Tereny poprzemysłowe a trwały i zrównoważony rozwój

TERENY POPRZEMYSŁOWE A TRWAŁY I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ
prof. dr hab. inż. Ryszard Janikowski
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych
1. Wstęp
Wiek dwudziesty pierwszy to czas, kiedy znajdujemy się w drodze do innej nowoczesności; to
czas, kiedy powoli zanurzamy się w ponowoczesność. To podążanie w kierunku post – postindustralnym, post-moderniznu, post-nowoczesności. Post, po, poza czy późny to fragmenty słówkluczy naszych czasów (Janikowski, 2003). Czasów postindustrialnych ze społeczeństwem
ponowoczesnym, czasu głębokich i wszechogarniających przemian, czasu przekraczania i
wychodzenia poza. To także czas, gdy następują zmiany w skali i charakterze antropopresji.
Jednocześnie jest to czas nadziei, że dokona się – albowiem po wielokroć w przeszłości
dokonywała się – zasadnicza zmiana, w tym dotycząca naszego stosunku do przestrzeni.
To novum to coraz szersze przyjmowanie postawy światocentrycznej wymagającej wzniesienia się
ponad biocentryczne impulsy, egocentryczne pragnienia i etnocentryczne inklinacje. Zwornikiem
tego wszystkiego w płaszczyźnie naszych rozważań jest koncepcja trwałego i zrównoważonego
rozwoju. Podstawą kierunkowania rozwoju i ograniczania antropopresji jest stwarzanie nowego
kontekstu współistnienia wszystkich istot ludzkich na Ziemi, a także naszej odpowiedzialności za
wszystkie przyszłe pokolenia. Powtórzmy za Tinbergen’em „dwie rzeczy są nieograniczone: liczba
pokoleń, za które czuć się powinniśmy odpowiedzialni i ramy naszych zdolności twórczych”. Proste
dyrektywy bycia moralnym, solidarnym i odpowiedzialnym w ramach pełnej wolności konstytuują
obecny okres historii antropopresji. O tym jak ona będzie się kształtowała zadecydujemy my
wszyscy, albowiem wszyscy jesteśmy współodpowiedzialni i od wszystkich wymagane jest
aktywne i kreatywne działanie w tym względzie.
2. Rozwój trwały i zrównoważony
Koncepcja zrównoważonego rozwoju zakłada, że możliwe i konieczne jest zlikwidowanie pola
sprzeczności pomiędzy celami społecznymi, gospodarczymi i ekologicznymi, co może zostać
zilustrowane tak jak na rys. i wyrażone jako formuła koniunkcyjna:
SiGiE
gdzie:
S – osiągnij cel społeczny,
G – osiągnij cel gospodarczy,
E – osiągnij cel ekologiczny.
1
CELE
społeczny
gospodarczy
ekologiczny
rozwój
zrównoważony
ideał
Rys. 1. Koncepcja zrównoważonego rozwoju
Pole sprzeczności pomiędzy poszczególnymi celami istniało i istnieje. Może być bardzo szerokie.
2
Istnieje wiele różniących się, nawet skrajnie, ujęć rozumienia i definiowania zrównoważonego
rozwoju. W pracach (Turner, 1993; Szulczewska, 1996; O’Riordan, 1993; Borys, 1998; Tisdell,
1998) przedstawiono różne definicje zrównoważonego rozwoju i bogatą bibliografię dotyczącą tego
zagadnienia. Znajduje to także wyraz w zróżnicowaniu przyjmowanych scenariuszy
równoważonego rozwoju (Dellink et al., 1998). W typologii zaproponowanej przez Turnera (1993)
wyróżnia się:
∇ bardzo słabe zrównoważenie,
∇ słabe zrównoważenie,
∇ silne zrównoważenie,
∇ bardzo silne zrównoważenie,
które uzależnione są od stopnia wykorzystania oraz substytucji i komplementarności
poszczególnych zasobów, jakimi dysponuje ludzkość, czyli kapitału wytworzonego przez
człowieka: kulturowego, etycznego (moralnego), społecznego i materialnego oraz kapitału
naturalnego, środowiskowego.
