Attempts of integration of solutions for disabled people

Transkrypt

Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
Radom University in Radom
Annual Reports
of Education, Health and Sport
9781329900592
Edited by
Iwona C zerwińska Paw luk
Jan Falkowski
Hanna Żukowska
M irosława Szark-Eckardt
W iesław a Pilewska
W alery Zukow
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/index
http://journal.rsw.edu.pl
https://pbn.nauka.gov.pl/search?search& searchC ategory=W O R K & filter.inJournal=49068
http://elibrary.ru/contents.asp?titleid=37467
Open Access
Radom 2014
Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
Radom University in Radom
Annual Reports
of Education, Health and Sport
9781329900592
Edited by
Iwona Czerwińska Pawluk
Jan Falkowski
Hanna Żukowska
M irosława Szark-Eckardt
W iesław a Pilewska
W alery Zukow
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/index
http://journal.rsw.edu.pl
http://elibrary.ru/contents.asp?titleid=37467
O pen Access
Radom 2014
1
Scientific Council
p ro f. z w d r hab . g eo . Z . B a b iń sk i (P o la n d ), pro f. zw . d r hab . m e d . T . C h u m a c h e n k o (U k ra in e), prof. zw . d r hab. te ch n . R . C ich o n (P o la n d ), prof. zw . d r ha b m e d . N . D ra g o m ire tsk a y a (U k ra in e),
p ro f. zw. d r h ab . m e d . V . E z h o v (U k ra in e ), pro f. zw . d r h ab . g eo . J. F a lk o w sk i (P o la n d ), prof. zw . dr h a b . m e d . A. G o z h e n k o (U k ra in e), prof. zw . d r hab. geo. M . G ro d z y n sk y i (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . I. G ry g u s (U k ra in e), pro f. zw . d r h a b m e d . A . G u d y m a (U k ra in e), prof. zw . d r h a b . m e d . S. G u ly a r (U k ra in e), prof. zw . dr hab. m e d . W . H ag n e r (P oland),
pro f. zw . d r h ab . m e d . I. K a r w a t (P o la n d ), pro f. zw . d r h ab . m e d . M . K y ry liu k (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . Y. L im a n sk y (U k ra in e), prof. zw . d r hab. geo. A. M e ln ik (U k ra in e), p ro f. zw . dr hab. m e d . V . M iz in (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . m e d . B . N a sib u llin (U k ra in e), prof. zw . dr hab. g e o . O. O b o d o v sk y i (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . I. S a m o siu k (U kraine),
p ro f. zw . d r hab . m e d . L. S h a fra n (U k ra in e), prof. zw . dr h a b . m e d . I. S h m ak o v a (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m ed.A . S v irsk iy (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . O. S o k o lo v (U k ra in e), p rof. zw . d r hab . m e d . V . S te b liu k (U k ra in e), prof. zw . d r hab. S. Y erm a k o v , (U k ra in e),
p ro f, d r hab . m e d . A. A v ra m e n k o , doc. P a e d D r. E le n a B e n d ik o v a , PhD . (S lo v a k ia ), pro f. d r hab. K . B u śk o (P o la n d ), dr hab. m e d . E . G o zh e n k o (U k ra in e), prof. dr hab. H . K n ap ik (P o la n d ), d r hab. R M u sz k ie ta (P oland),
p ro f. d r h ab . m e d . W . M y śliń sk i (P o la n d ), pro f. d r h ab . M . N a p ie ra ła (P o la n d ), prof. d r hab. M . P a stu sz k o (P o la n d ), prof. d r hab. K . P ru sik (P o la n d ), prof. d r hab. M . Z a s a d a (P o la n d ),
d r m ed. L . B u tsk a ia (U k ra in e), d r I. M . B a ty k (P o la n d ), d r M . C ieślick a (P o la n d ), dr m e d . M . C h a rz y n sk a -G u la (P o la n d ), doc. d r n. m e d . V . C h e rn o (U k ra in e), d r m ed. K C y w in sk i (P o la n d ),
d r m e d . I. C z e rw in sk a P a w lu k (P o la n d ), d r b io l. S. D o lo m a to v (U k ra in e ), d r m ed. M . D zierza n o w s k i (P o la n d ), d r m e d . M . H ag n e r-D e re n g o w sk a (P o la n d ), dr m e d . B. Ję d rz e je w sk a (P o la n d ),
d r m e d . U. K az m ie rc z a k (P o la n d ), d r m ed. K K ic z u k (P o la n d ), d r Z. K w a śn ik (P o la n d ), d r m e d . T. M a d ej (P o la n d ), dr m e d . E. M ik o la je w sk a (P o la n d ), d r D . M ik o la je w sk i (P o la n d ),
d r m e d . B. M u s z y n sk a (P o la n d ), d r m e d . A. N a la z e k (P o la n d ), d r m e d . N . N o v ik o v (U k ra in e), d r m e d . K . N o w a c k a (P o la n d ), d r m e d . G. P o la k (P o la n d ), d r m e d . P. P ro k o p c z y k (P o la n d ),
d r m e d . A. R a d z im in sk a (P o la n d ), d r m e d . L . S ie rp in sk a (P o la n d ), d r D a v e s S in ch (R e p u b lic o f In d ia ), doc. dr A . S k a liy (U k ra in e ), d r T. S k a liy (U k ra in e),
d r B. S tan k ie w icz (P o la n d ), d r m e d . E . T re la (P o la n d )
Editorial Board
S te fa n A d a m c a k (S lo v a k ia ), P a v o l B a rtik (S lo v a k ia ), E le n a B e n d Ak o v a (C z e c h R e p u b lic ), J a n u s z B ie lsk i (P o la n d ), K rz y s z to f B u śk o (P o la n d ), M iro sła w a C ieślick a (P o la n d ), Je rz y E k ste ro w ic z (P o la n d ), W ło d z im ie rz E rd m a n n (P oland),
T o m a sz F ro ło w ic z (P o la n d ), A ttila G ila n y i (H u n g a ry ), Ig o r G ry g u s (U k ra in e), H a lin a G u ła -K u b isz ew sk a (P o la n d ), P a w e ł Izd e b sk i (P o la n d ), S ergii Ie rm a k o v (U k ra in e), T e ty a n a Ie rm a k o v a (U k ra in e), J a n a Ju rik o v a (C z ec h R ep u b lic ),
V la stim ila K ara s k o v a (C z e c h R e p u b lic ), Ja c e k K la w e (P o la n d ), M a riu sz K lim c z y k (P o la n d ), A lic ja K o ste n c k a (P o la n d ), F ra n tise k L a n g e r (C z ec h R e p u b lic ), E lig iu sz M a d ejs k i (P o la n d ), Jiri M ic h a l (S lo v a k ia ), L u d m ila M ik lan k o v a
(C z ec h R e p u b lic ), E m ila M ik o łaje w sk a (P o la n d ), V ik to r M ish c h e n k o (U k ra in e), S ta n is ła w M o c e k (P o la n d ), M iro sła w M ro z k o w ia k (P o la n d ), R a d o sła w M u sz k ie ta (P o la n d ), A n n a N a la z e k (P o la n d ), M a re k N a p ie ra ła (P o la n d ),
Je rz y N o w o c ie ń (P o la n d ), P io tr O le śn iew ic z (P o la n d ), W ład y sław P a ń c z y k (P o la n d ), W ie sła w a P ile w sk a (P o la n d ), M iro sla v a P rid a lo v a (C z ec h R e p u b lic ), K rz y s z to f P ru s ik (P o la n d ), K rz y s z to f S a s-N o w o sie ls k i (P o la n d ), A le k sa n d r S kaliy
(U k ra in e), T e ty a n a S k a liy (U k ra in e), E w a S o k o ło w sk a (P o la n d ), B ła ż e j S tan k ie w icz (P o la n d ), R o b e r t S tęp n ia k (P o la n d ), A le k sa n d e r S tu ła (P o la n d ), N a o k i S u z u k i (Jap a n ), M iro sła w a S z a rk -E c k a rd t (P o la n d ), M a cie j Ś w ią tk o w sk i (P o la n d ),
H ry c h o riy T e re sc h u k (U k ra in e), H ry h o riy V a sja n o v ic z (U k ra in e ), M a riu sz Z a s a d a (P o la n d ), T e ty a n a Z av h o ro d n y a (U k ra in e), W a le ry Ż u k o w (P o la n d ), H a n n a Ż u k o w sk a (P o la n d )
Advisory Board
Z y g m u n t B a b iń sk i (P o la n d ), Y u riy B risk in (U k ra in e), L a s z ló C se rn o ch (H u n g a ry ), K a z im ie rz D en e k (P o la n d ), M iro sla v D u tc h a k (U k ra in e), K aro l G c rn e r (S lo v a k ia ), K az im ie rz K o c h a n o w ic z (P o la n d ), Je rz y K o sie w ic z (P o la n d ),
S ta n is ła w K o w a lik (P o la n d ), T a d e u sz M a sz c z a k (P o la n d ), M ik o laj N o s k o (U k ra in e ), Je rz y P o ś p ie c h (P o la n d ), E u g e n iu sz P ry stu p a (U k ra in e), R o b e rt S z e k lick i (P o la n d ), Jitk a U lric h o v a (C z e c h R e public).
Reviewers:
p ro f. zw . d r hab . g eo . Z . B a b iń sk i (P o la n d ), doc. P a e d D r. E le n a B e n d ik o v a , P h D . (S lo v a k ia ), prof. zw . d r hab. m e d . T . C h u m a c h e n k o (U k ra in e), prof. zw . d r hab. te ch n . R . C ich o n (P oland),
prof. zw . d r
h ab . m e d . N . D ra g o m ire tsk a y a (U k ra in e), p ro f. zw . d r hab . m e d . V . E z h o v (U k ra in e), prof. zw . d r hab. geo. J. F a lk o w sk i (P o la n d ), prof. zw . d r hab. m e d . A . G o zh e n k o (U k ra in e), prof. zw . dr hab. geo. M .
G ro d z y n sk y i (U k ra in e),
p ro f. zw . I. G ry g u s (U k ra in e), p ro f. zw . A . G u d y m a (U k ra in e), p ro f. zw . d r h ab . m e d . S. G u ly a r (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . W . H a g n e r (P o la n d ), prof. zw . dr hab. m e d . I. K a rw a t (P o la n d ), prof. zw . dr h a b . m ed. M . K y ry liu k (U k ra in e),
pro f. zw . d r hab . m e d . Y . L im a n sk y (U k ra in e), p ro f. zw . d r hab . g eo . A . M e ln ik (U k ra in e), prof. zw . d r hab. m e d . V . M iz in (U k ra in e), prof. zw . dr hab. m e d . B. N a sib u llin (U kraine),
pro f. zw . d r hab . geo. O. O b o d o v sk y i (U k ra in e ), pro f. zw . d r h ab . m e d . I. S a m o siu k (U k ra in e), prof. zw . dr hab. m e d . L . S h a fra n (U k ra in e), prof. zw . dr hab. m e d . I. S h m ak o v a (U k ra in e),
p ro f. zw . d r hab . O. S o k o lo v (U k ra in e), p rof. zw . d r hab. m e d . V. S te b liu k (U k ra in e), prof. zw . d r hab. S. Y e rm a k o v , (U k ra in e),
pro f. d r h ab . m e d . A . A v ra m e n k o , p ro f. d r h ab . K B u śk o (P o la n d ), d r hab. m e d . E. G o zh e n k o (U k ra in e), prof. d r hab. H . K n a p ik (P o la n d ), prof. zw . dr h a b . g eo. A . M e ln ik (U k ra in e),
p ro f. d r hab . R M u sz k ie ta (P o la n d ), pro f. d r h ab . m e d . W . M y śliń sk i (P o la n d ), prof. dr h ab. M . N a p ie r a ła (P o la n d ), prof. dr hab. M . P a stu sz k o (P o la n d ), prof. d r hab. K . P ru sik (P oland ),
pro f. d r h a b . M . Z a s a d a (P o la n d ), prof. dr hab . m e d . W . Z u k o w (P o la n d ),
d r I. M . B a ty k (P o la n d ), d r m ed. L. B u tsk a ia (U k ra in e), doc. d r n. m e d . V . C h e rn o (U k ra in e), d r M . C ieślick a (P o la n d ), d r m e d . I. C z e rw in sk a P a w lu k (P o la n d ), d r b iol. S. D o lo m a to v (U k ra in e),
d r m ed. N . N o v ik o v (U k ra in e), doc. d r A . S k a liy (U k ra in e), d r T . S k a liy (U k ra in e ), d r B. S tan k ie w icz (P o la n d ), dr m e d . E . T r e la (P o la n d )
E d itors-in-C hief
Anatoliy Gozhenko
W alery Zukow
C o-editors
Radosław M uszkieta
M arek Napierała
A ssociateE ditors
Iwona Czerwinska Pawluk
M ariusz Klim czyk
M irosława Cieślicka
Adam Szulc
S ecretary
Bartłomiej Niespodziński
© The A uthor(s) 2014.
This articles is published w ith O pen Access at Annual Reports o f Education, Health and Sport o f Radomska Szkoła W yższa w Radomiu, Poska, Radom U niversity in Radom, Poland
Open A ccess T his articles is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncomm ercial License which permits any noncom mercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited.
Attribution — You m ust attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any w ay that suggests that they endorse you or your use o f the work). Noncommercial — You m ay not use this w ork for
commercial purposes. Share A like — I f you alter, transform, or build upon this work, you m ay distribute the resulting work only under the same or similar license to this one.
Declaration on the original version. Because o f the parallel version o f the m agazine publishing traditional (paper) and o f electronic (online), Editors indicates that the m ain version o f the m agazine is to issue a "paper ”
Zawartość tegoż czasopisma jest objęta licencją Creative Commons U znanie autorstwa-Użycie niekom ercyjne-Na tych samych warunkach 3.0
Publishing House: R adom ska Szkoła W yższa w R adom iu, R adom University in R adom S tr. Zubrzyckiego 2 26-600 R adom Tel.: +48 48 383 66 05 m ed.@ rsw.edu.pl
P rinting House: Radom ska Szkoła W yższa w R adom iu, R adom U niversity in R adom S tr. Zubrzyckiego 2 26-600 R adom Tel.: +48 48 383 66 05 m ed.@ rsw.edu.pl
ISBN 9781329900592
Liczba znaków: 894 000 (ze streszczeniami i okładką). Liczba grafik: 182 x 1 000 znaków (ryczałt) = 182 000 znaków.
Razem: Liczba znaków: 1 076 000 (ze streszczeniami, okładką i grafikami) = 26,9 arkuszy wydawniczych.
Number of characters: 894 000 (with abstracts). Number of images: 182 x 1000 characters (lump sum) = 182 000 characters.
Total: Number of characters: 1 076 000 (withabstracts, summaries and graphics) = 26,9 sheet publications.
DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.46646
2
Content:
Introduction
7
Aktywność fizyczna młodzieży z Gimnazjum nr 52 w Bydgoszczy
Physical activity young people from high school No. 52 in Bydgoszcz
M ałgorzata
Giłka,
M arek
Napierała,
M irosława
Cieślicka,
Radosław
M uszkieta,
Walery Zukow................................................................................................................................................................. 011-020
Karate - organizacja zawodów
Karate - organization o f professions
Jarosław Magnuszewski, Marek Napierała, M irosława Cieślicka, Radosław Muszkieta, Walery Zukow
021-028
Ocena wydolności fizycznej dziewcząt trenujących piłkę nożną za pomocą testu Coopera
Evaluation o f physical efficiency girls soccer cross country training using the Cooper test
M agdalena Kurkowska, M irosława Cieślicka, Marek Napierała, Radosław Muszkieta, Walery Zukow
............................................................................................................................................................................................... 029-038
Czynniki wspomagające proces nauczania pływania dzieci w wieku 9-12 lat
Factors supporting the process o f teaching children to swim at the age o f 9-12 years
Aleksandra Kozak, M arek Napierała, Mirosława Cieślicka, Radosław Muszkieta, Walery Zukow
.............................................................................................................................................................................................. 039-054
Wpływ przerwy wakacyjnej na sprawność uczniów w wieku 18 lat w Zespole Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia
Ustawicznego w Przemystce
The impact o f summer break on the efficiency o f students under the age o f 18 years in the agricultural school o f
lifelong learning centre in Przemystka
Wojciech Jędrzejewski, Marek Napierała, Mirosława Cieślicka, Radosław Muszkieta, Walery Zukow
................................................................................................................................................................................................055-066
Sprawność ogólna i specjalna 12 i 13-letnich siatkarek z Klubu Sportowego „Culmen” Chełmno
The efficiency o f the general and special 12 and 13-year-old women's cev with sports club "Culmen" Chełmno
Agnieszka Śniegowska, Marek Napierała, Mirosława Cieślicka, Radosław Muszkieta, Walery Zukow
.............................................................................................................................................................................................. 067-078
Uczniowskie kompetencje z wychowania fizycznego w opinii nauczycieli województwa opolskiego
Apprentice competence o f physical education teachers in the state opolskie
Cezary K u śn ierz............................................................................................................................................................. 079-092
3
Turystyka w Grudziądzu w opinii młodzieży z IV Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Wielkiego w
Grudziądzu
Tourism in Grudziądz in the opinion o f adolescents with iv general high school named Kazimierz Wielki in
Grudziądz
M artyna
Sobieszczyk-M odzelewska,
M arek
Napierała,
Walery
Zukow,
M irosława
Cieślicka,
Radosław M uszk ieta..................................................................................................................................................... 093-106
Częstość występowania wad postawy u dzieci z klas I-III szkoły podstawowej
The incidence o f defects posture in children from classes i to iii elementary school
Karolina Rosa, Radosław Muszkieta, Walery Zukow, Marek Napierała, M irosława Cieślicka
.............................................................................................................................................................................................. 107-036
Poziom zdolności motorycznych u dzieci w wieku przedszkolnym a uczestnictwo w zajęciach z pływania
The level o f motor skills in pre-school children and participate in swimming classes
Marcin Nowak, Radosław M uszkieta, Mirosława Cieślicka, Walery Zukow, M arek Napierała
........................................................................................................................................................................................... 137-154
Plany życiowe pielęgniarek przechodzących na emeryturę
Thefuture plans o f retiring nurses
Krzos Agata, Charzyńska-Gula M arianna, Kachaniuk Hanna, Szadowska-Szlachetka Zdzisława, Rząca Marcin
.......................................................................................................................................................................................... 155-164
Wpływ aktywności ruchowej na życie osób po laryngektomii
The impact o f motor activity in the lives o f those after laryngectomy
Brzyski Wojciech, Szark-Eckardt M irosława, Bendicova Elena, Zukow W a lery...................................... 165-180
Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie młodzieży w I Liceum Ogólnokształcącym w Nakle nad Notecią
The impact ofphysical activity on the health o f young people and high school in Nakło nad Notecią
Andrzejewska M ilena, Szark-Eckardt M irosława, Żukowska Hanna, Zukow W alery ............................ 181-202
Rola hipoterapii w poprawie stanu fizycznego i psychicznego osób niepełnosprawnych
The role o f Hippotherapy in improving physical and mental status ofpeople with disabilities
Rozmarynowicz Agnieszka, Szark-Eckardt M irosława, M rozkowiak Mirosław, Zukow W alery
203-214
Zdrowie i niepełnosprawność - problemy w definiowaniu. Cz. 2. Znaczenie definicji zdrowia w definiowaniu
niepełnosprawności
Health and disability - problems with providing a definition. Part 2. Importance o f definition o f health in defining
disability
Piecewicz-Szczęsna Halina, Panasiuk Lech, Sobieszczański Jarosław, Zukow Walery, Kołłątaj Barbara,
Karwat Irena D o ro ta .................................................................................................................................................... 215-230
4
Influence o f drug Thiotriazoline on certain indicators o f endogenous intoxication under the conditions o f bronchial
asthma formation
Вплив препарату тютриазолту на OKpeui показники ендогенног ттоксикаци за умов формування
6poHxianbHoi' астми
Reheda M .S., Pohoretska Y a .0....................................................................................................................................231-240
Morphological characteristics o f body building engaged junior football
Ziółkowski A n d r z e j....................................................................................................................................................... 255-270
Глтацид - нова мазь протизапальног та ранозагоювальног ди
Glitatsid - new ointment inflammatory and reparative action
Bereznyakov A .V .............................................................................................................................................................271-282
Клиническое значение гастрина 17 и пепсиногена 1 в диагностике хронического атрофического гастрит
Clinical value o f gastrin 17 and pepsinogen-1 in diagnostics o f chronic atrophic gastritis
Zak M.Yu.......................................................................................................................................................................... 283-294
Особенности лейкоцитарной реакции периферической крови крыс в динамике острого аллергического
дерматита
Features leukocyte reaction ofperipheral blood at dynamics o f acute allergic dermatitis in rat
Bereznyakova A.I., Cheremisina V.F., Zhemela O.D.............................................................................................. 295-306
Wpływ trenera na zawodnika podczas treningu sportowego
Coach’s influence on the swimmer during sports training
Kostyra A gnieszka..........................................................................................................................................................307-318
Analysis o f components o f some medical rehabilitation technologies in the context o f existing relationship o f
physical and chemical agents and their effects causes
Анализ компонентов некоторых лечебно-восстановительных технологий в аспекте взаимоотношения
действующих физико-химических агентов и вызываемых ими эффектов
Torokhtin AM , Nasibullin BA, Zukow W , Gozhenko AI..................................................................................... 319-334
The principle o f using platelet-rich plasma in the long-term treatment healing wounds in patients with AIDS
Принцип использования обогащенной тромбоцитами плазмы в лечении длительно незаживающих ран у
больных СПИДом
Shuhtin VV, Tsyganchuk EV, Zukow W ...................................................................................................................335-348
Ocena wiedzy kobiet, uczestniczek profilaktycznego badania mammograficznego, na temat raka gruczołu
piersiowego i znaczenia programu profilaktyki tej choroby
Assessment o f knowledge o f women, participating in mammography screening, on breast cancer and the breast
cancer prevention program
Kołłątaj Barbara, Kołłątaj W itold, Sowa M agda, Dorota Karwat Irena, Szakuła J u sty n a ..................... 349-366
5
Neuro-endocrine-immune relationships by chronic stress at male rats
Polovynko IS, Zayats’ LM , Zukow W , Popovych I L ............................
365-374
Specyfika doboru par tanecznych stylu latynoamerykańskiego sportowego tańca na podstawie oceny wielkości
wybranych cech i wskaźników budowy somatycznej
The specificity o f the selection dance pairs o f the Latin American style based on assessment o f the size o f selected
characteristics and indicators of somatic construction
Pilewska W iesława, Palovicova Julia, Pilewski R o b er t....................................................................................... 375-388
Flokaline and diltiazem renoprotector properties in chronization hypoxic nephropathy
Ренопротекторные свойства флокалина и дилтиазема при хронизации гипоксической нефропатии
Gozhenko A I, Filipets ND, Zukow W ..................................................................................................................... 389-398
Czynniki ryzyka zakażenia i najczęstsze patogeny miejsca operowanego u chorych na choroby nowotworowe doniesienie wstępne
Surgical Site Infection Risk Factors and the Most Frequent Pathogens in Patients with Neoplastic Disease preliminary report
Stanisławek Andrzej, W yroślak Barbara, Sołowiej Krzysztof, Lukasiewicz Sergiusz, Rogowska Teresa,
Zając M arcin, Ferańska Maria, Węgorowski P a w e ł.......................................................................................... 399-406
Drobnoustroje najczęściej występujące w zakażeniach miejsca operowanego u chorych leczonych chirurgicznie z
powodu nowotworów przewodu pokarmowego i nowotworów piersi - doniesienie wstępne
The most common microbes in surgical site infections in patients undergoing surgery fo r gastrointestinal and breast
neoplasm - preliminary report
Zając M arcin, Ferańska Maria, Węgorowski P a w e ł........................................................................................... 407-416
6
Introduction
We hope that a varied program of the A nnual Reports o f Education, Health and Sport
will answer your expectations. We believe that the A nnual Reports o f Education, Health and
Sport will contribute to raising the knowledge, skills and abilities of doctors, therapists,
physiotherapists, nurses, psychologists, biologists, researchers, practitioners and health workers
interested in rehabilitation, physiotherapy, tourism and recreation.
A nnual Reports o f Education, Health and Sport , corresponding to the modern challenges
of global health specialists collect articles from those areas of the leading centers of renowned
foreign and domestic. Many of them present state of art in their field. This will be particularly
valuable for young doctors in the specialization, and students.
Welcome to familiarize yourself with this issue all relevant hazards and health, life and
safety at work in tourism, recreation, rehabilitation, physiotherapy, nursing organization to work
safely and missions in these conditions, the influence of environmental conditions on public health.
Authors from abroad and the country will present an overview o f contemporary challenges
and solutions in these areas. The issue concerns the text of the wider work for human health,
tourism, recreation, physiotherapy, nursing, wellness and rehabilitation, including the economics of
health care.
7
© The A uthor(s) 2014.
This articles Is published with OpenAccess at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland
Open Access This articles is distributed under the terms of the Creative Commons AttributionNoncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproductionInany medium, provided the original author(s) and source are credited.
[fe e l 0 © @ 1
Attribution —Youmust attribute the workin the manner specified by the author or licensor (but not in any way that suggests that they
endorse you or your use of the work). Noncommercial —Youmay not use this workfor commercial purposes. Share Alike —If you alter,
transform, or build upon this work, you may distribute the resulting workonly under the same or similar license to this one.
8
9
10
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA MŁODZIEŻY Z GIMNAZJUM NR 52 W
BYDGOSZCZY
Physical activity young people from high school No. 52 in Bydgoszcz
1
2
2
M ałgorzata Giłka , M arek N apierała , M irosława Cieślicka ,
R adosław M uszkieta2, W alery Zukow 2
W yższa Szkoła Gospodarki w B ydgoszczy1
U niwersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy
W stęp
Aktywność fizyczna jest integralnym składnikiem kompleksowego procesu
adaptacji w historii ewolucji człowieka. Stanowi kluczowy i integrujący składnik
zdrowego stylu życia. Bez niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego
utrzymanie i pomnażanie. Jest ważna w każdej fazie ontogenezy. W wieku rozwojowym
stanowi naturalny mechanizm stymulujący wszelkie procesy w organizmie. Natomiast
aktywność fizyczna w wieku szkolnym jest niezwykle istotna dla prawidłowego rozwoju
fizycznego dzieci i młodzieży oraz postrzegana jest jako profilaktyka wielu chorób.
Poprzez wszelkie formy aktywności ruchowej, sportowej kształtują się prawidłowe nawyki
odgrywające ważną rolę w życiu dorosłego człowieka (Drabik, 1997). W rękach każdego z
nas w dużym stopniu leży zapobieganie chorobom i wzmacnianie naszej odporności, a
działalność medyczna stanowi tylko uzupełnienie, ponieważ dotyczy zwalczania skutków
złego trybu życia. Żadne środki medyczne nie zastąpią osobistej troski o własne zdrowie i
odpowiedniego stylu życia gwarantującego jego dobra kondycję. Większość chorób
przewlekłych spowodowana jest niewłaściwym trybem życia, a w takich przypadkach
medycyna często okazuje się bezradna. U dzieci i młodzieży odpowiedni poziom
aktywności fizycznej ma kluczowe znaczenie dla rozwoju fizycznego, motorycznego,
psychicznego i społecznego (Drabik, 2006). Poprzez „transfer” - przenoszenie wzorców i
zachowań - warunkuje aktywność fizyczną w przyszłości. W wielu krajach istnieją
opracowane przez ekspertów zalecenia, określające, jaki jest poziom aktywności fizycznej
sprzyjający zdrowiu. U dzieci i młodzieży optymalny jej poziom to wysiłek o
umiarkowanej intensywności trwający nie mniej niż 60 minut dziennie (Woynarowska i
wsp., 2004). W tradycji polskiej pojęcie sportu nierozerwalnie łączy się ze zdrowiem,
świadczą o tym m.in. znane przysłowia np. „w zdrowym ciele zdrowy duch” . Sport jest
symbolem sprawnego ciała, bystrego umysłu, perfekcji ruchów. Jest również przeciwwagą
dla nudy, możliwością działania w grupie, łączy w sobie elementy rywalizacji i
współdziałania, oceny swoich możliwości i porównania siebie z innymi, jest też wartością
wychowawczą, przygotowującą młodzież do dorosłego życia. Niestety, jak wykazują
liczne badania szkoła podstawowa wyposaża uczniów w ograniczony zakres umiejętności
ruchowych, nie wzbogacanych, w czasie edukacji, w szkołach ponadpodstawowych
(Stankiewicz i wsp., 2002, Cieślicka i wsp., 2009, Buzalska i wsp., 2012). Również rodzice
zbyt małą wagę przywiązują do wartości sportu w rozwoju i życiu młodzieży,
deprecjonując osiągnięcia sportowe swoich dzieci i nie uświadamiając sobie i im wartości
zdrowotnych i wychowawczych sportu. Okazjonalnie traktuje się dyscypliny sportowe
promujące wychowanie prozdrowotne. Przykładem mogą być tu różne formy turystyki
pieszej, rowerowej, kajakowej
itp. Wspólne wyprawy turystyczne,
oprócz
niezaprzeczalnych walorów sportowych, mają jeszcze walory poznawcze, integrujące,
inspirujące. Tworzą model życia, w którym sport ma silny związek ze zdrowiem
11
fizycznym i psychicznym, a także zdrowiem społecznym. Aktywność fizyczna to nie tylko
działania zmierzające do utrzymania zdrowia, to również możliwość podnoszenia
sprawności intelektualnej, nawiązywania prawidłowych kontaktów interpersonalnych,
umiejętność działania i współdziałania w grupie, wzbogacenia przeżyć emocjonalnych.
Sport uczy i utrwala normy współżycia społecznego, a zasady fair play obowiązujące w
sporcie mogą i powinny być przenoszone na życie społeczne. Edukacja prozdrowotna
wyposażająca w wiedzę i umiejętności może być ważnym determinantem w szukaniu
własnego sposobu na życie, w którym wartości moralne podnoszą wartości uniwersalne w
całokształcie życia społecznego. Sami nauczyciele często niestety chętnie schodzą do roli
obserwatora lub zapominają, że wychowanie fizycznej jest częścią pedagogiki.
Realizowane przez niektórych nauczycieli wychowania fizycznego zajęcia na „macie”
polegające na tym, że wręcza się młodzieży piłkę i mówi „macie tu piłkę i róbcie co
chcecie”, powodują degradację przedmiotu i wypaczają pojęcie kultury fizycznej.
Podstawą powodzenia w osiąganiu współczesnych celów wychowania fizycznego jest
przyjęcie całościowej koncepcji pracy w zakresie kultury fizycznej w danej szkole, której
jednym z istotnych elementów jest program. Nauczyciel opracowując własną strategię
pracy należy uwzględnić cele odnoszące się zarówno do ucznia, jak i do środowiska
wychowawczego, którego wpływy nie mogą pozostawać w sprzeczności z
oddziaływaniem nauczyciela na ucznia, lecz powinny stanowić jednolity, zintegrowany
system (Matuszczak, 2002). Aktywność fizyczna odgrywa bardzo ważną rolę w
zapobieganiu i leczeniu wielu chorób, głównie wciąż narastającego problemu otyłości.
Niski poziom aktywności fizycznej uznawany jest za istotny czynnik zwiększający
umieralność ogólną z powodu chorób układu krążenia i nowotworów (Cieślicka i wsp.,
2009). Tak więc oprócz korzystania z fachowej pomocy medycznej, powinniśmy sami
troszczyć się o swoje zdrowie poprzez racjonalne wspieranie go. Bardzo ważną role
odgrywa to, aby wykorzystując czas wolny, poszerzać swoje umiejętności i wiedzę. Warto
podkreślić też jak dużą rolę odgrywają zajęcia wychowania fizycznego, oraz dodatkowe
zajęcia sportowe przeprowadzane w szkołach. Możemy również się dowiedzieć jakie
znaczenie przybiera aktywność fizyczna czy sport. Wiadomo, że na pewno aktywność
fizyczna jest niezbędnym elementem wpływającym na zdrowie i samopoczucie człowieka.
Ruch towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Niestety nie zawsze jest aktywnie
wykorzystywany z korzyścią dla organizmu. Coraz częściej chcąc odpocząć uciekamy w
bierną formę wypoczynku miedzy innymi oglądamy telewizję, leżymy, czy też bawimy się
przy komputerze. W części teoretycznej dowiadujemy się również jakie są współczesne
formy wypełniania czasu wolnego przez młodzież. Do takich form mogą należeć: obozy,
wycieczki, zajęcia sportowe, zajęcia rekreacyjne, gry i zabawy ruchowe bądź też taniec.
Warto zauważyć też jaki wpływ ma aktywność ruchowa na zdrowie człowieka, bowiem
przynosi ona wiele korzyści. Aktywność ruchowa wpływa nie tylko na dobrą kondycje
fizyczną, ale także działa na sferą psychiki. Poczucie siły psychofizycznej obniża stres,
pomaga kontrolować nasze emocję, poprawia nastrój oraz modeluje sylwetkę i wpływa na
sposób poruszania się (Fuerstenau, 2012). W kolejnej części pracy omówiono także bariery
i motywy podejmowania aktywności fizycznej. Można stwierdzić, że głównymi barierami,
które występują u człowieka to: brak czasu, niski poziom samokontroli, słabe umiejętności
ruchowe czy niski poziom samokontroli. Celem badań było przedstawienie problematyki
związanej z aktywnością fizyczną wśród dzieci i młodzieży oraz ukazanie chęci i
zaangażowania dodatkowymi zajęciami sportowymi prowadzonymi w szkołach.
M ateriał i metody
Badania zostały przeprowadzone w Zespole Szkół nr 9 im. Bydgoskich
Olimpijczyków w Bydgoszczy. Do badań zaproszono łącznie 100 osób. Dobór uczniów
12
był przypadkowy. Ankieta została wypełniona przez 100 uczniów, w tym 40 dziewcząt,
czyli 40% ankietowanych i 60 chłopców co stanowiło 60% badanych osób.
Tab. 1. Płeć badanych osób
Płeć badanych osób
dziewczęta
chłopcy
razem
(źródło: opracowanie własne)
Liczba badanych
40
60
100
%
40
60
100
W yniki
0%
20%
40%
60%
80% 100% 120%
Ryc. 1. Co rozumiesz przez wypoczynek czynny?
Najwięcej chłopców (ryc. 1), bo aż 96% wie na czym polega wypoczynek czynny,
ponieważ odpowiedziało, że jest to uprawianie sportu, tylko 2% nie wie, oraz 3%
twierdzi, że jest to oglądanie imprezy sportowej. Dziewczęta również w większości, bo aż
90% odpowiedziały, iż jest to uprawianie sportu, 7% z nich odpowiedziało oglądanie
imprezy sportowej, oraz 3% nie wie. Większość ankietowanych wie, na czym polega
wypoczynek czynny , natomiast nikt z ankietowanych nie wybrał propozycji czytania
książki.
13
Ryc. 2. Najchętniej czas wolny poświęcasz na ...?
Najwięcej chłopców (ryc. 2), bo aż 59% najchętniej czas wolny poświęca na
spotkania towarzyskie, 23% wybrało sport oraz 13% oglądanie TV. Dziewczęta również
najchętniej czas wolny poświęcają na spotkania towarzyskie, to aż 48%, 25% dziewcząt
wybrała sport oraz 15% oglądanie TV. Wśród ankietowanych uczniów najchętniej czas
wolny poświęcany jest na spotkania towarzyskie, natomiast najmniej uczniów w czasie
wolnym czyta książki, czy też słucha muzyki.
Ryc. 3. Czy chętnie ćwiczysz na zajęciach wychowania fizycznego ?
Zarówno chłopcy jak i dziewczęta chętnie ćwiczą na zajęciach wychowania
fizycznego (ryc. 3). Deklarowało następująco 85% chłopców i 83% dziewcząt. Tylko 15%
chłopców oraz 17% dziewcząt niechętnie ćwiczą na zajęciach wychowania fizycznego.
14
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Ryc. 4. Czy ćwiczysz żeby . ?
Wśród ankietowanych uczniów (ryc. 4) znaczna większość chłopców, bo aż 82%
ćwiczy, aby być wysportowanym i sprawnym, tylko 10% ćwiczy by poprawić sylwetkę.
Dziewczęta podobnie jak i chłopcy ćwiczą, żeby być wysportowanym i sprawnym to aż
61%, 20% ćwiczy by poprawić sylwetkę i 12% ponieważ jest to przedmiot obowiązkowy.
K oszyków ka
S iatków ka
Pitka ręczna
I C h ło p cy
G im n a styka
D ziew częta
P ływ a n ie
G ry i za b a w y ru ch o w e
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Ryc. 5. Które z wymienionych zajęć lubisz najbardziej?
Wśród uczniów wypełniających ankietę (ryc. 5) najwięcej chłopców wybrało gry i
zabawy ruchowe, co stanowiło 65%, następnie chłopcy najbardziej lubią siatkówkę co
stanowiło 17%, a najmniejszym zainteresowaniem okazały się koszykówka, gimnastyka i
pływanie. U dziewcząt jest podobnie, ponieważ aż 58% wybrało gry i zabawy ruchowe,
następnie siatkówka 15%. Gry i zabawy ruchowe są najbardziej popularną formą zajęć
wychowania fizycznego.
15
Nie
■ C h ło p cy
■ D ziew częta
Tak
0%
20%
40%
60%
80 %
10 3%
Ryc. 6. Czy uczestniczysz na zajęciach SKS lub UKS ?
Większość ankietowanych uczniów (ryc. 6) z sympatią uczęszcza na szkolne
zajęcia SKS czy UKS. U chłopców jest to aż 82%, a u dziewcząt 68%. Natomiast pozostali
uczniowie nie uczestniczą w szkolnych zajęciach: chłopcy 18%, a dziewczęta 32%.
_
1
1 raz w tyg o d n iu
2 razy w ty g o d n iu
■ C h ło p cy
■ D ziew częta
3 razy w ty g o d n iu
in n y cykl
0'
%
40i%
601%
80'%
10'0%
Ryc. 7. Jak często odbywają się zajęcia sportowe pozalekcyjne w twojej szkole?
Wśród ankietowanych uczniów (ryc. 7) znaczna większość chłopców
odpowiedziała, że zajęcia sportowe pozalekcyjne odbywają się 2 razy w tygodniu, co
stanowi 82% . Dziewczęta odpowiedziały podobnie , bo aż 70% również twierdzi, że
zajęcia odbywają się 2 razy w tygodniu. Pozostali uczniowie odpowiedzieli, że zajęcia
odbywają się tylko 1 raz w tygodniu.
16
Ryc. 8. Czy wspólnie z rodzicami uczestniczysz na imprezach sportowych?
Najwięcej chłopców, bo aż 85% odpowiedziało, że nie uczestniczy wspólnie z
rodzicami na imprezach sportowych, natomiast 15% chłopców uczestniczy z rodzicami na
imprezach sportowych. Wśród dziewcząt 35% bierze udział w imprezach sportowych
razem z rodzicami, a 65% nie uczestniczy.
Podsum owanie i w nioski
Aktywność fizyczna jest niezbędnym elementem zdrowego stylu życia, przy czym
jednocześnie jest też jedną z podstawowych potrzeb człowieka w każdym okresie jego
życia. Jest ona integralnym składnikiem kompleksowego procesu adaptacji w historii
ewolucji człowieka. Stanowi kluczowy i integrujący składnik zdrowego stylu życia. Bez
niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymanie i pomnażanie. Jest
ważna w każdej fazie ontogenezy. W wieku rozwojowym stanowi naturalny mechanizm
stymulujący wszelkie procesy w organizmie. Mała ruchliwość dziecka może być oznaką
wielu nieprawidłowości, ograniczenie aktywności fizycznej może zaburzyć rozwój i
wpłynąć niekorzystnie na stan zdrowia. Aktywność fizyczna człowieka uwarunkowana jest
jego rozwojem fizycznym, motorycznym, psychicznym i kulturowym (Urbaniak i wsp.,
2012). Stąd jej poziom jest różny na każdym etapie życia człowieka i zależy głównie od
czynników egzogennych. Wpływ genotypu szacuje się tylko na około 20 - 30 %. O
aktywności fizycznej mówi się też, że jest ważnym czynnikiem rozwoju dzieci i młodzieży
oraz pozytywnym miernikiem zdrowia, wyrażającym się poziomem sprawności
motorycznej człowieka. Propagowanie aktywności fizycznej powinno zacząć się już od
najmłodszych lat. Dzieci powinny wiedzieć, jak ważne jest zdrowie w ich życiu, i jak
wielkie znaczenie w profilaktyce zdrowotnej ma ruch. Rodzina jest pierwszym ogniwem w
kształtowaniu postaw do kultury fizycznej (Napierała, 2002). Z badań J. Drabika wynika,
że znaczny odsetek rodziców (57%) nie uczestniczy w ogóle lub bardzo krótko chociażby
we wspólnych z dziećmi zabawach ruchowych. Ojcowie więcej czasu poświęcają synom
niż córkom, matki natomiast w miarę równomiernie dzielą swój czas na wspólną
aktywność fizyczną z synami i córkami. Ta swoista „dyskryminacja” córek przez ojców
może rzutować na poziom dalszej aktywności fizycznej dzieci i dorosłych obojga płci
(Drabik, 1997).
Analizując wyniki innych badaczy na podstawie książki M. Napierały „Człowiek rekreacja - zdrowie” (Napierała, 2009). Badaniami ankietowanymi objęto 98 uczniów (57
dziewcząt i 41 chłopców). Do badań wykorzystano kwestionariusz ankiety. Ankieta
17
składała się z pytań otwartych jak i zamkniętych oraz poruszała problemy z aktywnością
ruchową. Z badań wynika, że około 55% ankietowanych dziewcząt stwierdziło, że w
czasie wolnym korzysta z komputera, Internetu i gier, około 50% ogląda telewizję, a około
45% spotyka się z kolegami. Najmniej wolnego czasu poświęcają dziewczęta na spanie
(2%) i czytanie książek 4%. Natomiast chłopcy zdecydowanie aktywniej spędzają wolny
czas, ponieważ około 50% z nich deklaruje, że uprawia sport, na drugim miejscu są
spotkania z kolegami (45%), a dopiero na trzecim miejscu są: komputer, Internet i gry.
Około 30% dziewcząt i chłopców zgodnie stwierdza, że wolny czas wypełniają im
obowiązki domowe. Wśród ankietowanych dziewcząt, najbardziej popularną formą
aktywności ruchowej jest spacer, aż 80% dziewcząt udzieliło takiej odpowiedzi, następnie
jazda na rowerze, co stanowi około 60% oraz bieganie co stanowi 40% dziewcząt
ankietowanych. Chłopcy zdecydowanie preferują jazdę na rowerze, aż 60% chłopców
ankietowanych udzieliło takiej odpowiedzi, następnie gra w piłkę nożną około 50% oraz
bieganie również około 50%. Wśród przebadanych uczniów większość z nich chętnie
podejmuję aktywność ruchową. Z ankiety wynika, że codziennie aktywność ruchową
codziennie podejmuje przeszło 70% chłopców i około 65% dziewcząt. Można również
stwierdzić, że główną przyczyną braku aktywności ruchowej zarówno dla dziewcząt jak i
dla chłopców jest brak czasu (około 55% dziewcząt i chłopców). Na drugim miejscu
występuje brak chęci, a na trzecim lenistwo. Uczniowie chętnie uczestniczą w zajęciach
dodatkowych rozwijających sprawność fizyczną. Coraz to liczniejsze grupy uczniów
nabywają umiejętności, które na pewno będą przydatne w życiu codziennym, gdyż zdrowy
styl życia wpływa pozytywnie nie tylko na wygląd i samopoczucie ale też działa
motywująco w innych dziedzinach naszego życia. Zajęcia z wychowania fizycznego uczą
młodzież współdziałania w grupie, koleżeńskości, dyscypliny i punktualności, walki z
własnymi słabościami oraz umiejętności przeżywania porażek. Kształtowanie młodzieży
poprzez sport i wychowanie fizyczne to proces złożony. W dużej mierze pomyślne jego
przeprowadzenie zależy od ucznia, jego chęci i nastawienia, ale także pomocy nauczyciela,
jego metod wychowawczych, form pracy oraz tworzenia klimatu zaufania. Na przykładzie
badanej populacji potwierdza się, że uczniowie chętnie uczestniczą w zajęciach
wychowania fizycznego, a także stosunek uczniów do zajęć poza lekcyjnych jest bardzo
pozytywny. Można stwierdzić też, że coraz większe grupy uczniów rozwijają swoje
umiejętności i zainteresowania, co wpływa korzystnie na lepsze samopoczucie, a także
wygląd.
Z badań można wyciągnąć następujące wnioski:
1. W szkole odbywają się dodatkowe zajęcia sportowe w ramach Szkolnego Klubu
Sportowego.
2. Uczniowie chętnie ćwiczą na zajęciach wychowania fizycznego.
3. Większość uczniów bardzo chętnie uczestniczy w dodatkowych zajęciach
sportowych poza lekcjami w ramach Szkolnego Klubu Sportowego.
4. Uczniowie widzą dużą potrzebę takich zajęć we własnej szkole.
5. Stosunek uczniów do zajęć sportowych poza lekcyjnych jest bardzo pozytywny.
Piśm iennictwo
1. Buzalska K., Cieślicka M., Pezala M., Napierała M., Zukow W. (2012). Physical
activity in the leisure time of students from the Primary School No. 38 in
Bydgoszcz, [in:] Current problems of advertisement and image in economy and
tourism, (red.) Z. Kwaśnik, W. Żukow, Radom University in Radom, Radom, s. 85
- 98.
18
2. Cieślicka M., Muszkieta R., Napierała M., Żukow W. (2009). Aktywność ruchowa
młodzieży w Gnieźnie. [w:] (Red.) M.Napierała, R.Muszkieta, W.Żukow.
Człowiek- rekreacja- zdrowie. W SG Bydgoszcz. s.24-39.
3. Cieślicka M., Napierała M., Muszkieta R., Żukow W., Kuś A., Batyk I. (2009).
Aktywność fizyczna ludzi chorych na cukrzycę typu II w gminie Kołobrzeg. [w:]
(Red.) M.Napierała, R.Muszkieta, I.M.Batyk, W.Żukow. Wybrane zagadnienia z
teorii sportu, żywienia, rekreacji, turystyki i rehabilitacji. WWSTiZ, WSG, ORSE,
Poznań - Bydgoszcz, s.156-169.
4. Drabik J. (1997). Promocja aktywności fizycznej, AWF, Gdańsk.
5. Drabik J. (2006). Aktywność fizyczna i jej ocena, [w:] Pedagogiczna kontrola
pozytywnych mierników zdrowia fizycznego, (Red.) Drabik J., AWF, Gdańsk.
6. Fuerstenau M, Cieślicka M., Napierała M., Stankiewicz B., Zukow W.
(2012). Physical activity of women and professionally active men, [w:] Health - the
proper functioning of man in all spheres of life, (Red.) M. Hagner-Derengowska,
W. Zukow, Bydgoska Szkoła Wyższa, Bydgoszcz, s. 185-198.
7. Maszczak T. (2002). O strategii edukacyjnej w szkole. Wychowanie Fizyczne i
Zdrowotne, nr 10, s. 15-16.
8. Napierała M. (2009). Człowiek-rekreacja-zdrowie, Ośrodek Rekreacji, Sportu i
Edukacji w Poznaniu, Bydgoszcz, s. 11.
9. Napierała M., Cieślicka M. (2002). Postawa rodziców i ich dzieci wobec szkolnej
aktywności fizycznej [w:] Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych.
X Konferencja Naukowa, Poznań, AWF, s. 137-144.
10. Stankiewicz B., Stępniak R. (2002). Rozwój fizyczny a sprawność ogólna
dziewcząt w wieku 10 - 12 lat, [w:] Zbornik vedeckovyskumnych prac vedy o
sporte, Bańska Bystrzyca, s.252- 262.
11. Urbaniak M., Cieślicka M., Pezala M., Napierała M., Zukow W. (2012), Activity in
the leisure time of young people from the comprehensive secondary school No. 15
in Bydgoszcz, [in:] Current problems of advertisement and image in economy and
tourism, (red.) Z. Kwaśnik, W. Żukow, Radom University in Radom, Radom, s.99
- 124.
12. Woynarowska B., Kołoło H. (2004).
Aktywność fizyczna i zachowania
sedenteryjne nastolatków. Remedium, nr 6, s.3-4.
Streszczenie
Aktywność fizyczna jest integralnym składnikiem kompleksowego procesu adaptacji w
historii ewolucji człowieka. Stanowi kluczowy i integrujący składnik zdrowego stylu życia. Bez
niej niemożliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymanie i pomnażanie. Jest ważna w
każdej fazie ontogenezy. W wieku rozwojowym stanowi naturalny mechanizm stymulujący
wszelkie procesy w organizmie. Zajęcia z wychowania fizycznego uczą młodzież współdziałania w
grupie, koleżeńskości, dyscypliny i punktualności, walki z własnymi słabościami oraz umiejętności
przeżywania porażek. Kształtowanie młodzieży poprzez sport i wychowanie fizyczne to proces
złożony. W dużej mierze pomyślne jego przeprowadzenie zależy od ucznia, jego chęci i
nastawienia, ale także pomocy nauczyciela, jego metod wychowawczych, form pracy oraz
tworzenia klimatu zaufania. Na przykładzie badanej populacji potwierdza się, że uczniowie chętnie
uczestniczą w zajęciach wychowania fizycznego, a także stosunek uczniów do zajęć poza
lekcyjnych jest bardzo pozytywny. Można stwierdzić też, że coraz większe grupy uczniów
rozwijają swoje umiejętności i zainteresowania, co wpływa korzystnie na lepsze samopoczucie, a
także wygląd.
Celem badań było przedstawienie problematyki związanej z aktywnością fizyczną wśród
dzieci i młodzieży oraz ukazanie chęci i zaangażowania dodatkowymi zajęciami sportowymi
prowadzonymi w szkołach. Z badań można wyciągnąć następujące wnioski:
19
1. W szkole odbywają się dodatkowe zajęcia sportowe w ramach szkolnego Klubu
Sportowego.
2. Uczniowie chętnie ćwiczą na zaj ęciach wychowania fizycznego.
3. Większość uczniów bardzo chętnie uczestniczy w dodatkowych zajęciach sportowych poza
lekcjami w ramach Szkolnego Klubu Sportowego.
4. Uczniowie widzą dużą potrzebę takich zajęć we własnej szkole.
5. Stosunek uczniów do zajęć sportowych poza lekcyjnych jest bardzo pozytywny.
Summary
Physical activity is an integral component of a comprehensive process of adapting in the
history of human evolution. Is a key and participative component of a healthy lifestyle. Without it,
it is impossible to any strategy for health, its maintenance and multiplication. Is important at every
stage of ontogeny. In the age of development is a natural mechanism for stimulating all the
processes in the body. Physical education classes teach young people to participate in the group,
collegians, discipline and punctuality, fighting with their own weaknesses and skills of
experiencing failures. Development of young people through sport and physical education is a
complex process. Largely successful his conduct depends on the student, his desire and attitude, but
also the help of the teacher, his educational methods, forms of work and creating a climate of trust.
For example, the population is confirmed that students can participate in the physical education
classes, as well as the ratio of students to classes.
It can be concluded that a growing group of students develop their skills and interests,
which affects the well-being and appearance. Aim of the study was to present the issues related to
physical activity among children and young people, and to show the desire and commitment of
additional sports activities carried out in the schools. The following conclusions can be drawn: the
school takes extra sporting activities within the framework of school sports club. Students can
practice on physical education classes. The majority of students eager to participate in additional
sports activities outside lessons as part of the School Sports Club. Students can see a big need for
such activities in their own school. The ratio of students to sports activities outside of school hours
is very positive.
Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, wychowanie fizyczne, zainteresowania.
Key words: physical activity, physical education, interests.
20
KARATE - ORGANIZACJA ZAWODÓW
Karate - organization o f professions
1
2
2
Jarosław M agnuszew ski , M arek N apierała , M irosława Cieślicka ,
R adosław M uszkieta2, W alery Zukow 2
W yższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy1
W stęp
Impreza jak każde przedsięwzięcie aby było udane, musi być oparte na pewnych
powtarzających się niezależnie od dyscypliny założeniach. W trakcie jej organizowania
wymagana jest daleko posunięta odpowiedzialność, bo praktycznie każdy większy błąd
może spowodować fiasko wydarzenia. Impreza zostanie na długo zapamiętana jeśli nie
będzie to nudne spotkanie skupionych nad rywalizacją między sobą sportowców przy
biernym udziale przypadkowej widowni, a przeciwnie jako wyjątkowe i wspaniałe
sportowe widowisko. Przy postępującej tendencji społeczeństwa do przesadnego
konsumpcjonizmu, przy udziale nowych, negatywnych zjawisk towarzyszących jak
korupcja i inne tym podobne, idea sportu jako szlachetnego współzawodnictwa w celu
osiągnięcia innego ,wyższego poziomu rozwoju duchowego, traci na znaczeniu. Zmiany w
sporcie postępują i wydaje się ze procesu tego niemożna zatrzymać. Dlatego każda
impreza sportowa która pokazuje prawdziwego ducha humanistycznych, pozamaterialnych
wartości w sporcie jest tak ważna. Niestety, czasem też bywa tak, że nawet wielkie
przedsięwzięcia dysponujące potężnymi budżetami ale planowane i kierowane przez
niekompetentne, pozbawione wizji osoby okazują się nieudane. Sport jako dziedzina
społeczna ciągle podlega zmianom, tak jak społeczeństwa, w których przyszło mu
funkcjonować. Największa ewolucja dokonuje się na naszych oczach. Sport dawno
przestał być zabawą i rozrywką po pracy, a stał się normalnym biznesem, w którym za
osiągniętym wynikiem stają konkretne pieniądze i profity. Odpowiednia oprawa
widowiska sportowego jest w stanie zainteresować miliony odbiorców. To odbiorcy
decydują i dokonują wyboru co chcą oglądać. Impreza sportowa stała się takim samym
produktem, jak samochody, pralki, telewizory. Czyli z punktu widzenia marketingu,
składają się na nią wszystkie wiadome i niewiadome które bierze pod uwagę konsument
decydując się na wybór .Interesuje go cena, obsługa, image stworzony przez reklamę,
reputacja, oprawa wizualna, doświadczenia wcześniejsze. Ludzie porównują ze sobą
produkty biorąc pod uwagę te cechy i dlatego jeśli producent, a w przypadku imprezy
sportowej jej organizator, chce odnieść sukces powinien zacząć myśleć jak konsument i
brać pod uwagę te czynniki. Twórca nowożytnego ruchu olimpijskiego i
Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego baron Pierre de Coubertin, byłby pewnie
zdziwiony, widząc w jakim kierunku następuje dziś rozwój sportu. W jego wizji
nowożytnego sportu zawodnicy nie mogli traktować sportu jako źródła utrzymania lub
dodatkowego dochodu. Ze sportu olimpijskiego automatycznie eliminowani byli ludzie
biedni lub ci którzy na co dzień musieli ciężko pracować by zapewnić byt sobie i swoim
rodzinom (Kosiewicz, 2004).
Celem badań było:
1. Zebranie w jednym opracowaniu wiadomości potrzebnych do sprawnego
zorganizowania i przeprowadzenia masowej imprezy sportowej.
21
2. Zaprezentowania bydgoskiego klubu karate Bushi-do poprzez ukazanie jego wkładu i
zaangażowania w organizację największej światowej imprezy.
3. Przygotowanie opracowania, które może stać się pomocne przy realizacji podobnych
przedsięwzięć.
M etody
Metodologia ogólna jest dyscypliną traktującą o strukturze i metodach zdobywania
wiedzy. Natomiast w węższym znaczeniu odnosi się do metod stosowanych w nauce czyli
sposobów dochodzenia do poglądów, twierdzeń, teorii, praw naukowych oraz ich
sprawdzania (Goriszowski 2005). Definiowana również jako nauka o zasadach i sposobach
postępowania badawczego. Zalecane postępowanie ma na celu ułatwienia możliwie jak
najbardziej skutecznego przeprowadzenia badań dzięki gromadzeniu i opracowaniu
wyników przy użyciu odpowiedniej metody lub techniki badawczej (Łobocki, 2006). W
pracy wykorzystano metodę badania dokumentów, która w swojej zasadniczej istocie
polega na gromadzeniu, selekcji, opisie i naukowej interpretacji interesujących nas faktów.
Jest to analiza polegająca na opisie i interpretacji konkretnych elementów i dokonań w
procesie konkretnego działania. O wartości poznawczej metody badania dokumentów
świadczą możliwości jej szerokiego wykorzystania. Dokumentacja pozwala także ustalić
wiadomości, umiejętności, doświadczenie i nawyki badanych osób. Stanowi również jedno
z ważniejszych źródeł dotarcia do przyczyn i warunków, jakie leżą u podstaw zachowań
ludzkich, a także psychologicznego i społecznego tła powstawania wzorców osobowych i
elit w danej dziedzinie życia. Niewątpliwą zaletą metody badania dokumentów jest
możliwość przeprowadzenia analizy porównawczej określonych wyników, danych,
zjawisk i procesów. W tym zakresie jest ona wartościowym sposobem poznawania
określonej rzeczywistości (Apanowicz, 1997).
W yniki
Przy organizacji imprezy sportowej należy liczyć się z tym że nasza praca
organizatora będzie podlegała ocenie. Sposób wykorzystania środków finansowych
powierzonych Organizatorom, będzie na pewno tematem końcowej kontroli, jakość i
atrakcyjność imprezy omawiana będzie w mediach i środowisku sportowym, zawodnicy
dostrzegą natychmiast pomyłki i uchybienia w prowadzeniu rozgrywek, a publiczności nie
zadowoli nieciekawe i słabe widowisko. Nawet wydawałoby się drobne niedociągnięcie
takie jak brak podziękowań dla któregoś ze sponsorów po zakończonej imprezie ,może
zaważyć na posiadanych przez nas środkach finansowych w przyszłości. Być może że
przy kolejnej imprezie ,po prostu nie będziemy już mogli liczyć na jego pomoc. Dlatego
obecnie przygotowaniem imprez zajmują się coraz częściej profesjonaliści. Coraz mniej
jest też przypadków spontanicznego ich organizowania. Zauważono że pewne elementy
organizacyjne pojawiają się cyklicznie i niezależnie od rodzaju imprezy czy dyscypliny
sportu. Dlatego został opracowany schemat organizacji imprez sportowych którego
zastosowanie pozwala na unikniecie większości tego typu popełnianych błędów. Działania
według tego schematu podzielono na trzy fazy. Faza przygotowawcza to najważniejszy
moment w organizacji imprezy. Jeżeli jest precyzyjnie zaplanowany to aby późniejsza
impreza przebiegała prawidłowo i zakończyła się sukcesem wystarczy konsekwentnie
wykonywać wcześniejsze ustalenia. Do etapu tego należy określenie ogólnej koncepcji
imprezy, wybór środków i sposobów działania, pozyskanie środków materialnych i
rzeczowych niezbędnych do organizacji imprezy tzn. miejsca, urządzeń, sprzętu spor
towego i zapewnienie ich sprawności. Następnie sporządzenie programu zawodów oraz
szczegółowego scenariusza i regulaminu ich rozgrywania. Scenariusz widowiska
sportowego jest szczegółowym opisem planu zawierającym dokładne wskazania co do
22
realizacji celów, zachowania organizatorów i uczestników z podaniem czasu, miejsca i
współdziałania. Scenariusz widowiska sportowego je s t najbardziej szczegółowym opisem
pożądanych zachowań podmiotów w czasie i przestrzeni ,w powiązaniu z oddziaływaniami
werbalno - wizualnymi (Ryba 2008, s.29). Pełny scenariusz odpowiada napytania Kiedy?
Kto? Co? Jak? Gdzie? Z kim? W jakim celu? Jeżeli jest on dobrze opracowany, przy jego
realizacji nie nasuwają się wątpliwości i inne pytania. Regulamin jest natomiast zbiorem
zasad i reguł sportowego współzawodnictwa oraz może być podstawą do dochodzenia
swoich praw w ewentualnych spornych sytuacjach. Ustalenie sposobu zapewnienia
bezpieczeństwa uczestników imprezy, wybór i określenie zasad współpracy z
ewentualnymi współorganizatorami i sponsorami imprezy oraz sporządzenie i podpisanie
stosownych umów oraz sporządzenie preliminarza finansowego. Powinien składać się on z
dwóch części. W pierwszej rzeczowej albo opisowej znajdować się muszą informacje o
rodzaju, charakterze i miejscu imprezy. W drugiej finansowej należy uwzględnić wydatki
związane z bezpośrednią organizacją imprezy. Wydatki składają się z kosztów stałych
ponoszonych niezależnie od rodzaju imprezy, i kosztów zmiennych związanych
nierozerwalnie ze specyfiką danego wydarzenia. Przy planowaniu wydatków nie można
zapomnieć o niezbędnych nakładach na bezpieczeństwo uczestników. Jeżeli okaże się w
fazie planowania, że nie dysponujemy odpowiednimi środkami finansowymi, trzeba
szukać oszczędności ale nigdy kosztem wydatków na bezpieczeństwo (Zieliński, 2001).
Realizacja planu. Obejmuje swoim zakresem wszystkie zdarzenia w trakcie trwania
imprezy od otwarcia do jej zakończenia wykonywane zgodnie z przygotowanym wcześniej
scenariuszem. Należy informować uczestników o szczegółach trwającej imprezy
jednocześnie prowadzić na bieżąco rejestr wydarzeń. Faza końcowa - zakończenie
imprezy, czynności porządkowe oraz przywrócenie do stanu poprzedniego obiektu
zawodów analiza przebiegu imprezy, podziękowanie wszystkim osobom i firmom
zaangażowanym przy stworzeniu imprezy, jej współorganizatorom i sponsorom, ocena
końcowa i wnioski na przyszłość (Humen,1971). W 2006 r. pojawiła się propozycja aby
kolejne Mistrzostwa
Świata w karate shotokan odbyły się w Polsce i zostały
zorganizowane przez Polski Związek Karate. Po rozpatrzeniu wszystkich ofert złożonych
przez kluby, Polski Związek Karate zadecydował, że impreza odbędzie się w Bydgoszczy,
a jej współorganizatorem będzie Stowarzyszenie Sportowe Bushi-do Bydgoszcz. Termin
imprezy określono na 22 i 23 sierpnia 2007 r., za miejsce obrano halę „Łuczniczka” w
Bydgoszczy. W ramach przygotowań z sympatyków klubu i rodziców zawodników Bushi
do, stworzono grupę która zaczęła przygotowania. Opracowano szczegółowy, minutowy
program imprezy i dokładną jej scenografię. Zaplanowano podział na kategorie oraz
ustalono rodzaj planowanych konkurencji. Przedstawiono projekt imprezy w Urzędzie
Miasta Bydgoszczy i w Urzędzie Marszałkowskim z prośbą o dotacje, które otrzymano. Z
Urzędu Miasta siedemdziesiąt a z Urzędu Marszałkowskiego sto tysięcy złotych. Wysłano
zaproszenia do Kancelarii Prezydenta RP, z prośbą o objęcie patronatem honorowym
zawodów. Otrzymano zapewnienie Kancelarii
o objęciu patronatem honorowym
Mistrzostw Świata oraz informację o tym, że Pan Prezydent nie będzie mógł w tym
terminie przyjechać do Bydgoszczy. Okazało się natomiast że, Pan Prezydent Lech
Kaczyński ufundował puchary dla najlepszych zawodników. Zawiadomiono lokalne media
w tym lokalny oddział telewizji która zaplanowała udział swojej ekipy i transmisję z
zawodów. Powiadomiono Policję, Straż Pożarną. Uzyskano zapewnienie obecności w
trakcie zawodów sześciu lekarzy i sześciu pielęgniarek oraz stacjonowaniu dwóch karetek
Pogotowia Ratunkowego na parkingu obiektu. Zamówiono w firmie SIM materiały
poligraficzne. Foldery z programem zawodów, banery reklamowe, druk dyplomów,
identyfikatorów, biletów wstępu każdy o wartości pięciu złotych. Zakupiono w firmie
PAAK medale i puchary, potwierdzono udział 638 zawodników z 47 krajów. Dokonano
23
rezerwacji noclegów w hotelach (hotel Brda 158 miejsc, hotel City 75 miejsc, hotel Pod
Orłem 78 miejsc, hotel Zawisza 87 miejsc, hotel Maraton 68 miejsc, hotel Centrum 74
miejsc, hotel Ratuszowy 68 miejsc, hotel Focus 43 miejsc, hotel Park 48 miejsc).
Następnie podpisano umowę z zarządcą „Łuczniczki” na wynajem hali wraz z całą jej
obsługą i dokonano wyboru firmy „Gościnna Chata” i podpisano umowę na catering dla
1000 osób. Również podpisano umowy ze sponsorami, ,,WSG Bydgoszcz”, „Adsun Agencja Ochrony Osób i Mienia”, ,,Radio PiK”, „Volcano”, „Epson”, ,,Paak”, ,,Pentel”,
„Gazeta Pomorska” . Ponad to zagwarantowano udział 45 doświadczonych wolontariuszy,
6 osób obsługi komputerowej i 2 technicznej. Wybrano kierownika zawodów i cztery
osoby wchodzące w skład biura zawodów. Sprawdzono stan techniczny sprzętu będącego
na wyposażeniu klubu Bushi-do. Stwierdzono zły stan mat i dokonano zakupu u
producenta firmy ,,Impex” w Chinach trzech nowych mat. Podpisano umowę
ubezpieczenia zawodów
OC organizatora i NNW dla wszystkich uczestników z
ubezpieczycielem PZU SA. Wysłano zaproszenia do władz miasta, czołowych
przedstawicieli lokalnej społeczności, przedstawicieli sponsorów, Ministerstwa Sportu i
otrzymano potwierdzenia ich udziału w zawodach. Wysłano pewną część biletów wstępu
do klubów które zamierzały przysłać swoje drużyny. Zabezpieczono nagrania hymnów
narodowych wszystkich państw biorących udział w zawodach, ich flag oraz tabliczek z
nazwami tych państw. Uzgodniono ilość i lokalizację stoisk z artykułami sportowymi i
pamiątkami na terenie obiektu. Zaplanowano scenariusz bankietu pożegnalnego w
restauracji „Łuczniczki” i skład menu. Uzgodniono formę planowanej zabawy w klubie na
terenie obiektu w nocy po zawodach. Dopuszczono do obecności w trakcie zawodów na
zasadzie imprezy towarzyszącej wystawę prac plastycznych dzieci niepełnosprawnych
„Dziecięce Graffiti” . Przygotowano pomieszczenia dla sędziów, lekarzy i pielęgniarek,
obsługi komputerowej, biura zawodów, wystawy prac plastycznych.
Zbudowano podest drewniany o wysokości sześćdziesięciu centymetrów na całą
część środkową hali na którym rozłożono cztery plansze i przygotowano prowadzącego
spikera p. Jerzego Kamińskiego z radia PiK do prowadzenia tego rodzaju imprezy,
właściwej prezentacji zawodników i gości. Pomocny był Prezes Polskiego Związku Karate
p. Wiesław Grochowina. Utrzymywano stały kontakt z klubami i stąd wiadomo było w
jakim czasie i jakim transportem przyjadą ich reprezentanci. W dniu przyjazdu na dworzec
kolejowy i do portu lotniczego udali się wydelegowani wolontariusze aby zaopiekować się
przyjezdnymi, wskazać drogę dojazdu do ich miejsc noclegowych a przy okazji mieli oni
zaprezentować Bydgoszcz. Spodziewano się przyjazdu ponad tysiąca osób, ponieważ
zawodnikom towarzyszyli jeszcze szkoleniowcy i inne osoby towarzyszące.
Uruchomiono Biuro Zawodów, które zaczęło wprowadzać dane zawodników do
komputera, sporządziło
i wywiesiło listy startowe wszystkich konkurencji i grup
wagowych, sprawdzało aktualność licencji zawodniczych i dokonanie opłaty startowej
przyjeżdżających sportowców. Później na bieżąco drukowano na gotowych dyplomach
nazwiska zwycięzców. Przed godziną 9 rano 22 sierpnia zaczęli pojawiać się w obiekcie
„Łuczniczki” goście i zawodnicy. Przed wejściem wolontariusze rozdawali foldery
reklamowe z podstawowymi informacjami i planem zawodów. O godzinie 9.00 zaczęły się
eliminacje w kumite indywidualnym. O godzinie 12 zrobiono przerwę na posiłek do
godziny 13. O godzinie 15 na piętrze obiektu otworzono galerię prac plastycznych
niepełnosprawnych dzieci „Dziecięce Graffiti” . Dziesięć procent zysku uzyskanego ze
sprzedaży biletów na Mistrzostwa zasiliło konto fundacji zajmującej się dziećmi z
zespołem Downa. Eliminacje trwały do 16. O 16.15 nastąpiło uroczyste otwarcie
zawodów. Wraz z przedstawicielami władz miasta i organizatorami, gości przywitał
wiceminister sportu Grzegorz Szrajber. Podczas ceremonii otwarcia zaprezentowały się
drużyny wszystkich przybyłych państw. Od godziny 17 do 19.45 odbył się finał kumite
24
indywidualne. Na tym zakończył się pierwszy dzień zawodów. Drugi dzień rozpoczął się
o godzinie 9 eliminacjami w kumite drużynowym. O godzinie 12.45 nastąpiła przerwa do
godziny 14.Od 14 do 15 trwała walka o wejście do półfinałów. Od 15 do15.45 odbyły się
półfinały. O 16 rozpoczęły się na dwóch planszach finały drużynowe, aby zakończyć się o
godzinie 18. Przez cały czas jednocześnie z rozgrywanymi pojedynkami trwało wręczanie
zwycięzcom poszczególnych konkurencji medali, pucharów i przygotowanych nagród. Co
chwilę z głośników rozlegał się hymn jakiegoś
państwa. Po 18.15 w imieniu
organizatorów głos zabrał prezes Bushi-do Bydgoszcz Piotr Gołębiewski, który
podziękował obecnym za wspaniałą imprezę. Wszyscy obecni zaczęli razem wiwatować,
śpiewać, okazując wzajemną sympatię zwycięzcom. Większość zawodników znała się już
wcześniej ze względu na starty w tych samych wcześniejszych zawodach, dlatego
atmosfera stała się szybko bardzo radosna i przyjacielska, nawet przegrani w turnieju
cieszyli się sukcesem swoich kolegów. Zawodnicy Włoch, Austrii, i Polski złapali się za
ręce i utworzyli ogromne koło wykrzykując razem nazwy swoich krajów. Ponownie
zabrał głos prezes Bushi-do prosząc o zejście do klubu gdzie rozpoczynała się właśnie
zabawa dla wszystkich obecnych na zawodach.
Po zakończeniu jeszcze tego samego dnia rozpoczęło się sprzątanie hali i jej
odbiór przez administratora oraz podliczanie kosztów imprezy. W czasie zawodów nie
odnotowano żadnych strat materialnych, sprzętu lub wyposażenia hali. Nie doszło też do
zakłóceń ładu i porządku. Nie było poważniejszych wypadków i kontuzji zawodników.
Najpoważniejszymi przypadkami były dwa zasłabnięcia wśród widzów. Podczas
Mistrzostw rozdano ok. 800 biletów z pośród łącznie rozprowadzonych 3500 sztuk.
Impreza zakończyła się wielkim sukcesem sportowym polskich karateków którzy zdobyli
najwięcej, bo aż 19 medali. Niestety od strony ekonomicznej koszt przeprowadzenia
Mistrzostw był na tyle wysoki ,że pomimo dotacji i wpływów z różnych źródeł,
odnotowano niewielką stratę finansową. Jednak skala przedsięwzięcia, efekt medialny
wydarzenia, jego znaczenie dla wizerunku samej dyscypliny, organizatorów i miasta
przyćmiły ten fakt.
Zorganizowanie imprezy sportowej nie jest rzeczą prostą, ponieważ wymaga od
organizujących ją osób wiele pracy, wysiłku, poświęcenia i pomysłowości.
1. Należy dokładnie przeanalizować swoje możliwości organizacyjne i finansowe.
2. Trzeba określić sobie jasno cele, ustanowić regulaminy, opracować plan i
dokładny scenariusz przyszłej imprezy, pozyskać sponsorów, od których będą zależały
nasze możliwości (jeżeli nie mamy własnych środków), zdobyć potrzebne pozwolenia od
władz lokalnych, zainteresować media imprezą, gdyż uzyskany rozgłos zapewni
większą liczbę kibiców, co przyniesie większe zyski, a być może i zainteresuje kolejnych
sponsorów; ułatwić ludziom dojazd na miejsce odbywania się zawodów, zorganizować
miejsce, sprzęt sportowy i inne środki techniczne ,zapewnić odpowiednią bazę
noclegową oraz gastronomiczną itd. Jak pokazano w niniejszym opracowaniu procedur
jest sporo, więc trzeba odpowiednio wcześnie zabrać się za realizację, by później nie
załatwiać wszystkiego spontanicznie i w ostatniej chwili, bo brak np. jednego podpisu lub
pozwolenia może zaważyć na odbyciu się imprezy.
3. Wszelkie niedociągnięcia mogą też rzutować bardzo niekorzystnie na wizerunek
samej dyscypliny. Wynika z tego, że osoby, które zabierają się za organizację powinny
znać się doskonale na temacie i posiadać już wcześniejsze doświadczenia, wiedzieć od
czego zacząć i gdzie się udać. Muszą posiadać niekwestionowany autorytet wśród
współpracowników i specyficzne przywódcze cechy osobowości, umożliwiające
kierowanie dużymi zespołami ludzkimi. Powinny też wykazywać się ponadprzeciętną
25
pomysłowością ,zdolnością do pozyskiwania innych osób przy realizacji własnych wizji
oraz niezbędną umiejętnością i łatwością improwizacji.
4.
Ważnym elementem jest również zatrudnienie odpowiednich osób, które pomogą
w realizacji naszego przedsięwzięcia, a także wykwalifikowanego personelu
obsługującego imprezę. Należy także daną imprezę zabezpieczyć w odpowiednie służy
porządkowe, które zapewnią bezpieczeństwo zawodników oraz widzów. Lecz co
najważniejsze nie można skupiać wszystkich działań tylko na maksymalizacji zysku, ale
pomyśleć należy o zawodnikach i kibicach, by oni wynieśli coś z tych zawodów - radość,
zadowolenie, nowe doświadczenia. Wynika z powyższego opracowania, że bez znaczenia
pozostaje rodzaj widowiska i dyscypliny sportowej, ponieważ ostateczny kształt i odbiór
imprezy zależy zawsze do koncepcji organizatora.
Piśmiennictwo
1. Apanowicz J. (1997). Zarys metodologii prac naukowych z organizacji i zarządzania. WSAiB,
Gdynia.
2. Goriszowski W. (2005). Badania pedagogiczne w zarysie. Skrypt dla studentów pedagogiki,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa.
3. Humen W. (1971). Poradnik organizatora rekreacji fizycznej. Towarzystwo Krzewienia Kultury
Fizycznej, Warszawa.
4. Kosiewicz J. (2004). O wychowaniu olimpijskim. Wydawnictwo AWF, Warszawa, s.342-343.
5. Łobocki M. (2006). Metody i techniki badań pedagogicznych. Oficyna W ydawnicza „Impuls”,
Kraków.
6. Ryba B. (1998). Organizacja imprez sportowych. Polska Korporacja Menedżerów Sportu,
W arszawa.
7. Zieliński L. (2001). Bezpieczeństwo zdrowia i życia uczestników imprez sportowych, turystycznych
i rekreacyjnych. Krajowa Federacja Sportu, Warszawa.
Streszczenie
Celem pracy było ukazanie złożoności prac związanych z przygotowaniem imprezy sportowej,
mnogości szczegółów, od których zależy jej sukces oraz zaznajomienie się z podstawowymi przepisami
prawa obowiązującymi przy tego typu przedsięwzięciach. Przedstawiono rozporządzenia i ustawy dotycząco
bezpośrednio organizacji i prowadzenia imprez. Zawarto tu również ogólny zarys przygotowań do
zorganizowania takiego przedsięwzięcia. W yszczególniono też potrzebne dokumenty i zezwolenia które
trzeba posiadać. W pracy zostały również opisane etapy organizacji sportowej imprezy masowej. Zwrócono
uwagę na istotną rolę i znaczenie fazy przygotowawczej. Podkreślono dbałość o szczegóły i konsekwencje
braku ich przestrzegania przy planowaniu. Opisane zostały tendencje narastające w sporcie i zmiany, jakie
tam zachodzą. Scharakteryzowano procesy profesjonalizacji i komercjalizacji. Ukazano też obawy o
przyszłość sportu jako zjawiska społecznego o dotychczasowym znaczeniu. W 2007 roku odbyły się w
Bydgoszczy M istrzostwa Świata w Karate Shotokan. Zorganizował je klub karate Bushi-do Bydgoszcz. Na
ich przykładzie opisano organizację wielkich sportowych imprez.
Wnioski:
1. Należy dokładnie przeanalizować swoje możliwości organizacyjne i finansowe.
2. Trzeba określić sobie jasno cele, ustanowić regulaminy, opracować plan i dokładny scenariusz
przyszłej imprezy, pozyskać sponsorów, od których będą zależały nasze możliwości.
3. Wszelkie niedociągnięcia mogą też rzutować bardzo niekorzystnie na wizerunek samej dyscypliny.
4. W ażnym elementem je st również zatrudnienie odpowiednich osób, które pomogą w realizacji naszego
przedsięwzięcia, a także wykwalifikowanego personelu obsługującego imprezę.
Summary
Purpose o f the study was to show the complexity o f the work involved the preparation o f a sport event, the
multitude o f details, which depends on its success and familiarize yourself with the basic laws w ith these
types o f endeavors. Shows the regulation and law for now time directly and carry out events. This includes
also an overview o f the preparations for the organization o f such a venture. Specified documents needed and
permits that you need to have. At work have also been described stages o f sports mass events organization.
Attention to the important role and the importance o f the preparatory phase. Highlighted the attention to
detail and the consequences o f non-compliance with the planning. Increasing trends are described in sport
and the changes that are taking place there. One describes the processes o f professionalisation and
26
commercialisation. There is also concern about the future o f the sport as a social phenomenon o f current
importance. In 2007, took place Shotokan Karate W orld Championships in Bydgoszcz, Poland. He organized
them Bushi karate Club-Baguio. Their example describes the organisation o f great sporting events.
Conclusion: you should carefully analyze organizational and financial performance. Y ou need to specify a
clear objectives, establish rules, develop a plan and the exact scenario o f future events, to attract sponsors,
which will depend on our ability. Any deficiencies may also cast a very negative impact on the image o f the
same discipline.
A n important part is also the employment o f suitable people to help in the realization of
our projects, as well as qualified personnel that hosts the event.
Słowa kluczowe: organizacja imprezy sportowej, zawody sportowe, karate.
Keywords: Organization o f sports events, sports competitions, karate.
27
28
OCENA WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ DZIEWCZĄT TRENUJĄCYCH
PIŁKĘ NOŻNĄ ZA POMOCĄ BIEGOWEGO TESTU COOPERA
Evaluation of physical efficiency girls soccer cross country training using the Cooper
test
M agdalena K urkow ska, M irosława Cieślicka, M arek Napierała,
Radosław M uszkieta, W alery Zukow
Uniwersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy
W stęp
W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój sportu wyczynowego, co
sprawia, że trenerzy jak i sami zawodnicy poszukują nowych, efektywnych technik
szkolenia, tzw. optymalnych rozwiązań, które pomogą w osiąganiu jak największych
wyników sportowych. Współczesny trening sportowy stanowi złożony proces, w którym
poza opanowaniem elementów techniki i taktyki uwagę skupia się na kształtowaniu
dominujących cech motorycznych w danej dyscyplinie sportowej. Do jego podstawowych
elementów zalicza się: osobowość zawodników, współzawodnictwo oraz widowisko
sportowe poddawane są bardzo ostrej krytyce. Krytyka objawia się przede wszystkim
podkreśleniem antyintelektualizmowi sportu, który ma podłoże w przesadnym kulcie
cielesności oraz podważaniem jego strony ideowej. Krytycy nie dostrzegają zróżnicowania
jakiemu uległ sport, stając się dziedziną spełniającą różne zadania podporządkowane
ideałom, potrzebom i możliwościom człowieka zbliżając się do idei Pierre’a de
Coubertina. Coubertin uważał bowiem, że sport to nie tylko środek hartowania ciała, ale
przede wszystkim uniwersalna metoda wychowania współczesnego człowieka w duchu
pokoju. Celem sportu jest doskonalenie sił psychofizycznych oraz jak w przypadku sportu
wyczynowego osiąganie maksymalnych wyników sportowych. Jeśli mamy do czynienia ze
sportem profesjonalnym wówczas zawodnicy uprawiają poszczególne dyscypliny w celach
zarobkowych. W niektórych ujęciach sport to również kultura fizyczna, dbanie o własne
ciało czy podziwianie piękna zawodników uprawiających dane dyscypliny. Sport pełni
również funkcję społeczną, akcentując formę kontaktów interpersonalnych i stworzenie
każdemu człowiekowi możliwości uprawiania wybranych dyscyplin bez względu na rasę,
poziom zamożności czy pochodzenie społeczne. Sport daje wszystkim jednakowe szanse.
Uzdolnienie jednostek decyduje o zajmowanej pozycji i często jest to rekompensatą
niepowodzeń w życiu pozasportowym. Jest to istotny czynnik, który motywuje
zawodników z niższej hierarchii społecznej do wytrwałego, pełnego wyrzeczeń dążenia do
osiągania mistrzostwa sportowego (Prusik i wsp., 2011). N a przełomie lat podjęto wiele
prób wdrożenia do praktyki trenerskiej założeń optymalizacji obciążeń treningowych
(Stankiewicz i wsp., 2002). Początkowo poszukiwania optymalnych rozwiązań w
planowaniu obciążeń treningowych skończyły się na zwiększeniu ich objętości. Realizacją
tego założenia było zwiększenie jednostek treningowych w czasowej strukturze
makrocyklu rocznego. Podejmowano zatem próby realizowania trzech jednostek
treningowych w cyklu dobowym. Dążono do ujednolicenia programów szkolenia w
poszczególnych dyscyplinach sportu (Kosedniak i wsp., 1987). Indywidualizacja
programów szkolenia dotyczyła jedynie zawodników na poziomie mistrzostwa
sportowego. Kierunek optymalizacji pracy zaowocował wzrostem wyników sportowych,
jednakże po pewnym czasie wyczerpał swoje możliwości. Dalsze zwiększanie objętości
jednostek treningowych było praktycznie niemożliwe. Następny etap poszukiwań
29
zatrzymał się na zwiększeniu intensywności wysiłków (Stankiewicz, 2005). Zmniejszano
bowiem ilość jednostek treningowych do dwóch w ciągu dnia. Ten kierunek optymalizacji
obciążeń treningowych przyniósł pożądany efekt i podniósł wynik sportowy, jednakże
pozostaje on nie do końca odkryty (Ważny 1987). Trudno jednoznacznie określić czy na
wzrost wartości wyniku sportowego ma indywidualne podejście i racjonalizacja obciążeń
treningowych, czy medyczna strona wspomagania sportowego. Kolejny etap na drodze
poszukiwań do udoskonalenia procesów optymalizacji treningu wiąże się z
profesjonalizacją sportu. Najbardziej aktualnym kierunkiem w procesie optymalizacji
procesu treningowego jest indywidualizacja. Podstawą indywidualizacji treningu są
uwarunkowania biologiczne zawodników. Skuteczność indywidualizacji owocuje
wówczas, gdy dysponujemy jakościową i ilościową informacją o aktualnych
możliwościach i poziomie przygotowania poszczególnych zawodników. Informacje taką
możemy uzyskać na podstawie systemu kontroli sportowej, szczególnie bieżącej i
okresowej. Do oceny zdolności wysiłkowych, służą liczne testy, w trakcie których mierzy
się ilościowo pozom takich parametrów fizjologicznych jak: pobór tlenu (VO2), częstość
skurczów serca (HR), wentylację płuc (VE), stężenie kwasu mlekowego (LA), kinazę
kreatynową (CK). Oprócz wskaźników fizjologicznych do oceny zdolności wysiłkowej
można też wykorzystać fizyczne parametry pracy, które również mogą informować o
stanie tej właściwości organizmu. Największe znaczenie mają zmiany treningowe już
utrwalone. Jednak, aby kontrolować czy proces treningowy zmierza w dobrym kierunku, z
odpowiednią progresją adaptacji, potrzebna jest kontrola bieżąca. Aby zachować warunek
rzetelności informacji, należy zastosować odpowiedni test. Efekt bezpośredni można
rejestrować podczas treningu za pomocą urządzeń monitorujących pracę serca (sporttestery); urządzenie mówi o częstotliwości skurczu serca oraz zmianach rytmu skurczu,
oraz dzięki aparatom do pomiaru poziomu kwasu mlekowego we krwi (gotowe zestawy
laboratoryjne, np. dr Lange). Efekt utrwalony można kontrolować za pomocą już innego
rodzaju testów. Podzielić je można na proste i złożone. Próby z pierwszej grupy to takie,
które nie wymagają specjalistycznego sprzętu i przeprowadzić je można w prawie każdych
warunkach treningowych. Badania takie dają tylko pewien zamknięty obraz aktualnych
możliwości. Z uwagi na swą dostępność będą pomocne głównie w pracy treningowej z
uczniami w szkołach, z grupami początkujących sportowców, dla grup sportowców
amatorów. Testy tego rodzaju odznaczają się stosunkowo małą dokładnością lub zbyt
szerokim zakresem norm, które nie do końca informują o aktualnych możliwościach
wysiłkowych trenującej jednostki. Proces kontroli nie może być celem sam w sobie, pełni
rolę pomocniczą wobec kierowania procesem treningowym. Celem badań była ocena
poziomu wytrzymałości biegowej oraz uzyskanie informacj i na temat poziomu stanu cech
morfologicznych zawodniczek piłkarskiego klubu Spójnia Women Białe Błota.
M ateriał i metody
Badania przeprowadzono w październiku 2012 roku. Badaną grupę stanowiło 18
zawodniczek piłkarskiego klubu Spójnia Białe Błota Women w wieku 14-21 lat.
Dziewczęta trenują piłkę nożną pół roku. W trakcie przygotowań zajęcia odbywały się 3
razy w tygodniu i składały się z jednej jednostki treningowej, której czas wynosił 90min.
Wysokość ciała najwyższej zawodniczki wynosi 175 cm, a najniższej 154 cm. Różnica
między najwyższą a najniższą zawodniczką wynosi 21 cm, a średnia arytmetyczna to 164
cm. Masa ciała najcięższej zawodniczki wynosi 70,4 kg, a najlżejszej 45,5 kg. Różnica
między najcięższą a najlżejszą zawodniczką wynosi 24,9 kg, a średnia arytmetyczna to
55,6 kg. W zakresie rozwoju somatycznego badano dwie cechy: wysokość i masę ciała.
