Wsparcie społeczne wobec osób starszych Centrum Usług

1
Dr Marta Komorska
Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny
Instytut Socjologii
Wydział Filozofii i Socjologii
UMCS, Lublin
Wsparcie społeczne wobec osób starszych.
Na przykładzie Centrum Usług Społecznych w Lublinie.
(starość, wsparcie społeczne, pomoc społeczna)
Wprowadzenie
W Polsce sytuacja człowieka starego jest dość trudna. Intensywne przemiany
ustrojowe, gospodarcze i społeczne powodują ogólną uciążliwość życia, a w szczególności
dotyczą one osób wchodzących w wiek poprodukcyjny. Sytuacja ta dotyka coraz większej
części społeczeństwa, a w nadchodzących latach należy oczekiwać dalszego wzrostu liczby
osób starszych w populacji naszego kraju. Polska przekroczyła próg demograficznej
starości już w 1968 r. a obecnie prognozuje się, że w najbliższych 20 latach, co piąty Polak
będzie miał nie mniej niż 60 lat [Szatur-Jaworska, 2000]. Powodem takiej sytuacji jest
bardzo niski przyrost naturalny ludności oraz znaczny rozwój medycyny i techniki,
powodujący wydłużanie się życia ludzkiego.
Wraz
ze
wzrostem
liczby
osób
starszych,
rośnie
liczba
osób
chorych,
niepełnosprawnych, potrzebujących pomocy. Stanowi to dla społeczeństwa swoiste
zadanie i wyzwanie w kierunku takiego zorganizowania życia, by ta liczna grupa
pokoleniowa miała w nim swoje miejsce i mogła zaspokajać swoje potrzeby na
wystarczającym poziomie. Zadanie to nabiera jeszcze większej wagi w obliczu przemian
dotykających współczesną rodzinę. Model rodziny tradycyjnej zapewniał człowiekowi
staremu dostateczną opiekę i pomoc [Czekanowski, 2002]. Obecnie obserwuje się
zjawisko zanikania rodzin wielopokoleniowych i rozluźnianie się więzi. Wygasa autorytet
człowieka starszego dominująca staje się "bliskość na odległość", polegająca na styczności
przestrzennej emocjonalnego utrzymywania dystansu emocjonalnego i psychicznego. W
takiej sytuacji osoby starsze częściej są zdane same na siebie i mieszkając nawet z rodziną
czują się samotne.
2
Przełomem w życiu społecznym człowieka wchodzącego w okres starości jest
zaprzestanie pracy zawodowej. Zmiana ta niesie za sobą szereg konsekwencji. Za
negatywne uważa się: utratę dotychczasowej pozycji zawodowej, utratę zarobków,
ograniczenie lub zerwanie dotychczasowych kontaktów z ludźmi, ograniczenie poczucia
użyteczności, utratę szacunku otoczenia, ograniczenie czynnego udziału w życiu i poczucia
niezależności. Ludziom brakuje też pracy jako takiej, jako określonego rodzaju
aktywności. Wśród dobrych stron życia bez pracy wymienia się: możliwość odpoczynku,
więcej czasu dla rodziny, uwolnienie się od dyscypliny. Należy przy tym zaznaczyć, że
ocena faktu przejścia na emeryturę, jako korzystnej lub niekorzystnej zmiany w życiu, jest
oceną subiektywną i zależy od wielu czynników, takich jak: sytuacja osobista i rodzinna,
cechy osobowości, stan zdrowia, płeć, wiek, wykształcenie i zawód. Wpływ ma tu również
ogólna sytuacja społeczna, a w tym możliwości w zakresie dalszej pracy zarobkowej
[Kotlarska-Michalska, 1999].
Zasadnicze znaczenie dla aktywności w wieku emerytalnym posiada szeroko
rozumiana aktywność społeczna. Może to być np. aktywność organizacyjna, wynikająca z
przynależności do organizacji, związków, towarzystw i stowarzyszeń; aktywność
kulturalna, związana z zaspokajaniem potrzeb kulturalnych człowieka starszego,
aktywność sąsiedzka, dająca możliwość wyjścia poza swoje najbliższe środowisko i jego
problemy. Istotne jest, że aktywność także daje okazję do nawiązania nowych kontaktów
społecznych oraz zaspokaja potrzebę przynależności. Niestety wśród osób starszych często
obserwuje się tu dość znaczną bierność.
