych zarobków od
trzech set do tysiąca dolarów.
Bez względu, w jaki sposób chcielibyśmy
obliczać, maść ta była w rzeczywistości bardzo
kosztowna; a że opis ten nie jest za przesadny
wykazanym jest w starożytnej literaturze. Na
przykład, napisane jest w pewnej starej
książce, że niejaki Horacy ofiarował beczkę
wina za bardzo maleńki słoik szpikanardu.
Perfumy, a szczególnie eter z róż, nawet w
niedawnych czasach ceniony był do 100
dolarów za uncję. Według tej ceny „funt”
owych perfum zakupionych przez Marię,
miałby wartości 1200 dolarów.
3456
maść
ichtiolowa – ichtiolos gyógykenőcs,
ichtiolkrém
maść peniczylinowa – penicilinkenőcs
maść2 [1. barwa sierści u zwierząt; 2. znaczyła
to, co dziś częściej nazywają kolorem] –
(koni) szín; ló színe
maść konia [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera)
maści
zwierząt
Starożytni
Polacy
dopatrywali
związku
pomiędzy
przymiotami i maścią u koni, ale już ks.
Kluk pisze w XVIII w. że z maści nie
można poznać cnoty ani przywary konia,
bo w każdej maści bywają dobre i złe.
Nazwy maści u koni były następujące:
wrona, gniada i skarogniada, bułana,
kasztanowata, biała, szpakowata, myszata,
siwa, mroziasta czyli mrozowata, srokata,
rydza, konopiata, gliniasta, dropiata,
cisawa, sobolowata. Były więc bułanki,
gniadosze, kasztanki, siwki, szpaki,
taranty, brunaki, murzynki, deresze.
Jeżeli sierść była w w obłączki czyli
jabłka, talarki, koń zwał się jabkowitym;
maść siwa i biała na starość stawała się
gorczyczkowatą. Szaty, sukno, aksamit,
kapy i różne tkaniny, były maści
rozmaitych.
Maścią
zwano
także
smarowanie lecznicze czyli mazidło, a w
XVIII w. powszechnie były znane maści:
-
Wersja 01 01 2017.
królewska, szara, pruska i inne.] – a ló
színe (szőrzete)
3
maść [iron. rodzaj, gatunek, pochodzenie] –
nemzetség, faj, fajta, nem, nemzedék;
féleség; eredet, származás
maślacz [1. słodkie, rzadziej półwytrawne wino
węgierskie; 2. węgrzyn (wino węgierskie)
otrzymywane poprzez dolanie gorszych
tokajów do pozostałych po dobrych
tokajach osadów] – (wino) muskotály;
aszubor, máslás
maślak (Suillus) [rodzaj grzybów należący do
rodziny borowikowatych. Obejmuje ok.
20 gatunków. Występuje w strefie
umiarkowanej
i
chłodnej
półkuli
północnej. W Polsce dopuszczonych do
obrotu jest 5 gatunków.] – vargánya,
tinorugomba, barnagyűrűs tinorú (vargánya
néven általában nevezett faj latin neve
Boletus edulis, népies nevén: úrigomba);
barnagyűrűs tinorú (egy régióban, azonos
időszakban a vargányák több közelrokon faja
is megjelenhet. Ezek között a leggyakoribb a
Nyárí vargánya (Boletus reüculatus Schaeff),
az Ízletes vargánya (Boletus edulis Bull.: Fr.)
és a Bronzos vargánya (Boletus aereus Bull.:
Fr.).
Tölgyesek,
gyertyános-tölgyesek,
gyertyános-bükkösök,
szelídgesztenyével
kevert tölgyesek ritka fajai. A Vörösbama
vargánya (Boletus pinophilus Pil. et Dermek)
fenyvesek, fenyőelegyes lombos erdők ritka
gombája)
 maślak lepki, maślak szary (Suillus laricinus,
S. viscidus, S. aeruginascens) - Zöld
facsészegomba - Suillus laricinus (Suillus
aeruginascens)
 maślak limbowy (Suillus plorans)
 maślak łagodny (Suillus placidus) – csiperke
 maślak pstry (Suillus variegatus) - Familia:
Boletaceae. Magyar név Tarkatinóru, tarka
fenyőtinóru, Család: Tinórufélék
 maślak rdzawobrązowy (Suillus collinitus) Tudományos név Suillus fluryi Huijsm.
Szinonímák: Suillus collinitus (Fr.)O. Kuntze,
Familia: Boletaceae. Magyar név Rózsástövű
fenyőtinóru, Család: Tinórufélék
 maślak sitarz (Suillus bovinus) - Tehén
fenyőtinóru - Suillus bovinus
 maślak syberijski (Suillus sibiricus)
 maślak trydencki (Suillus tridentinus) Rozsdavörös fenyőtinóru
 maślak ziarnisty (Suillus granulatus) Szemcsésnyelű fenyőtinóru
 maślak zwyczajny (Suillus luteus) - barna
gyűrűstinóru
 maślak żółtawy, maślak błotny (Suillus
flavidus) - Lápi fenyőtinóru
 maślak żółty (Suillus flavus, S. grevillei) tehén tinoru
3457
maślanka [1. kwaskowaty napój mleczny,
otrzymywany ze śmietany po oddzieleniu
od niej tłuszczu; 2. kwaśny, mleczny płyn
powstały w efekcie oddzielenia tłuszczu od
zmaślonej śmietany. Wartości odżywcze w
100 g.: Wartość energetyczna 34 kcal
Białko 3,3 g Tłuszcz 0,5 g Węglowodany 4
g] – savó, író [a tejföl köpülésekor, a vaj
kiválása után visszamaradó
savanyú
folyadék,
mely
összetételét
illetőleg
leginkább a lefölözött tejhez hasonlít]
Maślanka (Hypholoma (Fr.) P. Kumm.) [rodzaj
grzybów z rodziny pierścieniakowatych
(Strophariaceae). Możliwe, iż gatunki z
tego rodzaju należą filogenetycznie do
łysiczek (Psilocybe)] – kénvirággombák
 Maślanka łagodna (Hypholoma capnoides),
(synonim: Naematoloma capnoides) (Fr.) P.
Kumm., 1971 – Fenyő-kénvirággomba
(Hypholoma
capnoides).[Rendszertani
besorolása:
bazídiumos
gombák
törzse
(Basidiomycota), azon belül harmatgombafélék
(Strophariaceae) családja.]
 Maślanka
wiązkowa, łysiczka trująca
(Hypholoma
fasciculare),
(synonim:
Naematolama fasciculare) (E.M. Fries)
Kummer.
–
Hypholoma
fasciculare
(Huds.:Fr.)Kummer; Magyar név: Sárga
kénvirággomba
 Maślanka
ceglasta
(Hypholoma
sublateritium),
(synonim:
Naematolama
sublateritium) (Schaeff.) Quél., 1873 –
Vöröses
kénvirággomba,
Hypholoma
sublateritium
 Maślanka
korzeniasta
(Hypholoma
radicosum) J.E. Lange, 1923 – Gyökeres
kénvirággomba (Hypholoma radicosum)
 Maślanka
długotrzonkowa (Hypholoma
elongatum) (Pers.) Ricken, 1915
–
Hypholoma elongatum
-
Wersja 01 01 2017.
belül a harmatgombafélék (Strophariaceae)
családjához tartozó mérgező faj.]
maślany, -a, -e [zrobiony z masła, zawierający
masło; mający kolor masła] – vajas
maślarnia [zakład, w którym się wyrabia masło]
– vajtároló helyiség, vajüzem
maślarski, -a, -ie – vajgyári
maślarz [przestarzale: osoba zajmująca się
wyrobem i sprzedażą masła], maślarka –
vajkereskedő (ffi/nő)
maślnica [urządzenie do wyrobu masła;
masielnica]; maselnica – köpülő, köpü
maślnicka [maselniczka] – [Słowniczek języka
śląskiego] vajtartó
maślniczka [zdrobnienie od: maślnica] – vajtartó
mat [I w szachach: posunięcie uniemożliwiające
obronę króla i kończące partię; II
najniższy
stopień
podoficerski
w
marynarce wojennej; też: podoficer
mający ten stopień; III brak połysku; IV
matowy] – I. (perzsa) matt (sakk); II.
(hajózás) altiszt; III. (ném.) matt, fénytelen
felület, tompa
mata [1. płat plecionki ze słomy, sznurka lub
trzciny, używany do przykrywania czegoś;
2. miękkie pokrycie podłogi, używane
podczas ćwiczeń i zawodów sportowych] –
gyékény; (do wycierania nóg) lábtörlő;
(sport) szőnyeg, tatami
Mata Hari [właściwie Margaretha Geertruida
McLeod z domu Zelle (ur. 7 sierpnia 1876
w Leeuwarden, zm. 15 października 1917
w Vincennes pod Paryżem) - holenderska
tancerka, która pod takim właśnie
pseudonimem zdobyła sławę w Europie
Zachodniej początku XX wieku.] – Mata
Hari (Gertrud Margarete Zelle v.
Margaretha Geertruida (Grietje) Zelle; 1876.
augusztus 7., Leeuwarden – 1917. október
15.,
Párizs)
[holland
származású
bártáncosnő. A francia hadbíróság 1917-ben
a Németország számára végzett kémkedés
vádjában bűnösnek találta és kivégeztette]
Maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare
(Huds.) P. Kumm.) [1. gatunek toksycznych
dla człowieka grzybów z rodziny
pierścieniakowatych (Strophariaceae). We
wcześniejszych klasyfikacjach zaliczany
był do rodzaju Psilocybe jako łysiczka
trująca
(Psilocybe
fascicularis);
2.
niejadalny
grzyb
o
żółtozielonym
kapeluszu,
rosnący
kępkami
na
murszejących
pniakach]
–
sárga
kénvirággomba (Hypholoma fasciculare) [az
osztatlan
bazídiumú
gombák
(Homobasidiomycetes)
osztályában
a
kalaposgombák (Agaricales) rendjéhez, ezen
3458
matacki, -a, -ie [właściwy mataczowi; pełen
matactw, wykrętów] – csaló, szédelgő,
szélhámos
matactwo [oszustwo, krętactwo, postępowanie
nieuczciwe] – csalás, szélhámosság,
szédelgés, hazugság; szélhámoskodás
matacz
[osoba
postępująca
nieuczciwie,
używająca wybiegów i kłamstw] –
szédelgő, csaló, hazug
matador [główny uczestnik corridy, zadający
bykowi śmiertelny cios szpadą] – (sp.)
matador; toreró, viador; a bikaviadalok
főszereplője, aki a halálos döfést a bikának
megadja; (elavult) matador; kiválóság,
tekintély, bajnok, hős
Mataniasz, Mattaniasz (dar Jahwe) (im.
Matteniah) [1. Prawdziwe imię króla Judy,
które król Babilonu zamienił na
Sedekiasz, Sedecjasz. 2. Lewita, śpiewak z
synów Asafa; kierował chórem w
odnowionej
świątyni
za
czasów
Nehemiasza. 3. Lewita, jeden z synów
Hemana; był kierownikiem w służbie
śpiewu i gry na instrumentach. 4. Lewita z
synów Asafowych. 5. Lewita, który
pomagał przy oczyszczaniu świątyni za
czasów króla judzkiego Ezechiasza. 6.
Lewita, potomek Hanana. 7. Czterech, co
pobrali nie-Żydówki za żony.] – I. 1.
MATTENAI (Jahve ajándéka). – 1. Két
zsidó férfi, akik elbocsátották idegen
feleségüket (Ezsd 10,33.37). 2. Pap Jójada
(4) főpap alatt (Neh 12,19). 2. Mataniás
(Ezsd. I. Könyve X. rész 30, 37); II.
MATTATTÁ (Jahve ajándéka). – 1. Zsidó
férfi, aki elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd
10,33). 2. Jézus őse (Lk 3,31)
match, mecz [1. spotkanie sportowe rozegrane
między pojedynczymi zawodnikami lub
dwiema drużynami;
2.
rozgrywka
sportowa między dwoma zawodnikami
lub zespołami] – (ang.) match; meccs;
játszma, fogadás, verseny, mérkőzés
match (ang. zob. zapałki) – gyufa (régiesen
gyújtó) [egyik végén gyúlékony anyaggal
bevont, dörzsölésre könnyen gyulladó,
tűzgyújtásra vagy hőadásra használt éghető
(fa)pálcika]
matczyny, -a, -e [należący do matki] – anyai
matczysko – édesanya, mama
-
Wersja 01 01 2017.
mateczka, mateńka, matuchna, matula, matusia,
matuś – anyuka, anyu, mama, édesanya;
édes, édesnővérke
Matka Maria Franciszka Kozłowska
matecznik [w łowiectwie trudno dostępne
miejsce w lesie będące ostoją zwierząt] – 1.
anyasejt (méhkasban); 2. embernemlátta
sűrűség (erdőben); 3. búvóhely, barlang, 4.
petefészek
Matejko należy do najwybitniejszych malarzy
historycznych świata – Matejko egyike a
világ legkiválóbb történelmi festőinek
matematyczka – matematikusnő
matematycznie
–
matematikailag,
mennyiségtanilag
matematyczny, -a, -e (mat.) [związany z
matematyką]
matematikai
(mat.),
mennyiségtani; számtani
matematyk
[nauczyciel
matematyki
a.
arytmetyki] – matematikus, számtantanár
matematyk
[to
jeden
z najdawniejszych
zawodów, znany już w starożytności.
Matematyk to nie tylko znawca nauki
o liczbach i figurach geometrycznych, jak
sądzono dawniej; od XVII w. do liczb
i figur doszły granice. Dziś matematykę
trudno nawet zdefiniować, ponieważ
żadna z definicji nie jest wystarczająca.
Może najważniejsze jest to, że matematyk
posługuje się w swojej pracy dedukcyjną
metodą myślenia, a to znaczy, że dąży do
sformułowania praw ogólnych, czyli
takich,
które
obowiązują
zawsze
i wszędzie.]
–
(gör.)
matematikus;
mennyiségtan kutatója v. tudósa
matematyka (mat.) [1. nauka posługująca się
metodą dedukcji, zajmująca się badaniem
zbiorów liczb, punktów i innych
elementów abstrakcyjnych; 2. wydział lub
kierunek w szkole wyższej obejmujący
studia w tym zakresie; 3. nauka
matematyki jako przedmiot w szkole; też:
lekcja tego przedmiotu; 4. a niegdyś
rozumiana jako nauka o liczbach
(arytmetyka)
i
figurach
(bryłach)
geometrycznych (geometria) oraz liczbach
połączonyczh z literami zwanych algebrą.
Do dziś w popularnych encyklopediach
3459
określana jest jako nauka o wielkościach,
czyli o stosunkach ilościowych i formach
przestrzennych. Z biegiem czasu dodano
również do obszaru zainteresowań
matematyki wszystko, co wiąże się z
pojęciem granicy. 5. Matematyka była
niegdyś rozumiana jako nauka o liczbach
(arytmetyka)
i
figurach
(bryłach)
geometrycznych (geometria). Do dziś w
popularnych encyklopediach określana
jest jako nauka o wielkościach, czyli o
stosunkach ilościowych i formach
przestrzennych. Z biegiem czasu dodano
również do obszaru zainteresowań
matematyki wszystko, co wiąże się z
pojęciem granicy. Obecnie definicje te nie
są w pełni adekwatne. Niestety nie ma
takiej, która by zadowoliła wszystkich.
Chyba najlepiej określić matematykę
(zdając sobie sprawę z niedoskonałości
tej definicji) jako najogólniejszą naukę
dedukcyjną.] – (gör.) matematika (mat.);
mennyiségtan; számtan
matematyka elementarna [część matematyki
obejmująca
arytmetykę,
geometrię
elementarną i część algebry] – elemi
matematika (algebra, elemi geometria)
matematyka stosowana – alkalmazott matematika
matematyka
wyższa
[dział
matematyki
operujący pojęciem granicy] – (mt) magas
matematika
mateńka – anyóka
mater (łać. matka) – (lat.) mater; anya; (vallás)
fogadalmas apácák megszólítása
Mater dolorosa [Matka Boska Bolesna; Matka
Bolejąca] – (lat.) Mater dolorosa: fájdalmas
anya, Szűz Mária
MATKA BOLEJĄCA: Utwór jest monologiem
matki Chrystusa, cierpiącej pod krzyżem Syna
(mater dolorosa). W kolejnych apostrofach Maria
zwraca się do całej ludzkości, do syna
umierającego na krzyżu, do Archanioła Gabriela i
do wszystkich matek świata. Zrozpaczona,
bezradna w swoim bólu Maria przypomina
zwykłą kobietę, a nie istotę boską. Szczególnie
wzruszająca jest apostrofa do syna, któremu
pragnie pomóc w cierpieniu:
"Synku miły i wybrany
Rozdziel z matką swoją rany...".
-
Wersja 01 01 2017.
mater lectionis (l.mn. matres lectionis) [łac., dosł.
'matka czytania' (od jej funkcji
wskazywania prawidłowej wymowy osobie
czytającej na głos), litera odgrywająca
rolę znaku diakrytycznego, jak np. e w
ang. wyrazie fine, wskazująca, że i czyta
się [aj], a nie [i].] – (lat.) mater lectionis
Mater semper certa est a. Mater semper certa est,
pater est, quem nuptiae demonstrant; Mater
semper certa est, pater vero is est, quem
nuptiae demonstrant (D. 2.4.5) [1. matka
jest zawsze pewna. Zasada dotycząca
ustalenia pochodzenia dziecka; co do
ojcostwa. 2. matka zawsze jest znana,
ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek
małżeński; zasada domniemania ojcostwa
męża matki; 3. Matka zawsze jest pewna,
ojcem ten, którego matka wskaże. 4.
Matka jest zawsze pewna, ojcem zaś jest
ten, na kogo wskazuje małżeństwo] – (lat.)
Mater semper certa est; az anya személye
mindig bizonyos (míg az apáé bizonytalan).
[Római jogi axioma.]
materac [1. elastyczny przedmiot wypełniony
włosiem, gąbką lub powietrzem, służący
do spania na ziemi, do wyściełania łóżka,
do
ćwiczeń
gimnastycznych
itp.;
2. element
konstrukcji
obiektów
fortyfikacyjnych zabezpieczający stropy,
ściany lub fundamenty przed działaniem
pocisków i bomb lotniczych; 3. o średniej
masie lniana tkanina o gładkiej, gęstej i
błyszczącej
powierzchni;
w
charakterystycznym splocie łamanego
diagonalu, która tworzy pionowe paski o
różnej szerokości. Stosowane na okrycia
materaców.]
–
matrac,
ágybetét;
matrachuzat [Közepes súlyú, sima, sűrű
szövésű, fényes felületű len típusú szövet tört
sávoly kötésben, ami különböző szélességű
hosszanti
csíkokat
eredményez.
Matrachuzatként használják.]; gumimatrac;
(gimnastyczny) szőnyeg; (wojsk) erőd része
materac gimnastyczny – tornaszőnyeg
materac sprężynowy – rugósmatrac
materac włosiany – lószőrmatrac
materacowy, -a, -e [przymiotnik od: materac] –
matracmateracowy adamaszek [lniana tkanina o
gładkiej, gęstej i błyszczącej powierzchni;
z przędzy średniej jakości o żakardowym
wzorze.
Stosowane
na
pokrycia
materaców.] – matrac damaszt [Sima, sűrű,
fényes felületű len típusú szövet, finom
fonalakból
jacquard-mintával
szövik.