Wysokość mierzono przy pomocy wzrostomierza na wadze lekarskiej z dokładnością do
0,1 cm. Badana stawała swobodnie, w pozycji frankfurckiej, boso ze stopami złączonymi.
30
Wysokość ciała odczytywana była od szczytu głowy badanej. Natomiast pomiar masy ciała
dokonano na wadze lekarskiej z dokładnością do 10 dag w obecności trenera i
fizjoterapeuty. Badane ubrane były w strój sportowy bez obuwia. Uzyskane pomiary
zostały wykorzystane do określenia typów budowy ciała według systemu Kretschmera,
który wyróżnia 3 typy sylwetki: typ leptosomatyczny - wąska i wydłużona budowa, mały
ciężar ciała, twarz i szyja wydłużona, wąska i płaska klatka piersiowa, wąskie barki i
miednica, kończyny smukłe i słabo umięśnione. Typ atletyczny - silna budowa ciała z
silnie rozwiniętym kośćcem i mięśniami. Typ pikniczny - drobny szkielet, tendencja do
tycia, klatka piersiowa szeroka i dobrze sklepiona, krótka szyja, szeroka twarz, barki i
miednica, krótkie kończyny, słabe umięśnienie [Godycki 1956]. Budowa fizyczna
młodzieży scharakteryzowana została na podstawie wskazówek stosowanych przez F.
Curtisa z wykorzystaniem wskaźnika Rohrera)według następującego wzoru:
masa ciała w gramach x 100
(wysokość ciała w cm)3
Wynik tego wskaźnika porównywany jest ze skalą Curtiusa, według której normy sylwetek
prezentują się w następujący sposób:
•
•
•
typ leptosomatyczny x - 1,27
typ atletyczny 1,28 - 1,49
typ pikniczny 1,50 - x
Do oceny wytrzymałości biegowej zastosowano test Kennetha Cooper’a polegający na
12 minutowym, ciągłym bieganiu, z założeniem wykonania tego wysiłku z intensywnością
zbliżoną do maksymalnych możliwości badanego. Miarą wytrzymałości biegowej była
liczba pokonanych metrów. Jeżeli po upływie czasu 12 minut, badany nie wykonał pełnego
okrążenia bieżni, to wynik zaokrąglano w górę lub w dół, w zależności od miejsca
zatrzymania się zawodnika. W czasie biegu nie wolno było stawać, chodzić itp. Próba
wytrzymałościowa opracowana przez amerykańskiego lekarza Kennetha H. Coopera na
potrzeby armii USA w 1968 roku, polega na 12-minutowym nieprzerwanym biegu.
Kenneth Cooper opracował zestaw ćwiczeń obejmujących bieg, chód, pływanie
i kolarstwo. Jednak to próba biegowa cieszy się największą popularnością. Próba biegowa
12 minutowa powinna odbywać się na miękkiej nawierzchni, najlepiej tartanowej, na
stadionie lekkoatletycznym. Odległości powinny być wyraźnie zaznaczone, co 100
m. Zebrany materiał opracowano statystycznie obliczając: średnią arytmetyczną
i
odchylenie standardowe.
W yniki
Wyniki pomiarów wśród zawodniczek prezentują rycina 1 i tabela 1.
Tabela 1. Pomiary somatyczne oraz wiek zawodniczek
wysokość
wiek
osoba badana
ciała
masa ciała
[lata]
[kg]
[cm]
1
18
156
54,2
2
18
173
62
3
16
172
54,5
4
16
165
55,2
5
15
155
48,6
31
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
15
18
15
16
18
18
19
16
16
16
16
18
163
172
169
161
154
157
168
156
163
164
175
172
152
53,2
68,4
65,3
60,1
53
55,2
57,6
46,8
55,3
49
70,4
46,8
45,5
Rycina 1. Wysokość ciała zawodniczek mierzona w cm
Z przeprowadzonych badań wynika, że wysokość ciała dziewcząt trenujących piłkę
nożną wykazuje tendencję wzrostową wraz z wiekiem. Największą różnicę można
zauważyć pomiędzy zawodniczką mierzącą 175 cm wzrostu a zawodniczką mającą 152
cm. Zauważono, że odchylenie standardowe w badanej grupie wynosi 7 cm, a średnia
arytmetyczna 164 cm. Oznacza to, że wysokości ciała poszczególnych dziewcząt odchylają
się od wartości średniej arytmetycznej średnio o 7 cm.
32
Rycina 2. Masa ciała zawodniczek mierzona w kg
Badanie masy ciała wykazuje wzrost wraz z wiekiem. Największą różnicę
obserwuje się pomiędzy zawodniczką ważącą 70,4 kg a zawodniczką, której masa ciała
wynosi 45,5 kg. Średnia masy ciała w badanej grupie wynosi 55,6 kg. Zauważyć można,
że w grupie panuje spora rozbieżność wyników pomiędzy wartością minimalną a
maksymalną. Odchylenie standardowe wynosi 7,3 kg. Wyniki pomiarów prezentowane są
w tabeli 2.
Tabela 2. Wskaźnik Rohrera poszczególnych zawodniczek
wskaźnik Rohrera
osoba badana
1
1,43
2
1,2
3
1,07
4
1,23
5
1,3
6
1,23
7
1,34
8
1,35
9
1,44
10
1,45
11
1,42
12
1,21
13
1,23
14
1,27
15
1,11
16
1,31
17
0,91
18
1,29
Statystycznie obliczono, że 50% zawodniczek charakteryzuje się budową sylwetki
typu leptosomatycznego, natomiast pozostałe 50% to typ atletyczny. Wynik pomiaru ma
wpływ na sprawność zawodniczek oraz ma istotne znaczenie dla wyniku sportowego
33
osiąganego w teście Coopera. Budowa poszczególnych zawodniczek jest związana z
wcześniejszą aktywnością fizyczną zanim podjęły się uprawiania piłki nożnej. Dziewczęta
trenujące lekkoatletykę czy zaangażowane w lekcje wychowania fizycznego prezentują typ
budowy leptosomatyczny, pozostałe natomiast to typ atletyczny, który jest wynikiem
uwarunkowań fizjologicznych lub sedenteryjnego trybu życia.
Tabela 3. Charakterystyka liczbowa wskaźnika Rohrera określająca typ budowy ciała
badanej grupy (18 osób)
Ilość
zawodniczek
(n)
Typ budowy ciała
leptosomatyczny
Typ budowy
ciała atletyczny
Typ budowy
ciała
pikniczny
18
9
9
0
Rycina 3. Wyniki testu Coopera poszczególnych zawodniczek
Analizując wyniki testu Coopera zauważa się wyniki bardzo dobre jak i średnie.
Najlepszy wynik 2900 m w teście uzyskała 21 letnia zawodniczka przy wzroście 173 cm i
masie ciała 62 kg, natomiast najsłabiej wypadła 15 letnia zawodniczka ważąca 68,4 kg i
mająca 172 cm wzrostu, której rezultat to zaledwie 2050 m. Średnia arytmetyczna wyniku
testu wyniosła 2430 m, a odchylenie standardowe to 267 m. Najwyższy współczynnik
korelacji na poziomie -0,4768 występuje pomiędzy masą ciała zawodniczek a uzyskanym
wynikiem w teście.
34
Tabela 4. Zestawienie wyników testu Coopera z normami w kategoriach wiekowych
_______________________oraz z normami dla sportowców_______________________
zestawienie z normami
zestawienie z
wynik w teście
testu wg kategorii
normami testu dla
wiekowych
osoba badana
Coopera
sportowców
[m]
1
2400
bardzo dobrze
średnio
2
2800
bardzo dobrze
dobrze
3
2600
bardzo dobrze
średnio
4
2420
bardzo dobrze
średnio
5
2350
bardzo dobrze
źle
6
2200
dobrze
źle
7
2050
dobrze
bardzo źle
8
2100
średnio
źle
9
2150
bardzo dobrze
źle
10
2200
bardzo dobrze
źle
11
2350
bardzo dobrze
źle
12
2600
bardzo dobrze
średnio
13
2700
bardzo dobrze
dobrze
14
2750
bardzo dobrze
dobrze
15
2750
bardzo dobrze
dobrze
16
2200
bardzo dobrze
źle
17
2900
bardzo dobrze
dobrze
18
2300
bardzo dobrze
źle
Tabela 4 prezentuje wynik testu Coopera zawodniczek klubu piłkarskiego w
zestawieniu z poszczególnymi normami. Wyraźnie można zaobserwować bardzo dobre
wyniki w zestawieniu z normami według kategorii wiekowych. Tylko trzy zawodniczki
prezentują się na tym tle dobrze i średnio, ale jest to uwarunkowane masą ciała. Inaczej ma
się rzecz, kiedy zestawimy wynik testu z normami dla sportowców. W tym przypadku
tylko wybitne jednostki osiągają dobre i średnie wyniki, pozostałe wypadają źle lub bardzo
źle.
W procesie szkolenia sportowego trenerzy sięgają po wszelkie dostępne środki
prowadzenia badań kontrolnych. Badania nad procesami związanymi z piłką nożną trwają i
wpływają na dogłębne poznanie zawodnika. Sport dynamicznie się rozwija i ciągle stawia
przed naukowcami czy trenerami pytania nad możliwościami ludzkiego organizmu.
Kontrola w sporcie sprowadza się pomiarów określonych wskaźników, na podstawie
których określa się stan zawodnika. Powyższe wskaźniki uzyskujemy dzięki
przeprowadzaniu różnego rodzaju testów, które warunkowane są pewnymi zasadami.
Każdy test powinien być: wystandaryzowany - za każdym razem test przeprowadzany
musi być w taki sam sposób. Obiektywny - bez manipulacji i wpływania na wyniki,
badanie powinno dostarczać wyników ilościowych a nie jakościowych. Znormalizowanymusi być układem odniesienia, z którym będzie można porównać wynik danej osoby.
Rzetelny - test dokładnie musi mierzyć wybrany wskaźnik. Trafny - powinien mierzyć to,
35
do czego dany test został stworzony (Brzeziński, 1980). W procesie kontroli treningu
stosuje się głównie dwie kategorie testów. Pierwsza o charakterze selekcyjnym, druga
mówi o adaptacji zawodnika do pracy treningowej. Testy z pierwszej kategorii określają
przydatność zawodnika do uzyskiwania wysokich wyników w danej konkurencji. Kontrola
na tym etapie powinna być kompleksowa i obejmować cechy anatomiczno-morfologiczne,
fizjologiczne, psychiczne oraz określać poziom zdrowia. Uzyskane wyniki powinny być
pomocne przy doborze konkretnej dyscypliny lub konkurencji dla poszczególnych
badanych (Zaporożanow i wsp,. 1995). Drugi etap kontroli sportowej, przeprowadzany jest
pod koniec etapu wstępnego treningu i dostarcza informacji o trafności dokonanego
wyboru przyszłej specjalizacji. Ułatwia opracowanie obciążeń treningowych na kolejny
etap szkolenia (Drabik, 1992). W kontroli treningu w lekkiej atletyce, jak już zaznaczano,
pierwszeństwo posiadają testy sprawnościowe. Wykorzystanie funkcjonalnych kryteriów
nie jest zbyt częste. Należy zauważyć, że w ostatnich latach nastąpił znaczny postęp w
poznaniu i opracowaniu wskaźników opisujących parametry potencjału funkcjonalnego
zawodników. Najbardziej popularnymi parametrami są: częstość skurczów serca,
wentylacja płuc, maksymalna moc i praca wykonana w teście, poziom kwasu mlekowego
we krwi, poziom kinazy kreatynowej (Płatonow, 1988). Zagadnieniem kontroli funkcji
adaptacyjnych organizmu na trening zajmują się również biomechanicy. Badają oni
strukturę ruchu określają siłę mięśni, głównie zginaczy i prostowników. Jednakże mała
ilość publikacji, brak specjalistycznego sprzętu oraz czasochłonność opracowywania
wyników badań, zniechęcają wielu trenerów do prowadzenia tego typu kontroli. „Należy
pamiętać, że kontrola nie jest celem samym w sobie ani też odrębnym elementem treningu.
System kontroli spełnia jedynie funkcje informacyjne, konieczne do kierowania treningiem
i tylko tak należy je traktować. Przedmiotem kontroli jest sam proces treningu i jego skutki
funkcjonalne. Natomiast celem jest uzyskanie danych pozwalających kierować treningiem
dla jego optymalizacji w konkretnych warunkach działalności sportowej” (Prusik, 2003).
Opracowania naukowe dowodzą, że fizjologiczne i biochemiczne mechanizmy
wytrzymałości są najlepiej poznanymi spośród wszystkich zdolności motorycznych. Mimo
to wymagają one dalszego rozwoju. Nie do końca poznano działanie wszystkich
mechanizmów warunkujących wytrzymałość, zarówno ze strony fizjologicznej,
biochemicznej czy biomechanicznej. Konieczne jest opracowanie systemów kontroli
wytrzymałości w różnych warunkach działalności startowej. Doświadczenia zdobyte przy
organizacji procesów kontroli potwierdzają wykorzystanie tylko tych wskaźników, które
spełniają wymogi specyfiki danej dyscypliny, płci, wieku i poziomu sportowego oraz
opracowane są zgodnie z zasadami metrologii (Godik, 1988). Przeprowadzone badania
upoważniły do wyciągnięcia następujących wniosków:
1.
Test wytrzymałości ogólnej zawodniczek klubu piłkarskiego Spójnia
Women w dużej mierze wypadł bardzo dobrze w zestawieniu z normami
według kategorii wiekowych, natomiast źle i bardzo źle, średnio i dobrze
w zestawieniu z normami dla sportowców.
2.
3.
Półroczny cykl przygotowań to zbyt krótki okres, aby zawodniczki osiągały
bardzo dobre wyniki w teście mając na uwadze zestawienie z normami
dla sportowców.
Zawodniczki charakteryzują się typem budowy ciała leptosomatycznym i
piknicznym.
Piśm iennictwo
1. Brzeziński J. (1980). Elementy metodologii badań psychologicznych. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s.348.
36
2. Drabik J. (1992). Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej. AWF
Gdańsk, s.351.
3. Godik M.A. (1988). Sportiwnaja mietrołogia. Fiskultura i Sport, Moskwa.
4. Kosedniak J., Łasiński G. (1987). Systemowe podstawy programowania treningu
sportowego. Sport Wyczynowy, nr 8-9, s. 19-33.
5. Płatonow W.N. (1988). Meotdicieskije rekomendacii po postrojenij mnogolietnoj
podgotowki kwalificirowannych sporstmienow w cyklicieskich widach sporta.
Kijew, s.59.
6. Prusik K. (2003). Podstawy indywidualizacji treningu sportowego biegaczy na
orientację. AWF Gdańsk, s.179.
7. Prusik K., Stankiewicz B. (2011). Zdolności wysiłkowe i obciążenia treningowe w
optymalizacji procesu szkolenia biegaczy na średnich dystansach w wieku 16-19
lat. Wyższa Hanzeatycka Szkoła Zarządzania, Słupsk, s.215.
8. Stankiewicz B. (2005). Roczny cykl treningowy młodzika w biegach średnich na
przykładzie Rafała Wośka [w]: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz, s.
184-193.
9. Stankiewicz B., Stępniak R. (2002). Rozwój Fizyczny a sprawność ogólna
dziewcząt w wieku 10- 12 lat, [w:] Zbornik vedeckovyskumnych prac vedy o
sporte, Bańska Bystrzyca, s.252- 262.
10. Ważny Z. (1987). System szkolenia sportowego. Warszawa, RCMSzKFiS.
11. Zaporożanow W.A., Kuzmin A.I., Socha T., Grzywocz R. (1995). Kontrola
treningu i prognozowanie osiągnięć w sporcie wyczynowym. [w:] Materiały
pokonferencyjne „Problemy dymorfizmu płciowego”, AWF Katowice.
Streszczenie
W procesie szkolenia sięga się po wszelkie dostępne środki prowadzenia badań
kontrolnych. Badania nad procesami związanymi z piłką nożną trwają i wpływają na
dogłębne poznanie zawodnika. Sport dynamicznie się rozwija i ciągle stawia przed
naukowcami czy trenerami pytania nad możliwościami ludzkiego organizmu. Celem badań
było określenie stopnia wytrzymałości biegowej na podstawie 12-minutowego biegowego
Coopera oraz uzyskanie informacji na temat poziomu stanu cech morfologicznych
dziewcząt trenujących piłkę nożną. Przeprowadzone badania upoważniły do wyciągnięcia
następujących wniosków:
1. Test wytrzymałości ogólnej zawodniczek klubu piłkarskiego Spójnia Women w
dużej mierze wypadł bardzo dobrze w zestawieniu z normami według
kategorii wiekowych, natomiast źle i bardzo źle, średnio i dobrze w
zestawieniu z normami dla sportowców.
2. Półroczny cykl przygotowań to zbyt krótki okres, aby zawodniczki osiągały bardzo
dobre wyniki w teście mając na uwadze zestawienie z normami dla
sportowców.
3. Zawodniczki charakteryzują się typem budowy ciała leptosomatycznym i
piknicznym.
Summary
Training process goes after all the resources available to conduct research. Research
on the football business processes are underway and affect an in-depth knowledge of the
player. The Sport is growing dynamically and constantly challenges scientists and coaches
questions over the possibilities of the human body. The purpose of the research was to
determine the degree of strength of the country on the basis of the 12-minute Cooper's
country and obtain information on the level of morphological girls soccer training. A
37
survey authorized to draw the following conclusions: Test the strength of the total athletes
Football Club Spójnia Women largely went off very well in comparison with the standards
according to age, while the bad and very bad, medium and good in comparison with the
standards for athletes. Half-yearly cycle of preparation is too short a period to female
athletes were very good results in the test bearing in mind the statement of the standards
for athletes. Female athletes have body building type leptosomatic and picnic.
Słowa kluczowe: trening, piłka nożna, test Coopera.
Keywords: training, football, Cooper test.
38
CZYNNIKI WSPOMAGAJĄCE PROCES NAUCZANIA PŁYWANIA
DZIECI W WIEKU 9-12 LAT
Factors supporting the process o f teaching children to swim at the age o f 9-12 years
A leksandra K ozak, M arek N apierała, M irosław a Cieślicka,
Uniwersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy
W stęp
Bardzo ważnym czynnikiem nauki pływania jest wyrobieniem nawyku u dzieci
przekonania, że wody nie trzeba się bać, ale nie można jej lekceważyć. Umiejętność
pływania zapewnia nam możliwość swobodnego utrzymania i poruszania się w środowisku
wodnym, co daje nam osobiste bezpieczeństwo. Systematycznie prowadzona nauka pływania
rozwija nie tylko cechy motoryczne, lecz także takie cechy moralne jak: odwaga,
zdecydowanie, wytrwałość, systematyczność, siła woli, odpowiedzialność (Olszewski,
1974). Pierwszym zadaniem każdego instruktora jest przezwyciężenie lęku przed wodą
wśród uczniów. Nauczyciel powinien wykonać to zanim przystąpi do nauczania- uczenia
umiejętności z zakresu pływania sportowego. Jest to zadanie nie zwiernie trudne, ale
konieczne jeśli chce się osiągnąć założone cele. Strach przed wodą jest w pełni zrozumiały,
człowiek boi się pewnych rzeczy instynktownie. Silny lęk przed wodą wpływa niekorzystnie
na tempo uczenia się pływania, zaś lekki niepokój wpływa pozytywnie i mobilizująco. W
czasie nauki pływania należy zwrócić uwagę, aby dzieci nabrały przekonania, że podczas
nauki nie stanie im się nic złego, należy dążyć to tego aby lekcja pływania była czymś
przyjemnym, chwilą oderwania się od rzeczywistości. Następnym ważnym czynnikiem jest
stworzenie miłej, koleżeńskiej atmosfery, dzieci musza czuć się chciane i docenione a przede
wszystkim czuć się bezpiecznie (Barany, 1968). Instruktorzy powinni odpowiednio
dostosować tempo nauczania poszczególnych elementów do możliwości uczniów. Zabawy
oswajające mogą w zaczym stopniu zminimalizować u dzieci poczucie lęku. Poznanie
każdego ucznia przez swojego instruktora pozwala ocenić, co najbardziej wpływa
motywująco na jego osobę. Jest to istotne kiedy sama motywacja nie jest już taka silna. Jego
postępowanie jest wzorem dla uczniów, które chcą być podobne do swojego nauczyciela.
Instruktorzy powinni dostarczać uczniom bodźców, które pobudzą ich do dalszej pracy.
Każdy instruktor pływania musi posiadać wiedzę o tym, jak kierować procesem nauczania
by był efektywniejszy. W niniejszej pracy można zapoznać się z wpływem na efektywność
nauczania- uczenia się pływania takich czynników jak: motywacja i lęk przed wodą.
M ateriał i metody
Badania były przeprowadzone w Szkoły Podstawowej nr 20 znajdującej się przy
Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2 oraz dzieci z innych Szkół Podstawowych w
Grudziądzu w wieku od 9 do 12 lat. Są to dzieci uczęszczające na prywatne zajęcia nauki
pływania „Vacantia” oraz uczniowie ZSO nr 2. Przebadano 50 osób w tym 34 dziewcząt i
16 chłopców. Uczniowie zostali poinformowani, iż przeprowadzone badania są
anonimowe.
W yniki
39
Ryc. 1. Co robisz w czasie wolnym?
Najbardziej preferowaną formą wypełnienia czasu wolnego wśród dziewcząt i
chłopców (rycina 1) jest słuchanie muzyki (ponad 80%). Dziewczęta lubią się również
spotykać z rówieśnikami (ponad 73%), spędzać czas przy komputerze (ponad 70%) oraz
zajmują się oglądaniem TV (około 80%). Chłopcy również chętnie spędzają czas przy
komputerze i wypełniają czas na obowiązki domowe (około 69%). Chłopcy (około 44%)
chętniej niż badane dziewczęta (około 27%) poświęcają czas na zajęcia sportowo rekreacyjne.
Ryc. 2. Aktywność fizyczna to wspaniała rzecz dla ...
40
Aktywność fizyczna jest najlepsza dla zdrowia dla ponad 88% ankietowanych
dziewcząt (rycina 2). Badane również widzą w aktywności rozrywkę i element służący
utrzymania właściwej sylwetki ciała (ponad 58%). Dla około 53% to również podnoszenie
sprawności fizycznej. Chłopcy podobnie jak dziewczęta w aktywności widzą zdrowie
(62,5%) i rozrywkę (62,5%), w dalszej kolejności wymieniają: utrzymanie właściwej
sylwetki (ponad 52%) i podnoszenie sprawności fizycznej (około 44%).
□ C h ło p cy
D ziew częta
Ryc. 3. Jakie formy aktywności fizycznej są dla Ciebie najciekawsze?
Jak wskazuje rycina 3, 61% badanych dziewcząt uważa koszykówkę jako
najciekawszą formę aktywności fizycznej, zaraz po niej wskazana została siatkówka około
60%, równą liczbę odpowiedzi otrzymała piłka nożna wraz z lekkoatletyką (około 35%).
Tylko ponad 8% dziewcząt uważa sporty siłowe za najciekawsza formę aktywności.
Chłopcy uważają jednoznacznie, iż piłka nożna jest jedną z najciekawszą formą (88%),
zaraz po niej lokują się z równą liczbą odpowiedzi koszykówka, piłka ręczną, oraz
pływanie jest to ponad 43%. Żaden z badanych chłopców nie uważa tenisa za ciekawą
formę rozrywki.
41
Ryc. 4. Co miało wpływ, że czas wolny poświęcasz swoim zainteresowaniom sportowym?
Większość ankietowanych dziewcząt uważa, że lekcje wychowania fizycznego
(około 62% i rycina 4) miały wpływ na zainteresowania sportowe. Dla 35% dziewcząt czas
wolny poświęcony jest ze względów zdrowotnych. Około 21% ankietowanych
odpowiedziało iż wolny czas zainteresowaniom sportowym poświęcają ponieważ lubią
sport i robią to dla siebie, dla własnej satysfakcji. Chłopcy natomiast twierdzą, że na
wypełnienie w czasu wolnego miały wpływ lekcje wychowania fizycznego (50%),
potrzeba ruchu (około 35%) oraz dla 25% chłopców wpływ miała telewizja.
Przeszkadza w
życiu
0,0%
_ t,9 %
N ie je st
przyd atn a
0,0%
0,0%
37,5% 1
Czasami
61,8% 1
Bardzo
przyd atn a
6 2 ,5 % J
35,3% I
0%
20%— ----------- 4 0% ----------------§0%
I H C h to p c y I I D ziew częta I
80%
100%
Ryc. 5. Czy umiejętność pływania jest przydatna w życiu ?
Ponad połowa (około 62%) dziewcząt sądzi, iż umiejętność pływania jest czasami
przydatna w życiu, 35% uważa że pływanie jest bardzo przydatne w życiu, zaś tylko 2, 9%
ankietowanych twierdzo, że pływanie przeszkadza w codziennym życiu (rycina 5).
Natomiast chłopcy są zupełnie innego zdania, twierdzą że umiejętność pływania jest
42
bardzo przydatna w życiu (62%) tylko 37% jest zadania że pływanie jest przydatne
czasami. Nikt z ankietowanych osób nie jest zdania, że umiejętność pływania nie jest
potrzeba w życiu.
6,2%
5,9%
25,0%
17,6%
68,7%
76,5%
0%
20%
40 °A u r hłn rfto a u n 7iQ»,,8ffi& ]
100%
Ryc. 6. Czy lubisz zabawy w wodzie ?
Analizując wyniki badań, zdecydowana większość dziewcząt (76%) lubi zabawy w
wodzie, obojętne jest to około 18% społeczności. Tylko około 6% dziewcząt nie lubi
bawić się w wodzie. Chłopcy swoje odpowiedzi rozłożyli w następujący sposób: około
68% lubi zabawy w wodzie, 25% nie ma to dla nich znaczenia, zaś 6% chłopców nie lubi
zabaw w wodzie (ryc. 6).
Ryc. 7. Jaki jest Twój ulubiony styl pływacki?
Styl klasyczny jest najbardziej lubianym stylem pływackim wśród dziewcząt (około
53%), drugie miejsce w tym rankingu zajął kraul na piersiach (35%) najmniej
ankietowanych lubi pływać delfinem (około 13%). Według chłopców również ich
ulubionym stylem pływackim jest „żabka” (około 44%) natomiast kraul na piersiach
preferuje około 31% i kraul na grzbiecie 25%.
43
Ryc. 8. Jakim stylem nie lubisz/ boisz się pływać?
Tyle samo procent dziewcząt i chłopców (rycina 8) odpowiedziało, że nie lubią
bądź boją się pływać delfinem (50%). Reszta dziewcząt rozłożyła swoje odpowiedzi
pomiędzy kraulem na grzbiecie (ponad 26%), kraulem na piersiach (ponad 23%),a stylem
klasycznym (około 9%). Chłopcy są zdania, że kolejnym nie lubianym stylem pływackim
jest styl klasyczny (25%), kraul na piersiach (około 19%) oraz kraul na grzbiecie (ponad
12%).
Inne (jakie?)
43,7%
P ływ a n ie z deska
7 n co/
P ływ a n ie bez n a ra m ien n ików ...
Skoki do w o d y
W y k o n y w a n ie ćw iczeń o d d e ch o w yc h
W y k o n y w a n ie ćw iczeń...
Ł o w ie n ie krą żkó w z dna n ie c k i...1
0%
2 l0 % O '2H )% -'''' 6 0 t t n ’ 8 G % ^ 4 tX ),ko
Ryc. 9. Jakich ćwiczeń w wodzie nie lubisz wykonywać ?
Jak widać na rycinie 9. największy procent ankietowanych dziewcząt, bo aż 70%
nie lubi pływać z deską, około 29% dziewcząt nie lubi wykonywać ćwiczeń oddechowych,
tylko około 9% nie lubi łowić krążków z dna niecki pływalni oraz pływania bez
naramienników pływackich. Tego samego zdania są chłopcy, iż nie lubią pływać z deską
(około 44%), wykonywać ćwiczeń oddechowych ponad 31% oraz nie lubią skoków do
wody (około 19%) jak i wykonywać ćwiczeń wypornościowych np. „korek”(około 19%).
44
Inne (jakie?)
K oordyn acja ru c h ó w rąk i nóg do stylu...
N u rk o w a n ie i ło w ie n ie p rz e d m io tó w z...
P ływ a n ie na grzb iecie
P ływ a n ie na piersiach
1
O tw ie ra n ie oczu pod w od ą
W yd e c h p o w ie trza do w o d y
52,3%
:< & r -
Zan urzan ie tw a rz y
c 0!
C h ło n c y
50% -
D / ie w ć/ e la
100 %
Ryc. 10. Jakie ćwiczenia w wodzie sprawiają ci trudność ?
Analizując rycinę 10 można stwierdzić, iż najwięcej trudności wśród dziewcząt
sprawia otwieranie oczu pod wodą (około 53%) oraz koordynacja ruchów rąk i nóg do
stylu klasycznego i delfina. Dziewczęta sądzą również, że wydechy do wody (około 21%) i
pływanie na piersiach (około 15%) są trudnymi ćwiczeniami. Około 12% ankietowanych
dziewcząt odpowiedziało, że skoki do wody sprawiają im trudność. Według chłopców
ćwiczenia sprawiającymi im trudność to: otwieranie oczu pod woda (ponad 31%), jak i
koordynacja ruchów rąk i nóg (ponad 31%). Żadnemu z ankietowanych chłopców
pływanie na grzbiecie nie sprawia trudności.
Ryc. 11. Czy chętnie poświęcasz swój czas na nauczenie się pływania ?
W odpowiedzi na zadane pytania: Czy chętnie poświęcasz swój czas na nauczenie
się pływania odpowiedzi ankietowanych są zbliżone. Dziewczęta w ponad 38% niezbyt
chętnie poświęcają swój czas, 32% bardzo chętnie uczestniczy w zajęciach, zaś około 21%
dziewcząt nie lubi pływać. Chłopcy podzielili się w na dwie grupy na tych co bardzo
45
chętnie poświęcają swój (około 44%) czas i na tych co nie zbyt chętnie (około 44%). Tylko
12% ankietowanych chłopców nie lubi pływać.
Ryc. 12. Podobają mi się zajęcia prowadzone przez naszych instruktorów/ instruktorki
ponieważ...
Najwięcej, bo aż około 53% dziewcząt twierdzi, że zajęcia prowadzone przez
naszych instruktorów podobają im się ponieważ są mili i sympatyczni, potrafią pomóc gdy
maja jakiś problem dotyczący techniki pływania (ponad 35%). Ponad 32% dziewcząt
twierdzi, że zajęcia prowadzone przez instruktorów nie odpowiadają im. Zdecydowana
mniejszość (około 9%) twierdzi, że zajęcia są nudne. Patrząc na rycinę 20 ankietowani
chłopcy odpowiadali, że instruktorzy SA mili/ sympatyczni (około 69%) prowadza
ciekawe zajęcia (ponad 62%). Żaden z ankietowanych nie odpowiedział, iż zajęcia im nie
odpowiadają (ryc. 12).
Ryc. 13. Czego obawiasz się (boisz się) na zajęciach nauki pływania ?
46
Z badań wynika, że dziewczęta na zajęciach nauki pływania obawiają się
zachłyśnięcia wodą (ponad 41%), zimnej wody obawia się ponad 26%, około 3%
ankietowanych boi się skoków do wody. Wśród badanych chłopców, aż 50% boi się
zachłyśnięcia wodą, zaś ponad 37% niczego się nie boi a 12% boi się głębokości i skoków
do wody.
31 ,2 %|
29 ,4 %
Inne
6^2 %
17 ,6 %
Ć w iczę ru c h y ram ion i nóg w dom u
12 ,5|%
O glą d a m film y/ ilustracje/ b roszu ry o
nauce i te chn ice p ływ a n ia
C zyta m w książkach o technikach
3 2
%
123%
p ływ a n ia
43 ,7 %]
55 ,9 %
P yta m n auczyciela o b łę d y jakie
w y k o n u ję i staram się je p o p ra w ić
0%
I
riłłifo o n c y
D / ie w r:/ (łfiP ^
Ryc. 14. W jaki sposób próbujesz osiągnąć lepsze wyniki w nauce pływania?
Analizując rycinę 14 widać, że dziewczęta próbują osiągnąć lepsze wyniki w nauce
pływania poprzez pytanie nauczyciela o błędy jakie wykonują (około 56%). Ponad 29%
odpowiedziało, że nic nie robią aby poprawić swoje wyniki. Tylko około 3% dziewcząt
ogląda filmy /ilustracje/ broszury o nauce i technice pływania. Wyniki chłopców są do
siebie procentowo zbliżone. I tak odpowiedź najczęściej zaznaczana to pytanie nauczyciela
o błędy jakie wykonują (około 44%), a najrzadziej czytanie książek (ponad 6%) oraz
ćwiczenia ruchów ramion i nóg w domu (ponad 6%).
Ryc. 15. Gdyby Twoi rodzice mieliby dla Ciebie nagrodę za nauczenie się pływania
starałbyś/starałabyś się bardziej ?
Około 56% dziewcząt uznała, że nagroda za naukę pływania nie wpłynie na ich
starania i nie ma dla nich znaczenia, 38% twierdzi że dzięki otrzymaniu nagrody starałyby
47
się bardziej. Według chłopców, około 67% uważa, że nagroda wpłynie na dalsze nauczanie
i staraliby się bardziej, tylko dla 19% chłopców nagroda nie ma znaczenia (ryc. 15).
Ryc. 16. Czy uczenie się pływania sprawia Ci radość, obojętność czy smutek ?
Jak widać na rycinie 16, uczenie się pływania dla 53% dziewcząt jest obojętne, zaś
47% nauka pływania przynosi radość. Radość z pływania przynosi 56% chłopców, dla
31% pływanie jest obojętne, zaś tylko ponad 12% chłopców pływanie wywołuje smutek.
Ryc. 17. Co motywuję Cię do uzyskania lepszych wyników w pływaniu?
Badania dziewcząt wskazują na to, że do uzyskania lepszych wyników w pływaniu
motywuje ich dobra ocena na lekcji pływania (ponad 41%) i pochwała od nauczyciela
48
(ponad 41%), innych motywują nagrody w postaci słodyczy, satysfakcja z lepszych
wyników (ponad 26%), tylko około 12% motywują brawa od grupy. Chłopcy uważają
podobnie, ponad 56% motywuje dobra ocena na lekcji pływania, oraz nagroda od rodziców
(ponad 31%) żaden z ankietowanych nie zaznaczył odpowiedzi, że dobrą motywacja jest
zajęcie dobrego miejsca na zawodach pływackich (ryc. 17).
Ryc. 18. Kto daje Ci wskazówki i motywuję Cię do poprawienia swoich wyników w pływaniu?
Zdecydowana większość, bo aż 53% pytanych dziewcząt uważa, że to nauczyciel
bądź instruktor daje im wskazówki i motywuje do poprawienia swoich wyników w
pływaniu, 44% ankietowanych odpowiada ze to rodzice motywują, około 12%, że to
dziadkowie dają im motywacje i wskazówki do ulepszenia swoich wyników. Najwięcej
ankietowanych chłopców odpowiedziało również, że to nauczyciel stoi za ich
motywowaniem (ponad 62%), zaraz po nim są rodzice (około 44%) innej odpowiedzi
udzieliło tylko 6% ankietowanych.
49
Ryc. 19. Kto pomaga Ci w pakowaniu osobistego wyposażenia pływackiego na basen?
Liczby podane na rycinie wskazują jednoznacznie, że dziewczęta (ponad 91%) jak
i chłopcy (ponad 87%), pakują sami swoje wyposażenie pływackie na basen. Zaledwie
12% dziewcząt uważa, że to mama bądź tata pakują ich na zajęcia. Ponad 6% chłopców w
pakowaniu osobistego wyposażenia na basen pomagają brat lub siostra (ryc. 19).
Ryc. 20. W jakim celu uczysz się pływać?
Dane procentowe ukazują, że najczęstszym celem uczenia się pływania według
dziewcząt jest poczucie bezpieczeństwa nad wodą 47%, trochę mniej ankietowanych
uważa, że bardzo lubią pływać (ponad 26%) najmniej dziewcząt odpowiadało, chęć
zaimponowania rodzeństwu/ rodzicom (ponad 12%). Chłopcy najczęściej wskazywali
sympatię do pływania (około 44%), będą czuć się bezpieczniej nad wodą (ponad 31%)
oraz chęć zdobycia karty pływackiej 25%.
Podsum owanie
Pływanie znane było już w czasach starożytnych jak i w średniowieczu. Jest
dyscypliną, którą może uprawiać każdy, niezależnie od wieku. Na naukę pływania nigdy
nie jest za późno, jednak im wcześniej tym lepiej. Umiejętność pływania zapewnia nam
możliwość swobodnego utrzymania i poruszania się w środowisku wodnym, co daje nam
osobiste bezpieczeństwo. Bardzo ważnym czynnikiem nauki pływania jest wyrobieniem
nawyku u dzieci przekonania, że wody nie trzeba się bać, ale nie można jej lekceważyć.
Coraz częściej słyszy się o utonięciach, lekkomyślnym zachowaniu nad wodą.
Problemem ratownictwa zajmowano się od dawna. Bezpieczeństwo na wodach jest
opisane w licznych publikacjach. Aby zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom zabaw
pływackich organizowanych na imprezie turystycznej bądź też zagwarantowanie
bezpiecznego wypoczynku na kąpieliskach publicznych, należy dokonać analizy ryzyka,
aby nie doszło do żadnego nieszczęśliwego wypadku. Uwzględnić należy następujące
czynniki: termin i miejsce zawodów, temperaturę wody, liczbę uczestników, nadzór
instruktorski i ratowniczy, asekurację, wyposażenie uczestników, sprzęt sportowy, zasady
50
bezpieczeństwa, sygnalizację alarmową oraz przewidzieć zagrożenia i sposób ich
likwidacji. Szczegółowy opis kryteriów opisuje tabela 1.
Aby zapewnić bezpieczeństwo kąpielisk wodnych, przeprowadzono audyt w ramach
którego sprawdzano przygotowanie i funkcjonowanie kąpielisk: poprawnej organizacji,
wyposażenia w sprzęt ratunkowy, sprzęt medyczny pierwszej pomocy oraz sprawność
sprzętu rekreacyjnego i wodnego. Na każdej kontroli kąpielisk wodnych brana jest pod
uwagę liczba i rodzaj apteczek, posiadanie deski ortopedycznej (względnie noszy), rodzaj i
rozmieszczenie stanowisk (wieże, punkty medyczne, itp.), stanowiskowy sprzęt
ratowniczy, publiczny sprzęt ratowniczy, łodzie (Zalewski i wsp., 2011). Najwięcej
utonięć odnotowuję się na kąpieliskach niestrzeżonych , zaś duży odsetek jest wynikiem
spożycia alkoholu (według W OPR ok. 70%). Zasady bezpiecznej kąpieli należy wpajać nie
zależnie od wieku, im wcześniej tym lepiej. Ratownicy W OPR cieszą się dużym
zaufaniem społeczeństwa. Ich zadaniem jest pilnowanie bezpieczeństwa nad wodą. Pod
koniec czerwca 2001 r. rozpoczął się program pod nazwą „Bezpieczne lato z Nivea Sun i i
WOPR- em” . Celem tego programu jest zwiększenie bezpieczeństwa na polskich plażach z
zakresu korzystania z kąpieliskach wodnych oraz słonecznych. Kolejne stowarzyszenie
rozpoczęło swoją działalność w 2007 roku . Kampania ta nazwana została „Woda bez
promili” . Celem tej kampanii było zapobieganie negatywnym skutkom pływania, kąpania
się i uprawiania sportów wodnych po spożyciu alkoholu. Nad jeziorami całej Polsce oraz
w nadmorskich kurortach rozwieszone zostały plakaty informujące o zagrożeniach
wynikających z pływania po alkoholu (Gapski, 2011).
Tabela 1. Karta kryteriów bezpieczeństwa dla mini- maratonu pływackiego
(Zalewski i wsp., 2011)
CZYNNIK
Tei iniu
Miejsce
Warunki pogodowe
Liczba uczestników
Nadzór
i ratownika
K RYTERIA BEZPIECZEŃSTW A
pora dzienna - najlepiej przed południem co najmniej
godzinę po posiłku________________________________________
woda jest zdatna do pływania - badania wody
—zejście i wyjście z wody łagodne, piaszczyste, spenetrowane
przed zawodami
—trasa oznakowana pławami
-trasa me przebiega w poprzek wodorostów, trzcin, sieci,
budowli wodnvch i innvch
instruktora
Wyposażenie osobiste i
spizęt sportowy
Instrukcje awaryjne
i
zasady bezpieczeństwa,
regulaminy
temperatura musi być wvższa tuz 14°C. najlepiej powyżej
18°C
siła wiatru poniżej 5 w skali Beauforta______________________
—szerokość pasa dostosowana do ilości osób
—asekurująca lódż na ka2de pięć osób________________________
obecność lekarza i co najmniej dwóch ratowników
co najmniej dwóch płetwonurków_______________
indywidualny ubiór (strój kąpielowy, okularki)
—suchy strój na linii mety (buty. ręcznik, nakrycie głowy,
szlafrok
hib dres sportowy)______________________________________
pteselekcja zawodników pod względem umiejętności
pływackich
na dystansie 400 m oraz przeciwwskazań lekarskich
stworzenie regulaminu z zasadami bezpieczeństwa podczas
zawodów' (stosowanie filtru UYB. samo-ratownictwo w
sytuacjach trudnych - skurcz, nadmierne oziębienie organizmu,
zachłyśnięcie, przemęczenie)
—sygnalizacja pomiędzy zespołami ratowniczymi
—zasadv informowania o zdarzeniu
51
Nauka pływania jest tematem badań i licznych opracowań. Dzięki nauce pływania i
zajęciom z pływania organizm dziecka jest sprawniejszy poprzez mechanizmy
termoregulacji oraz zwiększa właściwości odpornościowe. Wzmacniany jest również
system nerwowy, poprawia się sen, apetyt, zwiększa się aktywność organizmu,
doskonalona się ruchy oraz powiększa się poziom wytrzymałości. Pływanie jest wręcz
idealnym rodzajem ruchu. Żaden inny sport nie ma tak higienicznego i zdrowego
znaczenia jak pływanie. Środowisko wodne i ruchy w nim związane poprawiają działanie
układu nerwowego. Temperatura wody i jego cykliczne ruchy sprawiają, że dzieci są
spokojniejsze. Dobry proces nauki należy rozpocząć od zapoznania się z cechami
psychicznymi i morfologicznymi dziecka oraz zmianami zachodzącymi w każdym wieku.
Każdy wiek dzieci ma swoja specyfikę. Pływanie warto zacząć już w młodym wieku,
ponieważ sprzyja ono kształtowaniu organizmu dziecka. Zajęcia grupowe znacznie
pomagają w pracy nauczyciela i nauka jest bardziej efektywna. Doskonałym warunkiem są
pomocnicy dla nauczyciela którzy w przypadku licznej grupy (do 15 osób) w czasie
przebywania w wodzie objaśnił dzieciom zadania, pokazywał ćwiczenia i śledził czy
wszystkie dzieci aktywnie uczestniczą w ćwiczeniach. Z reguły po 10-15 zajęciach widać
różnicę, można zauważyć znaczą różnicę w osiągnięciu sukcesów. Następnie należy
docelowo pogrupować dzieci w zależności od poziomu ich sprawności pływackich. W
przypadku indywidualnych lekcji pływania jest bardziej skomplikowania. Nauczyciel
zajmując się jednym lub dwoma dziećmi nie dostrzega pozytywnego wpływu zespołu.
Niestety nauczyciel nie może wykonać wielu pomocniczych zadań, które można rozwiązać
tylko podczas zajęć grupowych. Stosując gry i zabawy w wodzie podwyższają
atrakcyjność zajęciami co za tym idzie maja pozytywny wpływ na psychikę dzieci. Dzięki
zabawą dzieci szybciej oswajają się z wodą, powoli przezwyciężają lęk przed wodą.
Wykształcenie się umiejętności zanurzania się, skoków do wody, poślizg, ruchy w wodzie,
kontrola oddychania są to główne umiejętności jakie należy wykształcić u dzieci.
Przeprowadzono również badania uczniów szkół podstawowych mających na celu
sprawdzenia wpływu zajęć z nauki pływania na rozwój fizyczny dzieci. Celem
eksperymentu było zbadanie zmian wskaźników morfo funkcjonalnych i rozwoju
zdolności fizycznej dzieci. Przebadano 41 uczniów klas drugich. Podzielono ich na dwie
grupy, grupę kontrolna 19 uczniów, oraz grupę eksperymentalną 22 uczniów. Wyniki
badań wykazały, że wskaźniki masy i wysokości ciała jednej i drugiej grupy polepszyły
się. Żaden z uczniów prze eksperymentem nie umiał pływać. Dzieci z grupy kontrolnej
pokazały prawie takie same wyniki z pływania sprzed eksperymentu. Różnica w zmianie
przeciętnej umiejętności pływania u uczniów grupy eksperymentalnej jest znacznie
większa niż w grupie kontrolnej. Przeciętna u chłopców sprzed eksperymentu u grypy
eksperymentalnej wyniosła 5,8m, a potem 12,5 m u dziewczynek 4,9, a potem 11,1
(Skaliy i wsp., 2011).
Chcąc dowiedzieć się co uczniowie sądzą na temat nauczaniu - uczeniu się
pływania, skierowana została do nich ankieta. Na jej podstawie opisano w powyższej pracy
kilka problemów badawczych dotyczących aktywności fizycznej, nauczaniu- uczeniu się
pływania.
W nioski
1.
Dzieciom łatwiej opanować nowe umiejętności niż dorosłym. Warto nauczać
dzieci pływać już od najmłodszych lat. Jedna z najważniejszych zasad jest zadbanie o
bezpieczeństwo dzieci, musza one czuć sie pewnie w wodzie, ponieważ uczucie strachu
bardzo często ogranicza, a nawet uniemożliwia przyswajanie nowych umiejętności. Nie
52
można w żaden sposób zmuszać dzieci do nauki pływania, musi to być jego samodzielna
decyzja.
2. Najważniejszym zadaniem nauczyciela/ instruktora jest oswojenie dziecka z
wodą. Czasem ten pierwszy kontakt z woda może być decydujący. Strach i lęk przed wodą
towarzyszą dziecku od samego początku. Dobrze dobrane metody nauczania pozwolą
zminimalizować obawy dzieci. . Najlepszym rozwiązaniem jest nauczyć dziecko pływać
poprzez zabawę, co pozwoli szybciej przełamać strach przed wodą.
3. Dzieci często lubią być nagradzane. Dlatego też warto motywować uczniów. Ze
strony nauczyciela może to być zwykła pochwała, dobre słowo skierowane do dzieci, bądź
dobra ocena na lekcjach pływania, od rodziców zaś oprócz dobrych słów, pochwał może
być nagroda w postaci np. ulubionych łakoci swoich pociech. Dla dzieci i tak motywacją
do poprawiania swoich wyników jest autorytet nauczyciela.
4. Każdy człowiek wie, mały czy duży, młody czy stary, że sport jest ważny dla
naszego zdrowia, samopoczucia i wyglądu. Pływanie jest jednym z najzdrowszym
sportem. Regularne ćwiczenia wpływają na kondycje całego ciała. Stawy i mięśnie
zachowują silę i elastyczność. Pływanie kształtuje zdolności motoryczne u najmłodszych
pływaków.
5. Wody nie należy się bać, ale nie wolno jej lekceważyć. Nad woda należy
zachować zdrowy rozsądek. Aby kąpać się bezpiecznie korzystajmy jedynie z miejsc do
tego przeznaczonych. Zasady bezpiecznej kąpieli należy wpajać nie zależnie od wieku, im
wcześniej tym lepiej.
Piśm iennictwo
1. Barany I. (1968). 60 lekcji pływania dla dzieci. Sport i Turystyka, Warszawa.
2. Gapski J. (2011). Wybrane uwarunkowania efektywności warsztatów
edukacyjnych dotyczących bezpieczeństwa nad wodą prowadzonych wśród
młodzieży szkolnej [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury
fizycznej i sportu XXI wieku, (red.) M. Napierała, A. Skaliy, W. Żukow,
WSG, Bydgoszcz.
3. Olszewski W. (1974). Uczymy się pływać. Sport i Turystyka, Warszawa.
4. Skaliy A., Skaliy T., Napierała M., Plewiński R. (2011). Wpływ zajęć z
pływania na rozwój fizyczny dzieci, [w:] Stan, perspektywy i rozwój
ratownictwa, kultury fizycznej i sportu XXI wieku, (red.) M. Napierała, A.
Skaliy, W. Żukow, WSG, Bydgoszcz.
5. Zalewski T., Telak J. (2011). Szacowanie ryzyka i kategoryzacja wskaźnikami
pomiarowymi rozwoju bezpieczeństwa wodnego, [w:] Stan, perspektywy i
rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu XXI wieku, (red.) M. Napierała,
A. Skaliy, W. Żukow, WSG, Bydgoszcz.
Streszczenie
Celem badań było przedstawienie opinii dzieci na temat czynników determinujący proces
nauczania- uczenia się dzieci w wieku 9-12 lat. Badana populacja to uczniowie w wieku od 9 do 12
lat ze Szkoły Podstawowej nr 20 znajdującej się przy Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2, oraz
dzieci z innych Szkół Podstawowych w Grudziądzu. Wszystkie uczęszczały na prywatne zajęcia
nauki pływania „Vacantia” oraz uczniowie ZSO nr 2. Przebadano 50 osób w tym 34 dziewcząt i 16
chłopców. W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, gdzie narzędziem
badawczym była anonimowa ankieta.
Wnioski:
1. Sport warto uprawiać dla zdrowia i podniesienia sprawności fizycznej oraz do realizowania
swojego hobby poprzez sport potwierdziła się.
53
2. Dla chłopców najciekawszą formą aktywności jest piłka nożna, dla dziewcząt koszykówka,
siatkówka.
3. Dzieci, które chętnie uczestniczą na naukę pływania łatwiej opanują ćwiczenia oraz
szybciej oswoją się z środowiskiem wodnym.
4. Instruktor jest wzorem do naśladowania przez dzieci.
5. Problemy stwarza ćwiczącym otwieranie oczu pod wodą, nalania się wody do oczu oraz
koordynacja ruchów rąk i nóg.
Summary
The aim of the study was to present the opinion of children on factors determining the
process of teaching-learning children aged 9-12 years Examined population is students aged
from 9 to 12 years old with primary school No. 20 located at Team Szkół Ogólnokształcących
nr 2, and children from other primary schools in Grudziądz. All formal schooling at a private
swimming lessons "Vacantia" and students ZSO No. 2. Altogether 50 people including 34 girls
and 16 boys. In the research survey method where diagnostic test tool was an anonymous
survey. Conclusions: it is to cultivate the health and improve physical fitness and to pursue his
hobby through sport confirmed. For boys the most interesting form of activity is football, girls
basketball, volleyball. Children who can participate in the learning of swimming master and
exercise easier to tame faster with the environment. The instructor is a model to follow.
Problems creating exercise performance opening eyes underwater, nalania water into the eyes
and coordination of movements of the arms and legs.
Słowa kluczowe: nauka pływania, zabawy w wodzie, pływanie.
Keywords: swim m ing lessons, w ater gam es, swim m ing.
54
WPŁYW PRZERWY WAKACYJNEJ NA SPRAWNOŚĆ UCZNIÓW
W WIEKU 18 LAT W ZESPOLE SZKÓŁ ROLNICZE CENTRUM
KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO W PRZEMYSTCE
The im pact o f sum m er break on the efficiency o f students under the age o f 18 years in
the agricultural school o f lifelong learning centre in Przem ystka
W ojciech Jędrzejewski, M arek N apierała, M irosław a Cieślicka,
R adosław M uszkieta, W alery Zukow
W stęp
W dobie dwudziestego pierwszego wieku możemy zaobserwować duży wzrost
świadomości polskiego społeczeństwa na tematy prozdrowotne. Coraz częściej można się
spotkać z różnego rodzaju przedsięwzięciami mającymi na celu krzewienie zdrowego stylu
życia. Jak powszechnie wiadomo jednym z podstawowych warunków utrzymania
odpowiedniego wigoru jest stopniowe i cykliczne usprawnianie się. Już od najmłodszych
lat powinniśmy zadbać o rozwój fizyczny organizmu. Sprawność fizyczna jest oznaką
zdrowia, która wpływa na funkcjonowanie serca, układu oddechowego czy aparatu ruchu.
Rozwija prawidłowo psychikę młodego człowieka zwiększając możliwości akceptacji w
grupie rówieśników czy pozwalając nabrać pewności siebie. Jednak wraz z rozwojem
rozmaitych form prozdrowotnych idą niekorzystne zjawiska będące zagrożeniem
zwłaszcza dla dzieci i młodzieży. Pęd życia zmusza nas do nieprawidłowego odżywiania
się a postęp technologiczny przywiązuje nas do komputerów, telewizorów i innych
urządzeń audiowizualnych. Dlatego też niezwykle istotną rolę odgrywa edukacja
zdrowotna oraz wszelkie działania mające na celu rozwój sprawności fizycznej,
szczególnie osób młodych. Nieodzownym jest, aby był to proces długotrwały i
sukcesywnie wpływający na wszelkie aspekty wychowania. Ważne aby ujmował w swych
założeniach nie tylko predyspozycje motoryczne, ale był również dostosowany do rozwoju
cech somatycznych takich jak wzrost czy waga. Organizm młodego człowieka ma
tendencję do wielu zmian wynikających z dojrzewania. Kluczowe więc jest, aby
kontrolować je w sferze motorycznej, psychicznej, jak i biologicznej. Jest to możliwe
poprzez cykliczne usprawnianie w czasie zajęć wychowania fizycznego. Jednak pojawia
się problem kiedy uczniowie nie mają kontaktu ze szkołą a systematyczny ruch mogą
uniemożliwiać obowiązki domowe lub brak chęci i motywacji do podejmowania wysiłku
bez nadzoru nauczyciela. Badania dotyczące rozwoju biologicznego i motorycznego w
Polsce sięgają drugiej połowy XIX wieku. Pierwsze badania w tym zakresie
przeprowadzili L. Dudrewicz, F. Suligowski oraz W. Kosmowski, natomiast
kontynuatorami tych działań byli J. Tałko- Hyncewicz i A. Wrzosek. Jednak nie były to
zbyt szczegółowe badania i nie oddawały pełnego obrazu zmian zachodzących w rozwoju
dzieci i młodzieży (Nowicki, 1986). Bardzo ważnym dla dalszego postępu w tej dziedzinie
było wydanie przez J. Mydlarskiego „Miernika sprawności fizycznej” . Postanowił on
wskazać w swej publikacji tylko te czynniki wpływające na rozwój sprawności, które są
obiektywnie sprawdzalne. Spośród wielu wyodrębnił zaledwie cztery, a należały do nich
wiek, płeć, wysokość oraz masa ciała. W swojej pracy, jako pierwszy, pokazał konkretną,
liczbową zależność wymiernych wyników od wymienionych wyżej czynników. J.
Mydlarski poddał badanych próbie sprawności obejmującej bieg na 60 metrów ze startu
niskiego, skok wzwyż oraz sumę dwóch rzutów piłeczką palantową o ciężarze 800 gram.
55
Zestawił te wyniki ze wzrostem i masą ciała uczniów w poszczególnym wieku, co
pozwoliło mu na opracowanie charakterystyki i pewnych norm zachodzących w czasie
rozwoju biologicznego młodego człowieka (Przewęda, 1981).
Okres II wojny światowej spowodował zahamowanie wszelkiego rodzaju rozwoju
naukowego w Polsce. Jednak wraz z zakończeniem działań wojennych przyszedł czas
nadrabiania zaległości. Ukierunkowano się na zróżnicowanie rozwoju fizycznego
względem regionu zamieszkiwanego w czasie i po zakończeniu wojny. W latach 1944
1967 takie badania przeprowadził M. Ćwirko-Godycki chcąc dowieść o poziomie
sprawności dzieci mieszkających na Pomorzu. Ten sam autor w 1969 roku opisał
ważniejsze pracę, które podejmowały zakłady antropologii oraz inne instytucje zajmujące
się rozwojem dziecka (Napierała, 2005).
Po kilku latach od zakończenia wojny wznowiono przeprowadzanie badań na skalę
ogólnopolską. Jako pierwszy w 1951 roku, zajął się tym R. Trześniowski. Można
powiedzieć, że kontynuował on pracę rozpoczętą przez J. Mydlarskiego. W dalszym ciągu
głównymi czynnikami biologicznymi, które autor brał pod uwagę była płeć, wiek, wzrost i
masa ciała. Zmianie, a w zasadzie rozbudowie, uległy zaś konkurencje, którym poddano
badanych. Tworzyły je biegi na 40 i 60 metrów, skok wzwyż, skok w dal, rzut piłeczką
palantową oraz rzut granatem. Badanie to było przeznaczone dla uczniów wieku od 7 do
18 lat (Przewęda, 1981).
Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku Instytut Naukowy Kultury Fizycznej w
Warszawie przeprowadził kolejne badania, które w znacznym stopniu miały pomóc w
sumiennej ocenie sprawności dzieci i młodzieży. Stworzono więc test, który obejmował
kilka prób prowadzących do oceny siły, mocy, szybkości, zwinności i wytrzymałości. A
odpowiadały im takie konkurencje jak rzut piłką lekarską znad głowy, skok dosiężny, biegi
krótkie na 30, 40 i 60 metrów, bieg z przewrotem na materacu i bieg na 300 metrów
(Przewęda, 1973).
Następnym wątkiem, który wzbudził zaciekawienie wśród polski badaczy był
wpływ treningu na różne właściwości motoryczne. Zapoczątkowali je H. Milicerowa oraz
L. Denisiuk, natomiast kontynuatorami tej myśli byli E. Wachowski, J. Raczek czy też Z.
Ważny (Osiński, 2000). Wyniki tych badań odbiły się szerokim echem przyczyniając się
do racjonalizacji i optymalizacji sportu w szkołach oraz wszelkiej sterowanej aktywności
ruchowej człowieka (Sozański, 1985).
Problematykę samego uczenia się i nauczania czynności motorycznych poruszył B.
Czabański- badacz z wrocławskiego AWF. Miało to miejsce w 1986 roku i od tego czasu
możemy spotkać się z dużą popularyzacją tego nurtu w kraju, jak również w wielu
ośrodkach naukowych w świecie. Dowodem tego mogą być liczne publikacje wydawane
przez Z. Czajkowskiego (Osiński, 2000).
Po licznych staraniach wreszcie, w połowie lat sześćdziesiątych XX wieku,
Międzynarodowy Komitet do spraw Standaryzacji Testów Sprawności Fizycznej
opracował test składający się z 8 prób. Został on nazwany Międzynarodowym Testem
Sprawności Fizycznej. Natomiast w 1983 roku Komitet ekspertów do spraw Badań nad
Sportem zatwierdził konkurencyjny test, składający się z 10 prób sprawności i nazwał go
Europejskim Testem Sprawności Fizycznej (EUROFIT) (Drabik, 1992).
Na polskiej arenie badawczej silną pozycję zajmuje twórczość E. Mleczki oraz J.
Szopy. Analizowali oni między innymi rolę czynników genetycznych jak również
środowiskowych na poziom sprawności fizycznej (Szopa, 1986, Mleczko, 1991).
Ważnym badaczem okazał się G. Nowicki, który był koordynatorem działań
prowadzonych przez Kuratorium Oświaty i Wychowania w Bydgoszczy. Odbywały się
one w 1983 roku i miały na celu określenie stopnia zagrożenia wadami postawy uczniów
województwa. Rezultatem prowadzonych badań było wprowadzenie do szkół gimnastyki
56
korekcyjnej dla dzieci ze stwierdzonymi wadami budowy
ciała (Napierała, 2008).
Następnym aspektem badanym przez Nowickiego był
wpływ zamieszkiwanego
środowiska, warunków bytowych oraz struktury rodziny na rozwój psychofizyczny i
wyniki w nauce badanych dzieci i młodzieży z regionu bydgoskiego (Nowicki, 1990).
Ten sam autor w 1996 roku opublikował wyniki
badań prowadzonych na
przestrzeni trzydziestu czterech lat mające na celu ukazanie zmian w rozwoju fizycznym i
motorycznym dzieci i młodzieży zamieszkujących region bydgoski. Wnioski płynące z
tych obserwacji ukazują powolny spadek cech motorycznych, takich jak wytrzymałość,
zwinność czy też szybkość (Nowicki, 1996). Omawiając dorobek naukowca z Bydgoszczy
nie sposób pominąć jego badania prowadzone między 1990 a 2002 rokiem. Nowicki
porównuje w nich rozwój somatyczny oraz poziom sprawności wśród dzieci i młodzieży z
terenów miejski i środowiska wiejskiego. Według niego istotny wpływ na różnice dzielące
te dwie grupy mają warunki mieszkaniowe, problem bezrobocia, a co za tym idzie sytuacja
materialna, zdrowie, kultura oraz edukacja (Napierała, 2008). Badania na terenie całego
kraju prowadzili R. Przewęda i J. Dobosz. Miały one na celu porównanie cech
somatycznych oraz poziomu rozwoju motorycznego w poszczególnych częściach Polski.
Okazało się, że różnice dzielące poszczególne regiony mogą być znaczne. Wpływ na to
mają takie czynniki jak sytuacja społeczna i ekonomiczna danej populacji oraz praca i
zainteresowania specyficzne dla każdego regionu. Literatura poznała już wiele teorii
dotyczących rozwoju fizycznego i motorycznego wśród dzieci i młodzieży. Jednak aby
były one aktualne i rzetelne konieczne jest dalsze monitorowanie i wprowadzanie
nowoczesnych sposobów pomiaru.
Celem badań jest próba oceny zmian zachodzących w sprawności motorycznej oraz
rozwoju biologicznym uczniów z Zespołu Szkół RCKU w Przemystce w okresie
wakacyjnym.
M ateriał i metody
Badanie zostało przeprowadzone dwukrotnie. Pierwszy pomiar miał miejsce w
miesiącu czerwcu 2012 roku a obiektem badań byli uczniowie klasy II technikum
rolniczego (17 osób) oraz uczennice z klasy II technikum hotelarskiego (18 osób). Drugiej
próbie ta sama grupa młodzieży została poddana we wrześniu 2012 roku, kiedy to
rozpoczęli edukację w III klasie wyżej wymienionych szkół.
57
Badani uczniowie stanowią grupę o zmiennym poziomie sprawności fizycznej, w
której nie brakuje dalece skrajnych przypadków. Większość osób pochodzi z gospodarstw
rolnych, co bezpośrednio wpływa na ich rozwój, zarówno biologiczny jak również
motoryczny. W ich przypadku okres wakacyjny może wiązać się ze wzmożoną
intensywnością spowodowaną koniecznością pomocy w pracach domowych. Ocenie
zostały poddane cechy somatyczne oraz zdolności motoryczne. Pierwsze z nich określono
na podstawie wysokości i masy ciała. Pomiaru wysokości dokonano w gabinecie
pielęgniarki szkolnej, wykorzystano do tego miarę umieszczoną przy wadze lekarskiej, z
dokładnością do 0,5 cm. Badany przyjmował postawę wyprostowaną, o złączonych
stopach, boso. Ramiona swobodnie opadały wzdłuż tułowia. Głowa ustawiona w pozycji
frankfurckiej, wzrok zwrócony na wprost. Wysokość była odczytywana od szczytu głowy
badanego (punkt vertex).
Masę ciała oceniono podczas badania wykonanego na wadze elektrycznej z
dokładnością do 0,1 kg. Badany stawał na wadze w stroju gimnastycznym bez obuwia.
Następnie dokonano pomiaru zdolności motorycznych. Do tego wykorzystano
wybrane ćwiczenia z Europejskiego Testu Sprawności Fizycznej „Eurofit” . Pomiarowi
zostało poddane siedem prób.
- Równowaga ogólna. Próba utrzymania równowagi stojąc na jednej nodze na belce.
Sprzęt- belka o długości 50 cm, szerokości 3 cm, wysokości 4 cm, stoper.
Wykonanie- utrzymanie pozycji stojącej na jednej nodze przez jak najdłuższy czas.
Wejście i przyjęcie odpowiedniej postawy może odbywać się z pomocą współćwiczącego.
Próba rozpoczyna się w momencie puszczenia osoby pomagającej. Przyjętą pozycje należy
utrzymać przez minutę. Każdorazowe zejście z belki powoduje wyzerowanie czasu i
podjęcie próby od początku.
Ocena- liczba prób potrzebna do utrzymania się na belce przez minutę. W przypadku
przekroczenia 15 prób uznaje się za ćwiczenie niezaliczone i przyznaje się wynik 0.
- Szybkość ruchów ręki.
Sprzęt- skrzynia gimnastyczna; dwa gumowe krążki o średnicy 20 cm poziomo
przymocowane do skrzyni, środki krążków oddalone od siebie o 80 cm, płytka prostokątna
o wymiarach 10 x 20 cm umieszczona pośrodku między krążkami, stoper.
58
Wykonanie- postawa w małym rozkroku przed skrzynią - położenie dłoni mniej sprawnej
ręki na prostokątnej płytce środkowej, dłoń ręki sprawniejszej ułożona na przeciwległym
krążku - przestawienie sprawniejszej ręki z jednego krążka na drugi, nad ręką znajdującą
się pośrodku tak szybko, jak jest to możliwe. Za każdym razem należy dotknąć każdego
krążka. Na komendę "gotów start" badany wykonuje 25 cykli dotykając (łącznie 50
dotknięć) najszybciej, jak może. Przerywa po komendzie "stop". W czasie próby należy
głośno odliczać wykonanie każdego cyklu. Próbę wykonuje się dwukrotnie. Ocena- ocenie
podlega lepsza z prób.
- Siła eksplozywna. Skok w dal z miejsca.
Sprzęt- połączone ze sobą materace, taśma miernicza, kreda.
Wykonanie- skok w dal z miejsca, wykonany po wcześniejszym zamachu z pozycji o
lekko ugiętych nogach znajdujących się w niewielkim rozkroku. Próbę wykonuje się
trzykrotnie. Ocena- ocenie poddany jest najlepszy skok mierzony od pierwszego śladu w
centymetrach.
- Wytrzymałość mięśni brzucha.
Sprzęt- materac ułożony prostopadle do drabinek gimnastycznych, stoper.
Wykonanie- badany wykonuje skłony tułowia w przód z leżenia do nóg ugiętych w
stawach kolanowych w jak najszybszym tempie. Stopy zahaczone są o najniższy szczebel
drabinki gimnastycznej co pozwala na unieruchomienie nóg. Ocena- liczba wykonanych
skłonów w czasie 30 sekund.
- Siła funkcjonalna. Wytrzymałość mięśniowa ramion i barków.
Sprzęt- drabinka gimnastyczna, stoper.
Wykonanie- wejście na drabinkę, chwyt szczebelka na wysokości barków, na sygnał
prowadzącego przejście do zwisu z utrzymaniem głowy powyżej trzymanego szczebelka.
Ocena- czas zwisu mierzony w sekundach, próbę przerywa opuszczenie brody poniżej
trzymanego szczebelka bądź podparcie próby stopami.
- Szybkość biegowa, zwinność.
Sprzęt- dwa pachołki ustawione w odległości 5 metrów, stoper.
Wykonanie- pokonanie odcinka pięciometrowego dziesięciokrotnie w jak najkrótszym
czasie. Ocena- czas potrzebny na dziesięciokrotne pokonanie wyznaczonego odcinka.
- Test Coopera.
Sprzęt- bieżnia, stoper.
Wykonanie- ćwiczący w ciągu 12 minut stara się pokonać jak najdłuższy dystans mierzony
w metrach. Ocena- dystans podany w metrach pokonany w czasie 12 minut. Badania
odbyły się dwukrotnie. Pierwsze miało miejsce w czerwcu 2012 roku, te same działania
zostały powtórzone po okresie wakacji- we wrześniu 2012 roku. Osobne wyliczenia były
prowadzone dla grupy chłopców i dziewcząt.
Wyniki badań poddano obróbce statystycznej i odliczono (Arska - Kotlińska, Bartz
1993):
,
V X
Średnią arytmetyczną - X = ^ —
n
V
/ X - X/ 2
s
1
Średnie odchylenie standardowe - a =
Xl
Różnice średnich poprzez test „u” - u
2
X
2
2
a i
a 2
— — H— —
n
Różnica między średnimi: D = Xi - X 2
59
n2
W yniki
Tabela 1. Wysokość ciała badanych
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a = 0,05; df =« = 2,10; t a =0,01; df =« = 2,88
Badanie
I i II
I i II
Płeć
DZIEW CZĘTA
DZIEW CZĘTA
Płeć
C HŁOPCY
C HŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
164,33
164,36
X
179,88
180,08
Min.
156
156
Min.
174
175
Max.
179
179
Max.
188
188
S
5,06
5,02
S
4,70
4,70
D
U
0,03
0,02
D
U
0,20
0,12
Analizując wyniki przedstawione w tabeli 1 stwierdza się, że w czasie
przeprowadzania pierwszego badania wśród dziewcząt wysokość ciała waha się między
156cm a 176cm, średnia arytmetyczna wynosi 164,33cm a średnie odchylenie standardowe
osiągnęło wartość 5,06. Podczas drugiego badania zmianie ulega wartość średniej
arytmetycznej, która zwiększyła się do 164,36cm, a także średnie odchylenie standardowe
wynoszące 5,02. Różnica średnich między pierwszym i drugim pomiarem wynosi 0,03 a
istotność różnic 0,02. Sprawia to, że tych zmian nie należy traktować jako istotne
statystycznie.
Wśród chłopców wysokość ciała w czasie pierwszego badania waha się między
174cm a 188cm, osiągając średnią arytmetyczną na poziomie 179,88 oraz średnie
odchylenie standardowe wyliczone na poziomie 4,70, drugie badanie wykazało, zmiany
między najniższym a najwyższym wśród badanych chłopców i wahało się między 175cm a
188cm. Średnia arytmetyczna wyniosła 180,08cm, natomiast średnie odchylenie
standardowe pozostało na niezmienionym poziomie 4,70. Różnica średnich równa się
0,20cm a istotność różnic 0,12. Otrzymane różnice nie są statystycznie istotne (tabela 1).
Tabela 2. Masa ciała badanych
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =« = 2,10; t a =0,01; df =« = 2,88
Badanie
I i II
I i II
Płeć
DZIEW CZĘTA
DZIEW CZĘTA
Płeć
CHŁOPCY
CHŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
56,18
56,70
X
74,44
74,69
Min.
49
50
Min.
54,3
53,7
Max.
66,7
67,5
Max.
97,7
99,1
S
6,42
6,46
S
10,95
11,1
D
U
0,52
0,24
D
U
0,25
0,07
Z wyników zawartych w tabeli 2 wynika, że dziewczęta w czasie pierwszego
badania osiągały masę ciała między 49 kg a 66,7 kg, co dało średnią arytmetyczną 56,18
kg, średnie odchylenie standardowe wyniosło 6,42. Powtarzając badanie okazało się, że
wyniki masy ciała wahają się między 50 kg a 67,5 kg. Średnia arytmetyczna wyliczona w
czasie tego pomiaru osiągnęła wartość 56,70 kg, przy średnim odchyleniu standardowym
na poziomie 6,46. Na skutek tych wyliczeń różnica średnich osiągnęła 0,52 i nie jest
istotna statystycznie na badanych poziomach. W czasie pierwszego badania w grupie
chłopców najmniejsza osiągnięta masa ciała wyniosła 54,3kg a największa to 97,7 kg,
60
średnia arytmetyczna równa się 74,44 kg, natomiast średnie odchylenie standardowe
osiągnęło wartość 10,95. W drugim badaniu masa ciała badanych wahała się między 53,7
kg a 99,1 kg. Średnia arytmetyczna wynosi 74,69 kg a średnie odchylenie standardowe
11,1. Różnica między średnimi arytmetycznymi została obliczona na poziomie 0,25 i nie
stwierdzono statystycznej istotności (0,07).
Tabela 3. Równowaga ogólna
Badanie
I i II
I i II
Płeć
DZIEW CZĘTA
DZIEW CZĘTA
Płeć
CHŁOPCY
CHŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
1,28
1,28
X
1,59
1,59
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a = 0,05; f
Min.
1
1
Min.
1
1
Max.
2
2
Max.
7
5
S
0,46
0,46
S
1,47
1,05
D
U
0
0
D
U
0
0
w= 2,10; t a =0,01; df =« = 2,88
Analizując tabelę 3 badającą poziom równowagi wśród badanych należy stwierdzić,
że ilość wykonywanych prób wśród badanych dziewcząt waha się między 1 a 2 próbami,
zarówno w podczas pierwszego pomiaru jak i drugiego. W obydwu przypadkach średnia
arytmetyczna kształtuje się na poziomie 1,28, odchylenie standardowe wynosi 0,47, zaś
różnica średnich oraz istotność różnic równają się 0. Wskazuje to na brak różnić między
pierwszym a drugim badaniem. W grupie chłopców ilość prób w czasie pierwszego
pomiaru waha się między 1 a 7 próbami, co daje średnią 1,59, należy zauważyć, że średnie
odchylenie standardowe równe jest 1,47. Drugie badanie stwierdziło, że ilość
podejmowanych prób potrzebnych do wykonania ćwiczenia wynosiła od 1 do 5,
ukształtowało to średnią arytmetyczna na poziomie 1,59, ale średnie odchylenie
standardowe wyniosło 1,05. Różnica średnich jak również istotność różnic równają się,
podobnie jak w grupie dziewcząt, wartości 0.
Tabela 4. Skok w dal z miejsca.
Badanie
I i II
I i II
Płeć
D ZIEW CZĘTA
D ZIEW CZĘTA
Płeć
CHŁOPCY
CHŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
149,05
145,67
X
205,76
205,05
Min.
96
101
Min.
130
131
Max.
184
190
Max.
280
278
S
23,96
22,83
S
35,11
35,43
D
U
3,38
0,43
D
U
0,71
0,06
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =« = 2,10; t a =0,01; df =« = 2,88
Tabela 4 przedstawia wyniki osiągnięte w konkurencji badającej siłę eksplozywną.
Wśród dziewcząt, podczas pierwszego badania, najsłabszy wynik to 96 cm, natomiast
najlepszy wyniósł 184 cm. Średnia arytmetyczna osiągnęła wynik 149,05 cm a średnie
odchylenie standardowe 23,96. W drugim badaniu skrajne wyniki ukształtowały się na
poziomie 101 cm oraz 190 cm, średnia dla tego pomiaru to 145,67 cm, natomiast średnie
odchylenie standardowe wyniosło 22,83. Różnica średnich arytmetycznych równa się 3,38,
podczas gdy istotność różnic osiągnęło wynik 0,43 (statystycznie nie ma istotności różnic).
W grupie chłopców w czasie pierwszego badania osiągnięto wyniki między 130 cm a 280
cm. Średnia arytmetyczna wyniosła 205,76 cm a odchylenie standardowe 35,11. Drugie
badanie stwierdziło, że najsłabszy wynik to 131 cm podczas gdy najlepszy równy jest 278
61
cm. Średnia arytmetyczna wyniosła 205,05 cm a średnie odchylenie standardowe 35,43.
Różnica średnich osiągnęła poziom 0,71, zaś istotność różnic badana poprzez test „u”
wyniosła 0,06. Brak istotności statystycznych różnic.
Tabela 5. Szybkość ruchów ręki
Badanie
I i II
I i II
Płeć
DZIEW CZĘTA
DZIEW CZĘTA
Płeć
CHŁOPCY
CHŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
14,04
14,51
X
11,44
11,60
Min.
10,67
10,65
M in.
9,22
9,33
Max.
19,32
20,52
Max.
18
16,43
S
2,48
2,60
S
2,08
1,82
D
U
0,47
0,55
D
U
0,16
0,37
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =« = 2,10; t a =0,01; df =« = 2,88
Analizując wyniki przedstawione w tabeli 5 stwierdza się, że dziewczęta podczas
pierwszego badania osiągały wyniki między 19,32 sekund a 10,67 sekund. Średnia
arytmetyczna wyniosła 14,04 s a średnie odchylenie standardowe 2,48. Drugie badanie
ukazuje, że przedział czasowy w którym badane wykonały próbę waha się między
20,52 s a 10,65 s. Średnia arytmetyczna tym razem wyniosła 14,51 s, zaś odchylenie
standardowe 2,60. Różnica średnich równa się więc 0,47 s a istotność różnic 0,55. Brak
istotności statystycznej.
Analiza grupy chłopców przyniosła następujące wyniki. W czasie pierwszego
badania wyniki wahały się między 18 sekund a 9,22 sekund. Średnia wyliczona została
na poziomie 11,44 s a odchylenie standardowe 2,08. Podczas drugiego badania
najsłabszy wynik to 16,43 sekund, natomiast najlepszy to 9,33 sekund. Średnia
osiągnęła wynik 11,60 s, średnie odchylenie standardowe wyniosło 1,82. Różnica
średnich równa się 0,47 s, natomiast istotność różnic 0,37. Wskazuje to, że badani
uczniowie nie różnią się od siebie na poziomie istotnym statystycznie.
Tabela 6. Wytrzymałość mięśni brzucha
Badanie
I i II
I i II
Płeć
D ZIEW CZĘTA
D ZIEW CZĘTA
Płeć
CHŁOPCY
CHŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
18,28
16,44
X
24,94
24,65
M in.
13
13
Min.
20
20
Max.
24
22
Max.
31
30
S
3,48
3,07
S
3,43
3,0
D
U
1,84
1,68
D
U
0,29
0,26
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a = 0,05; df =« = 2,10; t a =0,01; df =« = 2,88
Analizując tabele 6, dotyczącą siły mięśni brzucha, stwierdza się, że w czasie
pierwszego badania, wśród dziewcząt, wyniki wahają się między 13 a 24
powtórzeniami. Średnia arytmetyczna równa się 18,28 powtórzenia a średnie
odchylenie standardowe wynosi 3,48. W czasie drugiego badania najmniejsza ilość
powtórzeń to 13 podczas gdy najlepszym wynikiem są 22 powtórzenia. Średnia
arytmetyczna wynosi 16,44 powtórzenia. Średnie odchylenie standardowe równe jest
3,07. Różnica średnich osiągnęła poziom 1,84 a istotność różnic wynosi 1,68. Nie
występuje różnica statystycznie istotna.
62
W grupie chłopców, w czasie pierwszego badania wyniki wahają się między 20 a
31 powtórzeń. Średnia arytmetyczna kształtuje się na poziomie 24,94 powtórzenia a
odchylenie standardowe osiągnęło 3,43. W czasie drugiego pomiary wytrzymałości
mięśniowej brzucha najsłabszy wynik to 20 powtórzeń zaś najlepszy wynosi 30
powtórzeń. Średnia arytmetyczna osiągnęła wartość 24,65 powtórzeń podczas gdy
średnie odchylenie standardowe ukształtowało się na poziomie 3. Wyliczona różnica
średnich równa jest 0,29 i nie występuje statystyczna istotność różnić (0,26).
Tabela 7. Wytrzymałość mięśniowa ramion i barków
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a = 0,05; df =m= 2,10; t a =0,01; df =m = 2,88
Badanie
I i II
Płeć
N
X
M in.
Max.
S
D ZIEW CZĘTA
18
22,39
4
48
12,74
D ZIEW CZĘTA
18
22,22
5
51
11,40
Płeć
N
X
M in.
Max.
S
CHŁOPCY
17
66,64
2
132
42,68
D
U
0,17
0,04
D
U
0,41
0,02
17 66,23
2
125 42,04
CHŁOPCY
Podczas pierwszego pomiaru wytrzymałości mięśniowej ramion i barków badane
dziewczęta osiągnęły wyniki między 4 sekundy a 48 sekund. Średnia arytmetyczna wynosi
22,39 s, natomiast średnie odchylenie standardowe równe jest 12,74. W czasie drugiego
pomiaru wyniki wahają się między 5 a 51 sekund. Pozwala to na wyliczenie średniej
arytmetycznej na poziomie 22,22 s i średniego odchylenia standardowego wynoszącego
11,40. Różnica średnich równa jest 0,17s a istotność różnic wynosi 0,04, wynik ten
pozwala stwierdzić, że badane nie różnią się od siebie na poziomie istotnym statystycznie.
Pierwsze badanie wytrzymałości mięśniowej ramion i barków wśród chłopców dało
wyniki między 2 a 132 sekundami. Średnia arytmetyczna wynosi 66,64 s a średnie
odchylenie standardowe 42,68. Drugi pomiar wskazał przedział między 2 a 125
sekundami, ustalając średnią arytmetyczna na poziomie 66,23 s. Średnie odchylenie
standardowe równe jest 42,04. Różnica średnich wynosi więc 0,41 s. Wśród badanych
chłopców nie wystąpiły różnice istotne statystycznie (0,02).
I i II
Tabela 8. Bieg wahadłowy 10x5 metrów
Badanie
I i II
I i II
Płeć
D ZIEW CZĘTA
D ZIEW CZĘTA
Płeć
CHŁOPCY
CHŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
23,44
23,67
X
17,95
18,15
M in.
20,21
21,26
M in.
15,80
15,80
Max.
26,78
27,12
Max.
22,53
22,71
S
2,05
1,94
S
1,55
1,62
D
U
0,23
0,35
D
U
0,2
0,11
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =m_ 2,10; t a =0,01; df =m _ 2,88
Pierwszy pomiar zwinności wśród dziewcząt wskazał, że wyniki wahają się między
26,78 a 20,31 sek. Średnia arytmetyczna wniosła 23,44 s, podczas gdy średnie odchylenie
standardowe osiągnęło wynik 2,05. W drugim badaniu najsłabszy czas to 27,12 s,
natomiast najlepszy wniósł 21,26s. Średnia arytmetyczna wyliczona została na poziomie
23,67 s a średnie odchylenie standardowe równe było 1,94. Różnica średnich wyniosła 0,23s. Istotność różnic natomiast osiągnęło wartość 0,35. Powoduje to, że nie jest to
różnica istotna statystycznie.
63
Wśród badanych chłopców pierwszy pomiar wskazał, że wyniki mieściły się
między 22,53 a 15,80 sek. Średnia arytmetyczna to wartość 17,95 s a średnie odchylenie
standardowe wyniosło 1,55. W drugim badaniu wyniki wahały się między 22,71 s a 15,80
s. Średnia statystyczna została obliczona na poziomie 18,15, przy czym średnie odchylenie
standardowe wyniosło 1,62. Pozwala to obliczyć różnicę średnich na poziomie 0,2 s.
Statystyczna istotność różnic nie występuje (0,11).
Tabela 9. Test Coopera
Badanie
I i II
I i II
Płeć
D ZIEW CZĘTA
D ZIEW CZĘTA
Płeć
CHŁOPCY
CHŁOPCY
N
18
18
N
17
17
X
1507,78
1478,61
X
2479,70
2438,23
M in.
1020
1005
M in.
1800
1835
Max.
2265
1975
Max.
3780
3560
S
400,1
356,04
S
513,41
486,97
D
u
29,17
0,23
D
u
41,47
0,02
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =m= 2,10; t a =0,01; df =m = 2,88
Analizując tabele 9, poświęconą wynikom testu Coopera badającego wytrzymałość
biegową należy stwierdzić, że podczas pierwszego pomiaru, w grupie dziewcząt, wyniki
wahają się między 1020 m a 2265 m. Średnia arytmetyczna badanej próby wyniosła
1507,78 m a średnie odchylenie standardowe 400,1. W czasie drugiego badania najsłabszy
wynik wyniósł 1005 m, natomiast najlepszy to 1975 m. Średnia arytmetyczna tego
pomiaru ukształtowała się na poziomie 1478,61 m a średnie odchylenie standardowe
wyniosło 356,04. Porównując średnie różnica dzieląca je wyniosła 29,17, istotność różnic
równa jest 0,23. Różnica ta nie jest istotna statystycznie.
Podczas pierwszego badania w grupie chłopców najlepszy osiągnięty wynik to
3780 m, jako najsłabsze osiągnięcie należy odnotować wynik na poziomie 1800m. Średnia
statystyczna wyniosła 2479,70 m a średnie odchylenie standardowe osiągnęło wynik
513,41. Powtarzając test stwierdzono, że wyniki wahają się między 1835 a 3560 m.
Średnia arytmetyczna została wyliczona i osiągnięto wynik 2438,23 m, natomiast średnie
odchylenie standardowe wyniosło 486,97. Różnicę między średnią arytmetyczną
pierwszego i drugiego badania obliczono na poziomie 41,47 m, podczas gdy istotność
różnic równa jest 0,02 co nie stanowi różnicy istotnej statystycznie.
Podsum owanie
Badania mające na celu ocenę poziomu sprawności fizycznej były prowadzone
przez wielu naukowców. Tematyka podejmowana przez nich dotyczyła różnych
środowisk, grup wiekowych oraz czynników mogących wpłynąć na różnice wśród
badanych.
Badacze bydgoskich uczelni postanowili podjęli próbę oceny wpływu treningu
siatkarskiego na poziom sprawności wśród dziewcząt w wieku 14- 16 lat z Zespołu Szkół
nr 10 w Bydgoszczy. Otrzymane wyniki skonfrontowano ze średnimi regionalnymi i
ogólnopolskimi dla tej grupy wiekowej. Okazało się, że o ile rozwój somatyczny przebiega
na zbliżonym poziomie , to pod względem zdolności motorycznych dziewczęta
uprawiające systematycznie sport wyróżniają się zauważalnie wyższym poziomem
sprawności (Cieślicka, Napierała, Żukow, 2013).
Innym miejscem badań było Publiczne Gimnazjum w Dobrzyniu nad Wisłą. Tam
grupę trzynastoletniej młodzieży objęli badaniami M. Cieślicka, M, Napierała i R.