O problemach osób starszych mówi się od wielu lat. W roku 1999 zorganizowano
obchody Międzynarodowego Roku Seniora w efekcie, którego stworzono wiele inicjatyw
na rzecz ludzi starszych. Od wielu lat powstają też nowe formy pomocy. Nie są to już tylko
stacjonarne domy pomocy społecznej, czy domy seniora, ale różnego typu ośrodki
wsparcia i pomoc środowiskowa; stopniowo powstaje też sektor wyspecjalizowanych
usług. Głównym celem wszelkich działań ukierunkowanych na człowieka starszego i
podejmowanych z myślą o nim, jest „usprawnienie go i pomoc w skutecznym radzeniu
sobie ze zmieniającymi się okolicznościami jego życia tak, aby uczynić starość w miarę
pełnym okresem życia; okresem, któremu towarzyszyć powinna satysfakcja i zadowolenie
nie tylko z poprzedniego okresu, ale też i z teraźniejszości [Piotrkowski 1973]. W związku
z tym każda praca z człowiekiem starszym, również terapeutyczna, wymaga stosowania
odpowiednich form i metod zarówno w zakresie doboru treści, jak i zasad postępowania.
3
System wsparcia społecznego
System wsparcia społecznego może zostać stworzony przez ludzi i instytucje, które
służą pomocą w warunkach życia i sytuacjach kryzysowych 1. Jest to sieć pomocy otaczająca
jednostkę stale i może ona przybierać różne formy. Pierwszą stanowi naturalny system
wsparcia, jaką jest rodzina, sąsiedzi, znajomi. Drugą formą jest instytucjonalna i przykładem
są
szpitale,
przychodnie,
domy
pomocy
społecznej.
Trzecią
formą
stanowią
pozainstytucjonalne i są to grupy samopomocy, wolontariat, towarzystwa i fundacje [A.Axer,
1983]. W przedstawionym opracowaniu wykorzystane zostaną przykłady wsparcia
instytucjonalnego i pozainstytucjonalnego realizowane przez Centrum Usług Socjalnych w
Lublinie2, który określić możemy także formalnym systemem pomocy społecznej
[Z.Kawczyńska-Butrym, 1996].
Centrum świadczy swoje usługi w trzech podstawowych blokach:
1. usługi bytowe,
2. usługi prozdrowotne,
3. usługi wspomagająco-aktywizujące i terapetuczno-wychowawcze.
Są one realizowane w dwóch formach organizacyjnych:
1. usługi półstacjonarne – w siedzibie Centrum,
2. usługi środowiskowe – w miejscu zamieszkania podopiecznego.
Osobom starszym i niepełnosprawnym CUS zapewnia następujący pakiet usług:
1. wyżywienie, tj. obiady – codziennie od poniedziałku do soboty za wyjątkiem świąt i dni
dodatkowo wolnych od pracy,
1
Bogaty przegląd teorii na temat systemów wsparcia społecznego przedstawił Janusz Kirenko Zob. J.Kirenko:
Nie jesteś sam. Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością. Lublin 2002. Rozdz.I.
2
Centrum Usług Socjalnych powstało na bazie dwóch istniejących ośrodków: Dziennego Domu Pomocy
Społecznej Nr 2 i Dziennego Ośrodka Opiekuńczo – Wychowawczego w Lublinie. Utworzone zostało przez
Radę Miejską w Lublinie dnia 1 października 1997r. w ramach realizacji Programu PHARE - CCLL:
„Zintegrowany system opieki komunalnej” Celem jego utworzenia było podniesienie jakości i efektywności
usług na rzecz społeczności lokalnej oraz rozszerzenie oferty usług w oparciu o zapotrzebowanie
mieszkańców środowiska lokalnego. Program CCLL został stworzony przez Ministerstwo Pracy i Polityki
Socjalnej, zrealizowany przez Fundację Rozwoju Polityki Społecznej w Warszawie przy wykorzystaniu
części środków z Funduszu PHARE przeznaczonego na Program Zdrowia. Zrodził się z doświadczeń
zawodowych pracowników służb społecznych, którzy zaobserwowali, że osoby szukające pomocy rzadko
mają problemy wyłącznie zdrowotne lub socjalne i że istnieje potrzeba potraktowania tych obu zagadnień w
sposób zintegrowany. Celem było wypracowanie modelu, w którym niepieniężne świadczenia w ramach
pomocy społecznej byłyby skoordynowane na szczeblu lokalnym z usługami w zakresie opieki zdrowotnej.