Matrachuzatként használják.]
materacyk [zdrobnienie od: materac] –
matracocska
3460
materia1 [łac. materialis 'dotyczący materii' od
materia 'materia(ł); przedmiot, treść;
substancja' od mater dpn. matris 'matka';
1.
ogół
przedmiotów
fizycznych
poznawalnych za pomocą zmysłów lub
istniejących obiektywnie, tj. niezależnie od
poznania; 2. pojęcie z dziedziny ontologii
(metafizyki) oznaczające rodzaj bytu
jedynie istniejącego lub jednego z
istniejących; 3. materiał, wątek, treść,
którym można nadawać różne formy;4.
jedna z podstawowych kategorii filoz.,
tworzywo przeciwstawiane formie; ogół
przedmiotów
rzeczywistych;
przeciwieństwo ducha; przest. treść, temat,
przedmiot, dziedzina; przest. materiał,
tkanina; przest. wydzielina ropna; 5. w
fizyce klasycznej materia to wszystko co
posiada masę i zajmuje określoną
przestrzeń. W fizyce współczesnej materią
nazywamy wszystko co posiada energię i
pęd. Np. foton jest cząstką materialną, ale
nie ma masy spoczynkowej. Nie istnieje
układ, w którym spoczywałby (nie
zajmuje określonej przestrzeni). Jego
energię i pęd widzimy (dosłownie, efekt
fotoelektryczny).] – (lat.) matéria; (fizyka)
anyag; nyersanyag; (medycyna)
anyag-,
genny; (naftowa, ropa) kőolaj, nyersolaj,
ásványolaj
materia2 [daw. tkanina, zwykle jedwabna] –
tárgy; (elavult) anyag, szövet, kelme
materia3 [rzecz, sprawa, o której się myśli, mówi
lub pisze] – tárgy, anyag, beszédtéma
materia jedwabna – selyemszövet, selyemanyag
materia kirowa – fekete (színű) anyag, fekete
posztó
materia kosmiczna – kozmikus anyag
materia kraciasta – kockás anyag
materia medica [n. łac., dosł. 'materia
medyczna';
farmakognozja,
farmaceutyka] - (gör.) farmaceutika; a
gyógyszerészet tudománya; farmakognózia;
gyógyszerismeret, drogismeret
materia międzyplanetarna, miedzygwiazdowa,
międzygalaktyczna [gaz i pył rozproszone
w
przestrzeni
międzyplanetarnej,
międzygwiazdowej, międzygalaktycznej] –
csillagközi anyag
materia morowa – moáréselyem, moáréanyag
materia organiczna – szerves anyag
materia prima [łac. pramateria] – ősanyag
materiale principium – materiale principium;
anyagi elv. [A reformáció u.n. anyagi
alapelve: a kegyelemből hit által való
megigazulás tanítása. ]
-
Wersja 01 01 2017.
materialik [zdrobnienie od: materiał] –
anyagocska
materialista [zwolennik materializmu; pot.
człowiek oceniający wszystko z punktu
widzenia własnych korzyści, wygód, daleki
od ideałów], materialistka – (lat.)
materialista; (filozófia) a materializmus híve,
követője; (dawno) anyagias, anyagelvű
(ffi/nő); mindent a közvetlen anyagi haszon
szemszögéből néző ember
materialistycznie – materialista módon
materialistyczny, -a, -e – (lat.) materialista, a
materializmuson alapuló, rá jellemző;
anyagelvű; anyagias
materialistyczne
pojmowanie
dziejów
–
materialista történelemszemlélet
materializacja
[nadawanie
czemuś
lub
przybieranie przez coś materialnej,
fizycznej postaci lub konkretnej formy] –
(lat.)
materializáció,
materializálódás;
anyagiasulás; anyaggá válás, testet öltés;
megtestesülés,
közvetlenül
érzékelhető
formában való megjelenés, megvalósulás;
spiritiszta tünemény: a szellemek alakot
tudnak ölteni [A spiritizmus tanítása szerint a
szellemek anyagiasulása, testet öltése.]
materializm [1. kierunek w filozofii głoszący, że
jedynym istniejącym bytem jest materia;
2. kierowanie się w życiu względami
materialnymi; 3. jeden z 2. gł. kierunków
w rozwoju filoz. wychodzący (w
przeciwieństwie do idealizmu) z założenia,
że świat istnieje obiektywnie, niezależnie
od świadomości, która jest wtórna w
stosunku do materii; (m. dialektyczny)
dialektyczna
postać
filozofii
materialistycznej,
stanowiąca
światopoglądową
i
metodologiczną
podstawę marksizmu; (m. historyczny)
materialistyczne pojmowanie dziejów] –
(lat.) materializmus, anyagelvűség; olyan
irányzat, amely szerint csak anyagi valóság
van [filozófiai irányzat, amely szerint a világ
minden jelenségének leírása végső soron a
filozófiai anyag fogalmából - akár
történetileg, akár logikailag - levezethető,
magyarázható],
(dawno)
anyagiasság,
anyagias dondolkodás, az anyagi javak
hajszolása
materializm dialektyczny
[1. w filozofii
marksistowskiej: ogólna teoria ewolucji
przyrody sformułowana w kategoriach
dialektyki Hegla; 2. kierunek filozoficzny
zapoczątkowany w II poł. XIX wieku
przez Karola Marksa
i Fryderyka
Engelsa, a następnie rozwinięty przez W.
I. Lenina, Lwa Trockiego i Różę
Luksemburg] – (gör.+lat.) dialektikus
3461
materializmus; (dawno) a marxista-leninista
párt világnézete; a matwerializmus és a
dialektika egyesítése
materializm dziejowy – történelmi materializmus
materializm ekonomiczny [zob. ekonomizm] –
(gör.+lat.) ökonómiai materialuzmus; a
gazdasági tényezőt túlbecsülő, azt a
társadalmi haladás kizárólagos hajtóerejének
vélő történetfelfogás
materializm filozoficzny – filozófiai materializmus
materializm
historyczny
[w
filozofii
marksistowskiej:
dialektyczna
teoria
przemian historycznych i społecznych,
uznająca
bazę
ekonomiczną
za
podstawowy
składnik
determinujący
wszelkie ludzkie działania] – történelmi
materializmus [A történelmi materializmus
posztulált alaptételeként Marx és Engels A
német ideológia című munkájukban annak
elismerését fogalmazták meg, hogy (1)
valóságos egyének és cselekvéseik léteznek,
(2) az egyéneknek anyagi életfeltételeik
vannak, (3) ezek az életfeltételek részben
készen találtak, részben pedig azokat maguk
a cselekvő egyének hozzák létre. Az elmélet
alapjainak első részletes kifejtését a két
szerző A Kommunista Párt kiáltványa c.
munkájában hozta nyilvánosságra.]
materializować [1. nadawać czemuś materialną
formę; urzeczywistniać; 2. materializować
się - przybierać formę materialną;
urzeczywistniać się] – materializálni;
megtestesíteni
materializować
się – (lat.) materializálódni;
megtestesülni, testet ölteni, anyagi formát
ölteni
materialnie – materiálisan; anyagelvűen, anyagian,
anyagilag
materialność – anyagiasság
materialny, -a, -e [1. istniejący fizycznie;
2. odnoszący się do dóbr ekonomicznych;
3. dotyczący treści, a nie formy] – (lat.)
materiális, testi; 1. pénzügyi, anyagi, a
tulajdonnal, pénzzel stb. kapcsolatban álló,
rá vonatkozó; 2. (filozófia) anyagi; az
anyagra, a tudatunktól függetlenül létező
valóságra tartozó, vele kapcsolatos
materialne i kulturalne potrzeby – anyagi és
kulturális szükségletek
materiał [1. to, z czego się wytwarza lub z czego
się składają albo powstają jakieś rzeczy
lub obiekty; 2. tkanina lub dzianina;
3. zbiór wiadomości i danych z jakiejś
dziedziny; 4. słowo wieloznaczne. W
najbardziej ogólnym sensie jest to
surowiec w postaci pierwotnej lub
częściowo przetworzony, z którego
-
Wersja 01 01 2017.
wytwarza się różne produkty] – anyag;
(temat) tárgy, téma; ruhaanyag, kelme,
szövet; szer, tárgy
materiał ażurowy [znakomity ze względu na jego
lekką masę, przewiewnośc, porowatość, i
przede wszystkim dla jego różnych
obszarów grubości powodującej przerwy
w strukturze. Te powierzchnie tworzą
różnorodne geometryczne desenie, pasy i
kratownice; są osiągnięte przez wybór
odpowiedniego splotu. Ten skutek może
być osiągnięty przez gazejski splot albo
przez chemiczny śrdoki, materiał ażurowy
poprzez wypalanie wybranych obszarów
można wywołać przerwy w części
garderoby, albo przez perforowanie.
Materiał ażurowy może być wykonany z
bawełny,
jedwabiu
albo
wełny.
Wykorzytywane
w
damskich
przewiewnych sukienkach, bluzkach, a
także do celów ozdobnych. Nazwa
pochodzi od francuskiego „ajour“ oznaczając rozbijanie, jak widać w
przerwach w materiale.] – azsúr, áttört
kelme [Könnyű, jól szellőző, lyukacsos
kelme, amelynek fontos jellemzője, hogy
sűrűsége helyenként változó. Ezek az áttört
részek geometrikus mintázatszerűen vagy
csíkokban, rácsosan helyezkednek el, amit
megfelelő szövés- ill. kötésmóddal, vegyi
kezeléssel (vagyis a kívánt részek
kimaratásával), vagy perforálással érnek el.
A kelme készülhet pamutból, selyemből
vagy gyapjúból. Könnyű női ruhák, blúzok,
dekorációs anyagok készülnek
ilyen
kelmékből. Az elnevezés a francia "ajouré"
szóból ered, aminek jelentése: áttört,
átlyuggatott.]
materiał bawełniany [produkowany z bawełny
albo włókien sztucznych, odpadów
włókienniczych
tego
włókna
albo
mieszaniny takich włókien, które mają
podobny
charakter
do
włókna
bawełnianego. Jest miękki, łatwy w
konserwacji, i jest dobrym termicznym
materiałem izolacyjnym. Materiał ten
może
być
poddany
różnorodnym
obróbkom wykończalniczym. Ma szeroki
zakres wykorzystań, które obejmują
części garderoby na bieliznę, damską,
męskią i dziecięcą, i modne dodatki.] –
pamutanyag; pamut típusú kelme [Pamutból,
fonható
mesterséges
szálasanyagból,
textilhulladékból származó szálakból vagy
ezek keverékeiből, pamutipari eljárással
készült
fonalból
állítják
elő
és
megjelenésében a pamutkelméhez hasonlít.
Puha, lágy esésű, jól mosható, jó hőszigetelő
tulajdonságú. Minősége számos kikészítési
eljárással befolyásolható. Széles körben
használatos, alsó- és felsőruházati termékek,
női, férfi- és gyermekruhák, divatcikkek,
egészségügyi termékek stb. gyártására.]
3462
bawełniany materiał zasłonowy w malowane kwiaty
materiał błyszczący [jedwabny materiał o
atłasowym splocie przeznaczony na
żakiety z klapami lub kołnierzem
wykładanym z efektem połysku. Może być
błyszczący lub matowy. Jego kolor jest
dopasowany od koloru odzieży.] – tükör (2)
[Atlaszkötésű, fényes, tömött, selyem típusú
szövet, amellyel frakk és szmoking
hajtókáját borítják. Színe a ruhadarab
színéhez igazodik.]
materiał budowlany – építőanyag; épületanyag
materiał całkowicie pochłaniający dźwięk –
tökéletes hangelnyelő anyag
materiał czarny zrudział od słońca – a fekete
szövet kifakult a napon
materiał do budowy drogi – útépítő anyag
materiał do dyskusji – vitaanyag
materiał do naprasowywania [Podszewka
z klejem wyprodukowana w technologii
włókninowej.] – felvasalható közbélés
[Ragasztóanyaggal bevont közbélésanyag, ami
-
Wersja 01 01 2017.
hő és nyomás hatása alatt rögzíthető egy másik
kelmére.]
Ragasztós közbélések fajtái
Ragasztós közbéléseket használunk akkor, ha az
alapanyag alkatrészeket merevíteni, rögzíteni
akarjuk. A közbélések használata megfelel a
klasszikus szabóságban a különböző merevítő
vásznak használatának. A ragasztós közbélésekkel
egyszerűbben, könnyebben érhetjük el azt hatást,
amelyet
az
alkatrészek
és
ruhadarabok
megmunkálásánál
szabó
mester apáink
és
nagyapáink elértek. Azonban, ahogy annakidején
sem volt mindegy, hogy milyen alapanyag, mely
alkatrészének megmunkálásához milyen vásznat
használtak, annyira nem mindegy ez ma sem. Sőt, a
régebben használatos 2-3 féle vászon helyett
most több, mint 20 féle különböző ragasztós
közbélés közül kell kiválasztani a megfelelőt.
Olyannyira,
hogy
a
lehelletfinom,
áttetsző vékonyságtól, a hajdani férfizakókba
felhasznált
lószőr-vászonnak
megfelelő
vastagságban is kapható.
Nem csak a felhasznált alapanyag vastagsága,
hanem rugalmassága is döntő a választásnál.
A közbélések ugyanúgy, mint az alapanyagok,
vékonyabbak és vastagabbak, szőttek, hurkoltak és
nem szőttek (papirjellegűek), rugalmasak és
rugalmatlanok, de nem minden esetben merevek.
Nehezíti a helyzetet az is, hogy vannak olyan
ragasztós közbélések, melyek a megmunkálás
során változtatják az alakjukat, összemennek.
A közbélések árai is igen változóak. A
kiválasztásnál nem szabad, hogy az ár befolyásolja
döntésünket. Kizárólag az a lényeges, hogy a
megvásárolni kivánt közbélés megfeleljen annak az
alapanyagnak, amelyhez használni kivánjuk.
A papirjellegű (nemszőtt) ragasztós közbéléseket
mellőzzük. A merevebbek pl.: gallér kifordításnál
megtörnek, és ezzel megtörik az alapanyag is,
kivasalhatatlan töréseket okozva. A puhább,
nemszőtt ragasztós közbélés pedig nem váltja be a
hozzáfűzött reményeket, nem elég tartós a
megmunkálás során. Pl.: egy sarokbeállítás
szükségszerű
becsípését
nem
tartja
meg
kellőképpen.
A textiljellegű ragasztós közbélések lehetnek
hurkoltak és szövöttek. Mindkettő különböző - az
alapanyagnak megfelelő - vastagságban kapható.
A (vászonszerű) szövött közbélések soha nem
rugalmasak. A vastagabbak kosztümkabátok,
kabátok merevitésére valók a vékonyabbakat ruha
és nehézselyem holmik rögzítésére használhatjuk. A
vékonyabbakat blúzok gallérjába, elejeszélébe és
kézelőjébe. A szövött ragasztós közbélések
3463
szálirányának meg kell egyezni a szabott alkarészek
szálirányával.
A hurkolt ragasztós közbélések szintén több
vastagságban kaphatók. Lehetnek rugalmatlanok
és rugalmasak. A rugalmatlanok felhasználási köre
megegyezik a szövött közbélésekével, de nem
annyira kötött az azonos szálirány. A rugalmasak
olyan alapanyagokba használhatók, amelyek maguk
is rugalmasak és ezt a tulajdonságukat meg is
akarjuk tartani. A rugalmas közbélés a vastagságán
kívül alapjában kétféle lehet, és ez befolyásolja a
felhasználás körét. Lehet egyirányban és mindkét
irányban rugalmas. Ezeknek a közbéléseknek nincs
szálirányuk, de a rugalmasság irányának meg kell
egyezni az alapanyag rugalmasságának irányával.
materiał do nauczenia się – tanulnivaló, tananyag
materiał do nauki – tananyag
materiał do pakowania – csomagolóanyag
materiał dowodowy – bizonyítóanyag
materiał drzewny – faanyag
materiał dwulewy [podstawowy splot wątkowy,
w którym rządek tylnych splotów jest
zamienny z rządkiem splotów przednich,
tworząc
dużą
grupę
wzorów.
Charakterystyczny ze względu na swoją
miękkość i objętość. Stosowany w górnej
odzieży oraz ubrankach dla niemowląt.] bal-bal kötésű kelme [A vetülékrendszerű
kötött kelme egy olyan fajtája, amelynél a
szín- és fonákoldali szemkapcsolódások
soronként
változnak.
Kivitelezéséhez
speciális kötőgépre van szükség. Nyugalmi
állapotban a mintázatlan kelme hosszában
annyira összeugrik, hogy mindkét oldalon
csak fonákoldali (más szóval: bal oldali innen ered az elnevezés) szemek látszódnak.
Az ilyen szemkapcsolódások elhelyezése a
kelme felületén minta szerint is történhet.
Ezen
túlmenően
a
vetülékrendszerű
kelmékre
jellemző
egyéb
mintázási
módszerek itt is alkalmazhatók (feltartott
szem, színmintázás stb.). Az ilyen kelme
nagyon
puha,
hajlékony.
Ezt
a
kelmeszerkezetet főleg felsőruházati és
bébiáruk készítésére használják.]
materiał dwuosnowowy [najczęściej jedwabna i
bawełniana tkanina, do produkcji której
wykorzystuje się jeden wątek i dwie
osnowy. Ma średnią masę, a przód i tył
-
Wersja 01 01 2017.
mają taki sam lub zupełnie różny wygląd i
różnią się powierzchnią, splotem, kolorem
i materiałem. Osnowa może tworzyć małe
wzory na przedniej części.] – kettőzött
lánccal szőtt szövet [Főként selyemből vagy
pamutból szőtt, közepes súlyú szövet,
amelynek gyártásához két lánc- és két
vetülékfonal-rendszert használnak. Az így
kialakuló két szövetréteg két oldala
egyforma vagy különböző lehet, utóbbi
esetben eltérhetnek a fonalsűrűségben, a
kötésmódban,
a
színben
vagy
a
nyersanyagban. Az alsó láncfonalakból apró
minta is kialakítható a felső rétegben.]
materiał dwustronny – mindkét oldalán egyforma
(szövésű v. festésű) kelme
materiał dźwiękochłonny – hangelnyelő anyag v.
díszlet
materiał dźwiękochłonny (pochłaniający) –
hangelnyelő anyag
materiał dźwiękowy [to zbiór wszystkich
dźwięków, jakimi posługuje się muzyka] –
hanganyag
materiał dżinsowy [błędna ale często używana
nazwa na denim] – farmeranyag [A
farmeröltözet ill. farmernadrág anyaga. Ez az
elnevezés csak a magyarban használatos,
más nyelveken "denim" a neve (v.ö.
farmerszövet).]
materiał egzemplifikacyjny
anyag
–
dokumentációs
materiał elastyczny
3464
materiał elastyczny [o niskiej/średniej grubości
elastyczny, wysoko trwały elastyczny
materiał z cienkiej przędzy, o płóciennym
splocie. Wykorzystywany do wzmacniania
kołnierzyków w garderobie wierzchniej.] –
galléralátét [Vékony vagy közepesen vastag,
nagyon tartós, rugalmas, vászonkötésű
lenszövet;
felsőruhák
gallérjának
megerősítésére használják.]
materiał fantazyjny [miękka, gruba bawełniana
tkanina drapana po obu stronach,
podobna do flaneli. W osnowie przędza
jest częściej biała lub surowa; w wątku
jest melanż, która daje wygląd marmuru.
Wykorzystywany na koszulki, bluzki i
odzież sportową.] – Fancy (szövet) [Puha,
vastag, a flanelhez hasonló pamutszövet,
mindkét oldalán bolyhozott. Láncfonala
többnyire fehér vagy nyers színű, a vetülék
melanzs,
ami
márványszerű
hatást
eredményez. Ingek, blúzok, sportruházat
készítésére használják. Az elnevezés az
angol "fancy" (ejtsd: fenszi) szóból ered,
aminek számos jelentése között szerepel:
díszes, különleges.]
materiał Flamisol [lekka jedwabna tkanina
z matową, lekko ziarnistą powierzchnią; o
płóciennym splocie, z krepową przędzą w
osnowie i matową przędzą jedwabną w
wątku. Ma średnią masę i jest
wykorzystywana na damskie sukienki.] Flamisol
[Közepes
súlyú,
finom
selyemszövet matt, finoman szemcsés
felülettel.
Vászonkötésben
készül,
kreppfonal vetülékkel, a láncfonal matt
selyemfonal. Női ruhaanyag.]
materiał
fluoroscencyjny
[Materiał
o
intensywnej barwie. Cecha ta jest
uzyskiwana
dzięki
specjalnym
barwnikom.
Materiały
takie
są
wykorzystywane na odzież ochronną dla
dzieci, jako odzież ostrzegacza dla
strażaków, pracowników drogowych i
policjantów itp.] – fluoreszkáló kelme
-
Wersja 01 01 2017.
[Erősen fénylő kelme, amit speciális
színezék alkalmazásával érnek el. Ilyen
kelméket használnak például jó láthatóságot
biztosító védőruhák készítésére közúton
dolgozó munkások, rendőrök stb. számára.]
materiał gładki – egyszínű v. sima anyag
materiał izotropowy – izotróp anyag
materiał jedwabny – selyemanyag, selyemszövet
materiał jedwabny Honan [gruba, czasami
sztywna jedwabna tkanina z szorstką
powierzchnią, o płóciennym splocie
z nierównej, szorstkiej przędzy tussah
jedwabiu. Wykorzystywane na damskie
sukienki. Nazwa "Honan" pochodzi od
chińskiej prowincjii, która jest dobrze
znana i rozpowszechniona w przemyśle
jedwabniczym.]
–
Honan
[Vastag,
meglehetősen kemény fogású, rusztikus
felületű, vászonkötésben szőtt selyemszövet,
amit durva, egyenetlen tussah selyemből
készítenek. Női ruhák anyaga. Az elnevezés
a Honan nevű kínai tartományból ered, hol
nagy selyemipar működik.]
materiał kameleon [lekka bawełniana, jedwabna
lub wełniana tkanina, charakteryzująca
się błyszczącą i zmieniającą kolory
powierzchnią, którą jest otrzymywany
dzięki użyciu w wątku i osnowie nici o
różnych kolorach. Wykorzystywana na
damskie i męskie płaszcze. Zobacz także
tkanina mieniąca się różnymi kolorami.] sanzsan (changeant) [Jellegzetesen színjátszó
szövetfelület, amit azáltal érnek el, hogy a
lánc- és a vetülékfonalak különböző színűek.