Muszkieta. Ocenie poddana została budowa morfologiczna oraz sprawność fizyczna
64
badana Międzynarodowym Testem Sprawności Fizycznej. Otrzymane wyniki zostały
porównane do średnich regionalnych, z których wyniknęło, że rozwój somatyczny
przebiega na zbliżonym poziomie, natomiast konfrontując pomiary sprawności należy
zauważyć lepsze wyniki chłopców z gimnazjum w Dobrzyniu nad Wisłą od rówieśników z
regionu. Wśród badanych dziewcząt wyższy poziom sprawności osiągnęły gimnazjalistki
ujęte w badaniach regionalnych (Cieślicka, Napierała, Muszkieta, 2010). Janusz Dobosz,
naukowiec z warszawskiego AWF, opracował tabele pozwalające ocenić poziom
sprawności w każdym z etapów edukacji począwszy od szkoły podstawowej aż do końca
szkoły ponadgimnazjalnej. Prowadzone przez niego badania na terenie całego kraju
pozwoliły na wypracowanie ogólnopolskich norm dla takich testów jak: Międzynarodowy
Test Sprawności Fizycznej, Europejski Test Sprawności Fizycznej oraz Test Coopera. Daje
to możliwość porównania wyników osiąganych w każdym środowisku ze średnimi
rówieśników w całym kraju. Praca ta miała na celu odpowiedzieć na pytanie czy przerwa
wakacyjna może wpłynąć na poziom sprawności fizycznej wśród uczniów
osiemnastoletnich z Zespołu Szkół RCKU w Przemystce. Badaniu zostało poddane 18
dziewcząt i 17 chłopców. Pomiar był przeprowadzany dwukrotnie, w czerwcu oraz
wrześniu 2012 roku i obejmował dwa etapy. Pierwszy z nich to badanie cech
biologicznych, takich jak wysokość i masa ciała, drugi oceniał poziom sprawności
fizycznej szkolnej młodzieży. Obejmował wybrane próby Europejskiego testu Sprawności
Fizycznej (skok w dal z miejsca, skłony z leżenia, zwis na drążku na ugiętych ramionach,
próba równowagi, szybkość ruchów reki badana poprzez stukanie w krążki, bieg
wahadłowy 10 x 5 metrów) oraz Test Coopera. Otrzymane wyniki zostały poddane
szczegółowej analizie statystycznej, dzięki której została obliczona średnia arytmetyczna i
średnie odchylenie standardowe obydwu pomiarów, a także różnica średnich
arytmetycznych oraz istotność różnic badana poprzez test „u” .
W nioski
1. Po przerwie wakacyjnej można zaobserwować wzrost wartości dotyczący
pomiarów cech somatycznych. Zmiany zaszły zarówno pod względem wysokości
ciała jak również jego masy. Należy jednak zaznaczyć, że nie są to różnice istotne
statystycznie.
2. Powtórne przeprowadzenie wybranych prób testu Eurofit oraz Testu Coopera
wskazuje na spadek wyników w każdym z wykonywanych ćwiczeń, co oznacza, że
przerwa wakacyjna wywołała regres w poziomie sprawności badanych uczniów i
uczennic. Należy jednak zaznaczyć, iż nie są to różnice istotne statystycznie.
Piśm iennictwo
1. Cieślicka M., Napierała M,, Muszkieta R. (2010). Budowa morfologiczna i
zdolności motoryczne uczniów Publicznego Gimnazjum w Dobrzyniu nad Wisłą.
UKW, Bydgoszcz.
2. Cieślicka M., Napierała M., Żukow W. (2013). Wpływ treningu sportowego na
sprawność fizyczną i budowę somatyczną dziewcząt trenujących siatkówkę. UKW,
Bydgoszcz.
3. Drabik J. (1992). Sprawność fizyczna i jej testowanie u młodzieży szkolnej. AWF,
Gdańsk.
4. Mleczko E. (1991). Przebieg i uwarunkowania rozwoju funkcjonalnego dzieci
krakowskich między 7 a 14 rokiem życia. Wyd. Monografie AWF, Kraków.
5. Napierała M. (2005). Ważniejsze uwarunkowania rozwoju somatycznego i
motorycznego dzieci i młodzieży z województwa kujawski-pomorskiego.
Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
65
6. Napierała M. (2008). Środowiskowe uwarunkowania somatyczne i motoryczne a
wiek rozwojowy dzieci i młodzieży na przykładzie województwa kujawski pomorskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
7. Nowicki G. (1986). Kształtowanie cech motorycznych dzieci i młodzieży. IKN,
Bydgoszcz.
8. Nowicki G. (1990). Rozwój, sprawność fizyczna i wyniki w nauce dzieci i
młodzieży w zróżnicowanym środowisku rodzinnym. Centrum Doskonalenia
Nauczycieli w Warszawie, Oddział w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
9. Osiński W. (2000). Antropomotoryka. AWF, Poznań.
10. Przewęda R. (1973). Rozwój somatyczny i motoryczny. PZWS, Warszawa.
11. Przewęda R. (1981). Rozwój somatyczny i motoryczny. WSiP, Warszawa.
12. Szopa J. (1986). Genetyka w wychowaniu fizycznym i sporcie- wybrane
zagadnienia metodologiczne. PWN. Warszawa.
Streszczenie
Celem badań było dokonanie oceny wpływu przerwy wakacyjnej na sprawność uczniów w
wieku lat osiemnastu z Zespołu Szkół RCKU w Przemystce. Badania zostały przeprowadzone
dwukrotnie, w czerwcu i we wrześniu 2012 roku i objęto nimi 18 dziewcząt oraz 17 chłopców
uczęszczających do tej placówki. Rozwój biologiczny został określony na podstawie wysokości i
masy ciała. W celu dokonania oceny poziomu sprawności fizycznej badanych użyto wybranych
prób Europejskiego Testu Sprawności Fizycznej oraz Testu Coopera.
Wnioski:
1. Po przerwie wakacyjnej można zaobserwować wzrost wartości dotyczący pomiarów
cech somatycznych. Zmiany zaszły zarówno pod względem wysokości ciała jak
również jego masy. Należy jednak zaznaczyć, że nie są to różnice istotne
statystycznie.
2. Powtórne przeprowadzenie wybranych prób testu Eurofit oraz Testu Coopera
wskazuje na spadek wyników w każdym z wykonywanych ćwiczeń, co oznacza, że
przerwa wakacyjna wywołała regres w poziomie sprawności badanych uczniów i
uczennic. Należy jednak zaznaczyć, iż nie są to różnice istotne statystycznie.
Summary
The purpose of the research was to assess the impact of a summer break on the efficiency of the
students at the age of eighteen of the RCKU School in Przemystce. Tests have been carried out on
two occasions, in June and in September 2012 and included them 18 girls and 17 boys attending the
facility. Biological development was determined on the basis of height and weight. In order to
assess the level of physical fitness test uses the selected European trials Test physical fitness Test
and Cooper. Conclusion: after the summer break, you can observe the value for measurements of
somatic traits. Changes have occurred both in terms of the height of the body as well as its weight.
However, it should be noted that the differences are not statistically significant. Repeated carrying
out selected tests test and Cooper Test Eurofit indicates a decline in results in each of the
performed exercise, meaning that the holiday break has caused a setback in the performance level
of students and uczenni.
Słowa kluczowe: Test Eurofit, Test Coopera, sprawność fizyczna.
Keywords: Test, Test Eurofit Cooper, physical fitness.
66
SPRAWNOŚĆ OGÓLNA I SPECJALNA 12 I 13-LETNICH
SIATKAREK Z KLUBU SPORTOWEGO „CULMEN” CHEŁMNO
The efficiency o f the general and special 12 and 13-year-old wom en's cev with sports
club "Culmen" Chełmno
A gnieszka Śniegowska, M arek N apierała, M irosław a Cieślicka,
W stęp
Sport jest formą działalności człowieka, którą cechuje: uczuciowe zaangażowanie,
systematyczne jej uprawianie, współzawodnictwo, osobiste zainteresowanie, dobrowolny
wybór formy ruchu, dążenie do osiągania najlepszych wyników, na miarę możliwości
ćwiczącego oraz wysokie umiejętności ruchowe w wybranej dyscyplinie. Osiąganie coraz
lepszego wyniku jest podstawową i bardzo ważną cechą sportu. Sportowiec rodzi się
powoli w zależności od pracy trenera, który śledzi jego postępy.
Sprawność fizyczna człowieka jest wskaźnikiem jego rozwoju i zdrowia, jest ciągle
stałym i głównym tematem wielu prac badawczych. Ciągle wzrasta społeczne
zainteresowanie poprawą, bądź utrzymaniem poziomu tej sprawności jako jednego z
głównych czynników w szczęśliwym i pełnym życiu. Sprawność fizyczna będąc
jednoznacznie warunkiem i podłożem zdrowia była i zawsze będzie częścią życia
człowieka. Dążąc do poprawy zdrowia poprzez profilaktyczną działalność - aktywność
fizyczną mającą na celu podwyższenie poziomu sprawności i wydolności fizycznej, staje
się coraz popularniejsze w wielu krajach. Upowszechnienie tej działalności jest możliwe
dzięki wynikom wielu badań o związkach między poziomem zdolności wysiłkowej a
zdrowiem i życiem człowieka. Celem niniejszej badań jest uzyskanie informacji na temat
sprawności ogólnej i specjalnej siatkarek w wieku 13 i 13 lat z klubu „Culmen” Chełmno.
Badania przeprowadzono wśród 33 dziewcząt trenujących siatkówkę.
M ateriał i metody
Badaniami objęto 33 dziewczęta w wieku 12 i 13 lat. Dziewcząt w wieku 12 lat było
16 stanowi to 48,5% badanej grupy, natomiast dziewcząt w wieku 13 lat 17-51,5%.
Dziewczęta uczęszczają do różnych szkół, pochodzą z różnych środowisk społecznych.
Pomiary rozwoju somatycznego tj. wysokość i masa ciała, przeprowadzane były w
obecności pielęgniarki szkolnej. Pomiar wysokości i masy ciała dokonywano za pomocą
wagi lekarskiej wyposażonej również w miarę. Badane wchodziły na wagę bez obuwia, w
pozycji wyprostowanej ze złączonymi stopami, twarzą skierowaną w stronę odważników.
Pomiar masy ciała dokonano z dokładnością do 0,1 kg. Do pomiaru wysokości ciała
wykorzystano antropometr i mierzono z dokładnością do 0,1 cm.
Na podstawie wyników wzrostu i wagi został wyliczony wskaźnik Rohrera według
wzoru:
Rw
MC( g 1 *100
w (WC[cm])3
Dokonano również klasyfikacji typów budowy ciała wszystkich badanych według
typologii E. Kretschmera i wykorzystując klucz E. Curtiusa:
67
•
•
•
typ leptosomatyczny - (poniżej 1,28) wąska i wydłużona twarz, mały ciężar ciała,
długie kończyny, wydłużona szyja, płaska i wąska klatka piersiowa, wąskie barki i
miednica, kończyny smukłe i słabo umięśnione,
typ atletyczny - (1,29 - 1,49) silna budowa, dobrze rozwinięte mięśnie, twarz jest
średnio szeroka, silna szyja, szeroka klatka piersiowa, szerokie barki, wąskie
biodra,
typ pikniczny - (1,5 - powyżej) drobny szkielet, słabo rozwinięte mięśnie, znaczne
tendencje do tycia, twarz szeroka, szyja krótka, szeroka klatka piersiowa, kończyny
krótkie i grube.
Pozostałe wzory używane do obróbki statystycznej:
•
Średnia arytmetyczna X = ^ x
n
•
Odchylenie standardowe
•
Test u dla prób niezależnych dla makrogrupy
Xi -
x 2
• Różnica między średnimi
D = x\ - x 2 (Arska- Kotlińska i wsp., 2002).
Do oceny sprawności ogólnej wybrano próby z Międzynarodowego Testu
Sprawności Fizycznej ICSPFT (Talaga, 2004) [International Committee on the
Standarization of Physical Fitness Test]:
• Próba szybkości (bieg na 50m),
• Próba wytrzymałości (bieg na 600m),
• Próba siły (zwis na ugiętych ramionach),
• Próba zwinności (bieg wahadłowy 4 x 10m),
• Siady z leżenia tyłem w czasie 30s,
• Próba gibkości ( skłon tułowia w przód),
• Próba zagrywka dolna,
• Próba zagrywka górna. Zawodnik wykonuje zagrywkę sposobem dolnym i górnym
zza linii końcowej boiska w oznaczone pole, ograniczone linią ataku oraz liniami
wytyczonymi w odległości 2 m od linii końcowej i bocznej. Punktacja:
0 pkt - piłka poza boiskiem;
1 pkt - piłka w polu za 1 pkt;
2 pkt - piłka w polu za 2 pkt.
• Próba odbicie sposobem oburącz górnym w wyskoku. Odbicie w wyskoku z prawego
ataku - zawodnik nr l ustawiony za linią ataku w obrębie linii bocznej. Wystawiający
- nr 2 ustawiony jest w strefie III przy siatce twarzą w stronę wykonującego próbę.
Punktacja:
0 pkt - piłka poza boiskiem;
1 pkt - piłka w polu za 1 pkt;
2 pkt - piłka w polu za 2 pkt.
68
•
Odbicie sposobem oburącz dolnym (nagranie).
Ćw iczący nr l ustaw ia się na środku boiska, za linią boczną wyznaczoną
4,5 m od siatki. N a pograniczu strefy II i III przy siatce w odległości 3 m od linii
bocznej ustawiony jest stojak z obręczą o średnicy wewnętrznej l m, w bezpośredniej
bliskości górnej taśmy siatki (243 cm dla mężczyzn, 224 cm dla kobiet). Ćwiczący nr
2 przebija piłkę łagodnym łukiem do nr l, który nagrywa piłkę do obręczy. Próba nie
jest ważna, jeśli ćwiczący przekroczy linię 4,5 m.
Punktacja:
0 pkt - piłka poza obręczą;
1 pkt - piłka dotyka obręczy;
2 pkt - piłka wewnątrz obręczy.
• Przyjęcie z podaniem sposobem oburącz górnym.
Ćwiczący nr l ustawia się na lewym ataku za połączeniem linii ataku z linią boczną. Na
pograniczu stref II i III ustawiony jest stojak (tak, jak w próbie 4). Ćwiczący nr 2 przebija
piłkę łagodnym łukiem do nr l, który palcami obu rąk sposobem górnym wykonuje przyjęcie z
podaniem starając się trafić do obręczy. Ćwiczący nr l w trakcie próby nie może przekroczyć
linii ataku, wyznaczonej w kierunku środka boiska.
Punktacja:
0 pkt - piłka poza obręczą;
1 pkt - piłka dotyka obręczy;
2 pkt - piłka wewnątrz obręczy.
•
Zastawienie/ VII. Zbicie tenisowe.
Zbicie sposobem tenisowym i zastawienie pojedyncze wykonuje się w jednym
ćwiczeniu. Ćwiczący nr l ustawia się na lewym ataku. Ćwiczący nr 2 ustawiony jest w strefie III
przy siatce, twarzą do wykonującego próbę. Ćwiczący nr l nagrywa piłkę sposobem oburącz
górnym do nr 2, który wykonuje rozbieg, a następnie zbicie sposobem tenisowym. Po
wykonaniu zbicia porusza się w stronę środka boiska dwoma lub trzema krokami odstawno dostawnymi i wykonuje zastawienie pojedyncze piłki zawieszonej (trzymanej) w strefie III na
wysokości uzależnionej od indywidualnych predyspozycji ćwiczącego. Punktacja: ocena ataku
jak w próbie 1,2,3. Przy ocenie zastawienia pojedynczego oceniamy tylko technikę wykonania
elementu.
•
Wystawienie - odbijanie piłki do dwóch kwadratów (na zmianę) o wymiarach 60cm x
60cm narysowanych na wysokości 243 cm dla mężczyzn i 224 cm dla kobiet
(dolna kraw ędź) z odległości 2 m. Punktacja: ilość odbić w ciągu 30 s.
W yniki
69
W ys o k o ś ć ciała (cm )
Ryc.1. Średnia arytmetyczna wysokości ciała poszczególnych grup wiekowych
Tab.1 i Tab.1 przedstawia nam wysokość ciała dziewcząt w wieku 12 i 13 lat. W
wieku 12 lat średnia arytmetyczna wysokości ciała wynosi 159,9cm, przy której
odchylenie standardowe osiąga 8,7cm. W wieku 13 lat średnia arytmetyczna wysokości
ciała wynosi 160,1cm, przy której odchylenie standardowe osiąga 8,4cm.Różnica średnich
arytmetycznych wysokości ciała wynosi 0,2cm i nie jest statystycznie istotna (Tab.1.)
Tab. 1. Charakterystyka liczbowa wysokości ciała dziewcząt (cm)
N
Badana grupa
16
17
* p < 0,05;
12 lat
13 lat
5
X
D
159,9
8,7
0,2
160,1
8,4
** p < 0,01; t a =0,05; df = 2,03; t a =0,01; df =
u
0,07
2,72
55
54
53
52
51
50
49
48
47
Ryc.2. Średnia arytmetyczna masy ciała poszczególnych grup wiekowych
Tab.2 i tab.2 ukazuje masę ciała dziewcząt w wieku 12 lat i 13 lat. Średnia
arytmetyczna masy ciała u dziewcząt w wieku 12 lat wynosi 49,9 kg, a u dziewcząt w
70
wieku 13 lat 54,6 kg. W tab.7 możemy zauważyć, że odchylenie standardowe jest do siebie
zbliżone, w grupie 12-latek osiąga ono 7,6 kg, a w grupie 13-latek 7,4 kg. Po
przeanalizowaniu danych i obliczeniu średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego
oraz różnicy między średnimi, możemy stwierdzić, iż różnica średnich arytmetycznych
wynosi 4,7 kg. Różnica nie jest istotna statystycznie.
Tab. 2. Charakterystyka liczbowa masy ciała dziewcząt (cm)
_
Badana
grupa
12 lat
13 lat
N
X
5
D
u
16
17
49,9
54,6
7,6
7,4
4,7
1,8
* p < 0,05; ** p < 0,01; t a =0,05; df =« =2,03; t a =0,01; df =« = 2,72
Tab.3. Typologia ciała badanych grup w wieku 12lat i 13 lat
Typologia ciała
Dziewczęta w wieku 13 lat
Dziewczęta w wieku 12 lat
Lp.
Wynik
liczbowy
Typ
człowieka
Lp.
Wynik
liczbowy
Typ
człowieka
1
1,34
Atletyczny
1
1,27
Leptosomatyczny
2
1,20
Leptosomatyczny
2
1,63
Pikniczny
3
1,44
Atletyczny
3
1,22
Leptosomatyczny
4
1,43
Atletyczny
4
1,12
Leptosomatyczny
5
1,23
Leptosomatyczny
5
1,13
Leptosomatyczny
6
1,51
Pikniczny
6
1,16
Leptosomatyczny
7
1,16
Leptosomatyczny
7
1,08
Leptosomatyczny
8
1,37
Atletyczny
8
1,10
Leptosomatyczny
9
1,38
Atletyczny
9
1,58
Pikniczny
10
1,27
Leptosomatyczny
10
1,43
Atletyczny
11
1,06
Leptosomatyczny
11
1,08
Leptosomatyczny
12
1,19
Leptosomatyczny
12
1,00
Leptosomatyczny
13
1,47
Atletyczny
13
1,15
Leptosomatyczny
14
1,22
Leptosomatyczny
14
1,14
Leptosomatyczny
71
15
1,27
Leptosomatyczny
15
1,17
Leptosomatyczny
16
1,29
Atletyczny
16
1,35
Atletyczny
17
1,43
Atletyczny
17
-
-
6,00%
47,00%
1
■ T y p a tle tyc zn y
■ T y p le p to so m a tyczn y
' 47,00%
■ T y p p ikn iczn y
Ryc.3. Typologia ciała dziewcząt w wieku 13lat
Ryc.3 przedstawia typologię ciała dziewcząt w wieku 13 lat w %. Najliczniejsze
grupy to typy atletyczne i leptosomatyczne - 47%. Typ pikniczny występuje w 6% grupy.
Ryc. 4 Typologia ciała dziewcząt w wieku 12 lat
Ryc.4. ukazuje nam występowanie typów budowy ciała u dziewcząt w wieku 12 lat.
Przewagę nad innymi ma typ leptosomatyczny, który wynosi 75% badanych w grupie, typ
atletyczny i typ pikniczny występuje u 12,50% badanej grupy.
72
Tab. 4. Charakterystyka liczbowa zdolności motorycznych dziewcząt
Bieg na dystansie 50m
Badana
grupa
12 lat
13 lat
16
17
12 lat
13 lat
16
17
12 lat
13 lat
16
17
12 lat
13 lat
16
17
12 lat
13 lat
16
17
12 lat
13 lat
16
17
N
16
12 lat
17
13 lat
|
* p < 0,05; **
5
X
D
u
8,7
0,4
0,5
0,1
8,6
0,6
Skok w dal z miejsca (cm)
168,9
12,8
1,52
7,2
161,7
14,4
Bieg na 600m
199,4
26,3
2,8
0,3
202,2
25,7
Zwis na ugiętych ramionach
3
6,9
1,7
1,3
8,6
4,2
Bieg 4x10m
0,6
11,1
2,87**
0,6
10,5
0,6
Siady z leżenia
20,4
3,4
2,11*
2,2
18,2
2,5
Skłon tułowia
5,4
3,9
0,3
0,2
3,7
|
^5,1
?*|
1'
|____________________
p < 0,01; t a = 0,05; df =<»=2,03; t a = 0,01; df =<» = 2,72
Tab.4. przedstawia zdolności motoryczne dziewcząt w wieku 12 i 13 lat.
Analizując wyniki biegu na dystansie 50m można zauważyć, że lepsze wyniki
osiągnęły dziewczęta 13-letnie (8,6 s). Jest to wynik o 0,1s lepszy od dziewcząt w
wieku 12 lat. W skoku w dal z miejsca lepsze okazały się dziewczęta w wieku 12 lat
osiągając wynik średni 168,9cm, o 7,2cm więcej niż dziewczęta w wieku 13 lat. W
biegu wytrzymałościowym na dystansie 600m lepsze rezultaty osiągnęły dziewczęta w
wieku 12 lat - 199,4 s, dziewczęta w wieku 13 lat uzyskały na tym samym dystansie
202,2 s. Różnica pomiędzy badanymi grupami wyniosła 2,8s. W iększą siłą obręczy
pasa barkowego mierzonej czasem zwisu na drążku o ramionach ugiętych, dysponują
dziewczęta starsze (8,6 s), w danej próbie przewyższały młodsze dziewczęta (6,9 s) o
1,7s. Bieg 4x10m okazał się bardziej korzystny dla dziewcząt w wieku 13 lat. Pokonały
dany dystans w czasie 10,5 s, natomiast młodsze dziewczęta w czasie 11,1 s. Różnica
pomiędzy grupami to 0,6 s. Dziewczęta młodsze okazały się lepsze podczas siadów z
leżenia tyłem, w czasie 30 s wykonały 20,4 razy, gdzie starsze koleżanki w tym samym
czasie zrobiły to 18,2 razy. Gibkość w obu grupach jest bardzo zbliżona do siebie, lecz
lepiej wypadły dziewczęta młodsze a różnica średniej arytmetycznej danej próby
wynosi 0,3 cm. Młodszym dziewczętom udało się osiągnąć 5,4 cm, a dziewczętom
starszym 5,1 cm. Różnice statystycznie istotne wystąpiły w biegu 4x10 m (na poziomie
1%) oraz w próbie siadów z leżenia (na poziomie 5%).
73
Tab.5. Próby zdolności motorycznych z MTSF wg skali T
Próba
12 lat
13 lat
X
punkty
X
8,7
56
8,6
punkt
y
54
199,4
63
202,2
61
11,1
60
10,5
70
20,4
46
18,2
42
Skok w dal z
miejsca
Skłon w przód
168,9
56
161,7
50
5,4
49
5,1
47
Zwis na drążku
6,9
52
8,6
51
Bieg na
dystansie 50m
Bieg na
dystansie
600m
Bieg
wahadłowy
4 x 10 m
Siady z leżenia
£
X
382pkt.
55
375pkt.
54
Analizując Tab.5 zauważamy, iż w ogólnej punktacji lepiej wypadły dziewczęta w
wieku 12 lat zdobywając 382 pkt., natomiast dziewczęta w wieku 13 lat uzyskały 375 pkt.
Najlepszą konkurencją dla młodszych dziewcząt okazała się próba biegu na dystansie
600m, najsłabiej wypadły podczas wykonywania siadów z leżenia tyłem. Dziewczęta
starsze najlepiej wypadły podczas biegu wahadłowego 4x10m, a najsłabiej wypadły tak
jak ich koleżanki młodsze w próbie siady z leżenia tyłem.
Ryc.5. Wykaz zdobytych pkt. podczas prób w obu grupach
74
Ryc. 6. Porównanie punktowe poziomu sprawności motorycznej dziewcząt (pkt.)
Tab. 6. Próby zdolności specjalnej wg J. Uzarowicza
Próba
12 lat
13 lat
X (pkt)
Punkty
(max)
X (pkt)
Punkty
(max)
Zagrywka dolna
1,7
8
2,6
8
Zagrywka górna
3,1
8
6,6
8
Odbicie sposobem
oburącz górnym
w wyskoku
Odbicie sposobem
oburącz dolnym
3,4
8
7,1
8
4,4
8
5,2
8
Przyjęcie z
podaniem
sposobem oburącz
górnym
Zbicie tenisowe
3,5
8
6,0
8
3,7
8
4,8
8
Zastawienie
2,3
4
3,1
4
Rozegranie
1,9
4
2,4
4
£
24,0
56
37,8
56
X
3,0
7
4,7
7
Analizując tab.6. możemy stwierdzić, że 1 rok różnicy podczas trenowania znacznie
wpływa na zdolności specjalne dziewcząt. W każdej próbie lepiej wypadły starsze
75
dziewczęta. Dziewczętom w wieku 12 lat największe kłopoty sprawiła zagrywka
sposobem dolnym, gdzie średnia wynosi tylko 1,7pkt. Odbicie sposobem oburącz dolnym
u dziewcząt młodszych wypadła najlepiej. Dziewczęta starsze najlepiej wykazały się
podczas odbicia sposobem oburącz górnym w wyskoku, natomiast największe problemy
sprawiło im rozegranie. Dziewczęta 13-letnie uzyskały w teście sprawności specjalnej
37,8 pkt, dziewczęta 12-letnie 24punkty.
D yskusja i w nioski
Problemem rozwoju fizycznego zajmowało się wielu badaczy.
Po drugiej wojnie światowej badania dotyczące rozwoju fizycznego dzieci i
młodzieży miały zasięg regionalny, polegały głównie na tym aby stwierdzić w jakim
stopniu zaważyły na rozwoju fizycznym skutki wojny. W 1951 roku R. Trześniowski
prowadził badania podjęte przez J. Mydlarskiego, za cel objął postulat kontroli norm
miernika sprawności fizycznej. Studium Wychowania Fizycznego i Sportu Akademii
Rolniczej w Poznaniu od 1954r. przeprowadziło badania na studentach I roku za pomocą
testów sprawności stosowanych w tym czasie. W roku 1968 test został ujednolicony za
pomocą testu Barrow’a. Na początku badano uwarunkowania somatyczne studentów,
elementem stałym był wzrost i waga, pomiary były wykonywane przez cały okres istnienia
Uczelni. W latach 1958-1963 prowadzono badania w formie ankietowej, które przybliżały
zainteresowania, poglądy, spędzanie wolnego czasu itd. Badania na młodzieży szkół
średnich i swoich studentach prowadził Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Za
cel przyjął określenie struktur antropologicznych i dymorfizmu płciowego dziewcząt i
chłopców pochodzących z miast i wsi, oraz składu ciała. Badania odbywały się w latach
1956-1963. L. Denisiuk stworzył nowy test sprawności, na który składało się 5 prób
określających poziom mocy, szybkości, siły, zwinności i wytrzymałości. Badania te
prowadził w latach 60 i 70. W latach 80 Chromiński kontynuował pracę J. Mydlarskiego
(1935) i R. Trześniowskiego. G. Hanyżewska w swojej pracy opisała współzależność jaka
istnieje między środowiskiem zamieszkania a cechami morfologicznymi i sprawnością
fizyczną dziewcząt w wieku 10 i 11 lat. G. Nowicki (2004) z Bydgoszczy przeprowadził w
latach 75-83 szerokie badania nad rozwojem fizycznym i sprawnością. Miały one na celu
określenie stanu procesu rozwoju cech somatycznych i motorycznych u dzieci i młodzieży
regionu bydgoskiego począwszy od noworodka do 18,5 lat, a także zauważenie wpływu
charakterystycznych czynników bytowych i środowiskowych na kształtowanie poziomu
rozwoju cech morfologicznych i motorycznych u dzieci i młodzieży. B. Mroczyński na
początku lat 90-tych przeprowadził badania na studentach, które wykazały wzrost siły.
Badania longitudinalne M. Napierały przeprowadzone w latach 1997-99, na dzieciach klas
początkowych, pokazały zmiany w rozwoju fizycznym i motorycznym dzieci (Napierała,
2007). Badania przeprowadzono na dziewczętach w wieku 12 i 13 lat w roku 2013,
wywodzących się ze środowiska miejskiego. Wnioski i spostrzeżenia można wyciągnąć po
przeprowadzeniu badań dotyczących typu budowy ciała, sprawności motorycznej na
podstawie Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej oraz sprawności specjalnej na
podstawie Testu Sprawności specjalnej J. Uzarowicza i M. Cieślickiej (Cieślicka i wsp.,
2009) oraz O. Ligman (Ligman i wsp., 2013). Grupa dziewcząt w wieku 13 lat
charakteryzowała się wyższym poziomem wysokości i masy ciała, aniżeli dziewczęta w
wieku 12 lat. Porównując obie grupy można stwierdzić, że w wynikach zdolności
motorycznej ogólnej nie zauważamy bardzo widocznych różnic, natomiast w zdolności
motorycznej specjalnej różnice te są już o wiele bardziej widoczne. Wniosek może być
taki, iż jeden rok trenowania może wnieść bardzo duże zmiany w predyspozycjach
zawodnika.
76
W nioski
1. Dziewczęta w wieku 13 lat osiągają wyższy poziom wysokości i masy ciała, aniżeli
dziewczęta w wieku 12 lat.
2. Wysoki poziom rozwoju motorycznego u trenujących dziewcząt.
3. Dziewczęta w wieku 12 lat osiągają lepsze wyniki w skoczności i gibkości.
4. Dziewczęta w wieku 13 lat uzyskują lepsze rezultaty w wytrzymałości, szybkości oraz
sile.
5. W sprawności specjalnej lepszymi wynikami wykazywały się dziewczęta w wieku 13
lat.
6. Budowa atletyczna i leptosomatyczna pozwala na osiąganie lepszych wyników w
sporcie.
7. U osób trenujących wykonanie zagrywki sposobem górnym jest łatwiejsze niż sposobem
dolnym.
Piśm iennictwo
1. Arska - Kotlińska M., Bartz J., Wieliński D. (2002). Wybrane zagadnienia
statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne, AWF, Poznań.
2. Cieślicka M., Napierała M. (2009). The somatic bulid of lightweight rowes.
Medical and Biological Sciences, 23/3, s.33-38.
3. Mydlarski J. (1935). Sprawność fizyczna młodzieży w Polsce, Warszawa.
4. Napierała M. (2008). Środowiskowe uwarunkowania somatyczne i motoryczne a
wiek rozwojowy dzieci i młodzieży (na przykładzie województwa kujawsko pomorskiego), UKW w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
5. Nowicki G. (2004). Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży w rodzinach wiejskich,
Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa, Bydgoszcz.
6. Ligman O., Stankiewicz B., Dix B., Żukow W. (2013). The impact of training on
the development of the somatic characteristics of 13-15 years-paddlers. Journal of
Health Sciences vol. 3 nr 6, Radom, s.213-230, ISSN 1429-9623.
7. Talaga J. ( 2004). Sprawność fizyczna ogólna testy. Zysk i S-ka, Poznań. s.103.
Streszczenie
Celem niniejszej badań było uzyskanie informacji na temat sprawności ogólnej i specjalnej
siatkarek w wieku 13 i 13 lat z klubu „Culmen” Chełmno. Badania przeprowadzono wśród 33
dziewcząt w wieku 12 i 13 lat. Pomiar masy ciała dokonywano za pomocą wagi lekarskiej
wyposażonej również w miarę, do pomiaru wysokości ciała wykorzystano antropometr. Typ
budowy ciała wszystkich badanych przeprowadzono według typologii E. Kretschmera i
wykorzystując klucz E. Curtiusa. Do oceny sprawności ogólnej wybrano próby z
Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej ICSPFT (International Committee on the
Standarization of Physical Fitness Test). Sprawność specjalną badanych dziewcząt sprawdzono za
pomocą testu sprawności fizycznej specjalnej J. Uzarowicza.
Wyniki badań upoważniają do wyciągnięcia następujących wniosków:
1. Dziewczęta w wieku 13 lat osiągają wyższy poziom wysokości i masy ciała, aniżeli dziewczęta
w wieku 12lat.
2. Wysoki poziom rozwoju motorycznego u trenujących dziewcząt.
3. Dziewczęta w wieku 12 lat osiągają lepsze wyniki w skoczności i gibkości.
4. Dziewczęta w wieku 13 lat uzyskują lepsze rezultaty w wytrzymałości, szybkości oraz sile.
5. W sprawności specjalnej lepszymi wynikami wykazywały się dziewczęta w wieku 13 lat.
6. Budowa atletyczna i leptosomatyczna pozwala na osiąganie lepszych wyników w sporcie.
7. U osób trenujących wykonanie zagrywki sposobem górnym jest łatwiejsze niż sposobem
dolnym.
77
Summary
The purpose of this study was to obtain information on the overall performance and a special
women's CEV at the age of 13, and 13 years with the Club "Culmen" Chełmno. The research was
conducted among the 33 girls aged 12 and 13 years old. the measurement of body weight were
made using medical weight equipped also, to measure the height of the body uses antropometr. The
type of physique all test was performed according to the typology of e. Kretschmer and utilizing
key e. Curtius. To assess the efficiency of the overall sample was selected from the International
Physical fitness test ICSPFT (International Committee on the Standarization of Physical Fitness
Test). A special performance of girls examined by using physical fitness test a special
J. Uzarowicz. Test results entitle to draw the following conclusions: 1. the girls at the age of 13
years to achieve a higher level of height and weight, than girls at the age of 12 years. A high level
of development of motor impairment on training girls. Girls as young as 12 years to achieve better
results in jumping and flexibility. Girls aged 13 years obtain better results in strength, speed, and
strength. In the special performance better results showed the girls at the age of 13 years.
Construction of the athletic and leptosomatic allows you to achieve better results in the sport. In
those high-performance tricks way top is easier than way.
Słowa kluczowe: sprawność ogólna, sprawność specjalna, siatkówka.
Keywords: efficiency, the efficiency o f the special, volleyball.
78
UCZNIOWSKIE KOMPETENCJE Z WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
W OPINII NAUCZYCIELI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO
A pprentice com petence o f physical education teachers in the state opolskie
Cezary Kuśnierz
Politechnika O polska
W stęp
Termin kompetencje pochodzi od łacińskiego czasownika competere - nadawać się,
współzawodniczyć, zajmować określoną pozycję. Etymologia wyznacza taką perspektywę
pojmowania kompetencji, w której jej podstawowe znaczenie będzie nawiązywać do
potencjału podmiotu, wyznaczającego jego zdolności wykonywania określonych typów
działań. Tak obszernie nakreślone znaczenie kompetencji jako zdolności do działania
ulegnie rozproszeniu na kilka zakresów, jeśli przyjrzeć się jego pedagogicznym
zastosowaniom. W tym kontekście zaznaczają się dwa ujęcia kompetencji. Pierwsze z nich
to takie, gdzie kompetencje można pojmować jako adaptacyjny potencjał podmiotu,
pozwalający mu na dostosowanie działań do warunków wyznaczonych przez charakter
otoczenia. Drugie ujęcie obejmuje taką koncepcję, w której jawi się ona jako transgresyjny
potencjał podmiotu, gdzie generowane przezeń typy działań są podatne na twórczą
modyfikację (Encyklopedia pedagogiczna 2007). Z pojęciem tym łączy się termin
kompetencji społecznych, definiowanych jako zespół nabytych cech, zdolności
umożliwiających swobodne uczestnictwo w życiu społecznym zgodnie z przyjętymi
normami i wartościami. Są to m.in. umiejętności współdziałania i współpracy,
odpowiedzialność, umiejętność pozyskiwania zaufania społecznego, konsekwencja w
działaniu, umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych (Encyklopedia
pedagogiczna 2007). Martin Valcke (2007) przez kompetencje rozumie spójną i złożoną
całość wiedzy, umiejętności i postaw, które są wyrażane i rozwijane poprzez konkretne
czyny w konkretnych, złożonych i unikalnych sytuacjach. Podobnie definiuje kompetencje
P. Perrenoud (2000), opisując je jako umiejętność efektywnego działania w wielu
określonych sytuacjach, umiejętność opartą na wiedzy, lecz do niej nie ograniczoną.
Zdaniem autora ’’podejście według kompetencji” określa miejsce wiedzy naukowej i nie
naukowej w działaniu, stanowi zasoby, często decydujące o identyfikacji i rozwiązaniu
problemu, przygotowaniu i podjęciu decyzji (W. Rabczuk 2008 za: P. Perrenoud 2000).
Szczególną rolę w kreowaniu zmian w edukacji i jej reformowaniu odgrywają raporty
oświatowe opracowane przez grupy ekspertów. W oparciu o analizę i ocenę istniejącego
stanu rzeczy określa się w nich kierunki zmian i strategie wdrażania (W. Strykowski i in.
2003). Jednym z najbardziej głośnych raportów oświatowych drugiej połowy XX wieku
był raport opracowany przez Międzynarodową Komisję do spraw Rozwoju Edukacji pod
tytułem ”Uczyć się, aby być” (E. Faure 1975). Jego celem było zbadanie ówczesnego stanu
oświaty i wychowania na świecie oraz opracowanie założeń przyszłego rozwoju.
Najistotniejsze tezy sformułowane w raporcie dotyczyły wszechstronnego rozwoju
człowieka, wszystkich dyspozycji składających się na człowieka integralnego oraz idei
edukacji permanentnej. Zwrócono uwagę na to, że edukacja szkolna powinna
przygotowywać również do mobilności zawodowej, a więc łatwego przechodzenia z jednej
gałęzi pracy zawodowej do innych (W. Strykowski i in. 2003). Problematyka kompetencji
nie jest wyłącznym przedmiotem zainteresowań środowisk związanych ze światem pracy,
kształceniem zawodowym i kształceniem ogólnym, lecz coraz częściej pojawia się na
79
forum organizacji międzynarodowych dotyczących współpracy gospodarczej w tym
krajów Unii Europejskiej. Organizacje te mające głównie charakter gospodarczy, są
świadome znaczenia tzw. kapitału ludzkiego (połączenia wiedzy, umiejętności, postaw i
kompetencji wszystkich obywateli) jako czynnika wzrostu gospodarczego i dobrobytu
narodowego (W. Rabczuk, 2008). Rada Europejska (23-24.03.2000) w Lizbonie ustaliła,
że konieczne jest sformułowanie europejskich ram określających nowe umiejętności
podstawowe uzyskiwane w procesie uczenia się przez całe życie, stanowiących główny
element działania Europy w okresie globalizacji oraz przejścia do modelu gospodarki
opartej na wiedzy. Na kolejnych posiedzeniach Rady Europejskie (23-24.03.2001,
Sztokholm i 15-15.03.2002, Barcelona) zaaprobowały do realizacji przyszłe cele
europejskich systemów edukacji i szkolenia oraz program roboczy pod nazwą ’ Edukacja i
Szkolenia 2010” . Cele te obejmują rozwijanie umiejętności przydatnych w społeczeństwie
wiedzy, uczenie się języków, przedsiębiorczości podkreślając jednocześnie potrzebę
zwiększania europejskiego wymiaru edukacji przez całe życie. W Europejskim Pakcie na
rzecz młodzieży, dołączonym do wniosków ze szczytu Rady Europejskiej (22-23.03.2005,
Bruksela) podkreślono, że należy dążyć do opracowania wspólnego zestawu
podstawowych umiejętności, które wyposażyły by młodych ludzi w niezbędne
kompetencję kluczowe. Zalecenie to przyczyni się do wzrostu jakości edukacji i szkoleń
dostosowanych do potrzeb europejskiego społeczeństwa wpływając korzystnie na rozwój
państw członkowskich. Efektem działań Rady Europejskiej stało się opracowanie
dokumentu - ’’Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie”, tworzącym
’’Europejskie ramy odniesienia” . Edukacja w swym społecznym i ekonomicznym
wymiarze ma do odegrania zasadniczą rolę polegającą na zapewnieniu nabycia
obywatelom Europy kompetencji umożliwiających im elastyczne dostosowanie się do
szybko zmieniającego się świata. W tym kontekście głównymi celami ram odniesienia są:
- określenie i zdefiniowanie kompetencji kluczowych koniecznych do osobistej
samorealizacji, bycia aktywnym obywatelem, spójności społecznej i uzyskania
szans na zatrudnienie w społeczeństwie wiedzy;
- wspieranie działań państw członkowskich zmierzających do zapewnienia młodym
ludziom po zakończeniu kształcenia i szkoleń kompetencji kluczowych w stopniu
przygotowującym ich do dorosłego życia i stanowiącym podstawę dalszej nauki i
życia zawodowego, oraz zapewnienia dorosłym możliwości rozwijania i
aktualizowania ich kompetencji kluczowych w ciągu całego życia;
- dostarczanie twórcą polityki, instytucją edukacyjnym, pracodawcom oraz osobą
uczącym się narzędzia referencyjnego na poziomie europejskim, aby ułatwić
starania na rzecz osiągnięcia wspólnie uzgodnionych celów na szczeblu krajowym i
europejskim;
- określenia ram dalszego działania na poziomie wspólnoty zarówno w zakresie
programu roboczego Edukacji i Szkolenia 2010, jak i wspólnotowych programów
edukacji i szkolenia.
Kompetencje definiowane są w niniejszym dokumencie jako połączenie wiedzy,
umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Kompetencje kluczowe to te, które
wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym
obywatelem integracji społecznej i zatrudnienia (Zalecenie Parlamentu Europejskiego i
Rady z 18.12.2006). Proponowane ramy referencyjne obejmują osiem kluczowych
kompetencji, którymi powinien dysponować każdy Europejczyk:
- porozumiewanie się w języku ojczystym,
- porozumiewanie się w językach obcych,
- kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne,
- kompetencje informatyczne,
80
- zdolność uczenia się,
- kompetencje interpersonalne,
obywatelskie,
- przedsiębiorczość,
- ekspresję kulturalną.
międzykulturowe
i
społeczne
oraz
kompetencje
W. Rabczuk (2008) dokonując analizy wymienionych kompetencji szczególną
uwagę zwraca na kompetencje interpersonalne, międzykulturowe i społeczne oraz
obywatelskie, których posiadanie jest niezbędne dla uczestnictwa w społeczeństwie,
szczególnie w społeczeństwie wielokulturowym i wielojęzycznym, jakim jest Unia
Europejska. Kompetencje te zdaniem autora umożliwiają nawiązywanie i podtrzymywanie
relacji osobistych i zawodowych dzięki własnej komunikacji, pracy w zespole,
umiejętnością językowym oraz poszanowaniu odmiennych kultur i tradycji.
Europejskie ramy kwalifikacji (ERK) dla uczenia się przez cale życie zostały
wprowadzone do realizacji w kwietniu 2008 roku, ustalono również, że do roku 2010
państwa członkowskie powinny odnieść swoje krajowe systemy kwalifikacji do ram
europejskich, a przed upływem 2012 roku państwa powinny dopilnować, aby wystawiane
przez nie indywidualne zaświadczenia o kwalifikacjach zawierały odniesienie do
odpowiedniego poziomu wymogów europejskich. Europejskie ramy kwalifikacji obejmują
osiem poziomów opisanych poprzez efekty uczenia się, uznają ogromną różnorodność
systemów kształcenia i szkolenia w Europie w związku z tym niezbędnym stało się
przesunięcie akcentu na efekty uczenia się, gdzie liczą się rezultaty a nie wkład pracy czy
czas trwania nauki (ERK dla uczenia się przez całe życie, Luksemburg 2009). W celu
jednoznacznego rozumienia pojęć zawartych w dokumentach przedstawiono również
definicje, gdzie:
- kwalifikacja - oznacza formalny wynik procesu oceny i walidacji uzyskany w sytuacji, w
której właściwy organ stwierdza, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z
określonymi standardami;
- efekty uczenia się - oznaczają określenie tego, co uczący się wie, rozumie i potrafi
wykonać po ukończeniu procesu uczenia się, które dokonywane jest w kategoriach wiedzy,
umiejętności i kompetencji;
- wiedza - oznacza efekt przyswajania informacji poprzez uczenia się. Wiedza jest
zbiorem faktów, zasad, teorii i praktyk powiązanych z dziedziną pracy lub nauki. W
kontekście europejskich ram kwalifikacji wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub
faktograficzną;
- umiejętności - oznaczają zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w
celu wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. W kontekście ERK umiejętności
określa się jako kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz
praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i
instrumentów);
- kompetencje - oznaczają udowodnioną zdolność stosowania wiedzy, umiejętność i
zdolności osobistych, społecznych lub metodologicznych okazywaną w pracy lub nauce
oraz w karierze zawodowej i osobistej, w ERK kompetencje określane są w kategoriach
odpowiedzialności i autonomii (Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady, 23.04.2008).
Polska podjęła pracę nad przygotowaniem i wdrożeniem Krajowych Ram Kwalifikacji
(KRK) w 2006 roku, w kolejnych latach (2008/09) Ministerstwo Edukacji Narodowej
opracowało model Polskich Ram Kwalifikacji (PRK) kompatybilny z europejskimi.
Zasadnicze zmiany polskiego systemu edukacji wynikają z tendencji europejskich i wiążą
się z przebudową systemu kwalifikacji, który ma być oparty na efektach uczenia się. W
2009 roku wprowadzono nowe podstawy programowe kształcenia ogólnego, które w
81
całości zostały zredagowane w języku efektów uczenia się, przełamując w ten sposób
dotychczasową tradycję opisywania programów szkolnych. W zakresie edukacji ogólnej
wyróżniono następujące kategorie kluczowe:
- wiedza - zakres wiadomości, głębia rozumienia,
- umiejętności - komunikacja, rozwiązywanie problemów, zastosowanie wiedzy w
praktyce,
- postawy - tożsamość, współpraca, odpowiedzialność.
Deskryptory poziomów kwalifikacji zdobywanych w ramach edukacji ogólnej
wskazują na progresję osiągnięć uczącego się w następujących zakresach:
- wiedza z zakresu humanistyki i życia społecznego,
- wiedza z zakresu nauk przyrodniczych,
- wiedza i umiejętności z zakresu matematyki,
- umiejętności komunikacyjne, w tym posługiwanie się językiem ojczystym i obcym,
- umiejętność rozumowania umożliwiająca rozpoznanie problemów i dochodzenia do ich
właściwego rozwiązania,
- umiejętność stosowania przyswojonej wiedzy w praktyce,
- zdolność do samodzielnego działania i do współpracy w zespole,
- świadomość własnej tożsamości oraz podejmowanie odpowiedzialności (Od
Europejskich do Polskich Ram Kwalifikacji, MEN 2010, s.20).
Analiza powyższych dokumentów opisujących kierunki przemian edukacyjnych
jednoznacznie wskazuje na rozwój takich kompetencji, które w sposób realny będą się
wiązać z przygotowaniem dzieci i młodzieży do przyszłej pracy zawodowej. Głównym
wyznacznikiem kierunków zmian kompetencji są przemiany dokonujące się w zakresie
gospodarki państw Unii Europejskiej. Za najistotniejsze uznano kompetencje, które będą
decydowały o atrakcyjności i mobilności zawodowej. W tej sytuacji z ogromnym
zdziwieniem należy odnotować brak kompetencji, które wiązały by się z troską o ciało i
zdrowie. Wydaje się, że autorzy prezentowanych dokumentów pominęli zasadnicze
kwestie związane ze zdrowiem zapominając, że jest ono jednym z najistotniejszych
elementów skutecznej i wydajnej pracy jak i wieloletniej aktywności zawodowej.
U podstaw doskonalenia systemu edukacji leży pojęcie dobrej szkoły,
zapewniającej uczniom i nauczycielom klimat sprzyjający pracy i rozwojowi (K. Denek
2005). Instytucja ta powołana do planowego i systematycznego kształcenia dzieci,
młodzieży i dorosłych powinna wypełniać swą misję zgodnie ze społecznie
akceptowanymi planami i programami nauczania (Cz. Kupisiewicz 2005). Jest ona jednak
często poddawana krytyce, która odnosi się do: niewłaściwych proporcji między
sprawowanymi przez nią funkcjami (kształcenia, wychowania, opieki, selekcji,
egalitaryzacji, diagnozy, terapii, kompensacji); nieracjonalnego powiązania z kształceniem
równoległym i nieformalnym; realizowanych celów i zadań dydaktycznowychowawczych; stosowanych metod, form i środków dydaktycznych. Zarzuca się jej, że
nie zaspokaja potrzeb kadrowych nowoczesnego rynku pracy pod względem ilościowym i
jakościowym, występują rozbieżności pomiędzy kwalifikacjami jakie uzyskują
absolwenci, a kwalifikacjami wymaganymi przez pracodawców (Cz. Kupisiewicz, 2005).
Nowosad uważa, że szkoła w społeczeństwie wiedzy musi być ustawicznie doskonalona w
zależności od potrzeb i warunków współczesności (I. Nowosad, 2003).
Działalność edukacyjna, w zakresie wychowania fizycznego, której celem byłaby
wysoka sprawność fizyczna dzieci i młodzieży nie jest już wystarczającym powodem
włączenia wychowania fizycznego do programów szkolnych. Zresztą i sama koncepcja
sprawności fizycznej ewoluuje. Jeszcze niedawno najważniejsza była sprawność związana
z osiągnięciami głównie sportowymi. Obecnie akcent przesuwa się w stronę sprawności
związanej ze zdrowiem. Jako wychowanie fizyczne najwyższej jakości może być zatem
82
uznane obecnie tylko takie, które zapewnia wszystkim uczniom solidne fundamenty
zdrowia, rozwoju fizycznego i sprawności motorycznej, a także przyjemność i radość z
regularnej aktywności ruchowej. Z odpowiednim poparciem ze strony szkoły, rodziny i
społeczeństwa radość ta może trwać długo i zaowocować w przyszłości zdrowym,
aktywnym fizycznie stylem życia. B. Crum (1993) definiuje wychowanie fizyczne jako
proces przygotowania młodych ludzi do samodzielnego, satysfakcjonującego i
całożyciowego uczestnictwa w kulturze ruchu. Szukając analogii z innymi przedmiotami
szkolnymi przygotowującymi do różnych ról społecznych i uczestnictwa w kulturze,
zdaniem wielu uczonych, misją wychowania fizycznego winno być wyposażenie uczniów
w kompetencje niezbędne do uprawiania aktywności fizycznej i sportu przez całe życie, do
aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu zawodowym, rodzinnym i odpoczynku w XXI
stuleciu. To systemowe i prospektywne podejście jest wyznacznikiem wysokiej jakości
wychowania fizycznego i sportu, wyróżniając je pośród zajęć przypadkowych i
okazjonalnych. We współdziałaniu z innymi przedmiotami wychowanie fizyczne powinno
rozwijać kompetencje behawioralne, które determinują mentalne i psychologiczne
nastawienia w rozwiązywaniu konkretnych życiowych sytuacji problemowych. Zdaniem
B. Cruma (2007) uczeń powinien posiadać następujące podstawowe kompetencje:
- umieć dostosować zasady działania stosownie do sytuacji,
- doceniać i umieć organizować ćwiczenia dla zdrowia,
- działać jako krytyczny konsument sportu,
- utrzymać dystans do informacji medialnych.
W świetle badań przeprowadzonych przez K. Hardmana (2002) kompetencje
(zdolności) motoryczne, rozwój fizyczny i umiejętności ruchowe to trzy najważniejsze cele
wychowania fizycznego w szkołach podstawowych krajów europejskich. Te same trzy
cele, tylko w zmienionej kolejności uznano jako priorytetowe w szkołach
ponadpodstawowych. Umiejętność samooceny, umiejętność rozwiązywania problemów
oraz poprawienie estetyki sylwetki, to trzy powtarzające się jako najmniej ważne cele w f
(w zmienionej kolejności) w obu typach szkolnictwa europejskiego (J. Pośpiech 2006).
Cel pracy
Celem badań było poznanie opinii nauczycieli na temat najistotniejszych
kompetencji, w które powinni być wyposażeni uczniowie w ramach zajęć wychowania
fizycznego.
Założono, że nabycie tych kompetencji uzależnione będzie od realizacji celów
przedmiotu, w związku z tym analizie zostanie poddana hierarchia celów dokonana przez
nauczycieli.
Uzasadniając taki podejście do badań należy zwrócić uwagę na to, że wybór celów
wychowania fizycznego wiąże się z wartościowaniem ich i nadaniem celom określonej
hierarchii. Nauczyciel ukierunkowany na realizację wielu zadań szkolnych, podlegający
rozlicznym wymaganiom zewnętrznym, musi ustalać, co jest ważniejsze, co powinno być
zrobione w pierwszej kolejności, wykonanie jakich działań jest niezbędne, aby przejść do
innych. Poszczególne motywy nie zawsze mogą być realizowane równolegle, czy też
kolejno. Bardzo często nauczyciel może, a bardziej często musi dokonywać między nimi
wyborów (A. Bandura 1999 a,b, J. Strelau 2000).
M ateriał i m etoda badań
Badaniami objęto 230 nauczycieli wychowania fizycznego szkół podstawowych (II
etap edukacji), gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Opolszczyzny. Należy jednak
zwrócić uwagę na rozkład liczebności w poszczególnych grupach, gdzie początkujących
nauczycieli do 5 lat pracy jest tylko 35, w drugim przedziale od 6-10 lat pracy znajduje się
83
55 osób i najbardziej doświadczonych pedagogów powyżej 11 lat pracy jest 140.
Nierówny rozkład jest odzwierciedleniem obecnej struktury zatrudnienia w szkolnictwie i
wynika z braku przyjęć do pracy początkujących nauczycieli. W badaniach zastosowano
metodę sondażu diagnostycznego, technikę ankietową. Jako narzędzie badawcze
zastosowano kwestionariusz opracowany przez Europejskie Stowarzyszenie Wychowania
Fizycznego (EUPEA, 2011). Pierwsza część kwestionariusz oprócz informacji
charakteryzujących badanego nauczyciela zawierała 13 celów wychowania fizycznego,
zadaniem respondentów było dokonanie ich hierarchizacji. Tworzenie listy
najistotniejszych celów poprzedzone było badaniami oficjalnych dokumentów Unii
Europejskiej oraz zajęć wychowania fizycznego w krajach Unii (Hardman, 2005; Puhse &
Gerber, 2005). Wiązały się one z poznaniem organizacji procesu edukacyjnego, celów i
oczekiwanych efektów w poszczególnych krajach. W wyniku tych działań przygotowano
listę celów, która została dopracowana w grupie eksperckiej EUPEA. W 2007 roku
przeprowadzono badania pilotażowe w których uczestniczyło 13 państw członkowskich.
W oparciu o powyższe działania uwzględniając różnorodność kontekstów kulturowych,
członkowie EUPEA zdefiniowali 13 celów wychowania fizycznego wspólnych dla
objętych badaniami krajów europejskich (Fisher R., Repond R. M., Diniz J., 2011 w:
Hardman K., Green K., 2011). Druga części kwestionariusza poświęcona jest badaniom
rezultatów nauczania. W każdym punkcie został podany cel i spodziewane rezultaty
nauczania. Zadaniem respondentów było nadanie rangi założonym rezultatom (1 najważniejszy, 2- kolejny itd. Nauczycieli poproszono również o dokonanie oceny
możliwości skutecznej realizacji analizowanych celów wybierając jedną z odpowiedzi nie osiągalny, osiągalny w stopniu zadawalającym, w pełni osiągalny. W celu dokonania
analizy wyników obliczono średnie arytmetyczne, zastosowano również test KruskalaWallisa.
W yniki badań
W każdej działalności, w tym również dydaktyczno wychowawczej, cele określają
zasadniczy kierunek działań, są priorytetem służącym realizacji określonych wartości,
przyjętych ideologii czy teorii. Hierarchia celów wychowania fizycznego, w mnogości
zagadnień związanych z fizyczną edukacją, daje możliwość określenia najistotniejszych
treści do realizacji, umożliwia uporządkowanie działań nauczycieli związanych z
przygotowaniem dzieci i młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Odpowiedzi
udzielone przez respondentów, w postaci hierarchizacji celów poddanych analizie, składają
się na obraz ich rozumienia istoty wychowania fizycznego. Trzon prezentowanych badań
stanowiło 13 celów wychowania fizycznego, reprezentujących ogólne i szczegółowe treści.
Jednocześnie są one odzwierciedleniem europejskich kierunków przemian szkolnego
wychowania fizycznego. Cele poddane analizie zostały przedstawione respondentom w
następującej kolejności:
1. Zachęcić uczniów do prowadzenia aktywnego zdrowego stylu życia;
2. Zapewnić uczniom dobre samopoczucie;
3. Upowszechnić wśród uczniów wartości związane z uczestnictwem w sporcie:
solidarność, fair play;
4. Zapewnić ćwiczącym bezpieczeństwo w czasie zajęć;
5. Poszerzyć zasób umiejętności ruchowych uczniów;
6. Wskazać uczniom związki innych przedmiotów szkolnych z wychowaniem
fizycznym;
7. Promować wśród uczniów społeczne i kulturowe znaczenie sportu i aktywności
fizycznej;
8. Rozwijać u uczniów umiejętności samooceny oraz oceny innych uczestników zajęć;
84
9. Rozwijać umiejętności kierowania grupą oraz zdolność organizowania innych;
10.
Doceniać wagę sprawności i zdrowia;
11.
Rozwijać zdolność zastosowania i doskonalenia umiejętności w specyficznych
formach aktywności ruchowej;
12.
Kształtować postawy obywatelskie;
13.
Stwarzać możliwości satysfakcjonuj ącego uczestnictwa w zajęciach wszystkim
uczniom niezależnie od możliwości, płci lub społecznego czy kulturowego
pochodzenia.
Klasyfikacja celów dokonana przez nauczycieli uwidacznia podział na grupę celów
dominujących (1, 4, 10, 2, 5) o charakterze edukacyjnym, grupę celów dotyczących sportu
(3, 7, 11), którym nadano średnią rangę w hierarchii oraz najrzadziej wybieranych (12, 9,
6, 13, 8) dotyczących głównie umiejętności społecznych. W grupie celów dominujących,
w kontekście wychowania fizycznego najwyższą pozycję zajęły treści dotyczące zdrowia,
świadczy o tym wybór celu 1 jako najistotniejszego w hierarchii, dotyczy on
przygotowania uczniów do prowadzenia aktywnego i zdrowego stylu życia. Trzecią lokatę
w hierarchii zajął cel (10), który również nawiązuje do kwestii zdrowotnych i podkreślą
konieczność dbania o sprawność fizyczną i zdrowie. Zdrowotne aspekty wychowania
fizycznego, całożyciowa aktywność zostały przez nauczycieli określone jako
najważniejsze w realizacji treści szkolnego wychowania fizycznego. Wysoką pozycję w
hierarchii celów zajęły również te, które wiążą się z organizacją procesu dydaktycznego i
dotyczą bezpieczeństwa w trakcie zajęć, jak i zapewnienia uczniom dobrego
samopoczucia. Treści te podkreślają mnogość edukacyjnych funkcji zajęć ruchowych oraz
liczne uwarunkowania prawidłowej organizacji lekcji (cele 4, 2). Stworzenie podstaw
uczestnictwa w całożyciowej rekreacji ruchowej zapewnić mogą wszechstronne
umiejętności, dlatego nabycie ich w drodze edukacji fizycznej zostało również
wyeksponowane przez nauczycieli, cel dotyczący tych treści (5) został umieszczony przez
respondentów na piątym miejscu. W drugiej grupie zostały sklasyfikowane cele
upowszechniające wartości związane ze sportem (solidarność, zasadę fair play).
Respondenci nadając tym celom określoną rangę, uznali za istotne promowanie
różnorodnych form aktywności ruchowej poprzez sport szkolny. W trzeciej grupie celów
najrzadziej wybieranych najniżej został oceniony cel 12 dotyczący kształtowania postaw
obywatelskich, można przypuszczać, że nauczyciele nie widzą bliskiego związku treści
tego celu z wychowaniem fizycznym. Podobnie rozwijanie umiejętności kierowania grupą,
wskazanie związków wychowania fizycznego z innymi przedmiotami szkolnymi
nauczyciele uznali za mniej istotne. Zastanawiający jest jednak fakt, że cel 13 poruszający
bardzo istotną kwestie, dotyczące stwarzania równych szans wszystkim uczniom
niezależnie od ich możliwości czy pochodzenia również został sklasyfikowany nisko i w
hierarchii zajął dziesiąta lokatę (ryc. 1).
85
Ryc. 1. Hierarchia celów wychowania fizycznego w opiniach nauczycieli
Najistotniejszy w hierarchii cel 1- zachęcić uczniów do prowadzenia aktywnego
zdrowego stylu życia, został oceniony podobnie przez nauczycieli wszystkich
poziomów edukacji (szkoła podstawowa, gimnazjalna i ponadgimnazjalna). Analiza
porównań wielokrotnych testem Kruskala - Wallisa wykazała wartość zbliżoną do
poziomu istotności p = 0,0453, jednak szczegółowe porównanie grup nie wykazało
różnic istotnych pomiędzy analizowanymi typami szkół. Należy więc przyjąć, że cel 1
został zgodnie uznany za najważniejszy przez nauczycieli wszystkich typów szkół (ryc.
2).
86
Rycina 2. Analiza celu 1 - zachęcić uczniów do prowadzenia aktywnego zdrowego
stylu życia w zależności od typu szkoły
Poziom edukacji różnicował istotnie odpowiedzi nauczycieli dotyczące celów 2, 3,
5, 7, 11, 13. Analiza wyników z uwzględnieniem stażu pracy dowodzi, że różnice istotne
statystycznie w dokonanej hierarchizacji celów wystąpiły w ocenie treści celów: 8, 9, 12,
13. Analiza wyników w oparciu o kolejną zmienną - płeć nie wykazała istotnych
statystycznie różnic w dokonanej hierarchizacji 13 celów. Świadczy to o tym, że kobiety i
mężczyźni biorący udział w badaniach nadali jednakową rangę analizowanym celom.
W toku dalszych działań badawczych poproszono nauczycieli o wyrażenie opinii na
temat możliwości osiągania celów wychowania fizycznego. Udzielone odpowiedzi zostały
zawarte w trzystopniowej skali: nie osiągalny, osiągalny w stopniu zadawalającym, w
pełni osiągalny. Na podstawie deklaracji respondentów można stwierdzić, że analizowane
cele są możliwe do osiągnięcia w stopniu zadowalającym. Szczegółowa analiza wskazuje
na to, że najniższy poziom wykonalności dotyczy celu związanego z promowaniem wśród
uczniów społecznego i kulturowego znaczenia sportu i aktywności fizycznej. Dwudziestu
dziewięciu nauczycieli uznało ten cel za nieosiągalny. Najwyższy poziom wykonalności
dotyczył celu związanego z koniecznością zapewnienia ćwiczącym bezpieczeństwa w
czasie zajęć, sześćdziesięciu trzech nauczycieli uznało ten cel za w pełni osiągalny (ryc.
3).
87
0%
20%
40%
60%
Ryc. 3. Osiągalność celów w f w opiniach badanych nauczycieli
Dyskusja
Problem celów wychowania fizycznego z dużą dynamiką podejmowany jest w
Polsce od wielu lat, wydawać się może, że w złożeniach teoretycznych został on
rozwiązany za sprawą powszechnie akceptowanych tez M. Demela (1973). Jednak
przemiany społeczne i w ich konsekwencji przemiany systemu edukacji wywołują
ciągłą potrzebę diagnozowania tego zagadnienia. Prezentowane w niniejszym
opracowaniu wyniki badań hierarchii celów wychowania fizycznego dostarczają
cennych informacji i pochodzą z niezwykle ważnego okresu realizacji zmian
reformatorskich, które zostały wprowadzone w Polsce w 2009 r. Polska ze względu na
przynależność do Unii Europejskiej uczestniczyła również w badaniach prowadzonych
przez Europejskie Stowarzyszenie Wychowania Fizycznego, którego celem było
określenie profilu dobrze wyedukowanego ucznia w zakresie wychowania fizycznego
(Fisher R., Repond R. M., Diniz J., 2011 w: Hardman K., Green K., 2011). Wyniki
uzyskane w tych badaniach stanowią bardzo ciekawe tło europejskie oraz odniesienie
do wyników prezentowanych w tym opracowaniu. W założeniach badaczy krajów
europejskich profil kompetencji uczniów próbuje się określić poprzez badania
hierarchii celów przedmiotu dążąc do wyeksponowania tych, których realizacja w
największym stopniu będzie mogła zapewnić uczniom nabycie niezbędnych
kompetencji umożliwiających czynne uczestnictwo w kulturze fizycznej. Przystępując
do prezentacji wyników badań należy zwrócić uwagę na to, że są one w głównej
mierze deklaracjami respondentów, co może powodować rozbieżności pomiędzy
intencjami i rzeczywistymi działaniami nauczycieli. Spośród trzynastu celów
88
poddanych analizie, cel zachęcić uczniów do prowadzenia aktywnego zdrowego stylu
życia został uznany przez nauczycieli jako najważniejszy. Dokonany przez nauczycieli
wybór tego celu jako najistotniejszego potwierdza ich znajomość i akceptację przyjętej
w Polsce humanistycznej wersji teorii wychowania fizycznego. Cel ten został również
wskazany jako najistotniejszy w badaniach nauczycieli krajów europejskich zajmując
pierwsze miejsce w hierarchii (Fisher R., Repond R. M., Diniz J., 2011 w: Hardman
K., Green K., 2011). Wynik ten świadczyć może o wspólnych w krajach europejskich
tendencjach rozwojowych wychowania fizycznego i podobnych priorytetach
edukacyjnych. Dalsza analiza odpowiedzi udzielonych przez nauczycieli wskazuje na
wysoką rangę celu związanego z zapewnieniem ćwiczącym bezpieczeństwa w czasie
zajęć, cel ten zajął drugą lokatę i podkreśla niezwykle istotną kwestię dotyczącą
właściwej organizacji lekcji. Wysoka ranga może wynikać również z obaw nauczycieli
przed urazami mogącymi powstać podczas ćwiczeń. Trzecią lokatę w hierarchii
nauczycieli zajął cel doceniać wagę sprawności i zdrowia. W zakresie kwestii zdrowia
wiąże się on z celem pierwszym jednak podkreśla konieczność rozwijania u
ćwiczących sprawności fizycznej. Odnosząc się do badań europejskich można
stwierdzić, że polscy nauczyciele treściom tego celu nadali znacznie wyższą rangę. W
krajach europejskich zajął on siódmą lokatę. W opiniach pięciu polskich teoretyków
wychowania fizycznego uczestniczących w badaniach T. Frołowicza (2002)
najistotniejszym celem przedmiotu okazało się rozwijanie kompetencji rekreacyjnych,
a następnie zdrowotnych. Autor kompetencje rekreacyjne określił jako „ukształtowanie
człowieka rozumiejącego znaczenie, a także znającego wartościowe sposoby
odpoczynku po pracy oraz wypoczywającego z korzyścią dla swego organizmu”
(Frołowicz T., 2002, s. 59). Podobnych odpowiedzi udzielili uczestniczący w tych
badaniach nauczyciele, 75% kompetencje rekreacyjne uznało za najważniejsze, drugą
lokatę w hierarchii zajęły kompetencje medyczne (profilaktyczne), a następnie
zdrowotne.
Nauczyciele województwa opolskiego najniżej ocenili cele dotyczące kompetencji
społecznych. Kształtowanie postaw obywatelskich, rozwijanie umiejętności kierowania
grupą i zdolności organizowania innych jak i działania związane ze wskazaniem
związków innych przedmiotów szkolnych z wychowaniem fizycznym zostało uznane za
najmniej istotne. Taką samą tendencje w ocenie tych celów stwierdzono w badaniach
europejskich, nauczyciele z dwudziestu badanych krajów cele te zhierarchizowali
identycznie, sytuując je na ostatnich trzech miejscach.
Kolejną kwestią podjętą w badaniach była wykonalność analizowanych celów,
przewidywane efekty działalności dydaktyczno wychowawczej nauczyciele ocenili
pozytywnie. Wśród odpowiedzi zdecydowanie dominuje ocena średnia wyrażająca
możliwość osiągania celów w stopniu zadowalającym.
W nioski
1. Zajęcia lekcyjne powinny wyposażyć uczniów w kompetencje, które przygotują
uczniów do prowadzenia aktywnego zdrowego stylu życia.
2. Nabycie tych kompetencji umożliwi uczniom rozwój sprawności fizycznej,
umiejętności ruchowych oraz edukacja zdrowotna.
3. Badane kobiety i mężczyźni w jednakowy sposób
zhierarchizowali
cele
wychowania fizycznego, nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie pomiędzy
badanymi grupami.
4. Staż pracy różnicował opinie nauczycieli jedynie w zakresie czterech celów
przedmiotu.
89
5. Poziom edukacji (szkoły: podstawowa, gimnazjalna, ponadgimnazjalna) w
największym stopniu różnicował hierarchizację, istotne statystyczne różnice
wystąpiły w odniesieniu do sześciu celów wychowania fizycznego.
6. W deklaracjach respondentów analizowane cele są osiągalne w stopniu
zadowalającym.
Piśm iennictwo
1. Bandura A. (1991a) Self-regulation of motivation through anticipatory and self
reactive mechanisms. [W:] R.A. Diensbier (red.). Perspectives on Motivation.
Nebraska Symposium on Motivation (s. 69-164). Lincoln: University of Nebraska
Press.
2. Bandura A. (1991b). Social cognitive theory of self-regulation. Organizational
Behavior and Human Decision Processes, 50, 248-287.
3. Białecki I. (1996) Edukacja w zmieniającym się społeczeństwie. MEN, Warszawa.
4. Bielski J. (1999) Wychowanie fizyczne w zreformowanej edukacji. Wychowanie
Fizyczne i Zdrowotne 5, s. 195-197.
5. Bielski J. (2005) Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego. Oficyna
Wydawnicza Impuls, Kraków.
6. Bukowiec M. (1990) Postulowane, założone i rzeczywiste funkcje wychowania
fizycznego w przygotowaniu do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Kraków.
7. Bukowiec M. (1997) Kierunki przemian współczesnej edukacji a teoria i praktyka
wychowania fizycznego. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 3, s. 104-109.
8. Bukowiec M., Osiński W. (1995) Kierunki modernizacji szkolnego systemu
wychowania fizycznego. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 3, s. 88-90.
9. Crum B. J. (1993) Conventional Thought and Practice in Physical Education:
Problems of Teaching and Implications for Change. QUEST, 45, 339-356.
10. Crum B. J. (2007) How to pave the road to a better future for physical education.
Paper presented at the meeting o f the physical education teachers at the PWSZ,
Racibórz, Poland.
11. Demel M. (1973) Szkice krytyczne o kulturze fizycznej. Sport i Turystyka,
Warszawa.
12. Denek K. (2005) Ku dobrej edukacji. Wyższa szkoła Humanistyczna w Lesznie.
Wydawnictwo Akapit.
13. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku (2007) Wydawnictwo Akademickie ŻAK.
14. Faure E. (1975) Uczyć się, aby być, Warszawa, Wydawnictwo PWN.
15. Fisher R., Repond R. M., Diniz J. (2011) A Physically Educated Pearson. In K.
Hardman & K. Green (Eds.), Contemporary Issues In Physical Education (pp.6989). Meyer & Meyer Verlag.
16. Frołowicz T. (2002) Edukacyjne intencje nauczycieli wychowania fizycznego.
Między deklaracjami a działaniami. AWF, Gdańsk.
17. Grabowski H. (1999) Teoria fizycznej edukacji. WSiP, Warszawa.
18. Hardman K. (2002) Summary Report on Access to Physical Education and Sport:
Children and Young People. !6th Informal Meeting of European Sports
Ministers.Warsaw.
19. Kupisiewicz Cz. (2005) Podstawy dydaktyki, Warszawa.
20. Nowosad I. (2003) Perspektywy rozwoju szkoły, Warszawa.
21. Perrenoud P. (2000) Construire des competence des l’ecole, ESP (3’ed), Paris.
22. Puhse U., Gerber M. (eds.). (2005j. International Comparison of Physical
Education. Concepts- Problems - Prospect. Oxford, Meyer & Meyer Sport.
90
23. Rabczuk W. (2008) O potrzebie kształtowania kompetencji międzykulturowych
(nauczycieli i uczniów), [w:] Kompetencje współczesnego nauczyciela (red.) K.
Żegnałka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Warszawa, s. 31-39.
24. Strelau J. (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki, Gdańsk.
25. Strykowski W., Strykowska J., Pielachowski J. (2003) Kompetencje nauczyciela
szkoły współczesnej, Poznań.
26. Strzyżewski S. (1986) Proces wychowania w kulturze fizycznej. Warszawa.
27. Strzyżewski S. (2002) Rozwój myśli o wychowaniu fizycznym i jego metodach.
AWF w Katowicach.
28. Śniadecki J. (1990) O fizycznym wychowaniu dzieci. Wyd. VIII. AWF, Kraków.
29. Such J. (1992) W poszukiwaniu wiedzy pewnej. [W:] Poszukiwanie pewności i
jego postmodernistyczna dyskwalifikacja. J. Such (red.). Poznań, s. 7-147.
30. Urdan T., Maehr M. L. (1995) Beyond a two-goal theory of motivation and
31. achievement: A case for social goals. Review of Educational Research, 65(3), 213
243.
32. Valcke M. (2007) Nagroda Evens Foundation dla oświaty.
33. Verderber, J.M.S., Rizzo, T.L., & Sherrill, C. (2003). Assessing Student Intention
to Participate in Inclusive Physical Education. Adapted Physical Activity Quarterly,
20, 2 6 - 45.
34. Wolny B. (2006) Wychowanie fizyczne w zreformowanej szkole. Wydawnictwo
KUL, Lublin.
35. W o y n a r o w s k a B., K o z ł o w s k i S., K a m i ń s k a K., B r z e z i ń s k i M. (1982)
Obciążenie wysiłkiem fizycznym na lekcjach wychowania fizycznego chłopców
otyłych i bez nadwagi. „Wychowanie Fizyczne i Sport”, nr 3-4, s. 35-41.
36. Wroczyński R. (1979) Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu. Zakład
Narodowy Ossolineum. Wrocław.
Strony internetowe
Nagroda Evens Foundation dla oświaty.
http//www.evenfoundation.be/downlods/CRITERIA%20POLISH.pdf.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 18.12.2006.
eur-lex.europa. eu/LexUriServ/LexUriServ
Rady Europejskie
archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/HLP/mointintgr.nsf/0/.../MI4218.pdf
ec.europa.eu/education/languages/.../dr-knopp-1.pdf
Strategia Lizbońska, MEN.
www.men.gov.pl/index.php? opti on=com_content&view.
Krajowe Ramy Kwalifikacji
www.nauka.gov.pl/finansowanie/.../program.../krajowe-ramy-kwalifikacj.
Od Europejskich do Polskich Ram Kwalifikacji, MEN 2010, s.20).
kwalifikacje.org.pl/.../dokumenty/Model_Polskich_Ram_Kwalifikacji
Streszczenie
U podstaw doskonalenia systemu edukacji leży pojęcie dobrej szkoły, zapewniającej
uczniom
klimat sprzyjający ich rozwojowi. Instytucja ta powołana do planowego i
systematycznego kształcenia dzieci, młodzieży i dorosłych powinna wypełniać swą misję zgodnie
ze społecznie akceptowanymi planami i programami nauczania. Misją wychowania fizycznego w
XXI stuleciu powinno być wyposażenie uczniów w kompetencje niezbędne do uprawiania
aktywności fizycznej i sportu przez całe życie, do aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu
zawodowym, rodzinnym i odpoczynku. Celem badan było poznanie opinii nauczycieli na temat
najistotniejszych kompetencji, w które powinni być wyposażeni uczniowie w ramach zajęć
91
wychowania fizycznego. Badaniami objęto grupę 230 nauczycieli wychowania fizycznego
województwa opolskiego, zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Uzyskane wyniki
wskazują na to, że nauczyciele za najistotniejsze uznali kompetencję umożliwiające uczniom
prowadzenie aktywnego zdrowego stylu życia. Wiąże się z tym wyposażenie uczniów w duży
zasób umiejętności ruchowych jak i rozwój sprawności fizycznej. Respondenci zwrócili również
uwagę na konieczność wyposażenia uczniów w kompetencję zapewniające bezpieczne
uczestnictwo w zajęciach ruchowych.
Summary
Basis for improving the education system lies the concept of good schools, providing
students with climate conducive to their development. This institution established to timely and
systematic education of children, adolescents and adults should perform its mission in accordance
with socially accepted plans and curricula. The Mission of physical education in the 21st century
should be students in equipment necessary competence to engage in physical activity and sport for
the rest of his life, to the active and full participation in professional life, family and the rest. The
aim of the research was to know the opinion of teachers on core competence, which should be
provided with students as part of physical education classes. The studies covered a group of 230
teachers of physical education in Opole, the diagnostic survey. The results obtained indicate that
teachers for salient recognized competence for students conducting active health lifestyle. Linked
to this equipment in large motor skills resource and the development of physical fitness.
Respondents also pointed to the need to equip students with the competence to ensure safe
participation in motor activities.
Słowa kluczowe: wychowanie fizyczne, cele, kompetencje ucznia.
Keywords: physical education, goals, competence.
92
TURYSTYKA W GRUDZIĄDZU W OPINII MŁODZIEŻY Z IV
LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. KAZIMIERZA
WIELKIEGO W GRUDZIĄDZU
Tourism in Grudziądz in the opinion o f adolescents w ith iv general high school
named K azim ierz W ielki in Grudziądz
1
2
2
M artyna Sobieszczyk-M odzelew ska , M arek N apierała , W alery Zukow ,
2
2
M irosława Cieślicka , R adosław M uszkieta
1W yższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
2Uniwersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy
W stęp
Turystyka w dzisiejszych czasach stała się jedną z najważniejszych dziedzin
gospodarki, ma ogromny wpływ na popularność jak i finanse państwa czy poszczególnych
miast. Jej rozwój w ostatnich latach w Polsce nabrał bardzo szybkiego tempa.
Krajoznawstwo i turystyka oraz ich wielokierunkowe oddziaływania pełnią bardzo ważną
rolę w wychowaniu i kształceniu młodzieży, jak również rozwijaniu ich osobowości
(Batyk i wsp. 2009). Krajoznawstwo i turystyka pozwalają młodzieży na przeżywanie
radości, poprawę zdrowia oraz wyżycie emocjonalne jak i intelektualne (Jurkiewicz i wsp.
2011). Krajoznawstwo i turystyka może w bardzo dużym stopniu oddziaływać na wszelkie
sfery zachowań uczniów, a przede wszystkim na rozwój ich zachowań społecznych,
patriotycznych i obywatelskich. Z wielu różnych form działalności dydaktycznowychowawczych, przygotowywanych dla młodzieży szkolnej, ważną rolę odgrywa
właśnie działalność krajoznawczo-turystyczna, która zawiera głęboki sens w powiązaniu
wiedzy teoretycznej z praktyką. Celem edukacji krajoznawczej dzieci i młodzieży jest
wszechstronne poznawanie przez nich kraju, jego przemian i rozwoju, jak i kształtowanie
patriotyzmu oraz postawy obywatelskiej (Łopaciński, 1989, Łobożewicz 1996, Napierała i
wsp. 2011). Miasta starają się jak najlepiej reklamować zabytki czy miejsca atrakcyjne
turystycznie, aby przyciągnąć jak największą liczbę odwiedzających, turystów oraz
mieszkańców. Coraz większy ruch turystyczny w Polsce spowodował, że zaczęto dbać
również o inne sektory gospodarki takie jak budownictwo czy transport. Rozwój turystyki
ma również wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców, powstawanie nowych miejsc
pracy oraz ochronę dziedzictwa kulturowego jak i flory i fauny. Niniejsze badania mają na
celu poznanie opinii na temat turystyki młodzieży z IV Liceum Ogólnokształcącego w
Grudziądzu.
M ateriał i metody
Badania przeprowadzono wśród młodzieży w wieku 18-19 lat z IV Liceum
Ogólnokształcącego im. Kazimierza Wielkiego w Grudziądzu. Badania przeprowadzono w
kwietniu 2013 roku. Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły turystyki w Grudziądzu, a
uczniowie musieli odpowiedzieć łącznie na 16 pytań. Po wcześniejszej rozmowie i
uzyskaniu zgody nauczyciela rozdano ankiety uczniom znajdującym się w sali lekcyjnej .
Czynność powtarzano na kilku godzinach lekcyjnych z innymi klasami. Uczniowie bardzo
chętnie wypełniali ankietę. Łącznie rozprowadzono 110 ankiet, jednak tylko 60 z nich
nadawało się do analizy.
93
W iek
18lat - 45 os - 75%
19lat - 15 os - 25%
Tabela 1. Charakterystyka liczbowa badanych
M iejsce zam ieszkania
Płeć
Miasto - 53 os -88 %
Kobiety - 46 os - 77 %
Mężczyźni - 14 os -23 %
Wieś - 7 os- 12 %
Metodą wybraną na potrzeby pracy jest metoda sondażu diagnostycznego z
wykorzystaniem narzędzi w postaci ankiety (Pieter 1967).
W yniki
Hobby
T urystyka
Zajęcia s p o r t o w e
Spotkania
Kino
]
Muzyka
i ■ Chłopcy
I □ Dziewczęta
Książki
I
i
Tv, k o m p u t e r
0
ZO
40
00
80
100
Ryc.1. Jak najczęściej wypełniasz czas wolny?
Najwięcej czasu wolnego (ryc.1) młodzież spędza na spotkaniach (dziewczęta
89%, chłopcy 78%). W dalszej kolejności najwięcej czasu wolnego zajmuje badanym
telewizja i komputer (dziewczęta 82%, chłopcy 71%) oraz słuchanie muzyki (dziewczęta
69%, chłopcy 71%). Największą różnicę pomiędzy badanymi stanowi czas poświęcony na
czytanie książek (dziewczęta 71%, chłopcy 7%).
Zajęcia sportowe wypełniają czas wolny 10% dziewcząt i 28% chłopców, podobnie
jak realizowanie własnego hobby (28% chłopców i 13% dziewcząt). Turystyka wypełnia
czas wolny tylko 2% dziewcząt.
94
Ryc.2. Czym jest dla Ciebie aktywność fizyczna poprzez turystykę?
Aktywność fizyczna poprzez turystykę to dla 43% dziewcząt nowe kontakty, dla
34% to poprawa sprawności fizycznej i dla 32% rozładowanie stresu. W dalszej kolejności
badane dziewczęta wymieniają polepszenie stanu zdrowia (28%), poprawa samopoczucia
(21%), zamiłowanie (23%) i rozrywkę (17%) (ryc.2.).
Chłopcy najczęściej widzą w aktywności fizycznej poprzez turystykę rozrywkę
(42%), nowe kontakty (35%), polepszenie stanu zdrowia i poprawę samopoczucia (28%).
W dalszej kolejności wymieniali: poprawę sprawności, rozładowanie stresu i zamiłowanie.
Ryc.3. Co oznacza zdrowy styl życia?
Zdrowy styl życia dla 87% dziewcząt to prawidłowe odżywianie, następnie dla 76%
to aktywność fizyczna, z kolei dla 21% to brak nałogów. Tylko dla 21% badanych
dziewcząt zdrowy styl życia oznacza dbanie o higienę osobistą. Zdaniem dziewcząt
regularna kontrola lekarska oraz ochrona środowiska nie oznacza zdrowego stylu życia.
95
Dla chłopców zdrowy styl życia oznacza prawidłowe odżywianie 78%, następnie
aktywność fizyczna na tym samym poziomie 78%, kolejnie brak nałogów w wysokości
28%, higiena osobista w wysokości 7% jak i ochrona środowiska 7%. Chłopcy nie uznają
regularnej kontroli lekarskiej za zdrowy styl życia (ryc. 3).
Ryc. 4. Co najbardziej ogranicza Twoją aktywność turystyczną?
Najwięcej badanych dziewcząt odpowiedziało, że najbardziej ogranicza je brak
czasu 80%, następnie względy finansowe 39%. Kolejnymi rzeczami ograniczającymi
dziewczęta są utrudniony dostęp do obiektów 22%, słaba sprawność 22% oraz brak
odpowiedniej oferty 22%. Czynnikami ograniczającymi dziewczęta najmniej są strach
p rzed ośmieszeniem 4,3% oraz zły stan zdrowia 6,5%.
Chłopców podobnie jak dziewczęta najbardziej ogranicza brak czasu 78%,
następnie utrudniony dostęp do obiektów 42%. Kolejnymi czynnikami są względy
finansowe 42%, brak odpowiedniej oferty 28% i na końcu słaba sprawność 7%. Zdaniem
badanych chłopców ośmieszenie oraz zły stan zdrowia nie są czynnikami ograniczającymi
aktywność turystyczną (ryc. 4).
Ryc.5. Jakie formy turystyki kwalifikowanej uprawiasz lub chciałbyś uprawiać?
96
Dziewczęta najbardziej by chciały uprawiać ekstremalne sporty wodne 48%,
następnym sportem atrakcyjnym do uprawiania dla dziewcząt jest nurkowanie 33% oraz
sporty zimowe 26%. 17% dziewcząt chciało by uprawiać jeździectwo, a 11% kolarstwo.
Dokładnie ta sama ilość dziewcząt chciało by uprawiać kajakarstwo 6,5% oraz żeglarstwo
6,5%.
Więcej niż połowa chłopców chciała by uprawiać nurkowanie 64%, następnie
sporty zimowe 35%. Kolejnymi interesującymi dla chłopców sportami są kolarstwo 21%,
kajakarstwo 14% oraz żeglarstwo 7%. Sportem w ogóle nie interesującym chłopców jest
jeździectwo 0% (ryc. 5).
Ryc.6. Cel przyjazdu(oprócz dojazdu do szkoły)
Dziewczęta najczęściej przyjeżdżają do Grudziądza w celu imprez kulturalnorozrywkowych
61%, następnie odwiedzają rodzinę, znajomych 50%, najrzadziej
wypoczywają 35% w mieście (ryc. 6).
Głównym celem przyjazdu do Grudziądza chłopców są odwiedziny rodziny,
znajomych 57%, następnie chłopcy przyjeżdżają na imprezy kulturalno-rozrywkowe 42%,
sporadycznie wypoczywają 28% .
Głównym celem przyjazdu chłopców są odwiedziny rodziny, znajomych 57%,
dziewcząt zaś imprezy kulturalno-rozrywkowe 61%. Wypoczynkowi w Grudziądzu
młodzież nie poświęca wiele czasu dziewczęta 35%, chłopcy 28%.
97
Ryc.7. Z jakich form turystyki/wypoczynku korzystasz najczęściej?
Dziewczęta najczęściej preferują spacery 80%, następnie wypoczynek na plaży
37% i na końcu odpoczynek czynny na rowerze 15% (ryc. 7).