Jako pilotażowe wybrano trzy rejony: Warszawa – gmina Wiązowa, Kraków – wieś Stróża i Lublin –
dzielnica Kalinowszczyzna. Szczegółowy opis systemu opieki komunalnej – CCLL znajduje się w
opracowaniupod red. L.Kwiatek, L. Antkowiak: System opieki komunalnej – CCLL. Warszawa 1999.
4
2. usługi prozdrowotne, tj. opiekę pielęgniarską, rehabilitację leczniczo-usprawniającą oraz
możliwość wypożyczenia drobnego sprzętu medyczno-rehabilitacyjnego,
3. usługi wspomagająco-aktywizujące, tj. poradnictwo socjalne i prawne, wsparcie
psychologiczne, zajęcia terapeutyczno-rozwijające, organizację czasu wolnego.
Tryb przyjmowania do Centrum Usług Socjalnych określa Regulamin Organizacyjny.
Zgodnie z nim uczestnikiem Centrum może zostać tylko osoba skierowana decyzją
administracyjną przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. Decyzja jest wydawana na
wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela prawnego i na podstawie wywiadu
środowiskowego.
Wywiad
przeprowadza
pracownik
socjalny
Centrum,
który
po
skompletowaniu wymaganych dokumentów przedstawia je do akceptacji dyrektorowi
Zespołu. Komplet dokumentów przekazywany jest do Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie.
Po jego rozpatrzeniu Dyrektor MOPR zawiera z osobą zainteresowaną Kontrakt obejmujący
konkretne świadczenia w CUS oraz wysokość odpłatności za nie. Odpłatności za usługi
ustalana jest indywidualnie dla każdego uczestnika i zależy od wysokości osiąganego przez
niego dochodu w stosunku do kryterium dochodowego określonego w ustawie o pomocy
społecznej. Z opłat za korzystanie z Centrum zwolnione są osoby najuboższe, których dochód
nie przekracza minimalnej kwoty. Osoby starsze, przychodzące do placówki, mają wszystkie
usługi dostępne na miejscu. Specjaliści CUS świadczą je w formie usług środowiskowych
tylko w sytuacjach wyjątkowych, jak: choroba uczestnika, czy konieczność spotkania się z
członkami rodziny poza ośrodkiem.
Pielęgniarka przyjmuje pacjentów w swoim gabinecie. Wykonuje drobne zabiegi takie
jak: pomiar ciśnienia tętniczego i poziomu cukru we krwi, pomiar wzrostu i masy ciała,
iniekcje dożylne i domięśniowe, opatrunki itp. Udziela również porad dotyczących
przyjmowania leków, postępowania w poszczególnych jednostkach chorobowych i
samopielęgnacji. Pomaga znaleźć przyczynę złego samopoczucia i wspólnie z pacjentem
szuka sposobu rozwiązania sytuacji trudnej. Niejednokrotnie współdziała z pozostałymi
specjalistami CUS, członkami rodziny podopiecznego, czy pracownikami rejonowych i
specjalistycznych przychodni zdrowia. Zajmuje się także promocją zdrowia i zdrowego
stylu życia.
Rehabilitant-masażysta prowadzi swoją działalność w dostosowanej do tego sali
rehabilitacyjnej, wyposażonej w specjalistyczny sprzęt. Na podstawie zleceń lekarza
rodzinnego lub specjalisty wykonuje zabiegi masażu kręgosłupa, kończyn dolnych i
5
górnych. Prowadzi gimnastykę usprawniającą – na materacach bądź z wykorzystaniem
drabinek, piłek lekarskich, czy obciążników. Nadzoruje ćwiczenia na atlasie, wioślarzu i
rotorze. W ramach profilaktyki zdrowotnej uczy pacjentów ćwiczeń, które mogą
wykonywać samodzielnie w domu dbając o utrzymanie bądź podniesienie ogólnej
sprawności fizycznej.