Lásd még: sanzsan szövet.]
materiał konferencyjny – konferencia kiadványa
materiał kontrastowy – kontrasztanyag; (orvosi) a
röntgenátvilágítás
előtt
élesebb
kép
nyerésére a szervezetbe juttatott sugárelnyelő
anyag
materiał koronkowy [przewiewna, ażurowa,
wzorzysta tkanina lub dzianina, tworzona
poprzez sploty więcej niż jedno-nitkowe w
systemie. Wykorzystywane w produkcji
damskich
strojów
i
bielizny.]
–
csipkekelme [Áttört mintás, laza szerkezetű
kelme, ipari módszerekkel többféle eljárással
is készülhet (főleg láncrendszerű kötőgépen
vagy
csipkeverőgépen).
Alsóés
felsőruházati termékek és lakástextíliák (pl.
függönyök, terítők) készítésére használják.]
3465
Koronkowa sukienka czarna
materiał koszulowy [nazwa dla bawełnianej
tkaniny wykorzystywanej w produkcji
koszul. Tkanina jest lekka, przewiewna i
jest łatwa w konserwacji.] – inganyag
[Ingek készítésére használt, könnyű,
általában könnyen kezelhető pamut típusú
szövet.]
Alba kapłańska zwykła
materiał kropkowany – pettyes anyag
materiał kwiecisty [produkowana z tkaniny,
najczęściej bawełnianej i jedwabnej
z motywami kwiatów, liści i trawy] –
virágminta; virágmintás anyag [Virágokat,
leveleket és más növényi részeket ábrázoló
mintázat, leggyakrabban szöveteken, ezen
belül főleg pamut és selyem típusú
szöveteken alkalmazzák.]
-
Wersja 01 01 2017.
materiał laminowany1 – laminált anyag
materiał laminowany2 [tworzony poprzez
zaawansowane technologie; powierzchnia
tekstyliów jest związana z folią z pianką
poliuretanową. To połączenie odbywa się
pod wpływem ciepła, albo innych
środków,
gdzie
powierzchnia
foli
poliuretanowej się topi, tworząc lepką
powierzchnię, która sama w sobie tworzy
spodnią
powierzchnię
tekstyliów,
zwiększającą
odporność,grubość,
przepuszczalność i izolacyjność. Prawą
stronę może stanowić materiał (tkany lub
nietkany) albo dzianina. Jest stosowane w
szerokim zakresie na różnego typu
odzież.] – laminált kelme [Rugalmas
poliuretán habbal bevont kelme. A bevonás
hőhatással történik, a habréteg felülete
megolvad és nagyon ragadós lesz, így a
habszivacs réteg a teljes felületen ráragad az
alap- (ún. hordozó) kelmére, ami lehet
szövött, kötött, vagy nemszőtt textília. Az
így készült laminált kelme rugalmas,
terjedelmes, légáteresztő és jó hőszigetelésű
anyag. Igen sok célra használják a ruházati
iparban.]
materiał
Lewant
(1)
[lekka
tkanina
z naturalnego jedwabiu, która jest miła w
dotyku i o płóciennym splocie. Pochodzi
z Bliskiego
Wschodu
i
jest
wykorzystywany na damskie sukienki.] –
Levantine (selyem, színnyomott) [Könnyű,
vászonkötésű
selyemszövet
valódi
selyemből, többnyire színnyomott mintázatú.
Női ruhák alapanyaga. Az elnevezés a
Földközi-tenger keleti partvidékét jelentő
Levante francia változatából ered.]
materiał Lewant (2) [lekka, gładka, nieco
sztywna bawełniana tkanina o płóciennym
splocie, która najczęściej jest drukowana.
Stosuje się na damskie sukienki.] –
Levantine
(pamut)
[Finom,
sima,
meglehetősen kemény fogású, vászonkötésű
pamut
típusú
szövet,
jellemzően
színnyomott. Női ruhákat készítenek belőle.]
materiał
lniany
[produkowany
z włókna
lnianego lub jego mieszanki z włóknami
bawełny lub sztucznymi włóknami
nadającymi mu wygląd i charakter
włókna lnianego. Wyróżniający się
naturalnym połyskiem, gładkością i
nierównomiernością. Nieco sztywny i
zimny w dotyku. Nie jest dobrym
absorbentem i jest odporne na brud i
łatwo się pierze. Stosowany na bieliznę,
damskie sukienki i kostiumy, męskie
garnitury, odzież roboczą a także do celów
technicznych.] – len típusú szövet [Lenből
vagy lennek pamuttal vagy mesterséges
3466
szálakkal való keverékéből készült szövet,
amely azonban megtartja lenszerű jellegét:
természetes fényét, simaságát, a lenszálak
egyenetlenségeiből eredő egyenetlenségét.
Meglehetősen kemény, hűvös tapintású.
Nem nagyon nedvszívó, de ellenáll a
szennyeződésnek és könnyen mosható.
Alsóruházat,
női
ruhák,
kosztümök,
férfiöltönyök, munkaruhák és műszaki
textíliák készülnek belőle.]
materiał Milaine [przewiewna, lekka tkanina o
płóciennym splocie z bawełnianą osnową i
wełnianym wątkiem. Przypomina muślin,
i jest stosowana na damskie sukienki.] –
Milaine [Könnyű, áttetsző, finom fonalakból
szőtt vászonkötésű szövet, amelynek
láncfonalai
pamutból,
vetülékfonalai
gyapjúból készülnek. A gyapjú muszlinhoz
hasonlít. Női ruhák alapanyaga.]
-
Wersja 01 01 2017.
kelmék (pl. függönyök) és díszítőelemek
(paszományáruk, szalagok). (A gallongép ma
már nem használatos, ezeket a termékeket
ma a hasonló elven működő horgológépeken,
ill. a függönyöket raschel-gépeken készítik.)]
materiał na piżamę [ustalony i często używany
termin dla średniej wagi tkaniny
bawełnianejktóra jest wytwarzana w
splocie płóciennymz średnio czystych
przędz. Ma charakterystyczne pionowe,
błyszczące paski w różnych zbiorach,
które są osiągnięte za pomocą różnych
splotów ( zwykle atłasowego). Może być ze
wzorem lub bez. Jest wytwarzany na
piżamy, także czasami na bluzki i letnie
sukienki.] – pizsamaanyag [Közepes súlyú,
vászonkötésű, pamut típusú szövetek
elterjedt elnevezése, amit közepes finomságú
fonalakból készítenek és jellemzően fényes
hosszcsíkok díszítenek. A csíkokat az alaptól
eltérő kötésmóddal (főleg atlaszkötésben)
állítják elő. Lehet sima vagy nyomott mintás
is. Főleg hálóruhák, de emellett blúzok és
nyári ruhák készítésére használják.]
materiał na gorsety
materiał na gorsety, pasy [elastyczna damska
część garderoby, która ciasno przylega do
ciała sięgając od miednicy do piersi. Do
niższej części przyczepione są szelki, do
których przyczepia się pończochy. Niższa
część może mieć kształt spodenek.] – fűző
harisnyakötővel [Rugalmas női ruhadarab,
amely szorosan illeszkedik a testre a
keresztcsonttól az ülepig. Alsó széléről
kapcsokban végződő szalagok lógnak le,
amelyeket a harisnya szárához erősítenek.
Alsó része esetleg rövidnadrág formájú is
lehet.]
materiał na lamówki [materiał produkowany na
maszynie pasmanteryjnej jako dzianina
osnowowa
splotem
łańcuszkowym)
z ruchem
wzdłużnym
grzebienia
igielnicowego lub wątkiem.] – Gallontermékek
(horgológépi
termékek)
[Gallongépen készült, láncrendszerű kötött
materiał na podszewki [patrz wyściółka] – töltő
kelme
materiał na spódnicę – (egy) szoknyára való
anyag, szoknyaanyag
materiał na spodnie, tkanina na spodnie [jego
powierzchnia jest gładka i cienka i
najczęściej produkuje się go z wełnianej
tkaniny - 100% wełny; materiału
składającego się z 45% wełny, 55%
poliestrowych
włókien
z
przędzy
czesankowej; 70% poliestrowych włókien,
30% wiskozowych włókien; lub z tkaniny
3467
bawełnianej, z 100% bawełny, lub
mieszaniny włókien poliestrowych i
bawełnianych. Jest jednokolorowym lub w
modny melanż z prążkami lub małymi
wzorami. Najczęściej wykorzystuje się
flanelę, diagonal, serżę, tkaninę o splocie
skośnym dolnym, gabardynę, corduroy,
płaszcze wierzchnie, tweey i dżins.
Najnowszego typu są rozszerzane spodnie,
dla których poziome lub skośne
rozszerzone funkcje są stosowane.
Specjalne tkaniny i
materiały
z
kompozycją formalnych pasków (są
przeznaczone na żakiety, spodnie);
spodnie typu sportowego są produkowane
z przędzy zgrzebnej.] – nadrágszövet
[Sima, finom felületű szövet; anyaga 100%
gyapjú, 45% gyapjú/55% poliészter, 80%
poliészter/30% viszkóz, 100% pamut, vagy
különböző arányú pamut/poliészter keverék.
Lehet egyszínű, vagy készülhet melanzs
fonalból, csíkos vagy apró mintás kivitelben.
Leggyakoribb fajtái: flanel, twill, szerzs,
struck-szövet,
gabardin,
kordbársony,
covercoat, tweed, farmerszövet, különleges
alkalmi
viselethez
zsakettnadrágszövet.Újabban készítik elasztánfonal vagy
terjedelmesített
szintetikus
fonal
beszövésével nyúlékonyra, rugalmasra is. A
sportos nadrágszövetek kártolt fonalból
készülnek.]
materiał na sukienkę – ruhaszövet; ruhaanyag
materiał na ubranie – öltönyre, ruhára való anyag;
ruhaszövet; ruhaanyag
materiał na worek [szorstka, mocna lniana
tkanina z cienkim chwytem; w splocie
płóciennym
z
przędzy
jute.
Wykorzystywany do produkcji worków i
paczek.] – zsákvászon [Durva, erős, sűrű
beállítású,
vászonkötésű
lenvagy
jutaszövet. Zsákok és csomagolóanyagok
készítésére használják.]
materiał na worki – zsákanyag
materiał na zabawkę typu miś lub z włosem
[miękka, ciężka tkanina o wysokim runie z
wełnianych lub syntetycznych włókien,
stosowana do płaszczy sportowych,
ciepłych wkładów do odzieży oraz jako
dekoracyjny element w odzieży sportowej.
Nazwa pochodzi z języka angielskiego.] -
-
Wersja 01 01 2017.
Teddy [Puha, nehéz plüsskelme, magas
száltakaróval. Gyapjúból vagy szintetkus
fonalból készül és sportos kabátok, meleg
bélések, sportruhák díszítéseinek készítésére
használják.]
materiał naukowy – tananyag
materiał na ubranie – ruhaanyag
materiał naturalny – természetes anyag
materiał niezapalny – nem gyúlékony anyag
materiał o chwycie "skóra foki" [średniej wagi,
czesana tkanina, o długim, gęsty runie,
które jest jednokolorowe lub drukowane.
Wytwarzana
w
różnych
składach
surowcowych. Stosowana do elementów
dekoracyjnych, a także do zasłon.] –
fókabőr Közepes súlyú, egyszínű vagy
nyomott mintás, bolyhozott szövet, sűrű,
hosszú
száltakaróval.
Különböző
nyersanyagokból ill. keverékekből készítik.
Ruhadarabok
díszítésére,
valamint
függönyök készítésére használják.]
materiał o podwójnym wątku [najczęściej
bawełniana, czasami wełniana gruba
tkanina, która jest miękka w dotyku a
tylna strona jest drapana. W produkcji
wykorzystuje się jedną osnowę i dwa
wątki. Lewa i prawa strona mają ten sam
splot, ale kolor wątków jest różny, tak
więc osnowa po jednej stronie wzoru ma
jeden kolor a wątek po drugiej stronie ma
dwa kolory. Wiążące punkty wątku i
osnowy muszą pokrywać się więc nie
przechodzą na drugą stronę. Materiał o
podwójnym wątku jest wykorzystywany w
produkcji szlafroków, podomek, itd.] kettőzött vetülékkel szőtt szövet [Többnyire
pamutból, esetleg gyapjúból készült vastag,
puha fogású szövet, a fonákoldalát
rendszerint bolyhozzák. Gyártásához két
láncés
két
vetülékfonalrendszert
használnak. Az így kialakuló két szövetréteg
azonos kötésű, de ha a vetülékfonal színe
csak az egyik láncfonal-rendszer színével
egyezik, akkor a szövet egyik oldala
egyszínű, a másik kétszínű lesz. A felső és az
alsó rétegben a kötéspontoknak fedniük kell
egymást, hogy ne üssön át az egyik oldal a
másikra.
Ilyen
szövetet
pongyolák,
házikabátok készítésére használják.]
3468
materiał o splocie rogożkowym (pochodna splotu
płóciennego)
[pochodna
splotu
płóciennego w którym płócienny punkt
wiążący jest zwiększony do przynajmniej
podwojonej podstawowej długości; jest to
osiągniete poprzez tkanie razem dwóch
lub trzech nici w splocie płóciennym w
osnowie i wątku. Gdzie dwie nici osnowy i
wątku sa tkane razem, splot powstaje jako
Panama.
Ten
splot
jest
także
wykorzystywany w tkaninach wełnianych
na męskie garnitury i płaszcze. W thinpick
tkaninie
bawełnianej
jest
wykorzystywany do haftu.] – módosított
vászonkötés [A vászonkötésből levezetett
kötés, amelynél minden kötéspontot mind
lánc, mind vetülék irányban kétszeresre vagy
többszörösre
növelnek.
Ha
két-két
szomszédos lánc- és vetülékfonal azonosan
kereszteződik, ez a klasszikus panamakötés.
Gyapjúból
vékony
öltönyszöveteket,
pamutból
inganyagokat
és
hímzési
alapszöveteket készítenek például ilyen
kötésmódban.]
materiał o wyglądzie ręcznie robionego
[charakterystyczny
ze
względu
na
zastosowanie pojedynczego splotu, zwykle
płóciennego; przędze są różnej grubości.
Ma
wygląd
ręcznie-przędzonego.
Powierzchnia
jest
szorstka,
bez
wykończenia.] – háziszőttes jellegű szövet
[Egyszerű, többnyire vászonkötésű szövet,
olyan finomságú és kinézetű fonalból, ami a
házilag font fonalhoz hasonlít. A szövet
durva felületű, általában nem kap semmilyen
kikészítést.]
materiał o znoszonym wyglądzie [opis materiału,
zwykle z dżinsu, który za pomocą
specjalnej technologii barwienia osiąga
wygląd spranego. Popularny w odzieży
codziennej. Zobacz także „znoszony
wygląd”.] – mosott hatású szövet
[Jellemzően farmerszövet, amit egy speciális
színezési technológiával vagy színnyomással
olyan külsejűvé tesznek, mintha már sokszor
mosták volna. Fiatalok körében népszerű
szövet- ill. farmernadrág-típus. Lásd még:
koptatott külkép.]
materiał ogniotrwały – tűzálló anyag
materiał
opałowy
–
fűtőanyag,
tüzelő,
tüzelőanyag, tüzelőszer
materiał opatrunkowy – kötszeranyag
materiał palny – gyújtó-; gyúlékony-, éghető
anyag; tüzelő, tüzelőanyag, üzemanyag
materiał panchromatyczny (z gr. pan - παν wszystko, chroma - χρωμα - powierzchnia
lub
kolor
skóry)
[w
fotografii
monochromatycznej
("czarno-białej")
-
Wersja 01 01 2017.
oraz kinematografii rodzaj materiału
fotograficznego (zazwyczaj filmu)] –
pankromatikus anyag (minden színre
érzékeny anyag)
materiał pędny – motorüzemanyag, hajtóanyag;
üzemanyag
materiał pętelkowy [ciężka tkanina bawełniana
która jest miękka w dotyku. Ma jedno lub
dwustronne mocne oczka z pochodnej
płóciennego
lub
skośnego
splotu.
Wytwarzana ze skręconych przędz i
stosowana do ręczników, chodników
łazienkowych oraz odzieży sportowej.] hurkos felületű szövet; frottír [Közepes
súlyú, puha fogású, vászon- vagy
sávolykötésű pamutszövet. Egyik vagy
mindkét oldalán hurkok állnak ki.
Törülközők, fürdőköpenyek, strandcikkek,
sportruházati cikkek készülnek belőle.]
materiał piroklastyczny (materiał ejekcyjny,
ejektamenty, ejekty) – piroklasztikus
anyag; piroklasztikus vagy „tűzi törmelékes
eredetű” kőzetek
materiał podstawowy – alapanyag
materiał podszwekowy – bélésanyag
materiał poglądowy – szemléltető eszköz
materiał pokryty gumą [określenie stosowane
niepoprawnie w znaczeniu materiału
tekstylnego pokrytego gumą] – gumitextil
(A gumizott textília helytelen elnevezése.)
materiał połyskujący [sprężysta, błyszcząca i
lekka wełniana tkanina, która jest nieco
3469
szorstka w dotyku i ma lekką porowatą
strukturę i
zauważalny płócienny,
panamski, lub, rzadziej spotykany,
diagonalny splot. W wątku i osnowie
stosuje się cienką wełnianą przędzę
z specjalnej błyszczącej wełny owczej lub
moheru.
W
przeszłości
materiał
połyskujący
był
tkany
z przędzy
bawełnianej w osnowie i zgrzebnego
moheru lub błyszczącej przędzy w wątku.
Stosowana na damskie sukienki i męskie
letnie garnitury. Pierwotnie stosowano na
podszewki i odzież roboczą. Nazwa
pochodzi a języka francuskiego.] – Lüszter
[Könnyű, fényes, nyúlékony, kissé érdes
felületű, finoman porózus gyapjú típusú
szövet.
Rendszerint
vászonvagy
panamakötésben, ritkábban sávolykötésben
készül. Mind a láncban, mind a vetülékben
finom, fényes gyapjú- vagy moherfonalakat
használnak. Régebben készítették pamut
lánc- és durvább moher vagy fényes
vetülékfonalakból is. Eredetileg bélések és
munkaruhák készítésére használták, ma női
ruhákat és férfiöltönyöket készítenek belőle.
Az elnevezés a francia "lustre" (ejtsd: lüsztr)
szóból ered, aminek jelentése: fény,
ragyogás.]
materiał powlekany (1) [materiał włókienniczy,
do którego jest dodana, zwykle na
wierzchniej stronie, warstwa organicznego
polimeru,
tworzącego
stabilną
powierzchnię. Taki rodzaj tkaniny jest
powszechnie stosowany w produkcji
szerokiej gamy odzieży sportowej.] –
bevontatos kelme [Olyan kelme, amelynek
egyik
oldalát
valamilyen
polimerrel
bevonják és ez ott szilárd felületet alkot. A
legkülönbözőbb
sportruházati
cikkek
gyártásánál általánosan használnak ilyen
kelmét.]
materiał powlekany (2) [materiał tekstylny
złożony z jednego lub więcej textile f., lub
w połączeniu z materiałem nie-tekstylnym
(za pomocą środka łączącego lub łączenia
mechanicznego). Stosowany do różnych
rodzajów odzieży i innych celów.] – kent
kelme Egyik vagy mindkét oldalán
-
Wersja 01 01 2017.
valamilyen anyaggal bevont kelme. A
bevonat készítésének sokféle célja lehet, pl.
ragasztó bevonat
készítése ruhaipari
közbélésekhez, a bőrhöz hasonló kivitel
elérése (lásd műbőr), vagy a műszőrme
száltakarójának rögzítése a kelme hátoldalán
stb. Ruházati cikkek, lakástextíliák és
műszaki textíliák esetében egyaránt gyakran
alkalmazott eljárás.]
materiał propagandowy – propagandaanyag
materiał reklamowy – reklámanyag
materiał
rozciągliwy
(bez
elastomeru)
[Rozciąganie
materiału,
które
jest
spowodowane konstrukcją materiału bez
zastosowania
nitek
elastomerowych.
Stosowane w produkcji odzieży.] –
természetes nyúlású kelme [Nyúlékony
kelme, amely ezt a tulajdonságát csak a
kelmeszerkezetnek köszönheti, nincs benne
nagy nyúlású fonal. Ilyen például a
szegélykötésű kelme.]
materiał runowy [sztywna, średnio lub bardzo
ciężka wełniana tkanina; jest pełna
chwytów i ma krótkie, błyszczące runo,
które pokrywa jej sploty skośne lub sploty
satynowe. Wytwarzana z pojedynczej
przędzy zgrzeblonej. Stosowana do
płaszczy damskich.] – bolyhos gyapjúszövet
[Közepes súlyú vagy nehéz, telt fogású,
meglehetősen merev gyapjúszövet rövid
szálbunda felülettel, ami eltakarja a sávolyvagy atlaszkötésű szerkezetet. Egyágú kártolt
fonalból készítik, női kabátok számára.]
materiał Simplex – Szimplex
materiał sukniowy – posztóanyag
materiał syntetyczny – szintetikus anyag
materiał szkolny a. materiały szkolne – tanszer
materiał tartan [szkocki narodowy wzór, zwykle
stosowany w tkaninach wełnianych
charakterystyczny
ze
względu
na
precyzyjne
przystosowanie
do
konkretnych reguł odnośnie składów i
proporcji koloru. Szkockie t. mają swój
początek
w
strojach
folkowych
starodawnych klanów szkockich; każdy
klan różnił się od innych kolorami i
rozmiarami kratki na swoim stroju.