Chłopcy najczęściej korzystają z wypoczynku na plaży 64%, kolejną formą
wypoczynku dla chłopców są spacery 35%. Na końcu preferują rower 28%.
Badane dziewczęta najczęściej wybierają się na spacery 80%, dla chłopców zaś
lepszą formą wypoczynku jest plaża 64%. Najmniej czasu młodzież spędzają na rowerze,
bo dziewczęta 15%, chłopcy 28%.
Ryc.8. Jak poruszasz się po mieście?
Dziewczęta najczęściej poruszają się autobusem 85%. Kolejny środek transportu
najczęściej wybieramy przez dziewczęta to spacer pieszo 47% lub tramwaj 41%.
Najrzadziej dziewczęta wybierają rower 6,5% jako swój środek transportu.
Chłopcy tak jak dziewczęta najczęściej wybierają autobus 78%. Następnie
poruszają się pieszo 50% lub korzystają z tramwaju 42%. Bardzo rzadko wybierają rower
14%.
98
Młodzież woli poruszać się środkami komunikacji miejskiej autobus (dziewczęta
85%, chłopcy 78%) lub tramwaj(dziewczęta 41%,chłopcy 42%)bądź pieszo (dziewczęta
47%, chłopcy 50%) niż wsiąść na rower (ryc. 8).
Ryc.9. Jak oceniasz sprawność komunikacji miejskiej/łatwość poruszania się po
mieście?
Tylko 2% dziewcząt ocenia komunikację miejską i łatwość poruszania się po
mieście bardzo dobrze. 59% dziewcząt ocenia komunikację miejską jako dobrą. Aż 37%
badanych dziewcząt ocenia ją jako złą, a 2% jako bardzo złą.
Żaden z chłopców (0%) nie ocenił komunikacji miejskiej i poruszania się po
mieście jako bardzo dobrą. Aż 57% chłopców uważa, że komunikacja w Grudziądzu i
łatwość poruszania się po mieście jest dobra. 36% chłopców twierdzi, że komunikacja w
mieście jest na złym poziomie. 7% ocenia ją jako bardzo złą.
Ogólnie rzecz biorąc młodzież uważa, że łatwość poruszania się po Grudziądzu
oraz miejska komunikacja sprawuje się dobrze (dziewczęta 59%, chłopcy 57%). Jednak
również duża część badanej młodzieży uważa, że komunikacja i łatwość poruszania się po
mieście jest zła (dziewczęta 37%, chłopcy 36%) (ryc. 9).
■ C hłopcy
□ Dziewczęca
D o b rz e
B a rd z o d o b r z e
0
20
40
60
80
100
Ryc.10. Jak oceniasz usługi gastronomiczne w Grudziądzu?
99
Dziewczęta oceniają usługi gastronomiczne w Grudziądzu jako bardzo dobre w
ilości 2%. Najwięcej dziewcząt ocenia dobrze 87% gastronomię w Grudziądzu. Znikomy
procent dziewcząt ocenia usługi gastronomiczne w Grudziądzu jako złe 11%.
Ankietowani chłopcy w ilości 7% oceniają usługi gastronomiczne Grudziądza jako
bardzo dobre. Pozostała część chłopców przystaje przy ocenie dobrej 93%. Żaden z
chłopców nie uważa, że usługi gastronomiczne w mieście są złe 0% lub bardzo złe 0%.
Ogólnie młodzież ocenia usługi gastronomiczne miasta jako dobre (dziewczęta
87%, chłopcy 93%). Jedynie nie wielka część dziewcząt twierdzi, że baza gastronomiczna
miasta jest zła 11% (ryc. 10).
0
10
20
30
40
50
Ryc.11. Jak oceniasz bazę noclegową w mieście?
Najwięcej dziewcząt ocenia bazę noclegową w mieście jako niedostateczną 54%.
Kolejną najwyższą ilość odpowiedzi uzyskała ocena zadowalająca 33% dziewczęta. 13%
ankietowanych dziewcząt twierdzi, że baza noclegowa Grudziądza jest bardzo słaba (ryc.
11). Najwięcej ankietowanych chłopców odpowiedziało, że baza noclegowa miasta jest
zadowalająca 57%. 7% chłopców uważa, że jest atrakcyjna, następnie 21% chłopców
odpowiedziało, że baza noclegowa Grudziądza jest niedostateczna 21%. Ostatnia grupa
twierdzi, że baza noclegowa jest bardzo słaba 14%.
Na wykresie widnieje wyraźna różnica pomiędzy oceną bazy noclegowej przez
chłopców i dziewczęta. Badani chłopcy w ilości 57% twierdzą, że baza noclegowa miasta
jest zadowalająca, a dziewczęta w ilości 54%, że jest niedostateczna. Następnie 7%
chłopców, a 0 dziewcząt uważa, że baza noclegowa w Grudziądzu jest atrakcyjna. Ocena
bardzo słaba jest na równi u obu płci (dziewczęta 13%, chłopcy 14%).
100
Ryc.12. Jak oceniasz obiekty atrakcyjnie turystycznie w mieście?
Dziewczęta w ilości 2% oceniają obiekty atrakcyjne turystycznie bardzo dobrze.
Następnie największa ilość dziewcząt uważa, że są one dobre 52%. Są również
dziewczęta, które oceniły obiekty atrakcyjne turystycznie miasta jako złe 41% oraz jako
bardzo złe 4% (ryc. 12).
Najwięcej chłopców oceniło obiekty atrakcyjne turystycznie jako dobre 50%.
Żaden z chłopców nie ocenił obiektów turystycznych jako bardzo dobre 0%. Następnie
36% chłopców oceniło obiekty atrakcyjne turystycznie jako złe. Bardzo źle oceniło obiekty
turystyczne 14% chłopców.
Ogólnie młodzież twierdzi, że obiekty atrakcyjne turystycznie są
dobre
(dziewczęta 52%, chłopcy 50%). Najmniej ankietowanych uważa obiekty atrakcyjne
turystycznie w Grudziądzu za bardzo dobre (2% dziewcząt). Młodzież udzieliła również
odpowiedzi, że obiekty atrakcyjne turystycznie w Grudziądzu są złe (41% dziewcząt, 36%
chłopców) i bardzo złe( 14% chłopców, 4% dziewcząt).
Ryc.13. Czy Twoim zdaniem Grudziądz jest miastem atrakcyjnym turystycznie?
Najwięcej dziewcząt zapytanych czy Grudziądz jest miastem atrakcyjnym
turystycznie odpowiedziało, że średnio 70%. Następnie 8% ankietowanych dziewcząt
odpowiedziało, że tak Grudziądz jest atrakcyjny turystycznie, a 22% udzieliło odpowiedzi,
że miasto nie jest atrakcyjne turystycznie (ryc. 13). Chłopcy podobnie jak dziewczęta
101
odpowiedzieli, że Grudziądz jest miastem atrakcyjnym turystycznie 7%. Największa ilość
chłopców odpowiedziała, że miasto jest średnio 57% atrakcyjne turystycznie. 36%
chłopców twierdzi, że Grudziądz nie jest miastem atrakcyjnym turystycznie. Ogólnie
badana młodzież twierdzi, że Grudziądz jest miastem średnio atrakcyjnym turystycznie.
Odpowiedź negatywna(nie) przeważa nad pozytywną (tak).
Ryc.14.Czy polecił(a)byś Grudziądz znajomym do spędzenia urlopu/wakacji?
Najwięcej dziewcząt odpowiedziało, że Grudziądza by raczej nie poleciło (72%) do
spędzenia urlopu bądź wakacji. Żadna z dziewcząt nie zaznaczyła, że zdecydowanie tak
poleciłaby miasto na spędzenie urlopu lub wakacji. 19% dziewcząt raczej tak poleciłoby
Grudziądz na wakacje, urlop. Jest również grupa dziewcząt, która zdecydowanie nie 9%
poleciłaby Grudziądza na spędzenie wakacji albo urlopu (ryc. 14). Najmniej chłopców
zdecydowanie tak 7% poleciłoby Grudziądz na spędzenie wakacji. 14% chłopców
odpowiedziało raczej tak. 36% chłopców raczej nie poleciłoby Grudziądza na urlop.
Największa grupa badanych chłopców odpowiedziała, że zdecydowanie nie 43%
poleciłaby Grudziądza na czas wolny.
Ogólnie młodzież raczej nie poleciłaby Grudziądza na spędzenie czasu wolnego.
Jest jednak grupa chłopców, którzy zdecydowanie tak poleciliby miasto na wakacje czy
urlop.
102
Ryc.15. Które z podanych atrakcji/obiektów są dla Ciebie najbardziej interesujące?
Najbardziej atrakcyjne dla dziewcząt są solanki 59%, następnie M K Bowling 56%
oraz Błonia Nadwiślańskie 54%. Mniejszym zainteresowaniem dziewcząt cieszą się
Cytadela 35%, Góra Zamkowa 22%, Loty widokowe 22% oraz Miasteczko Westernowe
19%. Najmniej atrakcyjne są dla dziewcząt Spichlerze 17%, Plaża miejska 15% i na końcu
Stare Miasto 4%. Najbardziej interesujący dla chłopców jest M k Bowling 71%. Na drugim
miejscu według chłopców jest Plaża miejska 50%. Następnie Błonia Nadwiślańskie 35%
oraz Cytadela 28%. Kolejno na tym samym poziomie Spichrza, Stare Miasto, Solanki,
Loty widokowe po 21%. Najmniej atrakcyjna dla chłopców jest Góra Zamkowa 14% oraz
Miasteczko Westernowe 7%. Ogólnie dla chłopców najbardziej interesujące jest M K
Bowling. Dla dziewcząt zaś Solanki. Najmniej atrakcyjne dla dziewcząt jest Stare Miasto,
dla chłopców M iasteczko Westernowe (ryc. 15).
103
Ryc.16. Czego Twoim zdaniem potrzeba Grudziądzowi, aby stał się miejscem bardziej
atrakcyjnym turystycznie?
Według dziewcząt najbardziej potrzeba Grudziądzowi organizacji imprez o randze
krajowej 89%. Na drugim miejscu dziewczęta umieściły budowę i rozwój gospodarstw
agroturystycznych 41%. Następnie utworzenie bazy paralotniarskiej 30% oraz
współdziałanie w zakresie turystyki 17% (ryc. 16). Chłopcy na pierwszym miejscu
umieścili jak dziewczęta organizację imprez o randze krajowej 86%. Następnie budowę i
rozwój gospodarstw agroturystycznych 57%. Na końcu chłopcy wskazali utworzenie bazy
paralotniarskiej 35% oraz współdziałanie w zakresie turystyki 7%.
Młodzież uważa, że najbardziej potrzeba Grudziądzowi organizacji imprez o
randze krajowej by stał się miejscem bardziej atrakcyjnym turystycznie, badani uznali, że
najmniej potrzebne miastu jest współdziałanie w zakresie turystyki.
Podsum owanie
Badaniami rynku dotyczącego atrakcyjności poszczególnych regionów Polski
przeprowadza wiele firm. Międzynarodowa firma badawcza Synovate uznała
województwo pomorskie (37 proc. ankietowanych) za najbardziej atrakcyjne pod
względem turystycznym. Wśród miast prym wiedzie Kraków - miasto to wskazało 60 proc.
respondentów. Drugie miejsce, w rankingu atrakcyjności turystycznej miast zajął Gdańsk
(29 proc. wskazań, wszystkie wymienione miasta, atrakcyjność wspomagana), a trzecie
Zakopane (26 proc.) Zaskoczeniem jest fakt, że zaraz za województwem pomorskim
uplasowało się województwo podkarpackie (31 proc. wskazań, atrakcyjność wspomagana).
Najrzadziej postrzegane jako atrakcyjne turystycznie były województwa: łódzkie, lubuskie
oraz lubelskie. Piotr Birski, badacz z firmy Synovate, komentując wyniki badania zwraca
uwagę na to, że respondenci mając na uwadze atrakcyjność turystyczną poszczególnych
miast i regionów, niekoniecznie „myślą” regionami w ujęciu administracyjnym. Stąd też
być może stosunkowo niski odsetek tych, którzy uznali na przykład województwo śląskie
czy dolnośląskie za regiony atrakcyjne turystycznie.
Hubert Gonera, konsultant PART S.A. zauważa, że badanie ukazało relatywną siłę
wizerunku miast i regionów tradycyjnie kojarzonych z turystyką. Podkreśla jednak, że
wizerunek nie jest dany raz na zawsze, może być i często jest zmienny w czasie, a jego
zmiany zależą w dużej mierze od polityki miasta. Ilustracją tej tezy może być przykład
Wrocławia (15 proc. wskazań), którego atrakcyjność turystyczna jest odbierana lepiej niż
atrakcyjność turystyczna Poznania (6 proc.wskazań) dysponującego przecież podobnym
potencjałem turystycznym. Ponadto zwraca on uwagę na miasta aglomeracji trójmiejskiej Gdańsk, Gdynię i Sopot, które bardzo dobrze wypadły w badaniu i mają możliwość
104
stworzenia konkurencyjnego wizerunkowo produktu turystycznego. W badaniu (wszystkie
wymienione odpowiedzi, atrakcyjność wspomagana) 29 proc. respondentów wymieniło
Gdańsk, jako jedno z najatrakcyjniejszych turystycznie miast, 9 proc. wskazało Gdynię, a 8
proc. Sopot. Głównym celem przyjazdu młodzieży do miasta są imprezy lub odwiedziny
rodziny czy znajomych (dziewczęta, imprezy-61%, odwiedziny-50%, chłopcy, imprezy42%, odwiedziny-57%) Jednak miasto coraz mniej stara się by te imprezy były atrakcyjne
dla młodzieży, a przecież ona jest kołem napędowym społeczeństwa. Ankietowani ocenili
obiekty atrakcyjne turystycznie miasta jako dobre (dziewczęta-52%, chłopcy-50%).
Widuje się w mieście wycieczki, jednak nie są to osoby młode, są to osoby starsze często
zagraniczni goście. Młodzież zdecydowała, że dla nich miasto jest średnio atrakcyjne
turystycznie, niestety to prawda (dziewczęta-70%, chłopcy-57%). Coraz mniej jest miejsc,
gdzie młodzi ludzie mogą sobie posiedzieć, porozmawiać, dlatego spędzają coraz mniej
czasu na zewnątrz, a coraz więcej przed komputerem przez co osiedla świecą pustkami.
Ankietowani stwierdzili, że zdecydowanie nie bądź raczej nie polecili by Grudziądza
znajomym do spędzenia urlopu czy wakacji (dziewczęta-72% raczej nie, chłopcy-43%
zdecydowanie nie). Prawdę mówiąc plaż jest wiele, jednak nie wszystkie są strzeżone i
bezpieczne. Stare domki nad jeziorami wręcz odpychają zamiast przyciągać miejscowych i
turystów. Zdaniem ankietowanych miasto potrzebuje organizacji większej ilości imprez o
randze krajowej by zyskać rozgłos i stać się miastem bardziej atrakcyjnym turystycznie
(dziewczęta- 89%, chłop cy- 86%).
W nioski
1. Jeśli miasto nie zacznie bardziej finansować rozwoju turystyki, to młodzież nie będzie
odwiedzać Grudziądza.
2. Powinno powstać więcej obiektów atrakcyjnych turystycznie dla młodzieży, gdyż nie
ma gdzie ona spędzać czasu.
3. Miasto powinno zacząć rozwijać bazę turystyczną, która mieści się nad jeziorami.
Tamtejsze domki latami nie były remontowane, a wciąż są eksploatowane.
4. Organy zajmujące się organizacją imprez plenerowych powinny stopniowo podnosić ich
poziom, ponieważ w okolicznych wsiach czy miejscowościach o wiele mniejszych od
Grudziądza organizuje się o wiele ciekawsze imprezy plenerowe. Władze miasta powinny
więcej funduszy przekazać na rozwój turystyki w Grudziądzu, gdyż jest to piękne miasto, a
wiele osób w ogóle o nim nie słyszało, a przez to miasto uchodzi za mało atrakcyjne
turystycznie. Władze miasta finansują projekty nie zawsze atrakcyjne dla odwiedzających i
mieszkańców. Powinno się stworzyć ankietę dla mieszkańców, w której mogli by
decydować o wyglądzie miasta, oraz jakie obiekty mają powstać, które powinny być
odnowione, a które zlikwidowane.
Piśm iennictwo
1. Batyk I., Napierała M., Muszkieta R., Żukow W., Eksterowicz J., Cieślicka M.
(2009). Perspektywy i bariery rozwoju turystyki na obszarach wiejskich Warmii i
Mazur. [w:] (Red.) M.Napierała, R.Muszkieta, I.M.Batyk, W.Żukow. Wybrane
zagadnienia z teorii sportu, żywienia, rekreacji, turystyki i rehabilitacji. WWSTiZ,
WSG. ORSE. Poznań - Bydgoszcz, s. 21-32.
2. Jurkiewicz J., Napierała M., Żukow W., Cieślicka M., Zieliński M., Ratkowski W.
(2011). Turystyka i rekreacja w rodzinie (w opinii mieszkańców Grudziądza). [w:]
(Red.) Maik W., Napierała M, Żukow W., Wybrane problemy turystyki, rekreacji,
fizjoterapii ochrony zdrowia człowieka. Bydgoszcz, s.20-27.
3. Łobożewicz T. (1996). Turystyka dzieci i młodzieży szkolnej, Wydawnictwo
AWF, Warszawa.
105
4. Łopaciński K. (1989). Aktywność turystyczna polskich studentów w 1988 roku,
„Problemy Turystyki”, nr 3 (45), s. 12-17.
5. Napierała M., Muszkieta R. (2011). Wstęp do teorii rekreacji, Uniwersytet
Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Streszczenie
Celem badań było poznanie opinii młodzieży na temat turystyki w mieście, oraz ukazanie
jak wiele jeszcze miasto musi zrobić, by stać się atrakcyjne turystycznie dla najbardziej
wymagającej grupy społecznej jaką jest młodzież. Badania przeprowadzono w kwietniu 2013 roku,
w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Kazimierza Wielkiego w Grudziądzu. Pytania zawarte w
ankiecie dotyczyły turystyki w Grudziądzu, a uczniowie musieli odpowiedzieć łącznie na 16 pytań.
Metodą wybraną na potrzeby pracy jest metoda sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem
narzędzi w postaci ankiety.
Wnioski:
1. Jeśli miasto nie zacznie bardziej finansować rozwoju turystyki, to młodzież nie będzie
odwiedzać Grudziądza.
2. Powinno powstać więcej obiektów atrakcyjnych turystycznie dla młodzieży, gdyż nie ma gdzie
ona spędzać czasu.
3. Miasto powinno zacząć rozwijać bazę turystyczną, która mieści się nad jeziorami. Tamtejsze
domki latami nie były remontowane, a wciąż są eksploatowane.
4. Organy zajmujące się organizacją imprez plenerowych powinny stopniowo podnosić ich
poziom, ponieważ w okolicznych wsiach czy miej scowościach o wiele mniej szych od Grudziądza
organizuje się o wiele ciekawsze imprezy plenerowe.
Summary
Purpose of the study was to know the opinion of young people on tourism in the city, and
to show how much more the city must do to become an attractive tourist destination for the most
demanding social group which is young people. The research was conducted in April 2013, (IV) a
grammar school. Casimir III the great in Grudziądz. Questions contained in the survey focused on
tourism in Grudziądz, and students had to answer a total of 16 questions. The method selected for
the work is a survey method using diagnostic tools in the form of a survey. Conclusions: 1. If the
city does more to finance the development of tourism, youth will not visit Grudziądz. 2. Should be
more attractive tourist destination for young people, as there is no where to spend their time. 3. City
should start to develop a tourist base, which is located on the Lakes. Rustic cottages for years have
been overhauled and are still operated. 4. Outdoor events organization bodies should gradually
raise their level, because in the surrounding villages or cities much smaller than a Communistorganized much more interesting outdoor events.
Słowa kluczowe: turystyka, młodzież szkolna, czas wolny.
Keywords: tourism , schoolchildren, free time.
106
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD POSTAWY U DZIECI
Z KLAS I-III SZKOŁY PODSTAWOWEJ
The incidence o f defects posture in children from classes i to iii elem entary school
Karolina Rosa, R adosław M uszkieta, W alery Zukow,
M arek N apierała, M irosław a Cieślicka
W stęp
Wady postawy ciała stanowią w czasach współczesnych istotny problem zdrowotny
naszego społeczeństwa. W krajach o wysokim stopniu rozwoju cywilizacyjnego wady
postawy występują powszechnie, a chorobę przeciążeniową kręgosłupa (80-90% populacji
osób dorosłych) można uznać za chorobę cywilizacyjną.
Fizyczna postawa człowieka jest nawykiem ruchowym kształtującym się na
określonym podłożu morfologicznym i funkcjonalnym oraz związanym z codzienną
działalnością danego osobnika. Jest wyrazem stanu fizycznego i psychicznego jednostki.
Stanowi więc wskaźnik mechanicznej wydolności zmysłu kinetycznego, równowagi
mięśniowej i koordynacji nerwowo-mięśniowej. W ciągu całego życia człowieka postawa
ciała ulega zmianom, największym jednak w okresie jego wzrostu.
W wieku 7-10 lat, czyli w młodszym wieku szkolnym, występuje pierwszy okres
krytyczny dla postawy fizycznej dziecka. Związany jest on ze zmianą trybu życia, z
przejściem z dużej swobody ruchu na kilkugodzinne przebywanie w pozycji siedzącej w
szkole, często jeszcze w niewłaściwych warunkach. Toteż początek nauki w szkole
powoduje zwykle pogorszenie postawy. Jednocześnie okres ten charakteryzuje się
ogromną biologiczną potrzebą ruchu, która umiejętnie pokierowana może być
najważniejszym stymulatorem rozwoju organizmu.
Postawa ciała prawidłowa
Na podstawie obserwacji możemy stwierdzić, że postawa ciała jest cechą
charakterystyczną każdego człowieka. N a to ogólne wrażenie rzutuje także budowa ciała, a
więc sylwetka. Istnieje wiele definicji określających postawę ciała. Większość z nich
mówi, że jest to swobodny układ ciała w pozycji stojącej - sposób „trzymania się”
osobnika1.
Istnieje wiele definicji postawy ciała, dlatego sformułowanie jednej jest bardzo
trudne, wręcz niemożliwe. Według Kasperczyka postawą ciała nazywamy „ indywidualne
ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji
stojącej”2. Wilczyński mówi, że postawa ciała jest nawykiem ruchowym, kształtującym
się na określonym podłożu neurologicznym, kostno-stawowym, więzadłowym,
środowiskowym oraz emocjonalno-wolicjonalnym. Definiując postawę ciała należy
również rozwinąć pojęcia takie jaki: postawa prawidłowa, postawa wadliwa oraz wada
postawy.
1 Jopkiewicz A., Suliga E. (1998). Biologiczne podstawy rozwoju człowieka. Radom- Kielce, s. 221.
2 Kasperczyk T. (1998). Diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Kasper, Kraków, s. 9.
107
.
Ryc.1. Postawa anatomiczna
3
Prawidłowa postawa ciała jest to harmonijne i bezwysiłkowe ułożenie
poszczególnych elementów postawy ciała w stosunku do osi długiej. Postawa ciała
prawidłowa to taka, która występuje dostatecznie często, aby można ja uznać za
charakterystyczną dla danej populacji. Według Ambrosa jest to utrzymanie ciała w
minimalnym napięciu mięśniowym i nerwowym oraz ułożenie poszczególnych odcinków
ciała względem siebie w zharmonizowany sposób w stosunku do osi długiej ciała. Autorka
Ewa Zeyland-Malawka pisze, że prawidłowa postawa ciała to stojąca pozycja dwunożna, z
tułowiem i głową usytuowaną w przedłużeniu wyprostowanych kończyn dolnych. Postawa
prawidłowa charakteryzuje się harmonijnym ustawieniem poszczególnych segmentów
tułowia i kończyn, jest symetryczna, zapewnia optymalne funkcjonowanie organizmu oraz
ekonomiczny i estetyczny ruch. Według Malinowskiego postawa prawidłowa jest to
sposób trzymania się, który pozostaje w zgodzie z dynamiką rozwojową człowieka w jego
rozwoju osobniczym.
„Prawidłową postawą ciała będziemy określać każdą postawę, która odpowiada
typowej postawie wyodrębnionej z grupy rówieśniczej o tej samej płci i zbliżonych
cechach psychofizycznych”4.
„Postawa prawidłowa to taka sylwetka, która jest wynikiem wpływu
odziedziczalności kształtu ciała i utrzymującej się równowagi dynamicznej w obrębie
zbioru cech psychomotorycznych i funkcjonalnych o działaniu postawo twórczym w
warunkach fluktuacyjnych wpływów środowiska”5.
Istnieje wiele czynników, które wpływają na kształtowanie się postawy ciała (mogą
to być: wpływy dziedziczne, wady wzroku, słuchu, prowadzony tryb życia, sposób
odżywiania się itd.). Czynniki te sprawiają, że staje się ona indywidualną,
charakterystyczną cechą dla danego człowieka. „Na prawidłową sylwetkę człowieka
wpływa właściwa budowa i ukształtowanie krzywizn kręgosłupa, odpowiednia siła,
napięcie i praca mięśni, które stabilizują kręgosłup, stwarzając możliwość utrzymania
prawidłowej postawy- sylwetki”6.
Postawa prawidłowa charakteryzuje się:
3 http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Pozycja_anatomiczna
3 Nowotny J. ( 1992). Kształcenie umiejętności ruchowych . Dział wydawnictw ŚAM, Katowice, s. 130.
4 Krawański A. ( 2003). Ciało i zdrowie człowieka w nowoczesnym systemie wychowania fizycznego.
Wydawnictwo AWF, Poznań, s. 12.
5 Sawczyn S. (1998). Gimnastyka korekcyjna w szkole cz. 1. Wydawnictwo SPORT, Bydgoszcz, s. 17.
108
•
•
•
•
•
prostym ustawieniem głowy,
kręgosłup jest fizjologicznie wygięty w płaszczyźnie strzałkowej, oraz prosty w
płaszczyźnie czołowej,
wysklepioną klatką piersiową, która jest najbardziej wysuniętą częścią ciała do
przodu,
miednica jest podparta na głowach kości udowych,
n
kończyny są dolne są proste, a stopy prawidłowo wysklepione .
Postawa ciała w adliw a
Przez postawę wadliwą rozumiemy taką, w której na wskutek wystąpienia wady
doszło do deformacji w ukształtowaniu kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy, kończyn
dolnych czy stóp. Autorka Ewa Zeyland-Malawka definiuje postawę wadliwą jako kształt
ciała, który wynika z budowy ciała i nawykowego lub przymusowego umiejscowienia
poszczególnych elementów ciała, które niekorzystnie wpływają na organizm.
Według Nowotnego „postawa nieprawidłowa, to wszelkie nieprawidłowości
sposobu trzymania się pozycji stojącej, manifestujące się odmiennym od normalnego
układem ciała”9.
„Postawa wadliwa to taki jej stan, w którym nastąpiło zdeformowanie kręgosłupa,
klatki piersiowej, miednicy lub kończyn dolnych. Postawę wadliwą znamionują więc
zarówno wady proste jak i złożone” 10.
Wejsflog mówi nam że „postawa patofizjologiczna to nieduże, czynnościowe,
przeważnie odwracalne odchylenie zarówno w zrównoważeniu, ustawieniu, jaki i
ukształtowaniu ciała. Postawa patologiczna to anatomiczne, przeważnie nieodwracalne,
7 Kasperczyk T. (1998). Proces korygowania wad postawy. Wydawnictwo Kasper, Warszawa, s. 12.
8 Zeyland-M alawka E. (2009). Ćwiczenia korekcyjne. Wydawnictwo AWFiS, Gdańsk, s. 15.
9 Nowotny J. (1992). Kształcenie umiejętności ruchowych . Dział wydawnictw ŚAM, Katowice, s. 135.
10 Kasperczyk T. (1998). Diagnostyka i leczenie . Wydawnictwo Kasper, Kraków, s. 11.
109
odchylenia w zrównoważaniu, ustawieniu i ukształtowaniu poszczególnych odcinków lub
całego ciała”11.
C harakterystyka w ad postawy
Wady postawy są to wszelkie odchylenia od postawy prawidłowej. Są to zmiany
utrwalone w aparacie kostnym, które powodują różnego rodzaju dysfunkcje. Tadeusz
Kasperczyk mówi, że wady postawy to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy
prawidłowej, właściwej dla danej grupy wiekowej, płci czy budowy ciała. Wadami
postawy są różnego rodzaju deformacje w narządach ruchu np. wady klatki piersiowej,
wady pleców bądź też kończyn dolnych.
„Wady postawy to zmiany wyprostowanej, swobodnej pozycji ciała, które
zdecydowanie różnią się od ukształtowań typowych dla danej płci, wieku, budowy
12
konstytucjonalnej i rasy. Wady postawy są wynikiem zmian patologicznych” .
13
„Wady postawy to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej” .
„Wada postawy to stan przeciążenia lub zużycie części struktur postawotwórczych,
będący zazwyczaj następstwem niekorzystnych proporcji rozwoju organizmu w obrębie
cech o działaniu postawo twórczym. Może on być wynikiem zaburzeń genetycznych lub
określonych urazów”14.
Charakterystyka postawy wadliwej (wg Kasperczyka):
• głowa wysunięta do przodu lub na bok,
• klatka piersiowa płaska, zapadnięta lub zniekształcona,
• barki wysunięte do przodu,
• brzuch wypukły, wysunięty do przodu lub zwiotczały, obwisły,
• plecy zgarbione, zaokrąglone, a miednica posiada zbyt duże nachylenie,
• stopy płaskie.
Ryc.3. Postawa wadliwa 15
11 W ejsflog G. (1958). Zniekształcenia statyczne. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, s. 59.
12 Tylman D. (1972). Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa. Wydawnictwo PZWL, Warszawa,
s. 21.
13 M ilanowska K. (1967). Gimnastyka lecznicza. Wydawnictwo PZWL, Warszawa, s. 15.
14 Krwański A.(2003). Ciało i zdrowie człowieka w nowoczesnym systemie wychowania fizycznego.
Wydawnictwo AWF, Poznań, s.17.
15 http://eplebanczyk.fm.interia.pl (data wejścia 25.06 2012)
110
Plecy okrągłe
Plecy okrągłe (dorsum rotundum) jest to wada postawy, która charakteryzuje się
nadmiernym wygięcie kręgosłupa ku tyłowi. Wada ta lokalizuje się w odcinku
piersiowym, jest to tzw. hiperkifoza lub też pogłębiona kifoza piersiowa16. W plecach
okrągłych osłabieniu i rozciągnięciu ulegają mięśnie grzbietu: równoległoboczny,
czworoboczny, mięśnie karku oraz prostowniki grzbietu, których dysfunkcja powoduje
Yj
pochylenie tułowia w przód, rozsunięcie łopatek, oraz wysunięcie barków do przodu .
Mięśnie, które są napięte i nadmiernie przykurczone to: mięśnie klatki piersiowej, zębate
oraz międzyżebrowe.
C harakterystyka sylwetki
Charakterystyczne dla dziecka z plecami okrągłymi są:
-pogłębienie kifozy piersiowej,
-wysunięcie głowy do przodu,
-wysunięcie barków do przodu,
-spłaszczenie klatki piersiowej (funkcja oddechowa może być zaburzona),
18
-odstawanie i rozsunięcie łopatek .
Etiologia
Plecy okrągłe mogą występować w dwóch postaciach. Są to plecy nabyte lub
wrodzone. Plecy okrągłe nabyte mogą powstawać w wyniku chorób takich jak:
zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), krzywica i gruźlica kości oraz
20
choroba Scheuermanna . Inną bardzo ważną przyczyna jest dystonia mięśniowa, (jedna
grupa mięśni ulega rozciągnięciu i osłabieniu a przeciwna jej grupa ulega przykurczeniu i
osłabieniu) która spowodowana jest m.in. przyjmowaniem złych pozycji w szkolnej ławce,
źle dostosowanym sprzętem, przeciążeniami i przemęczeniem dzieci, sedenteryjnym
16 Owczarek S. (1998). Atlas ćwiczeń korekcyjnych. WSiP, Warszawa, s.20.
17 Owczarek S., Bondarowicz M.(1997). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej. WSiP Warszawa
s. 26.
18 Kasperczyk T. (1998). Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie. Wydanie IV, Kraków, s.47.
19 http://www.cq.com.pl/n_gl_wady.html (data wejścia 25.06 2012)
20 Kasperczyk T. (1998). Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie. Wydanie IV Kraków, s.47.
111
trybem życia, a także wadami wzroku, wstydliwością okresu dojrzewania oraz zbyt małą
ruchliwością wśród dzieci21.
„W grupie pleców okrągłych wrodzonych wymienia się plecy dziedziczne okrągłe,
często występujące rodzinnie. Ze względu na wczesny okres powstawania zmian, są one na
22
ogół dość znaczne i trudne do wyrównania” .
Zm iany w aparacie m ięśniowym
Do mięśni, które ulegają rozciągnięciu i osłabieniu należą:
- m. równoległoboczny- zbliża łopatki do siebie, jego osłabienie powoduje odstawanie
łopatek;
- m. czworoboczny- cofa łopatkę i przyciska do klatki piersiowej;
- mięśnie prostowniki grzbietu-prostują odcinek piersiowy kręgosłupa;
- mięśnie karku- cofa głowę;
Do mięsni które ulegają nadmiernemu przykurczeniu i napięciu należą:
- mięsień piersiowy mniejszy - wysuwa barki i łopatki do przodu;
- mięsień piersiowy większy- przywodzi ramię do klatki piersiowej i wysuwa je do przodu;
23
- mięsień zębaty przedni- przesuwa obręcz barkową w przód .
W plecach okrągłych należy wziąć pod uwagę trzy podstawowe założenia, które
muszą być spełnione w postępowaniu korekcyjnym:
1. likwidacja dystonii mięśniowej,
2. nauczanie i utrwalanie nawyku prawidłowej postawy,
3. zapewnienie dziecku warunków, które sprzyjają likwidacji wady.
Wyżej wymienione założenia powinny być realizowane równolegle, z ustaloną
kolejnością ich wykonywania. Błędna realizacja tych kierunków może doprowadzić do
braku postępów w korygowaniu. Nie wolno np. „wzmacniać mięśni osłabionych, gdy nie
rozciągnęło się wcześniej mięśni przykurczonych, przykurczone mięśnie nie pozwalają na
osiągnięcie pozycji skorygowanej (...). Podobnie nie należy przed rozciągnięciem mięśni
przykurczonych uczyć dziecka przyjmowania pozycji skorygowanej, gdyż jej przyjęcie
24
może być bardzo trudne lub wręcz niemożliwe24
.
Schemat postępowania korekcyjnego dla dziecka z plecami okrągłymi:
1. Uświadomienie dziecku i rodzicom obecności wady i jakie mogą płynąć z tego
zagrożenia: uświadomienie dziecku i rodzicom, zachęcenie dziecka do udziału w
zajęciach gimnastyki korekcyjnej oraz rodziców do współpracy;
2. Ustalenie i zapewnienie optymalnych warunków środowiskowych: zapewnienie
odpowiednich warunków do korygowania wady, które obejmują:
- nie przeciążanie dziecka nauką i pracą,
- zapewnienie odpowiednich warunków pracy ( biurko, krzesło itd.),
- zapewnienie możliwości zabaw i gier ruchowych na świeżym powietrzu,
- zapewnienie odpowiedniej ilości i warunków snu,
- prawidłowe odżywianie;
3. Rozciągnięcie mięśni przykurczonych: istnienie przykurczów ogranicza ruchomość
w stawach i uniemożliwia przyjęcie postawy skorygowanej, dlatego w początkowej
21 Owczarek S. Bondarowicz M.(1997). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej.
s. 9.
22 Kutzner- Kozińska M .(2001). Proces korygowania wad postawy. Wydawnictwo AWF,
23 Owczarek S. Bondarowicz M. (1998). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej.
s. 9.
24 Owczarek S. Bondarowicz M.(1997). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej.
s. 27.
112
WSiP, Warszawa,
Warszawa, s. 137.
WSiP, Warszawa,
WSiP, Warszawa,
fazie rozciągania mięśni powinny dominować ćwiczenia bierne, a w późniejszej
fazie czynne;
4. Nauczanie przyjmowania pozycji skorygowanej: po likwidacji przykurczów mięsni
klatki piersiowej, dziecko uczy się przyjmowania postawy skorygowanej na
początku każdego z elementów osobno, począwszy od ustawienia głowy, cofnięcia
barków, zmniejszenia kifozy piersiowej, uwypuklenia klatki piersiowej. Po
opanowaniu tych elementów przechodzimy do korekcji całościowej, czyli łączymy
te elementy w całość. Naukę przyjmowania pozycji skorygowanej kończymy wtedy
gdy, dziecko na polecenie” stań poprawnie” potrafi przyjąć pozycje skorygowaną
choćby na kilka sekund;
5. Wzmacnianie mięśni osłabionych: postawa prawidłowa ciała powinna być
utrzymana przy udziale mięśni posturalnych. Przy wzmacnianiu tych mięśni należy
pamiętać, że:
- mięśnie osłabione powinny być wzmacniane w pozycji skorygowanej,
- postawa skorygowana powinna być utrzymana przez cały czas podczas
ćwiczeń,
- obciążenie powinno być dobrane tak, aby dziecko mogło wykonywać
ćwiczenia w pozycji skorygowanej,
6. Wyrabianie nawyku prawidłowej postawy ciała: wyrabianie nawyku prawidłowej
postawy powinno odbywać się zarówno na zajęciach gimnastyki korekcyjne jak i w
domu oraz szkole. Jeżeli dziecko potrafi utrzymać poprawna postawę ciała podczas
wykonywania czynności dnia codziennego, można uznać ze proces korekcji został
zakończony25.
Plecy wklęsłe
Plecy wklęsłe jest to wada kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. U osób zdrowych
charakterystyczne dla tego odcinka jest wygięcie kręgosłupa do przodu, a więc lordoza.
„Jej wielkości i ukształtowanie są zmienne i uwarunkowane szeregiem czynników tj. wiek,
płeć, ustawienie miednicy, napięcie i długość mięśni stabilizujących stawy biodrowe”26.
Natomiast u osób posiadających plecy wklęsłe widoczne jest pogłębione wygięcia
27
kręgosłupa w tym odcinku, czyli tzw. hiperlordoza lędźwiowa.
Charakterystyka sylwetki
U osób, u których występują plecy wklęsłe charakterystyczne jest pogłębienie
lordozy lędźwiowej, zwiększenie przodopochylenia miednicy, wypięty brzuch oraz
uwypuklenie pośladków.
25 Owczarek S .(1998). Atlas ćwiczeń korekcyjnych. WSiP, Warszawa, s. 22.
27 Owczarek S.(1998). Atlas ćwiczeń korekcyjnych .WSiP, Warszawa, s. 164.
113
Etiologia
Podobnie jak w przypadku pleców okrągłych, plecy wklęsłe mogą być nabyte lub
wrodzone. Plecy wklęsłe nabyte powstają m.in. w wyniku zmian pourazowych, zapalenia
wielomięśniowego, choroby tj. gruźlica kości oraz poprzez niektóre dyscypliny sportowe
(taniec, gimnastyka, łyżwiarstwo figurowe). Najczęściej jednak spośród wad nabytych
90
obserwuje się plecy wklęsłe na tle dystonii mięśniowej 29.
Zm iany w aparacie m ięśniow ym
W plecach wklęsłych nadmiernie napięte i przykurczone są mięśnie:
- miesień prosty uda,
- mięsień biodrowo- lędźwiowy,
- mięsień czworoboczny lędźwi,
- mięsień prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym.
Nadmiernie rozciągnięte są mięśnie:
- mięśnie pośladkowe,
- mięsnie kulszowo-goleniowe,
- mięsnie brzucha.
Korygowanie pleców wklęsłych, podobnie jak pleców okrągłych powinno
obejmować:
1.Uświadomienie dziecku i rodzicom istnienia wady oraz konsekwencji jej nie leczenia;
2. Zapewnienie optymalnych warunków środowiskowych;
3. Rozciąganie mięśni przykurczonych i wzmacnianie osłabionych;
4. Naukę przyjmowania pozycji skorygowanej;
5. Utrwalanie nawyku prawidłowej postawy 30
30.
29 Owczarek S., Bondarowicz M. (1997). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej. WSiP, Warszawa,
s. 167.
30 Owczarek S., Bondarowicz M.(1997). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej. WSiP, Warszawa,
s. 168.
114
Plecy w klęsło-okrągłe
Plecy wklęsło-okrągłe są wadą postawy, w której występują zarówno objawy
pleców okrągłych jak i wklęsłych. Charakterystyczną cechą tej wady jest zwiększona
lordoza lędźwiowa oraz pogłębiona kifoza piersiowa.
Charakterystyka sylwetki
U dziecka z plecami wklęsłymi głowa jest wysunięta do przodu, nie rzutująca na
mostek, klatka piersiowa spłaszczona, barki wysunięte, łopatki są rozsunięte i odstające od
31
klatki piersiowej, brzuch wiotki, pośladki uwypuklone . W większości przypadków
„najczęstszą przyczyną powstawania tej wady jest zwiększony kąt przodopochylenia
miednicy, w związku z czym zwiększa się lordoza lędźwiowa i na drodze kompensacji,
dochodzi do pogłębienia kifozy piersiowej”32.
Ryc.6. Plecy wklęsło- okrągłe
Etiologia
Jest wiele przyczyn powstawania tej wady postawy u dzieci. Mogą to być wady
wzroku, zmiany pourazowe, złe nawyki oraz wady wrodzone. Główną jednak przyczyną
występowania pleców wklęsło-okrągłych jest dystonia mięśniowa. Jest to połączenie
dystonii występującej w plecach okrągłych i wklęsłych. Postępowanie korekcyjne u dzieci
z tą wadą jest takie same jak w przypadków wyżej wymienionych wad, z tym że należy
pamiętać tutaj o zasadzie stabilizacji odcinkowej kręgosłupa, która mówi o tym że „ruch
korekcyjny z jednego odcinka kręgosłupa nie powinien być przenoszony na odcinki
sąsiednie, gdyż może być dla nich (i najczęściej jest) szkodliwy”34.
Zniekształcenie kręgosłupa wpływa na napięcie mięśni i więzadeł. Nadmiernemu
rozciągnięciu ulegają mięśnie obręczy barkowej i klatki piersiowej oraz mięśnie
31 Owczarek S.(1998). Atlas ćwiczeń korekcyjnych. WsiP, Warszawa, s. 326.
34 Owczarek S.(1998). Atlas ćwiczeń korekcyjnych. WSiP, Warszawa, s. 326.
115
prostownika grzbietu w odcinku piersiowym, natomiast w odcinku lędźwiowym ulegają
one skróceniu. Osłabionymi mięśniami są mięśnie brzucha i pośladkowe 35.
Plecy płaskie
Plecy płaskie jest to wada postawy, która charakteryzuje się spłaszczeniem obu
krzywizn fizjologicznych. Wada ta może występować w przypadkach skrajnych zarówno u
dzieci, które mają asteniczną budowę ciała, są wątłe, charakteryzują się ogólnie słabym
umięśnieniem36, jak i u dzieci silnie umięśnionych, wcześnie i intensywnie ćwiczących
zwłaszcza mięśnie grzbietu w pozycjach elongacyjnych lub przeprostnych 37 . „W obu
przypadkach zmniejszenie krzywizn fizjologicznych obniża wytrzymałość kręgosłupa,
którego normalne ukształtowanie- z zachowanymi krzywiznami- ma siedemnastokrotnie
3 8
większą wytrzymałość” . Nieleczone plecy płaskie mogą prowadzić do skolioz i inwersji
krzywizn fizjologicznych.
*
W przypadku dzieci, u których stwierdzono wadę postawy jaką są plecy płaskie
widoczny jest brak krzywizn fizjologicznych. Kifoza piersiowa i lordoza lędźwiowa nie
występują lub są mocno pomniejszone. Głowa jest wysunięta do przodu, barki opuszczone.
Zauważamy również spłaszczoną klatkę piersiową. Łopatki są mocno przyciągnięte do
kręgosłupa, a kąt przodopochylenia miednicy zmniejszony.
Etiologia
Plecy płaskie jak większość wad mogą być wrodzone i nabyte. Do wrodzonych
zaliczamy chociażby dziedziczone genetycznie plecy płaskie jak i wiotki, asteniczny typ
budowy (słabe umięśnienie). Jako podstawową przyczynę występowania pleców płaskich
35 Kasperczyk T. (1998j. Diagnostyka i leczenie wydawnictwo. W ydawnictwo Kasper, Kraków, s.49.
36 Kutzner- Kozińska M., W laźnik K.(1995). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6 - 1 0 letnich. WSiP,
Warszawa, s. 84.
37 Kutzner- Kozińska M.(2001). Proces korygowania wad postawy. W ydawnictwo AWF, Warszawa, s. 222.
38 Kutzner- Kozińska M., W laźnik K.(1995j. Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6 - 1 0 letnich. WSiP,
Warszawa, s. 85.
116
nabytych wymienia się sedenteryjny tryb życia, nie tylko w szkole ale coraz częściej
spotykany również w czasie wolnym. Siedzący tryb życia powoduje powstawanie
hipotonii i dystonii mięśniowej, która jest kolejnym czynnikiem powodującym opisywaną
wadę. W ada ta również może powstawać w skutek chorób takich jak choroba
Scheuermanna oraz nieprawidłowego kształtowania się krzywizn fizjologicznych we
wczesnym dzieciństwie. U dzieci, które są silnie umięśnione plecy płaskie powstają
wskutek nadmiaru ćwiczeń w pozycjach przeprostnych 40.
Mięśniami rozciągniętymi i osłabionymi są mięśnie karku oraz grzbietu w odcinku
lędźwiowym, natomiast przykurczone i nadmiernie napięte są mięśnie klatki piersiowej i
prostownik grzbietu w odcinku piersiowym.
W przypadku dzieci o słabej, astenicznej budowie ciała zajęcia wyrównawcze
polegać będą na wzmacnianiu mięśni posturalnych, z uwzględnieniem ćwiczeń, które
mają na celu zwiększenie kifozy piersiowej, lordozy lędźwiowej a także zwiększające
przodopochylenie miednicy. U dzieci o budowie atletycznej
należy wprowadzić
„ćwiczenia w pozycjach lordozujących odcinek lędźwiowy i zwiększających
przodopochylenie miednicy oraz kifozujących odcinek piersiowy”41. Kutzner- Kozińska
mówi, że wszystkie ćwiczenia w siadach, elongacja czy zwisy powodujące spłaszczenie
krzywizn są zabronione w obu przypadkach.
Skoliozy
Skolioza, obok pleców okrągłych jest jedną z najczęściej występujących wad
postawy wśród dzieci i młodzieży. Statystyki mówią, że występowanie tych wad postawy z
roku na rok ulega zwiększeniu a ich obecność notuje się u coraz młodszych dzieci (spotyka
się je już u 5- i 6-latków, występuje ona aż 7-krotnie częściej u dziewczynek niż nich u
42
chłopców) . Nieleczona skolioza może prowadzić do wielu problemów z układem
krążeniowo-oddechowym, postępujące zmiany prowadzą do deformacji kręgosłupa, które
nasilają się wraz z wiekiem, dlatego też skolioza nazywana jest chorobą ogólnoustrojową.
Spośród wszystkich rodzajów skolioz najczęściej występująca jest skolioza idiopatyczna
(ok. 85% wszystkich skolioz).
„Boczne skrzywienie kręgosłupa to odchylenie od osi anatomicznej całego
kręgosłupa lub jego odcinka w płaszczyźnie czołowej, które pociąga za sobą wtórne
zmiany w układzie narządu ruchu, klatce piersiowej i narządach wewnętrznych”43
„Skoliozy są to skrzywienia kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi
anatomicznej (wyrostki kolczyste) od mechanicznej w trzech płaszczyznach: czołowej,
strzałkowej, poprzecznej” 44
„Skolioza, zwana bocznym skrzywieniem kręgosłupa, jest wadą postawy
polegająca na wielopłaszczyznowym
odchyleniu linii kręgosłupa od stanu
prawidłowego”45. Odchylenie to występuje w płaszczyznach:
•
Czołowej - kręgosłup wygina się w bok, w prawo lub w lewo,
40 Kutzner- Kozińska M. (2001). Proces korygowania wad postawy. W ydawnictwo AWF, Warszawa, s.223.
41 Kutzner- Kozińska M. (2001). Proces korygowania wad postawy. W ydawnictwo AWF, Warszawa, s.223.
42 http://bolekregoslupa.vertebralia.pl/wady-postawy/
43 Tylman D.(1972). Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa. PZWL, Warszawa, s. 110.
44 Kutzner- Kozińska M.(2001). Proces korygowania wad postawy. Wydawnictwo AWF, Warszawa, s. 225.
117
•
•
Strzałkowej - pogłębia się wygięcie lordotyczne i kifotycznie,
Poprzecznej- następuje rotacja kręgów, co prowadzi do powstania garbu”46.
Jak powszechnie wiadomo, każda z wad postawy niesie za sobą zmiany w budowie
ciała. Jednak w przypadku skoliozy może to być również szereg zmian biomechanicznych,
które są wynikiem zaburzonego metabolizmu tkanki chrzęstnej i łącznej. Jednym z
najbardziej widocznych objawów jest wygięcie kręgosłupa na bok, zwykle w prawo w
części piersiowej (najlepiej widoczne przy pochyleniu w przód) oraz wystawanie barków
w przód i do góry, najczęściej jednostronnie. Kolejnymi objawami występującymi w
diagnozowaniu skoliozy są: wyboczenie tułowia i asymetria trójkątów tułowiowych talii.
Skolioza w odcinku lędźwiowym powoduje wystąpienie wału lędźwiowego a w odcinku
piersiowym garbu żebrowego. Czasami występuje przemieszczenie jednego z bioder ku
górze i do przodu. U dziewcząt cofnięcie jednej piersi może sprawić wrażenie że jest
47 48
mniejsza
.
Stadia rozwoju skoliozy
Obniżenie sprawności oraz wydolności fizycznej, nieprawidłowości w
funkcjonowaniu układu ruchu czy układu krążenia to tylko niektóre niekorzystne zmiany,
które niesie ze sobą skolioza. Według Marii Kutzner-Kozińskiej wyróżniamy cztery stadia
skoliozy, w zależności od zaawansowanych zmian.
1. Postawa skoliotyczna- wstępne stadium skoliozy. Występuje tutaj asymetria
barków, łopatek, trójkątów talii, skrzywienie kręgosłupa na tym etapie nie
występuję, lub jest niewielkie, korekcję postawy można uzyskać poprzez
odpowiednie napięcie mięśniowe;
2. Skolioza I stopnia- jest to skrzywienie, którego kąt dochodzi do 30 stopni (wg
Cobba), dochodzi tutaj również do zmian w układzie mięśniowo-więzadłowym,
bez zmian w układzie kostnym. Korekcja bierna jest całkowita, czynna prawie
całkowita;
3. Skolioza II stopnia - skrzywienie kątowe waha się między 31 a 60 stopni.
Występują tutaj zmiany w strukturze kręgów oraz krążków międzykręgowych.
Występuje tutaj garb żebrowy (w odcinku piersiowym) bądź wał lędźwiowy (w
odcinku lędźwiowym), co jest wynikiem zrotowania kręgosłupa. Korekcja czynna
nie daje efektów, bierna niewielkie;
4. Skolioza III stopnia- skrzywienie o kącie przekraczającym 60 stopni. Występują
tutaj sklinowacenia, torsja kręgów, deformacje żeber oraz miednicy. Skrzywienia te
• • 49
usuwa się operacyjnie .
46 Owczarek S., Bondarowicz M.(1997). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej. WSiP, Warszawa,
s. 107.
48 http ://pl.wikipedia. org/wiki/Skolioza
118
Podział skolioz
Najbardziej znanym i najczęściej spotykanym podziałem skolioz jest podział
Cobba, który wyróżnia:
1. Skoliozy czynnościowe - zmiany dotyczą układu mięśniowo-więzadłowego.
Skoliozy czynnościowe są odwracalne na drodze korekcji czynnej oraz biernej. Nie
stwierdza się tutaj zmian w układzie kostnym.
2. Skoliozy strukturalne - dotyczą układu kostnego, powodując nieodwracalne
zniekształcenia kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy.
„Ze względu na przyczyny występowania skoliozy strukturalne dzielimy na:
Kostno-pochodne:
a) wrodzone,
b) torakopochodne- są wynikiem zmian po przebytych chorobach płuc,
c) układowe,
Neuropochodne:
d) wrodzone,
e) porażenne- wiotkie,
f) porażenne- spastyczne,
Mięśniowo pochodne:
g) wrodzone,
h) dystrofie mięśniowe.
3. Idiopatyczne- o nieustalonej etiologii które stanowią największy odsetek skolioz bo
aż od 80% do 90% występowania”51.
Według M. Kutzner-Kozińskiej podział ten rozkłada się nieco inaczej. Tak jak w
klasyfikacji według Cobba, u autorki również występuje podział na dwie duże grupy
skolioz: skoliozy czynnościowe oraz strukturalne. Dodatkowo autorka wyróżnia oraz
definiuje podział skolioz w następujący sposób:
Skoliozy wrodzone- są to skoliozy, które kształtują się w dzieciństwie oraz w
młodości, do zakończenia kostnienia. Jest to okres gdzie zmiany skoliotyczne nawarstwiają
50 Kutzner- Kozińska M.(1995). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10 letnich. WSiP, Warszawa, s.51.
51 Kasperczyk T.(1992). Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Kasper, Kraków, s. 228.
119
się, ale również szybko można je niwelować. wyróżnia się tutaj zmiany kostno- pochodne
(kręgi klinowe, zrosty żeber) oraz mięśniowo-pochodne (miopatię, kręcz szyi).
Skoliozy rozwojowe- są to skoliozy, które powstają wyniku różnych czynników
bądź chorób, które dziecko przebyło w życiu pozapłodowym. Zależnie od rodzaju
schorzenia, okresu, wieku czy działającego czynnika, skrzywienie kręgosłupa kształtuje się
swoiście dla danego osobnika. W tej grupie można wymienić:
a) skoliozy statyczne - przyczyną ich powstawania jest nierówność kończyn dolnych,
różnorakiego pochodzenia. Wyrównanie długości kończyn dolnych w początkowych
stadiach, usuwa skrzywienie,
b) skoliozy porażenne - powstają w wyniku porażeń wiotkich (wywołane chorobą
Heinego-Medina; jest to grupa najliczniejsza, obejmująca 5-10% wszystkich skolioz)
oraz w wyniku porażeń spastycznych,
c) skoliozy pourazowe - powstają w wyniku nieleczonych, bądź nieprawidłowo
leczonych urazów kręgosłupa,
d) skoliozy odruchowe - występują najczęściej u osób dorosłych i starszych. Powstają
w wyniku zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, są skutkiem odruchu bólowego,
e) skoliozy torakogenne (Thora - klatka piersiowa) - są wynikiem przebytych chorób
płuc np. w wyniku procesu gruźliczego, ropnego zapalenia opłucnej, marskości płuc,
f) skoliozy idiopatyczne - są to skoliozy nieznanego pochodzenia, stanowiące aż 80%
do 90% wszystkich skolioz52.
Jeszcze odmienną klasyfikację skolioz uznaje Kasperczyk:
1. ze względu na lokalizacj ę skrzywienia wyróżniamy:
a) skoliozy piersiowe,
b) skoliozy lędźwiowe,
c) skoliozy szyjne,
2. z uwagi na liczbę łuków skrzywienia:
a) jednołukowe,
b) dwu- i wielołukowe ( maksymalnie 4-łukowe),
3. biorąc pod uwagę stopień mechanicznego wyrównania się skrzywienia:
a) wyrównane,
b) nie wyrównane,
4. ze względu na stopień wyrównania czynno- biernego skrzywienia:
a) skrzywienia wyrównujące się czynnie- za pomocą napięcia mięśni,
53
b) skrzywienia wyrównujące się biernie- poprzez ułożenia bok, zwisy itp ” .
5. z uwagi na wielkość kąta skrzywienia skoliozy dzielimy na stopnie (wg Wejsfloga):
a) objawy skoliotyczne I rzędu: dotyczą kręgosłupa oraz kości krzyżowej. Następuje
tutaj boczne oraz przednio tylne wygięcie kręgosłupa, torsje, rotacje oraz
sklinowacenia,
b) objawy skoliotyczne II rzędu: występuje tutaj garb żebrowy, klatka piersiowa
przesuwa się w stronę wypukłą, oraz ulega nachyleniu. Pojawia się również torsja
klatki piersiowej oraz wystawanie biodra,
c) Objawy skoliotyczne III rzędu: zmiany dotyczą odcinków tułowia, w okolicach
dalszych od kręgosłupa. Występuje tutaj pogłębienie trójkąta tułowiowo-ramiennego,
łopatka jest uniesiona, zrotowana oraz oddalona od wyrostków kolczystych,
zauważalna jest również asymetria barków54
53 Kasperczyk T.(1998). Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo KASPER, Kraków, s.54
54 Kasperczyk T.(1998). Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo KASPER, Kraków,
s. 153- 155.
120
6.
ze względu na występowanie skolioz w różnych okresach wzrostu dziecka dzielimy
je na:
a) wczesno - dziecięce- od 1,5- 3 roku życia o różnym rokowaniu,
b) dziecięce - występują od 3 - 10 roku życia (najczęściej od 5 do 8),
c) młodzieńcze - występują w okresie pokwitania, zazwyczaj w okresie rzutu
wzrostowego55.
W ady klatki piersiowej
Klatka piersiowa ma kształt ściętego u szczytu stożka spłaszczonego nieco w osi
strzałkowej. Wyróżniamy na niej dwie ściany boczne oraz przednią i tylną. Ściana
przednia tworzona jest przez mostek i chrząstki żeber, ściana tylna przez odcinek
piersiowy kręgosłupa oraz tylne części żeber, a ściany boczne przez przednie ich części56.
W warunkach prawidłowych cala część przednia klatki piersiowej oraz mostek są
wysunięte ku przodowi, żebra uniesione tak, ze najdalej wysuniętą częścią ciała jest
51
przednia ściana klatki piersiowej .
Najczęściej występującymi zniekształceniami w obrębie klatki piersiowej są klatka
piersiowa lejkowata i szewska oraz kurza. Są to patologiczne wady klatki.
.
.
.
.
Podział i charakterystyka
Klatka piersiowa szewska charakteryzuje się zapadnięciem mostka w okolicy
wyrostka mieczykowatego, w klatce lejkowatej mostek jest wpuklony lejkowato, a w
zaawansowanych stadiach może się zbliżać do kręgosłupa. Tutaj klatka piersiowa jest
58
płaska i spłaszczona , osłabione są mięśnie brzucha i grzbietu, powodujące wysunięcie
barków. Dzieci z tym schorzeniem zazwyczaj są apatyczne i mało ruchliwe. Wada ta jest
konsekwencją wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony59.
Ryc.9. Klatka piersiowa szewska60
55 Kutzner- Kozińska M.( 1998). Proces korygowania wad postawy. Wydawnictwo AWF, Warszawa, s. 229.
56 http://anatomia.wyklady.org (data wejścia 13.06. 2012 )
57 Kasperczyk T.(1998). Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo KASPER, Kraków, s.57
58 Kutzner- Kozińska M., W laźnik K.(1995). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6- 10 letnich. WSiP,
Warszawa, s. 88.
59 Kasperczyk T.(1998). Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo KASPER, Kraków, s.58.
60 Kutzner- Kozińska M.(1995). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10 letnich. WSiP, Warszawa,s. 74.
121
Ostatnia z wymienionych wad czyli klatka piersiowa kurza, jak nazwa wskazuje
upodobniona jest do klatki piersiowej ptaków. „Mostek wraz z przyległymi częściami
żeber wysunięty jest znacznie do przodu, natomiast dalsze od niego części żeber
zapadnięte są po bokach” . W ada ta powstaje wskutek zaburzeń procesów kostnienia. Jej
korekcja polega na indywidualnych ćwiczeniach oddechowych, bądź za pomocą aparatów
ortopedycznych61.
Ryc.10. Klatka piersiowa kurza62
Etiologia
Etiologa powstawania klatki piersiowej lejkowatej nie jest do końca znana. Uznaje
się, że wada ta nie jest dziedziczona genetycznie. Dotyczy ona 0,4 % dzieci w wieku
szkolnym. Częstsze występowanie zauważa się u dzieci z zespołem Marfana63. Może być
ona również spowodowana krzywicą, wynikającą z niedoboru witaminy D3, a także
ściągającymi bliznami po procesach zapalnych. W przypadku wrodzonej klatki piersiowej
powstaje ona w wyniku zaburzeń rozwojowych przepony.
Klatka piersiowa kurza jest wadą rozwojową, występuje zdecydowanie rzadziej niż
klatka lejkowata. Powstaje ona zazwyczaj na skutek przebytej krzywicy, a także gruźlicy w
odcinku piersiowym.
W występowaniu wad klatki piersiowej napięte i przykurczone są mięśnie
oddechowe, a rozciągnięte i osłabione mięsnie grzbietu. W korekcji tych deformacji
wzmacnia się również mięśnie posturalne 64
W ady kończyn dolnych
Deformacje kończyn dolnych w znaczny sposób pogarszają statykę ciała oraz
zniekształcają postawę ciała. Wady kolan oraz stóp niekiedy mogą prowadzić do
61 Kutzner- Kozińska M., W laźnik K.(1995). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6- 10 letnich. WSiP,
Warszawa, s. 89.
62 Kutzner- Kozińska M.(1995). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10 letnich. WSiP, Warszawa, s. 22.
63 W alczak M.(1991). Zarys pediatrii. PZWL ,Warszawa, s. 22.
64 Dega W.(1993). Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa, s. 78.
122
inwalidztwa trwałego lub czasowego. Wady kończyn dolnych tak jak większość wad
postawy ciała mogą być wrodzone lub nabyte. Nabyte powstają w wyniku asymetrii wyżej
usytuowanych docinków tułowia, z powodu przeciążeń pracą statyczną, bądź wskutek
otyłości wśród dzieci i młodzieży.
Deformacje kończyn dolnych, które dają się wyrównać w początkowym stadium to:
• kolana koślawe;
• kolana szpotawe;
• stopa płaska;
• stopa płasko- koślawa;
• stopa wydrążona65.
„Oś mechaniczna kończyny dolnej u osób dorosłych przebiega przez długi palec,
środek stawu skokowego, kolanowego, środek odległości między spojeniem łonowym a
kolcem biodrowym przednim górnym”66, natomiast u dziecka w różnych okresach jego
życia kształtowanie się kończyn dolnych i stóp jest nieco odmienne. W okresie
noworodkowym obserwujemy nieznaczną szpotawość kolan dziecka oraz zgięciowe
ustawienie stawów biodrowych i kolanowych. Takie ustawienie nóżek dziecka utrzymuje
się zazwyczaj do ok. 3 roku życia. Gdy dziecko wchodzi w okres przedszkolny,
fizjologiczna szpotawość przechodzi w fizjologiczną koślawość, która zanika zwykle sama
około 7-go roku życia, nieco szybciej u dziewczynek niż u chłopców67.
K olana koślawe
Kolana koślawe jest to obustronna wada kończyn dolnych. W ada ta charakteryzuje
się przyśrodkowym ułożeniem kolan w kształcie litery X. Oś podudzia tworzy z osią uda
kąt otwarty na zewnątrz. Odcinek obwodowy, jakim jest podudzie znajduje się w
odwiedzeniu. O koślawości mówimy wówczas, jeśli odległość między kostkami
przyśrodkowymi przekracza 4-5 cm przy zwartych i wyprostowanych kolanach. Za
koślawość fizjologiczną uważa się odchylenie nie większe niż 10-15 stopni68.
Wyróżniamy kolana koślawe wrodzone, pokrzywicze, pourazowe, porażenne oraz
statyczne, które wynikają z przeciążeń kończyn dolnych.
W wadzie tej występują zmiany mięśniowo-więzadłowe oraz kostne. Zmiany
mięśniowo-więzadłowe polegają na rozciągnięciu więzadła pobocznego piszczelowego,
skróceniu ulega więzadło poboczne strzałkowe. Mięśnie, które są nadmiernie rozciągnięte
to: mięsień półścięgnisty, półbłoniasty, krawiecki oraz głowa przyśrodkowa mięśnia
czworogłowego. Do przykurczonych natomiast zaliczamy mięśnie dwugłowe uda oraz
pasma biodrowo-piszczelowe.
Zmiany kostne, które charakteryzują kolana koślawe to przede wszystkim przerost
kłykcia wewnętrznego kości udowej. Ponadto kość udowa lub piszczelowa ulegają
skrzywieniu a podudzia są skręcone na zewnątrz. Występuje tu także przerost w stawach
kolanowych69.
65 Kasperczyk T.(1998). Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie wad postawy. Wydawnictwo KASPER,
Kraków, s. 61.
66 Kutzner- Kozińska M., W lażnik K.(1998). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6- 10 letnich. WSiP,
Warszawa, s. 90.
67 http://www.zdroweporady.pl ( data wejścia 14.06. 2012)
68 Dziak A.(1980). Chcę mieć zdrowe nogi. PZWL ,Warszawa, s. 40.
69 Sawczyn J. Probnik A.(1998). Gimnastyka korekcyjna w szkole cz .II. Wydawnictwo Sport, Bydgoszcz,
s. 39.
123
K olana szpotawe
Kolana szpotawe fizjologicznie występują najczęściej między 1 a 3 rokiem życia.
Charakteryzuje je skręcenie kończyny do wewnątrz. Kolana szpotawe rozpoznajemy
wtedy, gdy odstęp między kolanami jest większy niż 4-5 cm (nogi przyjmują kształt litery
O) przy złączonych stopach. Najczęściej spotykaną przyczyną tej wady jest krzywica
spowodowana niedoborem witaminy D3, nadwagą dzieci i młodzieży oraz długim
siedzeniem w siadzie skrzyżnym. Przy kolanie szpotawym rozciągnięte zostają mięśnie
dwugłowe uda oraz strzałkowe. Poprzez wygięcie trzonu kości udowej, strzałkowej i
piszczelowej rozciągnięciu ulegają również więzadła poboczne zewnętrzne, a skrócone
zostają poboczne wewnętrzne. Nadmiernie napięte i przykurczone są mięśnie:
półścięgnisty, półbłoniasty oraz dwugłowy uda.
I
Ryc.12. Kolana szpotawe
71
Sawczyn J. Probnik A.(1998). Gimnastyka korekcyjna w szkole cz. II. Wydawnictwo Sport, Bydgoszcz,
s. 38.
71
Sawczyn J. Probnik A.(1998). Gimnastyka korekcyjna w szkole cz. II .Wydawnictwo Sport, Bydgoszcz, 1
124
Przedm iot i cel badań
W procesie badawczym możemy wyróżnić dwa etapy, z których jeden obejmuje
czynności związane z tworzeniem koncepcji badań, drugi natomiast działania związane z
ich realizacją. W pierwszym etapie należałoby określić cel badań. Z definicji
A. Tomaszewskiej wynika, że celem badań naukowych jest dążenie do uzyskania
wiarygodnych niniejszych sprawdzalnych wyników72.
Celem niniejszej pracy było przebadanie określonej grupy dzieci klas I-III szkoły
podstawowej za pomocą testu oceny ciała i sprawdzenie w jakim odsetku występują u
nich określone wady postawy, zmiany w aparacie mięśniowym oraz w aparacie
mięśniowo-więzadłowym. Drugim celem było uświadomienie im jakie konsekwencje
niosą za sobą nie leczone wady postawy i związane z nimi komplikacje zdrowotne.
W oparciu o cele pracy postawiono następujące hipotezy badawcze:
Hipoteza pierwsza: najczęściej występującą wśród dzieci w wieku młodszym szkolnym
wadą postawy są plecy okrągła oraz skoliozy.
Hipoteza druga: najrzadziej występującymi wśród dzieci w wieku młodszym szkolnym
wadami postawy są wady klatki piersiowej (klatka piersiowa kurza, lejkowata).
Hipoteza trzecia: odchylenia od prawidłowej postawy ciała występują najczęściej w
stopniu pierwszym i drugim.
W metodologii jeśli stawiamy pytania czyli problemy badawcze, to staramy się
znaleźć najbardziej prawdopodobne odpowiedzi, czyli hipotezy badawcze, są one
świadomie podjętymi przypuszczeniami czy założeniami wymagającymi jednak
potwierdzenia lub odrzucenia na podstawie przeprowadzonych badań 73.
Według J. C. Townsend „hipoteza to stwierdzenie, co do którego istnieje pewne
prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego
problemu”74 .
Kryteria stawiane hipotezom:
• Musi być adekwatną odpowiedzią na problem,
• Musi być najprostszą odpowiedzią na problem,
• Powinna być tak sformułowana, aby łatwo można było ją zaakceptować
bądź odrzucić,
• Musi być formułowana w postaci twierdzącej.
Drugim etapem procesu badawczego jest etap realizacji. Obejmuje on fazę
przeprowadzenia badań, przygotowania uzyskanych na tej drodze materiałów do analizy, a
w dalszej kolejności ich opracowanie.
M etody, techniki, narzędzia badawcze
Następnym etapem badań jest wybór odpowiedniej metody, techniki badawczej
oraz projektowanie narzędzi badawczych. Chcąc rozpocząć rozwiązywanie określonego
problemu w pierwszej kolejności należy wybrać odpowiednią metodę badawczą. W
piśmiennictwie spotykamy różne definicje tych samych pojęć i zjawisk. Przez termin
metoda, można rozumieć, iż są to pewne działania podjęte po to, aby wykonać zadanie lub
rozwiązać problem. Stanowi ona zbiór zasad i reguł dotyczących wykonywania jakiejś
s. 39.
72 Tomaszewska A.(2001). Prawo do nauki dziecka z dysleksją w świadomości nauczycieli. Oficyna
Wydawnicza IMPULS, Kraków, s. 32.
73 Łobocki M.(2000). Metody badań pedagogicznych. Wydawnictwo PWN, Warszawa, s. 26.
74 Brzeziński J.(2000). Elementy badań psychologicznych. Wydawnictwo PWN, Warszawa, s. 57.
125
pracy i zmierzania do określonych celów. A. Kamiński metodę badań zdefiniował
następująco: jest to „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i
instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzających
do rozwiązania określonego problemu naukowego” . Do metod badawczych można m.in.
zaliczyć: eksperyment pedagogiczny, obserwacje procesów pedagogicznych, sondaż
diagnostyczny. We współczesnym piśmiennictwie metodologicznym można spotkać się
również z pojęciem „techniki badań”, który używany jest dla określenia pewnego sposobu
postępowania badawczego w ramach odpowiedniej metody badań naukowych. Techniki
badawcze „są to czynniki praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami
pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów”76. Do
technik zaliczyć można np. ankietę, wywiad ustny, test wiadomości, obserwację,
programowanie i inne. W metodologii badań naukowych istotną rolę odgrywają narzędzia
badawcze. To przedmioty lub urządzenia, które są pomocne w zbieraniu, porządkowaniu,
przechowywaniu materiałów naukowych oraz w opracowaniu zgromadzonych materiałów.
Zastosowaną w pracy metodą jest metoda „badania z grupy tzw. subiektywnej. Jest to
połączenie metody sylwetkowej i punktowania czyli nowojorski test klasyfikacyjny
77
postawy ciała.” . „Metoda ta polega na ocenie punktami poszczególnych elementów
postawy, porównywanych z rysunkami przedstawiającymi prawidłowe i nieprawidłowe ich
78
kształty i usytuowania” . Autorka Ewa Zeyland-Malawka zmodyfikowała metodę testu
nowojorskiego i podała własną punktacje, w skrócie nazwaną „SzOP” .
W teście nowojorskim jest osiemnaście rysunków określających poszczególne
elementy ciała, natomiast w pracy jest wykorzystane piętnaście z nich (od 1 do 15).
Pozycja pierwsza każdego rysunku określa prawidłowe usytuowanie wybranych
elementów lub ich kształt:
- gdy analizowany odcinek ciała osoby badanej jest podobny jak na rysunku nie
przyznaje się punktu (brak odchyleń)
- gdy występuje odchylenie bardzo nieznaczne przyznaje się 1 punkt
- gdy odchylenie jest nieznaczne przyznaje się 2 punkty,
- gdy odchylenie jest znaczne przyznaje się 3 punkty,
- gdy odchylenie jest bardzo znaczne badany otrzymuje 4 punkty,
- deformacja lub odchylenie utrwalone oznaczają przyznanie 5 punktów.
Biorąc pod uwagę tę skalę oceniania w najlepszym przypadku postawa może nie mieć
79
żadnego punktu, w najgorszym może ich uzyskać aż pięć79.
C harakterystyka środowiska i m ateriał badań
Kolejnym etapem przeprowadzenia badań jest właściwy wybór terenu badań i osób
badanych, „wyselekcjonowanie dla celów badawczych pewnej liczby osób spośród
80
określonej zbiorowości ludzi, którymi badacz jest szczególnie zainteresowany” .
W procesie badawczym opisanym w niniejszej pracy wzięły udział dzieci
klas I - III szkoły podstawowej nr 7 w Szczecinku. W badaniach uczestniczyło pięćdziesiąt
dziewczynek oraz pięćdziesięciu chłopców. Szkoła wyposażona jest w nowoczesną salę
gimnastyczna, salę do akrobatyki oraz baletu. Placówka ta posiada również nowoczesną
salkę korekcyjna, w której znajduje się nowy, specjalistyczny sprzęt oraz wszystkie
75 Pilich T., Baum an T.(2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie badań ilościowe i jakościowe.
Wydawnictwo Żak, Warszawa, s. 72.
76 Pilich T., Bauman T.(2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie badań ilościowe i jakościowe
Wydawnictwo Żak, Warszawa, s. 85.
77 Zeyland-M alawka E.(2009). Ćwiczenia korekcyjne Wydawnictwo AWFiS, Gdańsk, s. 24.
78 Zeyland-M alawka E.(2009). Ćwiczenia korekcyjne. W ydawnictwo AWFiS, Gdańsk, s. 24.
79 Zeyland-M alawka E.(2009). Ćwiczenia korekcyjne. W ydawnictwo AWFiS, Gdańsk, s 26.
80 Łobocki M.(2000). Metody badań pedagogicznych. Wydawnictwo PWN, Warszawa, s. 40.
126
niezbędne przybory i przyrządy zapewniające wysoki standard przy korekcji wad postawy.
Sala ta została oddana do użytku w 2011 roku. Przy szkole znajduje się również basen
miejski oraz boisko do piłki nożnej i koszykówki.
A naliza w yników badań
0%
10%
20%
30%
40%
50%
Ryc.13. Przynależność do poszczególnych klas szkoły podstawowej.
W badaniach wzięło udział 100 uczniów z sześciu klas I-III szkoły podstawowej.
Wśród przebadanych było pięćdziesiąt dziewczynek oraz pięćdziesięciu chłopców.
Spośród klas pierwszych zostało przebadanych 34 % uczennic oraz 40% uczniów. W
klasach drugich również 34:% dziewczynek oraz 28% uczniów. Pozostali to
wychowankowie klas trzecich, 32% dziewcząt oraz tyle samo chłopców.
3pkt
2 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pkt
0 pkt
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Ryc.14. Usytuowanie głowy
Wśród przebadanych pogłębioną w znaczny sposób lordozę lędźwiową posiada 2%
dziewcząt oraz chłopców. 20% uczennic ma zmiany lordotyczne rzędu pierwszego, gdzie u
chłopców zmiany te występują zaledwie u 4%. U ponad 60% dziewczynek i 80%
chłopców nie stwierdzono zmian w usytuowaniu głowy.
127
3 pkt
2 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pkt
0 pkt
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Ryc.15. Usytuowanie barków
U 78% chłopców i 58% dziewcząt nie stwierdzono zmian w usytuowaniu barków.
W grupie zwiększonego ryzyka posiadania barków mocno odwiedzionych( przy
niezastosowaniu gimnastyki korekcyjnej) znajduje się 10 % dziewcząt, 6 % chłopców.
Trwałych zmian dotyczących obszaru barków u chłopców nie zanotowano, zaś w
przypadku dziewcząt dotyczą one 4 % badanych.
□ chłopcy
□ dziewczęta
Ryc.16. Przyleganie łopatek
Odstające łopatki należą do jednych z najbardziej powszechnych odchyleń w
postawie ciała. Spośród przebadanych dziewcząt zaledwie u 28% i u 24% chłopców nie
stwierdzono żadnych odchyleń. Dość znaczne odchylenia posiada aż 8% dziewcząt, przy
tylko 2% występowaniu tej wady u chłopców. Pozostałą grupę procentową stanowią dzieci
z odchyleniami nieznacznymi.
128
3 pkt
2 pkt
□ ch ło p cy
□ d ziew częta
1 pkt
0 pkt
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Ryc.17. Ukształtowanie klatki piersiowej
Badania przeprowadzone na uczniach szkoły podstawowej w Szczecinku pokazują,
że wady klatki piersiowej w stopniu utrwalonym posiada 2% dziewcząt oraz tyle samo
chłopców. Żadnych zmian w budowie klatki piersiowej nie stwierdzono u 68% dziewcząt
oraz 76 % chłopców.
□ chłopcy
□ dziewczęta
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Ryc.18. Nachylenie kręgosłupa piersiowego górnego
Nachylenie kręgosłupa piersiowego może świadczyć o początku kształtowania się
pleców okrągłych. W grupie zwiększonego ryzyka znajduje się 12% dziewcząt oraz 6%
chłopców. 4% uczennic posiada dość znaczne odchylenie w tej części kręgosłupa, gdzie u
chłopców występuje tylko w 2 %. Dość dużo, bo aż 70% chłopców nie ma stwierdzonych
zmian, ani odchyleń w postawie ciała przy 48% udziale dziewcząt.
3 pkt
2 pkt
1 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
=
1
0 pkt
0%
1
1
1
10%
20%
30%
~1
40%
50%
60%
Ryc.19. Nachylenie kręgosłupa piersiowo lędźwiowego
129
70%
Wraz ze zwiększającym się nachyleniem kręgosłupa piersiowego, rośnie ryzyko
zwiększenia się nachylenia kręgosłupa w odcinku piersiowo- lędźwiowym, tak wiec u 52
% dziewcząt oraz 62% chłopców nie stwierdzono zmian w obrębie tego odcinka. Dość
znaczne odchylenie w tej części kręgosłupa posiada 8% dziewcząt i 10% chłopców. Lekkie
zmiany ocenianie w pięciopunktowej skali jako stopień pierwszy posiada 36% dziewcząt i
28 % chłopców. Poważnych odchyleń w odcinku lędźwiowym nie stwierdzono u chłopców
a u dziewcząt występuje zaledwie u 4%.
3 pkt
2 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pt
0 pkt
10%
0%
20%
30%
40%
50%
60%
Ryc.20. Nachylenie kręgosłupa lędźwiowo- krzyżowego
Wyżej przedstawiony wykres przedstawia nachylenie kręgosłupa w odcinku
lędźwiowym. Zaledwie u 22% dziewcząt nie stwierdzono zmian. U chłopców sytuacja
wygląd zdecydowanie lepiej, gdyż nie ma stwierdzonych zmian aż 56% przebadanych. U
prawie 50 % dziewczynek i 32 % chłopców występują odchylenia minimalne, ale
stanowiące podstawę (przy zbagatelizowaniu problemu) do poważniejszych rozwijających
się zmian mięśniowych). U 4 % uczennic stwierdzone są już widoczne odchylenia od
postawy prawidłowej, natomiast u chłopców odsetek wynosi 2%.
3 pkt
2 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pkt
0pkt
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Ryc.21. Uwypuklenie brzucha
W ada postawy jaką są plecy wklęsłe, niesie za sobą szereg zmian w postawie ciała.
Uwypuklenie brzucha stanowi właśnie jedno z wielu takich odchyleń. Wśród 50%
przebadanych chłopców nie stwierdzono zmian, u dziewcząt odsetek ten wynosi 48%.
32%dziewcząt posiada nieznaczne odchylenia, u chłopców wynosi on nieco więcej, bo
34%.Trwałe zmiany występują u 2% uczennic oraz uczniów.
130
□ chłopcy
□ dziewczęta
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Ryc.22. Usytuowanie głowy w płaszczyźnie czołowej
Prawidłowe usytuowanie głowy w płaszczyźnie czołowej jest również zależne od
częstości występowania skolioz. U 62 % dziewcząt i 72 % chłopców nie stwierdzono
zmian w obrębie ustawienia głowy. Trwałe zmiany wystąpiły u 2% przebadanych
dziewczynek, natomiast u chłopców nie zanotowano takowych. U 16% dziewcząt
występują odchylenia znaczne, które mogą pogłębiać się z wiekiem w razie nie
zastosowania gimnastyki korekcyjnej, natomiast u chłopców jest zdecydowanie mniejszy
odsetek bo określany jest on na poziomie 6%.
3 pkt
2 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pkt
0 pkt
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Ryc.23. Usytuowanie barków w płaszczyźnie czołowej
Brak prawidłowego usytuowania głowy, barków, łopatek czy trójkątów tali,
świadczy o występowaniu bocznego skrzywienia kręgosłupa, czyli skoliozy. Wśród
przebadanych takie skrzywienie występuje obok pleców okrągłych dość powszechnie. W
grupie ryzyka posiadania skoliozy 1 rzędu znajduje się 12 % dziewcząt oraz 4% chłopców.
Odchylenia znaczne od prawidłowej postawy ma aż 8% uczennic przy braku
występowania tych objawów u chłopców. 46% dziewcząt oraz 60% chłopców nie ma
stwierdzonych odchyleń od prawidłowej postawy ciała.
131
■
3 pkt
■
2 pkt
1
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pkt
1
1
1
0 pkt
----------- 1---------- 1---------- 1---------- 1—
0%
10%
20%
30%
1-------
40%
50%
60%
70%
Ryc.24. Usytuowanie łopatek
Odpowiednie ułożenie łopatek jest kolejnym czynnikiem warunkującym
prawidłowość postawy. Niestety i w tym przypadku statystyki ukazują częstość
występowania nieprawidłowości w rozwoju polskich dzieci. U 44% dziewczynek i 60%
chłopców występuje poprawne usytuowanie łopatek. Objawy skoliotyczne zanotowano u
48% dziewcząt i 40% chłopców. U dzieci u których asymetria barków jest mocno
widoczna procentowo rozkłada się ona następująco: dziewczęta 8%, chłopcy 2%.
r
3 pkt
_
2 pkt
1
□ chłopcy
1 pkt
□ dzewczęta
1
0 pkt
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Ryc.25. Przebieg wyrostków kolczystych kręgosłupa
U 50% dziewczynek i 62% chłopców nie stwierdzono zmian skoliotycznych.
Niestety aż u 44% z przebadanych dziewcząt i 36% chłopców występują objawy
skoliotyczne I rzędu, a 6% uczennic i 2 % uczniów posiada już sklasyfikowaną skoliozę.
3 pkt
2 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pkt
0 pkt
0%
20%
40%
60%
Ryc.26. Usytuowanie trójkątów talii
132
80%
Przy skoliozach może występować zrotowanie trójkątów tułowiowych talii.
Spośród przebadanych dziewcząt i chłopców aż u 4% wystąpił właśnie taki defekt. U
większości diagnozowanych nie stwierdzono większych odchyleń lub są one bardzo
nieznaczne tj. u 76% chłopców i u 52% dziewczynek nie wykryto rotacji trójkątów talii.
□ chłopcy
□ dziewczęta
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Ryc.27. Ustawienie miednicy
Częstość występowania skolioz rzutuje również na usytuowanie miednicy.
Badania pokazują, ze u dzieci ze skłonnościami skoliotycznymi, występuje również
nieprawidłowe ułożenie miednicy. U 68% dziewcząt i 72% chłopców nie stwierdzono
żadnych zaburzeń w strukturze ciała. 36% uczennic i 18 % uczniów ma lekkie zaburzenia
w ustawieniu co związane jest z występowaniem skoliozy. Odchylenia znaczne posiada
4% dziewcząt i chłopców.
3 pkt
2 pkt
□ chłopcy
□ dziewczęta
1 pkt
1
0 pkt H
i
-------------------- 1
----------- ----------- 1
-----------------0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Ryc.28. Ukształtowanie kolan
Wśród przebadanych dzieci, 68 % dziewcząt oraz 72 % chłopców, ma prawidłową
budowę kończyn dolnych. Nogi proste kształtują się do 7 roku życia, przechodząc z kolan
fizjologicznie koślawych. 16 % uczennic i 10 % chłopców posiada zmiany, które rzutują w
przypadku braku uczęszczania na gimnastykę korekcyjną na wadę kończyn dolnych.
Poważne zmiany w aparacie mięśniowo-więzadłowym kończyn dolnych posiada 4%
chłopców oraz dziewcząt.
Podsum owanie
Celem poniższej pracy było sprawdzenie częstości występowania poszczególnych
wad postawy u dzieci w wieku młodszym szkolnym. W związku z powyższym przebadano
grupę 100 uczniów (50 dziewczynek i 50 chłopców) uczęszczających do klas I-III Szkoły
133
Podstawowej nr 7 w Szczecinku. Test, który posłużył przeprowadzeniu badań zawartych w
pracy to zmodyfikowany przez Ewę Zeyland-Malawkę Nowojorski Test Klasyfikacyjny
Postawy Ciała (w skrócie SzOP).
Problemem wad postawy wśród dzieci w wieku młodszym szkolnym zajmowało się
wcześniej wielu badaczy. Jest to problem globalny i powszechny. Obecnie wady postawy
są nie tylko kwestią dziedziczną, to także skutek chorób cywilizacyjnych (np. otyłości,
dotyczącej coraz to większej grupy dzieci w coraz młodszym wieku) oraz zaniedbań ze
strony opiekunów (nieprawidłowa postawa ciała podczas odrabiania lekcji, pracy z
komputerem, zbyt mała ilość aktywności fizycznej uprawianej na świeżym powietrzu). Z
badań przeprowadzonych przez Krakowiak i Sokołowską81 na grupie gimnazjalistów
wynika, że jedynie 5% przebadanych przez nie uczniów nie posiada żadnych wad postawy.
Natomiast z poniższej pracy badawczej wynika, że aż 51,5% dziewcząt i 64,1% chłopców
nie cierpi z powodu wad.
Przed przystąpieniem do pracy badawczej postawiono następujące hipotezy:
Hipoteza pierwsza: najczęściej występującą wśród dzieci w wieku młodszym szkolnym
wadą postawy są plecy okrągłe oraz skoliozy.
Hipoteza pierwsza potwierdziła się w przypadku pleców okrągłych u aż 52% dziewcząt i
30% chłopców. W przypadku skolioz branych jest pod uwagę pięć kryteriów. Na
podstawie wyciągniętej z nich średniej stwierdzono, że z powodu objawów skoliotycznych
cierpi 42% dziewcząt i 33,2% chłopców.