Pracownik socjalny, określany również mianem pracownika pierwszego kontaktu,
zajmuje się przede wszystkim procesem przyjmowania do Centrum i jest osobą
utrzymująca kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Pełni bardzo ważną rolę w
diagnozowaniu sytuacji życiowej klientka. Prowadzi dokumentację niezbędną do
korzystania z usług ośrodka. Udziela klientom porad socjalnych, pomaga im w pisaniu
pism urzędowych i pośredniczy w załatwianiu ich spraw. W sytuacjach tego
wymagających występuje w roli rzecznika interesów podopiecznego. Organizuje również
pomoc osobom potrzebującym w miejscu ich zamieszkania nawiązując współpracę z
rejonowymi oddziałami MOPR, rodziną i sąsiadami. W sytuacjach tego wymagających
nawiązuje współpracę z najbliższą rodziną i, jeżeli jest taka konieczność, organizuje
spotkania rodzinne mające na celu poprawę sytuacji danej osoby.
Prawnik udziela podopiecznym CUS niezbędnych porad w zakresie spraw
opiekuńczych i rodzinnych, z którymi sami uczestnicy nie radzą sobie. Sporadycznie
udziela porad dotyczących spraw majątkowych.
Terapeuci zajęciowi organizują uczestnikom CUS czas wolny oraz dbają o rozwój ich
zainteresowań.
Prowadzą
cykliczne
zajęcia
plastyczne,
muzyczne,
kulinarne
i
komputerowe, organizują różne spotkania towarzyskie i imprezy okolicznościowe.
Dodatkowo osoby przychodzące do CUS mogą korzystać z codziennej prasy, radia i
telewizji. W przeznaczonej dla nich świetlicy mogą przebywać codziennie od poniedziałku
do soboty w godzinach: od 7.00 do 15.00.
Powyższe usługi są również świadczone wobec osób starszych nieopuszczających
swojego miejsca zamieszkania z powodu złego stanu zdrowia, ale mają one formę usług
środowiskowych. Specjaliści CUS, tj. pielęgniarka, rehabilitant, psycholog, pracownik
socjalny i prawnik odwiedzają klientów w ich domach. Swoje działania dostosowują do
zgłaszanych i rozpoznanych potrzeb oraz możliwości danej osoby. Wobec osób leżących
psycholog często stosuje techniki usprawniania poprzez zabawę, gry i ćwiczenia
umysłowe. Pracownik socjalny i pielęgniarka częściej niż jest to u osób przychodzących
do CUS, współpracują ze środowiskiem sąsiedzkim, załatwiają więcej spraw w imieniu
6
podopiecznego, organizują mu pomoc codzienną przy współpracy różnych instytucji i
organizacji. Osoby pozostające w punkcie domowej opieki mają też możliwość
uczestniczenia w imprezach i spotkaniach okolicznościowych organizowanych na terenie
Centrum. Osobom mniej sprawnym CUS zapewnia wówczas transport. Do punktu
domowej opieki są także dostarczane posiłki obiadowe. Jadłospis jest identyczny z tym,
który obowiązuje w Centrum. Klienci mają również możliwość wyboru diety
lekkostrawnej. Codziennie rozwozi je kierowca dostosowanym do tego samochodem.
Biorąc pod uwagę sytuację życiową człowieka starszego, specyfikę jego potrzeb i
szereg uwarunkowań tego okresu życia, terapia zajęciowa prowadzona w CUS spełnia kilka
zadań i funkcji:
1. pomaga w organizacji czasu wolnego,
2. stwarza dogodne warunku do realizacji i rozwoju zainteresowań,
3. bierze udział w zaspokajaniu potrzeb psychofizycznych,
4. budzi i rozwija nowe, do tej pory nie ujawnione, potrzeby,
5. uczy człowieka akceptacji jego obecnych i przyszłych ograniczeń,
6. pokazuje seniorom, w jaki sposób mogą kształtować i wpływać na środowisko swojego
życia i związane z tym uwarunkowania.
W literaturze przedmiotu coraz częściej podkreśla się także wartość tzw.
zorientowania na podopiecznego, czyli nakierowania na klienta, pacjenta, mieszkańca czy
innego rodzaju podopiecznego [ Saran, 2000]. Należy to do etosu pracy osób pomagających.