Przyjmując rozmyte otoczenie, które jest naturalne dla klasy rozpatrywanych celów, oraz uwzględniając podejście Bellmana i Zadeha (1970) wskazujące na symetrię celu rozmytego i ograniczenia rozmytego, a tym samym na jednakowe i zamienne ich traktowanie, formuła S i G i E może być
też interpretowana jako (Janikowski, 1999):
osiągnij cel S
osiągnij cel G
osiągnij cel E
i
i
.
spełnij ograniczenie S spełnij ograniczenie G spełnij ograniczenie E
Z istoty kreacji celów przez człowieka, któryś z celów: S, G lub E jest pierwotny, wiodący. W
zależności od tego, który cel jest wiodący, otrzymamy:
osiągnij cel S
i
spełnij ograniczenie G
i
spełnij ograniczenie E
lub
spełnij ograniczenie S
i
osiągnij cel G
i
spełnij ograniczenie E
,
lub
spełnij ograniczenie S
i
spełnij ograniczenie G
i
osiągnij cel E
.
Powyższe formuły mogą stanowić także wstępną podstawę metodologiczną dla formułowania
paradygmatu dynamicznego równoważenia rozwoju. Paradygmatu, który uwzględniałby realnie
występujące wieloaspektowe zróżnicowanie pomiędzy rozwojem poszczególnych społeczeństw
oraz sposobów gospodarowania i korzystania ze środowiska.
3
1
4
2
3
1. Społeczna zasadność (akceptacja)
pole ładu społecznego
2. Ekonomiczna efektywność
pole ładu ekonomicznego
3. Ekologiczna racjonalność
pole ładu ekologicznego
4. Przestrzenne zrównoważenie
pole ładu przestrzennego zintegrowanego z ładem
społecznym, ekonomicznym i ekologicznym
1
4
2
3
Rys. 2. Struktura i proces kształtowania rozwoju zrównoważonego (ładu zintegrowanego)
Z drugiej strony, rozszerzenie powyższych zależności, w szczególności w kontekście zarządzania
ekologicznego, o aspekt przestrzenny prowadzi do koncepcji ładu zintegrowanego proponowanej
przez Kołodziejskiego (1995; 1997a; 1997b; Borys, 1998a). Opiera się ona na zintegrowanym
łączeniu (rys. 34):
⇒ ładu społecznego identyfikującego strategiczne cele i środki oraz przedsięwzięć
zmierzających do poprawy jakości życia społeczeństwa,
⇒ ładu ekonomicznego określającego strategiczne cele i środki generujące efektywny rozwój
społeczno-gospodarczy,
⇒ ładu ekologicznego formułującego uwarunkowania i strategiczne cele korzystania ze
środowiska i racjonalnego kształtowania środowiska,
⇒ ładu przestrzennego określającego strategiczne cele i kryteria kształtowania struktur
przestrzennych.
3. Recyrkulacja przestrzeni
Cele trwałego i zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do przestrzeni opierają się na rodzącym
się obecnie nowym, charakterystycznym głównie dla krajów OECD, dla krajów o wskaźniku
płodności zbliżającym się do granicy wymiany pokoleniowej1, podejściu planowania
przestrzennego do kształtowania wielkości poszczególnych podprzestrzeni funkcjonalnych,
określanym jako recyrkulacja przestrzeni.
Przestrzeń jest wyczerpywalnym i nieodnawialnym zasobem środowiska, dlatego, podobnie jak w
przypadku innych zasobów tego rodzaju, konieczne jest jej odzyskiwanie i kreowanie tylko
jednokierunkowego przemieszczania powierzchni przestrzeni funkcjonalnych w kierunku obszarów
funkcjonujących bez ingerencji człowieka, w kierunku obszarów funkcjonujących zgodnie z
prawami przyrody (rys. 3).
1
Dla Europy pod koniec dwudziestego wieku wynosi on 2.1.