Hipoteza druga: najrzadziej występującymi wśród dzieci w wieku młodszym szkolnym
wadami postawy są wady klatki piersiowej (klatka piersiowa kurza, lejkowata).
Druga hipoteza badawcza znalazła potwierdzenie u 32% dziewcząt i 24% chłopców.
Przytoczona grupa dzieci nie posiada zmian w zakresie budowy klatki piersiowej.
Hipoteza trzecia: odchylenia od prawidłowej postawy ciała występują najczęściej w
stopniu pierwszym i drugim.
W przypadku hipotezy trzeciej odchylenia w stopniu pierwszym występują średnio
(średnia wyciągnięta z 15 kryteriów analizy postawy ciała) u 31% dziewcząt i 29%
chłopców. Natomiast w stopniu drugim u 14% dziewcząt i ponad 8% chłopców.
Na podstawie przeprowadzonych badań wysnuto następujące wnioski:
1. W przypadku zapobieganiu i korekcji wad postawy u dzieci w wieku młodszym
szkolnym nauczyciele powinni skupić się przede wszystkim na plecach okrągłych i
skoliozach.
2. Stopień odchylenia od prawidłowej postawy ciała jest na tyle niski, że przy prawidłowo
zastosowanym postępowaniu korekcyjnym można go zniwelować.
3. U uczniów gimnazjum wady postawy występują częściej i są pogłębione, ze względu na
dłuższy okres narażenia na szkodliwe czynniki oraz rozpoczęcie okresu dojrzewania
płciowego.
Piśm iennictwo
1. Bondarowicz M.,
Owczarek S. (1997). Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce
korekcyjnej. WSiP, Warszawa.
2. Brzeziński J. (2000). Elementy badań psychologicznych Wydawnictwo PWN,
Warszawa.
3. Dziak A. (1998). Chcę mieć zdrowe nogi. PZWL, Warszawa.
4. Dega W. (1993). Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa.
5. Jopkiewicz A., Suliga E. (1998). Biologiczne podstawy rozwoju człowieka.
Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom- Kielce.
6. Kasperczyk T. (1998). Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo
KASPER, Kraków.
134
7. Krawański A. (2003). Ciało i zdrowie człowieka w nowoczesnym systemie wychowania
fizycznego. Wydawnictwo AWF, Poznań,
8. Kuczyński J., Romanowska W. (2009). Występowanie w ad postawy u dzieci w wieku 13
lat w klasach pierwszych w Gimnazjum nr 1 w Suwałkach. Kwartnik Państwowej Wyższej
Szkoły w Suwałkach, s. 70- 88.
9. Kutzner-Kozińska M., Olszewska E., Popiel M., Trzcińska D. (2001). Proces
korygowania w ad postawy. Wydawnictwo AWF, Warszawa.
10. Kutzner-Kozińska M. (1997). Korekcja w ad postawy TOM I. Wydawnictwo AWF,
Warszawa.
11. Łobocki M. (2000). M etody badań pedagogicznych. Wydawnictwo PWZ, Warszawa.
12. Milanowska K. (1967). Gimnastyka lecznicza. Wydawnictwo PZWL, Warszawa.
13. Nowotny J. (1992). Kształcenie umiejętności ruchowych. Dział wydawnictw ŚAM,
Katowice.
14. Owczarek S. (1998). Atlas ćwiczeń korekcyjnych. WSiP, Warszawa.
15. Pilich T., Bauman T. (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie badań ilościowe
i jakościowe. Wydawnictwo Żak, Warszawa.
16. Tomaszewska A. (2001). Prawo do nauki dziecka z dysleksją w świadomości
nauczycieli. Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków.
17. Tylman D. (1972). Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa. Wydawnictwo
PZWL, Warszawa.
18. Walczak M. (1991). Zarys pediatrii. PZWL, Warszawa.
19. Wlaźnik K., Kutzner-Kozińska M. (1995). Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6- 10
letnich. WSiP, Warszawa.
20. Sawczyn S., Karniewicz S., Kochanowski R., Drobnik A., Szewc W. (1998).
Gimnastyka w szkole korekcyjnej cz. I oraz II. Wydawnictwo SPORT, Bydgoszcz.
21. Zeyland- Malawka E. (2009). Ćwiczenia korekcyjne. AWFiS, Gdańsk.
22. Wejsflog G. (1958). Zniekształcenia statyczne. Wydawnictwo PZWL, Warszawa.
http://anatomia.wykłady.org
http://zdroweporady.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Skolioza
http://bolekregoslupa.vertebralia.pl/wady-postawy/
Streszczenie
Celem ogólnym pracy było wykazanie częstości występowania wad postawy ciała bądź
odchyleń od prawidłowego rozwoju. W związku z powyższym przebadano grupę liczącą stu
uczniów. Były to osoby z klas I-III( z klas pierwszych udział wzięło łącznie trzydziestu siedmiu
uczniów i uczennic, z klas drugich trzydziestu jeden, a z klas trzecich trzydziestu dwóch
badanych) szkoły podstawowej nr 7 im. Noblistów Polskich w Szczecinku w województwie
Zachodniopomorskim. Wyżej wymienieni uczniowie przebadani zostali za pomocą
zmodyfikowanego przez E. Zeyland-Malawkę „Nowojorskiego Testu Klasyfikacyjnego Postawy
Ciała zwanego w skrócie SzOP. Test ten opiera się na ocenie punktami poszczególnych elementów
postawy, które są porównywane z rysunkami przedstawiającymi prawidłowe bądź nieprawidłowe
ukształtowanie ciała.
Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badań wyciągnięto następujące
wnioski:
1. W przypadku zapobieganiu i korekcji wad postawy u dzieci w wieku młodszym szkolnym
nauczyciele powinni skupić się przede wszystkim na plecach okrągłych i skoliozach.
2. Stopień odchylenia od prawidłowej postawy ciała jest na tyle niski, że przy prawidłowo
zastosowanym postępowaniu korekcyjnym można go zniwelować.
3. U uczniów gimnazjum wady postawy występują częściej i są pogłębione, ze względu na dłuższy
okres narażenia na szkodliwe czynniki oraz rozpoczęcie okresu dojrzewania płciowego.
135
Summary
General aim of study was to demonstrate the prevalence of body posture defects or
deviations from normal development. In the light of the above, examined a group of one hundred
students. These were the people with the classes I, II and III (with the first class attended a total of
thirty-seven pupils and students, with classes of second and third classes of thirty-one thirty-two
subjects) elementary school nr 7 named Polish Nobel Laureates in Szczecinek, Poland in the West
Pomeranian Voivodeship. The above mentioned students interviewed were using modified
by E. Zeyland-Malawka "New York-based Classification Test body posture called the Raccoon.
This Test is based on an assessment of individual elements which are attitude points compared with
drawings depicting the correct or incorrect conformation body.
On the basis of an analysis of the results of the studies, it was concluded the following
conclusions: 1. In the case of prevention and correction of posture defects in children, younger
children, teachers should focus first and foremost on the back round and scoliosis. 2. The degree of
deviation from the correct body posture is so low that when properly applied corrective action it
can be overcome. 3. High school students faulty postures are more common and are made worse
due to the long period of exposure to harmful factors and starting puberty.
Słowa kluczowa: wady postawy ciała, wiek młodszy szkolny, korekcja wad postawy.
Key words: body posture, the age o f the younger school, correction o f defects posture.
136
POZIOM ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH U DZIECI W WIEKU
PRZEDSZKOLNYM A UCZESTNICTWO W ZAJĘCIACH Z
PŁYWANIA
The level o f motor skills in pre-school children and participate in swim m ing classes
M arcin Nowak, R adosław M uszkieta, M irosława Cieślicka,
W alery Zukow , M arek Napierała
W stęp
W dzisiejszych czasach ludzie zapominają o rozwoju fizycznym. Rodzice głównie
skupiają się na zapewnieniu dzieciom możliwości zdobywania i poszerzania wiedzy o
świecie. Dzieci zapisywane są na różnorodne zajęcia dodatkowe z języków obcych
(angielski, niemiecki, czy hiszpański), sztuki (warsztaty plastyczne, rzeźbiarskie,
ceramiczne, czy też origami). Przedszkolacy uczestniczą w warsztatach kulinarnych, na
których uczą się zasad zdrowego odżywiania i higienicznego przygotowania posiłków.
Organizowana jest szkoła rozwoju pamięci. W wielu placówkach można skorzystać z
terapii logopedycznej, terapii psychologiczno - pedagogicznej, czy też kynoterapii (terapia
z udziałem psa) i alpakoterapii (terapia z udziałem alpak).
Na szczęście przy tych wszystkich tzw. „umysłowych zajęciach dodatkowych”,
przedszkola coraz częściej oferują zajęcia mające na celu dobro rozwoju motorycznego
dziecka. Możemy się spotkać z zajęciami dodatkowymi, na których dzieci zdobywają
podstawowe umiejętności np. z gry w tenisa ziemnego, czy z zajęciami z gimnastyki
korekcyjnej, których celem jest zadbanie o prawidłową sylwetkę dziecka. Powstają klubiki
sztuk walki wschodu (teakwondo, karate czy aikido), szkółki piłkarskie oferujące zajęcia
już dla najmłodszych, czy też sekcje nauki pływania - na której dzieci, oprócz
umiejętności pływackich, aktywnie zdobywają wiedzę z zakresu bezpieczeństwa w wodzie
i samoasekuracji.
Te wszystkie zajęcia dodatkowe mają na celu rozwój psychomotoryczny dziecka.
Przedszkola, zmuszone konkurencją i oczekiwaniami rodziców, prześcigają się w
tworzeniu coraz to nowych ofert zajęć dodatkowych. Jednak pamiętajmy, aby jako rodzice
zachować zdrowy rozsądek. Niektórzy z rodziców, czujących presje wychowania i
zapewnienia swoim pociechom jak największych możliwości rozwoju i zdobywania
nowych umiejętności mających w przyszłości pomóc i ułatwić „start w życie”, zapisują je
na wszelkie możliwe zajęcia. Pamiętajmy, że tylko zbilansowanie sfer rozwoju
psychomotoryki u dziecka pozwoli na jego prawidłowy rozwój. Trzeba zadbać o rozwój
zarówno fizyczny jak i intelektualny. Przy tym wszystkim nie zapominajmy jednak o
„swobodnym ruchu”, który jest bardzo ważny dla przedszkolaka. W pierwszych latach
życia doskonalenie sprawności ruchowej jest szczególnie ważnym aspektem rozwoju
dziecka. Panowanie nad własnym ciałem, możliwość przemieszczania się w przestrzeni,
umożliwia dziecku podejmowanie czynności eksplorujących otoczenie. Poprzez ruch,
dziecko ugruntowuje poczucie własnej odrębności i sprawczości. Dzięki coraz lepszej
sprawności ruchowej dziecko ma szansę być w coraz szerszym zakresie samodzielne,
rozwija swoje umiejętności samoobsługowe, wzbogaca zasób doświadczeń pomagających
mu poznać otaczający go świat.
137
M otoryczność człowieka
Każdy człowiek jest inny i niepowtarzalny. Niby każdy z nas rodzi się i wygląda
bardzo podobnie jednak w rzeczywistości różnimy się od siebie pod wieloma względami.
Mamy inne rysy twarzy, jeden jest wyższy, a drugi niższy. Jeden jest grubszy, drugi
chudszy. Posiadamy różne pasje, upodobania i style. Jednych ludzi akceptujemy, inni nas
denerwują. Dzięki tym wszystkim różnicą świat jest dużo ciekawszy i barwniejszy. Poza
tym różnimy się także sprawności fizyczną. Jeden jest bardziej sprawny, a inny posiada o
wiele mniejszą sprawność. Oznacza to, że każdy człowiek może mieć sprawność na innym
poziomie. Według J. Drabika sprawność fizyczna jest właściwością złożoną i zależy od
wielu czynników. Według niego płeć, budowa ciała, wiek, styl życia, trening, wydolność
narządów, stan psychiczny, motywacja, poziom rozwoju zdolności fizycznych to wszystko
to co warunkuje sprawność fizyczną. Definiuje on sprawność fizyczną jako „właściwość
człowieka, na którą składa się określony poziom zdolności motorycznych i umiejętności
ruchowych, warunkujących wykonanie konkretnego wysiłku fizycznego mniej lub bardziej
efektywnie”.81
Trochę inaczej przedstawia to Światowa Organizacja Zdrowia, której komitet w
1968 roku po długich obradach, po siedmiu poprawkach przyjął ostateczną wersje
definicji. Według której sprawność fizyczną to po prostu zdolność do efektywnego
wykonywania pracy mięśniowej.
Kolejna definicją z którą możemy się spotkać zaglądając do literatury jest
twierdzenie Wiesława Osińskiego, który pisze, że „za wysoce sprawnego fizycznie uznamy
takiego człowieka, który charakteryzuje się względnie dużym zasobem opanowanych
ćwiczeń ruchowych, wysoką wydolnością układu krążenia, oddychania, wydzielania i
termoregulacji, pewnym i prawidłowościami w budowie ciała afirmującym fizyczną
aktywność stylem życia”.82
Porównując te definicje jasno wynika, że osoba która ma wysoką sprawność
fizyczną jest zdolna do wykonywania pracy fizycznej, która mierzona jest poziomem
zdolności cech motorycznych takich jak siła, szybkość, wytrzymałość i koordynacja
ruchowa.
Możliwości motoryczne człowieka były określane przy użyciu takiego pojęcia jak „cechy
motoryczne” . Obecnie w literaturze, wyrażenie to zostało zastąpione pojęciem „zdolności
motoryczne”
J. Raczek podzielił ogólne zdolności motoryczne klasyfikując je na dwie grupy:
• zdolności kondycyjne głównie uwarunkowane procesami energetycznymi (siła,
szybkość i wytrzymałość)
• zdolności koordynacyjne warunkowane przez procesy sterowania i regulacji ruchu
(zwinność, zdolność orientacji, szybkość reakcji, zdolność różnicowania ruchu,
równowaga, poczucie rytmu, zdolność łączenia ruchu, zdolność dostosowania i
przestawienia ruchowego).
Jako trzecią samodzielną grupę wyróżnił gibkość, ponieważ według klasyfikacji
83
powyżej zdolność ta nie pasowała do żadnej z powyższych grup.
Rozwój em ocjonalny
Rozwój emocjonalny jest bardzo ważny w kontekście kształtowania się osobowości
dziecka. W iek przedszkolny to okres na który przypada prawdziwy rozkwit uczuć.
Ciekawość, sympatia, przyjemność i radość to pozytywne uczucia które towarzyszą
81 Drabik J., Sprawność fizyczna i je j testowanie u młodzieży szkolnej, Gdańsk 1989
82 Osiński W., Antrpomotoryka, Poznań 2003
83 Raczek J., Koncepcja strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka. Cyt za: Osiński W.,
M otoryczność człowieka - jej struktura zmienność i uwarunkowania. AWF Poznań 1993.
138
dzieciom. Oprócz tego pojawiają się również uczucia negatywne takie jak lęk, strach,
gniew, zmartwienie czy zazdrość. Według M. Przetacznik - Gierowskiej osiągnięcie
dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym. Tylko prawidłowy rozwój
emocjonalny we wczesnym okresie dzieciństwa może skutkować osiągnięcia dojrzałości
emocjonalnej w dorosłym życiu.84
Emocje które towarzyszą dzieciom są zazwyczaj krótkotrwałe. Szybko się wytwarzają, ale
równie szybko znikają lub przemieniają w inne skrajnie i odmienne od poprzednich.
Oto charakterystyczne cechy rozwoju emocjonalnego dzieci 3, 4, 5, 6 letnich wg
C. Lee:
Dziecko trzyletnie. Jest towarzyskie, kochające, przyjazne, ugodowe i łatwo ulega
sugestiom innych. Z łatwością przyjmuje relacje i cechy charakteru osób dorosłych. Przed
ukończeniem czterech lat objawia wstydem brak pewności siebie, okazuje nieśmiałość,
obraźliwość i nerwowość.
Dziecko czteroletnie. Jest ufne, demonstruje duże poczucie pewności siebie, wykazuje
ciekawość, skuteczność i wytrwałość w działaniu. Dość dobrze panuje nad własnymi
emocjami. Traktowane poważnie, rozwiązuje problemy, kierując się rozsądkiem. Posiada
utrwalone standardy zachowań przyjętych od rodziców i bliskich.
Dziecko pięcioletnie. Demonstruje pewność siebie, bywa zarozumiałe, lubi się popisywać,
niekiedy stosuje groźby, ale także okazuje przyjacielskość i wspaniałomyślność. Z
determinacją dąży do tego by być najlepszym i z wytrwałością ćwiczy nowe umiejętności.
Potrafi dość dobrze panować nad emocjami, jest bardziej zrównoważone.
Dziecko sześcioletnie. Mniej stabilne emocjonalnie niż w wieku pięciu lat. Bardzo szybko
zmienia uczucia przyjaźni na wrogość. Wykazuje skłonności do egocentryzmu,
skrupulatnego przestrzegania rytuałów, agresji, buntu i drażliwości. Potrafi być kochające
przyjazne i z entuzjazmem współpracuje z innymi. Ciekawe wszystkiego, co je otacza. Z
trudem akceptuje brak własnego sukcesu i niełatwo pokonuje frustracje. 5
Rozwój poznawczy
• Sprawności percepcyjne - u przedszkolaków wzrasta wrażliwość receptorów co
powoduje lepszą percepcje bodźców. Dzieci w wieku przedszkolnym doskonale
radzą sobie w odróżnieniu pisma od tego co nim nie jest. Potrafią rysować koło ,
krzyżyk a także kopiować kształty liter. Nabywają umiejętności odróżniania barw, a
nawet ich odcieni. Zwiększa się u nich wrażliwość słuchowa.
• Pam ięć - wraz z rozwojem dziecka wzrasta pojemność pamięci co pozwala na
zapamiętanie większej ilości informacji. W celu świadomego zapamiętania stosują
strategie powtarzania. W miarę dojrzewania dzieci utrzymują w umyśle coraz
większą liczbę liter, słów, cyfr. Są zdolne do odtworzenia szeregu składającego się z
nawet 3-4 cyfr.
• Czynności m yślowe - w zakres czynności myślowych wchodzi miedzy innymi
szeregowanie oraz klasyfikacja. Dzieci tworzą małe szeregi z patyczków, klocków i
innych przedmiotów Po 4 roku życia pojawia się myślenie przyczynowo-skutkowe.
Natomiast ok.6 roku życia jesteśmy świadkami myślenia na podstawie praktyk
społecznych.
• Sprawności językow e i kom unikacyjne - słownictwo przedszkolaków w tym
okresie wynosi ok. 3000 słów. Bardzo często wytwarzają tzw. „neologizmy
dziecięce”, które pełnią funkcje wypełniania luk w momentach gdy brakuje im słów
84 Przetacznik-Gierowska M., M akieło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego ,
Warszawa 1985
85 C. Lee, Wzrastanie i rozwój dziecka, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997
139
na określenie konkretnego obiektu. Narracja dzieci u sześcioletnich posiada wyraźną
kompozycje. Natomiast dzieci pięcioletnie coraz częściej odróżniają opowiadania od
innych form wypowiedzi. Duża część z nich doskonale opowiada odtwarzając
historie które wcześniej usłyszeli. Czterolatki zaczynają nazywać emocje i
zachowania społeczne. Bogacą swoje opowiadania o co raz to trudniejsze słowa. W
wieku 4 lat dzieci wprowadzają opisy czasu. Konwersacje - dzieci doskonalą
zdolność do ich prowadzenia. Od 4-5 roku życia występuje u nich tzw. „wiek pytań”
które służą nawiązaniu kontaktu oraz zdobyciu informacji. Do 5 roku życia rośnie
liczba pytań heurystycznych, które mają za zadanie uporządkować wiedzę.
Wyobraźnia - Dzieci wymyślają towarzyszy zabaw i różne wymyślone historie.
Często też udają różnego rodzaju sytuacje tzw. „fantazjowanie dziecięce” . Granica
między fikcją a rzeczywistością u przedszkolaków jest bardzo cienka.86
Rozwój społeczny
„Rozwój społeczny polega na zdobywaniu dojrzałości do współżycia w społeczeństwie” 87
Każde dziecko od chwili przyjścia na świat jest istotą społeczną, ale dopiero w toku
indywidualnego rozwoju kształtuje zdolność do nawiązywania kontaktów z innymi
istotami społecznymi. W interakcji z innymi ludźmi ważną rolę odgrywają rodzice,
wychowawcy oraz otocznie w jakim dziecko przebywa.88
Najważniejszym elementem w rozwoju społecznym dziecka odgrywa rodzina. To
właśnie podczas przebywania z rodziną dziecko uczy się jak ma postępować w danych
sytuacjach. Złe relacje między członkami rodziny mogą niekorzystnie wpłynąć na dziecko
89
co przejawiać się będzie w tym, że może ono nie rozumieć potrzeb innych ludzi.
Jednym ze sposobów na uczenie się życia w społeczeństwie w wieku przedszkolnym jest
zabawa. Podczas zabaw w przedszkolu dzieci uczą się przede wszystkim współpracy. Dla
dzieci najmłodszych te zabawy są bardzo proste. Jednak w raz z wiekiem dzieci
uczestniczą w zabawach które wymagają wcielania się w różnego rodzaju role społeczne.
Rozwój m otoryczny dziecka w wieku przedszkolnym
W okresie wczesnego dzieciństwa, czyli w wieku przedszkolnym zauważany jest
wzrost sprawności w zakresie motoryki dużej, która wymaga koordynacji ruchów dużych
partii ciała oraz w zakresie motoryki małej, w której oczekujemy usprawnienia drobnych
jego części, szczególnie doskonalenia precyzji ruchów rąk. Wraz z wiekiem u
przedszkolaka zachodzi intensywny wzrost wysokości i zwiększa się waga. Proporcje ciała
ulegają zmianie. Następuje zauważalne wydłużenie kończyn i znaczny przyrost masy
mięśniowej oraz ostateczne ukształtowanie się kręgosłupa90.
Rozwój sprawności psychoruchowej dziecka przebiega w dwóch kierunkach. Z
jednej strony jest to doskonalenie ruchów postawno-lokomocyjnych czyli biegu, chodu,
skoku i wspinania się. Natomiast z drugiej strony rozwój ruchów manipulacyjnych
polegających na zdolności posługiwania się przedmiotami i narzędziami codziennego
użytku.91 Około 5 roku życia dziecko osiąga tzw. „równowagę przedszkolną” . Okres ten
92
nazywany jest okresem złotym, co stanowi pierwsze apogeum motoryczności. Jeżeli
86 Trempała J, Psychologia rozwoju człowieka, PW N 2011
87 Przetacznik - Gierowska M., Makiełło - Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku
dziecięcego, Warszawa 1992, s. 175
88 Stein B., Teoria i praktyka Marii Montessori w szkole podstawowej”, Kielce 2003, s. 11
89 Harwas-Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa 2000, s. 112-114
90 Kamińska K., Nauczyciel wychowania przedszkolnego wobec wielokulturowości, Łódź 2007.
91 Owczarek S., Gimnastyka przedszkolaka, W arszawa 2001.
92 Demel M., Skład A., Teoria wychowania fizycznego dla pedagogów, W arszawa 1986.
140
dziecko w wieku przedszkolnym będzie poddawane systematycznym ćwiczeniom
zgodnym z jego naturalnym rozwojem oraz zainteresowaniami, może osiągnąć wysoki
poziom sprawności ruchowej. Koniec okresu przedszkolnego jest to etap, kiedy możemy
doskonalić formy wykonywania czynności i kiedy należy wymagać od dziecka, aby to, co
wykonuje było pewne, płynne i swobodne.
Cechy motoryczne możemy podzielić na proste i złożone. Do prostych możemy
zaliczyć siłę i szybkość. Natomiast wśród złożonych znajdują się takie cechy jak moc,
93
zwinność czy zręczność, które są kombinacją kilku cech.
Zwinność
Zwinność to koordynacja ruchowa całego aparatu mięśniowego i kostnego. Jest
świadomą
kontrolą
ruchów
własnego
ciała.
Wiesław
Osiński
w
pracy
pt. „Antropomotoryka” jako przykład jednej z definicji zwinności podaje definicje
Denisiuka, który określał koordynacje jako „zdolność do scalania ruchów różnych
rodzajów w jedną całość oraz zdolności do szybkiego przestawiania się w jednym z aktów
ruchowych na inne” 94
Moc
Moc definiowana jest jako cecha złożona (kombinowana). Definicja mocy powstała
dla określenia stosunków zachodzących pomiędzy siłą i prędkością w złożonych
czynnościach i działaniach ruchowych. Jak pisze Maciej Demel „Moc rozumiana jako
cecha motoryczności jest określana jako iloczyn siły i prędkości lub jako iloraz pracy przez
czas jej wykonania”.95
Siła
Definicja siły według W. N. Zaciorskiego to zdolność organizmu do pokonywania
oporu zewnętrznego lub przeciwdziałania mu kosztem wysiłku mięśniowego . Może być
oceniana w czasie statycznym i dynamicznym skurczu mięśni. 96
Natomiast Maciej Demel przedstawia siłę człowieka jako cechę motoryczności,
pozwalającą na pokonywanie oporów tj. bezwładność, tarcia, grawitacji, sprężystości
materiałów. Może się ona przejawiać zarówno w dynamicznych jak i statycznych
działaniach i czynnościach ruchowych. Za miernik siły przyjmuję się wielkość oporu
pokonywanego w czynnościach ruchowych97
Szybkość
Szybkość możemy określić jako zdolność przemieszczania ciała w przestrzeni, a
także poszczególnych jego odcinków względem siebie wzajemnie.
J. Szopa pisze, że w obrębie szybkości wymienia się zdolności rozwijania
maksymalnej mocy, której okres możliwości w zakresie szybkości uwalnia energię.
W pracy M. Demela i A. Składa możemy wyczytać, że szybkość to cecha motoryki
pozwalająca na wykonywanie wielkiej ilości czynności ruchowych w krótkim okresie
czasu.99 Kiedy mówimy, że jakiś człowiek wykazuje się ogromną szybkością, oznacza to,
QO
94 Osiński W., Antropomotoryka, Poznań 2003
96 Zaciorski W.N., Kształtowanie cech motorycznych sportowca, Warszawa 1970.
98 Szopa J., Podstawy antropomotoryki, W arszawa 1996.
141
że potrzebuje on dużo mniej czasu niż inni ludzie na wykonanie określonych czynności
ruchowych.
Pozytyw ne oddziaływ anie w ody na organizm człowieka
Efekty aktywności ruchowej w środowisku wodnym są szerokie. Pływanie
poprawia ogólną sprawność fizyczną i jest formą aktywności, która wszechstronnie
oddziałuje na organizm człowieka. Woda, dzięki swoim właściwościom fizycznym
sprawia, że osobą w niej będąca odczuwa pozornie mniejszy ciężar i odprężenie.100
Pływanie traktowane jest jako rodzaj aktywności, w której nie ma bariery
wiekowej. Na basen może przyjść cała rodzina począwszy od niemowlaka kończąc na 90letnim staruszku. Poszukując korzyści płynących z regularnej aktywności ruchowej w
wodzie, warto przyjrzeć się im przez pryzmat grup wiekowych. Wyżej wspomniany
niemowlak będzie czerpał inne korzyści z pływania niż nastolatek, osoba w wieku średnim
czy staruszek.
Dla niemowlaków woda jest środowiskiem naturalnym. Przez 9 miesięcy, które
spędziły w łonie matki przebywając w środowisku wodnym przyzwyczaiły się do wody
traktując ją jako środowisko naturalne. Według PSPN (Polskiego Stowarzyszenia Pływania
Niemowląt) najlepszy moment na rozpoczęcie pływania to okres kiedy osiąga 3 miesiąc
życia. Jest to spowodowane tym, że właśnie w 3 miesiącu prawidłowo rozwijające się
dziecko trzyma już główkę. To właśnie w tym momencie w stawach dziecka zachodzi
zmiana, stają się one kuliste co pozwala na bezpieczne wykonywanie ćwiczeń.
Uczestnictwo w zajęciach w wodzie umożliwia rozwijanie zdolności ruchowych i
poprawienie koordynacji. Woda umożliwia ruch zanim dziecko jest zdolne poruszać się na
lądzie. Dzięki gęstości wody i wyporności człowieka w wodzie dzieci uzyskują odciążenie
kośćca. Pływanie w odpowiednio przygotowanym basenie dla niemowlaków, z letnią wodą
(31C - 33C) powoduje u nich głębszy oddech, który aktywizuje układ krążenia. Ponadto
pływanie niemowląt odgrywa ogromną rolę w budowaniu więzi emocjonalnej między
dzieckiem a rodzicem, który może aktywnie uczestniczyć w zajęciach.101
Dla dzieci starszych i młodzieży pływanie również oferuje spektrum korzyści.
Oprócz tego, że jest doskonałą formą zabawy i spędzania czasu z przyjaciółmi stanowi
profilaktykę dla skrzywień kręgosłupa. Pływanie odciąża od ucisku osiowego dając
kręgosłupowi odrobinę wytchnienia. Regularne uczestnictwo w zajęciach w wodzie
wspomaga rehabilitację dzieci z różnymi dysfunkcjami narządów ruchu. Podczas zajęć w
wodzie wyrównuje się szanse dzieci niepełnosprawnych z dziećmi zdrowymi, pozwalając
im na integracje.
Pływanie niesie ze sobą wiele korzyści również dla osób będących w tzw. wieku
średnim, który charakteryzuje się zmniejszeniem aktywności ruchowej oraz w wieku
starczym. Aktywność ruchowa w wodzie w tych okresach życia staje się doskonałą
gimnastyką dla mięśni oraz stawów, które dzięki systematycznym ćwiczeniom zachowują
102
siłę i elastyczność. Pływając regularnie, zapobiegamy chorobie wieńcowej . Osoby
mające problemy z poruszaniem się (spowodowane np. nadwagą) w środowisku wodnym
czują się lżejsi dzięki czemu z łatwością przychodzi im wykonywanie ruchów, które poza
103
środowiskiem wodnym sprawiają im wiele kłopotów.
100 Bartkowiak E., Pływanie, Warszawa 1989.
101 Dąbrowska M., Przybylska A., Mały pływak - kształtowanie prawidłowych postaw od pierwszych chwil
życia, 2011.
102 Kalinowski A., Rożko R., Pływanie - poradnik metodyczny, Warszawa 1996.
103 Ostrowski A., Zabawy i rekreacja w wodzie, Warszawa 2003.
142
Cel badań
Według M. Łobockiego celem jest „poznanie prawdy, czyli ujawnienie stosunkowo
obiektywnego stanu rzeczy i to bez względu na przykre następstwa, jakie może on
spowodować w życiu. Chodzi tu zarówno o poszukiwanie prawdy, jak i jej opisywanie”104
Celem moich badań jest porównanie cech motorycznych u dzieci w wieku
przedszkolnym, uczestniczących regularnie w zajęciach z pływania - z dziećmi nie
chodzącymi na basen. Porównanie, którego się podejmuję, ma wykazać czy jest różnica w
rozwoju ich motoryki.
Problem y badawcze
Podstawowym warunkiem podejmowania badań naukowych jest określenie
problemu badawczego. J. Gnitecki opisuje problem badawczy jako „zespół pytań, na które
odpowiedzi ma dostarczyć badanie empiryczne. Mogą to być pytania rozstrzygnięcia
zaczynające się od partykuły „czy”, typu: „tak” lub „nie” oraz pytania dopełnienia
zawierające pytajniki: „jaki” , „kiedy” , „w jakich warunkach” , „w jakim stopniu” itp., na
które można udzielić alternatywnych odpowiedzi”105
Głównym problemem badawczym pojawiającym się w mojej pracy jest uzyskanie
odpowiedzi na pytania: czy uczestnictwo w zajęciach pływania ma wpływ na rozwój cech
motorycznych u dzieci w wieku przedszkolnym? Jeśli tak, to czy jest to wpływ o stopniu
pozytywnym, czy negatywnym?
H ipoteza badawcza
Według Z. Skornego, hipoteza to „przypuszczalna, indywidualna odpowiedź na
pytanie zawarte w problemie badań. Może ona przy tym dotyczyć związków zachodzących
w danej dziedzinie rzeczywistości, kierujących nią prawidłowości, mechanizmów
funkcjonowania badanych zjawisk lub istotnych właściwości” 106
Ze sformułowanego powyżej problemu badawczego wysuwa się jedna główna
hipoteza: uczestnictwo w zajęciach z pływania ma pozytywny wpływ na rozwój cech
motorycznych u dzieci w wieku przedszkolnym.
M etody i narzędzia badawcze
Kolejnym etapem jest dokonanie wyboru odpowiedniej metody badawczej, technik
oraz narzędzia badawczego.
Według W. Okonia „metoda badań to system celowych czynności i środków
umożliwiających wykonanie danego zadania, bądź rozwiązanie określonego problemu. Na
dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio
107
dobrane i realizowane w ustalonej kolejności” .
Eksperyment badawczy, monografia pedagogiczna, metoda indywidualnych
przypadków oraz metoda sondażu diagnostycznego to 4 główne metody badawcze, które
108
wyróżnia T. Plich. Natomiast W. Zaczyński jako główne metody wyróżnia metodę
obserwacji, metodę testów pedagogicznych, metodę socjometrii, metodę analizy
dokumentów i wytworów ucznia.109
W swojej pracy do wykonania niezbędnych mi badań posłużyłem się testem
sprawności fizycznej. Zmodyfikowany Wrocławski Test Sprawności Fizycznej B. Sekity
04 Łobocki M., W prowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 1999, s. 20
05 Gnitecki J., Zarys metodologii badań w pedagogice empirycznej, Zielona Góra 1993, s. 130
06 Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984, s.48.
07 Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, W arszawa 2004, s. 242.
08 Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001.
09 Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, W arszawa 1987,s. 115.
143
jest doskonałym narzędziem do sprawdzenia poziomu sprawności fizycznej dzieci w wieku
przedszkolnym.
M ateriał badawczy i organizacja badań
Badaniem zostały objęte dzieci w wieku 4-5 lat z przedszkoli z terenu
województwa kujawsko - pomorskiego (Bydgoszcz) oraz dzieci z województwa
zachodnio - pomorskiego (Szczecin). Dzieci zostały podzielone na grupy badawcze ze
względu na wiek i płeć. Grupa dzieci uczestniczących w zajęciach pływania (z
Bydgoszczy) była bazą porównawczą dla dzieci nie uczestniczących w takich zajęciach (ze
Szczecina).
Każde z dzieci biorące udział w badaniu wykonywało cztery różne próby
sprawnościowe określające poziom ich cech motorycznych.
Punktacja jaką proponuje autorka testu wygląda następująco:
Punktacja proponowana dla pojedynczych prób:
Do 39 pkt. - niski, niedostateczny poziom cechy,
40 - 49 pkt. - dostateczny poziom cechy,
50 - 59 pkt. - dobry poziom cechy,
60 i więcej pkt. - wysoki, bardzo dobry poziom cechy.
Punktacja dla całego testu (suma wszystkich czterech prób):
Do 159 pkt. - niski, niedostateczny poziom sprawności fizycznej,
160 - 199 pkt. - dostateczny poziom sprawności fizycznej,
200 - 239 pkt. - dobry poziom sprawności fizycznej,
240 i więcej pkt. - wysoki, bardzo dobry poziom sprawności fizycznej.110
W yniki badań dotyczące zdolności m otorycznych
W rozdziale niniejszym przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych wśród
przedszkolaków w wieku 4 i 5 lat, które opracowane zostały na podstawie Wrocławskiego
Testu Sprawności Fizycznej. Pierwsze porównanie dotyczy wszystkich dzieci badanych z
podziałem tylko na dzieci „pływające” i „niepływające” .
110Sekita B., Rozwój somatyczny i sprawności fizycznej dzieci w wieku 6-7 lat. Rozwój Sprawności i
wydolności fizycznej dzieci i młodzieży, AWF W arszawa 1988.
144
Wykres 1. Porównanie średniej punktowej uzyskanej w teście przez dzieci „pływające i
„niepływające”
Na powyższym wykresie wyraźnie widać, że dużo lepsze wyniki w teście
sprawnościowym osiągały dzieci „pływające” (uczestniczące w zajęciach na basenie)
zdobywając średnio 184 pkt. i uzyskując dostateczny poziom sprawności fizycznej. W
stosunku do dzieci „niepływających” (nie uczestniczących w zajęciach na basenie), które
zdobyły średnio 154 pkt., uzyskując tym samym niski poziom sprawności fizycznej.
Drugi wykres, przedstawia porównanie tych samych dzieci, co w wykresie
pierwszym z dodatkowym podziałem wiekowym.
300
250
200
p ływ a ją ce
150
nie p ływ a ją c e
100
50
JM L
S ia tk i
Wykres 2. Porównanie średniej punktowej u dzieci „pływających” i „niepływających” z
uwzględnieniem podziału na wiek
145
W drugim wykresie dzieci „pływające” i „niepływające” zostały podzielone na
dwie kategorie wiekowe - na grupę 4-latków i 5-latków. Grupa przedszkolaków
„pływających” zarówno 4-letnich (181 pkt.) jak i 5-letnich (179 pkt.) wypadła lepiej w
teście sprawnościowym w stosunku do przedszkolaków 4-letnich (143 pkt.) i 5-letnich
(166 pkt.) z grupy „niepływających” . Przyglądając się jednak temu wykresowi warto
zauważyć, że różnica pomiędzy dziećmi badanymi w grupie 5-latków powoli zaciera się w
stosunku do różnicy jaka jest zauważalna w grupie 4-latków. Myślę, że jest to ciekawe
zagadnienie do rozwinięcia i przeprowadzenia kolejnych badań w następnej przedszkolnej
grupie wiekowej, czyli u 6-latków.
Trzeci wykres, przedstawia to samo zagadnienie co poprzednie, dodatkowo
uwzględniając podział na płeć dzieci.
Wykres 3. Porównanie średniej punktowej u dzieci „pływających” i „niepływających” z
uwzględnieniem podziału na płeć
Kolejny podział zdecydowanie wskazujący na lepiej rozwinięte cechy motoryczne
u dzieci „pływających” . Tym razem oprócz głównego podziału jakim jest podział na dzieci
„pływające” i „niepływające” uwzględnione zostały takie warunki jak płeć. Na wykresie
ewidentnie widać, że bez względu na płeć dzieci „pływające” wykazują dużo wyższy
poziom sprawności fizycznej od dzieci „niepływających” . W grupie chłopców różnica ta
wynosi aż 30 pkt. (184 pkt. - 154 pkt.). Natomiast w grupie dziewcząt jest nieznacznie
mniejsza bo wynosi 22 pkt. (176 pkt. - 154 pkt.).
Czwarty i piąty wykres to ukazanie różnice punktowych pomiędzy najlepszymi 4latkami „pływającym” i „niepływającym” w grupie chłopców i dziewcząt.
146
Wykres 4. Różnica punktowa pomiędzy najlepszym wynikiem zdobytym pośród chłopców
„pływających” i „niepływających” w grupie 4-latków
Wykres 5. Różnica punktowa pomiędzy najlepszym wynikiem zdobytym spośród
dziewcząt „pływających” i „niepływających” w grupie 4-latków
Czwarty wykres ukazuje różnicę pomiędzy najlepszym wynikiem punktowym
zdobytym podczas wykonywania czterech prób w teście sprawności fizycznej pomiędzy
chłopcami „pływającymi” i „niepływającymi” w grupie wiekowej 4-latków.
Natomiast piąty wykres przedstawia te same właściwości co wykres czwarty, tym
razem jednak w grupie dziewcząt 4-letnich. Różnica punktowa na wykresie czwartym
wynosi, aż 74 punkty (278 pkt. - 204 pkt.). Natomiast na wykresie piątym 33 punkty (260
pkt. - 227 pkt.) i po raz kolejny wskazuje, że dzieci chodzące na zajęcia ruchowe w
147
wodzie, znacząco przewyższają swoich rówieśników, zarówno w grupie chłopców, jak i
dziewcząt.
W grupie 5-latków różnice między najlepszym wynikiem punktowym zdobytym
podczas wykonywania testu sprawności fizycznej pomiędzy przedszkolakami
„pływającymi” i „niepływającymi” wyglądają następująco.
Wykres 6. Różnica punktowa pomiędzy najlepszym wynikiem zdobytym pośród chłopców
„pływających” i „nie pływających” w grupie 5-latków
Wykres 7. Różnica punktowa pomiędzy najlepszym wynikiem zdobytym pośród dziewcząt
„pływających” i „niepływających” w grupie 5-latków
148
Wyniki na wykresie 6 i 7 wskazują, jak we wszystkich poprzednich wykresach,
różnicę na korzyść dzieci „pływających” . Jednak należy zauważyć, że ta różnica nie jest
już tak znacząca jak w grupie dzieci 4-letnich. Ponieważ w przypadku chłopców 5-letnich
różnica wynosi tylko 23 pkt. (235 pkt. - 212 pkt.) gdzie w przypadku dziewczynek
różnica, o której mówimy jest praktycznie znikoma i wynosi jedynie 2 pkt. (227 pkt. - 225
pkt.) .
Kolejnej analizie jakiej poddano wyniki uzyskane z testu sprawności fizycznej, to
różnice pomiędzy najsłabszym wynikiem u dzieci „pływających” i „niepływających” w
dwóch grupach wiekowych - 4 i 5-latków. Różnice, zamieściłem na wykresach
słupkowych w podobny sposób jak poprzednie zestawienia.
Wykres 8. Różnica punktowa pomiędzy najsłabszym wynikiem zdobytym pośród
chłopców „pływających” i „niepływających” w grupie 4-latków
149
Wyniki zamieszczone w wykresie 8 i 9, czyli w grupie 4-latków potwierdzają
kolejny aspekt, w którym dzieci „pływające” wykazują się lepszym wynikiem uzyskanym
w teście w stosunku do dzieci „nie pływających. W grupie chłopców 4 - letnich, co widać
na wykresie 8, różnica wynosi aż 50 pkt. (112 pkt. - 62 pkt.), co daje 45 % różnice na
korzyść grupy „pływających” . W przypadku dziewczynek różnica wynosi 60 pkt. (110 pkt.
- 50 pkt.) stanowiąc 55 % różnice, co sprawia, że jest jeszcze bardziej okazała niż w
grupie chłopców.
Ostatnie zestawienie wykresów to różnica pomiędzy najsłabszym wynikiem u
dzieci „pływających” i „niepływających” tym razem w oparciu o grupę dzieci 5-letnich.
150
chłopców „pływających” i „niepływających” w grupie 5-latków
Wyniki w ostatnich dwóch wykresach zestawiających grupę badawczą dzieci 5 letnich po raz kolejny pokazują przewagę na korzyść dzieci „pływających” . Jest ona
niższa, u chłopców wręcz nieznaczna w stosunku do wyników grupy dzieci 4-letnich.
Aczkolwiek cały czas jest na korzyść dzieci „pływających. Najniższy wynik chłopców 5 letnich w grupie „nie pływających” wyniósł 114 pkt., co wygląda całkiem dobrze w
zestawieniu z wynikiem chłopców z tej samej grupy wiekowej „pływającej”, który wynosił
119 pkt. W sumie różnica wynosi tylko 4 pkt. więcej (119 pkt. - 114 pkt.). Zestawiając ze
151
sobą dziewczynki, widzimy znacznie większą różnice niż u chłopców. Dziewczęta
„pływające” osiągnęły 38 pkt. różnice w stosunku do swoich rówieśniczek, które nie
chodzą na zajęcia z pływania.
Podsum owanie
Badania miały na celu sprawdzić czy uczestnictwo w zajęciach ruchowych na
basenie ma jakikolwiek wpływ na rozwój dzieci w najwcześniejszym etapie edukacyjnym
jakim jest okres przedszkolny. W badaniu przeprowadzonym Wrocławskim Testem
Sprawności Fizycznej udział wzięło w sumie 281 przedszkolaków w wieku 4 i 5 lat z
trzech różnych przedszkoli (jedno z województwa kujawsko - pomorskiego z Bydgoszczy
i dwa przedszkola z województwa zachodnio - pomorskiego ze Szczecina).
Dzięki przeprowadzeniu prób sprawności na dużej ilości dzieci udało się uzyskać
wyniki pokazujące rozwój ich cech motorycznych. Przeprowadzone badania pozwoliły na
wyciągnięcie wniosków z których potwierdza się początkowo postawiona hipoteza
mówiąca, że: „Uczestnictwo w zajęciach na basenie ma pozytywny wpływ na rozwój cech
motorycznych u dzieci w wieku przedszkolnym” . Według punktacji, która została zawarta
w teście, poziom sprawności fizycznej u dzieci 4-letnich „pływających” została oceniona
na poziomie „dostatecznym” wynosząc 181 pkt. Natomiast u dzieci 4-letnich
„niepływających” jest to poziom „niski” z zaledwie 143 pkt.
Przyglądając się starszej grupie, czyli dzieciom 5 - letnim, zarówno dzieci
„pływające” i „niepływające”, mimo różnic punktowych na korzyść „pływających”,
zostały one zestawione na jednym poziomie - „dostatecznym” . Punktacja dzieci
„pływających” wynosi 179 pkt. Natomiast przedszkolacy „niepływający” uzyskali 166 pkt.
Pomimo różnic punktowych, przemawiających za pozytywnym wpływem jaki
niesie ze sobą regularne uczestnictwo w zajęciach na basenie, które zostały pokazane
szczegółowo w 11 wykresach i potwierdzone w badaniach, analizując je odczuwa się
pewnego rodzaju niepokój. Słabe wyniki uzyskane przez badane dzieci pokazują, że
sprawność fizyczna u najmłodszych jest zaniedbana i znajduje się na bardzo niskim
poziomie.
Mamy nadzieję, że zagadnienie, które opisano, w niedalekiej przyszłości sprawi, że
zarówno w przedszkolach, jak i w domach rozwijanie i zdobywanie umiejętności w
zakresie sprawności fizycznej przedszkolaków będzie na równi w „piramidzie wartości
rodzica i nauczyciela” z rozwojem intelektualnym. Jako rodzice i nauczyciele musimy
zdawać sobie sprawę z tego, że pełnie rozwoju intelektualnego możemy osiągnąć tylko w
harmonii i korelacji z rozwojem sfery fizycznej.
„Dzieci poruszają się, muszą i chcą się poruszać, gdyż są dziećmi. Łapią, pełzają,
skaczą, i hałasują... W ten sposób rozwijają się i tak poznają siebie i swoje ciało, swoje
otoczenie i ludzi wokół siebie. Przyrodę i kulturę, wiedzę i umiejętności, to, co dozwolone i
to , zabronione. Skryte życzenia i widzialne dzieła... Cały świat poznają dzieci poprzez
ruch. ”111
~ Horst Ehni ~
Piśm iennictwo
1. Bartkowiak E., Pływanie, Warszawa, 1989.
2. Dąbrowska M., Przybylska A., M ały pływ ak - kształtowanie prawidłowych postaw
od pierwszych chwil życia, 2011.
111 Trzcińska D., Gimnastyka kompensacyjno - korekcyjna w przedszkolu, W arszawa 2010, s. 18.
152
3. Demel M., Skład A., Teoria Wychowania Fizycznego dla pedagogów, Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, 1986.
4. Drabik J., Sprawność fizyczna i je j testowanie u młodzieży szkolnej, Gdańsk, 1989.
5. Gnitecki J., Zarys metodologii badań w pedagogice empirycznej, Zielona Góra,
1993, s. 130.
6. Harwas-Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka, Warszawa, 2000,
s.112-114.
7. Kalinowski A., Rożko R., Pływanie - poradnik metodyczny, Warszawa, 1996.
8. Kamińska K., Nauczyciel wychowania przedszkolnego wobec wielokulturowości,
Warszawa, 1997, str. 186.
9. Lee C., Wzrastanie i rozwój dziecka, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa, 1997.
10. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 1999, s.
20.
11. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004, s. 242.
12. Osiński W., Antropomotoryka, Poznań, 2003.
13. Osiński W., Zagadnienia motoryczności człowieka. Wyd. II popr. I uzup. Skrypty nr
66, AWF, Poznań, 1991.
14. Ostrowski A., Zabawy i rekreacja w wodzie, Warszawa, 2003.
15. Owczarek S., Gimnastyka przedszkolaka, Warszawa, 2001.
16. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa, 2001.
17. Przetacznik-Gierowska M., Makieło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i
wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa, 1985.
18. Przetacznik - Gierowska M., Makiełło - Jarża G., Psychologia rozwojowa i
wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1992, s. 175.
19. Raczek J., Koncepcja strukturalizacji i klasyfikacji motoryczności człowieka.
(w:) Osiński W., Motoryczność człowieka - jej struktura zmienność i
uwarunkowania. AWF, Poznań, 1993.
20. Sekita B., Rozwój somatyczny i sprawności fizycznej dzieci w wieku 6-7 lat. Rozwój
Sprawności wydolności fizycznej dzieci i młodzieży, AWF, Warszawa, 1988.
21. Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa, 1984, s.48.
22. Stein B., Teoria i praktyka Marii Montessori w szkole podstawow ej”, Kielce, 2003,
s. 11.
23. Szopa J., Podstawy antropomotoryki, Warszawa, 1996.
24. Trempała J, Psychologia rozwoju człowieka, PWN, 2011.
25. Trzcińska D., Gimnastyka kompensacyjno - korekcyjna w przedszkolu, Warszawa,
2010, s. 18.
26. Zaciorski W.N., Kształtowanie cech motorycznych sportowca, Warszawa, 1970.
27. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa, 1987, s.115.
Streszczenie
Celem niniejszej pracy magisterskiej było porównanie cech motorycznych dzieci w wieku
przedszkolnym uczestniczących regularnie w zajęciach z pływania z dziećmi nie chodzącymi na
basen. Dzięki przeprowadzeniu Zmodyfikowanego Wrocławskiego Testu Sprawności i zapisaniu
wyników uzyskanych przez dzieci udało się porównać ich poziom sprawności motorycznej.
Badania w sposób bezkompromisowy pokazały, że uczestnictwo w zajęciach z pływania wpływa
na ich rozwój i sprawność motoryczną. Dzieci, które uczestniczyły w zajęciach ruchowych na
basenie wykazywały się lepszymi wynikami podczas testu w stosunku do swoich rówieśników nie
uczestniczących w takich zajęciach.
153
Summary
Aim of this thesis was to compare the motor characteristics of preschool children
participating regularly in the activities of swimming with the kids there who always walk to the
swimming pool. Thanks to a Modified Wroclaw fitness test and save the results obtained by the
children were able to compare their level of efficiency of the motor. Research into the
uncompromising way showed that participation in swimming class affects their development and
motor efficiency. Children who participated in the classes on the motor pool had shown better
results during the test in relation to their peers not participating in such activities.
Słowa kluczowe: sprawność fizyczna, rozwój motoryczny, wiek przedszkolny, pływanie.
Keywords: physical, perceptual m otor developm ent, pre-school age, swim m ing.
154
Krzos Agata, Charzyńska-Gula Marianna, Kachaniuk Hanna, Szadowska-Szlachetka Zdzisława, Rząca Marcin. Plany życiowe
pielęgniarek przechodzących na emeryturę. The future plans of retiring nurses. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):155-164.
ISSN 1429-9623 / 2300-665X
The journal has had 5 points in M inistry o f Science and Higher Education o f Poland param etric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).
© The Author (s) 2013;
This article is published w ith open access at Licensee Open Journal Systems o f Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
provided the original author(s) and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial U cense
(http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
Conflictofinterest: Nonedeclared. Received: 16.10.2013. Revised: 15.11.2013. Accepted: 20.12.2013.
Plany życiowe pielęgniarek przechodzących na emeryturę
The future plans o f retiring nurses
A gata K rzos1, M arianna C harzyńska-G ula1, H anna K achaniuk1,
Z dzisław a Szadowska-Szlachetka1, M arcin R ząca1
1K atedra O nkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej,
U niwersytet M edyczny w Lublinie
A utor do korespondencji:
Marianna Charzyńska-Gula
Katedra Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
ul. Stanisława Staszica 6
20-081 Lublin
Tel. 502 349 859
Fax: +48814486811
E-mail: [email protected]
A bstrakt
Tytuł pracy: Plany życiowe pielęgniarek przechodzących na emeryturę
W prowadzenie: Plany życiowe odnoszą się do spraw ważnych dla jednostki, stanowią
odbicie jej potrzeb, wartości, poglądów na świat. Zachowanie aktywności w okresie starości
jest uwarunkowane w znacznym zakresie czynnikami osobowościowymi, środowiskiem
życia, kontaktami społecznymi, stanem zdrowia i sprawności. Pielęgniarki w codziennej
praktyce podkreślają ważną rolę aktywności w zachowaniu zdrowia fizycznego i
psychicznego przez osoby starsze.
Cel pracy: Określenie planów życiowych pielęgniarek przechodzących na emeryturę.
M ateriał i metody: W pracy zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z techniką
ankiety. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji. Badaniami
objęto 135 pielęgniarek należących do wybranych siedmiu Okręgowych Izb Pielęgniarek i
Położnych w Polsce.
W yniki: Ponad 84,0% badanych pielęgniarek ma sprecyzowane plany na przyszłość, lecz
71,1% deklaruje możliwość napotkania przeszkód w ich zrealizowaniu - finansowych
(77,8%), zdrowotnych (53,3%), barier językowych (33,3%) oraz konieczności podjęcia opieki
nad członkiem rodziny (32,1%). W zakresie planowanych aktywności nieformalnych,
respondentki najczęściej deklarują pomoc dzieciom oraz wnukom (60,7%), spotkania
towarzyskie w gronie znajomych (58,7%). Plany samotnicze to przede wszystkim: turystyka
krajowa (50,4%) oraz turystyka zagraniczna (40,7%). Najczęstszym planem formalnym
respondentek jest uczestnictwo w Klubie Emeryta (75,6%).
155
W nioski: Plany badanych pielęgniarek najczęściej dotyczą aktywności formalnej i
nieformalnej. Czynniki istotne statystycznie, wpływające na planowanie podjęcia określonych
aktywności w przyszłości to wiek, aktywność zawodowa, stan zdrowia. Zdecydowana
większość badanych pielęgniarek chce pozostać aktywna społecznie, mimo przejścia na
emeryturę.
Słowa kluczowe: pielęgniarki, czynności codzienne, stan spoczynku, starzenie się.
A bstract
Title: The future plans of retiring nurses
Background: Plans for life are related to issues regarded by each person as crucial and reflect
their needs, values and worldviews. Being active in old age largely depends on personality
factors, living environment, social contacts, health condition and agility. In their everyday
practice nurses put emphasis on the importance of being active in order for the elderly to
maintain physical and mental health.
Objectives: To identify the future plans for life of retiring nurses.
M aterial and m ethods: In the study the diagnostic survey method was applied in
combination with the questionnaire technique. The research instrument was a questionnaire
designed by the authors of the study. The survey included 135 nurses belonging to seven
selected District Chambers of Nurses and Midwives in Poland.
Results: Over 84.0% of the surveyed nurses have specified plans for the future, but 71.1%
declare that there may be various obstacles to their fulfilment - financial difficulties (77.8%),
health-related problems (53.3%), language barriers (33.3%) and the necessity to take care of a
family member (32.1%). In terms of the planned informal activities, the respondents more
frequently declared help for their children and grandchildren (60.7%), and meetings with
friends and acquaintances (58.7%). Among the most often mentioned plans for individual
activities were domestic tourism (50.4%) and foreign tourism (40.7%). The most frequent
formal plans of the respondents included membership in the Retirees Club (75.6%).
Conclusions: The plans of the surveyed nurses usually encompass formal and informal
activities. The statistically significant factors influencing the planning of particular activities
for the future include age, professional activity and health condition. A considerable majority
of the surveyed nurses would like to stay socially active despite being retired.
Key words: nurses, activities of daily living, retirement, aging.
W stęp
W trakcie zdobywania nowych doświadczeń, dochodzi do zmian w dążeniach i celach
życiowych. Plany życiowe nie stanowią sztywnej koncepcji, dlatego podlegają pewnym,
ciągłym przekształceniom, modyfikacjom w stosunku do zmieniających się możliwości ich
realizacji. Niekiedy na skutek określonych zmian - a taką może być niewątpliwie zakończenie
aktywności zawodowej i przejście na emeryturę - plany musza być rekonstruowane[1].
Polska literatura popularnonaukowa nie obfituje w prace dotyczące przyszłości czy planów
życiowych seniorów, tym bardziej, jeśli chodzi o specyficzną grupę zawodową, jakimi są
156
pielęgniarki. Większość badań nad polskimi seniorami dotyczy sfery różnego rodzaju
aktywności samotniczej, rodzinnej czy formalnej [2].
Aktywność jest wrodzoną zdolnością, a także skłonnością jednostki do działania. Uznawana
jest za sposób poznawania rzeczywistości, jest także właściwością psychiczną ujawniającą się
w fizycznej i intelektualnej działalności. Jest ona uwarunkowana w znacznym zakresie
czynnikami osobowościowymi. Na zakres aktywności wpływa także środowisko życia,
kontakty społeczne, a także zdrowie i sprawność. Dwa ostatnie czynniki nabierają
szczególnego znaczenia zwłaszcza, jeśli chodzi o osoby starsze. Bezsprzeczne jest, że dla nich
właśnie aktywność jest istotą samodzielnego oraz satysfakcjonującego życia [3]. Aktywność
jest swego rodzaju potrzebą społeczną oraz psychiczną, odczuwaną w każdym okresie życia
człowieka. Starsi ludzie odczuwają zadowolenie, jeśli po zakończeniu aktywności zawodowej
w ich życiu pojawi się działalność, którą mogą wypełnić swój czas. Satysfakcja w tym wieku
wiąże się bezpośrednio z podtrzymaniem aktywności w wieku średnim [4].
Psychologiczne reakcje w stosunku do emerytury są odmienne u poszczególnych starszych
osób, różnice te wynikają z: charakteru pracy, szansy podjęcia pracy w niepełnym wymiarze
godzin, dobrowolności decyzji o zakończeniu aktywności zawodowej, relacji rodzinnych,
warunków mieszkaniowych i materialnych, zależą także od stanu zdrowia jednostki [5].
Przejście na emeryturę uważa się najczęściej, za początek starości. Prawidłowe przyjęcie roli
emeryta wiąże się zarazem ze stopniowym wycofywaniem się z pewnych sfer życia
zawodowego
czy
społecznego,
przy jednoczesnej
akceptacji tego
stanu,
ale także
z rozpoczęciem aktywności w innych dziedzinach, społeczności rodzinnej, lokalnej, czy
różnego rodzaju stowarzyszeniach [6].
Wyróżnia się trzy rodzaje ogólnie pojmowanej aktywności: formalną, nieformalną oraz
samotniczą, mogą one występować także w okresie emerytalnym. Taki też podział
planowanych aktywności przyjęto w poniższej pracy. Aktywność formalna to działalność w
różnego rodzaju stowarzyszeniach społecznych, pracach na rzesz środowiska lokalnego, ale
także w polityce czy w wolontariacie. Działalność nieformalna polega w szczególności na
kontaktach z rodziną, sąsiadami, przyjaciółmi czy dalszymi znajomymi. Samotniczą zaś
aktywność obejmują wszelkie działania zorientowane na rozwijanie własnych zainteresowań,
hobby, ale także oglądanie telewizji czy czytanie [6, 7].
Cel: Celem pracy było poznanie i opisanie planów emerytalnych pielęgniarek w wieku
senioralnym. W pracy skupiono się także na określeniu poziomu satysfakcji z życia oraz jej
korelacji z planami pielęgniarek emerytek.
M ateriał i m etoda
157
Badano grupę 135 pielęgniarek emerytowanych aktywnych i nieaktywnych zawodowo oraz w
okresie maksimum 1 roku do przejściem na emeryturę. Badania przeprowadzono metodą
sondażu diagnostycznego z zastosowaniem autorskiego kwestionariusza ankiety do pomiaru
planów życiowych pielęgniarek.
Badania przeprowadzono w terminie od listopada 2012 do końca marca 2013 roku na terenie
Okręgowych Izb Pielęgniarek i Położnych w Ostrołęce, Rzeszowie, Lublinie, Radomiu,
Łodzi,
Opolu
oraz
Poznaniu.
Po
uzyskaniu
zgody
przewodniczących
wskazanych
Okręgowych Izb Pielęgniarek i Położnych, docierano do respondentek, w trakcie okresowych
spotkań dla pielęgniarek emerytowanych.
Badania
przeprowadzono
po
uzyskaniu
zgody
Komisji
Bioetycznej
Uniwersytetu
Medycznego w Lublinie (KE-0254/38/2013).
W yniki
Charakterystyka badanej grupy
Najliczniejszą grupę respondentek stanowiły osoby po 64 roku życia (39,2%), pozostające
w związkach małżeńskich (69,9%). Ponad 70% respondentek zamieszkiwała duże miasta.
Większość respondentek oceniła swój stan zdrowia, jako dobry (72,6%). Kierownicze funkcje
w czasie całej swojej aktywności zawodowej piastowało 30,4% ankietowanych. Ostatnimi
środowiskami pracy, z którym pielęgniarki były zawodowo związane, były najczęściej szpital
lub klinika (63,0%). Ponad 1/3 badanych (36,3%) przez cały okres pracy związana była tylko
z jednym miejscem pracy. Ponad 65% kobiet, które wzięły udział w badaniu przeszło na
emeryturę i już w żadnym stopniu nie są aktywne zawodowo, pozostałe łączą emeryturę z
dodatkową aktywnością zawodową. Ponad 71% badanych deklarowała pozytywny stosunek
do przejścia na emeryturę, niemal 10,0% określiło go, jako negatywny, a 18,5% jako
obojętny. Najwięcej kwestionariuszy uzyskano z Lublina (n=50; 37,0%), Łodzi (n=21;
15,5%) i Rzeszowa (n=17; 12,6%), nieco mniej, lecz w zbliżonej ilości z Opola, Poznania i
Ostrołęki (n=13; po 9,6%), najmniej z Radomia (n=8; 5,9%). Tabela 1 prezentuje dane socjodemograficzne oraz charakterystykę aktywności zawodowej respondentek.
Tabela 1. C harakterystyka badanej grupy
Zm ienna różnicująca
Wiek:
Status związku:
Miejsce
Poniżej 60 roku życia
60 do 64 lat życia
Powyżej 64 roku życia
Zamężna
Samotna
Małe miasto, wieś
158
%
n
25,2
35,6
39,2
69,6
30,4
23,7
34
48
53
94
41
32
zamieszkania:
Deklarowany
zdrowia:
stan
Pełnienie
funkcji
kierowniczej:
Środowisko pracy:
Ilość zmian miejsc
pracy:
Obecna aktywność
zawodowa:
Duże miasto
Bardzo dobry
Dobry
Zły
Bardzo zły
Pełnienie
Niepełnienie
Szpital, Klinika
Placówki POZ
Opieka długoterminowa i doraźna
Brak kontaktu z pacjentem:
Brak zmian
1-2 zmiany
3 lub więcej zmian
Brak aktywności zawodowej, emerytura
Aktywność zawodowa, emerytura
Aktywność zawodowa, ok. 1 rok do
przejścia na emeryturę
70,4
6,7
72,6
18,5
2,2
30,4
68,9
62,2
21,5
8,9
7,4
36,3
34,1
29,6
65,2
22,2
12,6
95
9
98
25
3
41
93
84
29
12
10
49
46
40
88
30
17
Plany na przyszłość badanych kobiet
W analizie planów na przyszłość badanych pielęgniarek uwzględniono aspekt wolnego
czasu. Ponad 46% (n=63) respondentek przyznało, iż ma pewien zakres wolnego czasu, ale
jest go niewiele, 28,9% (n=39) przyznało, iż ma go bardzo dużo. Aż 24,4% (n=33)
respondentek deklaruje, iż nie ma w ogóle wolnego czasu.
Zapytano badane pielęgniarki czy mają sprecyzowane plany na przyszłość. Zaledwie
15,6% (n=21) pielęgniarek nie ma planów na przyszłość. Ponad 84,0% (n=114) badanych
twierdzi, iż ma plany na przyszłość, w tym 71,1% z nich (n=81), przyznaje, że w przypadku
niektórych z planów mogą napotkać na trudności w ich zrealizowaniu. W pytaniu
wielokrotnego wyboru respondentki mogły określić przeszkody w ich realizacji. Najczęściej
są to trudności finansowe (77,8% wyborów), zdrowotne (53,3%), bariery językowe (33,3%)
oraz konieczność opieki nad członkiem rodziny (32,1%). Rzadziej jest to brak odwagi, brak
wsparcia z zewnątrz, brak silnej woli (odpowiednio: 8,6%; 4,9%;1,2%,).
Deklarowane plany emerytalne respondentek podzielono na trzy grupy aktywności:
nieformalne, samotnicze oraz formalne, uzyskane wyniki przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Plany em erytalne respondentek
%
50,4
40,7
39,3
Rodzaj planowanej aktywności
Samotnicza
Turystyka krajowa
Turystyka zagraniczna
Czytanie książek
159
n
68
55
53
Nieformalna
Formalna
Uprawianie działki
Słuchanie radia
Korzystanie z Internetu
Oglądanie TV
Edukacja: nauka języka obcego
Uprawianie sportu
Malowanie fotografia artystyczna
Pisanie poezji , prozy
Robótki ręczne, papieroplastyka itp.
Pomoc dzieciom i wnukom
Spotkania towarzyskie w gronie znajomych
Spotkania towarzyskie inicjowane przez
zakład pracy i inne.
Klub Emeryta
Polski Związek Emerytów i Rencistów
Uniwersytet Trzeciego Wieku
Lokalne stowarzyszenia
Wolontariat
Praca na stanowisku pielęgni arki
Wyj azd za granicę w celach zarobkowych
Praca w zawodzie innym niż pielęgniarstwo
31,1
20,7
19,3
18,5
15,6
10,4
8,9
8,1
4,4
60,7
58,7
23,0
42
28
26
25
21
14
12
11
6
82
79
31
75,6
25,8
20,7
15,6
13,3
13,3
8,1
7,4
102
35
28
21
18
18
11
10
Cztery najczęstsze plany samotnicze to: turystyka krajowa (50,4%), turystyka zagraniczna
(40,7%), czytanie książek (39,3%), oraz uprawianie działki (31,1%). Robótki ręczne są
najrzadziej planowaną nieformalną formą aktywności respondentek (4,4%).
W zakresie planowanych aktywności nieformalnych, respondentki najczęściej deklarują
pomoc dzieciom oraz wnukom (60,7%), także spotkania towarzyskie w gronie znajomych są
stosunkowo często planowane przez respondentki (58,7%).
Najczęstszym planem formalnym respondentek jest uczestnictwo w Klubie Emeryta (75,6%
ogółu badanych), rzadziej respondentki planują aktywność w Polskim Związku Emerytów i
Rencistów (25,8%), Uniwersytecie Trzeciego Wieku (20,7%), różnego rodzaju lokalnych
stowarzyszeniach (15,6%), czy wolontariacie (13,3%). Pracę w zawodzie chce kontynuować
13,3% badanych pielęgniarek.
Wpływ zmiennych socjo-demograficznych na plany pielęgniarek w wieku emerytalnym
Przeprowadzono analizę, w której próbowano określić wpływ zmiennych na plany
respondentek w zakresie poszczególnych rodzajów aktywności. Tabela 3. prezentuje zmienne,
które wykazują istotne statystycznie zależności względem planów samotniczych pielęgniarek
w wieku emerytalnym. Analiza statystyczna wykazała, że plany samotnicze najczęściej
posiadają pielęgniarki w wieku 60 do 64 lat, emerytowane jednak wciąż pracujące,
deklarujące „dobry” stan zdrowia.
160
Tabela 3. Zm ienne socjo-dem ograficzne a plany em erytalne pielęgniarek- w yniki istotne
statystycznie
Zakres planowanych aktywności a zmienne
socjo-demograficzne
Samotniczych
Nieformalnych
Formalnych
W iek; p=0,0018
>60 r. ż
60do 64r. ż.
65 r. ż.<
A ktyw ność
zaw odowa
p=0,00094
Emerytura
Praca
Emerytura i praca
O becny
stan
zdrowia;
p=0,007
Bardzo dobry
Dobry
Zły
Bardzo zły
W iek; p=0,0000
>60 r. ż
60do 64r. ż.
65 r. ż.<
A ktyw ność
zawodowa;
p=0,00005
Emerytura
Praca
Emerytura i praca
W iek; p=0,00182
>60 r. ż
60do 64r. ż.
65 r. ż.<
A ktyw ność
zawodowa;
p=0,00004
Emerytura
Praca
Emerytura i praca
Na podejmowanie aktywności nieformalnej
Odsetek kobiet
planujących dany
zakres aktywności
%
n
Odsetek kobiet nie
planujących
danego zakresu
aktywności
%
n
82,4
87,5
58,5
28
42
31
17,7
12,5
41,5
6
6
22
64,8
88,2
96,7
57
15
29
35,2
16,7
3,3%
31
2
1
77,7
81,6
52,0
33,3
7
80
13
1
22,2
18,4
48,0
66,7
2
18
12
2
94,1
91,7
56,6
32
44
30
5,9
8,3
43,4
2
4
23
67,0
100,0
100,0
59
17
30
33,0
0,0
0,0
29
-
76,5
93,8
98,1
26
45
52
23,5
6,3
1,9
8
3
1
97,7
64,7
86,7
86
11
26
2,2
35,3
13,3
2
6
4
istotnie statystycznie wpływa wiek oraz
aktywność zawodowa. Jak się okazuje wraz z wiekiem, maleje zainteresowanie tą formą
aktywności. Największy odsetek kobiet, które wciąż pracują oraz tych, które są na
emeryturze, ale wciąż pracują planuje realizowanie aktywności nieformalnej (tabela 3).
161
Analiza statystyczna wykazała występowanie statystycznie istotnej zależności między
planowaniem aktywności formalnej, a wiekiem oraz obecną aktywnością zawodową
respondentek. Najczęściej plany w tym zakresie mają kobiety powyżej 65 roku życia. Także
największy odsetek pielęgniarek emerytowanych nieaktywnych zawodowo zamierza podjąć
tą formę aktywności.
Dyskusja
Niniejsza praca poświęcona była planom pielęgniarek w wieku emerytalnym, w momencie
reorganizacji i określeniu ich na nowo, w czasie, gdy pielęgniarki seniorki podejmują decyzję
dotyczące sposobu realizacji wolnego czasu po zakończeniu długiego okresu aktywności
zawodowej. Plany życiowe rozumiane są tu, jako najważniejsze cele życiowe, do których
jednostka zmierza w trakcie swojej działalności.
W określaniu planów na przyszłość badanych pielęgniarek widoczna jest pewna tendencja do
wyboru aktywności niewymagających dużych nakładów pieniężnych lub ograniczeń
czasowych. Spora część respondentek myśli o podróżach krajowych i zagranicznych, jednak
kobiety te często zaznaczały ze nie są pewne realizacji tych planów z powodu ograniczeń
finansowych. Wysokie zainteresowanie planowaną uczestnictwem w Klubie Emeryta, jest
najprawdopodobniej spowodowane charakterem terenu badań, gdyż ok. 69% badanych
pielęgniarek otrzymało kwestionariusze w trakcie comiesięcznych (lub rzadszych) spotkań
emerytowanych pielęgniarek organizowanych przez Okręgowe Izby Pielęgniarek i Położnych.
Niskie zainteresowanie pozostałymi formami aktywności społecznej wśród badanych
emerytek może być spowodowane słabym rozpowszechnieniem informacji publicznej o
dostępnych organizacjach działających na rzecz ludzi starszych, które w Polsce pojawiły się
dosyć niedawno.
Analizując wyniki autorów prowadzących badania nad aktywnością wśród osób starszych jak
M. Halicka i J. Halicki dowiadujemy się, że najczęściej wybieraną formą aktywności wśród
polskich seniorów jest oglądanie telewizji, słuchanie radia oraz czytanie gazet [8].
Na
odmienne wyniki wskazuje K. Popiołek w badaniach gdzie ankietowani seniorzy oprócz
aktywności domowej, deklarowali podobnie często aktywność fizyczną oraz kulturalną.
Ponadto autorka ta udowodniła ze podejmowanie aktywności fizycznej przez seniorów
koreluje z poczuciem skuteczności, wsparciem społecznym, transgresją oraz poczuciem
nadziei [9]. Także badane pielęgniarki wykazują duże zainteresowanie różnymi formami
aktywności, choć sport i aktywność fizyczna jest dość rzadko w wskazywany przez
162
respondentki. Pielęgniarki deklarują także podejmowanie form aktywności, które wymagają
interakcji z drugim człowiekiem, rodziną, znajomymi, dawnymi kolegami z pracy.
Powyższe badanie przeprowadzane było przed i krótko po wprowadzeniu w Polsce reformy
emerytalnej. Przed jej wprowadzeniem kobiety były uprawnione do przejścia na emeryturę w
wieku 60 lat. Od stycznia 2013 roku wiek emerytalny będzie stopniowo wydłużany by
ostatecznie osiągnąć zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 roku życia [10].
Jest to dość duże utrudnienie dla pielęgniarek, gdyż zawód ten, polega na udzielaniu
profesjonalnej opieki tymi, którzy w danym czasie nie mogą jej sprawować sami, wiąże się
także z dużą odpowiedzialnością za życie drugiego człowieka. Pielęgniarstwo jest trudnym i
narażonym na stres zawodem. Złe warunki pracy, presja czasu, praca zmianowa, nadmierne
obciążenie pracą, częsty kontakt z chorobą, śmiercią i umieraniem bez wątpienia prowadzą do
obniżenia komfortu psychicznego i wyczerpania emocjonalnego pielęgniarki oraz obniżenia
jakości życia osób wykonujących ten zawód [11, 12, 13, 14, 15]. W tym miejscu nasuwa się
pytanie jak będzie wyglądać okres emerytalny pielęgniarek za kilka lat? Istnieje być może
ważniejsze pytanie, jak będzie wyglądać praca pielęgniarki w wieku 67 lat i czy możliwe jest
dostosowanie miejsca pracy do pracownika w tym wieku biorąc także pod uwagę niskie
zainteresowanie zawodem pielęgniarki wśród młodzieży oraz polskie realia pracy?
W nioski
1. Plany
badanych
uczestnictwo
w
pielęgniarek
Klub
najczęściej
Emeryta
oraz
dotyczą
aktywności
aktywności
nieformalnej
formalnej
jak
jak
spotkania
towarzyskie w gronie rodziny i znajomych.
2. Czynniki istotne statystycznie, wpływające na planowanie podjęcia określonych
aktywności w przyszłości to wiek, aktywność zawodowa, stan zdrowia.
3. Zdecydowana większość badanych pielęgniarek chce pozostać aktywna społecznie,
mimo przejścia na emeryturę.
Literatura
1. Górnicka B. Plany życiowe młodzieży z lekkim upośledzeniem umysłowym. Opole:
Wyd. Uniwersytetu Opolskiego; 2004.
2. Kaczmarczyk M, Trafiałek E. Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na
pomyślne starzenie. Gerontol Pol. 2007; 15 (4): 116-118.
163
3. Orzechowska G. Społeczna aktywność osób starszych i jej główne uwarunkowania.
W: Steuden S, Marczuk M, (red.). Starzenie się a satysfakcja z życia. Lublin: Wydaw.
KUL; 2006: 273.
4. Zych A. Człowiek wobec starości. Szkice w gerontologii społecznej. Katowice:
Wydaw. Śląsk; 1999.
5. Staręga J. Ludzie starzy a praca zawodowa. Warszawa: Wydaw. KiW; 1976,
6. Szatur-Jaworska
B,
Błędowski
P,
Dzięgielewska
M.
Podstawy
gerontologii
społecznej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR; 2006.
7. Kaczmarczyk M, Trafiałek E. Aktywizacja osób w starszym wieku, jako szansa na
pomyślne starzenie. Gerontol Pol. 2007; 15(4): 116-117.
8. Halicka M, Halicki J. Integracja społeczna i aktywność ludzi starszych. W: Synak B,
(red.). Polska starość. Gdańsk: Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego; 2002: 189-218.
9. Popiołek K, Chudzicka-Czupała A. Uwarunkowania aktywności osób w podeszłym
wieku. W: Syrek E, (red.). Psychospołeczne konteksty problemów zdrowia rodziny w
perspektywie edukacji zdrowotnej, t. 2. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego;
2008: 203-215.
10. Dziuba B. Początek reformy emerytalnej
http://www.gofin.pl/17,2,111,113101,poczatek-reformy-emerytalnej.html (dostęp:
2014.02.06)
11. Mirifarhadi N, Moosavi S, Tabari R. Life satisfaction and it determinants: a survey on
Iranian nurses population. Journal of Paramedical Sciences. 2013; 4(4): 10-14.
12. Tartas M, Derewicz G, Walkiewicz M, Budziński W. Źródła stresu zawodowego w
pracy pielęgniarek zatrudnionych w oddziałach o dużym obciążeniu fizycznym I
psychicznym- hospicjum oraz chirurgii ogólnej. Ann Acad Med Gedan. 2009; 39:
145-153.
13. Piko BF. Burnout, role conflict, job satisfaction and psychological health among
Hungarian health care staff: a questionnaire survey. Int J Nurs Stud. 2006; 43 (3): 311
318.
14. Ciesielska N, Jelonek A, Łysiak N, Nalazek A, Cieślicka M, Zukow W. Ways of
coping with stress among nurses Intensive Care and Anesthesiology. Journal of Health
Sciences. 2013; 3(5): 179-190.
15. Nowakowska I., Rasińska R., Głowacka M. Jakość życia zawodowego pielęgniarek w
wieku okołomenopauzalnym: wpływ wybranych czynników Środowiska pracy w
podmiotach leczniczych. Prz Menopauz. 2012; 5: 417-422.
164
Brzyski Wojciech, Szark-Eckardt Mirosława, Bendicova Elena, Zukow Walery. Wpływ aktywności ruchowej na życie osób po
laryngektomii = The impact of motor activity in the lives of those after laryngectomy. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):165180. ISSN 1429-9623 / 2300-665X
© T he Author (s) 2013;
(http://creativecomm ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
WPŁYW AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ NA ŻYCIE OSÓB PO
LARYNGEKTOMII
The impact of motor activity in the lives of those after laryngectomy
1
1
2
Wojciech Brzyski Mirosława Szark-Eckardt , Elena Bendicova , Walery Zukow
1
U niw ersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Instytut Kultury Fizycznej
2Matej Bel University, Banska Bystrica
Department of Physical Education and Sports, Faculty of Humanitarian Sciences
Streszczenie
Niniejsza praca miała na celu ukazanie wpływu aktywności ruchowej na jakość życia
osób po laryngektomii. Opisane zostały zasadnicze zmiany jakie zaszły po operacji w grupie
badanych osób, zarówno fizyczne jak i psychiczne. Wraz z amputacją krtani tracą oni
bezpowrotnie możliwość fizjologicznego porozumiewania werbalnego. Choroba, proces
leczenia
i długa
rekonwalescencja
obniżają
siły
fizyczne
organizmu.
Świadomość
upośledzenia zewnętrznego, zmiana statusu społecznego strach przed nawrotem choroby,
przed śmiercią mają wpływ na izolowanie się tych osób od społeczeństwa. Aktywność
fizyczna ukazana jest w tej pracy jako doskonałe lekarstwo na poprawę jakości życia, zmianę
stanu ducha i ciała oraz zmianę postawy na bardziej pozytywną i optymistyczną właśnie
dzięki ruchowi. Doskonale obrazują to wyniki badań
przeprowadzonych na grupie
laryngektomowanych. Większość respondentów badanej grupy jest świadoma pozytywnego
wpływu aktywności ruchowej na stan ich życia.
165
A bstract
This work was to demonstrate the impact of motor activity on the quality of life of
people after a laryngectomy. Substantial amendments are described what occurred after the
operation in a group of people, both physical and mental. Along with an amputation of the
larynx lose they forever the possibility of physiological verbal communication. The disease
process, treatment and a long convalescence reduce the physical forces o f the body. Disability
awareness, changing social status the fear of relapse of the disease, before the death of affect
to isolate these people from society.
Physical activity is shown in this work as an excellent cure for improving the quality
of life, change the State of mind and body and change of attitudes to a more positive and
optimistic thanks to the movement. A show that the results of the tests carried out on a
laryngectomy group. The majority o f respondents to the test group is aware of the positive
impact of motor activity on the state of their lives.
Słowa kluczow e : aktywność fizyczna, rekreacja, ruch, krtań, rak krtani, nowotwór,
am putacja krtani, laryngektom ia, tracheotom ia.
K ey words: physical activity, recreation, m otion, larynx, cancer o f the larynx, cancer of
the larynx, am putation, laryngectom y, tracheotom ia.
Wprowadzenie
Laryngektomia to zabieg częściowego lub całkowitego usunięcia krtani. W pierwszym
przypadku mamy do czynienia we wczesnym stopniu wykrycia choroby. Wówczas jest
amputowany tylko fragment krtani wraz z guzem, a pacjent zachowuje naturalny tor
oddychania oraz funkcję głosu. Natomiast w laryngektomii całkowitej jest to usunięcie całej
krtani wraz z guzem. Operacja wykonywana jest przy dużym rozroście guza i daje szansę
wyleczenia w sytuacji gdy zabiegi częściowe nie są wystarczające oraz w przypadkach
nawrotu nowotworu po laryngektomii częściowej lub po radioterapii. W czasie operacji
usunięcia całej krtani droga oddechowa zostaje oddzielona od drogi pokarmowej. Odcięty od
166
krtani górny brzeg tchawicy łączy się ze skórą szyi, przez co powstaje otwór zwany
tracheostomą, służący do oddychania. Przednia ściana gardła dolnego zostaje szczelnie
zszyta. Chorego po usunięciu krtani nazywa się laryngektomowanym. Ingerencja ta nie
pozbawia całkowicie chorego możliwości komunikacji werbalnej, ponieważ istnieją różne
inne sposoby wykształcania głosu i mowy zastępczej (Sinkiewicz A., 1999, str. 17).
Leczenie po amputacji krtani powinno odbywać się kompleksowo. Poza leczeniem
metodami chirurgicznymi niezbędne jest wsparcie psychoterapeutów oraz logopedów.
Działania w tym kierunku należy rozpoczynać już w okresie przedoperacyjnym, gdyż im
lepszy stan psychiczny chorych po laryngektomii, tym lepszy efekt rehabilitacji i związany z
nim szybszy powrót do codziennego życia.
Czynniki ryzyka
Czynniki ryzyka „W prewencji chorób termin ten obejmuje zachowania, ekspozycję
środowiskową (biologiczną, ekonomiczną, społeczną), a także cechy jednostki wrodzone lub
nabyte, o których wiadomo, że są związane lub są przyczyną zwiększonej podatności na
specyficzne choroby, zaburzenia w stanie zdrowia lub wypadki. Niektóre z czynników ryzyka
można modyfikować poprzez programy interwencyjne, bazujące na edukacji zdrowotnej.
Krytykowane są te rodzaje programów interwencyjnych, które za obiekt oddziaływania
przyjmują pojedynczy czynnik ryzyka. Tego rodzaju podejście prowadzi bowiem do
rozpatrywania go w izolacji od kontekstu społecznokulturowego oraz do nieuwzględnienia
oceny ryzyka dokonywanej przez ludzi objętych programem (ryzyko postrzegane)” (Słońska
Z., Misiuna M., 1993, str. 8-9).
Istnieje wiele różnych czynników wywołujących choroby raka krtani. Jedne z nich są
dobrze znane, a co za tym idzie można świadomie eliminować przyczyny, podejmować
odpowiednią profilaktykę oraz leczyć wcześnie wykryte przypadki. Bywa również tak, że
lekarze są bezradni kiedy na stół operacyjny trafia osoba prowadząca zdrowy styl życia.
Większość nowotworów u człowieka nie jest dotąd znana, ale wieloletnie badania
eksperymentalne, obserwacje kliniczne i badania epidemiologiczne w tej
dziedzinie
pozwalają twierdzić, że proces rozwoju nowotworów jest wieloetapowy i bierze w nim udział
wiele
czynników
-
zarówno
zewnątrzustrojowych
(środowiskowych),
jak
i
wewnątrzustrojowych. Czynnikiem rakotwórczym jest każdy bodziec, który działając na
organizm w określonych warunkach, może wywołać proces nowotworowy. Do najbardziej
niebezpiecznych znanych czynników raka krtani zalicza się: wyroby tytoniowe, alkohol,
nieodpowiednia dieta, wykonywany zawód (Zatoński W., Przewoźniak K., 1991; Pawlęga J.,
1999, str. 55-58).
167
Problem y funkcjonow ania osób po zabiegu i zm iany w jakości ich życia
Każda
choroba
jest
zdarzeniem
o
aspekcie
medycznym,
psychologicznym
i socjologicznym, bowiem upośledza nie tylko stronę biologiczną organizmu, ale wpływa
niekorzystnie również na życie psychiczne człowieka oraz zaburza jego funkcjonowanie
społeczne. Diagnoza choroby nowotworowej ze względu na przebieg schorzenia, proces
leczenia, rokowania, częste kalectwo, a przede wszystkim na negatywne i lękowe postawy
społeczne w stosunku do tego typu chorób, stanowi stres o szczególnej sile. Nadal brzmi to
jak wyrok. Tak jest również w przypadku raka krtani mimo stosunkowo dobrej prognozy.
Rozpoznanie i operacyjne leczenie raka krtani staje się przyczyną wielu następstw właśnie w
fizycznym, psychologicznym i społecznym funkcjonowaniu chorych. Operacja usunięcia
krtani
daje
szansę wyleczenia
choroby
zasadniczej, jest jednak
zabiegiem
trwale
okaleczającym. Decyzja o konieczności zastosowania tak radykalnej metody leczenia
podejmowana jest po wykluczeniu innych możliwości terapii. Głównym celem postępowania
jest ratowanie zdrowia i życia pacjenta.
Usunięcie krtani dotyka bezpośrednio w najbardziej podstawowe funkcje człowieka. Za
główne kalectwo chorego uważa się brak możliwości komunikacji słownej z otoczeniem.
Nawet bardzo dobrze opanowana mowa przełykowa różni się od mowy fizjologicznej i jest
zauważana przez otoczenie. Zmiana jakości mowy, to znaczy siły i wysokości głosu oraz
szybkości mowy, ogranicza możliwość zrozumiałego wyrażania emocji pozytywnych i
negatywnych i utrudnia funkcjonowanie w życiu codziennym. Szczególnie obciążająca
psychicznie jest dla pacjentów niemożność wyrażania gniewu i wzywania pomocy.
Całkowita laryngektomia powoduje szereg zaburzeń czynności organizmu, między innymi
zanik funkcji dróg oddechowych oraz funkcje samej krtani. Powietrze trafiające do tchawicy
ma znacznie gorsze parametry, znajdująca się tam błona śluzowa nie jest przystosowana do
takiej roli. Chorzy po zabiegu narażeni są na infekcje dolnych dróg oddechowych,
szczególnie przy wcześniejszych zachorowaniach na płuca i oskrzela. Również zmysł
powonienia ulega znacznemu pogorszeniu z powodu zaniku nabłonka węchowego.