Celem staje się dążenie do zadowolenia klienta z danego rodzaju świadczeń, usług, czy
pomocy. Zadowolony klient to taki, który stwierdził, że jego potrzeby zostały zrozumiane i że
otrzymał na nie adekwatne i kompetentne odpowiedzi. Taka postawa i podejście do człowieka
starszego sprzyja budowaniu dobrego kontaktu między terapeutą a klientem oraz wzbudza u
podopiecznego pozytywną motywację do działania. Jest to o tyle ważne, że u osób
starzejących się motywacje stają się coraz słabsze – najprawdopodobniej na skutek spadku
energii i gorszego działania mechanizmów pobudzania. Seniorzy są mniej skłonni do
entuzjazmu, wymagają mocniejszych podniet, zachęty i pomocy. Przeważnie też szybciej
rezygnują z rozwiązywania problemów, ponieważ pracują wolniej i gorzej pokonują
trudności. Łatwiej zadowala ich rozwiązanie przybliżone. Często brakuje im także
motywującej perspektywy na przyszłość. Wówczas bardzo pomocna może okazać się analiza
biografii danego człowieka. Pozwala ona nie tylko lepiej zrozumieć aktualne problemy danej
7
jednostki i lepiej je rozwiązać, ale daje też możliwość zbudowania motywacji na sukcesach z
przeszłości.
W sytuacji trudności motywacyjnych człowieka starszego do podejmowania działań i
aktywności w życiu oraz nadmiernej bierności w zakresie rozwiązywania swoich problemów
pobudzanie motywacji może stać się celem samym w sobie w podejmowanych
oddziaływaniach terapeutycznych [Zaorska, 97; Małecka 1985]. Sprawa motywacji i
aktywności człowieka starszego jest zresztą zagadnieniem szerszym. W literaturze
przedmiotu zajmuje wiele miejsca. W wielu publikacjach zwraca się uwagę na pewną
ostrożność w stymulowaniu człowieka starego do aktywności. Błędem jest, bowiem
wymaganie od niego ciągłej gotowości do podjęcia pracy. Obraz staruszka, którego siły
życiowe nigdy się nie kończą, a jedynie podlegają przemianie, któremu choroba czy
niepełnosprawność nigdy nie wyrządza poważniejszych szkód ani pod względem
psychicznym ani fizycznym jest obrazem nieprawdziwym. Osoby starsze mają prawo do
odczuwania zmęczenia życiem i trzeba to brać pod uwagę.
W związku z powyższym uważa się, że każda osoba w podeszłym wieku, która chce
walczyć z chorobą i starością powinna mieć możliwość skorzystania z dostatecznej oferty
terapeutycznej, ale nie należy potępiać osób nastawionych sceptycznie do możliwości, jakie w
konkretnym momencie otwiera przed nimi praca terapeuty czy rehabilitanta. Ważniejsze jest
wówczas świadome wczucie się w świat przeżyć seniora, w jego stan emocjonalny i w
doznania wynikające z jego aktualnej sytuacji socjalnej. Taka postawa pozwoli uniknąć
zachowań ekstremalnych, tzn. „euforii terapeutycznej” z jednej strony (przeciążenia seniora i
przesadny optymizm), a rezygnacji i fatalizmu – z drugiej (postępowanie po najmniejszej linii
oporu i spisanie seniora na straty) [ Kawczyńska-Butrym, 1999; Zaorska 1997].
Oprócz tradycyjnych metod pracy terapeutycznej z osobami starszymi wymienia się
tzw.metodę animacji, którą uważa się za najskuteczniejszą w realizacji celów aktywizowania
człowieka starszego i utrzymania go jak najdłużej w środowisku. Podstawą tej metody są
następujące założenia psychospołeczne:
-
animacja stara się dokonać zmian w społeczności lokalnej przede wszystkim siłami tej
społeczności,
-
opiera się na dobrowolności i samorządności,
-
stara się pozyskać przodowników do celów, z którymi mają identyfikować się
mieszkańcy,
-
bazuje na aktywności i aktywizacji jednostek i grup przodowników[Wałecka,1985].
8
Animacja ma, więc ułatwić jednostce i grupie aktywny i twórczy udział w życiu oraz
ułatwić zrozumienie zmieniającej się rzeczywistości. Ma rozbudzać aktywność intelektualną i
społeczną człowieka starszego oraz wzmacniać jego mechanizmy wyboru i decyzji
[Kozaczuk,
1995]
.
Poprzez
umożliwienie
praktykowania
seniorom
zachowań
psychospołecznych sprzyja zaspokajaniu jego potrzeb zwłaszcza w zakresie pełnienia
cenionej i użytecznej pracy oraz zaspokajania zainteresowań i wzbogacania swego życia.