4
ϖ
ρ
A
α
L
δ
β
N
γ
ξ
Rys. 3. Przemieszczanie się powierzchni pomiędzy poszczególnymi podprzestrzeniami
funkcjonalnymi (A – antropogeniczną, L – półnaturalną, N – naturalną); pożądane tendencje:
α, β, ρ, ϖ →1; δ, γ, ξ →0
W systemie względnie odosobnionym, w którym wyróżniamy trzy podstawowe klasy użytkowania
przestrzeni:
A – antropogeniczną, silnie upodmiotowioną,
L – półnaturalną (leśną, rolniczą),
N – naturalną, silnie nieupodmiotowioną
a całkowita powierzchnia terenu wynosi:
S = A+ L + N,
należy przestrzegać reguł:
ρ, ϖ →1,
α, β →1,
δ, γ → 0,
ξ = 0,
gdzie:
ρ = xA/A, ϖ =xL/L – wielkość powierzchni odzyskiwalnej, wykorzystywanej powtórnie przez klasę A i
L (recykling przestrzeni),
α=xA/A, β=xL/L – wielkość powierzchni pozyskiwanej z klasy odpowiednio A i L,
δ=xL/L, γ=xN/N – wielkość powierzchni pozyskiwanej z klasy odpowiednio L i N,
ξ=xN/N – wielkość powierzchni pozyskiwanej z klasy N,
xk – wielkość pozyskiwanej powierzchni z danej klasy k = {A, L, N}.
Tereny dla nowej silnie upodmiotowionej aktywności społeczno-gospodarczej powinny być
odzyskiwane z tej samej, z już w ten sam sposób wykorzystywanej, klasy podprzestrzeni.
Podobnie zwiększanie powierzchni terenów rolnych czy leśnych (półnaturalnych) powinno opierać
się na pozyskiwaniu terenów będących dotychczas w użytkowaniu przemysłowym czy
urbanistycznym oraz na recyklingu. Obszary naturalne zaś winny być zwiększane o areał terenów
półnaturalnych. Odwrotne przemieszczanie powierzchni może następować tylko i wyłącznie pod
warunkiem substytucji, czyli wówczas, gdy ubytek równoważony jest w innym miejscu przestrzeni
geograficznej. W kontekście przyjmowanych coraz częściej rozwiązań o charakterze globalnym,
termin inne miejsce oznaczać może nawet bardzo odległy punkt przestrzenny. Oczywiście aspekt
ilościowy powinien być zawsze zintegrowany z zasadami kształtowania relacji i funkcji pomiędzy
poszczególnymi podprzestrzeniami przedstawionymi wcześniej. Wynika to wprost z kanonicznej
istoty planowanie przestrzennego, które ujmuje rzeczywistość spostrzeżeniową w postaci
5
systemowej.
Dla obszarów zdegradowanych uprzednią działalnością, a znajdujących się w fazie transformacji,
takich jak Górny Śląsk czy czeski okręg karwińsko--ostrawski, zasadą regionalnego planowania
przestrzennego powinno być nie tylko przyjmowanie wielkości współczynnika recyklingu
przestrzeni ρ > 0, ale dążenie do jego maksymalizacji. Tym bardziej że są już dostępne liczne
technologie oczyszczania gleb z zanieczyszczeń ropopochodnych czy z metali ciężkich.
4. Rewitalizacja terenów zdegradowanych
Zarządzanie środowiskowe terenami, na których pierwotne funkcje gospodarcze ustały lub
spełniane są nie w pełni należy rozpatrywać w trzech odrębnych klasach typów terenu:
1) terenów poprzemysłowych zdegradowanych chemicznie, czyli terenów, na których
gleba/ziemia wymagają oczyszczenia2,
2) terenów poprzemysłowych zdegradowanych pod względem morfologicznym (fizycznym), czyli
terenów wymagających rekultywacji likwidującej niekorzystne przekształcenia naturalnego
ukształtowania terenu,
3) terenów nie pełniących już funkcji gospodarczych lub spełniających je nieefektywnie, które nie
są zdegradowane chemicznie i/lub morfologicznie,
oraz w dwóch kategoriach typów odpowiedzialności:
1) bezpośredniej - bezpośrednia odpowiedzialność sprawcy w przypadku, gdy jest on określony,
co oznacza wykorzystanie zasady "kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty
usunięcia skutków tego zanieczyszczenia",
2) pośredniej - odpowiedzialność władz publicznych w przypadku, gdy sprawca nie jest znany lub
egzekucja obowiązku jest bezskuteczna, czyli wykorzystania konstytucyjnej zasady, że
ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
Tereny klasy 1 i 2, czyli obszary o funkcji gospodarczej i jednocześnie zdegradowane chemicznie
i/lub fizycznie określamy zgodnie z przytoczoną wyżej definicją jako tereny poprzemysłowe.