Znaczącym problemem dla pacjentów jest otwór pozostawiony po operacji tak zwana
stała tracheostomia widoczna w skórze szyi w przedniej jej części. Zwiększona produkcja
wydzieliny zmusza do częstego oczyszczania tracheostomii oraz zakrywanie jej podczas
odksztuszania. Może to wzbudzać niższe poczucie wartości wśród laryngektomowanych. W
pierwszym okresie po operacji konieczne jest noszenie rurki tracheotomijnej ze względu na
uzupełnianie radioterapii i zwężanie się otworu.
168
Bardzo istotnym jest fakt, że ludzie, których dotknęła ta choroba, zostali w sposób nagły
wyrwani ze swojego życia zawodowego i społecznego. Dla rodziny nie jest obojętne, gdy
jeden z jej członków zmuszony jest ze względu na stan zdrowia okresowo lub na stałe
zrezygnować z pracy zawodowej.
Uprawnienia i powinności chorego są regulowane przez odpowiednie przepisy.
0 postępowaniu ludzi decydują jednak nie tylko one, ale też funkcjonujący w zakładzie pracy
nieformalny system stosunków międzyludzkich oraz indywidualne ludzkie relacje. W
związku z tym obserwować możemy przypadki zewnętrznych i wewnętrznych nacisków
utrudniających przyjęcie roli chorego i zwłokę w podjęciu leczenia spowodowanego
sprawami zawodowymi.
Podobnie jak w rodzinie, w obrębie nieformalnego systemu istniejącego w zakładzie
pracy możemy obserwować różne sposoby ustosunkowania się do chorego. W porównaniu z
sytuacja rodzinną istnieje jednak różnica polegająca na tym, że zakład pracy jest raczej
miejscem wykonywania zadań niż zaspokajania potrzeb emocjonalnych. W związku z tym w
wypadku choroby pracownika na plan pierwszy wysuwa się konieczność przejęcia przez
kolegów jego obowiązków i nowej organizacji pracy, przy czym rozwiązanie tych problemów
napotyka mniejsze lub większe trudności zależnie od pozycji zawodowej
1 zadań osoby chorej. Na tym tle i w związku z mniejszym niż w rodzinie wzajemnym
zaangażowaniem emocjonalnym może dochodzić do niechęci i pretensji i wobec chorego
kolegi. Po skończeniu choroby i powrocie do pracy możemy więc obserwować obniżenie jego
pozycji w grupie zawodowej, rozluźnienie więzi lub izolowanie.
Jednak rak krtani to nie tylko problemy natury fizycznej, ale także kalectwo socjalne.
Możliwość werbalnego porozumiewanie się z innymi ludźmi warunkuje człowiekowi
pełnienie funkcji społecznych, rodzinnych oraz zawodowych, u osób chorych jest to mocno
ograniczone. Na niższą jakość życia wpływają również stereotypy społeczeństwa kojarzące
chorobę nowotworową ze śmiercią. Wyizolowany pacjent zaczyna postrzegać siebie jako
śmiertelnie chorego i pogłębia doświadczenie bezradności (Okła S., 2007, str. 4-9; Sinkiewicz
A., 2009, str. 161).
A ktyw ność ruchowa osób po zabiegu laryngektom ii
Aktywność ruchowa, inaczej fizyczna jest to każda praca wykonana przez mięśnie
szkieletowe powodująca wydatek energetyczny. Wykonywany ruch warunkuje utrzymanie
odpowiedniego stanu zdrowia (Osiński W., 2003, str. 320).
169
Aktywność fizyczna jest podstawową cechą charakteryzującą człowieka oraz każdy
gatunek królestwa zwierząt. Genetycznie zakodowane informacje rzutują na ukształtowanie
możliwości ruchowych noworodka oraz warunkują psychiczne podłoże potrzeby poruszania.
To właśnie ruch sprawia, że dziecko od najwcześniejszych lat swojego życia poznaje
otoczenie, uczy się bronić przed zagrożeniami, szukać pokarmu, dokonywać czynności
niezbędnych w jego prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu.
Potrzeba aktywności utrzymuje się przez całe życie, a jej ograniczenie jest niezgodne z naturą
fizjologiczną organizmu (Karski J., 1994, str. 217-218).
Wysiłek fizyczny już od najdawniejszych czasów odgrywał dużą rolę w życiu każdego
człowieka. Poprawa sprawności fizycznej gwarantowała większą siłę co pomagało przetrwać
w warunkach z surową przyrodą oraz dzikimi zwierzętami (Napierała M., Muszkieta R.,
2011, str. 9).
„Celowa aktywność ruchowa jest wielkim i efektownym bodźcem biologicznym, który
zdobył uznanie w całym cywilizowanym świecie. Jeżeli jednak, aktywność ruchowa ma
przynieść oczekiwane efekty to jej forma i ilość powinna być wyznaczona racjonalnie
zgodnie ze współczesną wiedzą” (Kuński H., 1997, str. 28).
Jedną z podstawowych form aktywności ruchowej jest rekreacja ruchowa, która wyraża
się poprzez wszelki ruch sportowy uprawiany w czasie wolnym, dla wypoczynku, rozrywki i
rozwoju swojej osobowości. Do najczęściej występujących rodzajów rekreacji fizycznej
zaliczamy: zabawy i gry ruchowe, gry drużynowe i sportowe, ćwiczenia, lekkoatletyka.
ćwiczenia i gry, wycieczki, pływanie, sporty zimowe
Jako synonim rekreacji fizycznej pojawiają się jeszcze w użyciu określenia takie jak:
„kultura fizyczna to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna
troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z
największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego” (Demel M., Skład A., 1974,
str. 13-14). Kolejne zastępcze wrażeniem to: „wychowanie fizyczne stanowi zamierzoną i
świadomą działalność ukierunkowań na wytworzenie właściwego zespołu postaw i nastawień,
przekazywanie podstawowych wiadomości, a także na wdrażanie do hartowania, na bodźce
środowiskowe oraz zdobywanie motorycznej sprawności, poprawę wydolności i postawy
ciała; kategorie te wyznaczają zachowanie człowieka w stosunku do jego fizycznej (cielesnej)
postaci” (Osiński W., 2002, str. 41). Szczególną formą rekreacji ruchowej jest turystyka.
Przejawia się ona jako okresowe wyjazdy poza miejsce stałego zamieszkania w celach
wypoczynkowych,
poznawczych,
rozrywkowych,
170
a także
dla
poznania
środowiska
naturalnego i kulturowego. Odbywane w czasie wolnym podróże pozwalają pomnażać nasze
zdrowie oraz zdobywać nowe doświadczenia. Innymi formami rekreacji fizycznej są:
kajakarstwo, nurkowanie, żeglarstwo, sporty motorowe i motorowodne, windsurfing, jazda na
rowerze, wędrowanie, jeździectwo, spadochroniarstwo itp. (Napierała M., Muszkieta R.,
2011, str. 38-47).
Rola aktywności ruchowej po am putacji krtani
Choroba i niepełnosprawność są źródłem wielu smutnych i przykrych przeżyć, co w
konsekwencji obniża poczucie własnej wartości. Z tych względów tak ważne jest
prowadzenie
coraz
efektywniejszej
rehabilitacji
laryngektomowanych
kształtującej
umiejętność porozumiewania się w zakresie komunikacji werbalnej i pozawerbalnej oraz
funkcjonowania w rodzinie i w społeczeństwie mimo kalectwa. W większości przypadków
najbliższe środowisko rodzinne akceptuje zaistniałą sytuację, próbuje zrozumieć i pomóc
mimo, że choroba nowotworowa jest dla rodziny silnym stresem, niekiedy silniejszym niż dla
samego pacjenta. Postrzegana jest jako sytuacja niosąca zagrożenie i śmierć. Wywołuje ona
ujemne emocje, między innymi lęk i poczucie winy. Często dochodzi do przejęcia przez
członków rodziny ról dotychczas pełnionych przez chorego. Pozbawienie go możliwości
aktywnego uczestnictwa w życiu rodzinnym i społecznym prowadzi w konsekwencji do
ograniczenia jego aktywności fizycznej i psychicznej (Wirsching M., 1994, str. 150-156).
Obniżona sprawność fizyczna po laryngektomii spowodowana jest doznanym cierpieniem
i we wczesnym okresie pooperacyjnym należy unikać nadmiernych wysiłków. Jednakże
przedłużająca się bezczynność powoduje szereg zmian w układzie oddechowym, obniżenie
przemiany materii, zmniejszenie siły mięśniowej. Ograniczanie aktywności ruchowej
deprymuje psychicznie i stopniowo eliminuje z czynnego udziału w życiu społecznym.
Sprawność ruchowa natomiast, zmienia negatywny stosunek do własnego ciała i kształtuje
postawy optymistyczne. Ćwiczenia ogólnousprawniające laryngektomowanych zwiększają
zdolności adaptacyjne ustroju do nowych warunków oddychania, podnoszą odporność
organizmu i przyspieszają odzyskanie przedoperacyjnej sprawności fizycznej. To ruch
zapewnia komfort psychiczny, rozładowuje nagromadzone napięcia po przebytych stresach.
Systematyczna aktywność ruchowa wywołuje w organizmie szereg pozytywnych zmian
fizjologicznych. Jej brak jest jednym z czynników ryzyka zachorowalności na nowotwory. W
przypadku osób po laryngektomii ruch jest koniecznym elementem w procesie rehabilitacji
aby powrócić w miarę do normalnego funkcjonowania życia codziennego. Częstą przeszkodą
171
w aktywności jest depresja pooperacyjna oraz lęk przed nawrotem nowotworu. Po usunięciu
krtani i radioterapii przednie mięśnie szyi są mniej elastyczne, co powoduje ograniczenie
ruchu zgięcia i wyprostu kręgosłupa szyjnego. Osłabione mięśnie skutkują odruchowym
wzrostem napięcia i skróceniem mięśni prostowników. Opisana nierównowaga negatywnie
wpływa na stabilizację klatki piersiowej, wydolność oddechową oraz mowę przełykową.
Wysiłek
fizyczny
daję
poczucie
samowystarczalności,
jednakże
powinien
być
dostosowany do pacjenta ze względu na jego wydolność oraz ewentualne współistniejące
choroby. Pozwoli to na dobranie odpowiednich obciążeń i ćwiczeń.
Proces rehabilitacji u chorych należy rozpocząć już w okresie przedoperacyjnym.
Najlepszym sposobem są ćwiczenia mięśni oddechowych, szczególnie przepony, mięśni
międzyżebrowych i brzucha. Zapoznanie się z techniką oddychania torem przeponowo
żebrowym w okresie przed operacyjnym korzystnie wpływa na leczenie po zabiegu. Metoda
takiego oddychania jest efektywniejsza oraz odciąża mięśnie w okolicy szyi, klatki piersiowej
i kręgosłupa. Z kolei ćwiczenia przeciwzakrzepowe pomagają zmniejszyć możliwość
wystąpienia zakrzepicy żylnej w okresie gdy pacjent leży w szpitalu. Polegają one na
zgięciach grzbietowych i podeszwowych obu stóp kilka razy dziennie.
W okresie pooperacyjnym kinezyterapia powinna być wprowadzona w czwartej dobie od
zabiegu. Proces oddychania wspomagają ćwiczenia przepony i mięśni brzucha. Ważnym
elementem jest utrzymanie odpowiedniej wentylacji płuc po laryngektomii. Treningi
wykonywane są w różnym tempie i pozycjach. Najlepszą dla wdechu jest postawa stojąca.
Nie można zapomnieć również o ćwiczeniach mięśni mimicznych twarzy i języka.
Usprawnianie ich powoduje obniżenie napięcia zwieracza górnego przełyku, co pozwala na
zassanie powietrza i utworzenia dźwięcznego odbicia (Sinkiewicz A., 2009, str. 91-94).
Główną formą dla laryngektomowanym z współistniejącymi innymi chorobami jest
turystyka.
W
celu jej
uprawiania
osoby
po
amputacji
krtani
przenoszą
się
z
zanieczyszczonego miejskiego terenu do środowiska naturalnego i klimatycznie zdrowszego.
Bardzo pomocne w opanowaniu nauki mowy przełykowej są spacery i marsze nie obciążające
zbytnio organizmu (Sinkiewicz A., 2009, str. 163).
Aktywność ruchowa służy uzyskaniu większej sprawności a rehabilitacja głosu daje
szanse porozumiewania się i sprawdzianem efektywności tych działań są w dalszej
perspektywie rehabilitacja zawodowa i możliwość zatrudnienia. Pozwalają one osobom
niepełnosprawnym na osiągnięcie niezależności ekonomicznej, wzbogacają kontakty i formy
uczestnictwa społecznego, pomagają w osiągnięciu poczucia przydatności społecznej. Praca
172
pełni zatem funkcje ekonomiczne, samorealizacyjne i zapobiega izolacji. Stawia także przed
człowiekiem wyzwania, które stanowią istotny czynnik determinujący troskę o swoją
sprawność, dobre funkcjonowanie, pokonywanie codziennych problemów wynikłych z
choroby
i
niepełnosprawności.
Uszkodzenie
organiczne
lub
biologiczny
aspekt
czy choroby wyklucza możliwości pracy tylko w najcięższych
przypadkach.
wielu
Dla
natomiast
dramatem
jest
ich
wymuszona
bezczynność,
nieprzydatność, która każe koncentrować się chorobach, ograniczeniach i odczuwanych
dolegliwościach (Ostrowska A., 1999, str. 351).
Wiele osób bez krtani po rekonwalescencji i rehabilitacji głosu podejmuje pracę
zawodową, oczywiście na stanowiskach nie wymagających wysiłku głosowego i w
środowisku
wolnym
od
pyłów,
dymów
i
zanieczyszczeń
środkami
chemicznymi.
Wprowadzenie gospodarki rynkowej z jednej strony spowodowało wzrost bezrobocia, ale
równoczesne powstanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
umożliwiło stworzenie w wielu zakładach miejsc pracy chronionej, gdzie zatrudnione są
osoby z orzeczeniem niepełnosprawności na korzystnych dla nich warunkach. Możliwości
zatrudnienia są większe przy dobrym opanowaniu mowy zastępczej. Zdarzają się osoby
zatrudnione jako pielęgniarki, sprzedawcy, nauczyciele udzielający korepetycji. Zatem
podjęcie pracy zawodowej jest korzystne nie tylko ze względów ekonomicznych, ale jest
również motywacją do rehabilitacji. Pozytywny wpływ na ocenę jakości życia ma poczucie
własnej użyteczności, czynny udział w życiu i kontakty z ludźmi (Sinkiewicz A., 1999, str.
76-79).
W
nawiązaniu
do
określonej
metody
wykorzystanej
w
tej
pracy
-
sondażu
diagnostycznego - zastosowano technikę badawczą jaką jest ankieta. Wybrana technika
wyznacza narzędzie badawcze - kwestionariusz ankiety dla wybranej grupy reprezentatywnej.
Wszystkie materiały uzyskane przy pomocy opisanych metod oraz technik umożliwiają
statystyczne opracowanie wyników zjawisk badanych.
Terenem
badań
była
siedziba
Bydgoskiego
Towarzystwa
Laryngektomowanych
mieszcząca się w domu kultury „Orion” przy ulicy 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich 1 w
Bydgoszczy.
Badaniami objęto trzydziesto osobową grupę po laryngektomii całkowitej z powodu
choroby nowotworowej. Uczestniczyło w nich dwudziestu dwóch mężczyzn oraz osiem
173
kobiet w wieku powyżej pięćdziesiątego roku życia. Czas jaki upłynął od operacji od kilku
miesięcy do powyżej pięciu lat. Badana zbiorowość jest różna pod względem miejsca
zamieszkania, obejmuje społeczność ze wsi, ze średnich i dużych miast. Najliczniejszą grupę
stanowią osoby z wiosek oraz miast powyżej stu tysięcy mieszkańców. Respondenci w
większości posiadają wykształcenie średnie lub zawodowe. Jedna osoba ma podstawowe, a
dwie osoby wyższe. Przy przeprowadzeniu rozmów badani nawiązywali poprawny kontakt z
ankieterem. Wykazywali dużą życzliwość i chęć współpracy.
Poniższe
zestawienia
tabelaryczne
ukazują
wyniki
badań
dotyczących
cech
demograficznych respondentów. Dane dotyczące wieku ankietowanych ukazane są w
poniższej tabeli.
Tabela 1. W iek respondentów
WIEK
poniżej 20 lat
od 20 - 30 lat
od 31 - 40 lat
od 41 - 50 lat
od 51 - 60 lat
powyżej 60 lat
RAZEM
N
11
19
30
%
36,7
63,3
100,0
W badanej populacji najliczniejszą grupę stanowili respondenci w wieku powyżej 60 lat,
co ogółem dało 63,3% badanych. Natomiast 36,7% osób znajduje się w przedziale wiekowym
od 51-60 lat.
Informacje o miejscu zamieszkania respondentów przedstawiono w poniższej
tabeli.
Tabela 2. Struktura miejsca zamieszkania b a d an j populacji
MIEJSCE
N
%
ZAMIESZKANIA
10
33,3
Wieś
3
10
miasto do 10.000
5
miasto do 50.000
16,7
12
40
miasto powyżej 100.000
RAZEM
30
100,0
10 badanych osób mieszka na wsi, natomiast 12 w mieście powyżej
100.000
mieszkańców, co stanowi odpowiednio 33,3% i 40%. Tylko 3 osoby mieszkają w mieście do
10.000 - 10%. Natomiast 16,7% osób jako swoje miejsce zamieszkania deklaruje miasto do
50.000.
174
Dane dotyczące poziomu wykształcenia obrazuje poniższa tabela.
Tabela 3. Struktura poziomu wykształcenia respondentów
POZIOM WYKSZTAŁCENIA
N
%
1
podstawowe
3,3
11
36,7
zawodowe
16
53,3
średnie
2
wyższe
6,7
RAZEM
30
100,0
Połowę badanych stanowiły osoby z wykształceniem średnim - 53,3%. Wykształcenie
zawodowe zdeklarowało 36,7% badanych, wyższe - 6,7%, a podstawowe tylko 3,3%.
A naliza w yników badań własnych
Odpowiedź na pytanie dotyczące oceny poziomu i jakości życia badanych osób obrazuje
poniższe zestawienie tabelaryczne.
Tabela 4. Poziom własnego życia po zabiegu laryngektomii w poszczególnych obszarach
POZIOM
Razem %
Wysoko %
Średnio %
Nisko %
SFERY
13,3
70
16,7
100
zdrowie
rodzina
50
40
10
100
Sytuacj a zawodowa
10
50
40
100
Sytuacja materialna
10
70
20
100
Sytuacja społeczna
6,7
66,6
26,7
100
Na podstawie danych zebranych w tabeli stwierdzono, że 70% laryngektomowanych
ocenia swoje zdrowie i sytuacje materialną przeciętnie. Życie w rodzinie 50% respondentów
ocenia bardzo dobrze. Przeciętnie wypadają warunki zawodowe 50% i społeczne 66,6%.
Poniższe dane liczbowe i procentowe, ukazane w tabeli 5, dotyczą najczęściej
występujących problemów osób po amputacji krtani.
Tabela 5. Najczęściej występujące problemy osób po laryngektomii
PROBLEMY
N
%
problemy materialne
izolacja społeczna
bariera architektoniczna
trudny dostęp do obiektów
rekreacyjnych
brak akceptacji przez
społeczeństwo
inne
RAZEM
13
8
2
6
28,3
17,3
4,4
13,1
11
23,9
6
46
13
100
175
Z danych zawartych w tabeli wynika, że najczęstszym problemem z jakim borykają się
osoby po amputacji krtani jest słaba sytuacja materialna, deklarowało ją 28,3% osób. Badani
szczególnie zwracają uwagę na brak akceptacji przez społeczeństwo - 23,9% oraz izolację
społeczną - 17,3%. Z innych odpowiedzi dowiadujemy się o obawie komunikacji werbalnej z
ludźmi zdrowymi - 13%. Bariery architektoniczne nie stanowią problemu - 4,4% odwrotnie
jest w przypadku dostępu do obiektów rekreacyjnych - 13,1%.
Wyniki badań dotyczących oceny motywacji do podejmowania nowych celów w życiu
osób laryngektomowanych przedstawia poniższa tabela.
Tabela 6. Ocena motywacji do podejmowania ^nowych celów w życiu
OCENA
N
%
6
20
wysoka
20
66,7
średnia
4
13,3
niska
RAZEM
30
100
Wśród oceny podejmowania nowych celów życiowych, większość ankietowanych, bo aż
66,7% przyznaje się do średniej motywacji. 20% osób jest pozytywnie nastawiona do
działania, natomiast 13,3% określa swoją chęć samorealizacji jako niską.
Dane dotyczące preferowanej przez ankietowanych form spędzania czasu wolnego
ukazuje tabela 7. Respondenci mogli dokonać odpowiedzi wielokrotnego wyboru.
Tabela 7. Preferowana forma spędzania czasu wolnego.
KATEGORIE
N
TV, komputer
15
2
uprawianie sportu
9
czytanie książek
Spacery
18
7
łowienie ryb
2
zabawy ruchowe na świeżym
powietrzu
Sen
6
spotkania ze znajomymi/rodziną
12
4
Inne
RAZEM
75
%
20
2,7
12
24
9,3
2,7
8
16
5,3
100,0
Szczegółowa analiza wyników dotycząca spędzania czasu wolnego wskazuje na to, że
osoby po amputacji krtani najchętniej spacerują - 24%, oglądają telewizję, korzystają z
komputera - 20% oraz spotykają się ze znajomymi - 16%. Czytanie książek zdeklarowało
23% osób po zabiegu laryngektomii, a łowienie ryb 9,3%. Niewielki odsetek ankietowanych
poświęca czas wolny na uprawienie sportu, czy zabawy na świeżym powietrzu, jedynie 2,7%
laryngektomowanych. Sen nie jest zbyt popularną formą spędzania czasu wolnego, preferuje
go 8% osób. Wśród kategorii inne pojawiły się takie odpowiedzi jak jazda na rowerze,
176
uprawa działki, praca w gospodarstwie, na polu, czy w tartaku.
Odpowiedź na pytanie o częstotliwość uprawiania ćwiczeń ruchowych, obrazuje poniższa
tabela.
Tabela 8. Częstotliwość uprawiania ćwiczeń
CZĘSTOTLIWOŚĆ
N
9
codziennie
10
kilka razy w tygodniu
3
raz w tygodniu
4
kilka razy w miesiącu
raz w miesiącu
mniej niż raz w miesiącu
4
nigdy
RAZEM
30
%
30
33,4
10
13,3
13,3
100,0
Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że większość pacjentów
uprawia sport codziennie - 30%. 33,4% osób deklaruje uprawianie jakiejś aktywności
ruchowej kilka razy w tygodniu. Ćwiczących kilka razy w miesiącu jest 13,3% respondentów,
a niepodejmujących aktywności fizycznej w ogóle, jest tyle samo, co podejmujących się zajęć
ruchowych raz w tygodniu, czyli 13,3%. 10% osób wykazuje chęć wykonywania ruchu
jedynie raz w tygodniu.
Wyniki badań
dotyczących wpływu raka krtani i późniejszej
hospitalizacji
na
podejmowane wcześniej rodzaje aktywności ruchowe zobrazowane są w tabeli 9.
Tabela 9 Wpływ choroby na aktywność fizyczną
ODPOWIEDZ
N
9
Nie
Tak
21
RAZEM
30
%
30
70
100,0
Na podstawie analizy zebranego materiału badawczego stwierdza się, iż zabieg
laryngektomii
w
znacznym
stopniu
ograniczył
możliwość
wykonywania
dyscyplin
sportowych, które badani mogli uprawiać przed operacją. Potwierdziło to aż 70%
ankietowanych.
Dane liczbowe i procentowe nawiązujące do znajomości stowarzyszeń promujących
aktywność ruchową dla laryngektomowanych zawiera poniższe zestawienie tabelaryczne.
Tabela 10. Znajomość stowarzyszeń promujących aktywność ruchową dla laryngektomowanych
ODPOWIEDZ
nie
tak
RAZEM
N
8
22
30
%
26,7
73,3
100,0
Z analizy zebranego materiały wynika większość ankietowanych, bo aż 73,3 % osób
177
dotkniętych chorobą nowotworową oraz amputacją krtani posiada informacje na temat
stowarzyszeń pomagającym laryngektomowanym oraz promującym aktywność ruchową.
26,7% respondentów nie ma takiej wiedzy.
Wpływ uprawiania aktywności ruchowej na samopoczucie laryngektomowanych obrazuje
poniższa tabela.
Tabela 11. Wpływ aktywności ruchowej na samopoczucie po amputacji krtani
ODPOWIEDZ
N
%
nieistotny
3
10
istotny
20
66,7
7
23,3
bardzo istotny
RAZEM
30
100,0
Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że aktywność ruchowa ma
istotny wpływ na samopoczucie, uważa tak aż 66,7%. Osób, które opowiedziały się za bardzo
istotnym oddziaływaniem aktywności fizycznej jest 23,3%, natomiast dla 10% respondentów
uprawianie aktywności fizycznej nie jest szczególnie istotne dla ich samopoczucia.
Tabela 12 prezentuje wyniki badań dotyczących wpływu aktywności fizycznej na jakość
mowy przełykowej.
Tabela 12. Czy aktywność ruchowa oddziałuje na ja kość mowy przełykowej
ODPOWIEDZ
N
%
Tak
21
70
9
30
Nie
RAZEM
30
100,0
Przedstawione wyniki badań szczególnie jaskrawo wskazują na pozytywne oddziaływanie
uprawiania aktywności ruchowej na jakość mowy przełykowej laryngektomowanych. 70%
respondentów potwierdza taki stan rzeczy. 30% osób nie dostrzega takiego wpływu.
W nioski
1. Regularne uprawianie aktywności fizycznej przez osoby po laryngektomii ma wysoce
korzystny i pozytywny wpływ na ich zdrowie psychiczne oraz fizyczne. Bardzo istotnym
jest fakt, znacznie lepszego samopoczucia osób po amputacji krtani dzięki ćwiczeniom
ruchowym. Najchętniej spędzaną formą czasu wolnego są spacery. Ponadto, badania
wykazały, iż ruch ułatwia naukę mowy przełykowej, co ułatwia powrót do życia w
społeczeństwie.
2. Zabieg laryngektomii w znacznym stopniu ograniczył wcześniej uprawiane sporty takie
jak pływanie, bieganie, jazda na rowerze. Przyczyną tego jest otwór tracheotomijny
pozostający w szyi po amputacji krtani. Natomiast stopniowy i systematyczny powrót do
178
ćwiczeń, początkowo wykonywanych w domu, których brak krtani nie utrudnia, jest
głęboko wskazany, gdyż ułatwia mowę przełykową oraz poprawia nastrój i samopoczucie,
a także zapobiega nawrotom lub pojawieniem się nowych schorzeń.
3. Konieczne jest zwiększenie nacisku na szerzenie edukacji zdrowotnej i sportowej.
Począwszy od właściwego wychowania w rodzinach i szkołach, poprzez ukazywanie
pozytywnej postawy promującej aktywność ruchową w środkach masowego przekazu
takich jak prasa, radio, telewizja i Internet. Ważne jest, aby dzięki dobrym przykładom i
optymalnym zaleceniom, uświadamiać społeczeństwo o dobroczynnym i profilaktycznym
oddziaływaniu regularnych ćwiczeń na zdrowie człowieka. W dobie stale wzrastającego
odsetka osób dotkniętych chorobami cywilizacyjnymi, do których zalicza się również
nowotwory, najlepszą prewencją w zahamowaniu wszelkich przypadłości XXI wieku jest
ruch. Ponadto, u osób chorych przykładowo na raka krtani, najlepszą rehabilitacją i drogą
powrotną do zdrowia są ćwiczenia ruchowe.
Bibliografia
1. Demel
M.,
Skład
A.,
1974,
Teoria
wychowania
fizycznego
dla
pedagogów,
Wydawnictwo PWN, Warszawa
2. Iwankiewicz S.,
1980, Otolaryngologia - podręcznik dla studentów medycyny i
stomatologii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa
3. Kraski J., 1994, Promocja zdrowia, Wydawnictwo Sanmedia, Warszawa
4. Napierała N., Muszkieta R., 2011, Wstęp do teorii rekreacji, Wyd. UKW, Bydgoszcz
4. Okła
S.,
2007,
Chirurgiczna
rehabilitacja
głosu,
po
całkowitej
laryngektomii,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
5. Osiński W., 2002, Zarys teorii wychowania fizycznego, Wydawnictwo Akademia
Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiegow w Poznaniu, Poznań
6. Osiński W., 2003, Antropomotoryka, Wyd. AWF w w Poznaniu, Poznań
7. Ostrowska A., 1999, Promocja zdrowia ludzi chorych i niepełnosprawnych, Wyd. IGNIS.,
Warszawa
8. Pawlęga J., 1999, Medyczny obraz choroby nowotworowej, (w:) Zmagając się z chorobą
nowotworową, (red.), Kubacka-Jasiecka D., Łosiak W., Uniwersytet Jagielloński, Kraków
9. Pilch T., 1995, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa
10. Rosławski A., 2001, Ruch przedłuża młodość, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa
11. Sinkiewicz A., 1999, Rak Krtani - poradnik dla pacjentów, logopedów i lekarzy, Polskie
179
Towarzystwo Laryngektomowanych, Bydgoszcz
12.
Sinkiewicz
A.,
2009,
Pacjent
po
operacji
krtani,
Bydgoskie
Stowarzyszenie
Laryngektomowanych, Bydgoszcz
13. W eller S., 2001, Oddech który leczy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
14. Wirsching M., 1994, Wokół raka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
15.Zatoński W., Przewoźniak K., 1991, Zdrowotne następstwa palenia tytoniu w Polsce,
Ariel, Warszawa
16. Zieleniewski J., 1975, O organizacji badań naukowych, Wydawnictwo PWN, Warszawa
Strony internetowe
1..http://biologia.opracowania.pl/uklad oddechowy/budowa ukladu oddechowego
2. http://www.konektia.pl/artykuly/224-aktywnosc-fizyczna-wzmacnia-uklad-nerwowy
3. http://www.twojkregoslup.pl/profilaktyka/aktywnosc-fizyczna
180
Andrzejewska Milena, Szark-Eckardt Mirosława, Żukowska Hanna, Zukow Walery. Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie
młodzieży w I LiceumOgólnokształcącymw Nakle nad Notecią = The impact of physical activity on the health of young people
and high school in Nakło nad Notecią. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):181-202. ISSN 1429-9623 / 2300-665X
provided the original author(s) and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non
commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie młodzieży w I Liceum
Ogólnokształcącym w Nakle nad Notecią
The im pact o f physical activity on the health o f young people and high school in Nakło
nad Notecią
M ilena A ndrzejew ska1, M irosława Szark-Eckardt1,
H anna Ż ukow ska1, W alery Ż ukow 1
1Uniwersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy, Instytut K ultury Fizycznej
Streszczenie
Aktywność
fizyczna
stanowi
bardzo
ważny
element
w
prawidłowym
funkcjonowaniu oraz rozwoju młodzieży. Aby zachować zdrowie młode osoby powinny
się właściwie odżywiać, unikać nałogów i starać się walczyć ze stresem, niezbędna jest
również
aktywność fizyczna.
Niekorzystnym
zjawiskiem,
mającym
daleko idące
konsekwencje, jest deficyt ruchu, który powoduje negatywne oddziaływanie na układ
kostno-stawowy, oddechowy, nerwowy, krwionośny, pokarmowy, odpornościowy oraz
mięśnie szkieletowe.
Przebadaną grupą są uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego w Nakle nad
Notecią.
Badania miały
określić znaczenie aktywności fizycznej, jej
częstotliwości wykonywania ćwiczeń przez młodzieży poddanej
form
badaniu,
oraz
ukazać
negatywne czynniki wpływające na zdrowie uczniów oraz zbadać ich opinię na temat
lekcji wychowania fizycznego.
Badania wykazały, że młodzież jest bardzo aktywna fizycznie, dużą wagę
przywiązuje do częstotliwości wykonywania ćwiczeń oraz prawidłowego odżywiania.
Badania pokazały jednocześnie, że są uczniowie, którzy mają problemy z kręgosłupem,
szybko się męczą podczas wykonywanych czynności oraz funkcjonują w warunkach
181
stresu, z którym sobie nie potrafią poradzić. Jest to spowodowane dzisiejszym stylem życia
oraz bagatelizowaniem zdrowia. M a na to wpływ edukacja zdrowotna, która nie zawsze
jest prowadzona w odpowiedni sposób, a także formuła zajęć z wychowania fizycznego
młodzież, na którą narzekali badani uczniowie. Z kolei bardzo zadawalające opinie
uczniowie wystawili obiektom rekreacyjnym na terenie Nakła nad Notecią.
A bstract
Physical activity is a very important element in the proper functioning of and the
development of young people. To keep the health young people should actually eat, avoid
bad habits and try to fight with stress, physical activity is also essential. Adverse
phenomenon, which has far-reaching consequences, there is a shortage of traffic, which
causes negative effects on the bone-, respiratory system, nervous system, blood,
gastrointestinal tract, immune system and skeletal muscles.
Their group of students and High School Grammar in Nakło nad Notecią. Studies
have determined the importance of physical activity, its forms and frequency of exercise by
young people to be tested, show the negative factors affecting the health of the students
and examine their opinion on the lesson of physical education.
Research has shown that youth is very active physically, great importance attaches
to the frequency of exercise and proper nutrition. Studies have shown that these are
students who have back problems, fast tire during the acts performed by them, and work in
conditions of stress, with which you can not deal with. This is because today's lifestyle and
downplayed health. It the effect of health education, which is not always carried out in an
appropriate manner, as well as the formula of physical education classes with youth, for
which the students surveyed complained. In turn, very satisfactory reviews students
recreational facilities left in Nakło nad Notecią.
Słowa kluczowe:
aktywność fizyczna, zdrow ie, m łodzież, organizm
człowieka,
w ychow anie fizyczne, obiekty rekreacyjne.
Key words: physical activity, health, youth, the human body, physical education, leisure
facilities.
182
W prow adzenie
Aktywność fizyczna jest pojęciem
często używanym,
ale niestety
często
rozumianym w bardzo odmienny sposób u różnych ludzi. Przyjrzyjmy się zatem, jak
definiowana jest przez teoretyków kultury fizycznej. Według Kozłowskiego oraz Nazara
aktywność fizyczna to „wysiłek fizyczny, to praca mięśni szkieletowych wraz z całym
zespołem towarzyszących jej czynnościowych zmian w organizmie” (Drabik, 1995, s. 20).
Inni autorzy zdefiniowali to pojęcie w zupełnie odmienny sposób, a mianowicie, dla
Caspersen’a, Garrow’a i LaPorte’a „to każda praca wykonywana przez mięsnie
szkieletowe,
która
prowadzi
do
wydatku
energetycznego
powyżej
poziomu
spoczynkowego lub powyżej poziomu potrzebnego do podtrzymania życia czy też taka,
która
charakteryzuje
się
„energicznym”
wysiłkiem” .
Caspersen
stworzył
swoją
indywidualną definicję na temat aktywności fizycznej, według niego „to inaczej obciążenie
fizyczne, któremu poddawana jest osoba podczas codziennej pracy, w czasie wolnym lub
też łącznie. Tak więc do aktywności fizycznej zalicza się wiele prac domowych,
zawodowych i innych a także ćwiczenia fizyczne. Aktywność fizyczna w czasie wolnym
może być spontaniczna (np. marsz) lub odpowiednio zorganizowana i zaplanowana pod
względem obciążenia. Ten sam marsz o zaplanowanym czasie trwania, intensywności i
systematycznie powtarzany jest
specyficzną
subkategorią
aktywności
fizycznej
-
ćwiczeniem fizycznym w sensie treningu” . Krawański, dla którego aktywność fizyczna „to
proces edukacyjny, którego najważniejszym elementem na gruncie kultury fizycznej nie
jest usprawnianie lecz uzyskanie nawyku ruchu” (Drabik, 1995, s. 20 - 21).
Aktywność fizyczna
stanowi
składnik zdrowego
stylu życia. Bez udziału
aktywności fizycznej nie jest możliwa jakakolwiek strategia zdrowia, jego utrzymanie oraz
pomnażanie, natomiast u dzieci prawidłowy rozwój. Niedostatek oraz nadmiar stanowi
przyczynę wielu zaburzeń i zwiększonego ryzyka chorób. Aktywność fizyczna jest
183
również ważnym determinantem sprawności. Według Kucery do utrzymania i względnej
poprawy zdrowia niezbędna jest systematyczna aktywność i odpowiedni, najlepiej
optymalny dla każdego człowieka jej poziom. Ustalenie optimum aktywności nie tylko nie
jest proste ale prawdopodobnie, przynajmniej u dzieci i młodzieży, niemożliwe. Nie
oznacza to jednak, że nie podejmowano prób (Drabik, 1995, s. 21).
W swojej książce J. Drabik posługuje się opinią wielu autorów takich jak: m.in.
Blair i Morgan, którzy uważają, że osoby systematycznie ćwiczące mniej palą, rzadziej
nadużywają alkoholu oraz innych substancji uzależniających, lepiej śpią oraz się odżywiają.
Chociażby przez ten kontekst aktywność fizyczna może być uważana za pozytywny miernik
zdrowego stylu życia. Poprawia również sprawność i wydolność fizyczną, a te są ściśle
powiązane
ze
zdrowiem.
Według Hardman
aktywność
fizyczna jest
czynnikiem
utrzymującym lub poprawiającym sprawność podczas spoczynku i w trakcie pracy o różnej
jej intensywności. Tacy autorzy jak: Berlin, Golditz, Blair, Bouchard, Chandrasheckar,
Anond, Kozłowski, Morris, Froclicher, Sopko oraz Goleman utożsamili aktywność fizyczną
z czynnikiem zapobiegającym chorobom, szczególnie układu krążenia, radzenia sobie ze
stresem oraz terapii wielu zaburzeń i chorób, a także czynnika związanego z niektórymi
zachowaniami jako wypadkowej tzw. inteligencji emocjonalnej i sprawności somatycznej
organizmu. Drabik w swojej książce posłużył się opinią ACMS i Haskell. Według nich
aktywność fizyczna to podstawowy czynnik zmian korzystnych dla zdrowia głównie w
obrębie układu ruchu, krążenia, oddychania układu nerwowego oraz metabolizmu. Zmiany
zależą od genotypu. Sprawia, że z aktywności jedni wynoszą więcej korzyści dla zdrowia,
natomiast inni mniej. Ilość aktywność fizyczna powoduje pozytywne zmiany w organizmie
prowadzące do lepszej jakości życia, niższego ryzyka chorób a także daje większą szansę na
dłuższe życie (Drabik, 1997, s. 24 - 26).
Najlepsze efekty zdrowotne widoczne są podczas uprawiania aktywności fizycznej
przez większość, a nawet przez wszystkie dni tygodnia. Duże korzyści przynosi np.
energiczny, szybki trzydziestominutowy marsz każdego dnia albo przez większość dni
tygodnia. Czas trwania pojedynczych ćwiczeń powinien wynosić 30 minut, jednak nawet
kilka krótkich sesji, aby łącznie osiągnąć 30 minut dziennie daje pozytywne efekty dla
ciała oraz dobrego samopoczucia człowieka. Dzieci i młodzież powinni poświęcać 60
minut dziennie na aktywność fizyczną o umiarkowanej lub dużej intensywności fizycznej
(stanowisko American Heart Association, 2005 r.) (http://www.izz.waw.pl/pl/aktywno-
184
fizyczna).
Kozłowski stwierdził, że zarówno niedostatek aktywności fizycznej , jak i jej
nadmiar negatywnie wpływają na człowieka. Stanowią przyczynę wielu zaburzeń i
zwiększonego ryzyka chorób. Brak aktywności, prowadząc do niższego poziomy
wydolności fizycznej, staje się przyczyną przewlekłego zmęczenia, złego samopoczucia, a
nawet zaburzeń nerwicowych. Badania wykazały, że najbardziej destrukcyjna wśród
emocji jest złość. Podnosi czynnik ryzyka chorób podobnie jak np. palenie tytoniu.
Wysiłek fizyczny pomaga uporać się z napływem negatywnych emocji oraz sprawnie
reguluje ich poziom (Drabik, 1997, s. 24).
Dynamiczny rozwój nauki i techniki bardzo wpłynął na obniżenie się aktywności
fizycznej wśród ludzi. Wygodne życie stało się bardzo popularne, sprawiło, że ludzie
częściej
zapominają o swojej
biologicznej
egzystencji.
Technika bardzo ułatwia
człowiekowi życie, czyni je bardziej wydajnym, jej postęp jest nieodwracalny. Rozwojowi
techniki towarzyszą negatywne zjawiska,
eliminujące ruch i pracę fizyczną,
co
niekorzystnie wpływa na zdrowie i rozwój fizyczny człowieka. Udogodnienia cywilizacji
takie jak: środki komunikacji, automatyzacja, komputeryzacja zdecydowanie zmniejszają
do minimum aktywność fizyczną w życiu codziennym. Również środki masowego
przekazu a przede wszystkim telewizja, powodują, że człowiek coraz więcej czasu spędza
w sposób bierny (siedzący tryb życia). Efektem tych przemian powoduje szerzenie się
chorób cywilizacyjnych (głównie układu krążenia i nerwic) oraz zwiększenie liczby
niekorzystnych zjawisk społecznych wśród młodzieży. Badania przeprowadzone wśród
młodzieży szkolnej wykazały, że co czwarty uczeń wykazuje odchylenia od prawidłowego
stanu zdrowia. Niekorzystnym zjawiskiem są wady postawy ciała, a nawet problemy
chorób nowotworowych. Badania Lubelskiej Akademii Medycznej pokazały, że już u 1719-latków występują podstawowe czynniki decydujące o zawałach serca, 7% nastolatków
ma nadciśnienie tętnicze, 3% podwyższony procent cholesterolu, 1% cierpi na otyłość. W
starszych
grupach
wiekowych
wskaźniki
te
wzrastają
dwukrotnie (http://www.edukacja.edux.pl/p-5857-aktywnosc-ruchowa-dzieci-imlodziezy.php).
Bardzo negatywnym zjawiskiem w dzisiejszych czasach jest brak aktywności
fizycznej, czyli hipokinezja. Zjawisko to zaczęło się nasilać w drugiej połowie XX wieku.
Polega ono na dysproporcji pomiędzy układem krwionośny a układem ruchu. Prowadzi
185
zazwyczaj do zaburzeń w zakresie układów: sercowo - naczyniowego, trawiennego,
autonomicznego i psychonerwowego. Hipokinezja jest uznana za zjawisko cywilizacyjne,
według Światowej Organizacji Zdrowia jest uznawana za główną przyczynę zgonów,
przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniętych. Brak aktywności fizycznej bardzo
negatywnie wpływa na czynności fizjologiczne organizmu. Niekorzystnie wpływa na
rozwój motoryki, tężyzny oraz na psychikę, co często psuje relacje międzyludzkie.
Osłabienie
czynnościowe
organizmu
co
przyczynia
się
do
zwiększenia
ryzyka
zachorowalności i obniżenia odporności to główne skutki braku aktywności.
W ychow anie fizyczne jako w ażny czynnik w kształtowaniu m łodzieży
Według G. Piramowicza wychowanie fizyczne powinno być „nieprzerwaną
osnową starań około dziecięcia od pierwszych jego życia początków, około zdrowia,
czerstwości i sił jego, starań stosowanych do pomnażającego się wieku, a zarazem cel
mających uczynić człowieka szczęśliwszym i do wykonania powinności zdolnym”
(Wolny, 2003, s.531).
Wychowanie
fizyczne
w
szkole,
sport
oraz
rekreacja
w
ramach
zajęć
pozalekcyjnych są doskonałą okazją, aby dostarczyć dzieciom i młodzieży odpowiednią
dawkę ruchu. Lekcje wychowania fizycznego powinny być tak skonstruowane, aby
dostarczały odpowiednią dawkę ruchu i skłaniały do samodzielnej działalności w tym
zakresie. Systematyczna aktywność fizyczna odgrywa bardzo ważną rolę na prawidłowe
funkcjonowanie organizmu. Wychowanie fizyczne i sport pozytywnie wpływają również
na rozwój cech społeczno - wychowawczych oraz na poziom kultury fizycznej dorosłych,
jego miarą jest m.in. zasięg społecznego uczestnictwa w jej różnych formach.
Jak wynika z powyższych informacji, aktywność fizyczna ma ogromny wpływ na
zdrowie oraz rozwój człowieka. Dzieci i młodzież mają różne potrzeby ruchowe, niektóre
aż średnio 5 godzin dziennie, powinny korzystać z każdej okazji uprawiania różnego
rodzaju ćwiczeń. Niewątpliwie taką okazją jest lekcja wychowania fizycznego w szkole,
która częściowo zaspokaja potrzeby ruchowe młodych osób. Jednak niepokojącym
zjawiskiem jest to, że dużo uczniów unika udziału w zajęciach, a ich stosunek do
jakiejkolwiek aktywności fizycznej jest niechętny.
To uświadamia niski poziom
świadomości młodzieży na temat ogromnej roli aktywności fizycznej w życiu każdego
człowieka. To wszystko dotyczy również rodziców, którzy często nie zwracają uwagi na
186
mało aktywny tryb życia swoich dzieci. W ten sposób wyrządzają im ogromną krzywdę.
Dlatego bardzo ważną rolę w rozwiązywaniu tego problemu odgrywają nauczyciele
wychowania fizycznego i wychowawcy. Do ich zadań należy wyrobienie nawyku ruchu
wśród swoich podopiecznych a także wyposażenie w taką wiedzę i umiejętności, aby
prawidłowo dbali o swoje ciało, sprawność i zdrowie przez całe życie (Chromiński, 1987,
s. 8 - 12).
Przeprowadzenie badań odbyło się w lutym w 2013
roku w I Liceum
Ogólnokształcącym w Nakle nad Notecią. Miejscowość ta położona jest w województwie
kujawsko - pomorskim. Liczba mieszkańców to około 20 tysięcy.
Badanie ankietowe zostało przeprowadzone w I Liceum Ogólnokształcącym w
Nakle nad Notecią. Grupą badawczą byli uczniowie w wieku 16 - 19 lat. Liczba zbadanych
osób to 100. Rycina 1 przedstawia płeć uczniów.
Ryc. 1. Płeć badanych uczniów
Z analizy zebranego materiału wynika, że zdecydowanie większa część to kobiety,
aż 71%, natomiast mężczyźni stanowią 29 %.
W iek uczniów jest zróżnicowany, waha się w przedziale 16 - 19 lat. Rycina 2
obrazuje wiek respondentów.
187
Ryc. 2. W iek młodzieży
Jak wynika z danych najwięcej osób, które odpowiedziały na pytania ankietowe jest
w wieku 17 lat - aż 46%, następnie 18 lat - 26%, natomiast najmniejszą grupę stanowią
respondenci w wieku 16 lat - 20 % i 19 lat tylko 8%.
Wyniki przedstawione na poniżej rycinie dotyczą miejsca zamieszkania uczniów.
Tak
33%
N ie
67%
Ryc. 3. Miejsce zamieszkania respondentów
Zdecydowanie większa liczba osób jest z okolic Nakła, aż 67%, jedynie 33% są
mieszkańcami Nakła.
188
W yniki badań
Odpowiedzi przedstawione na rycinach od 4 do ryciny 13 dotyczą aktywności
fizycznej młodzieży w I Liceum Ogólnokształcącym w Nakle nad Notecią.
Uzyskane informacje na temat ogólnego zdania przebadanych osób na temat ich
aktywności fizycznej przedstawia poniższa rycina.
Nie
16%
\
Tak
\
84%
y/
Ryc. 4. Uważanie się za osobę aktywną fizycznie
Z analizy danych przedstawionych na rycinie 4 wynika, że aż 84% uczniów
odpowiedziało, że są aktywni fizycznie, jedynie 16% jest przeciwnego zdania.
Zdecydowanie większa część uczniów wyraziła również pozytywną opinię na temat
wpływu aktywności fizycznej na zdrowie.
189
Nie
15%
\
Tak
/
85%y /
\
Ryc. 5. Wpływ aktywności fizycznej na zdrowie
Opierając się na powyższych danych można stwierdzić, że aż 85% osób jest zdania,
że aktywność fizyczna korzystnie wpływa na ich zdrowie, jednak 15% twierdzi, że jest to
bez znaczenia.
Niestety niekorzystna sytuacja wystąpiła w kolejnej odpowiedzi dotyczącej
przynależności do klubu sportowego. Sytuację przedstawiają wyniki na rycinie 6.
Tak
10%
Nie
90%
Ryc. 6. Przynależność do klubu sportowego
Rezultaty badań wskazują na to, że tylko 10% uczniów uczęszcza do klubów
sportowych, pozostałe 90% nie uczęszcza. Jak wynika z zebranego materiału do
najczęściej wybieranych form aktywności fizycznej zaliczamy jazdę na rowerze, gry
zespołowe oraz pływanie i spacery. Siłownia/fitness, jogging i inne formy wybierane są
190
znacznie rzadziej. Natomiast najgorzej wypadają narty/snowboard.
Dane dotyczące
częstotliwość aktywności fizycznej
respondentów
obrazuje
poniższa rycina.
Ryc. 7. Częstotliwość wykonywania ćwiczeń przez uczniów
Przytoczone dane informują, że sytuacja wśród uczniów w I LO wygląda bardzo
dobrze, gdyż aż 64% stara się korzystać z form aktywności fizycznej przynajmniej raz w
tygodniu a 17% codziennie. Jedynie 18% ćwiczy tylko kilka razy w miesiącu, a 1% uznało,
że nigdy.
Zapytano również respondentów o miejsca, w których młodzież najczęściej
podejmuje
aktywność
fizyczną.
W
badaniu
ankietowym,
osoby
mogły
wybrać
maksymalnie 3 odpowiedzi.
Szczegółowa analiza wskazuje na to, że zdecydowanie najwięcej osób podejmuje
aktywność fizyczną w szkole - 78%, potem na podwórku - 42% i na basenie - 34%.
Natomiast najmniej uczniów ćwiczy w klubach sportowych - 7% oraz w klubach fitness 6%.
Młodzież podejmuje aktywność fizyczną z różnych powodów. W badaniu
ankietowym, osoby mogły wybrać maksymalnie 3 odpowiedzi. W oparciu o badanie
stwierdzono, że najwięcej uczniów uprawia aktywność ze względu na chęć poprawienia
191
sylwetki - 26%, lepsze samopoczucie - 22% oraz w celu poprawienia sprawności fizycznej
- 21%. Tylko 9% deklaruje, że jest to dobry sposób na spędzanie czasu wolnego ze
znajomymi, 6% twierdzi, ze podejmuje aktywność ruchową w celu nabycia nowych
umiejętności oraz innych powodów - 2%, takich jak: odchudzanie, obowiązek ćwiczenia na
lekcji wychowania fizycznego, rozciąganie, dla zabawy, ćwiczenie ze względu na taką
potrzebę/ochotę.
Kolejne pytanie miało dać odpowiedź na pytanie, które osoby najczęściej
uprawiają sport w rodzinach badanych uczniów. Wyniki informują, że zdaniem uczniów,
najczęściej aktywna jest zdecydowanie płeć męska, mianowicie tata - 25% oraz brat
23%. Mama to 21% wskazań, a siostra - 18%. Inni aktywni członkowie rodziny
stanowią - 13%.
Rodzaj aktywności fizycznej podejmowanej przez członków rodziny jest
zróżnicowany. Najczęściej padały odpowiedzi: jazda na rowerze, bieganie, spacery,
gry zespołowe: koszykówka, siatkówka, piłka nożna, pływanie, jazda na nartach,
siłowania, nordic walking, inne takie jak: rzut kulą, karate, jazda na łyżworolkach,
łyżwach.
Przykrym zjawiskiem jest fakt, że są czynniki, które powodują, że młodzież nie
chce podejmować aktywności fizycznej. Stwierdzenie to potwierdzają wyniki zawarte
na poniższej rycinie. W badaniu ankietowym, osoby mogły wybrać maksymalnie 3
odpowiedzi.
s \
brak czasu
brak p ie n ię d zy
80%
brak m o tyw a cji
z b yt częste spędzanie czasu przed
J
k o m p u te re m , czy te le w izo re m
z b yt słabo ro z w in ię te m iejscow ości pod
24%
w zg lę d e m rekrea cyjn ym
mała św ia dom ość w ażności a ktyw ności
29%
fizyczn e j na zd ro w ie
Ryc. 8. Przyczyny nie podejmowania aktywności fizycznej
192
66%
Najczęściej wymienianymi powodami, które negatywnie oddziałują na aktywność
fizyczną to brak motywacji 80% oraz brak czasu 77%. Najmniejsze znaczenie ma brak
pieniędzy tylko 5%.
Odpowiedzi od ryciny 9 do ryciny 15 przedstawiają opinię uczniów na temat spraw
związanych ze zdrowiem.
Aktywność fizyczna ma bardzo ważny wpływ na zdrowie i prawidłowe
funkcjonowanie człowieka. Wyniki zawarte na rycinie 9 obrazują zdanie uczniów I LO na
temat wpływu aktywności fizycznej na stan zdrowia.
Nic
8%
Tak
92%
Ryc. 9. Znaczenie wpływu aktywności fizycznej na zdrowie człowieka według
respondentów
Z przytoczonych danych wynika, że według młodzieży, osoba aktywna fizycznie
jest osobą zdrowszą od osoby nieaktywnej, aż 92% udzieliło takiej odpowiedzi. Jedynie
8% twierdzi, że to stwierdzenie jest nieprawdziwe.
Pojęcie zdrowego stylu życia jest rozumiane przez osoby biorące udział w badaniu
ankietowym w różny sposób. Rezultaty tych stwierdzeń ukazuje rycina 10. W badaniu,
osoby mogły wybrać maksymalnie 3 odpowiedzi.
193
często się relaksuje
unika sytuacji stresowych
często przebywa na powietrzu
5%
I 22%
I 54%
unika nałogów7
R 30%
dba o higienę osobistą
1 85%
1 87%
Ryc. 10. Opinia uczniów na temat znaczenia „zdrowego stylu życia”
Z analizy danych wynika, że najwięcej uczniów uznało, że zdrowy styl życia
oznacza aktywność fizyczną - 87% i zdrowe odżywianie - 85%. Najmniej osób kojarzy to
stwierdzenie z takimi odpowiedziami jak unikanie sytuacji stresowych - 5% oraz po 4%
relaks i wizyty u lekarza.
Zdrowe odżywianie jak wykazała poprzednia rycina jest bardzo ważne. Rezultaty
badań odnośnie regularnego odżywiania wśród młodzieży przedstawia poniższa rycina.
Ryc. 11. Regularność spożywania posiłków przez młodzież
194
Z przytoczonych danych wynika, że prawie połowa uczniów - 45% przyznała, że je
posiłki regularnie, czasami - 39%, natomiast - 16% nie je posiłków regularnie.
Regularne
odżywianie
korzystnie
wpływa
na
prawidłowe
funkcjonowanie
organizmu człowieka. Stanowi ważny czynnik w utrzymywaniu prawidłowej masy ciała.
Te zależności ilustrują dane zawarte na rycinie 12.
Ryc. 12. Znaczenie wpływu odpowiedniego odżywiania na zdrowie człowieka według
respondentów
Aż 94% uczniów zgadza się ze stwierdzeniem, że odpowiednie odżywianie ma
duży wpływ na zdrowie człowieka. Tylko 6% uznało, że jest to nieprawda.
W dzisiejszych czasach bardzo dużo osób ma problemy z kręgosłupem. Sytuacja ta
występuje często wśród młodych ludzi. Przeprowadzony wywiad z wychowawcą klas,
potwierdził, że coraz więcej osób skarży się szkolnej pielęgniarce na ból kręgosłupa.
Badania wykazały, że tak naprawdę niewielka część, jedynie 11% uczniów I LO
przyznało, że faktycznie ma problemy z kręgosłupem, u 39% ból występuje czasami.
Jednak połowa badanych zdecydowanie nie narzeka na dolegliwości.
Kolejnym niepokojącym zjawiskiem są problemy z oddychaniem podczas biegu.
Jak wynika z badań aż 21% uczniów przyznało, że ma problemy z oddychaniem, 38%
stwierdziło, że czasami. Jednak 41% zaprzeczyło, uznało, że wysiłek fizyczny nie sprawia
im żadnej trudności.
Innym bardzo powszechnym zjawiskiem wśród ludzi jest stres. Wyniki na
poniższej rycinie przedstawią w jak bardzo stresującym środowisku
195
Ryc. 13. Sytuacje stresowe w życiu respondentów
Rezultaty badań wskazują na to, że większość, aż 59% osób czasami miewa
sytuacje stresowe, 31% zdecydowanie ma. Pozostała część, która stwierdziła, że niczym
się nie stresuje to tylko 10%.
Nałogi stanowią bardzo poważny problem w dzisiejszych czasach. Dużo osób je
posiada, negatywnie wpływają na zdrowie. Uzyskane informacje ujęto na poniższej
rycinie.
Ryc. 14. Posiadanie nałogów
Uzyskany wynik jest bardzo dobry, tylko 12% uczniów przyznało, że posiada nałogi.
196
Zdecydowana większość - 88% zaprzeczyła.
Poniższa rycina pokazuje czynniki, które mają najgorszy wpływ na zdrowie
człowieka w dzisiejszych czasach. W badaniu ankietowym, osoby mogły wybrać
maksymalnie 3 odpowiedzi.
Ryc. 15. Czynniki niekorzystnie wpływające na zdrowie człowieka
Z
przytoczonych
danych
wynika,
że
największa
część
uczniów
87%
odpowiedziała, że najgorsze są używki, dopiero potem mała aktywność fizyczna - 63% i
stres - 54%. Najmniej osób - 15% uważa, że zanieczyszczenie środowiska negatywnie
oddziałuje na zdrowie
człowieka.
Odpowiedzi od ryciny 16 do ryciny 18
dotyczą opinii uczniów na temat
wychowania fizycznego w badanej placówce.
Poniższy wykres przedstawia ocenę zajęć z wychowania fizycznego według
uczniów. Dane dotyczące tej kwestii ilustruje poniższa rycina.
197
Ryc. 16. Ocena zajęć wychowania fizycznego w liceum
Badania wskazują na to, że lekcje wychowania fizycznego w są oceniane w sposób
przeciętny - 52%, natomiast 37% uważa, że bardzo dobrze. Tylko 11% stwierdziło, że
słabo.
Kolejna rycina przedstawia również opinię, ale dotyczącą występowania lekcji w f- u w szkole.
Ryc. 17. Opinia respondentów na temat powinności występowania wychowania fizycznego
Dane zamieszczone na rycinie 25 pozwalają stwierdzić, że pomimo przeciętnej
oceny zajęć wychowania fizycznego, to według uczniów ten przedmiot powinien być w
szkołach, aż 85% wyraziło swoją opinię w sposób pozytywny. Tylko 15% negatywny.
Zajęcia wychowania fizycznego są prowadzone w różny sposób, czasami bardziej
198
intensywny, bywa i tak, że mniej. Uczniowie również charakteryzują się różnym
poziomem sprawności fizycznej. Na poniższej rycinie przedstawiono wyniki dotyczące
trudności w wykonywaniu ćwiczeń na lekcjach wychowania fizycznego.
Ryc. 18. Pojawienie się trudności w wykonywaniu ćwiczeń na lekcjach wychowania
fizycznego
Wynik jest zadowalający, aż 79% uczniów nie ma problemu z poziomem trudności
zajęć wychowania fizycznego, jedynie 21% odpowiedziało twierdząco.
Nakło nad Notecią z biegiem lat coraz bardziej rozwija się rekreacyjnie. Powstają
nowe obiekty, takie jak basen, sale gimnastyczne. Poniższe odpowiedzi przedstawia opinię
uczniów na temat rozwoju miejscowości pod względem rekreacyjnym.
199
Ryc. 19. Nakło nad Notecią jest dobrze rozwinięte pod względem rekreacyjnym
Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że ponad połowa - 59%
młodzieży, uznała, że Nakło jest dobrze rozwinięte rekreacyjnie. Jedynie 41% uznało,
że jest inaczej.
Wyniki badań odnośnie częstotliwości korzystania z obiektów rekreacyjnych w
Nakle nad Notecią znajdują się w tabeli 1.
Tab. 1 Częstotliwość korzystania z obiektów rekreacyjnych w Nakle nad Notecią_____
Sala
M iejsce
Klub fitness /
Basen
Siłownia
gim nastyczna
aerobic
Częstość''''---..
w ystępow ania ^""---^
%
%
%
%
N
N
N
N
36
36
50
50
32
32
7
7
Często
39
39
36
36
47
47
18
18
Rzadko
25
25
14
14
21
21
75
75
Nigdy
Dane procentowe zawarte w tabeli wskazują poszczególne korzystanie
uczniów z takich obiektów jak basen,
sala gimnastyczna,
siłownia i klub
fitness/aerobik. Sytuacja przedstawia się w następujący sposób. Uczniowie najczęściej
chodzą na basen - 50%, rzadko korzystają z siłowni - 47%. Osoby uznały, że prawie w
ogólnie nie przebywają w klubach fitness oraz na zajęciach z aerobik.
W nioski
Młodzież w I Liceum Ogólnokształcącym w Nakle nad Notecią, to osoby bardzo
aktywnie fizycznie (aż 84%), dla których sport odgrywa ogromną rolę. Twierdzą, że ruch
200
wpływa m.in. na ich zdrowie (85%), poprawę sylwetki (26%), sprawności fizyczną (21%),
lepsze samopoczucie (22%) oraz odreagowanie stresu (14%). Niestety ze względu na małą
ilość klubów sportowych, młode osoby w większości nie należą do nich (90%). Jednak
chętnie korzystają z innych form aktywności w Nakle nad Notecią oraz w okolicach. Są
tutaj tereny zachęcające do aktywności, są liczne ścieżki rowerowe, odnowiony park, w
którym ludzie chętnie spacerują. Wielką popularnością cieszą się również nowo
wybudowane sale gimnastyczne oraz basen, na który mieszkańcy Nakła bardzo długo
czekali. Dzięki dobrej infrastrukturze sportowo-rekreacyjnej największą popularnością
wśród młodzieży cieszą się
gry zespołowe, pływanie, jazda na rowerze i spacery. Do
najchętniej wybieranych miejsc do uprawiania aktywności fizycznej należą szkoła,
podwórko oraz basen. Pozytywnie wypadła również częstotliwość aktywności fizycznej,
większość respondentów stara się ćwiczyć przynajmniej kilka razy w tygodniu (64%),
niektórzy nawet codziennie (17%). Jest to bardzo dobry wynik, przede wszystkim dlatego,
że wraz z wiekiem, młodzież niechętnie uprawia sport. Ogromne znaczenie ma
środowisko, w którym przebywają osoby ankietowane, pozytywnie oddziałuje szkoła
promująca zdrowie a przede wszystkim osoby z najbliższego otoczenia, takie jak tata (u
25%) i brat (23%), którzy stanowią przykład w wielu rodzinach. Niestety bywa i tak, że są
przyczyny, które negatywnie wpływają na chęć podejmowania aktywności, należą do nich
brak motywacji (80%), brak czasu (77%) oraz zbyt częste spędzanie dnia przed
komputerem i telewizorem (66%). Jest to ogromny problem w dzisiejszych czasach, który
bardzo ciężko zwalczyć, elektronika pochłania ogromną część życia, działa również
zniechęcająco, powodując właśnie brak czasu lenistwo wśród młodych osób.
Zdrowie jest bardzo ważne w dzisiejszych czasach, aktywność fizyczna odgrywa
znaczącą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu młodzieży. Według młodych osób, zdrowy
styl życia oznacza właśnie aktywność fizyczną (87%), zdrowe odżywianie (85%) oraz
unikanie nałogów (54%). Na szczęście nałogi stanowią bardzo mały problem w badanym
liceum, jedynie 12% przyznało, że je posiada. Dla 45% ankietowanych, regularne
odżywianie to podstawa każdego dnia. Niestety największym problemem w dzisiejszych
czasach są problemy zdrowotne, jednak sytuacja w liceum wygląda dobrze, 39%
respondentów czasami odczuwa bóle kręgosłupa, 11% zdecydowanie tak, na szczęście aż
50% w ogóle się na nie nie skarży. Podczas czynności związanych ze wzmożonym
wysiłkiem fizycznym, np. bieganie, niektórzy uczniowie odczuwają dolegliwości związane
201
z oddychaniem (21%), 38% miewa je czasami, a u 41% nie występują. Stres towarzyszy
każdemu, aż 59% młodych osób czasami bywa w sytuacjach stresowych, 31%
zdecydowanie tak, a jedynie 10% nie. N a stres wpływa wiele czynników, takich jak
problemy w domu, dużo nauki w szkole, sprawdziany, odpowiedzi ustne.
W niniejszej pracy wychowanie fizyczne jest przedstawione jako ważny element w
promocji zdrowia. Jednak młodzież z I Liceum Ogólnokształcącego oceniła je w bardzo
negatywny sposób (52% - przeciętnie a 11% słabo). Jest to zły znak sugerujący, że
sytuacja w tej szkole zdecydowanie powinna się poprawić, szczególnie że jest tam
młodzież z dużą świadomością tego, czym jest aktywność ruchowa i zdrowy styl życia..
Należałoby lepiej przygotować nauczycieli do promocji zdrowia, którzy byliby w stanie
zaciekawić młodzież różnymi formami aktywności fizycznej. Pozytywnym znakiem jest
jednak to, że pomimo tego wszystkiego, zdecydowana większość chce uczestniczyć w
zajęciach (85%).
Nakło nad Notecią jest małym miasteczkiem, jednak z roku na rok coraz bardziej
się rozwija, powstają nowe obiekty. Dla 59% młodzieży miasto jest atrakcyjne pod
względem rekreacyjnym, świadczy o tym bardzo dobra aktywność fizyczna młodych osób.
Bibliografia
1. Chromiński Z.,1987, Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży, Instytut Wydawniczy
Związków Zawodowych, Warszawa.
2. Drabik J., 1995, Aktywność fizyczna a edukacja zdrowotna społeczeństwa, część I
Wyd. Akademia Wychowania Fizycznego im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku, Gdańsk.
3. Drabik J., 1997, Aktywność, sprawność i wydolność fizyczna jako mierniki zdrowia
człowieka, Wydawnictwo Uczelniane AWF, Gdańsk.
4. Kawczyńska-Butrym Z., red. 1994, Szkoła jako system wspierający zdrowie, (w:)
Wsparcie w zdrowiu i w chorobie, Warszawa.
5. Sroczyński W., 1983, Uczestnictwo młodzieży szkolnej w kulturze fizycznej, Kultura
fizyczna nr 9 - 10.
6. Szymborski J. red. 2012, Zdrowie publiczne i polityka ludnościowa, Rządowa Rada
Ludnościowa, Warszawa.
7. Wolny B., 2003, Wychowanie fizyczne jako integralny składnik wszechstronnego
wychowania człowieka, w: (red) M. Nowak, T. Ożóg, A. Rynio, Wydawnictwo KUL,
Lublin.
202
Rozmarynowicz Agnieszka, Szark-Eckardt Mirosława, Mrozkowiak Mirosław, Zukow Walery. Rola hipoterapii w poprawie stanu
fizycznego i psychicznego osób niepełnosprawnych = The role of Hippotherapy in improving physical and mental status of people
with disabilities. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):203-214. ISSN 1429-9623 / 2300-665X
(http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the term s o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
Rola hipoterapii w poprawie stanu fizycznego i
psychicznego osób niepełnosprawnych
The role o f H ippotherapy in im proving physical and mental status o f people with
disabilities
A gnieszka R ozm arynowicz, M irosława Szark-Eckardt,
M irosław M rozkow iak, W alery Zukow
Instytut K ultury Fizycznej, U niwersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy
Streszczenie
Według WHO około 10% całej populacji to ludzie niepełnosprawni, w większości
potrzebujący rehabilitacji. Jedną z form takowej pomocy jest hipoterapia.
W celu poznania roli hipoterapii w poprawie stanu fizycznego i psychicznego
niepełnosprawnych, zbadano opinię rodziców lub prawnych opiekunów grupy dzieci
o zróżnicowanych jednostkach chorobowych, które brały udział w terapii z udziałem koni.
Dobrano odpowiednie metody i narzędzia badawcze, dzięki którym możliwe było zebranie i
zanalizowanie odpowiedzi badanej grupy.
Osoby te potwierdziły pozytywny wpływ hipoterapii na ogólną sprawność fizyczną i
psychiczną dzieci niepełnosprawnych, które są pod ich opieką. W wyniku hipoterapii
zaobserwowali u większości z nich poprawę funkcji motorycznych oraz poprawę pamięci.
Nastąpiło usprawnienie i zwiększenie zakresu komunikacji, wzmocnienie pewności siebie.
Rodzice oraz prawni opiekunowie chwalili ten sposób terapii. Oprócz korzyści zdrowotnych
jakie niesie ze sobą hipoterapia, daje ona - co warto podkreślić - satysfakcję terapeutom oraz
powoduje zadowolenie rodziców widzących efekty i radość dzieci uczestniczących w
zajęciach.
A bstract
According to WHO about 10% of the total population are people with disabilities,
most in need of rehabilitation. One form of such aid is hippotherapy. In order to know the
role of Hippotherapy in improving physical and mental disabilities, it was the opinion of the
parents or legal guardians of children with different illnesses that have taken part in therapy
with horses. The chosen research methods and tools, so that it was possible to collect and
examine the responses of the test group.
These people have a positive impact on the overall physical and mental efficiency,
hippotherapy and disabled children, who are in their care. As a result of Hippotherapy
observed in most of them the improvement of motor function and improve memory. There has
been a streamlining and enhancing communication, strengthening self-confidence. Parents
and legal guardians have praised this way. In addition to the health benefits posed by
203
hippotherapy, it is what it is worth noting - the satisfaction of therapists and parents '
satisfaction spread effects and the joy of children participating in the classes.
Słowa kluczowe: hipoterapia, osoby niepełnosprawne, stan fizyczny i psychiczny.
Key words: hippotherapy, people with disabilities, physical and mental condition.
W prow adzenie
Hipoterapia jest młodą dziedziną, jednak używanie konia w celach terapeutycznych
ma swój rodowód w Grecji, sięgający V w p.n.e. Mimo to aż do XI, kiedy w Szkocji i Anglii
zaczęto stosować jazdę konną jako formę terapii, zapomniano o zaletach terapeutycznych
koni lub wykorzystywano je w niewielkim stopniu. Jednak dopiero rok 1952 uznaje się ten,
w którym narodziła się hipoterapia. W roku tym na Olimpiadzie w Helsinkach srebrny medal
w ujeżdżeniu zdobyła Dunka Liz Hartel. Zdobyła go pomimo zmagania się od dzieciństwa z
chorobą Hainego-Medina, którą pokonywała dzięki treningom na koniu. To sprawiło, że stan
jej zdrowia uległ poprawie na tyle, że mogła wystartować w Olimpiadzie i zdobyć jedną z
najważniejszych lokat w swojej konkurencji. Od tego czasu hipoterapia najbardziej zaczęła
rozwijać się w Niemczech, Francji i w Stanach Zjednoczonych. W każdym z tych państw
powstały odrębne szkoły hipoterapii, często dość znacznie różniące się w podstawach
teoretycznych. W
Polsce dziedzina ta oprócz własnych doświadczeń, wykorzystuje
doświadczenia szkół zagranicznych, szczególnie francuskich i niemieckich (Grochmal 1992,
Bartyzel-Lechforowicz i in.2009, Bekasiewicz 2008).
Hipoterapia jest to forma rehabilitacji psychoruchowej, do której stosuje się konia.
Heipertz, Vogel definiują hipoterapię, jako tylko i wyłącznie fizjoterapię na koniu,
gimnastykę leczniczą na koniu (Heipertz 1977, Vogel 1987). W „Małym Słowniku
Fizjoterapeuty” hipoterapia definiowana jest bardzo ogólnie jako: „(...) ogół oddziaływań
terapeutycznych związanych z końmi” (Bartyzel-Lechforowicz i in. 2009, s.35). Według
Strumińskiej (2003) hipoterapia oddziałuje jednocześnie ruchowo, sensorycznie, psychicznie i
społecznie. Stosowana jest zarówno u dzieci, u młodzieży, jak i u dorosłych. Jest to metoda
doskonale uzupełniająca wszystkie inne oddziaływania rehabilitacyjne.
Według Kanonów Polskiej Hipoterapii wyróżnia się następujące formy hipoterapii:
1. terapia ruchem konia - pacjent, bez wykonywania jakichkolwiek ćwiczeń poddawany jest
ruchom konia podczas jazdy.
204
2. fizjoterapia na koniu - poza terapeutycznym oddziaływaniem ruchu konia wykonywana
jest gimnastyka lecznicza na koniu, prowadzona przez fizjoterapeutę:
- model neurofizjologiczny - najważniejsza jest prawidłowa pozycja siedząca i prawidłowy
ruch, ich jakość, szczególnie wskazana dla dzieci w wieku przedszkolnym,
-
model funkcjonalny - gdzie najważniejsza jest funkcja a na drugim planie postrzeganie
prawidłowej pozycji i ruchu; szczególnie polecana dla dzieci starszych.
3. Terapia kontaktem z koniem - której istotą jest emocjonalny kontakt pacjenta z koniem,
tworzenie sytuacji terapeutycznej w obecności konia, podczas której pacjent może w ogóle
nie siedzieć na koniu
4. Psychopedagogiczna jazda konna i woltyżerka - zespół działań podejmowanych w celu
usprawnienia intelektualnego, poznawczego, emocjonalnego i fizycznego. Może odbywać się
na lub przy koniu. Zawiera elementy działania edukacyjnego, pedagogiki, psychoterapii,
terapii zajęciowej i logopedii. Powinna być prowadzona wyłącznie przez pedagogów,
psychologów i psychiatrów posiadających kwalifikacje jeździeckie, bądź przy udziale
instruktorów jeździectwa posiadających uprawnienie Polskiego Związku Jeździeckiego
(www.pthip.org.pl).
Ogólne wytyczne co do celów i form prowadzenia poszczególnych zajęć ostatecznie
formułowane są przez szefa zespołu terapeutów, którym w przypadku fundacyjnego zespołu
jest lekarz pediatra ze specjalnością w rehabilitacji i hipoterapii. Hipoterapia powinna być
wykonywana przez profesjonalny zespół.
Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 roku o kulturze fizycznej (Dz. U. N r 25) rozdział 10.
„Zasady bezpieczeństwa w dziedzinie kultury fizycznej”Art.50.1. „Osoby prawne i fizyczne
prowadzące działalność w sferze kultury fizycznej są odpowiedzialne za bezpieczeństwo,
porządek i higieniczne warunki podczas imprez sportowych oraz zapewniają bezpieczne i
higieniczne warunki podczas uprawniania sportu, rekreacji ruchowej i zajęć rehabilitacyjnych
ich uczestnikom.” Jak widać ustawa ta nakłada na prowadzących hipoterapię podjęcie szeregu
działań
mających
na
celu
zapewnienie
maksymalnego
bezpieczeństwa
i komfortu
psychicznego pacjentom. Szczególną uwagę zwrócić trzeba na udzielenie instruktażu każdym
nowo przybyłym, dotyczącego przestrzegania zasad BHP przy obchodzeniu się z końmi w
stajni, na ujeżdżalni i w terenie. Pacjent musi posiadać przede wszystkim skierowanie od
lekarza prowadzącego stwierdzające wskazania do uczestnictwa w zajęciach hipoterapii.
Ponadto musi mieć także odpowiednie, niekrępujące ruchów ubranie oraz dobrze dopasowany
kask ochraniający głowę.
Za bezpieczeństwo mniej sprawnych pacjentów odpowiada asekurujący (z dołu lub z
205
góry) i prowadzący konia. W hipoterapii często wykorzystuje się dodatkowe rekwizyty, które
urozmaicają zajęcia. Dzieci niepełnosprawne oprócz podstawowego wyposażenia do jazdy
konnej korzystają bardzo często z wyposażenia specjalnego. Należą do niego: wodze do
prowadzenia, lejce z napierśnikiem, pas woltyżerski, zmodyfikowane wodze i strzemiona,
zmodyfikowane siodło (używane jest w dalszych etapach nauki, ponieważ pierwsze jazdy
odbywają się na ogół na oklep, czasami z użyciem derki). Modyfikacje wodzy, strzemion i
siodła polegają na zamontowaniu dodatkowych uchwytów i wyściółek, wydłużeniu lub
skracaniu poszczególnych części osprzętu, stosowaniu nakładek i ograniczników (np.
zabezpieczenie stóp przed wypadaniem ze strzemion), umieszczaniu znaków orientacyjnych,
montowaniu zabezpieczeń, które uwalniają jeźdźca w sytuacjach niebezpiecznych (np. gdy
wodze zaczepione są wokół ramion). Ten specjalny osprzęt jest stosowany od pierwszej
jazdy, przybywa go wraz z nabywaniem przez dziecko nowych umiejętności, jest też często
indywidualnie przystosowany do potrzeb, możliwości i ograniczeń wynikających z choroby.
Organizatorami turnusów mogą być osoby prawne i fizyczne profesjonalnie zajmujące
się rehabilitacją osób niepełnosprawnych lub specjalizujące się w organizacji turnusów
rehabilitacyjnych. Organizator zobowiązany jest do zabezpieczenie turnusu od strony
organizacyjnej, kadrowej i technicznej w sposób gwarantujący osobom niepełnosprawnym
bezpieczne warunki uczestnictwa w turnusie.
Rasa konia do hipoterapii nie jest ściśle określona, choć niektóre rasy charakteryzują
się większymi predyspozycjami do pracy hipoterapeutycznej niż inne. Najczęściej spotyka się
konie rasy huculskiej, koniki polskie, ślązaki, fiordingi, kuce felińskie oraz potomstwo
różnych krzyżówek z udziałem kucy lub koni małych i przedstawicielami innych, dostępnych
ras. Kanony Polskiej Hipoterapii wskazują by był to najlepiej zdrowy wałach, w wieku
powyżej
5 lat,
odpowiednio przygotowany
do pracy w
hipoterapii,
o wysokości
umożliwiającej skuteczną asekurację, zharmonizowaną z wielkością uczestnika hipoterapii.
Chód konia powinien być rytmiczny, sprężysty i wydajny. Powinien charakteryzować się
spokojnym
temperamentem,
inteligencj ą,
cierpliwością
i
pracowitością.
Musi
być
przygotowany do tolerowania niespodziewanych bodźców słuchowych, wzrokowych i
dotykowych, wolny od narowów i nałogów. Należy przyzwyczaić go do wózków
inwalidzkich, kul, niespodziewanych ruchów osób niepełnosprawnych. Koń zawsze powinien
być odpowiedni dobrany do konkretnej osoby.
Na przydatność konia w tej dziedzinie wskazywać mogą niektóre cechy, jak: typ,
charakter, temperament czy pokrój, ale warunkiem jego zastosowania w roli konia
terapeutycznego jest jego
odpowiednie wychowanie.
206
Ostatecznie jednak czynnikiem
decydującym o wyborze danego konia jest konkretny człowiek (pacjent) - dorosły bądź
dziecko i jego problem. Charakter konia jest cechą decydującą o jego przydatności do
hipoterapii.
Istotne jest, aby koń był: przyjaźnie nastawiony do człowieka, cierpliwy, łagodny,
pojętny, godny zaufania, nielękliwy. Jego temperament nie może być zbyt gwałtowny, ale nie
powinien też być ociężały; raczej spokojny i zrównoważony, ale nie otępiały. Pod względem
typu (pokroju) prostokątna budowa ciała ma wiele zalet, bowiem dłuższa partia środkowa
ciała, a więc dłuższy grzbiet, umożliwia wygodniejszy i lepszy dosiad w sytuacji, gdy grzbiet
ten jest rozkołysany. Koń o budowie kwadratowej z krótszym bądź zupełnie krótkim
grzbietem jest ze względu na nieustanne kołysanie i drganie mniej wygodny. Cechą
decydującą w wyborze konia jest ocena wzajemnej harmonii jego poszczególnych części
ciała. Zalecana jest średnia wielkość konia (wielkość powinna harmonizować ze wzrostem
jeźdźca).
Pod względem wieku koń terapeutyczny musi osiągnąć taką dojrzałość, która
gwarantuje trwałe efekty działań wychowawczych. Od młodego konia - poniżej 5 lat - z
reguły nie można tego jeszcze oczekiwać. Konie różnych ras, a także konie tej samej rasy
wykazują spore różnice w tym względzie: tak jak u człowieka są osobniki „wcześniej i późno
dojrzewające” . Podanie jakiejkolwiek granicy wiekowej należy zatem traktować jedynie jako
swego rodzaju punkt odniesienia. Tak wiec dobrze wygimnastykowany, zdrowy koń może
jeszcze w wieku 18 lat być idealnym partnerem do hipoterapii, inny zaś już w wieku 12 lat
jest wysłużony i nie spełnia oczekiwań, jakie stawia się koniowi terapeutycznemu w zakresie
elastyczności i sprężystości ruchów (www.pthip.org.pl).
Główny cel hipoterapii polega na odbiorze przez pacjenta siedzącego na koniu
bodźców ruchowych, wysyłanych przez konia, podczas jego chodu oraz na dostosowaniu się
pacjenta do jego ruchów. Chodzi o pasywne i aktywne dostosowanie się do poruszającego się
wahadłowo ruchu grzbietu końskiego, bez aktywnego oddziaływania pacjenta na konia
(Wyżnikiewicz- Nawracała 2002).
Według Strumińskiej (2003) ogólnie cele hipoterapii można zakreślić wokół takich,
bardzo ogólnych zagadnień jak:
- stymulacja rozwoju psychoruchowego dziecka;
- zmniejszanie zaburzeń równowagi i poprawa reakcji obronnych;
- zwiększanie możliwości lokomocyjnych;
- zwiększanie poczucia własnej wartości;
- relaksacja i osłabienie reakcji nerwicowych;
- zapewnienie kontaktu ze zwierzęciem i przyrodą.
Poprzez ruchy konia w stępie na pacjenta przenoszony jest wzorzec ruchowy
odpowiadający ruchom człowiek w chodzie. Drgania grzbietu końskiego przenoszone są na
miednicę, tułów i kręgosłup jadącego, przez co w mięśniach dochodzi do ich napinania i
rozluźniania. Ćwiczona jest równowaga, koordynacja i wiele innych czynności
207
motorycznych. Ponieważ w siadzie jeździeckim nogi są odciążone, jazda konna stwarza
doskonałą okazję do treningu tułowia w sytuacji typowej dla chodu. Fenomenem tutaj jest
więc możliwość nauki prawidłowego chodzenia - bez chodzenia. Jak słusznie zauważa dr
StrauP tak specyficznej stymulacji ruchowej nie da się osiągnąć przy zastosowaniu żadnej z
tradycyjnych metod gimnastyki leczniczej.
Ciepło zwierzęcia i rytmika ruchów konia sprawiają, że napięte mięśnie rozluźniają się
i dziecko może wykonywać ruchy, które przedtem sprawiały mu trudność. Utrzymywanie
prawidłowego dosiadu zmusza do prostowania się wzmacniając mięśnie grzbietu, brzucha,
obręczy barkowej, wpływa na korygowanie wad postawy. Rytmika ruchów konia wpływa
rozluźniająco na spastykę mięśni u osób ze wzmożonym napięciem mięśniowym oraz
pobudzająco i wzmacniająco siłę mięśni w przypadku obniżonego napięcia mięśniowego.
'Udział w hipoterapii stymuluje percepcję zmysłową poprzez dostarczanie niemalże
jednocześnie wrażeń wzrokowych, zapachowych, słuchowych, dotykowych, a także
propriocepcyjnych (czucia głębokiego) (Strau 1996, Bekasiewicz 2008). Dotyk ma niezwykły
wpływ na stan psychiczny człowieka. Doznania dotykowe, zwłaszcza w najwcześniejszym
okresie życia człowieka, mają podstawowe znaczenie dla jego rozwoju emocjonalnego i
kontaktów z ludźmi (Affolter 1997).
Hipoterapia działa także na psychikę pacjentów. Dzieci stają się bardziej otwarte,
łatwiej nawiązują kontakty międzyludzkie. Strumińska zauważa, że siedzenie na końskim
grzbiecie „jest to też rzadka okazja spojrzenia z góry na samego terapeutę, pozwalająca na
chociaż chwilowe zniwelowanie asymetryczności więzi pacjent-terapeuta i zastąpienia jej
relacją bardziej równoważną”, dalej czytamy, że „daje to dziecku nie tylko poczucie władzy,
ale i poczucie bezpieczeństwa” . W późniejszym etapie hipoterapii nagrodą dla pacjenta jest
poruszanie się na koniu kłusem lub galopem. Jest to wielka radość dla pacjentów, szybszej
jeździe towarzyszą z reguły radosne okrzyki. Ożywia się oddech, mięśnie blokujące ruch
rozluźniają się (Lowen 1990). „...ruch i radość wzajemnie potęgują się. Wtedy otwiera się też
droga ku ludziom. Następuje integracja całego aparatu psychofizycznego - wszystkie siły
żywotne dziecka harmonijnie sprzężone współdziałają, kierując się ku kontaktowi
międzyludzkiemu” (Olechnowicz 1990). To właśnie dzięki ruchowi dziecko w naturalny
sposób ćwiczy uwagę i koncentrację. Jazda konna stwarza możliwość zdobywania nowych
doświadczeń, poszerza wiedzę i umiejętności, uczy nowych słów, zwrotów i dźwięków, co
doskonale wpływa na rozwój mowy (Bekasiewicz 2008). Dźwięki jakie wydaje koń: rżenie,
parsknięcia, odgłos kopyt dają początek rozumieniu mowy ludzkiej poprzez aktywizację sfery
słuchowej (Gąsiorowska 2008).
Celem niniejszej pracy jest analiza wpływu hipoterapii na stan psychiczny i fizyczny
osób niepełnosprawnych, głównie dzieci, przez poznanie jej efektów w określonych,
wybranych zagadnieniach z punktu widzenia rodziców.
Badanie przeprowadzono w kwietniu i maju 2013 roku na terenie gospodarstwa w
Jarużynie, na terenie którego odbywają się zajęcia. Miejscowość Jarużyn położona jest w
powiecie bydgoskim, w gminie Osielsko, oddalona jest o 18 km od pobliskiej Bydgoszczy.