Znaczenie tych zachowań wiąże się przede wszystkim z tym, że dają one człowiekowi
starszemu poczucie pełnej łączności ze społeczeństwem. W stosunku do ludzi starszych
aktywizacja powinna pełnić przede wszystkim funkcję informacyjną (stymulowanie potrzeby
informacji oraz wskazywanie na źródła, które mogą je zaspokoić) i adaptacyjną (rozbudzanie
potrzeby samokształcenia i odkrywanie możliwości jej realizacji). Uważa się też, że przy
ograniczających się wraz z wiekiem możliwościach człowieka starszego animacja jako
metoda działania powinna być również stosowana wobec środowiska.
Aktywizacja i terapia jest jednym z podstawowych celów wszelkich działań
podejmowanych przez Centrum Usług Socjalnych w Lublinie. Służą temu zarówno celowe
zajęcia zorganizowane, jak i spontaniczne działania podejmowane na rzecz podopiecznych
przy ich współudziale. Duży nacisk przy organizowaniu systemu wsparcia dla osób
potrzebujących kładzie się na aktywność własną uczestników. We wszystkich usługach klient
jest traktowany jako podmiot działań. Już w chwili podpisywania Kontraktu dokonuje on
wyboru świadczeń, z których chce korzystać. Poradnictwo socjalne i prawne udzielane jest w
taki sposób, by nie wyręczać klienta, ale mobilizować go do samodzielnego pokonania
trudności przy minimalnej i tylko niezbędnej pomocy ze strony pracowników. Tematy zajęć
cyklicznych są zawsze konsultowane z bezpośrednio zainteresowanymi.
Na co dzień dąży się do tego, by wzmacniać aktywność seniorów w czynnościach
związanych z życiem w ośrodku – tak, by mieli poczucie współodpowiedzialności za to
miejsce i mogli czuć się „jak u siebie w domu”. Są to między innymi:
-
Odnoszenie naczyń po obiedzie,
-
Zostawianie porządku w miejscu swojej pracy,
-
Pomoc osobom mniej sprawnym w samoobsłudze podczas jedzenia, czy ubierania się.
Centrum dysponuje dość szeroką ofertą różnych zajęć i form zorganizowanej
aktywizacji dla osób starszych. Najogólniej można je podzielić na trzy grupy. Są to:
1.
Rozwijanie i podtrzymywanie aktywności indywidualnej,
9
2.
Stałe cykliczne zajęcia terapeutyczne, prowadzone przeważnie metodą pracy
grupowej,
3.
Spotkania i imprezy okazjonalne i okolicznościowe.
Praca indywidualna dotyczy w pewnym sensie wszystkich uczestników CUS i
polega na indywidualnym podejściu terapeutów do każdego człowieka, uwzględnianiu
jego potrzeb i zainteresowań, możliwości i tempa pracy oraz motywacji do działania.
Szczególnego znaczenia nabiera w odniesieniu do osób, które słabo funkcjonują w grupie.
Najczęściej są to osoby o silnej osobowości, mające trudności w podporządkowaniu się
regułom i zasadom, posiadające zindywidualizowane i specyficzne zainteresowania. W
CUS poświęca się im wiele uwagi i dąży się do znalezienia dla nich zajęcia dającego
właściwą satysfakcję i określające miejsce i rolę w społeczności uczestników.
Do cyklicznych zajęć terapeutycznych należą:
1. „Śpiewamy dla przyjemności” – zajęcia muzyczne, podczas których uczestnicy
śpiewają swoje ulubione piosenki
przy akompaniamencie gitary lub organów
elektronicznych oraz poznają nowe utwory ucząc się ich popularnego wykonania
2. Muzykoterapia – zajęcia prowadzone są indywidualnie, bądź w dwu-trzyosobowych
grupach. Mają charakter relaksu przy muzyce.
3. „Polubić ruch” – zajęcia grupowe z gimnastyki usprawniającej wykonywanej przy
muzyce. Ich głównym celem jest podnoszenie sprawności fizycznej seniorów, koordynacji
ruchowej oraz wzmocnienie dobrego samopoczucia.