Zgodne to jest z definicjami takich terenów przyjmowanych w innych krajach OECD3. Obecnie
szczególną uwagę zwraca się na tereny zanieczyszczone substancjami mobilnymi, które stanowią
największe bezpośrednie zagrożenie dla sąsiadujących z nimi terenów, a przede wszystkim dla
wód podziemnych. Wymagają one szybkiego działania wpływającego na ich stabilizację w
środowisku. Zanieczyszczenia o małej ruchliwości w glebie traktować można jako stwarzające
mniejsze ryzyko zdrowotne i środowiskowe niż zanieczyszczenia mobilne.
Wynikające z polskiej polityki ekologicznej generalne założenia zarządzania terenami
poprzemysłowymi stanowią, że tereny te nie powinny być nieużytkami gospodarczymi. Najszybciej,
jak to jest możliwe, winny być one wykorzystywane do innych funkcji pełnionych przez
powierzchnię ziemi, takich jak tereny leśne, rekreacyjno-wypoczynkowe, urbanistyczne czy
przemysłowe. Właściwe zagospodarowywanie4 terenów poprzemysłowych może w znacznym
stopniu ograniczyć przeznaczanie gruntów rolnych i leśnych pod potrzeby przemysłu. W dużym
stopniu zależy to od stworzenia dogodnych warunków dla potencjalnych inwestorów na danym
terenie zarówno poprzez stworzenie odpowiedniej infrastruktury jak i poprzez system zachęt
mających na celu zintensyfikowanie procesu przejmowania terenów poprzemysłowych.
2
Termin oczyszczanie użyty jest w szerokim znaczeniu; oznacza zarówno procesy oczyszczania gleb
i ziemi oraz budowli z zanieczyszczeń przez ich usunięcie, jak i stabilizację zanieczyszczeń zmniejszającą
ich ruchliwość w środowisku i/lub biodostępność.
3
Porzucony, nieużywany lub nie w pełni wykorzystywany teren lub obiekt przeznaczony pierwotnie
pod działalność gospodarczą, na którym zanieczyszczenia rzeczywiste i potencjalne są obecne lub wystąpić
mogą w stopniu ograniczającym możliwości rozwoju i/lub przywrócenia mu funkcji gospodarczych –
Brownfields and Redevelopment of Urban Areas – Clarinet report, 2002; oraz definicje US EPA. Formalna,
wspólna definicja dla wszystkich krajów OECD nie istnieje.
4
Zagospodarowanie oznacza zespół czynności inwestycyjnych zmierzających do wprowadzenia
przypisanych funkcji na dany teren lub obiekt. Zagospodarowanie poprzedzone rekultywacją terenów
zdegradowanych prowadzi do rewitalizacji gospodarczej i społecznej terenu lub obiektu.
6
5. Równoważenie przestrzeni
Odpowiednie ukształtowanie funkcji przestrzeni z istoty rzeczy równoważy rozwój. Miasta
zdezintegrowane niepotrzebnie zwiększają mobilność ludzi. Źle zaprojektowane funkcje
przestrzeni – w każdej skali, czy to mikro, czy mezo lub makro – wpływają degradująco nie tylko na
środowisko przyrodnicze, ale też społeczne, jak i gospodarcze. Ponadto każda przestrzeń powinna
być wielofunkcyjnie wykorzystywana i jako zasób nieodnawialny poddawana recyrkulacji i
odzyskiwaniu (Janikowski, Korcz, 2001; Janikowski, 2000).
Edukacja
Osiedla
mieszkaniowe
Opieka
zdrowotna
Miejsca
pracy
Sport i
rekreacja
Hipermarkety
Miasto
zdezintegrowane
Administracja
publiczna
Miasto
zintegrowane
Rys. 4 Miasto zdezintegrowane versus miasto zintegrowane
W przypadku Polski szczególnego znaczenia nabiera realizacja nowego paradygmatu
kształtowania funkcji przestrzeni. Realizacja celów konstytuujących ten paradygmat będzie
przyczyniała się do równoważenia polskiej przestrzeni (Tabela 1). Musimy jednak pamiętać, że
wszelkie procesy zmian w przestrzeni są wolnozmienne, a zastane ukształtowanie funkcji
poszczególnych (pod)przestrzeni będzie jeszcze bardzo długo oddziaływało.