Niektóre klany miały odzież w różnych
3470
-
Wersja 01 01 2017.
połączeniach kolorów na różne okazje.
Szkocki t. jest jednym z najstarszych i
najbardziej estetycznie przyjemnym z
klasycznych wzorów wełnianych; jego
różne wzory są wciąż odnoszone do nazw
oryginalnych klanów. Wzory są popularne
w zastosowaniu do damskich sukienek,
spódnic, spodni, garsonek i płaszczy; są
także wykorzystywane do poszewek w
kurtkach sportowych oraz wnętrz walizek,
a okresowo stają się modne jako, np.,
materiał na kurtki męskie. Nazwa
pochodzi od szkockiego wyrażenia "scotal
tartan" (= wzór klanu). Inne źródła
podają
pochodzenie
określenia
od
hiszpańskiego słowa "tiritana" (= tkanina
w małą kratkę).] – tartan [Jellegzetes
mintázatú (ún. "skót kockás") gyapjúszövet,
amelynek színösszeállítása és mintázata
szigorú szabályokhoz igazodik. Eredetileg a
régi skót klánok által használt népviselet és
minden klánnak megvolt a jellegzetes
színösszeállítása és kockamintája. Egyes
klánok különböző alkalmakra más-más
mintázatú öltözéket használtak. A skót
kockás szövetmintázat az egyik legrégibb és
legszebb gyapjúszövet-minta és az ide
tartozó mintázatok máig használt elnevezései
még tükrözik az egyes klánok neveit. Ilyen
mintát
alkalmaznak
női
ruhákon,
szoknyákon, nadrágokon, kabátokon, de
megjelenik sportos kabátok bélésén, sőt
táskákon is. Időnként vissza-visszatér a
divatba. A "scotal tartan" kifejezés jelentése
egyes magyarázatok szerint: "a klán
mintája", bár más magyarázatok az
elnevezést a spanyol "tiritana" szóra vezetik
vissza, aminek jelentése: "apró kockás
szövet" lenne.]
materiał tekstylny wzmocniony ściegiem
[materiał włókienniczy złożony z jednej
lub więcej fleece, zabezpieczony za
pomocą
połączenia
splotów.]
varrvahurkolt kelme [A nemszőtt kelmék egy
válfaja; a szálbunda megerősítése rajta
áttűzött fonalakkal történik. Műszaki
területeken használják fel.]
materiał tekstylny pokryty gumą [produkowane
poprzez wprowadzanie składnika z gumy
do materiału włókienniczego za pomocą
maszyny wielo-rolkowej lub tarcia.
Stosowany
w
produkcji
płaszczó
przeciwdeszczowych do celów roboczych.]
– gumizott textília [Gumibevonattal ellátott
kelme. Védőruhák és esőkabátok készítésére
használják.]
materiał tiulowy [Siatka produkowana z cienkiej
przędzy bawełnianej w tiularce. Nitki
osnowy są nawijane na cewki z przędzą i
zgodnie z wzorcem tworzy się wzorzysta
siatka.
Materiał
tiulowy
jest
wykorzystywany
jako
podstawowy
materiał
do
haftu
ręcznego
i
maszynowego;
z wykończeniem
krochmalowym
może
być
wykorzystywana na damskie kapelusze.] –
bobinet kelme [Finom pamutfonalból készült
Varrvahurkolt kelmék fogalma
A varrvahurkolt kelmék a nem szőtt textíliák
csoportjába tartoznak. A varrvahurkolás elve és az
első gép megalkotása Heinrich Mauersberger
nevéhez fűződik, akinek az ötletet a használt
ruhák varrógéppel történő javítása adta.
Mauersberger egy olyan varrógépet készített,
melyen egymás mellett több varrótűt helyezett el.
A tűk az alattuk lévő fonalakat a fonalak irányára
merőlegesen levarrták. A varrvahurkolt kelméket
ill. az ezeket gyártó gépeket a feltaláló nevének és
születési helyének kezdőbetűiből alkotott
elnevezéssel látták el.
A varrvahurkolás során tehát a kelme laza
vázszerkezetét átvarrással rögzítik. A rögzítés a
gyártás teljes szélességében, párhuzamosan
vezetett varrófonalakkal vagy a szálbundából
kihúzott szálkötegekkel történik.
A varrvahurkolt kelméknek több fajtája ismeretes.
A kelmék szerkezete alapján 3 fő csoportot
különböztethetünk meg:
bundaalapú,
fonalalapú és
kombinált kelmék.
A varrvahurkolt kelméket sokféleségük és a
gyártási technológiák különbözősége miatt más
szempontok szerint is csoportosíthatjuk, mint
például a kelmék vázanyaga és a vázanyagok
rögzítési módja alapján.
Magyarországon
1960
óta
gyártanak
varrvahurkolt kelméket. Főként a Maliwatt és a
Malipol technológia terjedt el.
Zsinórkötésű varrvahurkolt kelme képe
-
Wersja 01 01 2017.
hálókelme. Készítéséhez a fonalakat apró
csévéken tárolják és egymással keresztezve
alakítják ki a kelmét. A láncfonalakat a
csévéken lévő fonalakkal körültekerik és
kiegészítésként egy harmadik, szintén
csévéken lévő fonalrendszerből alakítják ki a
mintázatot. Egyik változata a bobinet-tüll,
amely hímzési alapkelme gyanánt szolgál. A
keményített bobinet kelmét női kalapok
kiegészítőjeként is használják.]
3471
materiał typu Stretch [rozciągliwa tkania
wytwarzana za pomocą połączenia
specjalnych
elastycznych
nici
na
nierozciągliwych przędzach. Ma różne
wyglądy powierzchni i wykorzystuje różne
surowce. Jest w płóciennym lub skośnym
splocie. Jej elastyczność może być
podłużna, odwracalna lub posiadać
jednocześnie te obydwie cechy. Stosowana
do spodni i odzieży sportowej. Nazwa
wskazuje, najbardziej widoczną cechę
tkaniny.] – Stretch kelme [A stretch magyarul: nyúlékony - kelme előállításához
a szokványos fonalon kívül speciális, nagy
rugalmas nyúlású (gumi- vagy elasztán-)
fonalat használnak. Jellemzőjük, hogy
nemcsak nagy mértékben nyújthatók, hanem
a
tehermentesítés
után
megnyújtott
állapotukból vissza is térnek eredeti
állapotukba (rugalmasak). Ezek a termékek
lehetnek szövetek, kötött kelmék vagy
fonatolt termékek, sőt készítenek nyúlékony
nemszőtt kelmét is. A kelme tulajdonságai és
kinézete az alkalmazott fonalaktól és a
kelmeszerkezettől függ. A kelme lehet csak
az egyik (hossz- vagy kereszt-) irányban,
vagy
mindkét
irányban
nyúlékony.
Felhasználásuk igen sokrétű, alsó- és
felsőruházati cikkek mellett gyógyászati,
egészségügyi és műszaki alkalmazásaik is
vannak.]
materiał w deseń – mintás
materiał w drobny rzucik – aprómintás anyag
materiał w grochy – (nagy) pöttyös anyag
materiał w kostkę – kockás anyag
materiał w kratę, materiał w kratkę – kockás
szövet
materiał w kratki – kockás anyag
materiał w kropki – (apró) pöttyös anyag
materiał w kwiaty – virágos anyag
materiał w najlepszym gatunku – a legjobb
minőségű anyag
materiał w paski – csíkos anyag
materiał w pepitkę – pepita anyag
materiał waflowy [miękka bawełniana tkanina o
geometrycznej, reliefowej powierzchni,
tworzona za pomocą luźnego splotu
waflowegoz
wypukłymi,
wklęsłymi
miejscami o dobrej zdolności do
przyssania się. Stosowany do ręczników
oraz do niektórych rodzajów damskich
modnych sukienek. Nazwa pochodzi od
splotu waflowego wykorzystywanego do
jego produkcji.] – darázskötésű szövet
[Puha pamutszövet laza darázskötéssel
kialakított geometrikus dombormintázattal,
aminek bemélyedései fokozzák a dörzsölő és
nedvszívó hatást. Elsősorban törülközők
készítésére használják ("darázs törülköző"),
de készülnek ilyen mintával nőiruhaanyagok is.]
materiał wełniany – gyapjúkelme, gyapjúszövet,
gyapjúanyag
3472
materiał wełniany (1) [stosowany z tkaninami
wełnianymi i jest osiągnięty za pomocą
spilśnianie (za pomocą mechanicznego
tarcia w roztworze mydlanym), czesany w
różnych
kierunkach,
strzyżony
i
rafinowany, co w tym przypadku oznacza
poddanie tkaniny tarciu pod ciśnieniem
między dwoma talerzami, zmniejszając
powierzchnię tkaniny lub powiększając
pęczki filcowanych włókien oraz klastery
włosów pokrywających splot. Tkanina jest
miękka i gruba w dotyku.] – ratinírozás [1.
bolyhos termékeknél speciális helyi mintákat
hoznak létre; 2. Ványolt és bolyhozott
gyapjúszövetek kikészítési eljárása, amelynél
forgó kefékkel vagy keménygumi-tárcsákkal
minta szerint kisebb-nagyobb foltokban
összerendezik és tömörítik a bolyhos
felületet. Az ilyen kelme puha és terjedelmes
fogású, a rajta kialakított plasztikus mintázat
azonban általában nem tartós.]
materiał wełniany (2) [gładka, błyszcząca,
średnio ciężka wełniana tkanina, która
jest miękka w dotyku; posiada krótkie
runo, które ukrywa cały płócienny lub o
potrójnie zakończonej osnowie splot
skośny. Wytwarzany z czystej, zgrzeblonej
przędzy i stosowany do damskich
garsonek i płaszczy.] – finom posztó
[Közepes súlyú, sima, fényes, puha gyapjú
típusú szövet. Rövid száltakaró borítja,
amely elfedi a vászon- vagy háromfonalas
sávolykötésű szövetszerkezetet. Kártolt
fonalból készül és női kabátok, kosztümök
materiał wiażący – kötőanyag
materiał włókienniczy, materiał tekstylny
[ogólny
termin
dla
materiałów
włókienniczych, wyrobów włókienniczych
(w połowie lub całkowicie wykończonych),
materiałów przednych, itp. Zawiera
przędzę, nić, tkaninę, dzianinę, koronkę,
wstążkę, taśmę, materiały włókniste oraz
filc.] – textília [Általános megnevezése
minden olyan terméknek, amely textilipari
eljárással
készült.
Ezen
belül
megkülönböztetjük a fonalakat, cérnákat,
valamint az ezek tovább-feldolgozásával
nyert termékeket (pl. zsinórokat, köteleket,
fonalból gyártott kelméket) ill. a szálakból
közvetlenül (fonás nélkül) készült nemezeket
és ún. nemszőtt kelméket. A "kelme"
kifejezés minden lapszerű textíliát magában
foglal, függetlenül a gyártási eljárástól.
"Kelme" tehát a szövés, a kötés, a
csipkekeverés, a nemszőttkelme-gyártás stb.
terméke egyaránt.]
materiał włókienniczy, tekstylia [określenie
stosowane do miękkiej, wydrążonej,
-
Wersja 01 01 2017.
cięzkiej tkaniny bawełnianej. Na jej
powierzchni występują kwadraty lub
prostokąty w reliefie, tworzone za pomocą
splotu
płóciennego
wytwarzane
technologią hollow-web. W kolorze
konopnym lub białym, stosowana do
serwet (pieluch) i ręczników.] – Tetra
Szövet [Puha, háromrétegű pamutszövet,
mindegyik rétege vászonkötésű. A három
réteget négyzethálószerűen kapcsolják össze
kötéspontok, ezáltal a szövetben négyzet
alakú "hólyagok", "párnácskák" keletkeznek.
Pelenkák készítésére használják, mert
nagyon nedvszívó.]
materiał wojenny – hadianyag
materiał wybuchowy [substancja chemiczna,
wybuchająca pod wpływem uderzenia lub
iskry, używana do wyrobu amunicji,
kruszenia skał, burzenia itp.]
–
robbanóanyag [A kémiai robbanóanyagok
vegyileg
vagy
másképpen
mondva
energetikailag instabil anyagok.]; robbanó
anyag; robbanószer
materiał wybrakowany [którego w cywilu nikt
nie chciał zatrudnić] – hulladékanyag
materiał wzmocniony ściegiem [Materiał
tekstylny wyprodukowany na maszynach
typu Arachne. Runo włókna jest splecione
wzdłuż splotem osnowowym, na przykład,
trykotowym splotem albo łańcuszkowym
splotem. Oferuje tylko ograniczone
różnorodności
wzoru.
Ta
metoda
produkcyjna
jest
używana
najpowszechniej
w
technicznych
tkaninach.] – arachne varrvahurkolt kelme
[Arachne gépen készült textil kelme.
Készítésénél szálbunda réteget láncrendszerű
trikó- vagy zsinórfektetésű fonalakkal
varrnak át és így erősítenek meg. Mintázási
lehetősége csekély. Főleg műszaki textíliák
materiał z wełny wielbłądziej [ciężka wełniana
tkanina która jest miękka w dotyku i ma
okrywę na powierzchni, która przykrywa
diagonalny
lub
atłasowy
splot.
Produkowana
z przędzy
zgrzebnej
z dodatkiem wełny wielbłądziej, w
charakterystycznym beżowym kolorze.
Wykorzystywana na damskie i męskie
płaszcze. Nazwa pochodzi z Anglii.] Teveszőr-szövet (2) [Nehéz, puha, finom
fogású gyapjú típusú szövet, bolyhozott
száltakarója elfedi a sávoly- vagy
atlaszkötésű szerkezetet. Teveszőrt is
tartalmazó
kártolt
fonalból
készül,
jellemzően drapp színben. Férfi- és női
kabátokat készítenek belőle.]
3473
materiał z włókien wiązanych [jest z jednej lub
więcej wełen; włókna lub nici są połączone
za pomocą środka sklejającego.] –
ragasztott kelme [Többrétegű kelme, amelyet
két vagy több kelmeréteg egymáshoz
ragasztásával állítanak elő.]
materiał z włókien wiązanych z okrywą
pluszową futerkową [wspólne określenie
dla surowych materiałów i wyrobów
włókienniczych (w połowie lub w całości
wykończonych).
Wyrób
zawierający
surowiec, który nie jest włókienniczy,
również określa się jako materiał z
włókien wiązanych z okrywą pluszową
futerkową w przypadku, gdy właściwości
jego powierzchni
włókienniczej
są
podstawą ich użytkowania, a niewłókienniczy materiał jest jedynie
dodatkiem.] – ragasztott száltakarójú kelme
[Olyan lapszerű termék, amelynek alapja
(hordozórétege) nem feltétlenül textília, de
amelynek egyik oldalára textilszálakat vagy
fonalakat
ragasztanak
és
így
az
textilkelmeként
néz
ki.
Főleg
a
szőnyegiparban használják ezt az eljárást.]
materiał zanurzony w wodzie poczał farbować –
a vízbe áztatott anyag lassan színt eresztett v.
kezdte elhagyni a színét
materiał zapalny – gyúlékony anyag
materiał zastępczy – pótanyag; helyettesítő anyag
materiał żakardowy [ogólny termin dla
wszystkich wzorów splotu tkaniny
tworzonej
technologią
wzorowania
żakardowego na krosnach żakardowych.
Złożony mechanizm oczka żakardowego
umożliwia tkanie wzorów (kwiaty, liście,
wymyślone wzory) o nieograniczonych
wymiarach, które nie mogą być wykonane
na
maszynach
(list-krajka)listing
machines. Zwykłe materiały żakardowe są
adamaszkowe, brokatowe oraz tkaniny na
meble. Nazwa została nadana przez
francuza Joseph M. Jacquard, który
wynalazł ten rodzaj oczka.] – Jacquardszövet [1. Nagy mintaelemű, bonyolult
mintás szövetek gyűjtőneve, amit a J.-M.
Jacquard által feltalált elven működő ún.
jacquard-szövőgépen állítanak elő (lásd:
jacquard-minta). Ilyen szövet például a
damaszt vagy a brokát. 2. Az ábrás szövetek
azon faja, amely kizárólag Jacquard-gép
segélyével készül. E szövet jellemzője, hogy
az ábrák határvonalai bármily alaku görbék
lehetnek, holott a vele rokon damaszkszöveteknél az ábrák határvonalai mindenkor
lépcsősek.]
materiałochłoność – anyagigényesség
-
Wersja 01 01 2017.
materiałochłonny, -a, -e [taki, którego produkcja
lub realizacja wymaga zużycia znacznej
ilości materiału] – anyagigényes
materiałowo – anyagian; anyagként
materiałowy, -a, -e – anyagmateriałoznawstwo
[dziedzina
wiedzy
technicznej (inżynierskiej), zajmująca się
opisem materiałów konstrukcyjnych] –
anyagismeret
materiały [zbiór przedmiotów używanych przy
wykonywaniu jakiejś pracy] – (lat.)
anyagok
materiały apteczne – gyógyáruk
materiały archiwalne – levéltári v. okleveles
anyagok
materiały budowlane – éptőanyagok
materiały deficytowe – deficites anyagok
materiały dźwiękochłonne i dźwiękoizolacyjne –
hangelnyelő és hangszigetelő anyagok
materiały eksplozywne – robbanóanyagok
materiały izolacyjne – szigetelő anyagok
materiały łatwopalne a. materiały palne –
gyúlékony anyagok
materiały pasmanteryjne – rövidáru
materiały
pędne
[paliwa
do
silników
spalinowych] – üzemanyagok
materiały piroklastyczne [odłamki skał, piaski
itp. wyrzucane na powierzchnię ziemi
podczas
wybuchu
wulkanu]
–
piroklasztikus v. „tűzi törmelékes eredetű”
anyagok
materiały piśmienne – írószerek; íróeszközök
materiały podstawowe – alapanyagok
materiały pomocnicze – segédanyagok
materiały rozszczepialne [pierwiastki o atomach,
których jądra ulegają rozszczepieniu w
wyniku zderzeń z neutronami, będące
podstawowym
składnikiem
paliw
jądrowych] – hasadóanyagok
materiały sanitarne – egészségügyi anyag
materiały surowe – nyersanyagok
materiały wyhaftowane [wywodzi się z ( tkaniny
podobnej do Panamy) gładko tkana
splotem płóciennym modyfikowanym,
tworząc duże otwarte przestrzenie
pomiędzy wątkiem i osnową, dając
charakterystyczny efekt kratki. Materiały
takie są dwustronne i wykorzystywane na
damskie sukienki i jako tkaniny do
haftowania, które są w tym celu
wzmacniane.] – hímzővászon [Panamakötésű, ritka szövésű, puha szövet, a fonalak
között nagy nyílásokkal. Hímezni lehet rá,
ezért hímzett ruhaanyagnak is használható.]
3474
Mateusz [imię męskie pochodzenia biblijnego,
wywodzące się od hebrajskiego wyrazu
Mattej, imienia Mattanjah oznaczającego
"Dar od Boga". Do XVI wieku imiona
Mateusz i Maciej nie były rozróżniane. W
dawnych źródłach polskich wystepowało
jako Mathaeus, Matyjasz, Matyja, Matys(z),
Matoz.
Zdrobnienia:
Mateuszek,
Maciaszek, Matysek, Matisiek, Matiś,
Mati, Mateo] – Máté [héber eredetű
férfinév. Jelentése (a héber a Mattanaja:
‫ מת)נ(יהו‬rövidítéseként: Mattai: ‫ )יתמ‬Jahve
(„Isten”) ajándéka.]
Mateusz Lewi, (hebr. Mattanjâ, gr. Μαθθαίος, scs.
Apostoł i jewangielist Matfiej) [według
Nowego Testamentu celnik z Kafarnaum,
później apostoł Jezusa, według tradycji
autor pierwszej Ewangelii, uznawany za
męczennika, święty Kościoła katolickiego,
anglikańskiego,
ewangelickiego,
ormiańskiego,
koptyjskiego
i
prawosławnego.] – Máté apostol, vagy
másik nevén Lévi ben Halfai [egyike lehetett
Jézus első követőinek és apostolainak. Neve
a héber Matthai (a Mattitjahu rövidebb
alakja) szóból származik, jelentése: Jahve
ajándéka. Civil foglalkozása vámszedő volt,
amely foglalkozást (és annak űzőit) az
izraeliták megvetették, mivel rengeteget
dolgoztak a saját zsebükre is. Máté
Kafarnaumban (szülőhelyén) dolgozott, ahol
– találkozván Jézussal – felhagyott addigi
munkájával és követte Jézust (Máté
evangéliuma 9,9 Márk 2,14 Lukács 5,27-32).