4. „Z komputerem na ty” – nauka podstawowej obsługi komputera. Zajęcia odbywają się
dwa razy w tygodniu (czwartek i piątek) – indywidualnie lub w dwuosobowych grupach.
Terapeuta zapoznaje tu seniorów z zasadami działania sprzętu, uczy samodzielnego i
bezpiecznego korzystania z niego, prezentuje jego możliwości użytkowe. Na kolejnych
etapach zapoznaje z programem Word oraz uczy sztuki pisania, rysowania i formatowania
tekstów. Umiejętności zdobyte podczas zajęć seniorzy wykorzystują do pisania własnych
pism urzędowych, przepisywania tekstów piosenek na w/w zajęcia muzyczne,
wykonywania zaproszeń i plakatów na różne imprezy organizowane na terenie ośrodka,
pisania ogłoszeń itp. Omawiane zajęcia mają duże znaczenie dla rozwoju intelektualnego
seniorów – uczą, bowiem, nie tylko posługiwania się sprzętem, ale rozwijają pamięć,
wyrabiają
koordynację
wzrokowo-ruchową,
poszerzają
wiedzę
i
rozwijają
zainteresowania. Dodatkowo oswajają z techniką, niwelują lęk przed nowoczesnością,
10
dają możliwość doświadczenia sukcesu, wzmacniają pozytywny obraz siebie i przełamują
stereotyp starości.
5. „Jesteśmy sobie potrzebni” – zajęcia praktyczne, najczęściej: plastyczno – techniczne
i kulinarne, adresowane głównie do kobiet. Ich celem jest przede wszystkim włączanie
seniorów do działań na rzecz wszystkich uczestników CUS i ośrodka oraz pobudzanie
odpowiedzialności za życie placówki. Podczas nich wykonywane są karty świąteczne dla
osób niepełnosprawnych w punkcie domowej opieki, upominki dla dzieci z okazji D nia
Dziecka, dekoracje na zabawy taneczne, okazjonalne stroiki na stoły, prace dekoracyjne
do pomieszczeń ośrodka. W ramach zajęć panie przygotowują także proste potrawy na
imprezy, tj.: sałatki i desery. Wspólne wykonywanie prac społecznie użytecznych sprzyja
pogłębianiu więzi między uczestnikami, uwrażliwia na potrzeby innych, uczy
współdziałania, pogłębia umiejętności komunikacji w grupie; jest doskonałą okazją do
wymiany doświadczeń i umiejętności.
6. „Spotkania z poezją” – Ich celem jest bliższe poznanie literatury. Teksty są
przeważnie wybierane przez samych uczestników zajęć – są to najczęściej ulubione
utwory z lat młodości. Zajęcia mają w związku z tym pozytywny wpływ nie tylko na
rozwój intelektualny seniorów, ale pomagają w uporządkowaniu minionych przeżyć i
doświadczeń, kształtują umiejętność wypowiadania się, budzą pozytywną motywację do
życia.
7. „Pogadanki” – spotkania w formie rozmów, prelekcji i dyskusji na tematy związane ze
sztuką, kulturą i historią.
8. „Porozmawiajmy o zdrowiu” – cykl spotkań z zakresu promocji zdrowia fizycznego i
psychicznego.
9. Spotkania pokoleń – okresowo organizowane spotkania osób starszych z dziećmi i
młodzieżą. Przybierają one różne formy – od rozmów na określony temat po wspólne
działania. Spotkania takie mają przede wszystkim na celu integrację wszystkich
uczestników
Centrum,
przełamywanie
wzajemnych
stereotypów
i
uprzedzeń.
Przedstawione powyżej formy z zakresu terapii zajęciowej odbywają się w CUS
regularnie, według opracowanego planu. Zespół specjalistów czuwa nad tym, aby seniorzy
mieli możliwość zapoznania się z nim i na co dzień byli dobrze poinformowani o
tematyce poszczególnych zajęć. Prowadzona dokumentacja jest podstawą do korekty
planów i zakresu zajęć, wyznacza kierunek poszukiwań nowych form i dostosowywania
ich do aktualnych potrzeb i oczekiwań klientów.