Tabela 1 System strategicznych celów rozwoju i zagospodarowania przestrzennego kraju
Główną przesłanką określającą system celów jest historyczna szansa i narodowa
konieczność dynamizacji rozwoju Polski otwartej na globalny i europejski system
gospodarowania i przełamania w ten sposób zapóźnienia cywilizacyjnego przez
kształtowanie:
przestrzeni otwartej na Europę i świat, która generuje europejskie i światowe relacje i
powiązania;
przestrzeni konkurencyjnej, innowacyjnej i efektywnej, która tworzy warunki
umożliwiające uzyskiwanie przez podmioty gospodarujące konkurencyjnych efektów;
przestrzeni czystej ekologicznie, która tworzy warunki stabilnego i wielopokoleniowo
zrównoważonego rozwoju;
przestrzeni zróżnicowanej, która umożliwia wykorzystanie zróżnicowanych przestrzennie
zasobów kraju;
przestrzeni politycznie zdecentralizowanej, w której samorządy lokalne i regionalne
mogłyby realizować zróżnicowane przestrzennie cele w ramach unitarnego państwa
7
demokratycznego.
Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001 r.
o ogłoszeniu Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (M.P. Nr 26, poz.
432)
6. Polityka państwa w odniesieniu do terenów poprzemysłowych
Do najważniejszych celów polityki ekologicznej państwa w dziedzinie ochrony gleb do roku 2010
należą:
• podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie możliwości eksploatacji
gleb, przy zwróceniu szczególnej uwagi na nieodwracalność degradacji zasobów glebowych
(zarówno z punktu widzenia areału gleb nadających się do użytkowania przyrodniczego, jak i
wartości ich potencjału produkcyjnego);
• doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się problematyką ochrony i racjonalnego
użytkowania gleb (np. Ośrodka Edukacji Ekologicznej w ramach Krajowego Centrum
Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich) oraz przygotowanie programów działań
w tej dziedzinie (np. programu rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach użytkowanych
rolniczo);
• objęcie monitoringiem gleb rejestracji zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych
wynikających z rodzaju i intensywności eksploatacji oraz oddziaływania różnych, negatywnych
czynników (erozja, inwestycje, przemysł, emisje, odpady, ścieki i in.);
• przygotowanie podstaw oraz doprowadzenie do powstania uregulowań prawnych
ustalających zasady i procedury ograniczające nadmierną eksploatację gleb (np. poprzez
zmianę kierunku ich zagospodarowania) oraz określających niezbędne środki zaradcze – np.
zasady i procedury postępowania przy użytkowaniu gleb zanieczyszczonych (w tym
stosowanie analiz ryzyka);
• identyfikacja zagrożeń i rozszerzenie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych, w
tym terenów poprzemysłowych);
• maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych poprzez opracowanie i wdrożenie
mechanizmów sprzyjających ponownemu włączeniu tych terenów do obiegu gospodarczego.
7. Szacunkowe koszty wdrożenia systemu zarządzania środowiskiem na terenach
poprzemysłowych
Koszty wdrożenia systemu zarządzania środowiskiem na terenach poprzemysłowych zgodnie z
propozycją ustawową związane będą przede wszystkim z kosztami prowadzenia przez starostów
wykazami zawierającymi informację o terenach zanieczyszczonych i zdegradowanych oraz
kosztami przygotowania powiatowego programu ochrony środowiska w części dotyczącej
rekultywacji tych terenów. Będą to koszty pomijalnie małe w stosunku do kosztów rekultywacji.
Koszty te będą musiały ujmować:
stworzenie warsztatu zarządzającego wraz z odpowiednim stanowiskiem pracy (komputer z
peryferiami, oprogramowanie typu GIS) (koszty początkowe) - 100 tysięcy złotych,
przeszkolenie wybranych pracowników starostwa w zakresie zarządzania i gromadzenia
informacji o terenach poprzemysłowych (koszty początkowe) - 30 tysięcy złotych,
koszty identyfikacji i aktualizacji informacji o terenach zanieczyszczonych i zdegradowanych
(koszty coroczne) - 70 tysięcy złotych,
dokumentowania stanu jakości gleb i ziemi oraz zakresu i sposobu rekultywacji nieruchomości
wpisanych do rejestru (koszty coroczne) - 100 tysięcy złotych/ha,
udział w opracowaniu powiatowego programu ochrony środowiska (koszty coroczne) - 30
tysięcy złotych,
koszty okresowych badań jakości gleby i ziemi (koszty okresowe) - 30 tysięcy złotych/ha.