Jézus halála után ő is elhagyta Palesztinát, és
Etiópiában hirdette az örömhírt. Később
hitének megtagadását követelték tőle, de ő
ezt nem tette meg, és ezért halálra kínozták.
Emléknapja: szeptember 21.]
Mateuszek, Matysek – a Máté beceneve
mątewka (śląska nazwa - rogolka lub fyrlok,
poznańska
kwirlejka)
[przyrząd
kuchenny, przeważnie wykonany z
drewna. Wykorzystywany jest najczęściej
do mieszania surowego ciasta] –
derelyeszaggató
-
Wersja 01 01 2017.
matinka [1. fr. matinée 'poranek; koncert
przedpołudniowy; jw.' od matin 'poranek;
rano' z łac. matutinum 'jp.' od matutinus
'poranny' od Matuta 'staroitalska bogini
poranka (Aurora)'; staroświecki poranny
strój kobiecy, luźny kaftanik zdobiony
koronkami, wstążkami itp., 2. dawny
poranny strój kobiecy w formie luźnego
kaftanika; 3. rodzaj stroju kobiecego] –
reggeli köntös (női)
matka [1. kobieta, która urodziła dziecko i
zwykle je wychowuje; 2. samica zwierząt
mająca potomstwo; 3. przedmiot główny,
nadrzędny lub wzorcowy w stosunku do
innych tego typu przedmiotów; 4. źródło
czegoś; 5. roślina przeznaczona na
rozsadę; 6. zakonnica pełniąca wyższe
funkcje
w
zakonie;
7. w
grach
zespołowych: najważniejszy gracz lub
kierownik drużyny; 8. u niektórych
owadów: samica zdolna do rozrodu;
9. pot. poufale o własnej żonie, matce
dzieci albo o starszej kobiecie; 10. (u
Zygmunta Glogera) po staropolsku także
mać, macierz, niewiasta dzietna, w
największej czci pozostawała zawsze u
Polaków, co wpłynęło i na pojęcia ich
religijne, podnoszące cześć i miłość dla
Matki Boskiej do znaczenia kultu
narodowego. Sławę dobrej swej matki
każdy szlachcic krwią bronił a słowo
zniewagi, rzucone na cudzą matkę,
niejeden potwarca życiem przypłacił.] –
anya, édesanya, mama; anyóka (egyház)
főnökasszony;
(állat)
(u
pszczół)
méhkirálynő
Matka - Słowo Boże ma dla matki wielkie
zadanie i wielkim darzy ją szacunkiem. Matka jest
tak ważna jak samo życie, którego jest stróżem.
Ewa nazwana została matką żyjących. Stwórca
dał jej za zadanie dawanie i pielęgnowanie życia.
Oddaną sprawie utrzymania i miłującą matką była
Hagar (mimo że jest typem Starego Zakonu). Bóg
słyszał jej głos i darzył ją zmiłowaniem; widać, że
Bóg słyszy głos matek i ich westchnienia, nawet,
gdy nie mają prawdziwego pojęcia o Bogu. Ideał
3475
miłującej matki widzimy w Jochabed, Jokebed,
matce Mojżesza. Ideałem matki jest Maria, matka
Jezusa, ta najświętsza z kobiet, którą Chrystus
wybrał na dostarczenie Mu ciała, w którym jako
Syn Człowieczy, z ludzkim imieniem Jezus,
wędrował po ziemi. Ona znała swoje zadanie i
zadanie Jezusa; i Jego kazała słuchać, a nie siebie.
Z bólem patrzyła na rozpiętego na krzyżu Syna
swego. Przykładem dla naszych matek
chrześcijańskich są babka i matka Tymoteusza,
które zapoznawały Tymoteusza z Pismem
Świętym w jego dzieciństwie. Niejeden
ewangelista zaznaczał w mowach i pismach, ile
on zawdzięcza matce swojej, która pierwsza
wskazała mu drogę do zbawienia (co piszący te
słowa i o swojej matce, powiedzieć musi). Paweł
radził zwracać się do starszych sióstr jako do
matek. Nie można także pominąć milczeniem tej
przykładnej matki Starego Testamentu, którą była
Anna, matka Samuela. Ale Pismo Święte nie
milczy także o złych i wyrodnych matkach. Izebel
była złym przykładem dla syna swego
Ochozjasza, króla Izraela. Atalia, córka Izebel,
namawiała syna swego Ochozjasza (różny od
poprzedniego) aby źle postępował. Babilon z Obj.
17;5 (fałszywy kościół) jest matką wszeteczeństw.
matka, mama, mamusia – anya, anyu
matka (któregoś z młodej pary) – örömanya
Matka Boska a. Maria z Nazaretu, Miriam,
Maryja, Matka Boża, Najświętsza Maryja
Panna, Madonna (hebr. i aram. ‫הרים‬
Maryām; gr. Μαριάμ, Μαρία, Maria)
[matka Jezusa Chrystusa, czczona w wielu
wyznaniach chrześcijańskich.] – Isten
anyja;
Szűz
Mária,
Szűzanya;
Boldogasszony
Matka Boska, Matka Najświętsza, Matka
Przenajświętsza [matka Chrystusa] – Isten
anyja;
Szűz
Mária,
Szűzanya;
Boldogasszony
Matka Boska Zielna [święto katolickie
obchodzone 15 sierpnia, podczas którego
rolnicy święcą zebrane plony] –
Nagyboldogasszony
[Szűz
Mária
mennybevételének napja; augusztus 15.]
Matka Boska Gromnicza [(dzień) Matki Boskiej
Gromnicznej] – Gyertyaszentelő
Matka Boża Boża (skr. MB), Theotokos (gr.
Θεοτόκος), pot. Matka Boska, Boża
Rodzicielka, dawniej Bogurodzica a.
Bogarodzica — jeden z dwóch (obok
„Najświętsza Maryja Panna”) oficjalnych
tytułów Marii z Nazaretu, matki Jezusa,
używany m.in. w Kościele katolickim i
Kościołach prawosławnych. W wersji
współczesnej tytuł ten brzmiałby Matka
Boga. Tytuł „Matki Bożej” ogłoszony
został dogmatycznie na Soborze Efeskim
(431), który zakończył spór dotyczący
natury Chrystusa. Tytuł ten daje prawo
-
Wersja 01 01 2017.
do nazywania Maryi Matką Boga
(Theotokos) wbrew nestorianom, którzy
uważali, że przysługuje jej tylko tytuł
„Matka Chrystusa”, jako że Syn Boży był
zrodzony przed stworzeniem świata.
Kościół katolicki obchodzi uroczystość
Bożej Rodzicielki Maryi 1 stycznia.] –
Boldogasszony
Matka Boża Różańcowa [tytuł używany przez
wyznawców katolicyzmu w określeniu do
Maryi. W odmienności od innych tytułów i
wezwań maryjnych, ten tytuł nie jest
związany z określonym wizerunkiem,
figurą, sanktuarium, kościołem, a z
modlitwą i nabożeństwem różańcowym.] Rózsafüzér Királynője v. királynéja
Masolino festménye a legendáról
Matka Boska Śnieżna, Najświętsza Maryja
Panna Śnieżna, Matka Boża Śnieżna, (wł.)
Salus Populi Romani (Ocalenie Ludu
Rzymskiego) [wizerunek świętej Maryi
znajdujący się w Bazylice Matki Bożej
Większej (Santa Maria Maggiore) w
Rzymie,
pierwszej
w
Europie
i
największej rzymskiej świątyni pod
wezwaniem Matki Bożej.] – Havas
Boldogasszony (Mária-ünnep augusztus 5-én
van.) [Eredetileg a Szent Szűz római
főtemplomának, a négy patriarchalis
bazilika egyikének – Beata Maria Virgo ad
Nives, ismertebb olasz nevén Santa Maria
Maggiore – fölszentelési évfordulója (440ben szentelték fel). Az ünnep idővel az
egyházban is egyetemessé vált. A Münchenikódex Havi Bódoganya, a Batthyány-kódex
naptára pedig Havi Boldog Asszony néven
3476
emlegeti.― A legenda szerint a 4. században
Liberius pápa (352. május 17. – 366.
szeptember 24.) idejében az örök városban
egy János nevű gazdag patrícius és felesége
elhatározták, hogy vagyonukat a Szent
Szűznek ajánlják fel. A Szent Szűz álomban
megjelent a házaspárnak és tudtukra adta,
hogy azon a helyen, amelyet másnap hó fog
borítani,
templomot
kell
emeljenek
tiszteletére. A Szűzanya e szentélyét ezért
Havas Boldogasszony bazilikának is
nevezik. A felépített bazilikát Szent III.
Szixtusz pápa (432. július 31. – 440.
augusztus 18.) díszítette remek mozaik
képekkel annak emlékére, hogy az efezusi
zsinat 431-ben hittételként hirdette ki Szűz
Mária istenanyai méltóságát.]
matka chrzestna – keresztanya
matka chrzestna przy bierzmowaniu –
bérmakeresztanya
matka jednego z nowożeńców – nászasszony;
(anyós) teściowa
matka jest zawsze bardzo zadowolona – anya
állandóan elégedett
matka karmiąca – szoptatós anya, kismama
matka ma zawsze czas dla dziecka – az anyának
mindig van ideje a gyerekre
matka natura – anyatermészet
matka niemowlęcia – kismama
matka przełożona – (egyház) főnökasszony,
apácafőnöknő
matka samotnie wychowująca dziecko – gyerekét
egyedül nevelő anya
matka tego uroczego dziecka – ennek a bájos
gyermeknek az anyja
matka z trojgiem dzieci – az anya három
gyermekkel
matka zastępcza [kobieta, która urodziła dziecko
innym rodzicom z ich materiału
genetycznego] – pótanya
matka złajała dziecko – az anya rászólt a gyerekre
matkobójca
[zabójca
własnej
matki],
matkobójczyni – anyagyilkos (ffi/nő)
matkobójstwo [zabicie własnej matki] –
anyagyilkosság
matkować [1. zastępować komuś matkę lub
opiekować się kimś jak matka; 2. mieć
nad czymś pieczę] – anyáskodni, az anya
szerepét betölteni, nevelni, gondozni
matkować komu – anyáskodni vkivel, anyja helyett
anyja vkinek
matma [środ. matematyka jako przedmiot w
szkole; też: lekcja matematyki] –
matematika, matek
matnia [1. sytuacja bez wyjścia; 2. pułapka na
zwierzynę; 3. workowata część niektórych
-
Wersja 01 01 2017.
sieci rybackich, gromadząca złowione
ryby] – csapda, kelepce, tőr, lép
Matnia
Reżyseria: Roman Polański
Scenariusz: Gerard Brach, Roman Polański
Muzyka: Krzysztof Komeda
Zdjęcia: Gilbert Taylor
Obsada:
Donald Pleasence jako George
Françoise Dorléac jako Teresa
Lionel Stander jako Richard
Jack MacGowran jako Albie
Iain Quarrier jako Christopher
Geoffrey Sumner jako Ojciec Christophera
Renee Houston jako Matka Christophera
Robert Dorning jako Philip Fairweather
Marie Kean jako Marion Fairweather
William Franklyn jako Cecil
Jacqueline Bisset jako Jacqueline
Trevor Delaney jako Nicholas
Rok produkcji: 1966
Tytuł oryginalny: Cul-de-sac
Czas trwania filmu: 111 min.
Produkcja: Wielka Brytania
Gatunek: komedia, dramat
W zamku na odludnej wysepce mieszkają George i Teresa
stanowiący niezbyt dobraną parę. George sprzedaje
fabrykę, by poświęcić się malowaniu i młodej żonie, która
z nudów hoduje kury na zamku i zdradza męża z synem
sąsiadów. Życie na zamku ulega gwałtownej zmianie, gdy
na wyspie pojawia się dwóch rannych gangsterów
wracających z nieudanego skoku.
matoł [1. obraźl. o kimś bardzo nieinteligentnym
lub niezdolnym; 2. zob. kretyn w zn. 2.],
matołek – hülye, félkegyelmű, ostoba,
fajankó, kretén ember
matołowaty, matołkowaty, -a, -e – hülye,
félkegyelmű, ostoba, fajankó, kretén
matołectwo [1. niedorozwój umysłowy ciężkiego
stopnia powstały w wyniku wrodzonej
niedoczynności tarczycy, spowodowanej
jej
brakiem
lub
niedorozwojem;
kretynizm 2. wrodzone zaburzenie
rozwojowe, związane z niedorozwojem
3477
gruczołu tarczowego, występujące na
terenach podgórskich ubogich w jod(wole
endemiczne)] – szellemi fáradékonyság
matować [I sprawiać, że coś traci połysk lub
staje się nieprzezroczyste; II w grze w
szachy: dawać mata] – I. fényesre csiszolni;
II. (sakkban) mattot adni
matowienie [wykończenie tkanin jedwabnych,
otrzymywane w wyniku redukcji połysku
powierzchni tkaniny; osiągane poprzez
chemiczną obróbkę powierzchni włókna
lub przez utrwalanie obróbki barwiarskiej
(pigmentów).] – mattírozás, fénytelenítés
[Selyem típusú szövetek kikészítési eljárása,
amellyel csökkentik a szövet eredeti
fényességét. A szálak felületének kémiai
roncsolásával
és
ott
pigment
festékrészecskék rögzítésével érik el ezt a
hatást.]
matowieć [tracić połysk, przezroczystość,
gładkość] – homályosodni, behomályosodni,
mattá válni, fénytelenedni
matowojedwabisty, -a, -e [patrz jedwabisty mat] –
selymes matt
matowość – tompaság, fénytelenség
matowy,
-a,
-e [1. niemający połysku;
2. nieprzezroczysty;
3. bezdźwięczny,
przytłumiony] – I. matt; fénytelen,
tompaszínű; II. (sakkban) mattmatowa cera – fakó arcszín
matowa skóra – fakó bőr
matowe niepowlekane wyroby papierowe
[wyroby gładzone wyłącznie w maszynie
papierniczej zwane również maszynowo
gładzonymi.] – gépi simított matt papír
matowa żarówka – opálégő
matowe szkło – tejüveg, homályos üveg
matowy głos – fénytelen, tompa hang
matówka [1. w aparacie fotograficznym: matowa
szybka szklana służąca do obserwacji
obrazu i nastawiania ostrości; 2.
zmatowiona mechanicznie lub chemicznie
powierzchnia szkła, na której w aparacie
fotograficznym tworzony jest obraz
służący do ustawienia ostrości. Jest
wykonana na szybie, lub dolnej
powierzchni pryzmatu pentagonalnego.
Dla ułatwienia pracy jest dodatkowo
wyposażona w lupę (soczewkę Fresnela),
mikroraster, lub kliny. 3. matowa płytka,
na której pojawia się oglądany w wizjerze
optycznym
obraz.
Występuje
w
lustrzankach. Poza nielicznymi modelami
aparatów
przeznaczonymi
dla
zawodowców jest na stałe wbudowana w
aparat. Na niej zaznaczone są pola
czujników AF, których może być różna
-
Wersja 01 01 2017.
ilość w różnych modelach aparatów, mogą
być wyświetlane linie pomocnicze.]–
(fényképezés) homályos üveg
Matra [pasmo górskie na Węgrzech w
Karpatach Zachodnich, na północ od
Wielkiej Niziny Węgierskiej, na wschód
od pogórza Cserhát i na zachód od Gór
Bukowych. W górach Mátra znajduje się
najwyższy szczyt Węgier, Kékes (1014 m
n.p.m.).] – Mátra [az Északi-középhegység
egyik, vulkanikus eredetű tagja, amely 900
négyzetkilométeren terül el a Cserhát és a
Bükk között. Itt található Magyarország két
legmagasabb hegycsúcsa, a Kékes (1014 m)
és a Galya-tető (965 m).]
matriarchalny, -a, -e – (lat.-gör.) matriarchális,
anyajogú; a matriarchálissal kapcsolatos, rá
vonatkozó
matriarchat [1. typ organizacji społeczeństwa
pierwotnego, w którym dominujące
znaczenie miała kobieta; 2. dominacja
kobiety w rodzinie; 3. to hierarchiczny
ustrój społeczny i polityczny, w którym
władzę sprawują kobiety. Termin ten
został wprowadzony przez Johanna J.
Bachofena w 1861 roku w jego dziele Das
Mutterrecht.] – (lat.-gör.) matriarchátus;
anyauralom; anyajogú társadalom [Olyan
társadalmi rend, amelyben a családi és törzsi
életben az anya vonala az előbbre való.]
matricida [matkobójca] – (lat.) matricida;
anyagyilkos
matricidium [matkobójstwo] – (lat.) matricidium,
anyagyilkosság
matrimonium [małżeństwo] – (lat.) matrimonium;
házasság
 matrimonium Christianum - keresztény
házasság
 matrimonium civile - polgári házasság
 matrimonium consumatum [małżenstwo
spełnione w obcowaniu płciowym] - elhált
házasság
 matrimonium dispar - valláskülönbséggel
kötött házasság
 matrimonium legitimum - törvényes házasság
(rég)
 matrimonium mixtum - vegyes házasság
 matrimonium putativum - vélt házasság
 matrimonium ratum - megkötött házasság
 matrimonium ratum et consummatum megkötött és elhált házasság
 matrimonium secreto celebrandum - titkos
házasságkötés
 matrimonium simulo - házasságkötést színlel
 matrimonium validum - érvényes házasság
Matrix (pol. 'Matryca') [australijsko-amerykański
film science fiction, pierwszy z trylogii
filmowej o tej samej nazwie, napisany i
3478
wyreżyserowany przez braci Larry’ego i
Andy’ego Wachowskich. Treść filmu
zawiera ukryte przesłania i aluzje,
ukazujące
topos
życia-snu.
Kontynuacjami filmu są obrazy Matrix:
Reaktywacja i Matrix: Rewolucje. Filmowy
obraz
zawiera
wiele
odniesień
filozoficznych i religijnych, m.in. słynną,
platońską przypowieść o jaskini, która jest
zawarta w jego dialogu pt. "Państwo".
Łączy w sobie elementy stylu japońskiej
animacji,
komiksu
oraz
elementy
cyberpunkowe.Matrix
został
wyprodukowany przez studia Warner
Bros. i Village Roadshow Pictures, zdjęcia
kręcono na terenie Sydney.] – 1. A Mátrix
(The
Matrix)
[1999-ben
bemutatott
amerikai–ausztrál koprodukcióban készült
sci-fi film Larry és Andy Wachowski
írásában és rendezésében, Keanu Reeves,
Laurence Fishburne, Carrie-Anne Moss, Joe
Pantoliano
és
Hugo
Weaving
főszereplésével. A filmet 1999. március 31én mutatták be az Egyesült Államokban.
Később további filmek, képregények,
videojátékok és animációk követték. A film
egy olyan disztopikus jövőt fest meg,
melyben az érzékelt világ valójában a Mátrix
– egy szimulált valóság, amelyet a
mesterséges intelligenciával rendelkező
gépek alkottak meg és kibernetikus
csatlakozókkal kapcsolják rá az emberek
agyát – amelyben az embereket a gépek
tenyésztik, azzal a céllal, hogy saját
energiájuk forrásaként hasznosítsák őket. A
film számos utalást tartalmaz a cyberpunk és
hacker szubkultúrákra; filozófiai és vallási
elméleteket
is
felvonultat,
úgymint
buddhista,
Védánta,
messianizmus,
dualizmus, szókratészi és platóni ideológiák.
Mindemellett
fejet
hajt
az
Alice
Csodaországban, a hongkongi akciófilmek
(a koreográfiát Yuen Woo-ping készítette) és
a japán animáció előtt. A film elhíresült képi
hatásaival is, mint például a bullet time
néven ismert lassított felvételek. Az alapötlet
azonban nem új. Matrixnak nevezett
intelligens számítógép, benne olyan virtuális
világgal, amibe a szereplők beléphetnek, már
1976-ban is létezett az angol Doctor Who
sci-fi sorozat The Deadly Assassin c.
epizódjában.]; 2. Matrix [John S.
Quarterman
amerikai
informatikus
klasszikus könyvében ("The Matrix")
használt metaforája, ami a világot átfogó
számítógépes hálózatok bonyolultságára és
belső összefüggéseire utal.]
-
Wersja 01 01 2017.
Film története:
Két valóság létezik. Az egyik mindennapi
életünk - a másik az, ami mögötte van. Az
egyik álom. A másik a mátrix. Neo
kétségbeesetten kutatja az igazságot a
mátrixról. Erről a titokzatos és ismeretlen
valamiről. Neo csak mendemondákból hallott de biztos benne, hogy ez az elképzelhetetlen
dolog rosszindulatú, és titokban irányítja az
életét. Neo úgy véli, Morpheus, ez a legendák
övezte férfi, akit a világ legveszélyesebb
emberének tartanak, megmutatja neki az
igazságot.
Egy éjszaka Neo találkozik egy gyönyörű
ismeretlennel, Trinityvel, aki elvezeti őt egy
másik
világba,
ahol
Neo
találkozik
Morpheusszal és személyesen megtapasztalja
az igazságot a mátrixról. Neónak egy kérdésre
is választ kell találnia, amely ugyanolyan
mellbevágó, mint az első. Vajon ő a
kiválasztott? Még mielőtt felfoghatná, miről
van szó, Neo biztos abban, hogy a kérdésre
nem a válasz. Mások, mint Morpheus társa,
Cypher egyetértenek. Ám akadnak olyanok is,
akik nem egészen biztosak ebben.