Zajęcia prowadzone są przez Bydgoskie Towarzystwo Hipoterapeutyczne „Myślęcinek” . Od
1997 roku Towarzystwo objęte jest patronatem Polskiego Towarzystwa Hipoterapeutycznego
Badaniu poddani zostali rodzice bądź prawni opiekunowie dzieci niepełnosprawnych z
następującymi schorzeniami: opóźnienie rozwoju psychoruchowego - 12, zaburzenia
emocjonalne - 10, autyzm - 14, mózgowe porażenie dziecięce - 39, zespół Downa - 17 oraz
upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim - 8. Znacząca większość odpowiadających ocenia
swoją sytuacje finansową jako zadowalającą (83%), zaledwie 7 osób (tj. 12% z 59 badanych)
- źle, zaś tylko 3 osoby (5%) - bardzo dobrze. Zajęcia prowadzone są codziennie, za
208
wyjątkiem niedziel.
W śród badanych najwięcej dzieci korzysta z hipoterapii powyżej 6 miesięcy - 39, od 3
do 6 miesięcy - 15, dla 5 dzieci okres uczestniczenia w hipoterapii wynosił mniej niż 3
miesiące
W yniki badań
Aby zbadać motywację rodziców bądź opiekunów, którzy zdecydowali się wybrać
zajęcia z hipoterapii jako formę rehabilitacji swoich dzieci, poproszono ankietowanych
o podanie motywu zapisania dziecka na zajęcia. Wyniki przedstawiono w poniższej tabeli.
Tabela 1. Motywy zapisania dziecka na zajęcia z hipoterapii______________________________
Odpowiedzi
N
%
23
26
Skierowanie od lekarza
Namowa rodziny, znajomych
10
11
33
37
Chęć poznania nowej metody rehabilitacji
23
26
Uatrakcyjnienie rehabilitacji dziecka
0
0
Reklama w telewizji, w internecie
Inny, jaki?
0
0
Spośród 59 ankietowanych 37% za motyw zapisania dziecka na zajęcia z hipoterapii
uznało chęć poznania nowej metody leczniczej . Po 26% ogółu badanych zaznaczyło
skierowanie od lekarza oraz uatrakcyjnienie rehabilitacji dziecka. Najmniej, bo tylko 11%
osób podało namowę rodziny, znajomych jako motyw. Natomiast nikt spośród badanych nie
zaznaczył odpowiedzi: reklama w telewizji czy nie podał innego motywu, który mógł
wpłynąć na uczestnictwo w zajęciach.
Kolejne dwa pytania, do których mieli odnieść się respondenci dotyczyło
częstotliwości uczestnictwa dzieci w hipoterapii, a także formy, z której dzieci korzystają.
Wyniki przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Częstotliwość korzystania z hipoterapii i forma hipoterapii
Odpowiedzi
N
%
34
58
Raz w tygodniu
12
20
Częściej niż raz w tygodniu
5
8
Raz na 2 tygodnie
6
10
Raz w miesiącu
2
3
Rzadziej niż raz w miesiącu
30
42
Terapia ruchem konia
29
41
Fizjoterapia na koniu
Terapia kontaktem z koniem
12
17
Najwięcej dzieci (58%) uczęszczało na hipoterapię raz w tygodniu. Kolejną
odpowiedzią, która powtarzała się stosunkowo często była odpowiedź „częściej niż raz w
tygodniu”, zaznaczyło ją 12 osób, co stanowiło 20% badanych. Odpowiedzi „raz w miesiącu”
i „raz na 2 tygodnie” zaznaczało odpowiednio 10% i 8% badanych. Tylko 2 dzieci
uczestniczy w zajęciach rzadziej niż raz w miesiącu.
W wyborze formy hipoterapii rodzice/opiekunowie mogli zaznaczać więcej niż jedną
odpowiedź, gdyż bardzo często zdarza się, iż dziecko korzysta jednocześnie z kilku form
hipoterapii albo granice pomiędzy poszczególnymi formami są trudne do określenia przez
rodziców. Najczęstsze formy hipoterapii to terapia ruchem konia i fizjoterapia na koniu,
odpowiednio 42% i 41% zajęć. Dzieci najrzadziej korzystają z terapii kontaktem z koniem,
tylko 17% badanych zaznaczyło tą odpowiedź.
Kolejne pytania dotyczyły wpływu hipoterapii na zdrowie psychiczne i fizyczne
niepełnosprawnych. Część dzieci z badanej grupy ma problemy z prawidłowym poruszaniem
209
się z różnych powodów medycznych. Zapytano więc ankietowanych, czy zauważyli poprawę
w wykonywaniu przez dziecko ruchów, które dotychczas sprawiały mu trudność oraz czy
zauważono poprawę w samodzielnym poruszaniu się dzięki zajęciom z udziałem konia.
Wyniki przedstawiono w poniższej tabeli.
Tabela 3. Wpływ hipoterapii na poruszanie się dzieci uczestniczących w hipoterapii
Odpowiedzi
%
N
Tak, zauważono poprawę w wykonywaniu przez dziecko
ruchów, które dotychczas sprawiały mu trudność
Nie, nie zauważono poprawy
Dziecko nie miało wcześniej problemów z ruchem
Tak, zauważono poprawę w samodzielnym poruszaniu się
Dziecko nie miało wcześniej problemu z poruszaniem się
41
69
0
18
30
11
18
0
31
51
17
32
Spośród 59 ankietowanych 31% opowiedziało, że ich dzieci nie miały wcześniej
problemów z poruszaniem się. Wszyscy spośród pozostałych zaznaczyło, że zajęcia z
hipoterapii przyczyniły się do poprawy w wykonywaniu przez dziecko ruchów, które
dotychczas sprawiały mu trudność. Rodzice/opiekunowie mieli także ocenić czy po zajęciach
z hipoterapii zauważono poprawę w samodzielnym poruszaniu się. U 30 dzieci (51%) które
miały z tym problem po zajęciach z hipoterapii rodzice/opiekunowie zauważyli poprawę,
tylko u 11 dzieci (17% ogółu) tej poprawy nie było widać.
Początkowo hipoterapię traktowano głównie jako metodę rehabilitacji ruchowej i
rzeczywiście taka jest jej zasadnicza rola. Jednak w miarę upływu czasu i rozwoju praktyk
hipoterapeutycznych dostrzeżono również i inne zalety tej metody. Atrakcyjność hipoterapii
doskonale wpływa na często nieświadomy proces kształtowania mowy dziecka. W ramach
hipoterapii można realizować przede wszystkim: rozwijanie kompetencji językowych w
oparciu o kształtowanie właściwych nawyków mowy, nawiązanie kontaktu wzrokowego z
prowadzącym zajęcia, stwarzanie sytuacji opanowywania umiejętności wyrażania słowem,
bądź gestem własnych potrzeb, wzbogacenie słownictwa. Doskonalenie wszystkich zaburzeń
funkcji takich jak: spostrzeganie, pamięć i koncentracja uwagi oraz koordynacja ruchowa i
wzrokowo - ruchowa (Strumińska 2003).
Badani mieli ocenić także wpływ hipoterapii na rozwój mowy, koordynacji wzrokowo
- ruchowej, koncentracji, pamięci oraz umiejętność komunikowania i nawiązywania
kontaktów społecznych. Wyniki przedstawiono w tabelach 4-7.
Tabela 4. Wpływ hipoterapia na rozwój mowy
Odpowiedzi
N
%
25
42
Tak , zajęcia z hipoterapii wpłynęły pozytywnie na rozwój
mowy u dziecka
15
25
Nie, zajęcia nie miały wpływu na rozwój mowy
19
32
Dziecko nie miało z tym wcześniej problemów
Wśród 59 badanych osób 19 dzieci (32%) nie miało wcześniej prob emu z mową.
Wśród 40 dzieci, które miały problem z mową u 25 dzieci (42%) rodzice zaobserwowali
pozytywną zmianę po zajęciach z hipoterapii, tylko u 15 (25%) nie zaobserwowano zmiany.
210
Tabela 5. Wpływ hipoterapia na koordynację wzrokowo - ruchową
Odpowiedzi
N
%
31
53
Tak, hipoterapia wpłynęła na poprawę koordynacji
wzrokowo - ruchowej
16
27
Nie, hipoterapia nie miała wpływu na koordynację
wzrokowo - ruchową
12
20
Wśród 59 badanych dzieci 12 nie miała problemów z koordynacją wzrokowo ruchową. U 31 z pozostałych zauważono poprawę koordynacji wzrokowo - ruchowej, co
stanowiło 66% dzieci, które miały problem z koordynacją wzrokowo - ruchową, zaś i tylko u
16 nie zaobserwowano poprawy.
Tabela 6. Wpływ hipoterapia na koncentrację
Odpowiedzi
Tak, w czasie zajęć i po nich zauważono zwiększenie
koncentracji u dziecka
Nie, nie zauważono zwiększenie koncentracji u dziecka
N
43
%
73
8
8
14
14
Spośród 59 badanych dzieci 8 nie miała problemów z koncentracją. U 43 rodzice
zauważyli zwiększenie koncentracji w trakcie zajęć i po nich (stanowi to 84% dzieci, u
których stwierdzono problem z koncentracją), tylko u 8 rodzice tej zmiany nie zauważyli
(było to 16% dzieci z problemami z koncentracją).
Tabela 7. Wpływ hipoterapia na rozwój pamięci
Odpowiedzi
N
%
Tak, hipoterapia wpłynęła na rozwój pamięci
Nie, hipoterapia nie wpłynęła na rozwój pamięci
Dziecko nie miało z tym wcześniej problemu
30
10
19
52
16
32
19 dzieci spośród 59 nie miało problemów z pamięcią, więc w analizie w tym pytaniu
bierzemy pod uwagę 40 badanych. Rodzice 30 z nich ocenili, że zajęcia z hipoterapii
wpłynęły na rozwój pamięci u ich dzieci, zaś 10 tego rozwoju nie zauważyła.
Osoby upośledzone umysłowo oprócz zaburzeń związanych ze zdolnościami
ruchowymi i mowy charakteryzują się również nieprawidłowym rozwojem funkcji
społecznych. Psychologiczne wsparcie ma dopomóc w możliwie jak najlepszym
funkcjonowaniu tych ludzi w codziennym otoczeniu. Zadanie hipoterapii polega tutaj przede
wszystkim na zaznajomieniu, bądź wzmocnieniu potrzeby sprawstwa, odpowiedzialności,
opiekuńczości, wrażliwości, przezwyciężania leków związanych z zupełnie nowymi
sytuacjami oraz kontaktem z dużym zwierzęciem. Z relacji hipoterapeutów wynika, że bardzo
często pierwsze zajęcia wzbudzają strach, a nawet niechęć wśród dzieci. Dopiero kolejne
spotkania, podczas których udaje się pogłaskać zwierzę, wsiąść na jego grzbiet, poczynić
pierwsze kroki w siodle, wydać pierwsze odgłosy i polecenia, na które zwierzę odpowie
gestem ciała doskonale wpływają na odczucie własnych możliwości. Dodają pewności siebie.
Umożliwiają uświadomienie sobie, że mogę coś zrobić, ze potrafię, że chcę. Takie przeżycia
zachęcają do wytrwałości i samodzielności (Strumińska 2003).
Zapytano rodziców i opiekunów o umiejętność komunikowania się i nawiązywania
kontaktów społecznych oraz poproszono o ocenę pewności siebie ich podopiecznych. Wyniki
do poszczególnych zagadnień przedstawione zostały odpowiednio w tabeli numer 8 i 9.
Tabela 8. Wpływ hipoterapia na umiejętności komunikowania i nawiązywania kontaktów
211
społecznych.
Odpowiedzi
N
%
38
64
Tak, dziecko od czasu trwania zajęć poprawiło
umiejętność komunikowania się i nawiązywania
kontaktów społecznych
8
14
13
22
Dziecko nie miało z tym wcześniej problemu
13 spośród badanych osób zaznaczyła odpowiedź, że dziecko nie miało problemu z
komunikowaniem się i nawiązywaniem kontaktów społecznych. U 38 dzieci
rodzice/opiekunowie zauważyli poprawę umiejętności komunikowania się i nawiązywania
kontaktów społecznych, tylko 8 nie zauważyła takowej poprawy.
Tabela 9. Ocena poczucia własnej wartości
Odpowiedzi
N
%
35
59
Dziecko czuje się pewniejsze
0
0
Dziecko stało się mniej pewne
24
41
Dziecko łatwiej nawiązuje kontakty
0
0
Dziecko zamknęło się w sobie
Wszyscy badani zaznaczyli odpowiedzi pozytywne, nikt nie zaznaczył odpowiedzi, iż
dziecko stało się mniej pewne bądź dziecko zamknęło się w sobie. 35 osób oceniło, że ich
dziecko czuje się pewniejsze, a 24 osoby oceniło, że dziecko łatwiej nawiązuje kontakty.
W badaniu poproszono również rodziców o odpowiedź na pytanie po jakim czasie
zaobserwowano poprawę stanu zdrowia dziecka. Wyniki przedstawiono w poniższej tabeli
Tabela 10. Czas, w którym zaobserwowano poprawę stanu zdrowia
Odpowiedzi
N
-
%
0
0
Po pierwszym spotkaniu
Po 2-5 spotkaniach
3
5
Po 6-10 spotkaniach
19
32
Po więcej niż 10 spotkaniach
34
58
3
5
Nie zauważono poprawy stanu zdrowia dziecka
0
0
Stan zdrowia dziecka uległ pogorszeniu
Najwięcej, tj. 34 osób, badanych zaobserwowało poprawę stanu zdrowia po więcej niż
10 spotkaniach, stanowiło to 58% ogółu badanych. 19 osób zauważyło poprawę po 6-10
spotkaniach, stanowi to 32% badanych. Po 3 osoby zaznaczyły, że zauważyły poprawę po 2-5
spotkaniach oraz nie zauważyło poprawy stanu zdrowia dziecka. Żaden z ankietowanych nie
zaznaczył odpowiedzi „po pierwszym spotkaniu” oraz „stan dziecka uległ pogorszeniu” .
Ostatnie pytanie miało na calu poznanie opinii rodziców i opiekunów na temat procesu
hipoterapii. Większość badanych potwierdza, że ćwiczenia te wpłynęły i wpływają w
pozytywny sposób na poprawę rozwoju fizycznego i psychicznego ich dzieci. Na uwagę
zasługuję fakt, że w odpowiedziach nie pojawiła się żadna negatywna opinia na temat
hipoterapii. Rodzice wymieniali inne, nie uwzględnione w badaniu wpływy zajęć z końmi. Na
przytoczenie zasługuję odpowiedzi następującej treści:
Zaczęłam w domu po zajęciach komunikować się z dzieckiem.
Córka zaczęła interesować się końmi, chce aby czytać jej na ten temat.
Syn po zajęciach jest spokojniejszy. Hipoterapia jest dla niego także relaksem, a nie
przymusową terapią, na którą musi chodzić.
Dziecko stało się spokojniejsze, łatwiej mówi o swoich uczuciach, jest bardziej opiekuńcze w
stosunku do swojej młodszej siostry.
Próbowaliśmy różnych metod terapii, jednak to po hipoterapii córka zaczęła chodzić. Zaczyna
212
też mówić.
- Zauważyłam, że dziecko po jakimś czasie pewniej stawia kroki i utrzymuje równowagę.
- Hipoterapia korzystnie wpłynęła na koncentrację uwagi i na łatwiejsze nawiązywania
kontaktów.
- Poprawnie wykonane ćwiczenia, utrzymywanie równowagi, kontakt z koniem i patrzenie na
wszystko z góry ma wpływ na to, że dziecko nabiera pewności siebie, jest bardziej otwarte i
przyjazne otoczenia.
- Hipoterapia to dla mojej córki relaks. Oprócz tego, że córka wykonuje ćwiczenia, hipoterapia
jest dla niej cotygodniowym wyjazdem poza miasto, pewnym odpoczynkiem. Może nie
zauważyłam poprawy stanu zdrowia, ale przede wszystkim nastąpiło zatrzymanie pogarszania
się stanu zdrowia.
Analizując odpowiedzi, które rodzice bądź opiekunowie udzielili w ostatnim pytaniu,
można dostrzec, że część z nich mówi o problemach badanych wcześniej. Ponowne
wymienienie ich w pytaniu otwartym może świadczyć o dużym wrażeniu i wzmocnieniu
poszczególnych sfer rozwoju dziecka w świadomości rodzica, opiekuna. Najczęściej
podkreślano tutaj wpływ hipoterapii na poprawę komunikacji dziecka - tego typu odpowiedź
padła aż 9 razy. Powtarzała się także odpowiedź odnosząca się do tego, że dziecko jest
spokojniejsze, bardziej opiekuńcze, wyciszone. Respondenci zwrócili także uwagę na zmianę
w sferze emocjonalnej dzieci, umiejętność powiadamiania o swoich uczuciach, jest bardziej
pewne siebie. Rodzice zwrócili też uwagę na fakt, iż dziecko korzysta z tej formy terapii
z chęcią, cieszy się na moment spotkania z koniem, nie traktuje terapii jako obowiązku czy
nawet w pewnym stopniu kary.
W nioski
Rodzice bądź opiekunowie wybierając hipoterapię kierowali się radą lekarza lub
bezpośrednim skierowaniem. Niewielu z nich pod namową znajomych, rodziny wybrało
terapię z udziałem koni.
Najwięcej dzieci korzysta z hipoterapii regularnie w tygodniowych odstępach czasu.
Jednak zdefiniowanie jednej konkretnej formy hipoterapii okazało się trudne, gdyż dzieci
często korzystają z tych form naprzemiennie bądź równocześnie.
Hipoterapia poprawia stan fizyczny i psychiczny osób niepełnosprawnych, pomijając
oczywiście przypadki objęte przeciwwskazaniami.
Niniejsze badania przeprowadzono na rodzicach i opiekunach 59 dzieci o różnych
jednostkach chorobowych i skierowane było na aspekt sprawności fizycznej, mowy oraz
oddziaływań psychologiczno-pedagogicznych. Wykazały one, iż hipoterapia:
•
wpłynęła na poprawę funkcji motorycznych,
•
usprawniła i zwiększyła zakres komunikacji,
•
wpłynęła na poprawę koordynacji wzrokowo - ruchowej,
•
poprawiła pamięć, koncentrację,
•
wzmocniła pewność siebie.
Cieszy fakt, że hipoterapia znalazła swoje trwałe miejsce w palecie różnych form
rehabilitacji. Jej oryginalność, to przede wszystkim udział w niej koni. Słusznie więc Ingrid
StrauP w swojej publikacji szczególne podziękowanie kieruje właśnie do tych pięknych i
silnych zwierząt. Warto przy tym również pamiętać, że sam proces hipoterapii, poza szeroko
pojmowanym aspektem poprawy zdrowia, niesie ze sobą jeszcze jedną bardzo ważną cechę
dla wszystkich osób wokół niej skupionych. Mowa tutaj o satysfakcji terapeutów,
zadowoleniu rodziców i opiekunów, a przede wszystkim radości dzieci uczestniczących w
zajęciach.
213
Bibliografia
1. Affolter F., 1997, Spostrzeganie, rzeczywistość i język. Wyd. WSiP, Warszawa.
2. Bartyzel-Lechforowicz H., Chrystyna J., Bąk P., 2009, Mały słownik fizjoterapeuty. Wyd.
WSZiA, Zamość.
3. Bekasiewicz N. (red.), 2008, Czy zwierzęta potrafią leczyć? Terapie z udziałem zwierząt
wspomagające rehabilitację osób niepełnosprawnych. Wyd. Przyjaciel, Warszawa.
4. Borkowska M. (red.), 1997, Dziecko niepełnosprawne ruchowo. cz. 2. Usprawnianie
ruchowe. Wyd. WSiP, Warszawa.
5. Dziedzic J., 1988, Wychowanie fizyczne w procesie rewalidacji [w] Pedagogika
rewalidacyjna red. Hulek A. Wyd. PWN, Warszawa.
6. Gąsiorowska B., 2008, Hipoterapia dla osób z zespołem Downa [w] Kaczmarek B.B. (red.)
Wspomaganie rozwoju dzieci z zespołem Downa - teoria i praktyka. Impuls, Kraków.
7. Grochmal S., 1992, Narodziny hipoterapii. Hipoterapia, nr 4.
8. Heipertz-Hengst Ch., 1997, Jazda konna dla osób niepełnosprancy. Wyd. PWRiL, Warszawa.
9. Lowen A., 1990, Duchowość ciała. Wyd. J. Santorski, Warszawa.
10. Olechnowicz H., 1995, Dziecko własnym terapeutą. Wyd. PWN, Warszawa.
11. Olechnowicz H., 1999, Jaskiniowcy zagubieni w XXI wieku. Wyd. WSiP, Warszawa.
12. Olechnowicz H., 1999, U źródeł rozwoju dziecka. Wyd. WSiP, Warszawa.
13. Roberts M., 1998, Człowiek, który słucha koni. Wyd. Media Rodzina, Poznań.
14. Solecka - Szpejda I., 1994, Hipoterapia - historia doświadczenia własne, przyszłość.
Hipoterapia, nr 1 - 4.
15. Strau P I. 1996, Hipoterapia. Neurofizjologiczna gimnastyka lecznicza na koniu. Wyd.
Fundacja Na Rzecz Rozwoju Rehabilitacji Konnej Dzieci Niepełnosprawnych „Hipoterapia”,
Kraków.
16. Strumińska A. (red.), 2003, Psychologiczne aspekty hipoterapii dzieci i młodzieży
niepełnosprawnych intelektualnie. ABC hipoterapii. Wyd. PWRiL, Warszawa.
17. Teichmann-Engel B. (red.), 2004, Terapeutyczna jazda konna II. Strategia rehabilitacji. Wyd.
Fundacja Hipoterapia - na rzecz rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych, Kraków.
18. Wyczesany J., 1999, Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia. Wyd.
Impuls, Kraków.
19. Wyżnikiewicz - Nawracała A., 2002, Jeździectwo w rozwoju motorycznym i
psychospołecznym osób niepełnosprawnych. Wyd. Akademia Wychowania Fizycznego i
Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego, Gdańsk.
20. Zabłocki K.J., 1998, Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii. Wyd. Żak, Warszawa.
Strony internetowe:
21.
www.pthip.org.pl
22.
www.fundacja-hipoterapia.pl
214
Piecewicz-Szczęsna Halina, Panasiuk Lech, Sobieszczański Jarosław, Zukow Walery, Kołłątaj Barbara, Karwat Irena Dorota.
Zdrowie i niepełnosprawność - problemy w definiowaniu. Cz. 2. Znaczenie definicji zdrowia w definiowaniu niepełnosprawności =
Health and disability - problems with providing a definition. Part 2. Importance of definitionof healthin defining disability.
Journal of Health Sciences. 2013;3(12):215-230. ISSN 1429-9623 / 2300-665X
T he journal has had 5 points in M inistry o f Science and Higher Education o f Poland param etric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).
(http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
Zdrowie i niepełnosprawność - problemy w definiowaniu
Health and disability - problems with providing a definition
Cz. 2. Znaczenie definicji zdrowia w definiowaniu niepełnosprawności
Part 2. Importance of definition of health in defining disability
H alina Piecew icz-Szczęsna1, Lech Panasiuk2, 3 4, Jarosław Sobieszczański5,
W alery Zukow 6, Barbara K ołłątaj1, Irena D orota K arw at1
*Katedra i Zakład Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
2Dział M edycyny Rodzinnej i Studiów Podyplomowych Instytutu M edycyny W si im. W itolda Chodźki w
Lublinie
3Katedra i Zakład M edycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
4W yższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie
5Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
6Uniwersytet Kazimierza W ielkiego w Bydgoszczy
Streszczenie
W prow adzenie i cel pracy
Zdefiniowanie
jest
podobnie
trudne,
jak
jednoznaczne
zdefiniowanie zdrowia, a być może nawet niemożliwe, z powodu swojej złożoności. Mimo to,
kanwą określania, definiowania i oceny poziomu niepełnosprawności, jest definicja zdrowia.
Niemal każdy stan chorobowy lub po urazie prowadzi do niepełnosprawności, z tym, że różny
jest czas jej trwania - krótkotrwała, długotrwała lub trwała. Zależnie od przyczyny i czasu
trwania dysfunkcji organizmu, różny jest zakres i stopień niepełnosprawności. Ocena rodzaju
i stopnia niepełnosprawności stanowi problem niemal dla wszystkich lekarzy, głównie
lekarzy orzeczników. Nie ma już wątpliwości, że ocena taka musi być indywidualna, nawet
odnośnie osób z tymi samymi jednostkami chorobowymi, czy stanami chorobowymi, bowiem
często osoby te wymagają zróżnicowanych zarówno potrzeb, jak i etapów oraz czasu ich
realizacji. Zatem ocena sytuacji zdrowotnej i społecznej osoby niepełnosprawnej nie zawsze
przystaje do obowiązujących definicji.
215
Głównym celem pracy było przedstawienie w oparciu o dostępną literaturę fachową
ewolucji powstawania, określania, definiowania i postrzegania niepełnosprawności przez
ekspertów niektórych gałęzi nauki w kraju i na świecie, pracowników naukowych,
pracowników ochrony zdrowia i innych osób zajmujących się szeroko rozumianymi
problemami niepełnosprawności.
Problemy związane z definiowaniem zdrowia zostały omówione w pierwszej części
artykułu.
Opis stanu w iedzy
Pomimo tego, że zdrowie jest najważniejszą wartością dla każdego człowieka, prace
nad definiowaniem tego pojęcia nie są zakończone, to już notuje się duże osiągnięcia w
pracach nad definiowaniem niepełnosprawności. Wraz z nowymi osiągnięciami medycyny
zostały publikowane nowe definicje, czasem określenia, których treść stawała się coraz
pełniejsza, poprzez ujmowanie innych cech niż zdrowotne, a mianowicie cech zaliczanych do
sfery społecznej, psychologicznej, nawet samooceny swojego stanu zdrowia i zakresu
wydolności przez same osoby niepełnosprawne.
Głównymi powodami braku jednolitości w definiowaniu stanów niepełnosprawności
są: trudności w określaniu wyraźnej granicy między zdrowiem a chorobą, między chorobą a
niepełnosprawnością, a także trudności w orzekaniu stopnia niepełnosprawności, a więc
„ciężaru gatunkowego” określonego stanu zdrowia w wymiarze somatycznym, społecznym i
psychicznym.
Prace w zakresie definiowania niepełnosprawności są aktualnie prowadzone przez
naukowców w wielu krajach świata. Treść ich jest zróżnicowana, zależnie od celów
przeznaczenia. Mianowicie innej treści jest definicja, czy definicje sformułowane przez
lekarza, inne przez socjologa, psychologa, pedagoga czy prawnika. Należy jednak podkreślić,
że podstawą każdej definicji są definicje opracowane przez zespoły lekarzy. Jednak
najczęściej do celów naukowych używane są te, publikowane przez zespół ekspertów
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Ze zdrowiem ściśle wiążą się zagadnienia związane
z dysfunkcjami organizmu, tj. choroby i/lub niepełnosprawności. Niepełnosprawność jest
problemem złożonym, co utrudnia ustalenie jednolitej terminologii w tym zakresie.
Obecnie podstawowe znaczenie w definiowaniu i rozumieniu potrzeb w zakresie
ma
dokument -
Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania,
Niepełnosprawności i Zdrowia - znana, jako ICF.
Podsum owanie
Niepełnosprawność jest zjawiskiem, która generuje różne zakresy problemów osób nią
216
dotkniętych, zaliczanych do zdrowotnych i szeroko rozumianych społecznych. Mnogość cech
zawartych
w
tych
obszarach
utrudnia
jednoznaczne
sformułowanie
definicji
niepełnosprawności. W celu prowadzenia dalszych badań nad terminologią, następstwami
niepełnosprawności i potrzebami osób niepełnosprawnych, konieczne jest wprowadzenie
stałego monitoringu w zakresie liczebności osób niepełnosprawnych, przyczyn, stopni
niepełnosprawności. Konieczne jest publikowanie i realizowanie programów edukacyjnych
dla osób zdrowych, w zakresie integracji osób obu środowisk, tj. niepełnosprawnych i
zdrowych.
Słowa kluczowe: definiowanie niepełnosprawności, rozm iary niepełnospraw ności, ICF.
Abstract
Introduction and objective
Defining disability is equally difficult as providing an unequivocal definition of health,
or even perhaps impossible due to its complexity. Despite this, the definition of health still
remains the canvas for determining, defining and evaluating disability. Nearly every
pathological or post-injury condition leads to disability; however its duration varies - short
term, long-term or permanent. The scope and degree of disability varies according to the
cause and duration of body dysfunction. An assessment of the type and degree o f disability is
a problem for almost all physicians, mainly for independent medical examiners. There is no
longer any doubt that such an evaluation must be individual, even with respect to patients
with the same nosologic units, i.e. pathological conditions, because frequently they have
various needs, as well as stages and time of provision of these needs. Thus, the evaluation of
the health and social situation of a disabled person is not always equivalent to the definitions
in effect.
The primary goal of the study was presentation, based on the relevant literature
available, of the evolution of formation, specification, defining and perception of disability by
experts in selected branches of science: researchers, health care staff and other professionals
dealing with widely understood problems of disability, in Poland and worldwide.
Problems related with defining health are discussed in the first section of the article.
Description of the state of knowledge
Despite the fact that health is the most important value for each individual, efforts to
define this concept have not been completed, and great achievements are noted in work to
define disability. Together with new accomplishments in medicine, new definitions or
217
sometimes terms were provided, the contents of which became increasingly more specific by
handling traits other than those health-related, i.e. the traits classified into the social and
psychological spheres, or even self-reported state of health and scope of efficacy by the
disabled.
The main causes for the lack of uniformity in defining the state of disability are:
difficulties with specifying a clear border between health and illness, between disease and
disability, as well as difficulties with making decisions concerning the degree of disability,
i.e. the ‘gravity’ of a specified state of health from the somatic, social and psychological
aspects.
Efforts to define disability are currently being undertaken by researchers in many
countries worldwide. The contents of these efforts vary according to the goals. Thus, the
contents of a definition or definitions formulated by a physician is different than those
provided by a sociologist, psychologist, pedagogist or a lawyer. It is noteworthy, however,
that a basis for every definition are definitions developed by the teams of physicians.
Nevertheless, the definitions published by the experts of the World Health Organization
(WHO) are most frequently used for scientific purposes. With health are related problems
concerning body dysfunctions, i.e. diseases and/or disability. Disability is a complex problem,
which hinders the establishment of a uniform terminology in this respect.
At present, the document International Classification of Functioning, Disability and
Health, known as ICF, is of primary importance in defining disability and understanding of
the needs in this area.
Sum ming up
Disability is a phenomenon which generates various scopes o f problems for the
afflicted, classified into the health and widely understood social problems. A multitude of
traits within these areas hinders an unequivocal formulation of the definition of disability. In
order to continue studies on terminology, consequences of disability, and needs of the
disabled it is necessary to introduce a constant monitoring of the number of the disabled,
causes and degree of disability. Educational programmes for the healthy should be published
and carried out, aimed at the integration of both environments, i.e the disabled and the
healthy.
Key words: defining disability, scope o f disability, ICF.
218
„Niepełnosprawność je st cechą tak indywidualną,
ja ką tylko człowiek może być indywidualnością ”.
Aleksander Kabsch
W stęp
Zdrowie jest najważniejszą wartością dla każdego człowieka. To, że naukowe
zdefiniowanie zdrowia jest zadaniem trudnym, świadczy fakt dostępnych w literaturze około
120 definicji i określeń zdrowia, które pojawiały się już od czasów Hipokratesa. Ze zdrowiem
ściśle wiążą się zagadnienia związane z dysfunkcjami organizmu, tj. choroby i/lub
niepełnosprawności. Pomimo tego, że prace nad definiowaniem zdrowia nie są zakończone,
są już
dość
duże
osiągnięcia w
pracach
nad
definiowaniem
Niepełnosprawność jest stanem złożonym, o wielopłaszczyznowym podłożu, co utrudnia
ustalenie jednolitej terminologii. Rzadko zdarza się, aby niepełnosprawność dotyczyła
jednego czynnika sprawczego. U około 30% osób niepełnosprawnych stwierdzana jest, tzw.
niepełnosprawność sprzężona, czyli jej następstwem jest więcej niż jedna przyczyna.
Wraz z nowymi osiągnięciami medycyny zostały opracowywane i publikowane nowe
definicje i określenia, których treść stawała się coraz pełniejsza, poprzez wprowadzanie
innych cech niż zdrowotne,
a mianowicie
cech zaliczanych
do
sfery
społecznej,
psychologicznej, a także samooceny swojego stanu zdrowia i zakresu wydolności, zwłaszcza
fizycznej, przez same osoby niepełnosprawne. Trudno jest ustalić granice, które można uznać
za stan niepełnosprawności, a tym bardziej określić jego stopień. Według K. Szawłowskiego
niemal każdy stan chorobowy lub stan po uraz prowadzi do krótkotrwałej, długotrwałej lub
trwałej niepełnosprawności [11, 21].
Poza, jak dotąd niedoskonałą definicją zdrowia, do głównych przyczyn braku
jednolitych kryteriów w definiowaniu stanów niepełnosprawności zalicza się: trudności w
określaniu
wyraźnej
granicy
między
zdrowiem
a
chorobą,
między
chorobą
a
niepełnosprawnością, a także trudności w orzekaniu stopnia niepełnosprawności, czyli, tzw.
„ciężaru gatunkowego”, określonego, zawsze indywidualnego stanu zdrowia, w wymiarze
somatycznym, społecznym i psychicznym.
219
Pierwsze próby definiowania niepełnej sprawności, także w Polsce, notuje się, kiedy w
sposób zorganizowany zaczęto ratować, opatrywać, leczyć a nawet usprawniać ludzi,
uczestników działań wojennych. Wówczas, właściwie jedynym, stosowanym terminem
określającym upośledzenie organizmu człowieka lub jego poszczególnych układów, był
termin „inwalida” . Zamiennie stosowane były również takie określenia, jak „kaleka”,
„chromy”, czy „człowiek ułomny” .
Prace w zakresie definiowania niepełnosprawności są aktualnie prowadzone przez
naukowców w wielu krajach świata. Treść ich jest zróżnicowana, zależnie od celów potrzeb
badawczych
i praktycznych.
Mianowicie
innej
treści jest
definicja,
czy
definicje
sformułowane przez lekarza, inne przez socjologa, psychologa, pedagoga czy prawnika.
Należy jednak podkreślić, że podstawą każdej definicji są definicje opracowane przez zespoły
lekarzy. Najczęściej do celów naukowych używane są te, publikowane przez zespół
ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Duże znaczenie w definiowaniu
i
rozumieniu potrzeb w tym zakresie ma dokument - Międzynarodowa Klasyfikacja
Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia - znana, jako ICF [16].
Równolegle do rozwoju wiedzy w zakresie określania niepełnosprawności rozwijała
się wiedza dotycząca znaczenia działań rehabilitacyjnych. Przez długi czas rehabilitacja była
zarezerwowana dla osób z dysfunkcjami narządów ruchu. Obecnie, rehabilitacja jest
prowadzona niemal przy każdej jednostce chorobowej, której następstwem jest upośledzenie
funkcjonowania organizmu chorego, rekonwalescenta, czy już osoby niepełnosprawnej.
Zdrowotne i społeczne problemy osób niepełnosprawnych, często przekładają się na
członków najbliższej rodziny, co generuje potrzeby zapewnienia opieki dla całej rodziny, ze
strony pracowników ochrony zdrowia, instytucji socjalnych i innych.
Głównym celem pracy było przedstawienie w oparciu o dostępną literaturę fachową
ewolucji powstawania, określania, definiowania i postrzegania niepełnosprawności przez
ekspertów różnych gałęzi nauki w kraju i na świecie, głównie w obszarze nauk medycznych.
Celami szczegółowymi były omówienie rodzajów problemów związanych z definiowaniem
niepełnosprawności i przedstawienie rodzajów problemów
składających się na stan
Rozm iary niepełnospraw ności
Określenie rzeczywistej liczby osób niepełnosprawnych, jako pełnej zbiorowości (z
orzeczoną grupą lub stopniem niepełnosprawności i bez takiego dokumentu prawnego) jest
zadaniem niezwykle trudnym, głównie z powodu dynamizmu tego zjawiska. Praktycznie w
220
żadnym kraju nie ma standardowych metod systematycznego zbierania aktualnych danych
odnośnie pełnej liczby osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem podstawowych cech
demograficznych, społecznych (ekonomicznych i zawodowych) oraz zdrowotnych.
W krajach Unii Europejskiej żyje około 4,5 miliona osób niepełnosprawnych, w
Polsce liczba tych osób sięga, co najmniej 5,5 miliona. Jest to 14,5% populacji Polski [1].
Natomiast z danych szacunkowych GUS wynika, że odsetek ten może stanowić nawet 16
17%. W Polsce informacje dotyczące rozmiarów niepełnosprawności zbierane są okresowo,
tj. podczas realizacji Narodowych Spisów Powszechnych Ludności, organizowanych i
prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) w Warszawie, podczas realizacji
nielicznych programów badawczych, realizowanych przez instytucje i towarzystwa naukowe
oraz GUS, a także przez niektóre organizacje pozarządowe. Rozbieżności w ocenie
rozmiarów niepełnosprawności wynikają z braku ujednoliconych metod kwalifikacji osób do
grupy niepełnosprawnych (prawnych i biologicznych) Dostępne są pełne dane dotyczące
rozmiarów
niepełnosprawnych
prawnych,
którymi
dysponują
zakłady
ubezpieczeń
społecznych. Osoby te stanowią od 70 do 80% zbiorowości niepełnosprawnych. W związku z
tym, że dane dotyczące rozmiarów osób niepełnosprawnych prawnie odnoszą się do
przepisów prawnych w zakresie orzekania o niepełnosprawności obowiązujących w danym
kraju, niestety nie są one porównywalne.
Niepełnosprawność biologiczna jest terminem stosowanym także w statystyce Unii
Europejskiej. Według zasad unijnych populacja osób niepełnosprawnych dotyczy wszystkich
osób, które z powodu problemów zdrowotnych mają ograniczoną zdolność wykonywania
czynności, jakie ludzie zwykle wykonują. Ograniczenia te trwają, co najmniej 6 miesięcy lub
dłużej, niezależnie od tego, czy zaliczane są one do poważnych, czy nie [19]. Poziom
niesprawności biologicznej w Polsce, na podstawie wyników Europejskiego Ankietowego
Badania Zdrowia wynosi prawie 25% ludności, w wieku 15 lat i więcej, i kształtuje się na
nieco niższym poziomie aniżeli średnia krajów Unii Europejskiej (prawie 26%). Należy
podkreślić, że wynik ten stanowi deklaracje badanych osób, którzy mogli wskazać różny
poziom ograniczeń, a więc zbierane dane oparte są na samoocenie. W wielu krajach Europy
środkowej i wschodniej udział osób niepełnosprawnych biologicznie, był dużo wyższy niż w
Polsce, np. w Estonii i na Węgrzech stanowił blisko 29% ludności, na Łotwie - 31%, a na
Słowacji blisko 33% [19]. W związku z tym, że dane dotyczące rozmiarów osób
niepełnosprawnych prawnie odnoszą się do przepisów prawnych w zakresie orzekania o
niepełnosprawności obowiązujących w danym kraju nie są porównywalne.
GUS, w wynikach swoich badań prezentuje zbiorowość osób niepełnosprawnych
221
uwzględniając, zarówno kryterium prawne, jak i biologiczne.
Opis stanu w iedzy
Wraz ze zmianami w rozumieniu pojęcia zdrowia i jego determinantów, a w dalszej
kolejności pojęcia choroby, dokonał się istotny przełom w pojmowaniu niepełnosprawności.
W wielu pracach zwracano uwagę na unikanie terminów pejoratywnych i stygmatyzujących
na rzecz terminów sprzyjających integracji społecznej i możliwości rehabilitacji, jako procesu
(lub jego poszczególnych etapów), realizowanego przede wszystkim w środowisku życia
osoby niepełnosprawnej. Według J. Kirenko poszukiwanie czynników zagrażających zdrowiu
nie tylko w sferze biologicznej i psychicznej, ale również społecznej, doprowadziło do
opracowania
psychologicznego
i
socjologicznego
modelu
W
psychologicznym modelu uwzględniana jest nie tylko choroba i psychika niepełnosprawnego,
ale także środowisko, w którym przebywa. W modelu socjologicznym zakłada się, że każda
choroba powoduje zmiany w społecznym funkcjonowaniu człowieka, poprzez ograniczanie
pełnienia przez niego ról społecznych i zmuszają go do wejścia w rolę osoby chorej,
niepełnosprawnej [12, 13]. Niepełnosprawność przejawia się w wielu wymiarach życia
człowieka, często realizowane zadania odbiegają od aktualnie obowiązujących norm i
standardów społecznych i kulturowych. Sprawia to, że niepełnosprawność jest pojęciem
wieloznacznym i wielopłaszczyznowym, trudnym do jednoznacznego określenia, ujęcia w
schemat. Obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne, które wynikają z ograniczenia lub nawet
wykluczenia zdolności wykonywania określonych czynności w sposób uważany za normalny,
w danym społeczeństwie.
Zależnie od przyjętych kryteriów, w piśmiennictwie można znaleźć około 60 określeń
i klasyfikacji niepełnosprawności, dotyczących obszaru tego pojęcia. Te najnowsze, w swej
treści zawierają coraz mniej określeń związanych z ustalaniem przyczyn niepełnosprawności,
a więcej skupiają się na następstwach w funkcjonowaniu fizycznym, psychicznym i
społecznym człowieka. Do takich definicji należy przyjęta i opublikowana w 1980 roku przez
Światową
Organizację
Zdrowia,
Międzynarodowa
Klasyfikacja
Uszkodzeń,
Niepełnosprawności i Upośledzeń (International Classification of Impairmrnts, Disabilities
and Handicaps - ICIDH). W określaniu niepełnosprawności przyjęte zostały trzy jej aspekty:
biologiczny, funkcjonalny i społeczny, które posłużyły do wyodrębnienia trzech podgrup
dysfunkcji:
uszkodzenie
(impairment),
niepełnosprawność
(disability)
i upośledzenie
(handicap) [2, 5, 9].
W Polsce stosowane są różne definicje niepełnosprawności, a ich treść zależna jest od
potrzeb naukowych i praktycznych. Pierwsze określenie stanu niepełnosprawności w prawie
222
polskim pojawiło się w Ustawie z dnia 9 maja 1991 roku (z późniejszymi zmianami) o
zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Zgodnie z tym dokumentem
- niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub
okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w
szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej. W Ustawie tej zostały
uwzględnione ważne zagadnienia dotyczące orzekania o niepełnosprawności, mianowicie
zostały zniesione obowiązujące dotąd grupy inwalidztwa I, II i III), a wprowadzone trzy
stopnie niepełnosprawności (znaczny, umiarkowany i lekki) [22, 24].
Kolejna definicja w
aspekcie prawnym
znajduje się w Karcie Praw Osób
Niepełnosprawnych i brzmi następująco: niepełnosprawne są osoby, których sprawność
fizyczna,
psychiczna
lub
umysłowa
trwale
lub
okresowo utrudnia,
ogranicza
lub
uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z
normami prawnymi i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i
aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji [10]. W jednej i drugiej definicji
dużo treści zawartych jest z jednej z pierwszych, z 1969 roku, definicji inwalidy, bowiem
wówczas termin osoba niepełnosprawna jeszcze nie funkcjonował, pojawił się dopiero w
połowie lat siedemdziesiątych XX wieku. Definicję inwalidy podał jeden z wybitnych
naukowców
zajmujących
się
funkcjonowaniem
i
problemami
rehabilitacji
osób
niepełnosprawnych, Aleksander Hulek. Według tego autora inwalida - jest to jednostka, u
której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym (w
porównaniu z osobami zdrowymi w danym kręgu kulturowym) pobieranie nauki w normalnej
szkole, wykonywanie czynności dnia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu
społecznym oraz zajęciach w czasie wolnym od pracy [8]. Później, bo w roku 1986, także
ciekawą definicję, ale już osoby niepełnosprawnej, sformułował Kazimierz Szawłowski.
Definicja ta brzmi następująco: osoby niepełnosprawne (lub z naruszoną sprawnością), to
osoby, które na skutek wad bądź chorób wrodzonych oraz chorób nabytych, w różnym
okresie życia doznały naruszenia czynności narządów, układów lub całego organizmu, co
ogranicza w różnym stopniu ich funkcjonowanie biologiczne i (lub) społeczne [21]. W
podobnym
czasie
została
opublikowana
definicja
w
Encyklopedycznym
Słowniku
Rehabilitacji, o następującej treści: osoba niepełnosprawna, to jednostka, u której występuje
obniżenie - w stosunku do norm - stanu sprawności organizmu powodujące pewne
ograniczenia
i
utrudnienia
w
wypełnianiu
ról
społecznych
[4].
Termin
„osoby
niepełnosprawne” zawarty jest dwukrotnie w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, tj. w art.
68 (władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej
223
dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku) i
w art. 69 (osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą pomocy
w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej) [14].
W krajach Unii Europejskiej przyjęta definicja osoby niepełnosprawnej brzmi następująco:
jest to osoba, która z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma duże trudności albo nie
jest zdolna wykonywać czynności, które osoba w tym samym wieku zazwyczaj jest zdolna
wykonywać [7].
Dla
osoby
niepełnosprawnej
niezwykle
ważna
jest
sprawa
definiowania
niepełnosprawności w aspekcie prawnym, bo przyjęte i stosowane definicje decydują o tym,
jak dużo osób, i z jakimi rodzajami dysfunkcji będzie mogło uzyskać stosowne i skuteczne
metody wsparcia realizowane przez państwo. Wielu korzyści w tym zakresie można
oczekiwać z ratyfikowaną przez Polskę 6 września 2012 roku Konwencją ONZ o Prawach
Osób Niepełnosprawnych. W dokumencie tym zawarta jest następująca definicja osoby
niepełnosprawnej - jest to osoba, która długotrwale obniżoną sprawność fizyczną, umysłową,
intelektualną lub sensoryczną, która w oddziaływaniu z różnymi barierami utrudniać im pełny
i skuteczny udział w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami [15]. W
związku z ratyfikacją, Polska jest zobowiązana do wprowadzenia w życie zawartych w
Konwencji standardów postępowania, w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym
realizacji ich praw. Jednym z głównych założeń Konwencji jest poprawa sytuacji osób
niepełnosprawnych poprzez usystematyzowanie ich praw w drodze jednego aktu prawnego
rangi międzynarodowej. Ponadto zapewnienie osobom z dysfunkcjami równego dostępu do
życia publicznego oraz korzystania na takich samych zasadach z przysługującymi im praw
wolności obywatelskich [23].
Duże znaczenie w definiowaniu ma publikacja - Międzynarodowa Klasyfikacja
Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia - znana, jako ICF. Jest to uaktualniona
wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Upośledzenia, Niepełnosprawności i Inwalidztwa
(ICIDH), która została po raz pierwszy opublikowana, przez ekspertów Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO) w 1980 roku [9]. ICF została rozbudowana po przeprowadzeniu
pięcioletnich badań i licznych konsultacji ze specjalistami wielu krajów, i zaaprobowana do
użytku międzynarodowego przez 55 Zgromadzenie WHO 22 maja 2001 (rezolucja
WHA54.21). Terminy tam przedstawione zastępują używane wcześniej „upośledzenie” (ang.
impairment), „niepełnosprawność” (ang. disability) i „upośledzenie” (ang. handicap), i
rozszerzają zakres klasyfikacji o pozytywne doświadczenia życiowe [16, 25].
224
Głównym
celem
ICF
jest
przyjęcie
ujednoliconego,
standardowego
języka
pozwalającego na opis zdrowia i stanów związanych ze zdrowiem. Liczba tych stanów może
być różnie liczna, i musi podlegać określonym zasadom klasyfikacji. W ICF przedstawione są
składniki zdrowia i niektóre powiązane ze zdrowiem warunki dobrostanu, czyli dobrego
samopoczucia (takie, jak np. poziom wykształcenie, rodzaj wykonywanej pracy, warunki
zamieszkania). Dlatego zakresy cech przedstawionych w tej klasyfikacji można podzielić na
dwie grupy, tj. grupa dotycząca zdrowia i grupa związana ze zdrowiem. Zostały one opisane o
bazę ciała ludzkiego dla pojedynczej osoby i społeczeństwa, zgrupowane w dwie kategorie, tj.
1. funkcje i struktury ciała ludzkiego oraz 2. aktywność i uczestniczenie [16] - schemat 1.
Schemat 1. Zależności między składnikami ICF*
S tan C h o ro b y
(z a b u r z e n ie lub c h o r o b a )
I
I
F unkcje i s tr u k tu r y
1
A k ty w n o ść
U czestn iczen ie
ciała ludzkiego
L
i
1
T
r
▼
Czynniki
Czynniki
środowiskow e
osobow e
*Źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) [16].
W ICF zrezygnowano z klasyfikacji „skutków choroby” (wersja z 1980) a przyjęto
klasyfikacj ę „składników zdrowia”, które służą do określenia elementów zdrowia, natomiast skutki -
można było wykorzystać do oceny następstw chorób lub innych stanów
chorobowych. Także oryginalne podejście w tym dokumencie jest w zakresie etiologii
różnorakich dysfunkcji organizmu, co daje możliwości badaczom samodzielnego określania
ich za pomocą właściwych metod naukowych. W celu zachowania jak najdalej idącego
ujednolicenia badań nad czynnikami warunkującymi zdrowie lub czynnikami ryzyka, w ICF
225
zamieszczono listę czynników środowiskowych, opisujących warunki życia pojedynczych
osób. Pomimo, że ICF jest klasyfikacją ukierunkowaną na zagadnienia zdrowia i stanów z
nim związanych, to mogą z niej korzystać także inne sektory publiczne, takie jak
ubezpieczenia społeczne, instytucje związane z polityką społeczną, prowadzące badania
demograficzne, także urzędy statystyczne. Na podkreślenie zasługuje to, że ICF przyjęta
została, jako jedna z klasyfikacji społecznych przez Organizację Narodów Zjednoczonych i
włączona do Standardowych zasad wyrównywania szans osób niepełnosprawnych [3, 20].
Wobec tego stanowi właściwe narzędzie do wdrażania określonych międzynarodowych
zaleceń w dziedzinie praw człowieka oraz przepisów prawnych w poszczególnych krajach
świata.
Pomimo tego, że od początku istnienia ludzkości żyły osoby o różnych ograniczeniach
organizmu, zarówno fizycznych, jak i psychicznych, to problemy związane z ich
funkcjonowaniem dotąd nie są w pełni rozwiązane, zarówno pod względem prawnym, jak i
moralnym. Los tych osób nie był łatwy ani wówczas ani teraz. Zawsze były dwa jakby obozy
dotyczące traktowania tej grupy ludności. Jedna grupa - to osoby, które rozumieją lub uczą
się rozumieć problemy osób niepełnosprawnych. Są otwarci na ich wspieranie i pomoc.
Druga grupa, to osoby, które uważają, że osoby niepełnosprawne stanowią gorszą kategorią
ludzi, o mniejszych potrzebach w każdej sferze życia.
Od tego, w jakim społeczeństwie i w jakiej rodzinie żyje osoba niepełnosprawna
zależy poziom możliwości leczenia i rehabilitacji, poziom jej życia w społeczeństwie, rodzaj
miejsca w hierarchii rodziny, możliwości pracy zawodowej i szanse na założenie własnej
rodziny. Przez wiele lat w Polsce osoby niepełnosprawne nie były widoczne na ulicach.
Przyczyny takiej sytuacji są różne. Przede wszystkim upatruje się je w uwarunkowaniach
kulturowych
społeczeństwa.
Do
niedawna,
choć
nie
wszędzie,
wychowywanie
niepełnosprawnego dziecka było czymś wstydliwym, obniżającym prestiż rodziny w
środowisku ich życia. Dzieci te były izolowane od zdrowych członków społeczeństwa,
nierzadko
nawet
należących
do
rodziny.
Szczególnie
trudne
życie
miały
osoby
niepełnosprawne z widoczną niepełnosprawnością fizyczną i psychiczną. W ostatnich 20
latach sytuacja ta zmieniła się dla wielu osób niepełnosprawnych na korzyść. Jest jednak duża
grupa osób, która nie ma wsparcia, zarówno w realizacji potrzeb zdrowotnych, jak i
społecznych. Ażeby zapewnić osobie niepełnosprawnej skuteczną rehabilitację oraz pomoc i
wsparcie społeczne, konieczne jest dalsze prowadzenie badań naukowych, w kierunku
doskonalenia
pojęcia
niepełnosprawności,
zasad
orzekania
o
i
poszerzania możliwości aktywnego uczestniczenia w szeroko rozumianym życiu społecznym.
226
Ze względu na to, że proces powstawania niepełnosprawności ma różnie długi czas, różne
przyczyny sprawcze oraz różnego rodzaju stopnie następstw, są to zagadnienia na tyle
naukowe, co i etyczne.
Pomimo dostępnych różnych definicji, różnych metod oceny stanu zdrowia i potrzeb
medycznych
oraz
społecznych zawsze jest trudna trafna ocena zakresu
i stopnia
niepełnosprawności. Stanowi to problem niemal dla wszystkich lekarzy, zarówno tych, którzy
leczą, jak i lekarzy orzeczników. Nie ma już wątpliwości, że ocena taka musi być bardzo
indywidualna, nawet przy tych samych jednostkach chorobowych, bowiem różny jest poziom
odczuwania tych samych dolegliwości i dysfunkcji, niemal przez każdą osobę - schemat 2.
Schemat 2. Oddziaływanie zespołów czynników w niepełnosprawności*
Fizyczna (lokomocyjna)
Somatyczna
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
Społeczna
Psychiczna
(psychologiczna)
*Opracowanie własne.
Problemy niepełnosprawności zwykle nie dotyczą wyłącznie osoby nią dotkniętej, lecz
przekładają się na członków najbliższej rodziny, co generuje potrzeby opieki nie tylko z ich
strony, ale także pracowników ochrony zdrowia i różnych innych instytucji. Osoby
niepełnosprawne potrzeby te mają zaspokajane w różnym stopniu i zakresie, co stanowi o ich
mobilności. Dla osoby niepełnosprawnej najważniejszy jest dostęp do skutecznej rehabilitacji,
jako pełnego procesu lub wybranych jego etapów. Często u osób niepełnosprawnych
poddanych skutecznej rehabilitacji (głównie w warunkach stacjonarnych) stwierdzana jest
niepełnosprawność
wtórna,
na
skutek
braku
możliwości
kontynuowania
programów
zdrowotnych
działań
rehabilitacyjnych w ich środowisku zamieszkania.
W
kształtowaniu
polityki
i
planowania
dla
osób
niepełnosprawnych konieczne jest precyzyjne określanie liczby osób niepełnosprawnych. Jak
dotąd najbardziej miarodajne są informacje zbierane w oparciu o spisy ludności i badania
populacyjne.
Te metody
są jednak niewystarczające,
227
głównie z powodów
rzadko
prowadzonych takich badań oraz z powodu nie ujednoliconych różnych metod zbierania
danych i ich przetwarzania. Prace nad tym problemem są już rozpoczęte, ale wymagają one
dalszych doskonaleń systemowych. W Wydziale ds. Rozwoju Społecznego i Ekonomicznego
Organizacji Narodów Zjednoczonych (United Nations Departament o f Social Economic
Development -
UNSTAT) została opracowana Baza Danych o Niepełnosprawności
(Disability Statistic Data Base - DISTAT), w której można znaleźć udokumentowane dane
dotyczące liczebności osób niepełnosprawnych w ponad 90 krajach świata. Tylko niektóre z
tych danych zawierają informacje odnośnie przyczyn niepełnosprawności, rodzajów potrzeb
zdrowotnych i społecznych a także zakresów dostępności ich realizacji, zmiennych
ekonomicznych i środowiskowych [18].
Zakończenie
Niepełnosprawność można nazwać zjawiskiem o dużym zróżnicowaniu przyczyn
i
stanów zdrowia, w każdym jego wymiarze, które generują zróżnicowane zakresy
problemów osób nią dotkniętych, zaliczanych do problemów zdrowotnych i szeroko
rozumianych
społecznych.
Dotąd
nie
ma
jednej,
powszechnie
uznanej
definicji
niepełnosprawności, a prace w tym zakresie ciągle trwają. W treści Światowego Programu
Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych (The World Programme of Action for Disabled
Persons) oraz Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (The
Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities) eksperci
wyraźnie zaznaczyli, że niepełnosprawność jest problemem bardziej
społecznym niż
medycznym. Ponadto nie ogranicza się tylko do tej osoby, lecz dotyczy także środowiska, w
którym ta osoba żyje.
Duże szanse na ujednolicenie i uporządkowanie przynajmniej części zagadnień
dotyczących niepełnosprawności daje ICF, która jest wielozadaniową klasyfikacją z
przeznaczeniem do wykorzystania przez przedstawicieli wielu dyscyplin i sektorów. Spośród
wielu założeń tego dokumentu, do najważniejszych należą: nadanie naukowych podstaw dla
zrozumienia i badania kwestii
zdrowia i związanych z nim
stanów, wyników i
wyznaczników; ustalenie wspólnego języka stosowanego do opisu zdrowia i stanów
związanych ze zdrowiem, w celu usprawnienia porozumiewania się różnych użytkowników,
jak
np.
pracowników
ochrony
zdrowia,
pracowników
naukowych,
decydentów
i
społeczeństwa, z uwzględnieniem osób niepełnosprawnych; umożliwienie porównywania
danych z różnych krajów, z wielu dziedzin opieki zdrowotnej, usług i okresów czasu;
opracowania usystematyzowanego schematu kodowania dla systemów informatycznych w
228
dziedzinie zdrowia [16]. Należy podkreślić, że ICF ma zastosowanie nie tylko wobec osób
niepełnosprawnych lecz wszystkich ludzi. Należy przypuszczać, że w najbliższych latach, ten
dokument będzie nadal ulepszany.
Trudno mówić o definiowaniu zdrowia i choroby oraz ich następstwach bez zasług w
tym zakresie specjalistów w dziedzinie epidemiologii. Badania populacyjne stanowią
podstawę do oceny częstości występowania rodzajów czynników środowiskowych i
czynników genetycznych, jako przyczyn wielu chorób, których następstwem jest długotrwała
lub trwała niepełnosprawność [17]. Oczywiście wiąże się z tym rozpoznawanie zdrowotnych i
społecznych potrzeb osób niepełnosprawnych, a także określenie deficytów zakresów wiedzy,
która powinna być uwzględniona w realizacji edukacji zdrowotnej [6]. Szczególnie trudnym
problemem jest kwalifikowanie do grupy niepełnosprawnych osób w starszym wieku. Poza
definicją
do
oceny
stanu
zdrowia
konieczne jest
stosowanie
dodatkowych, standardowych metod, jako metod pomiaru wybranych cech zdrowia. Osoby
niepełnosprawne nigdy nie stanowią jednorodnej grupy i dlatego ich potrzeb nie należy
klasyfikować w sztywne schematy.
Piśmiennictwo:
1. Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób
niepełnosprawnych. Raport końcowy. Część 2 z 6. Perspektywa osób niewidomych i
niedowidzących.
Pentor Research International.
Badanie finansowane z środków
Panstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 2006.
2. Bickenbach J.E., Chatterji S., Badyle EM, Ustun T.B. Model sof disablement,
universalism and the ICIDH. Social Science and Medicine, 1999, 48: 1173-1187.
3. Convention
on
the
Rights
of
Persons
with
Disabilities
http://www.un.org/disabilities/default.asp?id=259
4. Encyklopedyczny słownik rehabilitacji, red. T. Gałkowski, J. Kiwerski. PZWL, Warszawa
1986, 194.
5. Gałkowski T.: Wokół definicji pojęcia ,,osoba niepełnosprawna” - doświadczenia
europejskie. Problemy Osób Niepełnosprawnych 1997.
6. Gębska-Kuczerowska A., Miller M.: Analiza sytuacji epidemiologicznej w Polsce w
zakresie głównych problemów zdrowotnych. Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4/2009,
240-255.
7. Glossary and list principal terms used in rehabilitation of disabled persons. Council of
Europe. Strasbourg 1981.
8. Hulek A.: Teoria i praktyka rehabilitacji inwalidów. PZWL, Warszawa 1969.
9. International Classification of Impairmenta, Disabilities and Handicaps. World Health
Organisation, Geneva 1980.
229
10. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1
sierpnia 1997r. Monitor Polski N r 50, Poz. 474 i 475.
11. Karwat I.D.: Poszerzone rozważania nad definicjami niepełnosprawności. Med. Ogólna,
1996, 4, 381-388.
12. Kirenko
J.
Wprowadzenie
w
problematykę
http://www.mdk2.lublin.pl/njs 2000.
13. Kirenko J.: Oblicza niepełnosprawności. Wyd. Akademickie, im. Wincentego Pola,
Lublin 2006.
14. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
ogłoszono w Dz.U.1997, NR 78 poz. 483 (zm. 2001, 2006, 2009).
15. Konwencja
ONZ
o
prawach
osób
niepełnosprawnych.
http://www.brpo.gov.pl/plkonwencja-o-prawach-osób-niepełnosprawnych, 2012.
16. Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia - (ICF)
International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF). Światowa
Organizacja Zdrowia, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, 2009.
17. Miller M., Gębska-Kuczerowska A.: Epidemiologia - metoda pomiaru stanu zdrowia
zbiorowości. Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4/2009, 290-297.
18. Murray C.J.L., Lopez A.D.: Globalne obciążenie chorobami. T. I. Centrum Systemów
Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Wyd. „Vesalius” . Warszawa - Kraków 2000.
19. Piekarzewska M., Zajenkowska-Kozłowska A.: Niepełnosprawność w świetle badań
GUS. GUS, Warszawa 2011.
20. Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych (Rezolucja 48/96
ONZ, przyjęta 20 grudnia 1993r.).
21. Szawłowski K., Chojnacka-Szawłowska G.: Medyczne i społeczne podstawy rehabilitacji.
AM w Gdańsku, Gdańsk 1990.
22. Szeroczyńska M.: Niepełnosprawność i osoba niepełnosprawna. Definicje. W: Polska
droga do Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych ONZ. Fundacja - Instytut
Rozwoju Regionalnego, Kraków 2008, 12-25.
23. Szreniawska M.: Znaczenie ratyfikacji Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Niepełnosprawność - zagadnienia, problemy, rozwiązania, N r III/2012(4), 1-16.
24. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
z dnia 27 sierpnia 1997. Dz. U. z dnia 9 października 1997r., z późn. zm.
25. Wilmowska-Pietruszyńska A., Bilski D.: Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania,
Niepełnosprawności
i
Zdrowia.
Niepełnosprawność
rozwiązania, N r II/2013(7).
230
-
zagadnienia,
problemy,
Reheda M.S., Pohoretska Ya.O. Influence of drug Thiotriazoline on certain indicators of endogenous intoxication under the conditions of bronchial
asthma formation = liii.nm препарату тютриазожну на окрем1 показники ендогенно! штоксикацп за умов формування бронх1ально! астми.
Journal of Health Sciences. 2013;3(12):231-240. ISSN 1429-9623 / 2300-665X
Open Access. T his article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncom mercial License w hich permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s)
and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution N on Commercial License (http://creativecomm ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial
This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and
reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
UDC: 616.248-092:612.017.4]-085.274
INFLUENCE OF DRUG THIOTRIAZOLINE ON CERTAIN INDICATORS OF
ENDOGENOUS INTOXICATION UNDER THE CONDITIONS OF BRONCHIAL
ASTHMA FORMATION
M.S. Reheda, Ya.O. Pohoretska
SE Ukrainian Scientific-Research Institute o f M edical Transport, Odessa, Ukraine
In experiments on guinea pigs increase in amount of average mass molecules and
erythrocyte index of blood intoxication has been noticed in experimental bronchial asthma
and corrective influence on these indices of antioxidant thiotriazoline has been
established.
Key words: bronchial asthma, average mass molecules, erythrocyte intoxication
index, endogenous intoxication, thiotriazoline.
INTRODUCTION
Persistent tendency toward increase in allergic diseases of bronchopulmonary system
has been observed in the last 10 years, a peculiar place belonging to bronchial asthma
(BA). Bronchial asthma is one of the most actual problems in medicine, affecting all age
groups of population and in case of ineffective treatment leading to significant
deterioration of life quality, and in some cases - to patients’ death [3, 6, 21]. The disease
has acquired social-economic meaning, since it results in various complications, causes
periods of disability and invalidity [3, 5, 6, 8, 10, 13, 18]. Researchers, investigators and
practicing doctors have been working on this problem for many decades.
At present etiological factors of the disease are known, but pathogenic mechanisms
of development have not been studied completely.
Thus, etiopathophysiological mechanisms of development, search and elaboration of
new highly effective pathogenic means of treatment are a subject of comprehensive
investigation for today.
From literature review it has been known that different diseases are accompanied by
development of endogenous intoxication syndrome. Endogenous intoxication is a typical
systemic dynamic pathological process. In available literature there are no data, which
would prove the development of endotoxicosis under the conditions of BA development.
Thus, the aim of our research was to investigate peculiarities of changes in certain
indicators of endogenous intoxication: average mass molecules (AMM) and erythrocyte
231
intoxication index (EII) in guinea pigs’ blood with BA and their correction with
thiotriazoline.
METHODS
All experiments on animals were conducted based on principles of bioethics
according to statement of European convention on protection of vertebrates, used in
experiments and other scientific means (Strasbourg, 1986), Directive of European Council
86/609/EEC (1986), Law of Ukraine №3447-IV “On protection of animals against cruel
treatment”, general ethic principles of experiments on animals, approved by the First
national congress of Ukraine on bioethics (2001). 40 male guinea pigs, weighing 180
220 g, were used in the experiment. The animals were divided into 4 groups. The first
(10), the second (10) and the third (10) groups - animals with BA on the 18th, 25th and
32nd days of experiment, respectively, the fourth group (10) - animals with BA, treated
with intramuscular injection of thiotriazoline in the dose of 50 mg/kg for 10 days (from 22
to 32 days of experiment).
BA was represented by B.I. Babych’s technique [1]. Prior animals were once
sensitized with normal horse serum (0.1 ml intraperitoneal introduction). The following
three days 0.1 ml of normal horse serum (NHS) with BCG killed in autoclave was
introduced subcutaneously (0.1 ml of NHS per 1 mg of BCG). The next 14 days guinea
pigs were exposed daily to spray inhalation with NHS in the dose of 1.0 ml of serum per
each animal for 30 minutes in sealed chamber. After this period guinea pigs were exposed
to NHS inhalations every 7 days. Then the animals were decapitated and the level of
AMM at wave length 254 nm and EII on the 18th, 25th, 32nd days of experimental
bronchial asthma development were determined in animals’ blood. Content of AMM254
was determined by the method of I.A. Volchehorskyi, D.A. Dyatlov, E.I. Lvovska, et.al.
[16], EII by the method of A.A. Tohobaev, A.V. Kurhuz’kin, I.V. Rikun, et.al. [15].
Statistic elaboration of the obtained results was carried out according to Student’s
method.
RESULTS AND THEIR DISCUSSION
For estimation of endogenous intoxication of animals’ bodies in dynamics of BA
development, we studied AMM254and EII.
Erythrocyte intoxication index is one of the markers of endogenous intoxication.
Since membranes of mature erythrocytes are regarded as a prototype of plasmatic
membranes of all body cells, increase in their permeability (increase in EII) can be
considered as peculiar to body cells, which is manifested by their cytolysis and release of
organ- and organelle-specific enzymes from the cytoplasm [14].
In pathological processes, especially during their continuous course, a considerable
amount of waste products accumulate in biological body fluids, the majority of which
constitute the so-called average mass molecules, that have unfavorable influence on
metabolic processes in the body. Average molecules are endogenous components,
molecular weight of which constitutes 300-5000 Da. Chemical composition of AMM
group is quite heterogeneous, a considerable amount of them is formed in the process of
protein catabolism in the body [17]. Average mass molecules possess vaso-, cardio- and
neurodepressive properties; have inhibitory influence on metabolic processes:
biosynthesis of protein, synthesis and utilization of glucose, synthesis of hemoglobin,
activity of certain enzymes; separate oxidation and fluoridation processes, induce
232
condition of secondary immunosuppression, provide toxic action on erythropoiesis [2, 4,
9, 12, 17, 19, 20]. This indicator is used as a marker of intoxication of various geneses for
determination of severity degree of pathological process. Importance of AMM as the
criterion of endogenous intoxication is generally known [9].
For treatment of BA we used drug thiotriazoline, manufactured at joint-stock
company “Halychfarm” in Lviv city, in the dose of 50 mg/kg (from 22nd to 32nd days),
which was introduced intramuscularly in a single dose daily during 10 days.
Thiotriazoline is original pharmacological preparation with wide range of action,
which was positively characterized in different branches of medicine - cardiology,
gastroenterology, neurology, nephrology, ophthalmology and surgery. Domestic
preparation
thiotriazoline
possesses
membrane-stabilizing,
antioxidant,
immunomodulating, anti-inflammatory, hepatoprotective, nephroprotective and other
actions [7, 11].
The results of our investigations showed that under the conditions of experimental
bronchial asthma development, indicators of endogenous intoxication increased. The
investigated content of AMM254 in the animals’ blood on the 25 th day of the experiment
didn’t show substantial changes and remained on the level of indicators of the animals
from the first group. On the 32nd day of BA development this index increased by 21.4%
(P<0.05), in comparison with the first group of animals. The content of AMM254 is one of
the most characteristic markers of toxic syndrome manifestation degree, which is
mentioned by the authors in previously conducted investigations [15].
At the same time changes occur with other investigated indicator EII. Increase in EII
in the blood by 13.5 % (P<0.05) was observed on the 25th day of the disease, it increased
by 29.2% (P<0.05) on the 32nd day of BA development in comparison with the 1st group
of animals.
The obtained results can prove the development of endogenous intoxication of
animals’ bodies in experimental BA.
Fig. 1. Level of AMM254 and EII in guinea pigs’ blood in bronchial asthma
before and after treatment with thiotriazoline (32nd day of experiment).
%
____________________________________________________________
140l
120^
A—
1 0 0 -/
80 - / _
1№
^1
—y
7 1
I □ co
n tro l
cont
AMR
□□AMM254
l D□EEll
M
6 0 -/ “
40
2 0 //
0LJ— — — vL------------before treatm ent
J — — — ItL--------------r
7
after treatm ent
Administration of antioxidant thiotriazoline showed decrease in AMM254 and EII in
the blood of the 4th group animals by 32.8% (P<0.05) and 34.6% (P<0.05), respectively,
in comparison with the group of guinea pigs with BA (3rd group) before treatment (fig. 1).
Conclusion. Conducted investigation shows that in the blood of guinea pigs with BA
level of AMM254 and EII increases, especially on the 32nd day of experiment, which may
233
be the proof of presence of endogenous intoxication in the body. Administration of drug
thiotriazoline decreases these indices, and the medication can be recommended for
conduction of further experimental and clinical research.
REFERENCES
1. Babych V.I. Modification of the method of experimental model of bronchial
asthma in guinea pigs / V.I. Babych // Problems of pathology in experiment and
clinic - 1979. - V.3. - P. 159.
2. Bakaljuk O.J. Syndrome of endogenous intoxication, mechanism of appearance,
methods of identification / O.J. Bakaljuk, N.Ya. Panchyshyn, S.V. Dzyga //
Bulletin of scientific investigations - 2000. - №1. - P.11-13.
3. Bronchial asthma. Monograph. / M.S. Reheda, M.M. Reheda, L.O. Furdychko,
M.A. Kolishetska, S.I. Myronenko // 5th edition, completed and corrected. - Lviv,
2012. - P. 147.
4. Hromashevska L.L. “Average molecules” as one of the indicators of “metabolic
intoxication” in the body / L.L. Hromashevska // Laboratory diagnostics. - 1997. №1. - P.11-16.
5. Dzeman M.I. Lecture: Bronchial asthma (Code ICD-10: J 45), 1 part /
M.I. Dzeman // Present-day infections. - 2007. - №3. - P.66-77.
6. Donich S.G. Factors determining character of bronchial asthma course /
S.G. Donich // International medical journal. - 2008. - №2. - P. 61-64.
7. Drohovoz S.M. Mechanism of hepatoprotective action of thiotriazoline / S.V.
Drohovoz // Bulletin of pharmacy. - 1995. - №1-2. - P. 73-76.
8. Kudelya L.M. Clinical-immunological and bronchological characteristics of
progressed asthma / L.M. Kudelya, L.D. Sidorova // Clinical medicine. - 2002. №3. - P.33-35.
9. Netjuhailo L.H. Average mass molecules - markers of endogenous intoxication in
experimental burn disease / L.H. Netjuhailo // Modern problems of toxicology. 2005. - №3. - P. 33-35.
10.Pobedjonna H.P. Systemic violations of cellular metabolism in patients with
bronchial asthma: clinical meaning and modern methods of therapy. / Author’s
abstract of dissertation for degree of doctor of medicine // H.P. Pobedjonna. 2007. - 28 p.
11.Porohovska N.V. Membrane-protective and antioxidant property of thiotriazoline
in acute immune-complex process / N.V. Porohovska, M.S. Reheda //
Experimental and clinical physiology and biochemistry. - 2007. - №3. - P. 35-39.
12.Role of lipids in the fraction of average molecules in characteristics of
pathological process / M.Sh. Promyslov, L.I. Levchenko, et.al. // Issues of
medical chemistry. - 1989. - №4. - P. 105-107.
13.Seljuk M.N. Bronchial asthma. Pathogenesis, clinics, diagnostics. / M.N. Seljuk,
L.A. Vysotjuk, E.V. Solomyana // Doctor. - 2002. - №2. - P. 59-64.
14.Solovodzinska I.Ye. Peculiarities of detoxifying system in rats of various ages
under the influence of cadmium and correction with antioxidants and
enterosorbents / Author’s abstract of dissertation for PhD degree in biology //
I.Ye. Solovodzinska. - 2002. - 11p.
234
15.Diagnostic technique of endogenous intoxication / A.A. Tohobaev,
A.V. Kurguzkin, I.V. Rikun, et.al. // Laboratory proceedings. -1988. - №9. - P.22-24.(1988)
16. “Average molecules” as probable regulators of erythron system in sportsmenskiers / I.A. Volchegorskij, D.A. Dyatlov, E.I. Lvovskaya, et.al. //Laboratory
diagnostics. - 1997. - № 1. - P. 11-16.
17. Trjomin V.O. Level of average molecules and products of lipid peroxide
oxidation in the serum of patients with chronic non-alcoholic steatohepatitis in
administration of modern combined herbal remedy Eucarbon / V.O. Trjomin //
Ukrainian morphological almanac. - 2010. - №2. - P.120-125.
18.Chernjuk N.V. Clinical-diagnostic markers of formation of peculiarities of the
course and treatment efficacy of bronchial asthma / N.V. Chernjuk // Author’s
abstract of dissertation for PhD degree in medicine - 2001. - 17 p.
19.Chernjuk N.V. Average molecular compounds and indicators of functional
genotype activity - markers of endogenous intoxication in bronchial asthma
before and after treatment / N.V. Chernjuk // Galician doctor’s bulletin. - 2001. №1. - P. 81-83.
20.Shmoilov D.K. Pathogenic role of endogenous intoxication / D.K. Shmoilov, I.Z.
Karimov, T.N. Odinets // Laboratory diagnostics. - 2012. - №2. - P. 65-69.
21.Judina L.V. Medication therapy in bronchial asthma / L.V. Yudina // Health of
Ukraine. - 2007. - №4. - P.41.
УДК: 616.248-092:612.017.4]-085.274
Вплив препарату тютриазолшу на OKpeMi показники
ендогенноУ штоксикащУ за умов формування бронхiальноУ
астми
М.С. Регеда, Я.О. Погорецька
ПП УкраУнський науково-дослщ ний ш ститут медичноУ транспорту, Одеса, УкраУна
У дослгдженнях на морських свинках встановлено,що при
експерименталънт бронхгальнгй астмг у ргзнг пергоди
захворювання спостерггаетъся тдвищення вмгсту молекул
середнъог маси i еритроцитарного ¡ндексу ¡нтоксикацИ в кровг i
коригуючий вплив на ц показники антиоксиданта тiотриазолiну
235
Клю^о^^ слова: бронхiальна астма, молекули середньо!' маси,
еритроцитарний шдекс iнтоксикацii, ендогенна штоксикащя,
тiотриазолiн.
ВСТУП
За останш 10 роюв вiдмiчаеться неухильна тенденщя до зростання алергiчних
захворювань бpoнхoлегеневoi системи, серед яких
особливе мюце посщае
бpoнхiальна астма (БА). Бpoнхiальна астма е одшею з найбшьш актуальних
проблем медицини, яка уражае вш вiкoвi категopii населення та при неефективному
лшуванш призводить до значного попршення якoстi життя, а у частиш випадкiв до смерт хворих [3,6,21]. Це захворювання набуло сoцiальнo-екoнoмiчнoгo
значення через те, що призводить до piзнoманiтних ускладнень, спричиняе пеpioди
непpацездатнoстi, викликае швалщшсть [3,5,6,8,10,13,18]. Над цiею проблемою
протягом багатьох десятилпъ працюють як дослщники, експериментатори так i
пpактикуючi лшарг
В даний час е вже вiдoмi етioлoгiчнi чинники цього захворювання, проте до
кшця невивченi патогенетичш механiзми розвитку.
Отже, етioпатoфiзioлoгiчнi мехашзми розвитку, пошук i розробка нових
високоефективних патогенетичних засoбiв лiкування на сьогодш е предметом
всебiчнoгo дослщження.
З лiтеpатуpних джерел вiдoмo, що piзнi захворювання супроводжуються
розвитком синдрому ендoгеннoi iнтoксикацii. Ендогенна iнтoксикацiя е типовим
системним динамiчним патoлoгiчним процесом. В доступнш нам лiтеpатуpi немае
даних, я к б свiдчили про розвиток ендотоксикозу за умов розвитку БА. Тому метою
нашoi роботи було з’ясувати особливост змiн окремих показниюв ендогенно!'
iнтoксикацii: молекул середньо!' маси (МСМ) i еритроцитарного шдексу
iнтoксикацii (EII) у кpoвi морських свинок з БА та провести ix кopекцiю
тioтpиазoлiнoм.
МЕТОДИКА
В с експерименти на тваринах були проведеш при дoтpиманнi принципов бioетики
у вщповщносл з положенням Свропейсько!' конвенцп щодо захисту хребетних
тварин, яких використовують в експериментальних та штттих наукових цiляx
( Страсбург, 1986), Директиви Ради Свропи 86/609/ЕЕС (1986), Закону Украши №
3447-IV « Про захист тварин вiд жорстокого поводження», загальних етичних
пpинципiв експерименлв на тваринах, ухвалених Першим нащональним конгресом
Украши з бioетики (2001). У робой було використано 40 морських свинок(самщв)
iз масою тша 180-220 г, якi poзпoдiленi на чотири групи. Перша (10), друга (10) i
третя (10) групи - тварини з БА на 18, 25 i 32-у доби експерименту вщповщно,
четверта група (10) - тварини з БА, я к шддавалися лжуванню тютриазолшом у дoзi
50 мг/кг внутршньом’язово впродовж 10 дшв ( з 22 по 32-у доби експерименту).
БА вщтворювали за методикою B.I. Бабича [1]. Попередньо тварин одноразово
сенсибшзували нормальною кшською сироваткою ( 0,1 мл внутршньочеревинно).
236
Наступи три дш пiдряд вводили тдшюрно 0,1 мл нормально! кшсько! сироватки
(НКС) з вбитою в aBTOKaaBi БЦЖ ( на 1 мг БЦЖ 1,0 мл НКС). HacTynHi 14 дшв
щоденно морськi свинки протягом 30 хвилин в щшьно закритш KaHepi за
допомогою розпилювача тддавалися iнгaляцii НКС по 1,0 мл сироватки на кожного
мурчака. Пюля закшчення цього тepмiнy кожнi 7 дшв мурчакам проводили шгаляцп
НКС. ПоНм тварин дeкaпiтyвaли i визначали у кpовi тварин piвeнь МСМ при
довжиш хвилi 254 нм i Е11 на 18, 25, 32 доби розвитку експериментально!
бpонхiaльноi астми. Вмiст МСМ254 визначали за методом I.A. Волчегорского, Д.А.
Дятлова, E.I. Львовско! та iн. [16], EII за методом A.A. Тогобаева, А.В. Кypгyзкiнa,
I.В.Рiкyнa та ш.[15].
Статистичне опрацювання одержаних peзyльтaтiв здiйснювaли за методом
Стьюдента.
РЕЗУЛЬТАТИ ТА IX ОБГОВОРЕННЯ
Для оцiнки стану ендогенно! iнтоксикaцii оpгaнiзмy тварин в динамщ формування
БА ми вивчали за допомогою МСМ254 i EII.
Еритроцитарний шдекс штоксикацп е одним iз мapкepiв ендогенно! iнтоксикaцii.
Оскiльки,
мембрани дозрших epитpоцитiв розглядаються як прототип
плазматичних мембран у сх клiтин оргашзму, то пiдвищeння ix пpоникностi
(зростання EII) можна вважати
характерним
для кстин
оpгaнiзмy, що
проявляеться цитолiзом ix та виходом з цитоплазми органо- та
оpгaнeлоспeцифiчниx фepмeнтiв [14].
При патолопчних процесах, особливо при !х тривалому пepeбiгy, у бюлопчних
piдинax оpгaнiзмy накопичуеться значна кшьюсть пpодyктiв мeтaболiзмy, бiльшiсть
з яких входить до так званих молекул сepeдньоi маси, якi несприятливо впливають
на мeтaболiчнi процеси в оргашзмй Сepeднi молекули - eндогeннi компоненти,
молекулярна маса яких становить 300 до 5000 Д. Хiмiчний склад групи МСМ дуже
нeодноpiдний, значна частина !х утворюеться в процес кaтaболiзмy бiлкiв в
оpгaнiзмi [17]. Молекули сepeдньоi маси мають вазо-, кapдiо- i нeйpодeпpeсивнi
влaстивостi активнютю, чинять iнгiбyючий вплив на мeтaболiчнi процеси: бiосинтeз
бiлкa, синтез та yтилiзaцiю глюкози, синтез гeмоглобiнy,
активнють ряду
фepмeнтiв, роз’еднувати процеси окислення i фосфорилювання, викликати стан
вторинно! iмyнодeпpeсii, надавати токсичну дiю на еритропоез [2,4,9,12,17,19,20].
Даний показник використовуеться як маркер штоксикацп piзного генезу для
визначення ступення тяжкост патолопчного процесу. Зaгaльновiдомe значення
МСМ як критерш ендогенно! iнтоксикaцii [9].
Для лшування БА нами був застосований препарат тiотpиaзолiн, що
виробляеться АТ «Галичфарм» у мiстi Львову у дозi 50 мг/кг ( з 22-о! по 32-у доби),
який вводили одноразово внутршньом’язово впродовж 10 дшв, щоденно.
Тютриазолш - оригшальний фapмaкологiчний препарат широкого спектра ди,
який здобув визнання в piзниx галузях медицини - кардюлогп, гастроентерологп,
неврологи, нефрологи, офтальмологи, xipypгii. Вiтчизняний препарат тiотpиaзолiн,
237
який володiе мембраностабшзуючою, антиоксидантною, iмуномоделюючою,
протизапальною, гепатопротекторною, нефропротекторною та штттими дiями [7,11].
Результати проведених нами дослщжень показали, що за умов розвитку
експериментально! бронхiальноi астми показники ендогенно! штоксикацп
пiдвищувалися. Дослiджуваний нами вмю т МСМ254 у кровi тварин на 25-у добу
експерименту не зазнавав достовiрних змiн, вiн перебував на рiвнi величин тварин
першо! групи. На 32-у добу розвитку БА цей показник зростав на 21,4%(Р<0,05),
проти першо! групи тварин. Вмю т МСМ254 е одним з найхарактершших маркерiв
ступеня вираженостi токсичного синдрому, про це вказують автор рашше
проведених дослiджень [15].
Водночас змши вiдбуваються з iншим дослiджуваним нами показником Е11. На
25-у добу ще! хвороби спостерiгали т д в итттення Е11 в кровi на 13,5% (Р<0,05),
пiзнiше на 32-у добу розвитку БА - зрю на 29,2%( Р<0,05), вiдносно першо! групи
тварин.
Одержат результати можуть свщчити про розвиток ендогенно! штоксикацп
органiзму тварин при експериментальнш БА.
Р и с 1. P iB eH b М С М 254 i Е11 в к р ов1 м о р с ь к и х с в и н о к п р и е к с п е р и м е н т а л ь н iй
б р о н х iа л ь н iй
acTM i
до
та
п iс л я
лж ування
т iо т р и а з о л iн о м
(н а
3 2 -у
добу
ек сп ери м ен ту)
%
, - Г ~ Л ________________________________________________________________________
140] ^
120
1 0 0 -^
А-ZL
— ф—У ~7\
А—
□ ко
конт
!□
н тр о ль
□
МСМ
ПМСМ254
80. / _
□ Е11
1ПЕМ
6 0 - '"
40/
20/
Ы— — —
0
J— — — ¡¿L
---------------------------------------------
Д о ллiк
iк ув а н н я
^
ППiсiслляя ллiкув
iкуваанннняя
Застосування антиоксиданту тютриазолшу показало зниження у кровi 4-! групи
тварин вмюту МСМ254 i Е11 на 32,8% (Р<0,05), i 34,6%( Р<0,05), вщповщно в
порiвняннi з групою морських свинок з БА (3 група) до лжування (Рис.1).
В и с н о в о к . Проведеш нами дослщження встановили, що в кровi морських свинок з
БА тдвишуеться рiвень МСМ254 i Е11, особливо на 32-у добу експерименту, що
може свщчити про наявнють ендогенно! iнтоксикацii органiзму. Використання
препарату тютриазолшу знижуе данi показники, що дозволяе рекомендувати його
для проведення подальших експериментальних та клiнiчних дослщжень.
С П И С О К Л 1Т ЕРА ТУ РИ
1. Бабич В.И. Модификация метода экспериментальной модели бронхиальной астмы
у морских свинок/ В.И. Бабич // Проблемы патологи в эксперименте и клинике 1979. - Т.3. - С. 159.
238
2. Бакалюк О.Й. Синдром ендогенно!' штоксикацп, мехашзм виникнення, методи
iдентифiкацiï / О.Й. Бакалюк, Н.Я. Панчишин, С.В. Дзига // Вюн. наукових
дослщжень - 2000. - № 1. - С. 11-13.
3. Бронхiальна астма. Монографiя. / М.С. Регеда, М.М. Регеда, Л.О. Фурдичко, М.А.
Колшецька, С.1. Мироненко // Вид. п’яте, доп. та перер.-Львiв, 2012.-С. 147
4. Громашевська Л.Л., « Середш молекули» як один з показниюв «метаболiчноï
штоксикацп» в органiзмi /Л.Л. Громашевська // Лаб. дiагностика. - 1997. - № 1. С. 11-16.