11
Celem powyższych zajęć jest przede wszystkim przeciwdziałanie izolacji osób
starszych w środowisku i przywracanie im pełnego życia w społeczeństwie. Poszczególne
spotkania
czy imprezy zakładają
różny stopień
aktywności,
samodzielności
i
zaangażowania ich uczestników, przez co mogą objąć szerokie grono osób. Niektórzy
pozostają tylko biernymi odbiorcami, inni angażują się w przygotowania, a jeszcze inni
chcą i mogą włączyć się w pomoc osobom, najmniej sprawnym. Zaletą tych wszystkich
działań jest też możliwość znacznego poszerzenia oferty ośrodka dzięki współpracy z
różnymi instytucjami.
Podsumowanie
Jednym z podstawowych zadań polityki społecznej wobec starości powinno być
propagowanie koncepcji aktywnego starzenia się oraz społeczeństwa otwartego. Centrum
Usług Socjalnych, jako placówka przeznaczona dla osób starszych przyczynia się do
realizacji tego zadania w znacznym stopniu. Stanowi, bowiem doskonałe uzupełnienie
niewystarczającego systemu wsparcia ze strony rodziny wobec osób starszych, zaspokaja
szereg ważnych potrzeb osób w podeszłym wieku, przeciwdziała izolacji oraz zapobiega
przedwczesnemu i często nie do końca uzasadnionemu odchodzeniu seniorów do domu
pomocy społecznej. Z punktu widzenia polityki społecznej stanowi też dużo mniejsze
obciążenie finansowe dla gminy niż utrzymywanie placówek całodobowych.
Podsumowując nasze rozważania należy podkreślić, iż dążenie do utrzymania przez
osoby starsze możliwie długo samodzielności i kontroli nad własnym życiem leży przede
wszystkim w interesie całego społeczeństwa. Aktywizacja seniorów w ich środowiskach
posiada korzystny wymiar ekonomiczny zarówno ze względu na obniżenie kosztów opieki,
jak również ze względu na tworzenie nowych miejsc pracy. Dodatkową korzyścią jest
przeciwdziałanie izolacji i wzmacnianie systemu samopomocy mieszkańców.
Podstawą efektywności stworzonego systemu wsparcia dla osób starszych w Centrum
Usług Socjalnych jest przekonanie zarówno uczestników, jak i pracowników o jego
użyteczności. Poszukując kierunków rozwoju możemy, zatem zaakcentować przede
wszystkim te działania, które będą wzmacniały utylitarny charakter działań. Dlatego też
większość prac wykonywanych przez seniorów z CUS powinna być wykorzystywana
także do celów zewnętrznych np. przygotowanie posiłków dla dzieci w świetlicy
socjoterapetycznej, dekoracje okazjonalne, upominki. Możliwość „wyjście” z uzyskanymi
12
efektami pracy w CUS na zewnątrz może dać uczestnikom satysfakcję, a ich odbiorcom
korzyści. Istnieje możliwość rozprowadzania różnych prac w celu zdobycia dodatkowych
środków, które można przeznaczyć na nowe materiały do terapii lub np. na zorganizowanie
wycieczki dla „twórców”. Zasadnym wydaje się również zaproponowanie seniorom
najbardziej aktywnym i sprawnym podjęcia działań niesienia pomocy najsłabszych
aktywizowania osób najsłabszych oraz rozwijanie sieci samopomocy wśród uczestników.
BIBLIOGRAFIA:
Czekanowski P., 2002, Rodzina w życiu osób starszych i osoby starsze w rodzinie, [w:] Synak
B. (red.), Polska starość, Gdańsk
Kawczyńska-Butrym Z. 1996, Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej, Warszawa
Kawczyńska-Butrym Z.,1999, Problemy opieki nad człowiekiem starszym - obszary pomocy i
wsparcia, w: „Praca Socjalna” Nr 4, 10 - 26
Kazaczuk L., 1995, Terapia zajęciowa, Warszawa
Kirenko J., 2002, Nie jesteś sam. Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawności, Lublin
Kwiatek L., Antkowiak L., 1999, System opieki komunalnej – CCLL. Warszawa
Leońska L.(red.), 2000, Profile starości, Poznań
Małecka B., 1985, Elementy gerontologii dla pedagogów, Gdańsk
Piotrkowski J., 1973, Miejsce człowieka starego rodzinie i społeczeństwie, Warszawa
Saran J.(red.), 2000, Edukacja dorosłych - teoria i praktyka w okresie przemian. Lublin
Szatur-Jaworska B., 2000, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Warszawa.
Zaorska Z., 1997, Dodać życia do lat, Lublin