A mátrixnak védelmezői is vannak. Vezetőjük
a könyörtelen és szó szerint fékezhetetlen
Smith ügynök. A mátrix őreinek módszerei
egyszerre ámulatba ejtőek és rémisztőek. Neo,
Morpheus és Trinity élethalálharcot folytat a
mátrix gonosz és szinte legyőzhetetlen őrei
ellen, hogy választ találjanak kérdéseikre,
ráeszméljenek valódi erejükre, és megismerjék
sorsukat.
Minden
mozdulat,
minden
másodperc,
minden
gondolat
döntő
jelentőségre tesz szert, ha ki akarnak
szabadulni a mátrix rabságából, és elpusztítani
mindazt, amit képvisel.
matrona [1. daw. starsza kobieta, zachowująca
się statecznie i dostojnie; 2. w starożytnym
Rzymie: kobieta zamężna, szanowana ze
względu na wysokie stanowisko społeczne
i czystość obyczajów] – (lat.) matróna;
(tört.) előkelő férjes asszony a régi
rómaiaknál; [(lat.) általában tisztességes
férjes asszony, egyúttal kifejezése annak a
tiszteletnek, mellyel Rómában ősi időktől
fogva a nők iránt viseltettek. Csakis matróna
viselhette a stólát. Ugyancsak a matrónáknak
járt a vittae (párta), melyet csakis szabad
római asszonyok viselhettek. Keskeny
3479
szalagok voltak, melyekkel a hajfürtöket
szorították össze.], (átv.) öreg hölgy v.
őnagysága; korosabb, tizteletben álló
asszony
matros – [1. marynarz inaczej; 2. inaczej o
marynarzu; 3. marynarz z Rosji;
marynarz rosyjski a. rosyjski marynarz;
marynarz z "Aurory";
żołnierz na
Potiomkinie; marynarz na "Potiomkinie";
marynarz z "Kurska"; 4. marynarz; 5.
(n.) majtek; 6. potocznie marynarz; 7.
kołysany przez "Potiomkina"] – matróz
matryca [1. forma służąca do odlewania,
tłoczenia itp. wielu przedmiotów o tym
samym kształcie; 2. pojedynczy łańcuch
DNA lub RNA, z którego informacja
genetyczna
jest
przekazywana
do
potomnych komórek lub organizmów;
3. układ
tabelaryczny,
na
którego
podstawie określa się zależność logicznej
wartości funkcji zdaniowych od wartości
logicznej ich argumentów; 4. wyświetlacz
ciekłokrystaliczny, zawierający siatkę
ciekłych kryształów, w którym każdej
najmniejszej części obrazu (pikselowi)
odpowiada jeden tranzystor; 5. układ
półprzewodnikowy
zawierający setki
tysięcy czujników światła, zamieniających
obraz w sygnały elektroniczne] – matrica;
stencil
matryca CCD (ang. Charge Coupled Device)
[układ wielu elementów światłoczułych, z
których każdy rejestruje, a następnie
pozwala odczytać sygnał elektryczny
proporcjonalny do ilości padającego na
niego światła. W cyfrowych aparatach
fotograficznych najczęściej stosowane są
filtry barwne, dające możliwość rejestracji
natężenia określonej szerokości spektrum
światła w danym punkcie matrycy.
Konstrukcja
matrycy
została
przeprowadzona głównie na użytek
naukowy, zaś jej pierwsze zastosowania
obejmowały astronomię, gdzie do dziś
pozostaje
podstawowym
narzędziem
badawczym, wypierając w zasadzie klisze
fotograficzne.
Obecnie
masowo
wykorzystuje się matryce CCD o coraz
wyższej rozdzielczości w aparatach
cyfrowych, gdzie otrzymane dane po
przetworzeniu przez jednostkę centralną
aparatu mogą zostać zapisane w postaci
plików graficznych. Obecnie stosowane są
powszechnie w aparatach fotograficznych
matryce o rozdzielczościach rzędu od
kilku
do
kilkunastu
megapikseli.
Największe
matryce
stosowane
w
obserwatoriach astronomicznych mają od
65 do ponad 100 megapikseli.] – (ang.)
-
Wersja 01 01 2017.
CCD (Charge Coupled Device) [1.
Töltéscsatolt
eszköz.
Digitális
videokamerákban, lapolvasókban használják.
Fényérzékeny cellák rendszeréből áll,
melyek a beeső fény erősségének megfelelő
elektromos töltést tárolnak. E töltésértékek
digitalizálása alapján összeállítható a teljes
kép. 2. CCD (Charge-coupled Device, azaz
töltés-csatolt eszköz) [egy analóg jelek
továbbítására szolgáló elektronikai alkatrészlánc (analóg shift regiszter). Fényérzékeny
alkatrésszel, fotodiódával kombinálva a fényt
elektronikus jelekké alakító eszköz, mely
egymáshoz csatolt kondenzátorokból álló
integrált áramkört tartalmaz. Külső áramkör
segítségével minden kondenzátor képes
átadni a töltését a szomszédjának, így
kiolvasható a kép. A CCD-ket a digitális
fényképezés,
csillagászat
területén,
videokamerákban és optikai szkennerekben
alkalmazzák. A csillagászatban részben
fényességmérésre,
optikai
és
UVspektroszkópiára
és
nagysebességű
technikáknál alkalmazzák.]
matryca drukarska [druk. wgłębna forma do
odlewania czcionek; forma kartonowa
odciśnięta ze złożonej kolumny druk.;
techn.
forma
do
kształtowania
przedmiotów kutych, tłoczonych itp.] –
(fr.) matrica; (nyomdászat) anyaminta;
nyomóduc, fém- v. papírlemezbe mélyesztett
és v. nyomdai forma, amelyről öntéssel
nyomásra alkalmas ólomlemezek készíthetők
matryca negatywowa płyty gramofonowej – első
negatív (hanglemez)
matrycowy, -a, -e [przymiotnik od: matryca] –
matrica-; matricás
matrycujący, -a, -e – matrikuláló, anyakönyvező
matrykulować [daw. immatrykulować] –
matrikulálni, anyakönyvezni, anyakönyvbe
vezetni
matrykuła [1. daw. księga wpisowa studentów
wyższych uczelni lub członków jakiegoś
towarzystwa;
2. daw.
legitymacja
studencka albo uczniowska; 3. późn.łac.
matricula zdrobn. od matix dpn. matricis
'rejestr' z łac. 'maciora; macica; pień
odziemek' od mater, legitymacja studenta
a. ucznia; hist. lista studentów uczelni a.
członków jakiegoś towarzystwa. 4. (u
Zygmunta Glogera) znaczy uroczysty zapis
osób, zgromadzenie jakieś składających.
Podajemy tu na oddzielnej stronicy
podobiznę początku pierwszej matrykuły
akademii Krakowskiej z czasu jej
otworzenia w r. 1400. Obok podobizny
oryginału podany jest drukiem tekst
łaciński i pod
każdym wstępem
tłómaczenie jego polskie.] – (lat.)
matrikula, anyakönyv; középiskolai és
egyetemi leckekönyv
3480
matrymonialny, -a, -e [1. łac. matrimonialis
'małżeński' od matrimonium 'małżeństwo' z
mater, małżeński; odnoszący się do
kojarzenia małżeństw.; 2. dotyczący
małżeństwa] – házassági, házastársi
matrimonium 'małżeństwo' – (lat.) matrimonium;
házasság
matrylokalny, -a, -e [typ rodziny, w której mąż
jest włączany do lokalnej grupy żony, w
której ona żyje] – anyajogú
matrylokalny typ rodziny [typ rodziny, w której
mąż jest włączany do lokalnej grupy żony]
– anyajogú család
matura [1. egzamin z zakresu szkoły średniej,
zdawany
po
jej
zakończeniu;
2. świadectwo zdania tego egzaminu
uprawniające do starania się o przyjęcie
na wyższą uczelnię] – (lat.) matura;
érettségi vizsga; (świadectwo) érettségi
bizonyítvány
matuchna, matula, matunia, matuleńka, matuś –
anyuka, anyu, anyuci
matulu! – édesanyám! anyukám! anyuskám!
matura [1. egzamin z zakresu szkoły średniej,
zdawany
po
jej
zakończeniu;
2. świadectwo zdania tego egzaminu
uprawniające do starania się o przyjęcie
na wyższą uczelnię; 3. egzamin z
materiału objętego programem nauczania
(podstawą
programową)
wybranych
przedmiotów na poziomie szkoły średniej.
Absolwenci szkół średnich nie mają
obowiązku przystąpienia do egzaminu,
lecz świadectwo jego zdania wymagane
jest od kandydatów na wyższe uczelnie. W
Polsce za przeprowadzenie egzaminu
odpowiedzialna jest Centralna Komisja
Egzaminacyjna, pod którą podlegają
Okręgowe
Komisje
Egzaminacyjne
zajmujące
się
przygotowaniem
i
przeprowadzeniem matury w danym
regionie Polski] – érettségi (vizsga)
maturalny, -a, -e – érettségi, érettségiző
maturzysta [osoba, która zdaje lub niedawno
zdała
maturę],
maturzystka
–
maturáns;érettségiző (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
Matus primus (studencka, w którą i dyrektorowie
grali z uczniami na łapy) [Skrzetułkę i
Matus primus, grę studencką, w którą i
„dyrektorowie” grali na łapy, wspominają
„Wiadomości brukowe” z r. 1817 i 1818.]
– (lat.) Matus primus; (dawno) az
igazgatóság és a diákok közös egyetemi
játéka
Matusael * Metuszael – Matusael
matusia [pieszczotliwie o matce]; matuś –
anyuka, anyu, mama, édesanya
matutinum [z łac. matutinum 'jp.' od matutinus
'poranny' od Matuta 'staroitalska bogini
poranka (Aurora)'] – (lat.) matutinum,
reggel; éjszakai ájtatatosság [A katolikus
egyház nyelvén a papi zsolozsmaimádságnak egyik reggel, vagy előtte levő
nap estefelé elmondandó első részét jelenti.
Áll
ez
imádság
zsoltárokból,
olvasmányokból,
dicsőitő
énekből
(himnuszból). A matutinum elnevezés onnan
eredt, hogy hajdan hajnalban, reggelre volt
elvégzendő. L. Horae canonicae.]; a
szerzetesek hajnali zsolozsmája
Matuzalem, Metuszelach (hebr. ‫[ )מַ תָׁשּו לְמ‬1.
postać biblijna, syn Henocha najstarszy
człowiek
wymieniony
w
Starym
Testamencie, mający żyć 969 lat.
Matuzalem występuje w Księdze Rodzaju,
w rozdziale 5, w wersach 21-27. Był synem
Henocha, ojcem Lamecha i dziadkiem
Noego. Lamek urodził się wtedy, gdy
Metuszelach miał 187 lat (Rdz5,25).
Długowieczność Matuzalema stała się
przysłowiowa,
np.
w
zwrotach
"matuzalowy/matuzalemowy
wiek",
"matuzalowe/matuzalemowe lata". Wiek
Matuzalema był wyrażony w kalendarzu
żydowskim, który jest kalendarzem
księżycowym, oznacza to, że wiek
Matuzalema wynosił ok. 939 lat, ponieważ
33 lata księżycowe odpowiadają 32
słonecznym. 2. ktoś sędziwy (Rdz 5,27):
Metuszelach
umarł
mając
ogółem
dziewięćset sześćdziesiąt dziewięć lat] –
Matuzsálem (Methuséláh, a héb. metuséla,
'erőszakos ember' szóból) [bibliai ősatya,
pátriárka. - A Ter 5,1-32: az Ádámtól Noéig
fölsorolt ősatyák között a nyolcadik, atyja
Hénoch (Énókh), fia Lámech (vö. Lk 3,37),
Noé nagyapja. 969 évig élt (Ter 5,27),
néhány keleti egyh-ban szentként tisztelik. A „matuzsálemi kor” a hosszú élet jelképe.
Néhány keleti egyházban szentként tisztelik.]
matuzalowy wiek [bardzo podeszły wiek, późna
starość (Rdz 5,27)] – matuzsálemi kor; igen
magas életkor (Matuzsálem bibliai pátriárka
nevéről, aki a legenda szerint 969 évet élt)
3481
Matylda
[imię
żeńskie
pochodzenia
germańskiego.
Pochodzi
od
słowa
oznaczającego "ta, która jest silna,
odważna w walce". Jedną z form tego
imienia jest Mechtylda.] – Matild, Matilda
[germán eredetű női név, jelentése: hatalom
+ harc.]
MAU (Media Attachment Unit) [Urządzenie
nadawczo-odbiorcze podłączane do portu
ALU na karcie sieciowej Ethernet i
zapewniające elektryczne i mechaniczne
podłączenie do światłowodu, skrętki lub
innych mediów.] – MAU (Media
Attachment Unit)
Mauretania [prowincja rzymska na terenie
dzisiejszego
północnego
Maroka
i
północnej Algierii. W 42 roku n.e. cesarz
Klaudiusz podzielił Mauretanię na dwie
prowincje - Mauretanię Tingitana
(głównie na terenach północnego Maroka
z głównymi ośrodkami administracyjnymi
w Tingis i Volubilis) oraz Mauretanię
Caesariensis ze stolicą w Cezarei.] –
Mauritánia v. Mauretania Caesariensis [a
Római Birodalom egyik provinciája volt. A
Kr. u. 1. században Claudius császár Afrika
legnyugatibb provinciáját, Mauretaniát (a
Mauri nép földje – innen ered a mór szó) két
részre osztotta: Mauretania Caesariensisre
és Mauretania Tingitanára.]
mauretański, -a, -ie [związany z Mauretanią] –
mórMaurycek, Rycek – Móricka
Maurycjusz
[imię
męskie
pochodzenia
łacińskiego], Maurycy [imię męskie
pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od
słowa oznaczającego "pochodzący z
Mauretanii", "Maur".] – Móric, Mór [latin
eredetű férfinév, jelentése: mór, szerecsen.]
Święty Maurycy, łac. Mauritius, również
Maurycy i towarzysze (zm. ok. 286 lub na
przełomie III i IV wieku w Agaunum,
dzisiejsze
Saint-Maurice
d'Agaune)
[dowódca oddziału legendarnej Legii
Tebańskiej
(primicerius),
męczennik,
święty
Kościoła
katolickiego,
ewangelickiego,
ortodoksyjnego
i
koptyjskiego.] – Szent Móric [Szeptember
22-én ülte meg a régi katolikus egyház
kedvelt szentjének, Móricnak a neve napját.
Móric (Mauritius) katonaszent volt, Róma
keresztény hitű thébai (egyiptomi) légiójának
parancsnoka. A legenda szerint Galliában,
287-ben, császári parancsra végezték ki
hitéért összes katonájával együtt. Ausztria és
Mantova patrónusa, az olasz és a német
reneszánsz művészeinek kedvelt modellje, az
égi légiók közül szeptemberét vezényli
-
Wersja 01 01 2017.
Mihály főangyal keze alatt. Szerecsenként
ábrázolják – neve azt jelenti: „mór” (görög
mauron = „fekete”) –, talpig vértezetben,
jelvényével, a szardíniai Szent Móric-rend
vörös keresztjével. Mint jelvénye is mutatja,
a sötét bőrű Móric katonatársával, az
aranyhajú Györggyel párban áll. György a
világosság győzelmét hirdeti, Móricnál
bőrének színe és vértanúságának időpontja
ad naptári értelmet a thébai légió értelmetlen
halálának.]
mauzer [1. rodzaj karabinu wielostrzałowego
lub pistoletu automatycznego; 2. od
nazwiska nm. konstruktorów broni, braci
Wilhelma (1834-82) i Paula (1838-1914)
Mauserów; wojsk. rodzaj karabinu a.
pistoletu (karabin Mauser 98 był gł.
ręczną bronią palną w Wojsku Polskim w
międzywojniu);
rodzaj
karabinu
powtarzalnego
a.
pistoletu
automatycznego] – (wojsko) mauser;
gyalogsági lőfegyverfajta (a feltaláló Mauser
testvérek nevéből)
mauzoleum [1. monumentalny grobowiec w
formie wolno stojącej, bogato zdobionej
budowli; 2. bogato zdobiona budowla
będąca rodzajem grobowca] – (gör.-lat.)
mauzóleum; síremlékül szolgáló díszes
építmény [Mauszolosz ókori kisázsiai király
nevéről, akinek a kisázsiai Halikarnasosban
lévő síremlékét az ókori világ hét csodája
között emlegették (i.e. 352)]
Mauzoleum Lenina (ros. Maвзoлeй Лeиuиa)monumentalny grobowiec przy Placu
Czerwonym w Moskwie, umiejscowiony w
bezpośrednim
sąsiedztwie
północnowschodniej części murów Kremla,
wzniesiony w latach 1929-1930 wg
projektu
Aleksieja
Wiktorowicza
Szczusiewa w stylu konstruktywistycznym,
będący miejscem ostatniego spoczynku
przywódcy rewolucji październikowej,
dyktatora Rosji Radzieckij, Włodzimierza
Ilicza Lenina, a w latach 1953-1962
również
jego
następcy,
Józefa
Wissarionowicza
Stalina
[Josif
Wissarionowicz Dżugaszwili gruz. (Иocиф
Bиccapиoнoвич Джгaшвили) ps. Stalin
(Сталин)]
–
Lenin
mauzóleuma
(Moszkvában)
3482
mawiać (mówić) [mówić, powtarzać coś
wielokrotnie lub mieć zwyczaj coś mówić]
– mondogatni, mondani, ismételgetni;
mázolni, ákom-bákomozni; (átv.) elmosni,
megsemmisíteni
mawyrzuty sumienia – furdalja a lelkiismeret
Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul
et civitatem et libertatem amittit. [1.
Capitis deminutio maxima; 2. Maxima est
capitis diminutio, cum aliquis simul et
civitatem et libertatem amittit; quae
accidit incensis, qui ex forma censuali
venire iubentur. — Gajusz, fragm. G 1,160]
– (lat.) Maxima est capitis deminutio, cum
aliquis simul et civitatem et libertatem
amittit. - A legnagyobb a capitis demintuio,
ha egyszerre veszíti el szabadságát és
polgárjogát.
Maximo cum studio [z najwyższą starannością] –
(lat.) Maximo cum studio; legnagyobb
gondossággal
Maximum Transmission Unit (MTU) [rozmiar
największego datagramu (w bajtach),
który można przekazać przez warstwę
protokołu
komunikacyjnego.
Dla
protokołu IP MTU ścieżki definiuje się
jako najmniejsze z MTU dla wszystkich
urządzeń biorących udział w transmisji.
RFC 1191 opisuje technikę Path MTU
discovery, która umożliwia określanie
MTU dla ścieżki między dwoma hostami
IP w celu uniknięcia fragmentacji.] - MTU
(REG_DWORD azonosító neve) Maximum
Transmission Unit (maximális átviteli
egység)
[amikor
Interneten adatokat
küldünk-fogadunk, azok "csomagokban"
érkeznek gépünkre. A csomagok a
sávszélességtol függoen széttöredezhetnek,
kedvezotlenül
befolyásolva
a
rendelkezésünkre
álló
sávszélesség
kihasználtságát, ezért érdemes az MTU
értékét módosítanunk a saját Internet
szolgáltatónknak megfeleloen. A megfelelo
MTU érték felderítésének legegyszerubb
módja, ha a Start menü Futtatás pontjában
lefuttatjuk az alábbi parancssort: ping -f -l
csomagméret www.szolgáltató.hu A -l után
kell megadnunk egy csomagméretet, pl.
1472, 548. Addig érdemes próbálkozni, amíg
megtaláljuk a legnagyobb értéket, amire még
nem kapunk töredezettségi üzenetet. A
felderített számot kell a regedittel a fenti
ágon az MTU karakterlánc értékének
megadnunk.]
Maximus pericula semper dant veniam culpae
[wielkie
niebezpieczeństwo
wyłącza
zawinienie] – (lat.) Maximus pericula
-
Wersja 01 01 2017.
semper dant veniam culpae;
nagy
veszedelem kizárja az indoklást
mazać (maże) [1. powlekać, smarować 2. pisać
niedbale, bazgrać 3. wymazywać, ścierać
4. mazać się - pot. płakać] – kenni, bekenni,
szétkenni; mázolni; szétmázolni
mazać kogo/co czym – bekenni vkit/vmit vmivel
mazać się [głośno płakać; szlochać] – sírni,
nyűgösködni
mazać się [zob. walać] – (festék) fogni
mazagran [1. napój z osłodzonej kawy, z
dodatkiem koniaku lub rumu, podawany z
lodem; 2. Składniki: 8 łyżek zmielonej
kawy naturalnej, cukier, 3 kieliszki rumu,
kostki lodu; Kawę zalać 1 l wrzątku, i
odstawić na kilka minut. Napar
przecedzić, przyprawić do smaku cukrem
i rumem. Mocno schłodzić. Podawać z
kostkami lodu.] – konyakos jegeskávé
mazak [1. zob. flamaster; 2. pot. gruby pędzel lub
szczotka służące do nakładania farby;
3. pot. szczoteczka z trzonkiem służąca do
rozsmarowywania pasty na obuwiu] –
filctoll, rosttoll
mazanie – kenés, mázolás, (átv.) elmosódás;
feledésbe (való) merülés
mazanie się – (magát) kenés
mazanina [pot. niestaranne albo nieudolne pismo
lub rysunki] – mázolmány, mázolás,
ákombákom
mazdaizm [1. staroirański kult boga Ahura
Mazdy (Ormuzda), który uważany był za
3483
uosobienie wszelkiej mądrości, dobra i
prawdy, bóstwa walczącego ze złem oraz
stwórcy pierwszego człowieka – kapłana
Gajomarata.