Podane wskaźniki kosztów są szacunkowe i obrazują skalę zagadnienia. Jednostkowe koszty
rekultywacji są rzędu:
• 100 - 1000 zł/m2 terenu zdegradowanego chemicznie,
8
•
1000 - 10 000 zł/ha terenu zdegradowanego morfologicznie.
Kwoty te ujmują tylko koszty rekultywacji, które są mniejsze od kosztów zagospodarowania i/lub
rozwoju (modernizacji ustanawiającej nową funkcję terenu). Całkowite szacunkowe koszty
rekultywacji powierzchni ziemi objętej w roku 2003 degradacją przemysłową wymagałyby
nakładów rzędu 1 biliona złotych (w cenach roku 2003). Oszacowanie to nie jest kompletne, gdyż
nie ujmuje w sobie dawnych terenów składowania odpadów niebezpiecznych oraz terenów
położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych.
Tabela 2 Koszt likwidacji degradacji
Obszar
Priorytet
Typ degradacji/Jednostki
Oczyszczenie terenów deg.
chemicznej przekraczającej
standardy
dla
terenów
przemysłowych
Oczyszczanie terenów deg.
chemicznej
przekraczających standardy
czystości
dla
terenów
rolnych i leśnych oraz
mieszkaniowych
Likwidacja
niekontrolowanych
składowisk komunalnych
Likwidacja
niekontrolowanych
składowisk
odpadów
niebezpiecznych
Likwidacja
terenów
degradacji morfologicznej
Razem
Teren byłego woj.katowickie
wymagana
pilna interwencja ze względu
ryzyko zdrowotne,
na ryzyko
środowiskowe i
środowiskow
budowlane
e
[mld zł]
Kraj
skala
Szacune
k
kosztów
km2
[mld zł]
26.25
96.8
105+121
~50
50
161.4
500+161
4
~400
1.5
2
5+10
~15
?
?
?
?
x
352,25
1409
600
77.75
260.2
~1065
Poniesienie wszystkich kosztów winno być rozłożone w czasie obejmującym kilka pokoleń. W
horyzoncie czasowym wyznaczonym przez politykę ekologiczną, czyli do roku 2025 należałoby
przeprowadzić rekultywację terenów wymagających pilnej interwencji. Przyjęcie tej przesłanki
wyznacza roczny całkowity koszt rzędu 8 miliardów złotych w skali kraju. Zestawienie
prezentowanych szacunków przedstawiono w poniższej tabeli.
Powyższą kwotę prawie w całości będzie musiał pokryć Skarb Państwa, albowiem na nim ciąży
bezpośrednia lub pośrednia odpowiedzialność za zaistniały dług środowiskowy.
Konieczne tym samym jest wzmocnienie funkcjonalne powiatowego systemu zarządzania
środowiskiem na terenach poprzemysłowych z uwagi na jednoczesne wystąpienie czynników
takich, jak:
• bardzo wysoki stopień odpowiedzialności Skarbu Państwa za powstałą degradację chemiczną
oraz fizyczną,
• brak odpowiedniego doświadczenia w zakresie takiego zarządzania,
9
• niewielkie relatywnie doświadczenie w oczyszczaniu chemicznie zdegradowanych terenów,
• duża skala problemu, aczkolwiek nie w pełni jeszcze określona i zweryfikowana,
• olbrzymie koszty rekultywacji terenów poprzemysłowych mogące zarówno spowodować spadek
konkurencyjności polskiego przemysłu, jak i nadmiernie obciążyć obecne pokolenie długiem
historycznym zaciągniętym przez kilka poprzednich pokoleń,
wymaga zastosowania odpowiedniego narzędzia, które pozwoliłoby osiągnąć stawiany cel, czyli
likwidację długu środowiskowego w zakresie rekultywacji większości terenów poprzemysłowych do
roku 2025.