Odwiecznym
wrogiem
żyjącego w krainie światłości Ahura
Mazdy był Angra Mainju. Mazdaizm to
podstawa
staroperskiej
religii
–
zaratusztrianizmu.
Zaratusztrianizm
powstał wskutek zreformowania przez
Zaratustrę (proroka i domniemanego
autora niektórych partii Awesty) starych
wierzeń irańskich. 2. Mazdaizm to
staroirańska religia, która opiera się na
kulcie boga Ahura Mazdy (Ormuzda).
Początek
tej
religii
sięga
najprawdopodobniej VIII w.p.n.e. Był on
uważany za uosobienie mądrości dobra i
prawdy, walczącego ze złem oraz stwórcy
pierwszego
człowieka
kapłana
Gajomarata.]
–
zoroasztrizmus
v.
mazdaizmus; Zarathustra perzsa vallási
rendszere a főisten (Ahura Mazda) neve után
[az iszlám térhódítása előtti régi iráni vallás.
A mazdaizmus ősi perzsa vallás körülbelül
az i. e. 9–8. században keletkezett. Később
(az i. e. 6–5. században) összeolvadt
Zarathustra (görög változatban Zoroaszter)
próféta tanításaival. Zarathustra gáthái
képzik a Zend-Aveszta ma ismert
töredékeinek nagy részét, ez a Jaszna.]
Mazdaznan
[W
nurcie
filozoficzno
–
żywieniowym
mieści
się
również
koncepcja Mazdaznan (HANISH, 1982)
wywodząca się ze starożytnej Persji,
mająca nielicznych zwolenników w
Niemczech i Holandii.] – Mazdaznan; a
perzsa világnézet modern felújítása.
mazer [1. inaczej: słój drzewa; słoje drzewne
widoczne na przekroju pnia; 2. deseń
imitujący
takie
słoje;
3. technika
zdobnicza polegająca na malowaniu
takiego deseniu], mazerunek – bütyök,
erezet
mazgaić się [głośno płakać; szlochać] – nyafogni,
siránkozni; piszmogni, ügyetlenkedni
mazgaj [pot. osoba skłonna do płaczu] –
bőgőmasina; piszmogó, ügyetlen
mazgajowatość; mazgajstwo –
siránkozás,
nyafogás; hanyagság, ügyetlenség
mazgajowaty, -a, -e – nyafogó, siránkozó; hanyag,
piszmogó, ügyetlen
mazia – máz
-
Wersja 01 01 2017.
maziać [pokrywać mazią] – mázolni; mázzal fedni
mazidło [pot. półpłynna substancja służąca do
smarowania, wcierania] – gyógykenőcs;
paszta, kulimász
maziowaty, -a, -e - ragacsos, pasztaszerű, kenődő,
elkenődő
maziówka (synovium) [wewnętrzna warstwa
torebki stawowej] – ízületi hártya
(synovium)
mazistość – ragadósság, ragacsosság, vminek
ragacsos volta
mazisty, -a, -e, maziowaty, -a, -e [mający
konsystencję mazi] – ragadós, ragacsos
maziste błoto – ragadós sár
maznąć [1. pobrudzić kogoś lub coś jednym
ruchem czymś co się rozmazuje; 2.
potocznie: napisać lub narysować coś
szybko, niestarannie] – (ritka) bemázolni,
bekenni, bemaszatolni, bepiszkítani
maznońć [uderzyć] – [Słowniczek języka
śląskiego] ütni, vágni; beütni, megütni,
leütni; csapni
mazowiecki, -a, -ie [przymiotnik od: Mazowsze]
– mazóviai
Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie –
Varsói Mazóviai Vajdasági Hivatal
mazowszanin,
mazur
[członek
zespołu
„Mazowsze”] – a Mazowsze Együttes tagja
Mazowszanin [mieszkaniec Mazowsza], Mazur
[mieszkaniec Mazur lub Mazowsza] –
mazóviai férfi
Mazowsze (łac. Mazovia) [kraina historyczna
położona w środkowym biegu Wisły oraz
dorzeczu jej dopływów w centralnej oraz
północno-wschodniej Polsce. Historyczną
Stolicą Mazowsza jest Płock, który jest
także najstarszym miastem tego regionu –
prawa miejskie – 1237. Nazwa krainy
pierwotnie brzmiała Mazow (por. łac.
Mazovia) i stanowiła albo nazwę
dzierżawczą od nazwy osobowej Maz (por.
Mazury),
oznaczającej
człowieka
mieszkającego w błotach ('umazanego'),
albo nazwę topograficzną, oznaczającą
'błotnisty kraj'. Pojawiała się także forma
Mazosze (od słowa Mazoch, którym
nazywano
mieszkańców
Mazowsza),
3484
natomiast Mazowsze jest rezultatem
kontaminacji tych dwóch form.] –
Mazóvia
[egy történelmi
országrész
Lengyelországban és földrajzi régió a mai
Lengyelországban, a Visztula középső
folyásánál, valamint Lengyelország középső
ás
észak-keleti
mellékfolyóinak
vízgyűjtőjénél. Lengyel neve Mazowsze,
németül Masowien. Nevét a Mazowszan
szláv törzsről kapta.]
Mazur [popularne polskie nazwisko] – Mazur
(lengyel név)
mazur [1. ludowy taniec figurowy; muzyka do
tego
tańca;
2.
muzyczna
forma
stylizowana oparta na jednym z trzech
tańców: mazurze, oberku lub kujawiaku.
Zwykle w formie pieśni dwuczęściowej.
Metrum
nieparzyste
3/4.
Rytm
synkopowany. Silne akcenty na drugą, a
niekiedy na trzecią część taktu. W
zależności od tańca, na jakim jest oparty,
Tempo od wolnego (kujawiak) do
szybkiego
(oberek).
Mazurki
komponowali m.in. Fryderyk Chopin,
Karol Szymanowski, Claude Debussy],
mazurek – (taniec i utwór muzyczny)
mazurka
-
Wersja 01 01 2017.
Mazurek (wróbel mazurek) (Passer montanus L.,
1758) [mały ptak z rodziny wróbli, osiadły
(tylko nielicznie koczujący lub przelotny),
zamieszkujący
Europę
i
Azję.
Introduktowany w Ameryce Północnej i
Australii. W Polsce liczny ptak lęgowy.] –
mezei veréb (Passer montanus) a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a verébfélék (Passeridae)
családjába tartozó faj.
mazurek Dąbrowski [polska pieśń patriotyczna,
od 26 lutego 1927 oficjalny hymn
państwowy Rzeczpospolitej] – Dabrowski
mazurkája (lengyel himnusz)
Jeszcze Polska nie zginęła,
Kiedy my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła,
Szablą odbierzemy.
Marsz, marsz Dąbrowski,
Z ziemiwłoskiej do Polski.
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.
1. Tekst według pisowni rękopisu Wybickiego
(według: J.S. Kopczewski, O naszym hymnie
narodowym, NK, Warszawa 1988)
2. Aktualna treść (na podstawie załącznika nr 4
do ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle,
barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej
oraz o pieczęciach państwowych – Dz. U. z
2005 r. Nr 235, poz. 2000)
Bardzo często spotykanym błędem w
wykonaniu Hymnu jest użycie słów: Jeszcze
Polska nie zginęła, póki my żyjemy, podczas
gdy poprawny zwrot to kiedy my żyjemy
mazur kajdaniarski – börtön-mazurka (lengyel
forradalmi dal)
mazurek [1. a) tradycyjne ciasto wielkanocne z
masy bakaliowej na cienkim, kruchym
spodzie;
b)
rodzaj
wielkanocnego
wypieku, zwykle z kruchego ciasta,
przekładanego bakaliami i lukrowanego;
c) tradycyjne, słodkie ciasto kuchni
polskiej. Mazurki piecze się w okresie
Wielkanocy; 2. zdrobnienie od: mazur
(taniec ludowy); utwór muzyczny będący
stylizacją mazura 3. krótki utwór
muzyczny w rytmie 3/4 stylizowany na
mazura; 4. ptak z rodziny wróbli; wróbel
mazurek; mały ptak o szarobrązowym
upierzeniu] – mazuri tészta v. kalács, rakott
tészta, töltött torta; húsvéti édessütemény;
(áll.) mazuri veréb
MAZUR KAJDANIARSKI
„Do mazura stań wesoło,
Buntownicza wiaro
Suń wesoło, dalej w koło,
Warszawo i Karo !
Wróg ma dla nas kajdan dużo,
Ma też dużo turem,
My weseli, bo kajdany
Dzwonią nam mazurem!
Nam pałacem turma , Kara,
Dla nas strój balowy
Katorżnicza kurtka szara
I znaczek ponsowy
W tych pałacach i w tych strojach
Hulamy ochoczo,
Bo nam myśli i sumienia
Zgryzoty nie mroczą.
Uczuć naszych mur nie studzi,
Płoną one żarem,
I w tym piekle żyjem młodzi
Całym życia czarem!
Dziewcząt naszych ocząt blaski
Nie mgłą łzy zwątpienia,
3485
Bohaterskich ich serduszek
Nie łamią cierpienia.
I wesołych piosnek dźwięki
Z ich ust płyną mile,
Że nie zgadniesz, jak bolesne
Przeżywały chwile.
Gdy którego stryczek zdusi,
I to bagatela,
Bo człek każdy umrzeć musi,
Gwałt rodzi mściciela.
Nasi pomszczą, jak należy,
Śmierć zmarłego brata,
I na grób mu zamiast wieńca
Rzucą głowę kata.
Zgrzyt łańcuchów i szczęk broni
To mazur ochoczy.
Od tej nuty serce rośnie
I śmieją się oczy.
A gdy tańca czas nadejdzie,
Nasze kazamaty
Wam wybiją takt mazura
Łańcuchem o kraty.
Taki będzie silny, dziarski,
Że pękną ogniwa,
A nasz mazur kajdaniarski
Pół Polski zaśpiewa.
I po kraju dźwięk przeleci
Jako marsz parady,
W takt mazurka pójdzie raźno
Lud na barykady.
Gdy na skoczne te akordy
Wstanie lud nasz cały,
To najśmielsi poprowadzą
Raźny mazur biały.
Po nim słonko mrok rozproszy,
I znikną jak mara
Turmy, kraty i kajdany
Z gospodarką cara.
Pod dach własny każdy wróci
Zdrów, wesół i dziarski
I dzieciakom swym zanuci
Mazur kajdaniarski”
Mazurka [mieszkanka Mazur lub Mazowsza] –
mazóviai nő v. lány
mazurki Szopena – Chopin mazurkái
mazurkowy, -a, -e [przymiotnik od: mazurek] –
mazuri
marurski, -a, -ie – mazóviai
mazurszczyzna – minden ami mazóviai, aminek
mazóviai jellege van; mazóviai tájszólás és
szokások; Mazóvia földje
mazurzenie – mazóviai tájszólás
mazurzyć [1. wymawiać spółgłoski sz, ż, cz, dż
jak s, z, c, dz, np. capka zamiast czapka; 2.
wymawiać spółgłoski dziąsłowe sz, dż, ż,
cz jak zębowe (dentalne) s, dz, z, c] –
mazóviai tájszólással beszélni
Mazury [kraina geograficzna w północnej
Polsce] – Mazúria, (Pojezierze Mazurskie)
Mazuri-tavak
-
Wersja 01 01 2017.
[1. czarna, oleista ciecz będąca
pozostałością po destylacji ropy naftowej,
używana jako paliwo; 2. olej ciężki, olej
opałowy
oleista
ciecz
będąca
pozostałością
po
destylacji
niskogatunkowej
ropy naftowej
w
warunkach atmosferycznych (ciśnienie
normalne), do 350 °C. Składa się z
węglowodorów wysokocząsteczkowych] –
mazut, pakura
maź [1. gęsta, kleista substancja; 2. gęsta, lepka,
często brudząca substancja] – máz;
kátrány, kocsikenőcs
maź płodowa [tłusta, szarobiała substancja
pokrywająca
skórę
noworodka]
–
magzatmáz [Vernix caseosa; kenősajtra
emlékeztető faggyú a frissen született
újszülött bőrén. A terhesség félidejétől
kezdve termelődik. A különböző testtájakon
különböző vastagságú réteg, legtöbb a háton,
a füleken és a köldök tájékán szokott lenni.
A magzatmáz védi a magzati bőrt a
magzatvíz áztató hatásával szemben, síkossá
teszi bőrt a szülés idejére, a megszületés után
megvédi
a
kiszáradástól;
ezenfelül
bőrfertőzésekkel szemben védő tulajdonsága
van, továbbá tápláló vitaminokat tartalmaz.
Korábban szinte az egészet eltávolították az
első
fürdetés
alkalmával,
manapság
bővebben hagynak belőle a bőrön, ahonnan
rövid időn belül felszívódik.]
maź stawowa (łac. synovia) [1. kleisty płyn na
powierzchni kości stawów, 2. substancja
mająca za zadanie zmniejszać tarcie w
stawach przez smarowanie powierzchni
chrząstek. W niektórych stawach (np.
kolanowym) warstwa maziowa może
wpuklać
się
do
jamy
stawowej,
wytwarzając fałdy maziowe (łac. plicae
synowiales)
wypełnione
tkanką
tłuszczową. Warstwa maziowa może
czasami uwypuklać się na zewnątrz jamy
stawowej, tworząc tzw. kaletki maziowe
(łac. bursae synoviales), mające połączenie
z jamą stawową. Kaletki maziowe
ułatwiają ślizganie się przebiegających
obok nich ścięgnach lub mięśniach. Maź
stawową wytwarza błona maziowa.] –
izületi nedv (új-lat. synovia) [1. csak mozgás
mazut
3486
hatására kezd el termelődni; az ízületi nedv
nemcsak
a
súrlódáshoz
biztosít
„kenőanyagot”,
de
a
porcréteg
tápanyagellátását is ez adja; 2. sűrü, ragadós
és csuszamlós nedv, melyet az ízületekben
(forgókban) az ízületi tok (capsula
articularis) belső savós lemeze (capsula
synovialis) választ ki a célból, hogy a
porcogóval bevont ízületi csontvégek
sikamlósak legyenek. Az ízületi nedv vizből,
fehérjéből és egy nyulós, a nyálkában is
előforduló nyálkaanyagból (mucin), végül
sókból
s
ezek
között
legnagyobb
mennyiségben konyhasóból áll.]
maźnica [1. element zestawów kołowych taboru
szynowego, korpus łożysk ślizgowych 2.
naczynie do przechowywania mazi, smoły,
dziegciu] – kátrányhordó, kőolajtartó;
kenőcsatorna
maża, mazia [(Jak czytamy u zygmunta Glogera)
Tak nazywano dawniej w Polsce wóz
kryty, t. j. z budą, do przewożenia
ciężarów i towarów służący, w kilka
wołów lub koni zaprzęgany. Nazwa
pochodzi od smarowania czyli mazania osi
wozowych smołą. Mazurzy, mieszkając
przeważnie w borach sosnowych, trudnili
się od wieków wypalaniem smoły i jako
biegli w tej sztuce rozchodzili się przez
kilka wiekow po lasach Litwy i Rusi. Gdy
różne plemiona otrzymywały swe nazwy
od cech zewnętrznych, które rzucały się w
oczy ich sąsiadom, bardzo być może, że
znana już w XI wieku nazwa Mazurów
poszła bądź od wozów, jeżeli takich
używali, bądź od smoły czyli mazi,
należącej do ich pierwotnej kultury. O ile
wóz ciężarny
musiał
być
mazią
smarowany i miał w podróży naczynie ze
smołą zwane dotąd maźnicą, o tyle wózki
małe, lekkie, jednokonne były nieraz przez
tych, którzy smoły nie posiadali a lasami
latem jeździli, smarowane bedłkami, które
nazywają
dziś
maślukami,
a
prawdopodobnie wówczas od mazania
zwano maźlukami.] – (dawno) zárt, fedett
ökrös v. lóvontatta kocsi (áruk, rakományok
szállítására)
-
Wersja 01 01 2017.
mącenie – zavarás, kavarás
mącenie na rynku – zavarás a piacon
mąciciel [osoba wprowadzająca zamieszanie i
niepokój]
–
rendbontó,
rendzavaró,
csendháborító, izgató, lázító, bújtogató,
zavarcsináló ember
Mąciciel Team – lázító csoport
mącicielski, -a, -ie – rendbontó, rendzavaró,
csendháborító, izgató, lázító, bújtogató
mącić (mące) [1. (płyn) burzyć, bełtać, mieszać 2.
(np. spokój) zakłócać, niepokoić 3.
gmatwać, wprowadzać zamęt 4. skłócać
kogoś, poróżniać ze sobą; 5. Czynić coś
niejasnym, zwłaszcza celowo; 6. gmatwać,
komplikować, lub kłamać.] – zavarni,
megzavarni, összezavarni, zavart kelteni,
kavarni, zavarossá tenni
mąci mu się w głowie – megzavaroni, zavarba
jönni
mącić ciszę – zavarja v. megzavarja a csöndet
mącić co czym – felzavarni, felkavarni vmit vmivel
mącić głowę, mącić komu w głowie – megzavarni
vkinek a fejét
mącić wodę – vizeket zavarni
mącić zmysły – megzavarja a gondolatait
mącić
się
[1. stawać
się
mętnym,
nieprzezroczystym;
2. tracić
jasność
myślenia, ostrość widzenia itp.] –
megzavarosodni,
zavarossá
válni,
elhomályosodni, elhomályosulni
mąciwoda (mąciciel) [pot. ktoś, kto sieje zamęt,
mąci, podżega] – bajkeverő, zavargó;
zavarcsináló ember
mączka [1. jakakolwiek substancja w postaci
drobnego proszku; 2. zdr. od mąka] –
finom liszt; porcukor
mączka cukrowa – porcukor
mączka krochmalowa – keményítőliszt
mączka krzemienna – kőpor
mączka rybna – halliszt
mączka ziemniaczana – burgonyaliszt
Mącznica lekarska (Arctostaphylos Uva ursi (L.)
Spreng.) [gatunek rośliny z rodziny
wrzosowatych (Ericaceae)] – Medveszőlő v.
orvosi medveszőlő (Arctostaphylos Uva ursi)
[a hangafélék családjába tartozó növényfaj]
mącznik [brunatny chrząszcz, którego larwy
podgryzają korzenie roślin lub żerują w
ziarnie i mące] – lisztbogár
Mącznik młynarek (Tenebrio molitor) [chrząszcz
z rodziny czarnuchowatych, osiągający
12-20 mm owad dorosły, larwa 30mm] –
nagy lisztbogár (Tenebrio molitor) [a
rovarok (Insecta) osztályának a bogarak
(Coleoptera) rendjéhez, ezen belül a
3487
mindenevő bogarak (Polyphaga) alrendjéhez
és
a
gyászbogarak
(Tenebrionidae)
családjához tartozó faj]
mączny, -a, -e [zrobiony z mąki, zwierający
mąkę] – lisztes, liszttartalmú; lisztszerű
mączne potrawy – tésztás ételek
mączysty, -a, -e [podobny do mąki] – lisztes,
lisztszerű, lisztre emlékeztető
mądrala [pot. o kimś przemądrzałym] – okos,
okoskodó, tudálékos; tudákos; ravasz, ravasz
róka
mądrość [1. wiedza nabyta przez naukę lub
doświadczenie
i
umiejętność
jej
wykorzystania; 2. cecha tego, co jest
mądre; 3. to, co jest mądre; też ironicznie:
o rzeczy pozornie mądrej, trudnej, a w
rzeczywistości niezbyt skomplikowanej; 5.
wielka cnota. Podobna do chytrości, która
jest fałszywą mądrością i nią posługuje się
szatan. Przeciwieństwem do mądrości jest
głupota. Przy wybieraniu mężów do
obsługiwania biednych i wdów w zborze
jerozolimskim apostołowie kazali wybrać
mężów mających dobre świadectwo,
Ducha Świętego (musieli być odrodzeni
duchowo) i musieli posiadać mądrość.
Salomon prosił o mądrość i ją otrzymał od
Boga, ale nie zawsze jej używał wg woli
Boga i mimo wielkiej mądrości stał się
ofiarą bałwochwalstwa. Pan Nasz Jezus
Chrystus jest Drogą, Prawdą i Życiem,
czytamy w Jana 14;6, ale On jest i
Mądrością wg opisu w Przyp. 8;22-36.] –
bölcsesség [Isten egyik tulajdonsága (Péld
3,19); A héber nyelv együtt említi más
erényekkel, mint a szorgalom, becsületesség,
egyenesség, önuralom, jó hírnév; magába
foglalja az ügyes kézművességet (2Móz
28,3) és a harci vitézséget (Ézs 10,13),
éleslátást (1Kir 2,6); bölccsé Isten félelme
által lesz az ember (Zsolt 111,10; Jób 28,28);
találkozunk megszemélyesített alakjával is
(Péld 8; Mt 11,19); Jézus maga az isteni
bölcsesség (1Kor 1,30; Kol 2,2-3); az Írás
szembeállítja a hívő ember bölcsességét e
világ bölcsességével (1Kor 1,19-27).];
okosság; tudás, ész, értelem
mądrość Boża – Isten bölcsessége
mądrość książkowa – könyvízű, könyvből vett
bölcsesség
Mądrość Syracha [Syr], Eklezjastyka [Ekli]
[jedna
z
ksiąg
dydaktycznych
(mądrościowych),
zaliczanych
przez
Kościół katolicki i prawosławny do ksiąg
deuterokanonicznych
Starego
Testamentu. Przez wyznawców judaizmu i
Kościoły protestanckie uważana za
apokryf.] – „Széfer Ben Szira" (Ben Szira
-
Wersja 01 01 2017.
könyve) [Ben Szira, Simon ben Jésua ben
Eleázár (Kr. e. 2. század) zsídó író. Életéről
mindössze
annyit
tudunk,
hogy
Jeruzsálemben élt, és héber nyelven alkotott.
Kr. e. 170 körül írott velős mondásaiból
összeállított gyűjteménye „Széfer Ben Szira"
(Ben Szira könyve) címen lett ismeretes.]
mądrość życiowa – életbölcsesség
mądry, -a, -e [1. mający dużą wiedzę,
inteligencję, doświadczenie i umiejący je
wykorzystać; 2. świadczący o erudycji,
rozsądku,
dobrze
obmyślony;
3. wymagający wiedzy, zdolności, rozumu;
4. umiejący sobie radzić w różnych
sytuacjach] – bölcs, értelmes, okos, eszes;
(chytry) ravasz, számító, agyafúrt
mądra rada – jótanács
mądre oczy – értelmes szemek
mądrej głowie dość dwie słowie – (közm.) [okos
fejnek elég két szó] kevésből is sokat ért az
okos; okos többet fordít egy pénzen, mint
más aranyon; okosnak nem sokat kell a
szájába rágni
mądry głupiemu ustąpi a. ustępuje – (közm.)
okosabb enged
mądry, jakby rozumy całego świata pojadł –
okoskodó, beképzelt; úgy tesz, mintha ő
találta volna fel a spanyolviaszt v. mintha
kanállal ette volna a tudást
mądry Polak po szkodzie – (közm.) <okos a
lengyel a kár után> saját kárán tanul a
lengyel; okos lett a kárvallott lengyel; késő
bánat; eső után köpönyeg; utólag könnyű
okosnak lenni
mądrze – okosan, bölcsen; agyafúrtan
mądrzeć [stawać się mądrzejszym] – okoskodni;
okosodni; okosabbá lenni v. válni; okulni
mądrzenie się – okulás
mądrzyć się [pot. popisywać się swoją wiedzą] –
okoskodni, okvetetlenkedni; nagyképűsködni;
bölcselkedni; él az eszével; ravaszul kieszelni
(vmit)
mądziak psi (Mutinus caninus) [gatunek grzyba
podstawkowego
(rząd
sromotnikowce,
Phallales),
występujący
rzadko,
saprotroficznie na żyznych próchnicznych
glebach w wilgotnych lasach liściastych,
rzadziej iglastych, lub w zaroślach
wierzbowych] – Erdei kutyaszömörcsög
(Mutinus caninus) [Ez a virág egyedi és
érdekes. Valójában egy erdei gomba, kicsi,
vékony, hosszúkás formával és keskeny
csúccsal. Általában kisebb csoportokban él az
erdőkben levő kőtörmelékek között. Európában
és Amerika északi részén. Azt mondják róla,
hogy nem ehető, de vannak olyan híresztelések
is, miszerint fogyasztható, és igen ízletes.
-
Wersja 01 01 2017.
Amíg egy virágra jellemzőek az élénk színek, a
jó illat, ami vonzza a rovarokat és a méheket, a
kutyaszömörcsög inkább egy rothadt pálpusztai
sajtra emlékeztet, és kellemetlen szaga inkább
elriaszt a fogyasztásától.]
3488
mąka [1. produkt otrzymywany przez zmielenie
nasion niektórych zbóż; 2. proszek ze
zmielonych ziaren zbóż, rzadziej z
owoców lub innych części roślin] – liszt
mąka fosforytowa – foszforliszt, őrölt foszfát
mąka kartoflana, ziemniaczana [mąka z
ziemniaków] – burgonyaliszt
mąka kostna – csontliszt
mąka krupczatka – grízesliszt, rétesliszt
mąka kukurydziana – kukoricaliszt
mąka owsiana – zabliszt
mąka pierwszego gatunku – nullásliszt
mąka pszenna – búzaliszt
mąka razowa – darált rozsliszt; rozsliszt
mąka tatarczana – tatárkaliszt
mąka tortowa – simaliszt
mąka z kasztanów – gesztenyeliszt
mąka z kukurydzy – kukoricaliszt
mąka zbija się w grudki – a liszt megcsomósodik
mąka ziemniaczana – burgonyaliszt, keményítő
mąka żytnia – rozsliszt
Mąkla tarniowa (Evernia prunastri) [to gatunek
grzybów z rodziny tarczownicowatych
(Parmeliaceae)] – tölgyfazuzmó (Evernia
prunastri)
mąkowanie (bielenie twarzy) – arcfehérítés
(világosítás)
mątwa [rodzaj mięczaków zaliczany do rzędu
dziesięciornic (Decabranchia), do którego
zaliczają się również (wymarłe) belemnity
oraz kalmary] – tintahal, szépia
Sepia prashadi
mąż [1. mężczyzna pozostający z kobietą w
związku małżeńskim (w stosunku do tej
kobiety);
2. o
mężczyźnie
godnym
szacunku
ze
względu
na
zalety
charakteru, umysłu lub szczególne
zasługi; 3. ma być głową swojej żony,
którą ma miłować jak swoje własne ciało.
Gdy Słowo Boże mówi, że mąż jest głową
żony, to tym samym chce także
powiedzieć, że wkłada na niego wielką
odpowiedzialność. Mąż ma wielkie
zadanie i powinien zdawać sobie sprawę z
tego, że wykonywaniem tego zadania
spełnia on wolę Boga, dlatego też w jego
modlitwach nie powinno brakować próśb
o mądrość i miłość od Boga.] – férj,
(vkinek) az ura; férfi, férfiú; ember; (dawno)
(derék) férfi, ember
O mężach
Nie trzeba męża mierząc po urodzie.
Nie to mąż, co zwykł zamki obronne
wojować, ale ten, co umie swoje
afekty miarkować.
Niebyłbyś nigdy świętym, gdybyś się
nie żenił.
Mąż stale trwały znieść wszystko
gotowy.
Dobry mąż dla żony, dobry ojciec dla
dzieci.
U dobrego męża żoneczka jak róża, a u
złego draba we trzy lata baba.
Lepszy mąż bez miłości, niż pełen
zazdrości.
Poty mąż żony po śmierci żałuje,
dopóki się kapusta w garnku nie
ugotuje.
Poty mężowska żałoba, póki nie
wstawią żony do groba.
Mąż żonę oszlachca.
Chceszli mieć co tajemnego, nie
zwierzaj się żonie z tego.
Żadnym sposobem nie da się wiedzieć:
ślad orła po powietrzu, ślad po
skale węża, droga z młodu męża.
Koło kraku, kołu bzu, nie wierz
mężczyźnie jako psu.
3489
Niedobrze tam, gdzie mąż w spódnicy,
a żona w gatkach chodzi.
Mąż głową domu, a żona szyją.
Nie tak sromota, gdy mąż sam przez się
błądzi, jako gdy niewiasta mężem
swoim rządzi.
Gdzie mąż stary, żona młoda, każe
czepiec, słucha broda.
Mąż i żona to dwa ciała, a jedna dusza.
Mąż i żona od Boga przeznaczona.
Mąż i żonka to jedna kieszonka.
Mąż doradza, a przy żonie władza.
Mąż i żona, kruk i wrona.
Mąż rogaty diabłu oddaje żonę w
swaty.
Mąż z jelenimi rogami.
Mąż obraca rożen, a gach je pieczenie.
Mąż z żoną we dnie się pokłócą, a w
nocy pogodzą.
Miły w tym domu pokój przemieszkuje,
gdzie mąż przygrywa, żona
przyśpiewuje.
Nie śpiewaj przy jedzeniu, bo twoja
żona będzie miała głupiego męża.
Byk pobodzie, kokot podziubie, gonsior
uszczypie, kaniec ugryzie, a chłop
miołby być dobry?
Kiedy mąż żony nie bije, to w niej
wątroba gnije.
Choć gryzie i kopie, ni ma jak przy
chłopie.
Niedobrze tam, gdzie mąż żonie w
garnki zagląda.
Co mąż to wąż, co żona, to męczeńska
korona.
Jaki pan mąż, podobnaż pani żona.
Jagżeś żadnymu, chłopie, nie ulegoł, to
ulegniesz babie.
Nie masz na świecie małżonka, na
którego by nie krakała żonka.
I mądry mąż zgłupieje przy złej, zrzędnej żenię.
mąż i żonka, to jedna kieszonka – (közm.) férj,
feleség egy zsebből él
mąż jest zazdrosny o żonę – a férj féltékeny a
feleségére
mąż opatrznościowy – megmentő, a sors által
küldött ember
mąż stanu [wybitny polityk lub dyplomata] –
államférfi
mąż wielkiej nauki – nagytudású v. nagy
tudományú férfi
mąż zaufania [osoba obdarzona zaufaniem,
wybrana
przez
grupę
ludzi
do
reprezentowania jej interesów] – bizalmi,
megbízott; bizalmi ember v. férfiú
MBone (Multicast Bone) inaczej magistrala
multiemisyjna [polega na rozsyłaniu po
całym świecie cyfrowych multimediów,
-
Wersja 01 01 2017.
które są nadawane na żywo za
pośrednictwem Internetu. Z punktu
widzenia technicznego Mbone jest
nakładaną siecią wirtualną zbudowaną na
bazie Internetu.] – MBONE (Multicast IP
backbone) [az Interneten az IP multicast
technika segítségével létrehozott virtuális
hálózat, melyen nagy és megbízható
sávszélesség-igényű hang- és mozgóképalkalmazások
(pl.
videokonferencia,
távoktatás) is működhetnek, melyeket az
eredeti TCP/IP protokoll nem tenne lehetővé;
nálunk 1996 óta folynak kísérletek az
MBONE használatával.]
Mbps (megabits per second) - (megabitów na
sekundę) [Mb/s oraz Mbps to skróty na
oznaczenie milonów bitów na sekundę.
Mała litera "b" określa, że miara dotyczy
liczby bitów, a nie bajtow.] – Mbps; Mb/s
[adatátviteli sebesség (átviteli sebesség]
m-Commerce [wydzielony w sposób naturalny z
e-commerce
obszar
handlu
elektronicznego, w którym istotną rolę
odgrywają urządzenia mobilne. Obszar
ten określany jest najczęściej jako mcommerce, czyli dostęp do komercyjnych
usług oferowanych w ramach e-commerce
poprzez telefon komórkowy i inne
urządzenia
przenośne
(definicja
zaproponowana przez M. Macutkiewicza).
Rozwój tej podgałęzi e-commerce jest
przejawem dążenia firm do dostępności
oferty niezależnie od miejsca i czasu, w
którym się aktualnie druga strona
transakcji znajduje. Wydawcy prasy
wprowadzili we wrześniu 2009 w Polsce
możliwość zamówienia recenzowanych na
swoich łamach produktów przez wysłanie
wiadomości SMS. Ta odmiana mcommerce
zyskuje
coraz
większą
popularność.] – M-commerce (mobile
commerce, mobil kereskedelem) [Az
elektronikus kereskedelmen belül a mobil
kereskedelem egy határozottan növekvő
részt képvisel és újdonsága, valamint eltérő
sajátosságai miatt ezt külön névvel illetik. Az
m-kereskedelem
alapvetően
a
mobiltelefonok adatátviteli lehetőségeire,
Internet
elérési
képességére
alapoz.
Lehetőségei óriásiak, a jövőben jelentős
térnyerésére lehet számítani.]
mchowy, -a, -e [przymiotnik od: mech] – mohos,
bolyhos; moha-; pihés
Mchy (Bryophyta) [gromada roślin telomowych
obejmująca małe, osiągające od 1 do 10
cm wysokości organizmy, przeważnie
żyjące skupiskowo w ocienionych i
wilgotnych miejscach. Nie wykształcają
one prawdziwych liści, łodyg czy korzeni,
3490
zamiast nich posiadają listki (mikrofile),
łodyżki oraz chwytniki, spełniające
podobne funkcje, lecz mające odmienną
budowę. W rozwoju mchów wyróżnia się
dwa następujące po sobie pokolenia:
płciowe
(gametofit)
wytwarzające
gametangia (plemnie i rodnie) oraz
bezpłciowe
(sporofit)
wytwarzające
zarodniki.] – lombosmohák (Bryophyta)
[nem szövetes szárazföldi növények, a
növények országának egyik törzse. A
„tipikus” mohák tartoznak ide.]
mchy opełzły pień drzewa – a moha ellepte a fa
törzsét
MD5 (z ang. Message-Digest algorithm 5 - Skrót
wiadomości wersja 5) [algorytm z
dziedziny kryptografii. Jest to popularna
kryptograficzna funkcja skrótu, która z
dowolnego ciągu danych generuje 128bitowy skrót. Algorytm został opracowany
przez Ronalda Rivesta (współtwórcę RSA)
w 1991. W 2004 znaleziono sposób na
generowanie kolizji MD5, co obniża jego
bezpieczeństwo
w
niektórych
zastosowaniach
(np.
podpisywaniu
plików).] – MD5
(Message-Digest
algorithm 5) [1. egy 128 bites, egyirányú
kódolási algoritmus. Az RFC 1321-es
internet szabványban foglaltak szerint
használják internetes adatok kódolására,
illetve titkosítási kulcsokban. Az MD5kódolást biztonsági alkalmazások széles
skálája használja adatellenőrzésre, például
fájlok eredetiségének (sértetlenségének)
vizsgálatára. Az MD5-kódolást az RSA
algoritmus megalkotóinak egyike, Ronald L.
Rivest professzor fejlesztette ki 1991-ben az
elavult
MD4
lecserélésre.
1996-ban
felfedeztek egy nem súlyos hibát az MD5
kódjában.
Adatbiztonsági
szakemberek
ennek hallatán más hashelési algoritmusok
használatát (például SHA-1) javasolták az
MD5-tel szemben. 2004-ben további
biztonsági rések láttak napvilágot, ami még
inkább
megkérdőjelezte
az
MD5
használatának megbízhatóságát. 2005 óta
elektronikus aláírás területen használata nem
javasolt, és 2010. december 31-ével az
utódja, az SHA-1 algoritmus is kiváltandó az
SHA-256 algoritmussal. 2. Egyirányú
hashfüggvény. Algoritmusa az input
üzenetből 128 bites outputot készít, mely
egyértelműen azonosítja az üzenetet ill.
állományt így adatintegritás-ellenőrzésre is
használható. Az MD5-öt Ron Rivest
fejlesztette ki az RSA-nál, elsősorban
digitális aláírással dolgozó rendszerekhez.]
MDI (ang. Multi Document Interface wielodokumentowy interfejs) [sposób
-
Wersja 01 01 2017.
prezentacji okienek poprzez graficzny
interfejs użytkownika polegający na
wyświetlaniu
wewnątrz
okienka
nadrzędnego okienek wchodzących w
skład danego programu (aplikacji).
Przeciwnym podejściem jest wyświetlanie
każdego z okienek osobno, taki sposób
prezentacji nosi nazwę SDI (ang. Single
Document
Interface).
Także
typ
oprogramowania, głównie służącego do
pracy z różnego rodzaju dokumentami,
lecz nie tylko. Przykładem Multi
Document Interface mogą być pakiety
biurowe: OpenOffice.org, Microsoft Word
lub WordPerfect a także przeglądarka
internetowa Opera.] – MDI (több
dokumentumos felület, angolul Multiple
Document Interface) [az olyan grafikus
alkalmazásokat
jelöli,
amelyben
az
alkalmazáshoz tartozó ablakok egyetlen
főablakon belül helyezkednek el (néhány
kivételtől eltekintve), ellentétben az SDI,
vagyis egy dokumentumos felülettel, ahol a
különböző ablakok függetlenek egymástól.
Hosszú viták alakultak ki az eltérő módok
használhatóságáról, illetve hogy mely
esetekben hasznosabb az egyik vagy a másik
mód. Az alkalmazások sok esetben egy
keverék megoldást alkalmaztak, például a
Microsoft
megváltoztatta
az
Office
szövegszerkesztő felületét SDI-ről MDI-re,
majd később mégis visszaállt az eredeti SDIre. A megvalósítás módja ugyancsak változik
a különböző fejlesztésekben.]
mdlący, -a, -e [taki, który mdli] – émelyítő
mdleć [1. tracić przytomność; 2. tracić siłę; 3.
tracić przytomność, najczęściej na skutek
braku tlenu w mózgu] – ájulni, elájulni;
elalélni, eszméletét elveszíti, elveszti az
eszméletét; émelyegni; elerőtlenedni
mdleć od czego, mdleć z czego – elájulni vmitől
mdleć ze znużenika – erőtlenedik a fáradtságtól
mdlenie – ájulás, aléltság
mdlić [1. wywoływać mdłości; 2. wywoływać
uczucie niesmaku lub obrzydzenia] –
émelyíteni, hánytatni; émelyegni, kavarogni
mdli mię (mnie) – émelyeg a gyomrom; rosszul
vagyok; kavarog a gyomrom
mdławy, -a, -e [trochę mdły] – émelyítő;
bizonytalan, fakó, halvány, színehagyott
mdło – ájulósan, aléltan
mdło mi – émelyeg a gyomrom
mdłości [1. zob. nudności (stgr. ναυτεία, łac.
nausea, vomitus, ang. nausea); 2.
nieprzyjemny stan przy zbliżaniu się
wymiotów] – hányinger, ájulás, aléltság,
undor, rosszullét; émelygés; szédülés
3491
mdłość [brak wyrazu, wyrazistości, ekspresji;
bezbarwność, nijakość] – (lat. nausea)
émelygés, szédülés, gyengeség, erőtlenség,
lanyhaság, rosszullét
mdły, -a, -e [1. bez wyrazistego smaku;
2. przyprawiający o mdłości; 3. słabo
świecący,
zamglony;
4. pozbawiony
wyrazu, ekspresji] – émelygő, émelygős;
édeskés; erőtlen, gyenge; unalmas; (étel)
undorító, ízetlen; émelyítő; (blask, fény)
halvány
mdła potrawa – ízetlen, undorító étel
mdłe ciało – erőtlen, ernyedt test
mdłe światło – halvány fény
MDMA (pigułki ecstasy, XTC) [półsyntetyczna
substancja psychoaktywna o działaniu
empatogennym,
euforycznym
i
psychodelicznym,
pochodna
metamfetaminy.]
−
MDMA
(3,4-
-
Wersja 01 01 2017.
metiléndioxi-N-metil-amfetamin),
[az
ecstasy (E, X, vagy XTC) nevű
pszichedelikus kábítószer hatóanyaga. Az
anyagot
főleg
dance-partykon
(rave
szubkultúra) használják. Az MDMA
birtoklása a legtöbb országban illegális és
büntetőjogi következményekkel járhat. A
szert a 70'es években fedezték fel, és a
poszttraumás
streszszindrómában
szenvedőknél alkalmazták terápiaszerűen,
mivel hatása alatt blokkolja az agyban a
félelmet, emellett nagyon erős boldogság- és
empátiaérzeted ad a használójának, melyek
gyakran "rohamokban törnek" rá. Az
MDMA az úgynevezett proszociatív drogok
közé tartozik, mivel felszabadítja a
gátlásokat, és ezzel megkönnyíti a
kommunikációt. Hallucinációt nem okoz,
esetleg nagy mennyiség esetén.]

M - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Mania-Perfum.pl

1. Közvetítés magyarról idegen nyelvre Maximális pontszám: 20

SZEMÉLYI ADATLAP / ANKIETA PERSONALNA

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

Dysza 8 VAN ZASIĘG 1,8 DO 2,4 M

Wersja PDF - CelticPoland.com