8. Podsumowanie i wnioski
Paradygmat trwałego i zrównoważonego rozwoju przyjmuje, że:
• przestrzeń i powierzchnia ziemi jest zasobem skończonym,
• konieczna jest jej recyrkulacja (przestrzeń musi być wykorzystywana do wielokrotnego
pełnienia różnych funkcji)
• rewitalizacja terenów zdegradowanych to ograniczanie ryzyka dla zdrowia i życia ludzi
• konieczne jest zapewnienie wód podziemnych jako zasobu dla przyszłych pokoleń.
Korzyści wynikające z rewitalizacji, to:
• wprowadzanie ładu zintegrowanego,
• zwiększanie jakości życia obecnego pokolenia mieszkającego na i wokół terenów
rewitalizowanych,
• niepomniejszanie powierzchni terenów „zielonych”,
• pozytywny i synergiczny wpływ na wszystkie elementy rzeczywistości,
• zapewnianie odpowiedniej jakości środowiska, w tym podziemnej wody do picia.
9. Literatura
[1] Janikowski R., Korcz M., Starzewska-Sikorska A.,: Sources of Funding of Post-Industrial Site
Reclamation, Proc. Opening Brownfield Revitalization Seminar, pp. 108-116, Ostrava 2001.
[2] Janikowski R., Korcz M.: Financing and Cost of Redevelopment of Post-Industrial Sites in
Silesia, Report of the NICOLE workshop „Financial Aspects of site restoration with an
emphasis on Central and Eastern Europe 6-7 November 2002,pp.22-25 (pdf), Budapeszt 2002.
[3] Janikowski R., Korcz M.: Financing and cost of redevelopment of post-industrial sites in
Poland, Land Contamination & Reclamation, 11 (1), 2003 .
[4] Korcz M, Bronder J., Słowikowski D., Długosz J., Janikowski R., Roszak U., Matejczyk M, Kliś
Cz., Owczarska I, Wadelik A.: Przegląd terenów zdegradowanych w wyniku działalności
gospodarczej – raport IETU, Katowice 2000.
[5] Korcz M., Bronder J., Słowikowski D., Długosz J., Habdas M., Starzewska-Sikorska
A.,:Opracowanie podstaw budowy systemu efektywnego wykorzystania terenów
zdegradowanych w wyniku działalności gospodarczej – raport IETU, Katowice 2000.
[6] Korcz M., Janikowski R., Roszak U., Bronder J., Słowikowski D, Długosz J.: Określenie
zakresu i zadań programu rządowego dla terenów poprzemysłowych; raport IETU, Katowice
2002.
[7] Korcz M., Wysokińska E.,:Program badań niezbędnych do strategii postępowania
w rewitalizacji terenów poprzemysłowych; raport IETU, Katowice, 2000.
[8] Korcz M.,: Wybrane problemy zarządzania terenami poprzemysłowymi; Problemy ekologii,
vol.6, nr 5, pp.199-209, 2002
[9] Korcz M.: Założenia strategii zarządzania terenami poprzemysłowymi i zdegradowanymi w
województwie śląskim., mat. III międzynarodowego seminarium RACE „Contaminated land
problems in Central and Eastern Europe”– Katowice 18-19.01.2000; pp.6-18, Katowice 2000.
[10]
Siuta J., Kucharska A., Sienkiewicz R.: [mapa w skali 1: 750 000] Polska Wieloczynnikowa Degradacja Środowiska; Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska –
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 1996.
[11]
Starzewska-Sikorska A., Janikowski R., Korcz M.: Instruments of revitalisation of PostIndustrial Sites. Proc. Opening Brownfield Revitalization Seminar, pp. 63-72, Ostrava 2001.
10
[12]
Veen van, Busing H.J., Kasamas H.,: An analysis of National and EU Research
Programmes Related to Sustainable Land Management, Land Management and Reclamation,
vol.9, no1, 2001
[13]
Vegter J.J., Lowe J., Kasamas H., (edts): Sustainable Management of Contaminated
Land.An Overview, CLARINET report, Austrian Federal Environment Agency, 2002
[14]
Vik E.A., Bardos P.,: Remediation of Contaminated Land. Technology Implementation in
Europe.; CLARINET report, 2002.
[15]
Korcz M., Janikowski R. (2003) Zintegrowane zarządzanie terenami zdegradowanymi,
Ekonomia i Środowisko Nr 2 (24), s. 74-85.
11