5. Дземан М.1. Лекщя: Бронхiальна астма (Код МКХ 10: J 45), 1 частина / М.1.
Дземан // Суч. шфекцп. - 2007. - №3. - С. 66-77.
6. Донич С.Г. Факторы, определяющие характер течения бронхиальной астмы / С.Г.
Донич // Междунар. мед. жур. - 2008. -№2. - С. 61-64.
7. Дроговоз С.М. Мехашзм гепатозахисноï дп тютриазолшу / С.М. Дроговоз // Вюн.
фармацп -1995. - №1-2. - С.73-76.
8. Куделя Л.М. Клинико-иммунологическая и бронхологическая характеристика
поздней астмы / Л.М. Куделя, Л.Д. Сидорова // Клинична медицина - 2002. - №3.
- С. 33-35.
9. Нетюхайло Л.Г. Молекули середньоï маси - маркери ендогенноï штоксикацп при
експериментальнш ошковш хворобi / Л.Г. Нетюхайло // Сучасш проблеми
токсикологи. -2005. -№3. -С.33-35.
10.Победьонна Г.П. Системш порушення клггинного метаболiзму у хворих на
бронхiальну астму: кшшчне значення i сучаснi методи терапп. / Автореф. дис. д.
м. н. // Г.П. Победьонна - 2007. -28 с.
11.Пороховська Н.В. Мембранопротекторна та антиоксидантна властивють
тютриазолшу за гострого iмунокомплексного процесу/ Н.В. Пороховська, М.С.
Регеда/ / Експерим. та клш фiзiол. i бiохiм.- 2007. - №3. - С.35-39.
12. Роль липидов фракции середих молекул в характеристике патологического
процесса/ М.Ш. Промыслов, Л.И. Левченко и др. // Вопросы мед. химии - 1989. №4. - С. 105-107.
13.Селюк М.Н. Бронхиальная астма. Патогенез, клиника, диагностика /М.Н. Селюк,
Л.А. Высотюк, Е.В. Солом’яна // Doctor. - 2002. - №2. - С. 59-64.
14.Соловодзшська I.C. Особливосп детоксикуючо!' системи у щурiв рiзного вшу за
дп кадмiю та корекцп антиоксидантами та ентеросорбентами /Автореф. дис.
к. бюл.н. // I.G. Соловодзшська -2002. - 11с.
15. Способ диагностики эндогенной интоксикации / А.А. Тогобаев, А.В.Кургузкин
И.В. Рикун и др.//Лаб.дело-1988-№9-с.-22-24.(1988)
16. «Средние молекулы» как вероятные регуляторы системы эритрона у спортсменов
- лыжников / И.А. Волчегорский, Д.А. Дятлов, Е.И. Львовская и др. //Лаб.
диагностика. - 1997. - № 1. - С. 11-16.
17. Трьомин В.О Рiвень середшх молекул та продуклв перекисного окиснення лшщв
у сироватщ хворих на неалкогольний стеатогепатит при застосуванш сучасного
комбшованого фггозасобу Еукарбону./ В.О. Трьомин // Украшський
морфолопчний альманах - 2010. -№2. - С.120-125.
239
18.Чернюк Н.В. Клшжо^агностичш маркери формyвaння особливостей п е р е б ^ та
ефективностi лiкyвaння бронхiaльноï астми / Н.В. Чернюк // Автореф. дис. к.м.н. 2001. - 17 с.
19.Чернюк Н.В. Cередньомолекyлярнi сполуки та показники фyнкцiонaльноï
активност генотипy - маркери ендогенно!' iнтоксикaцiï при бронхiaльнiй aстмi до i
тсля лiкyвaння / Н.В.Чернюк// Галицький лiкaр. вiсник. - 2001. -№1. - С. 81-83.
20.Шмойлов Д.К. Патогенетическая роль эндогенной интоксикации / Д.К. Шмойлов,
И.З. Каримов, Т.Н. Одинец // Лаб. дiaгностикa. - 2012. -№2. - С. 65-69.
21.Юдина Л.В. Медикаментозная тератя при бронхиальной астме / Л.В. Юдина
//Здоров’я Украши. -2007. -№4. -С.41.
Резюме
ВЛИЯНИЕ ПРЕПАРАТА ТИОТРИАЗОЛИНА НА ОТДЕЛЬНЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ
ЭНДОГЕННОЙ ИНТОКСИКАЦИИ В УСЛОВИЯХ ФОРМИРУВАНИЯ
БРОНХИАЛЬНОИ АСТМЫ
М.С. Регеда, Я.О. Погорецка
ГП Украинский научно-исследовательский институт медицинской транспорта,
Одесса, Украина
В исследованиях на морских свинках установлено, что при экспериментальной
бронхиальной астме в динамике заболевания наблюдается повышение содержания
молекул средней массы и эритроцитарного индекса интоксикации в крови и
корригирующее влияние на эти показатели антиоксиданта тиотриазолина
Ключевые слова: бронхиальная астма, молекулы средней массы, эритроцитарный
индекс интоксикации, эндогенная интоксыкация, тиотриазолин.
240
Kozak D.V. Особливосп жовчоутворювально1 (функцп печшки в динамин пол1травми в експерименп = Peculiarities of
liver bile formation function in the dynamics of experimental trauma. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):241-254. ISSN
1429-9623 / 2300-665X
Open Access. This article is distributed under the terms o f the Creative Commons A ttribution Noncomm ercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non
commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.
Conflict ofinterest: Nonedeclared. Received: 16.10.2013. Revised: 17.11.2013. Accepted: 21.12.2013.
UDC 616.71-001-06:613.36-008.6-02:616-001.8
У ДК 616.71-001-06:613.36-008.6-02:616-001.8
ОСОБЛИВОСТ1 Ж ОВЧО УТВО РЮ ВАЛЬН О 1 Ф УН КЦ П ПЕЧ1НКИ В
ДИНАМ1Ц1 ПОЛ1ТРАВМ И В Е К С П ЕРИМ ЕНТ1
Peculiarities o f liver bile form ation function in the dynam ics o f experim ental traum a
Козак Д.В.
Kozak D.V.
ДВН З “Тернопш ьський державний медичний уш верситет
1меш I. Я. Г орбачевського МОЗ УкраТни”
I.Ya. H orbachevsky Ternopil State M edical University
Резюме.
В
умовах
експериментально!
полггравми
виникае
порушення показниюв жовчоутворювально! функцп печшки, що
проявляеться ютотним зниженням вмшту в жовчi загальних жовчних
кислот, прямого бшрубшу та ступеня його кон’югацп на rai тдвищення
концентрацп
холестеролу
та
непрямого
бшрубшу.
Максимум
вщхилення до^джуваних показниюв настае через 3 i 21 доби
посттравматичного перюду.
Ключовi слова: полггравма, жовчоутворення.
PECULIARITIES OF LIVER BILE FORMATION FUNCTION IN THE
DYNAMICS OF EXPERIMENTAL TRAUMA
Kozak D.V.
I.Ya. Horbachevsky Ternopil State Medical University
Abstract. In conditions of experimental trauma there is a violation bile
formation indicators of liver function, manifested by a significant decrease in
241
the content of total bile bile acids, direct bilirubin and its degree of
conjugation in the background of increasing concentrations of cholesterol and
indirect bilirubin. Maximum deviation of the studied parameters occurs after
3 and 21 daysof post-traumatic period.
Keywords: polytrauma, bile formation.
Вступ. У структурi травматизму останшм часом вiдмiчаеться
невпинна тенденщя до зростання частоти поеднано! травми, яка складае
23,5-85,0 %, супроводжуеться розвитком травматично! хвороби i
характеризуеться тяжкими ускладненнями та високою летальнiстю [17,
20]. В Укра!ш щорiчно понад 70 тис. людей отримують травми рiзного
ступеня, при цьому полггравма i розвиток на !! тлi полюрганно!
недостатностi е основною причиною смерт людей вжом до 40 рокiв
[14].
Незважаючи на значнi досягнення у лжуванш постраждалих з
полiтравмою,
!х ефективнють залишаеться
поглиблення
вивчення
патогенетичних
незадовiльною.
механiзмiв
Тому
формування
полюрганно! дисфункци i недостатностi в умовах полi травми i
травматично! хвороби ряд авторiв вiдносять до ключових напрямюв
розвитку сучасно! теоретично! i практично! медицини [4, 12].
У сво!х попередшх працях на розробленiй моделi полiтравми [13],
вивчаючи динамiку показниюв пероксидного окиснення лiпiдiв (ПОЛ)
[11] антиоксидантного захисту [7, 9], цитаизу [10] та ендогенно!
штоксикаци [12, 19] в динамщ перiоду раншх i пiзнiх проявiв
травматично! хвороби ми показали, що iснуе певна закономiрнiсть у !х
242
вщхиленнях. Вона полягае в тому, що через 3 доби посттравматичного
перюду
настае
фаза
максимального
поглиблення
вщхилень
дослiджуваних показникiв. Через 7-14 дiб вiдмiчаеться фаза тимчасового
благополуччя, яка характеризуеться змшою дослiджуваних показникiв у
бш норми. Через 21 добу виникае повторне загострення дослщжуваного
патолопчного
процесу,
яке
супроводжуеться
поглибленням
штенсивност лшопероксидацп, ознаками виснаження антиоксидантного
захисту, посиленням явищ цитолiзу та ендогенно! штоксикацп, якi за
амплiтудою менш^ нiж через 3 доби. Через 28 дiб дослiджуванi
показники змшюються в бiк норми, проте в бшьшосл сво!й !! не
досягають.
Враховуючи, що iнтенсифiкацiя ПОЛ, цитолiзу та ендогенно!
штоксикацп на тлi виснаження антиоксидантного захисту належить до
ключових патогенетичних механiзмiв тяжко! травми, лопчним стало
дослiдження в цих умовах проявiв полюрганно! дисфункцп, що
дозволило б тдвищити iнформативнiсть розроблено! моделi полiтравми
та довести можливiсть дослщження рiзноманiтних методик корекцп. У
рядi
публiкацiй
з
цiею
метою
використовують
показники
функщонального стану печiнки - центрального органа детоксикацп
органiзму, дiяльнiсть якого вiдбуваеться у тiснiй штеграцп з 1'ншими
органами i системами оргашзму [1, 2, 5, 15].
Мета роботи: з ’ясувати особливостi жовчоутворювально! функцi!
печiнки в динамiцi розроблено! моделi полiтравми.
Матерiали i методи. Експерименти проведено на 62 нелшшних
бших щурах-самцях масою 180-200 г, яю утримувалися на стандартному
ращош вiварiю. Полiтравму виконували за методикою Козак Д. В.
(2011)
[13] в умовах тiопентало-натрiевого наркозу (40 мг.кг-1
внутршньочеревинно).
У тварин, яю вижили, дослiджували жовчоутворювальну функцiю
243
печшки через 2 год, 1, 3, 7, 14, 21 i 28 дiб тсля травми. З щею метою пiд
тюпентало-натрiевим знечуленням (60 м гкг-1) у тварин катетеризували
загальну жовчну протоку i збирали жовч протягом 1 год. Розташування
катетера
в
загальнт
жовчнiй
протоцi
в
ушх
експериментах
стандартизувалося, оскiльки подразнення проксимально!' чи дистально!
його частини по^зному впливае на iнтенсивнiсть видшення жовчi [16].
В отриманiй жовчi вiдповiдно до рекомендацiй [3] визначали
концентрацiю сумарних жовчних кислот, холестеролу, розраховували
холато-холестеролове спiввiдношення. У жовчi також за методом Ван
ден Берга в модифшацп М. П. Скакуна визначали концентрацп
загального, прямого i непрямого бшрубшу. На основi цих даних
розраховували ступiнь кон’югацп бiлiрубiну за спiввiдношенням:
прямий бшрубт*100/загальний бiлiрубiн (%).
Пiд час роботи з лабораторними тваринами дотримувались
мiжнародних вимог про гуманне поводження з тваринами вщповщно до
правил “Свропейсько! конвенцп захисту хребетних тварин, яких
використовують з експериментальною та шшою науковою метою”
(European Convention, 1984); методичних рекомендацш ДФЦ МОЗ
Украши про “Д о к т т ч т дослiдження лiкарських засобiв” Eвтаназiю
щурiв протягом усього експерименту проводили шляхом тотального
кровопускання з серця тсля
попереднього тiопентало-натрiевого
наркозу (60 мг-кг-1 внутршньочеревинно).
Отримат
цифровi
данi
пiдлягали
статистичному
аналiзу.
Достовiрнiсть вiдмiнностей мiж дослудними i контрольною групами
оцшювали з використанням програми STATISTICA 10.0 (“StatSoft, Inc.”,
США).
Результати та ïx обговорення. Як видно з табл. 1, т д впливом
модельовано! полiтравми у тддослщних тварин iстотно знижувався
вмiст у жовчi загальних жовчних кислот через 1 добу - на 9,3 %
244
(р<0,05), через 3 доби - на 24,6 % (р<0,001). В подальшому цей показник
зростав i через 14 дiб досягав величини контрольно! групи (р>0,05),
перевищуючи рiвень третьо! доби на 29,6 % (р<0,05). Через 21 добу
наставало повторне зниження вмюту загальних жовчних кислот у жовчi
стосовно контрольно! групи - на 16,3 % (р<0,001), що виявилося також
статистично достовiрно меншим, нiж через 2 год. i 14 дiб пост
травматичного перюду (р<0,05). Через 28 дiб дослiджуваний показник
знову досягав рiвня контрольно! групи (р>0,05) й статистично
достовiрно перевищував аналогiчного через 3 i 21 доби (р<0,05).
Рiвень холестеролу в жовчi теж знижувався стосовно контрольно!
групи, проте тшьки через 2 год. i 7 дiб посттравматичного перiоду (в
середньому на 25,6 %, р<0,01). В шпп термiни величина дослiджуваного
показника iстотно вiд контрольно! групи не вiдрiзнялася (р>0,05).
Звертае на себе увагу той факт, що в динамщ посттравматичного
перюду вмют холестеролу в жовчi зростав до 3 доби, що виявилося
статистично
достовiрним,
порiвняно
iз
попереднiми
термiнами
спостереження (р<0,05). В подальшому, через 7 дiб - повторно
знижувався i знову зростав з 14 до 28 дiб. при цьому через 28 дiб вiн
ставав статистично достовiрно большим, нiж через 2 год., 1, 7 i 14 доби
посттравматичного перюду.
Таблиця 1 - Динамша показниюв жовчовидшьно! функцп печiнки у
вiдповiдь на пол^равму (Ы+ш)
2 год
1 доба
3 доба
7 доба
14 доба
21 доба
28 доба
(п=6)
(п=6)
(п=6)
(п=6)
(п=6)
(п=5)
(п=5)
1,80+
2,13+
Загальнi жовчш кислоти
Контроль = (2,15+0,06) г л -1 (п=6)
2,08+
1,95+
1,62+
1,90+
245
2,10+
0,10
0,06*
0,09***2г1
0,07*3
0,093
0,05***2г14
0,14321
Холестерол
Контроль = (0,43+0,02) г л -1 (n=6)
0,32+
0,02
**
0,41+
0,48+
0,32+
0,38+
0,46+
0,49+
0,012г
0,022г,1
0,02**1,3
0,033
0,042г,7
0,022г,1,7,14
Холато-холестеролове стввщношення
Контроль = (5,08+0,24) ум.од. (n=6)
6,56+
4,72+
3,40+
6,21+
5,70+
0,58
0,122г
0,30***2гД
0,521,3
0,553
3,97+
0,31 W 14
5,46+
0,553,21
Загальний бiлiрyбiн
Контроль = (99,8+2,8) мкмольл-1 (n=6)
96,9+
96,2+
93,4+
92,6+
97,6+
96,6+
98,3+
1,8
4,1
2,8
3,9
4,2
4,2
5,1
Прямий бшрубш
Контроль = (64,7+3,7) мкмольл-1 (n=6)
57,0+
1,8
52,3+
*
3,0
47,1+
49,0+
59,7+
46,8+
3,4**2г
3,1**2г
4,23
2 у**2г,14
54,7+
$
2,1
Непрямий бiлiрyбiн
Контроль = (35,1+2,0) мкмольл -1 (n=6)
39,9+
43,9+
46,3+
43,7+
37,9+
49,8+
43,6+
1,8
1,5**
2,5**
3,5
6,5
2 2***2г
5,5
61,0+
48,4+
56,2+
2,61,3
J ^***2г,1,14
3,521
Стyпiнь коньюгaцiï бiлiрyбiнy
Контроль = (64,6+2,4) % (n=6)
58,8+
54,2+
50,3+
1,7
1,2**
2,7**2г
53,0+
$
3,0
Примггки:
1 *
• •
• •
^
.
1. - достовiрнiсть вiдмiнностеи стосовно контрольноï
р<0,05; ** - р<0,01; *** - р<0,001).
246
. л
грУПИ (
-
2
.
2г,1,3,7д4,21 - вiдмiнностi стосовно 2 год., 1, 3, 7, 14 1 21 дiб
статистично достовiрнi (р<0,05).
Вiдхилення
вмiсту
в жовчi
загальних жовчних
кислот
i
холестеролу призвели до статистично достовiрного збшьшення холатохолестеролового спiввiдношення через 2 год тсля травми (на 29,1 %,
р<0,05). Проте в подальшому дослiджуваний показник знижувався й
через 3 доби виявився ютотно меншим вiд контрольно! групи (на 33,1 %,
р<0,001). Через 7-14 дiб вiн знову збiльшувався, досягаючи рiвня
контролю (р>0,05), й суттево перевищував аналогiчний, визначений
через 1 i 3 доби пiсля травми (р<0,05). Через 21 добу холатохолестеролове
стввщношення
знову
понижувалося
й
ставало
статистично достовiрно нижчим вiд контролю (на 21,8 %, р<0,05), а
також вщ рiвня 2 год, 1, 7 i 14 дiб посттравматичного перiоду. Через 28
дiб показник нормалiзувався 9р>0,05) й ставав вищим вiд рiвня.
визначеного через 3 i 21 доби (р<0,05).
Вмiст загального бiлiрубiну в динамщ посттравматичного перiоду
iстотно
не
змшювався.
Не
вiдмiчалося
статистично
значущих
вщмшностей як стосовно контрольно! групи (р>0,05), так i мiж
показниками в рiзнi термiни спостереження (р>0,05).
У свою чергу вмют прямого бшрубшу поступово знижувався до 3
доби тсля травми й ставав ютотно меншим вщ рiвня контрольно! групи
(на 27,2 %, р<0,01) та 2 год. спостереження (р<0,05). В подальшому до
14 доби цей показник зростав, досягаючи рiвня контролю (р>0,05), й
ютотно перевищуючи аналопчну величину 3 доби спостереження (на
26,87 %, р<0,05). Через 21 добу наставало повторне зниження величини
дослщжуваного показника - на 27,87 % стосовно контролю (р<0,01), що
виявилося також суттево меншим, шж через 2 год. i 14 дiб пiсля травми
(р<0,05). Через 28 дiб вмiст у жовчi прямого бiлiрубiну зростав,
247
статистично достовiрно не вiдрiзнявся вiд аналопчного, визначеного в
iншi термiни тсля травми, проте не досягав рiвня контролю й був на
14,5 % вщ нього меншим (р<0,05).
В динамiцi вмiсту непрямого бшрубшу в жовчi вiдмiчався перiод
його статистично значущого пiдвищення стосовно контрольно! групи
через 1, 3 i 21 доби пiсля травми (вулповулно на 25,1 i 31,9 % р<0,01 та
41,9 %, р<0,001). В iншi термiни спостереження ютотних вiдмiнностей
не спостерiгалося (р>0,05).
У свою чергу стутнь кон,югацii бшрубшу до 3 доби знижувався
й на 21,3 % був меншим вуд контролю (р<0,01). В подальшому до 14
доби вiн зростав й у цей термш спостереження статистично достовiрно
не вiдрiзнявся вуд контрольно! групи (р>0,05), iстотно перевищуючи
аналогiчний через 1 i 3 доби тсля травми (р<0,05). Через 21 добу
стутнь кон’югацп бшрубшу повторно знижувався й ставав меншим
стосовно контролю на 25,1 % (р<0,001) та був ютотно меншим, шж
через 2 год., 1 i 14 дiб пiсля травми (р<0,05). Через 28 дiб цей показник
досягав рiвня норми (р>0,05) й достовiрно перевищував аналогiчний
через 21 добу тсля травми (р<0,05).
Отримаш
результати
свiдчать
про
те,
що
пiд
впливом
модельовано! травми показники жовчоутворювально! функцii печiнки
змшюються, досягаючи максимального вiдхилення через 3 й, особливо,
через 21 доби тсля травми. При цьому ряд з них через 14 дiб досягають
рiвня контролю. Виявлена закономiрнiсть вудповудае тш, що вiдмiчалася
нами за показниками лшопероксидацп, антиоксидантного захисту,
цитолiзу та ендогенно! iнтоксикацii [7-11]. Можна припустити, що в
патогенезi порушення жовчоутворення лежить пошкодження мембран
ендоплазматичного ретикулуму, де вщбуваеться синтез основних
компоненлв жовчi i яку як свщчить лiтература, найчутлившп до впливу
активних форм кисню та вшьних радикалiв [18]. Останнi утворюються
248
внаслщок гшоксп, зумовлено! порушенням мжроциркуляцп через спазм
мжросудин та порушення реолопчних властивостей кровi, що мае мюце
в умовах потрапляння в кровоносне русло медiаторiв запалення й
формування системно! вщповщ органiзму [6].
Таким чином, в умовах модельовано! полправми мае мiсце
розвиток функщонально! недостатност печiнки, формування яко!
пiдлагяе загальнш закономiрностi, характернiй для вiдхилення шших
бiохiмiчних показникiв - маркерiв травматично! хвороби. Можна
припустити, що в умовах критичного стану оргашзму поглиблюеться
спряженють мiж органами i системами, вщдаленими вiд мiсця
пошкодження, яку можна розцiнити як фактор компенсацп та адаптацп,
спрямований на виживання органiзму.
Висновок. В умовах експериментально! полiтравми виникае
порушення показникiв жовчоутворювально! функцп печiнки, що
проявляеться ютотним зниженням вмiсту в жовчi загальних жовчних
кислот, прямого бiлiрубiну та ступеня його кон’югацп на тлi т д в ищення
концентрацп
холестеролу
та
непрямого
бшрубшу.
Максимум
вiдхилення дослiджуваних показниюв настае через 3 i 21 доби
посттравматичного перiоду.
Л1ТЕРАТУРА
1. Гудима А. А. Морфо-функщональний стан печшки в умовах
тяжко! травми, поеднано! з механiчним дефектом шкiри та його корекщя
ксенодермопластикою / А. А. Гудима, Т. Я. Секела, Т.В. Дацко
//Актуальш проблеми транспортно! медицини. - 2009. -
№ 3 (17). -
С.119-125.
2. Гудима А. А. Порушення жовчоутворення i жовчовидшення в
раннiй перюд полiтравми у тварин з рiзною метаболiзувальною
249
здатнютю печшки / А. А. Гудима, В. В. Ярема // Здобутки кшшчно! i
експериментально! медицини . - 2012. № 2(17) - С. 48 - 52.
3. Докшшчш
дослщження
лшарських
засобiв
:
методичш
рекомендацii ; за ред. чл.-кор. АМН Украши О. В. Стефанова. - К. :
Авщенна, 2001. - 528 с.
4. Ельский В. Н. Моделирование черепно-мозговой травмы / В. Н.
Ельский, С. В. Зяблицев. - Донецк: Изд-во “Новый мир”, 2008. - 140 с.
5. Зятковська О. Я. Динамша показниюв функцюнального стану
печшки на тлi тяжко! мехашчно! травми у комбшацп з термiчним отком
та його корекцп ксенопластикою / О. Я. Зятковська // Здобутки кшшчно!
i експериментально! медицини. - 2009. - № 2 (11). - С.53-55.
6. Избранные аспекты патогенеза и лечения травматической
болезни / [В. Н. Ельский, В. Г. Климовицкий, С. Е. Золотухин и др.]. Донецк : ООО “Лебедь”, 2002. - 360 с.
7. Козак Д. В. Динамша показниюв антиоксидантного захисту у
вщ повщ на полггравму / Д. В. Козак. - Шпитальна хiрургiя. - 2012. - №
3 (59). - С. 60-64.
8. Козак Д. В. Динамша показниюв ендогенно! штоксикацп в
умовах
полiтравми
/
Д.
В.
Козак
//
Здобутки
кшшчно!
та
експериментально! медицини. - 2012 - № 1(16). - С. 69-71.
9. Козак Д. В. Динамша показниюв перекисного окиснення лшщв
та антиоксидантного захисту в умовах полггравми // Здобутки кшшчно!
та експериментально! медицини. - 2011. - № 2. - С. 50-52.
10. Козак Д.
В.
Динамша показниюв цитолiзу в умовах
полггравми / Д. В. Козак // Шпитальна хiрургiя. - 2012. № 2. - С. 50-52.
11. Козак Д. В. Особливост показниюв пероксидного окислення
лш щ в в динамщ раннього i тзнього перiодiв полправми / Д. В. Козак
// Актуальные проблемы транспортной медицины. - 2012. - № 3 (29). С. 103-106.
250
12. Малыш И. Р. Профиль циркулирующих цитокинов и их
продукция мононуклеарами в динамике посттравматического периода у
пострадавших с политравмой / И. Р. Малыш, В. К. Козлов, Л. В.
Згржебловская // Цитокины и воспаление. - 2007. - Т. 6, № 3. - С. 49-56.
13. Пат. 63997 Украша, МПК G 09 В 23/28. Спошб моделювання
полправми / Козак Д.В.; заявник i патентовласник Тернотльський
державний медичний ушверситет iменi 1.Я. Горбачевського. - № u
201104110 ; заявл. 05.04.11 ; опубл. 25.10.11, Бюл. 20.
14. Проблема полправми в Укра1ш / А. А. Шалимов, В. Л. Белый,
Г. В. Гайко [та ш.] // Полправма - сучасна концепщя надання медично!
допомоги. - 2002. - С. 5-8.
15. Сван О. Б. Вплив локально! крюдеструкцп шюри на динамжу
функцюнально! активносп печшки та ïï корекцiя / О. Б. Сван, А. А.
Гудима // Актуальш проблеми транспортноï медицини. - 2007. - № 3. С. 108-111.
16. Сван О., Смшьська I., Швалюк М. Вплив подразнень з рiзних
вщдшв жовчовивiдних шляхiв на стан вегетативних реакцш в
експериментi // Тези доп. III Мiжнародного медичного конгресу
студенпв i молодих вчених. - Тернотль: Укрмедкнига, 1999. - С. 331
332.
17. Соколова
Ф.
М.
Адаптивные
возможности
ранней
реабилитации у детей с тяжелой ЧМТ / Ф. М. Соколова, Т. Г. Топорук,
В. П. Берснев // Актуальные вопросы неврологии и нейрохирургии : Сб.
науч. тр. - Ростов-н/Д., 2005. - С.112-113.
18. Чекман И. С. Микросомальная ферментная система оранизма /
И. С. Чекман, К. А. Посохова, Е. Г. Береговая. - Киев, 1996. - 80 с.
19. Kozak D. V. Lipid peroxidation, antioxidant defence, endogenous
intoxication and cytolysis variations in early and late manifestations of
251
traumatic disease / D. V. Kozak // J. Health Sci. - 2013. - Vol. 3(4). - P. 108
117.
20.
Peden M. World report on road traffic injury prevention. / M.
Peden, R. Scurfield, D. Sleet [et al.] // Geneva, Switzerland: World Health
Organization; 2004.
References translated and transliterated.
1.
travmy,
Hudyma A. Morpho-funktsionalny stan pechinki v umovah tyazhkoi
poednanoi
z
mehanichnim
defektom
shkiri
ta
yogo
korektsiya
ksenodermoplastikoyu / A.A. Hudyma, T. J. Szekely, TV Dacko / / Aktualni problemi
transportnoi medicine. - 2009. - № 3 (17). - P .1 19-125. [Morpho-functional state of the
liver in conditions of severe trauma, combined with mechanical defects of the skin and its
correction ksenodermoplastykoyu].
2.
Hudyma A.A. Porushenna zhovchoutvorennya i zhovchovidilennya v ranniy
period politravmu z riznoyu metabolizuvalnoyu zdatnistyu pechinki / AA Hudyma, VV
Yarema / / Zdobutki klinichnoi i eksperimentalnoi medicine. - 2012. Number 2 (17) - pp.
48 - 52. [Violation of bile formation and biliary excretion in early trauma in animals with
different metabolizuvalnoyu ability of the liver].
3.
Doklinichni doslidzhennya likarskih zasobiv: metodichni rekomendatsii /
za. red. of Ukraine O.V. Stefanova. - K.: Avitsenna 2001. - 528 s. [Preclinical studies of
drugs: guidelines].
4.
Yaleskiy V.N. Modelirovanie cherepno-mozgovoy travmy / V.N. Yaleskiy,
S.V. Zyablitsev. - Donetsk: Publishing House "New World", 2008. - 140 s. [Modeling
traumatic brain injury].
5.
Izbrannue aspektu pathogenesa i lechenie travmatycheskoy bolezni / B. N.
Yelskiy, V.G. Klymovytskyy, S.E. Zolotukhin et al]. - Donetsk: OOO "Swan", 2002. - 360
p. [Selected aspects of the pathogenesis and treatment of traumatic disease]. Zyatkovska O.
Y. Dinamika pokaznikiv funktsionalnogo stanu pechinki na tli tyazhkoi mehanichnoi
travmy v kombinatsii s termichnim opikom ta yogo korektsii ksenoplastikoyu].
6.
O. Ya Zyatkovska / / Zdobutki klinichnoi i eksperimentalnoi medicine. -
2009. - № 2 (11). - P.53-55. [The evolution of the functional state of the liver against the
252
backdrop of severe mechanical trauma in combination with thermal burns and its
correction ksenoplastykoyu].
7.
Kozak D.V. Dinamika pokaznikiv antioxidantnogo zahisty u vidpovid na
politravmu / D.V. Kozak. - SHpitalna hirurgiya. - 2012. - № 3 (59). - S. 60-64. [Dynamics
of antioxidant defense in response to politravmu].
8.
Kozak D.V. Dinamika
pokaznikiv endogennoï intoksikatsiï in minds
politravmi / D.V. Kozak / / Zdobutki klinichnoï ta eksperimentalnoï medicine. - 2012 - №
1 (16). - S. 69-71. [Dynamics of endogenous intoxication in terms of trauma].
9.
Kozak D.V. Dinamika pokaznikiv tsitolizu in minds politravmi / D.V.
Kozak // SHpitalna hirurgiya. - 2012. Number 2. - S. 50-52. [Dynamics of cytolysis in
terms of trauma].
10.
Kozak D.V. Dinamika
pokaznikiv perekisnogo okisnennya lipidiv v
aumovah politravmy // Zdobutki klinichnoï that eksperimentalnoï medicine. - 2011. - № 2.
- S. 50-52. [Dynamics of lipid peroxidation and antioxidant protection in terms of trauma].
11.
Kozak D.V. Osoblivosti pokaznikiv peroxidation in lipidiv v dinamitsi
rannogo i piznogo periodiv politravmi / D.V. Kozak / / Actual problems of transport
medicine. - 2012. - № 3 (29). - S. 103-106 [Features indices of lipid peroxidation in the
dynamics of early and late periods of trauma]. Malysh J. R. Profil tsyrkulyruyuschyh
cytokines and mononuclear's products in dynamics posttravmatycheskoho period u
postradavshuh politravmy].
12.
I. R.
Malysh, V.K. Kozlov, L.V.Zhrzheblovskaya / / Cytokines and
inflammation. - 2007. - T. 6, № 3. - P. 49-56. [Profile of circulating cytokines and their
production by mononuclear cells in the dynamics of post-traumatic period in patients with
multiple injuries].
13.
polytrauma/
Horbachevsky
Patent 63997 Ukraine, M nK G 09 B 23/28. The method of modeling of
D.
Ternopil
Kozak,
State
Declarant and
Medical
University.
Patent
- No.
proprietor:
u
201104110,
I.
appl.
05.04.11, publ. 25.10.11, Bull. 20.
14.
Politravmi problem in Ukraïni / A.A. Shalimov, V.L .White, G.V.Nuts [that
in.] // Politravma - Suchasna kontseptsiya nadannya medichnoï Dopomohy. - 2002. - Pp. 5
8. [The problem of trauma in Ukraine].
15.
Swan O.B. Vpliv lokalnoï kriodestruktsiï shkiri na dinamiku funktsionalnoï
aktivnosti pechinki ta jj korektsiya / O.B. Swan, A.A. Hudyma / / Aktualni problemi
253
transportnoi medicine. - 2007. - № 3. - S. 108-111. [The influence of local skin
cryodestruction the dynamics of the functional activity of the liver and its correction].
16.
Swan O., Smilska I., M. Shvalyuk. Vpliv podraznen s riznih viddiliv
zhovchovividnih shlyahiv na stan vegetatuvnyh reaktsiy v eksperimenti / / Tesi ext. III
Congress
Mizhnarodnogo
medichnogo
studentiv
i
vchenih
young.
-
Ternopil:
Ukrmedkniga, 1999. - S. 331-332 [Influence of stimuli from different parts of the biliary
tract in the state of autonomic responses in experiment].
17.
Sokolova F. M. Adaptivnue vozmozgnosti ranney reabilitacii u detey s
tiazgoloy CHMT .Sokolova F. M. , T.G.Toporuk, V.P. Bersnev // Aktyalnye voprosy
nevrologii I nejrohirurgii: Sb. Naych. Trudov. - Rostov-na-D., 2005/ - s. 112-113
[Adaptive capacity of early rehabilitation in children with severe traumatic brain injury].
18.
Chekman I. S. Mykrosomalnaya fermentnaya systema oranyzma / I. S.
Chekman, KA Posokhova, EG Beregovaya. - Kiev, 1996. - 80 s. [Microsomal enzyme
system oranizma].
19.
Kozak D.
V.
Lipid
peroxidation,
antioxidant
defense,
endogenous
intoxication and cytolysis variations in early and late manifestations of traumatic disease /
D. V. Kozak // J. Health Sci. - 2013. - Vol. 3(4). - P. 108-117.
20.
Peden M. World report on road traffic injury prevention. / M. Peden, R.
Scurfield, D. Sleet [et al.] // Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2004.
254
Ziółkowski Andrzej. Morphological characteristics of body building engaged junior football. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):255270. ISSN 1429-962;! / 2300-665X
O pen Access. T his article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncom mercial License w hich permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial U cense (http://c9eativecommons.o9g/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use,
distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.
MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF BODY BUILDING
ENGAGED JUNIOR FOOTBALL
Andrzej Ziółkowski
WKFZiT UKW
Abstract
The aim o f the study is to present physique junior football and to compare their morphology w ith other
teams and representatives o f other sports.
M aterial for analysis was collected in February in 2011, among footballers Youth Sports Training Center,
students in grade football at Kujawsko-Pomorskie Football Association in Bydgoszcz. It examined 18 athletes aged
15 to 16 years.
It made the following measurement o f somatic: body height, body weight, length o f legs, thigh
circumference. Carried out the measurements in accordance with the instructions given by Zbigniew Drozdowski
(9).On the basis o f the materials enumerated for each contestants each following characteristics: the length o f the
lower limbs, Manouvrier index, Rohrer index, index corpulence.
Then, for each attribute calculated the arithmetic mean (M), the average standard deviation (5), the probable
error o f the arithmetic mean (SM), the probable error o f the average standard deviation (S 5) according to the rules
given by M. Arska-Kotlińska and J. Bartz (2).I also established the frequency percent distinct types.
It was found that the morphological structure o f the body junior football is typical for the sport, which
indicates the formation o f a model body building career, which is included in the selection of young players.
Keywords: morphological characteristics, body building, junior football.
I. INTRODUCTION
Football is a team sports game, which involves two teams, each of which has
an 11-players. Me June are played on a football field with a length of 90-1 20 m
45-90 m wide. Game time is 2 x 45 min. with a 5-minute break. Players with the
exception throws in the ball used in the game of the lower limbs, also allowed to
bounce the ball head and torso, arms uses primarily the keeper. The aim of the
game is to score the opponent as many these goals, while disallowing position to
lose a goal in its own team. All players are responsible for the result of the meeting,
taking part in actions to defend and attack.
255
In its continual development of football has undergone a number of stages
and transformations. With a little more aggressive discipline based on individual
technical and tactical training of individual players, has become typical combat
sport where the ball takes almost afraid jammed on every inch of the pitch, and the
actions of individual players have been completely subordinated to the team.
Currently playing soccer is grown on all continents. The level of this sport in
the world puts before the players extremely high demands. Universalism in the
game, the pursuit of the so-called. total football requires players not only a perfect
mastery of the art of football needed in the implementation of various strategy, but
also a good knowledge of the systems used to attack and defend, and adequate
physical preparation.
Football is a game of getting a faster, more aggressive, more dynamic.
Disciplines is considered to be the type of speed-endurance, where the
effectiveness of the game largely depends on the precision footwork, as well as
intense. Therefore, from cultivating t ± discipline of sport requires a great
movement coordination, which involves a great technique, and a very good
efficiency of the organism. Hence t fluorescent lamps football training is not simply
to learn the game, but also should result in raising overall physical fitness. Players
become faster, stronger, more agile and tougher.
Among the research primarily on somatic characteristics of competitors
practicing this sport discipline should be mentioned the work of K. Bibrzycki and
J. Niedziałkowski (4) analyzing the construction of somatic players taking part in
the competition and the Polish league in season 1979/80.In their study, they tried to
assess the interdependence between physique competitors, and the selection and
tactical solutions and positioning during the game. Also described the construction
of these types Ouch, (according to the typological A. Wanke)
A. Koniarek (13) presented morphological characteristics of the participants
in the World Championships in 1966.In their view it can be said that footballers are
characterized by high growth and relatively high weight, which results in terms of
building a strong indicator Rohrer.
Z. Drozdowski (10) presented the results of morphological diversity of
players engaged in the game of football, and competing in the colors of Poznan
clubs, KS Lech and KS Warta. Drozdowski chose the following parameters for the
analysis of the construction of somatic body: body height, body weight, length of
the upper limb, lower limb length, body length, shoulder width, breadth and depth
of chest, width of the pelvis, chest circumference measured at the maximum
inspiratory and expiratory circuit’s arms, thighs and drumsticks. On the basis of
measurements calculated momentum indicators chest and torso, barko, pelvis, chest
and Rohrer.
256
Based on the same parameters Shahtul (18) described what was the state of
the physical development of soccer players KKS Lech Poznan, who in 1983 won
the Polish championship and to what extent there were possibly changes in these
characteristics over the 17 years separating those studies alit was found that the
tested athletes were characterized by a more slender body and at a significantly
greater body height, body length and only slightly more body weight than in studies
prior to 17 years.
A relatively complete in terms of physique development anthropometry
footballers introduced L. Wojciechowski (22) examining the players from
Koszalin. It is today on that football should be characterized by medium and high
height, weight proportional to body height, waist belt rather narrow chest a little
arched. Lower limbs should be of medium length with a relatively short and well
muscled calf, and a long and less-muscled thigh.
Requirements posed by the game of football can be divided into four types:
technical, tactical, psychosocial, and physical (motor). The ideal player should have
a high level of fitness and technical, have a comprehensive strategy and mental
strength, and function well in a team. With some skills, a player can compensate for
the weaknesses of others in the game (3).
Success in team sports game is conditioned by the effectiveness of individual
behavior of players and their reliability in cooperative. Reliability of individual
action is one of the most important criteria for assessing the suitability of the player
to the team (19).Currently, the top teams looking to players with an average body
height, average body weight, high speed & abilities - strength and a high level of
technical sophistication - tactical. Only player’s goalkeeper and two center
managers should block a defensive stand high growth and relatively higher weight.
Most of the research so far focused mainly on the players playing in higher
leagues, on par central, in the oldest age groups. Less attention has been paid to
research while juniors in football. Therefore, the aim of my work is an attempt to
evaluate the budget mid-body of young players, beginning his sports career.
The aim of the study is to present physique junior football and to compare
their morphology with other teams and representatives of other sports.
For this purpose, make up measure the following characteristics of somatic:
body height, body weight, length of the lower extremities, thigh circumference.
Carried out the measurements in accordance with the instructions given by
Zbigniew Drozdowski (9).On the basis of the materials enumerated for each player
the following characteristics: the length of the lower limbs, Manouvrier index,
Rohrer index, index typology. It also established the incidence rates distinct types.
257
II. MATERIAL AND METHOD
Analyzed material was collected in February in 2011, among footballers
Youth Sports Training Center, students in grade football at Kujawsko-Pomorskie
Football Association in Bydgoszcz. All subjects were characterized by a very good
state of health. Overall examined 18 athletes including 1 goalkeeper, 8 defenders,
six midfielders, three forwards. All subjects were born in 1995.
It made the following measurements somatic: body height, body weight,
length of legs, thigh circumference. Carried out the measurements in accordance
with the instructions given by Zbigniew Drozdowski (9).On the basis of the
materials enumerated dl and every player the following characteristics:
1. The ordered power exceeds the available capacity of the WTTP. This makes it
necessary to limit the area under consideration and to supply a part of it from the
EDF west main. The length of the lower limbs by the formula:
V = the height of the body - an increase in the seated position
2 Manouvrier ratio according to the formula:
I = (height - increase in the seated position: an increase in the seated position)
x 100
It helped me to determine the ratio of the length of the lower limbs and trunk
according to the scheme:
x - 84.9 ....
85.0 - 89.9
90.0 - x ....
brief extremity
meddle extremity
long extremity
Rohrer index according to the formula:
-5
I = (body weight (in grams) - body height (in inches)) x 100
It helped me to identify the body type given by Kretschmer (according to the
classification Curtius):
x - 1.12.......................................................... leptosomatic
1.13 - 1.34.......................................................... athletics
1.35 - x ............................................................. picnic
258
4.1Typology Indicator (B. Śkerlj) according to the following formula:
I = (thigh: body height) x 100
The classification of the index is as follows:
x - 2 8 ......
28.1 - 32.0
32.1 - x ....
skinny
.. average
burly
Then, for each attribute calculated the arithmetic mean (M), the average
standard deviation (5), the probable error of the arithmetic mean (S M), the probable
error of the average standard deviation (S 5) according to the rules given by
M. Arska-Kotlińska and J. Bartz ( 2).I also established the incidence rates distinct
types.
III. ANALYSIS OF THE MATERIAL
1. The ordered power exceeds the available capacity of the WTTP. This makes it
necessary to limit the area under consideration and to supply a part of it from the
EDF west main. General characteristics of the team
Youth Sports Training Centre, class football at Kujawsko-Pomorskie
Football Association in Bydgoszcz, was founded in 2004 on the initiative of the
Polish Football Association. The aim was to create a representation of the province
and competition in the nationwide competition. The training program is similar to
that of the existing sports club Zawisza Bydgoszcz. All subjects are taught in
school No. 10 in the Secondary School No. 15 on the street Cherkasy in
Bydgoszcz. Class calculated 20 students and is composed of representatives of nine
clubs from across the region Kuyavian-Pomeranian. Students outsiders are
accommodated in the school dormitory Street Polanka use the same cafeteria. All
subjects my players born in 1995, while the length of deceptive ranges from 5-6
years. Most riders passed all stages of training, taking part in the competition each
age category.
Nine players are representatives of the UUT Kujawsko-Pomorskie. The team
participated in the 2009/2010 season in the national junior competition for the cup
to them. J. Michalowicz, taking fifth place.P n the other hand the winner of many
competitions in the Kujawsko-Pomorskie. Several players with their clubs won the
champion league provincial footballers and youngsters and the second and third
place in the league provincial and district leagues highest places footballers and
youngsters. The group is a representative of Polish (Thomas Prejs), who has scored
259
several international meetings. Trainings are held five times a week and once a
week personal training. In addition, once a week classes are held at the pool or
additional care. In addition to training, are conducted in the school physical
education classes four hours a week. After all weeks classes, students return home
and Saturday games are played in their clubs.
Juniors OSSM KP Petrol stations do not receive any grants from the club,
being only dependent on their parents.
2 Characteristics of somatic features.
Table 1 summarized the characteristics of numerical analyzed somatic
features. Body height test group of players varies from 162-185 cm individually,
with an average 173.77 cm.
As shown in Table 2 listing the comparatively analyzed the characteristics,
the subjects of my juniors have an average height of the body close to the youth of
the province of Cracow surveyed by Chrzanowski et al (5), but lower than the
adolescents from the Poznań surveyed by Cieślik et al (6).Significantly higher
compared to the study group, the mean body height can be observed in the Polish
representatives of the World Cup in 1978 and first division players of the season
1979/80, only players Basin Sosnowiec retreated under the terms of the young
players filling stations OSSM KP Bydgoszcz.
Body weight riders surveyed (Table 1) ranges and from 52 kg to 72 kg, and
the average is 63.9 4 kg. From the statements tab. 2 that the juniors OSSM KP
Bydgoszcz filling stations have similar weight as the youth of the province of
Cracow, and are lighter than the youth of the province of Poznan, the Polish
representatives, players and league starters in the season 1979/80 and the players
Basin Sosnowiec.
From the data in Table 1 also shows that individual variations in leg length
ranges from 75-89, and the average is 82.11 cm. These figures are slightly lower
than the value reported in adolescents from Cracow province, while much lower
than first league season 1979/80, as well as athletes Basin Sosnowiec (Table 2).
The arithmetic mean of the thigh examined my players is 53.83 inches, with
individual spans of 47-61 cm (Table 1) and is higher than the average surveyed
their peers from Poznan and Krakow, as well as players Sosnowiec white sails. In
terms of the degree of thigh musculature juniors OSSM KP filling stations
Bydgoszcz much inferior team to a first-season competition occurring in 1979
1980 (table 2).
Differentiation of typological
On the basis of the ratio Rohrer (Table 3) made determination of body
building athletes by Kretschmer (in the classification of Curtius). It found that most
of the players is characterized by the athletic type physique, which is 66,7 cm band.
260
Comparing these data with other test teams and disciplines and sports (table 6) can
be noted that the same or similar type athletic frequency obtained Lech Poznan
juniors taking part in the competition season 1989/90 (66.7%) and 95/96 (68 ,
75%), Warta Poznan (72.2%), including subjects juniors Olimpia Poznań and
Naprzod Rydultowy (66.61%) and seniors Metalotexu Żydowo (65%).Slightly
more players representing this type of construction you Ouch (81.25%) occurred in
the junior team Lech Poznan in UEFA 1993-1994.
Z. Drozdowski (9) showed in their study that 61.2% of sprinters, which is
slightly less than the test I have a team of junior athletic type physique. The same
author proved that even greater differences divide the surveyed juniors from
Bydgoszcz of long-distance runners (53.2%), youth candidate to study Physical
Education (43.8%) and volleyball players (6.6%).
In the same table shows that the two players, i.e. 11.1% of the respondents
are individuals with picnics specified type physique. A similar incidence of type
picnic (12.5%) received juniors Lech Poznan surveyed in 1994.Small group picnics
were among sprinters (15.3%), long-distance runners (15.3%), and among the
candidates of Physical Education (10%). Only individuals representing their teams
or sports such as juniors Warta (5.6%), seniors Matelote (5%), juniors Olympia and
Naprzod (2.78%) had the type of physique. High percent picnics represented
volleyball (28.2%) and juniors Lech season 95/96 (25%), while among young
players Lech surveyed in 1990 there was not a picnic.
Analyzing Table 6 can be seen that the four players (22.2%) tested my team
turned out to be leptosomatic. Exactly the same type leptosomatic incidence
reported in the junior Warta, among sprinters was 23.5% leptosomatic. Close to
each other res obtained Matelote seniors (30%), juniors Naprzod and Olympia
(30.56%), players cultivating long-distance races (31.5%) and juniors Lech
appearing in season 89/90 (33.3%). Nearly half leptosomatic is studied by Z.
Drozdowski (9) young candidate for the study of Physical Education (46.2%). The
highest percentage recorded a group of retinal physicians, examined by the same
author (65, 1%).Only one player type leptosomatic was in the youth team of Lech
in 1994 and in season 95/96.
Table 4 is included characteristic percentage of respondents taking into
account the splitting of the players according to the indicator typology. On this
basis we can say that most people represents the average type of body, as much as
72.2%.Stout is four players representing (22.2%) and only one thin (5.5%).
Using the indicator Manouvrier made the classification of body based on the
length of the lower limbs referred to the length of the body (Table 5).It turned out
that the characteristics of the players meddle extremities dominated (61.2%), long
extremities were seven or 38.8% of all respondents. There was not one player brief
extremities
261
IV. SUMMARY AND CONCLUSIONS
As a result of analysis of the collected material gives rise to the following
concluding observations and conclusions:
1.
Tested syndrome is characterized by medium and large body height, and
medium and large in relation to its weight, which indicates a strong morphological
junior football.
2.
Compared with older players present in the first division competition
surveyed juniors OSSM KP Bydgoszcz filling stations have smaller circuits of the
lower extremities.
3.
The team junior footballers from Bydgoszcz dominating type player with an
average length of the lower limbs, athletic physique, and the average typology.
4.
In determining the frequency of particular body types, both among juniors
and seniors dominated the athletic type (over 65%).
5.
Features physique of young footballers of the study group are similar and
slightly higher than the qualities of body of young people from the province of
Poznan and adolescents from Cracow province.
In the light of the developed somatic characteristics and comparative material
UUT junior OSSM KP filling stations Bydgoszcz shows a typical for this stage of
training and discipline physique. Evidence can that making a selection and
selection of youth coaches include in their activities the previous scientific
observations indicate that the above-mentioned type of morphology is perfectly
realized in the present discipline sport. We can also give that in the course of the
development of football already formed a certain type of body build its competitor.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
V. REFERENCES
Antkowiak M.: Budowa morfologiczna piłkarzy nożnych klubu sportowego
Metalotex Żydowo. Dysertacja magisterska. Poznań, 1996.
Arska-Kotlińska M., Bartz J.: Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących
wychowanie fizyczne. AWF Poznań, 1989.
Bangsbo J.: Sprawność fizyczna piłkarza. COS, Warszawa 1999.
Bibrzycki K., Niedziałkowski J.: Charakterystyka wybranych komponentów
budowy ciała piłkarzy. Sport wyczynowy nr 10, s.24-28, 1981.
Chrzanowska M., Gołąb S., Bocheńska Z., Panek S.: Dziecko Krakowskie. AWF
Kraków, 1992.
Cieślik J., Kaczmarek M., Kaliszewska-Drozdowska M.D.: Dziecko Poznańskie
’90. Poznań, 1994.
262
7. Dorsz A.: Budowa ciała juniorów piłki nożnej. Dysertacja magisterska. Poznań,
1997.
8. Drozdowski Z.: Antropologia dla nauczycieli wychowania fizycznego. AWF
Poznań, 1988.
9. Drozdowski Z.: Antropometria w wychowaniu fizycznym. AWF Poznań, 1992.
10.Drozdowski Z.: Porównawcza charakterystyka budowy ciała czołowych
zawodników piłki nożnej w Poznaniu. Roczniki Naukowe WSWF w Poznaniu,
z.18, s.149-152, Poznań 1969.
11. Grzegorczyk S: Piłka nożna . Warszawa, 1985.
12. Grzegorczyk S.: Piłka nożna 1919-1989. Warszawa, 1991.
13.Koniarek A.: Charakterystyka rozwoju fizycznego i budowy uczestników
Mistrzostw Świata w piłce nożnej w 1966 roku. Roczniki Naukowe WSWF w
Poznaniu, z.17, s.3-8. Poznań, 1969.
14.Mała Encyklopedia Sportu. Warszawa, 1987.
15.Pawlak J.: Budowa i sprawność piłkarzy nożnych w wieku juniora. Dysertacja
magisterska. Poznań, 1991.
16.Przybylski M.: Budowa ciała młodych piłkarzy nożnych zespołu KKS Lech
Poznań. Dysertacja magisterska. Poznań, 1994.
17.Przybyła T.: Morfologiczna charakterystyka budowy ciała juniorów uprawiających
piłkę nożną. Dysertacja magisterska. Poznań, 1997.
18.Shahtul K.A.: Budowa ciała piłkarzy nożnych KKS Lech Poznań. Roczniki
Naukowe WSWF w Poznaniu, z. 18, s. 9-15. Poznań, 1969.
19.Szwarc A.: Związki między sprawnością działania w grach klasyfikowanych
imałych grach u młodzików uprawiających grę
w piłkę nożną, AWF Gdańsk
2006.
20.Talaga J.: Technika piłki nożnej. SiT. Warszawa, 1987.
21.Wachowski E., Strzelczyk R., Osiński W.: Pomiar cech sprawności motorycznej
osobników uprawiających sport - wyniki badań. Monografia AWF w Poznaniu nr
238, s.8-37. Poznań, 1987.
22. Wojciechowski L.: Porównawcza charakterystyka budowy ciała reprezentacyjnych
zespołów piłki nożnej okręgu koszalińskiego
i poznańskiego. Sport
Wyczynowy nr 3/81, s.27-29. Warszawa, 1981.
263
Table 1 Characteristics o f the numerical analyzed features
Feature
Min-Max
m
Sm
S
SS
Body height
162-185
173.77
1.30
5.18
0.91
Body weight
52-72
63.94
1.82
7.27
1.28
Growth
seated
87-97
91,66
0.53
2.06
0.37
The length
of the lower
limbs
75-89
82.11
0.90
3.60
0.63
Thigh
47-61
53.83
0.86
3.34
0.58
Table 2 Comparison of the studied traits
Feature
World Cup And league
Poland
Poland
1978
1979-1980
21.
21.
Players
Basin
Sosnowiec
21.
a child.
Poznan
6.
a child.
Krakow
(5)
Our study
Body
height
(cm)
177.80
176.81
171.90
176.30
173.78
173.77
Body
weight
(kg)
Lower
limb length
(cm)
73.70
71.71
67.90
64.70
63.79
63.94
-
90.48
88.42
-
83.45
82.11
Thigh
cm),
-
56.09
53.03
51.50
51.78
53.83
264
Table 3 Differentiation o f inter-subject variability in the light of the typology of Kretschmer
Group surveyed
riders
Type leptosomatic
Type
picnic
Type
athletic
n
%
n
%
n
%
4
22.2
12
66.7
2
11.1
n = 18
Table 4 Frequency of body types according to the index typology
Skinny
Group surveyed
riders
Average
Stout
n
%
n
%
n
%
1
5.5.
13
72.2
4
22.2
n = 18
Table 5 Frequency of body types according to the index Manouvrier
Group surveyed
riders
In short
extremities
meddle
extremities
Longextremities
n
%
n
%
n
%
0
0
11
61.1
7
38.8
n = 18
265
Table 6 Summary of depots somatic covered by the typology of Kretschmer
Team sport or
discipline
Type
Type
Type
leptosomatic
athletic
picnic
Author
Volleyball
65.1
6,6
28,2
Z. Drozdowski
(10)
Sprinters
23.5
61.2
15.3
Z. Drozdowski
(10)
31.5
53.2
15.3
Z. Drozdowski
(10)
Youth
candidate
to
study Physical
Education
46.2
43.8
10,0
Z. Drozdowski
(10)
Juniors
Lech
Poznan
season 89/90
33.3
66.7
0
D. Baryła (15)
Juniors
Naprzod
Rydultowy and
Olimpia
Poznań
30.56
66.67
2.78
T. arrived (17)
30
65
5
M. Antkowiak
Players
engaged
long runs
on
Metalotex
Żydowo
(1)
Warta
22.2
72.2
5,6
J. Pawlak (15)
Juniors
Lech
Poznan
season 1993/94
Juniors
Lech
Poznan
season 1995/96
Juniors OSSM
KPZPN
Bydgoszcz
6.25
81.25
12.5
M. Przybylski
(16)
6.25
81.25
12.5
A. Cod (7)
22.2
66.7
11.1
own research
Juniors
Poznan
266
Table 7 Summary of material
Thigh
The length
of leg
lower
54
88
88
55
82
65
91.
53
83
182
67
97
53
85
Brzezinski James
175
68
90
56
85
Chabowski Fabian
168
55
88
51
80
Chudzinski Maciej
179
62
95
53
84
Dejewski Thomas
185
68
96
53
89
Gregorek Peter
170
2
90
61
80
Gwizdała Sebastian
165
55
89
49
76
Muzalewski Seweryn
168
63
90
56
78
Damian Nowak
174
71
93
60
81
Siegert Oscar
162
52
87
PLN 50
75
Stolkowski Daniel
179
70
96
54
83
Stolkowski David
176
65
93
54
83
Chellah Charles
169
52
90
47
79
Luke Wandowski
177
68
93
54
84
Body
height
Body
weight
Bartoszek Adam
180
69
The
increase in
the sitting
position
92.
Bembenek Hubert
170
61
Bołądź Simon
174
Borecki Charles
Last name
and the name of
267
Zaworski Patryk
175
68
92.
56
83
Rohrer index
Indicator tęgości
Indicator
Manouvrier
Bartoszek Adam
1.18
30.0
0.95
Bembenek Hubert
1.24
32.3
0.93
Bołądź Simon
1.23
30.4
0.91
Borecki Charles
1.11
29.1
0.88
Brzezinski James
1.27
32.0
0.86
Chabowski Fabian
1.16
30.3
0.90
Chudzinski Maciej
1.08
29.6
0.88
Dejewski Thomas
1.07
28,6
0.92
Gregorek Peter
1.46
35.9
0.88
Gwizdała Sebastian
1.22
29.7
0.85
Muzalewski Seweryn
1.33
33.3
0.86
Damian Nowak
1.35
34.5
0.87
Siegert Oscar
1.22
30.9
0.86
Stolkowski Daniel
1.22
30.2
0.86
Stolkowski David
1,19
30.7
0.89
Name and surname
268
Chellah Charles
1.07
27,8
0.87
Luke Wandowski
1.23
30.5
0.90
Zaworski Patryk
1.27
32.0
0.90
Age
Field position
Membership Club
Bartoszek Adam
15
back
Zawisza Bydgoszcz
Bembenek Hubert
15
attacker
Chasing Mogilno
Bołądź Simon
15
helper
Zawisza Bydgoszcz
Name and surname
AD USW Bydgoszcz
Borecki Charles
15
helper
Brzezinski James
15
goalkeeper
Victoria Korora
Chabowski Fabian
15
attacker
W da World
Chudzinski Maciej
15
helper
Chemist Bydgoszcz
Dejewski Thomas
15
back
Olimpia Grudziadz
Gregorek Peter
15
back
Chemist Bydgoszcz
Gwizdała Sebastian
15
back
W da World
Muzalewski Seweryn
15
helper
Elana Torun
Damian Nowak
15
helper
Chemist Bydgoszcz
Siegert Oscar
15
helper
Chemist Bydgoszcz
Stolkowski Daniel
15
attacker
Legia Chelmza
Stolkowski David
15
back
Legia Chelmza
269
Chellah Charles
AD USW Bydgoszcz
15
back
AD USW Bydgoszcz
Luke Wandowski
15
back
Zaworski Patryk
15
back
270
Chemist Bydgoszcz
Bereznyakov A.V. Гл1тацид - нова мазь протизапально! та ранозагоювально! дц = Glitatsid - new ointment inflammatory and
reparative action. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):271-282. ISSN 1429-9623 / 2300-665X
O pen Access. This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncom mercial License w hich permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich perm its unrestricted, non commercial use,
Conflict ofinterest: Nonedeclared. Received: 16.10.2013. Revised: 17.11.2013. Accepted: 21.12.2013.
УДК 615.454.1:616-001.4-002:616-003.93
UDC 615.454.1:616-001.4-002:616-003.93
ГЛ1ТАЦИД - НОВА МАЗЬ ПРОТИЗАПАЛЬНО! ТА
РАНОЗАГОЮВАЛЬНО! Д11
Glitatsid - new ointment inflammatory and reparative action
Березняков А.В.
Bereznyakov A.V.
Харювський национальной медичний ушверситет
[email protected]
Kharkiv National Medical University
Ключовг слова: «Глггацид», сухий екстракт солодки, протизапальна,
ранозагоювальна дiя, лшшна рана, скипидарний дерматит.
Ключевые слова: «Глитацид», сухой экстракт солодки,
противовоспалительное, репаративное действие, линейная рана,
скипидарный дерматит.
Keywords: "Glitatsid", dry licorice extract, anti-inflammatory, restorative effect,
linear wound, turpentine dermatitis.
Вступ.
Лшування порушень цшсносл шюрного покриву залишаеться одшею з
актуальних проблем сучасной медицини [1, 2] У лжарсько! практищ
зустрiчаються здебшьшого хрошчш або ускладнеш вторинною шфекщею та
271
появою екзем дерматолопчш захворювання. До них вщносяться порушення
цiлiсностi шкiрного
покриву, яю з’являються
внаслiдок руйнування
первинних елеменнв сипу (пустули, вузли), тобто вторинне ерозування та
укривання виразками [3]. При хрошчному протиканш цього процесу
створюються умови для вторинного мжробного забруднення, що вимагае
комплексного тдходу до лiкування цих сташв, зокрема використання
зовнiшнiх
засобiв,
яю
мають
протизапальну,
антимiкробну
дiю
та
стимулюють репаративнi процеси [4].
Як зовшшнш засiб, що поеднуе у собi цi властивостi, була
запропонована мазь «Глнацид» с сухим екстрактом солодки, якш мiстить
глiцирiзинову
кислоту,
флавонощи,
Р-ситостерин,
органiчнi
кислоти,
кумарини та шип бiологiчно активнi речовини [5, 6].
Проведенi доклiнiчнi дослiдження дозволили встановити виражену
репаративну, протизапальну та ранозагоювальну активнiсть мазi «Глггацид».
Вiдносна нешкiдливiсть при внутрiшньошлунковому введенш та нашкiрному
нанесеннi, вiдсутнiсть мюцевоподразнювально1 та алергiзуючоi дií та
негативного впливу на шюру дозволяе рекомендувати мазь для подальшого
клiнiчного вивчення.
Матерiали та методи.
З метою вивчення репаративноi дii мазi «Глггацид»
бул проведен
експеримент, у якому моделювали асептичну лiнiйну рiзану рану т ю ри.
Тварини були розподшеш на 4 групи (по 10 тварин у грут, масою
200,0-220,0г):
контрольна
-
тварини,
рани
яких
не
лшували,
експериментальна - тварини, на рану яких наносили мазь «Глггацид», групи
порiвняння - тварини, рани яких лшували вiдповiдно гелем «ПантестинДарниця» та маззю «Вундехiл».
На вистриженiй дiлянцi спини площею 6 см
л
пiд барбамiловим
наркозом тваринам робили лшшний розрiз довжиною 50 мм. На рану на
вщсташ 10 мм один вщ одного накладали шви i обробляли и 5 % розчином
272
йоду.
Пюля
виходу
тварин
з
наркозу
проводили
експеримент.
Експериментальним щурам один раз на добу наносили дослщну мазь та
препарати порiвняння на область рiзаноi рани. На 7-у та 14-у добу по 5
тварин з кожноi групи виводили з експерименту, вирiзали (пiд наркозом)
дшянку свiжосформованого рубця i дослщжували його на мiцнiсть зрощення
краiв рiзаноi рани методом ранотензiометрii [7].
Репаративну актившсть обчислювали за формулою:
М дос -100
Ар = ----------------- 100
Мк
;
де: Ар - репаративна актившсть;
Мдос - мщнють шва рани при розривi у дослщнш групi;
Мк - мщнють шва рани при розривi в контрольны групi.
Протизапальна активнiсть
мазi «Глггацид» вивчалась на моделi
скипидарного дерматиту [8, 9] з контролем показниюв периферичноi кровк
Дослiдження було проведене на 40 бших нелiнiйних щурах (4 групи по 10
тварин в кожнш): перша - штактш тварини, друга - нелшоваш тварини з
скипидарним дерматитом, третя -
дослщна, тварини з скипидарним
дерматитом, який лшували маззю «Глггацид», четверта - група порiвняння,
хворi тварини, яких лжували гелем «Пантестин-Дарниця».
Для моделювання патологи тваринам на депшьовану дiлянку шюри розмiром
3x3 см2 щодня, протягом 10 дшв, наносили по п'ять крапель живичного
скипидару, який поим ретельно втирали у шюру за допомогою скляно!’
палички. Пiсля того, як у тварин з’явились дшянки некрозу було проведено
лiкування маззю «Глггацид» протягом 10 днiв. Для ощнки ступеня запалення
шкiри у тварин дослщжували товщину складки шюри в мм, яку вимiрювали
за допомогою штангенциркуля. Оцшку ефективностi мазi «Глiтацид»
проводили за вивченням стану шюрного покриву (що оцiнювали в балах) та
товщини шкiрноi складки з подальшим розрахунком протизапально1’
активности яку визначали за формулою:
1д -100
А = 100% - ■
1к
273
де:
А - протизапальна активнють;
1д - iнтенсивнiсть ураження покрову шюри в дослiднiй rpyni (бали);
1к - iнтенсивнiсть ураження покрову шюри в контрольнiй rpyni (бали).
Yci
дослiдження
проводили
у
вiдповiдностi
з
нащональними
«Загальноетичними принципами експеpиментiв на тваринах» (Украша, 2011),
якi узгоджуються з положеннями «ввропейсько1 конвенцii про захист
хребетних тварин, яю використовуються для експериментальних та штттих
наукових цшей» (Страсбург, 1986), та схвалеш 1-им Нацiональним конгресом
з бюетики (Киiв, 2001) [10]. Yсi маншуляцп, якi викликали бiль, проводили
т д баpбамiловим наркозом. Статистичну обробку даних здшснювали за
допомогою пакета програм Statistica for Windows 6.0 з використанням tкpитеpiю Ст'юдента та кореляцшного аналiзy. Результати вважали дшсними
при р < 0,05 [11].
Результати та ix обговорення.
Результати дослщження pепаpативноi активностi показали, що мазь
«Глггацид» на 7-у добу збшьшуе мiцнiсть пiсляопеpацiйного рубця
асептичноi лiнiйноi рани у щypiв на 73,2 %, а на 14-у добу - на 88,2 %,
вiдносно контролю (табл. 1).
Таблиця 1
Вплив Ma3i «Глггацид» на мщшсть
пiсляоперацiйного рубця асептично1' рани ( Х ±Sx, n=10)
7 доба
Група тварин
Контроль
14 доба
Мщшсть
Репаративна
Мщшсть
Репаративна
рубця,
активнють,
рубця,
активнють,
ум. од.
%
ум. од.
%
180±10,9
—
340±19,0
—
Мазь «Глггацид»
312±24,1*
73,2
640±26,2*
88,2
Г ель «Пантестин»
298±17,0*
65,5
590±19,1*
73,5
Мазь «Вyндехiл»
259±21,8*
43,8
499+24,0*
66,8
274
Примпга. * - вщмшносл в1ропл.т вiдносно контролю, р < 0,05.
Використання мазi «Глiтацид» в лiкуваннi скипидарного дерматиту,
який супроводжуеться утворенням ерозш та виразок, дало нам змогу досягти
значного покращення стану щурiв. На 7-у добу лiкування вщ вiд початку
експерименту показники групи тварин, яких лiкували маззю
«Глгтацид»
вирогидно вiдрiзнялися вiд показникiв групи нелшованих щурiв (табл. 2).
Таблиця 2
Стан шклри щурiв при лiкуваннi скипидарного дерматиту
маззю «Глггацид» ( Х ±Sх , п=10)
Дослщш групи
Термiн дослiду
Iнтенсивнiсть
ураження тю ри
(бали)
1нтактш тварини
До експерименту
0
1,60±0,20
Дерматит без
лжування
Вихщш данi
2,8±0,10*
3,26±0,10*
7-а доба
1,2±0,10*
2,60±0,06*
2,6±0,20*
3,10±0,10*
0,5±0,10**
1,60±0,10**
Вихiднi даш
2,8±0,10*
3,00±0,06*
7-а доба
лшування
0,6±0,20**
1,96±0,10**/***
Дерматит + мазь Вихiднi даш
«Глгацид»
7-а доба
лiкування
Дерматит + гель
«ПантестинДарниця»
Товщина тттюрно!'
складки, мм
Примiтки:
1. * - вщмшност в1'ропдш щодо штактних тварин, р < 0,05
2. ** - вщмшносл в1'роп'дн1 щодо дерматиту без лжування, р < 0,05
3
. *** - вщмшност в1'ропдш щодо мазi ‘Т лггацид”, р < 0,05.
275
Отримаш результати свщчать про те, що мазь «Глггацид» нормаизуе стан
шюри при скипидарному дерматитi, тобто зменшуе товщину т ю рноУ
складки, а також iнтенсивнiсть ушкодження шкiрних покривiв.
Змшу показникiв периферичноУ кровi таких як, лейкоцитарна формула
та морфолопчш змши в осередку запалення, вважають ефективним
показником лжування будь-якого запального процесу. У периферичнш кровi
тварин зi скипидарним дерматитом без лiкування на 3-ю добу спостер^али
виражений
лейкоцитоз,
змщення
лейкоцитарноУ
формули
влiво
зi
збiльшенням кiлькостi паличкоядерних лейкоцитiв та збшьшення ШОЕ.
(табл. 3).
Таблиця 3
Показники периферичноУ кровi щурiв на моделi скипидарного
дерматиту ( Х ±Sх , п=10)
Термiни 1нтактний
Показник дослщжен контроль
ня
п
х+Sх
1
2
Г емоглоб ш,
3-й день
г/л
Еритроцити,
1012/л
Лейкоцити,
109/л
3
ядерт
Сегментоядерт
х+Sх
п
х+Sх
5
6
7
8
9
10
10
132,7±3,36
10
132,8±4,04
134,5±5,47
10
133,1±3,46
10
130,2±6,02
10-й день 10 131,8±4,47 8
3-й день
Дерматит +
гель
«ПантестинДарниця»
п
х+Sх
п
10 130,8±3,98 10 135,6±3,94
10
5,6±0,18
10
5,1±0,20
10
5,2±0,36
10
5,6±0,15
10-й день 10
5,7±0,20
8
4,8±0,40
10
5,3±0,11
10
5,5±0,11
3-й день
10
7,4±0,60
10 18,5±0,99*
10 9,2±0,60**
10 9,4±0,58**
10-й день 10
7,4±0,67
8
10 6,6±0,68**
10 7,4±0,77**
16,6±2,62*
Лейкоцитарна формула, %
Нейтрофши
паличко-
4
Дерматит без
лiкування
Дерматит +
мазь
«Глггацид»
3-й день
10
3,2±0,80
10
5,5±0,40*
10
10-й день 10
3,2±0,86
8
5,8±0,44*
10 3,4±0,34**
10 4,3±0,47**
10
12,3±1,32
10
11,9±1,57
10
13,2±1,60
8
12,7±1,56
10
10,0±1,11
10
11,2±0,63
3-й день
10 10,0±1,06
10-й день 10 10,0±1,10
276
5,3±0,47*
10
5,4±0,26*
3-й день
lO
2,1±O,53
lO
3,7±O,6O
lO
3,5±O,54
lO
4,1±O,6O*
10-й день lO
2,2±O,61
S
3,1±O,67
lO
2,7±O,26
lO
3,4±O,37
lO 82,9±1,31
lO
76,5±1,54
lO
77,7±2,22
lO
76,O±1,92
10-й день lO 83,O±1,54
S
77,7±2,52
lO
82,2±1,74
lO
81,2±1,11
3-й день
М оноцити
3-й день
Л1мфоцити
Еозиноф1ли
ШОЕ
мм/год
lO
1,4±O,16
lO
1,5±O,43
lO
1,3±O,45
lO
1,3±O,34
10-й день lO
1,4±O,37
S
1,5±O,6O
lO
l,8±O,51
lO
1,6±O,37
3-й день
lO
2,6±O,22
lO 13,2±1,28*
lO
11,4±2,26*
lO
1O,9±3,14*
10-й день lO
2,4±O,16
S
lO 4,4±O,98**
8,8±1,18*
lO 5,1±1,O5*/**
Приметки:
1. * - вщмшносп в1'роп'дн1 вiдносно iнтaктного контролю, р < O,O5;
2. ** - вiдмiнностi вiрогiднi вiдносно дермaтитy без лжування, р < O,O5.
Дaнi змши зберiгaлись протягом всього перiодy спостереження, що
свiдчило про наявшсть вщновлювального процесy в дермi, тяжкiсть його
перебну.
При лiкyвaннi скипидарного дерматшу мазь «Глгтацид» виявила
вирaженy ефектившсть. Так, показники лейкоцитозy на 3-ю до6у дослiдy
6ули в 2 рази, а на 1O-y до6у в 2,5 рази нижчi при лжуванш маззю
«Глгтацид», нiж у тварин без лшування. Вiрогiдне змщення лейкоцитарно!’
формули влiво, яке спостершали на 3-ю добу у лжованих тварин,
нормaлiзyвaлося по зaкiнченнi експерименту. ШОЕ при лшуванш маззю
«Глгтацид» також достовiрно зменшилося на 1O-y добу лiкyвaння до рiвня
iнтaктних тварин. Такий ефект обумовлений протизапально1' дГсю мaзi, ïï
здaтнiстю впливати циклооксигеназний i лiпооксигенaзний метaболiзм
арахщоново1’кислоти та зменшення проникностi судинно1' стiнки.
Висновки.
l.
Мазь «Глгтацид» на 14-у добу шдвишуе мщность пiсляоперaцiйного
рубця асептично1' лГнГйно1’ рани на 88,2%, що шдтверджуе ïï виражеш
репaрaтивнi влaстивостi.
277
2.
Динамка ккшчних бiохiмiчних показникiв у тварин при використанш
Ma3Í «Глггацид» свiдчать про вiдсутнiсть загальнотоксичноУ дп' препарату.
3.
Мазь «Глггацид» може бути рекомендована для подальших клiнiчних
випробувань.
Список лiтератури
1. Гаркава А. В. Раны и раневая инфекция / А. В. Гаркава, Т. Т. Елисеев
// Мед. помощь. - 2000. - № 5. - С. 3-7.
2. Болотная Л. А. Рациональный выбор средств наружной терапии
осложненных дерматозов / Л. А. Болотная // Украинский журнал
дерматологии, венерологии, косметологии. - 2010. - №3(38). - С. 47 - 51.
3. James W. E. Аndгews 'Diseases of the Skin / W. D. James, T. G.
Berger, D. M. Elston. - 2011. - 968p.
4. Робин Грэхем - Браун Практическая дерматология / Робин ГрэхемБраун, Джонни Бурк, Тим Каплифф. - М.: МЕДпресс-информ, 2011. - 360 с.
5. Аммосов А. С. Солодка: химия, препараты, технология //
Современные вопросы фармакогнозии / А. С. Аммосов, В. И. Литвиненко,
Т. П. Попова // Межвузовск. сб. науч. трудов с междунар. участием,
посвящ. 20-летию кафедры фармакогнозии. - Ярославль, 2004. Вып. 1. - С.
26 - 34.
6. Торосян Аршавир Старое и новое о лечебных свойствах солодки
голой / Аршавир Торосян // VITA. - 1995. - № 3. - С. 36.
7. Короткий Н. Г. Атопический дерматит
- рекомендации по
лечению / Н. Г. Короткий // Вестник дерматологии и венерологии. - 2006.
- №3. - С.58 - 63.
8. Вивчення протизапальноУ активност мaзi з амкацином на моделi
скипидарного дерматиту у щурiв / С. М. Дроговоз, О. В. Доровский, Я. О.
Бутко, А. В. Г оркавчук // Лки. - 2006. - № 3-4. - С. 43-46.
278
9. Яковлева Л. В. Вивчення ефективност ново! Ma3i на моделi
неалерпчного контактного дерматиту / Л. В. Яковлева, О. В. Ткачова //
Ктшчна фармащя. - 2010. - Т.14, № 4. - С. 66-70.
10. Бютична експертиза доктшчних та шших наукових дослiджень, що
виконуються на тваринах: метод. рекомендацп / О.Г. Резнiков, А.1. Соловйов,
Н.В. Добреля, О.В. Стефанов // Вюник фармакологи та фармацп. - 2006. - №
7. - С. 47-61.
11.
Юнкеров
В.И.,
Григорьев
С.Т.
Математико-статистическая
обработка данных медицинских исследований. - СПб.: ВМедА, 2005. - 292 с.
References
1. Garkava A.V. Wounds and wound infection / A.V. Harkava, T.T. Eliseev
/ / Med. help. - 2000. - № 5. - S. 3-7. (in Russian).
2. Bolotnaya L.A. Rational choice of outdoor therapy of complicated
dermatoses / Bolotnaya L.A. / / Ukrainian Journal of Dermatology, Venereology,
cosmetology. - 2010. - № 3 (38). - S. 47 - 51. (in Ukrainian).
3. James W. E. Andrews 'Diseases of the Skin / W. D. James, T. G.
Berger, D. M. Elston. - 2011. - 968p.
4. Robin Graham - Brown Practical dermatology / Robin Graham-Brown,
Johnny Burke, Tim Kapliff. - M.: MEDpress Inform 2011. - 360. (in Russian).
5. Ammosov A. S. Licorice: chemistry, drugs, technology / / Modern
problems of Pharmacognosy / A.S. Ammosov V.I. Litvinenko, T.P. Popova / /
intercollegiate. Sat scientific. works with int. participation, is dedicated. 20th
Anniversary of the Department of Pharmacognosy. - Yaroslavl, 2004. MY. 1. - Pp.
26 - 34. (in Russian).
6. Torosian Arshavir Old and new about the healing properties of licorice /
Arshavir Torosian / / VITA. - 1995. - № 3. - S. 36. (in Russian).
279
7. Korotkiy N.G. Atopic dermatitis - treatment recommendations / N.G.
Korotkiy / / Journal of Dermatology and Venereology. - 2006. - № 3. - P.58 - 63.
(in Ukrainian).
8. Study of anti-inflammatory activity of ointments amikacin model
turpentine dermatitis in rats / S.M. Drogovoz, A.V. Dorovskyy, Y.O. Butko,
A.V.Horkavchuk / / Medicines. - 2006. - № 3-4. - P. 43-46. (in Ukrainian).
9. Yakovleva L.V. The efficiency of the new model non-allergic ointment
contact dermatitis / L.V. Yakovleva, A.V. Tkacheva / / Clinical Pharmacy. - 2010.
- T.14, № 4. - P. 66-70. (in Ukrainian).
10. Examined pre-biotic and other research performed on animals: method.
guidance / O.H. Reznikov, A.I. Soloviev, N.V. Dobrelya, O. V. Stefanov / /
Journal of Pharmacology and Pharmacy. - 2006. - № 7. - P. 47-61. (in Ukrainian).
11. Junkerov V.I., Grigoriev S.T. Mathematical and statistical analysis of
medical research data. - St. Petersburg. : MMA, 2005. - 292 p. (in Russian).
ГЛ1ТАЦИД
-
НОВА
МАЗЬ
ПРОТИЗАПАЛЬНО1
ТА
РАНОЗАГОЮВАЛЬНО1 ДП
Харкгвський национальний медичний унгверситет
[email protected]
Представлен M a r ia m доклшгчного вивчення Ma3i «Глггацид», розроблено!
на кафедрг заводсько! технологп лгкгв НФаУ пгд кергвництвом професора
О.А. Рубан. Результати до клшгчних випробувань свгдчать про те, що мазь
«Глгтацид» володге вираженими протизапальними та ранозагоювальними
властивостями, стимулюе репаративнг процеси в ранг, прискорюючи
переважно у друггй фазг ранового процесу ii грануляцгю та етталгзацгю.
Показанням до призначення мазг «Глгтацид» е дерматити та рани
ргзномаштно! етгологп.
280
Rnwuoei
слова:
«Глггацид»,
сухий екстракт солодки, протизапальна,
ранозагоювальна дiя, лiнiйнa рана, скипидарний дерматит.
ГЛИТАЦИД - НОВАЯ МАЗЬ С ПРОТИВОВОСПАЛИТЕЛЬНЫМ И
РЕПАРАТИВНЫМ ДЕЙСТВИЕМ
Харьковский национальний медицинский университет
Представлены материалы доклинического изучения мази «Глитацид»,
разработанной на кафедре заводской технологии лекарств НФаУ под
руководством профессора Е.А. Рубан. Результаты доклинических испытаний
свидетельствуют о том, что мазь «Глитацид» обладает выраженными
противовоспалительными и ранозаживляющими свойствами, стимулирует
репаративные процессы в ране, ускоряя преимущественно во второй фазе
раневого процесса ее грануляцию и эпителизацию. Показанием к назначению
мази «Глитацид» являются дерматиты и раны различной этиологии.
Ключевые
слова:
противовоспалительное,
«Глитацид»,
репаративное
сухой
действие,
экстракт
линейная
солодки,
рана,
скипидарный дерматит.
GLITATSID - NEW OINTMENT INFLAMMATORY AND REPARATIVE
ACTION
Bereznyakov A.V.
Kharkiv National Medical University
Materials presented preclinical studies ointment "Glitatsid" developed at the
Department of Drug Technology National University of Pharmacy, led by
professor E.A. Ruban. Results of preclinical studies indicate that the ointment
"Glitatsid" has pronounced anti-inflammatory and wound-healing properties,
stimulates reparative processes in the wound, speeding up mainly in the second
281
phase of wound healing process of its granulation and epithelization. Indication for
the ointment "Glitatsid" are dermatitis and wounds of various etiologies.
Keywords: "Glitatsid", dry licorice extract, anti-inflammatory, restorative effect,
linear wound, turpentine dermatitis.
В1домост1 про автор1в:
Березняков Андрш Володимирович, кандидат фармацевтичних наук,
асистент кафедри фармакологи та медично! рецептури ХНМУ,
Харюв, пр-т Ленина, 4, тел. 097 970-05-16.
282
Zak M.Yu. Клиническое значение гастрина 17 и пепсиногена 1 в диагностике хронического атрофического гастрита = Clinical
value of gastrin 17 and pepsinogen-1 in diagnostics of chronic atrophic gastritis. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):283-294. ISSN
1429-9623 / 2300-665X.
original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial U cense (http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecom mons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich perm its unrestricted, non commercial use,
distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
УДК: 616.12-008.331.1:616.33-002.44:616.342]-07-085
UDC: 616.12-008.331.1:616.33-002.44:616.342]-07-085
Клиническое значение гастрина 17 и пепсиногена 1 в диагностике
хронического атрофического гастрита
C linical valu e o f gastrin 17 and pepsinogen-1 in d iagnostics o f ch ronic atrop h ic gastritis
Зак М. Ю.
M.Yu. Zak
Приднепровский научный центр НАН Украины и МОН Украины,
г. Днепропетровск.
Pridneprovskii scientific center of the NAS of Ukraine and Ministry of
Education and Science, Dnipropetrovsk
Сегодня доказано, что своевременная диагностика и адекватное лечение
пациентов
с предраковой
патологией
желудка
наиболее
эффективная
вторичная профилактика рака желудка (РЖ). Хронический атрофический
гастрит (ХАГ) занимает центральное место среди предраковых заболеваний
желудка. ХАГ представляет собой заболевание, которое не редко протекает
малосимптомноили
с
неспецифичной
симптоматикой.
Он
развивается
медленно, на протяжении многих лет, и часто остается без диагностики [1,6].
Морфологически атрофия в желудке понимается как "потеря желез".
Подобное состояние может сформироваться в результате язвы с деструкцией
слизистой
оболочки
продолжительного
(СО)
или,
воспалительного
что
наблюдается
процесса,
при
чаще,
в
процессе
котором
железы
разрушаются независимо одна от одной. Согласно современным взглядам,
ведущим фактором в развитии ХАГ сегодня признается инфекция Н.ру1оп. В
283
тоже время атрофия может быть результатом аутоиммунного процесса либо
длительного дуоденогастрального рефлюкса [11,12].
Ключевым моментом в диагностике ХАГ является эндоскопическое
исследование
с биопсией.
Согласно
современным
рекомендациям
для
установления диагноза должно быть исследовано не менее 5 биоптатов: 2 из
антрума, 2 из тела желудка и 1 из угла желудка [8,9]. Однако, атрофия как
правило имеет очаговый характер, поэтому морфологическое исследование
гастробиоптатов
позволяет
оценить
патологический
процесс
лишь
в
незначительном участке СО желудка, что, безусловно, недостаточно для
понимания патологических процессов, которые протекают в слизистой в целом
[2, 5].
Среди последних достижений, направленных на раннюю диагностику
преканцерозных
заболеваний
желудка
важное
место
занимает
анализ
биохимических маркеров атрофии в CO, так называемая серологическая
гастробиопсия. Сущность этого метода состоит в том, что при развитии ХАГ
происходит снижения секреции пептидных гормонов и пепсиногенов в кровь.
Известно, что гастрин-17 (0-17) синтезируется в G клетках, расположенных в
антральном отделе, а пепсиноген-1 (РО-1) в главных клетках, расположенных в
фундальном
отделе
желудка.
Логично
предположить,
что
снижение
концентрации G-17 и РО-1 в сыворотке крови может указывать на атрофические
процессы в соответствующих отделах желудка. Данная гипотеза нашла
подтверждение в ряде исследований, в которых зафиксирована взаимосвязь
между снижением уровней в сыворотке G-17, РО-1 и развитием стадии
атрофии СО [2, 10].Указанное обстоятельство позволило группе ученых
предложить
использовать
показатели
0-17
и PG-1
для
скрининговой
диагностики ХАГ [2, 5, 7]. Авторы обосновывают целесообразность у больных с
диспепсическими жалобами на первом этапе проводить анализ серологических
маркеров, а потом, в случаях их изменений, назначать пациенту эндоскопию с
биопсией.
284
В то же время, спорным остается вопрос о возможности использования
положительных результатов данного метода для обоснованного суждения о
стадии
атрофии
и
риске
развития
РЖ
у
конкретного
пациента.
В.Д. Пасечников и соавт., И.М. Котелевец установили, что уменьшение
уровней G-17 и PG-1 в сыворотке наблюдается преимущественно при
выраженной атрофии в СО, в то время как при минимальной и умеренной
атрофии указанные показатели могут находиться в диапазоне нормальных
значений [3, 4]. Данное обстоятельство обосновывает целесообразность
определения клинического значения показателей G-17 и PG-1 в сыворотке
крови у пациентов с хроническим гастритом (ХГ).
Цель работы: определить уровень G-17 и PG-1 в сыворотке крови в
зависимости от наличия и стадии атрофии СО желудка, у пациентов с
хроническим гастритом.
Материалы
и
методы.
Обследовано
142
пациента
с
ХГ,
ассоциированным с H. pylori (90 женщин, 52 мужчины), в возрасте от 28 до 65
лет, средний возраст составил (49,91±3,42) года. Всем пациентам проводилась
гастродуоденоскопия с одновременной биопсией из антрального отдела (3
фрагмента) и тела желудка (2 фрагмента). Гастробиоптаты фиксировали в 10,0
% растворе нейтрального формалина, обезвоживали в изопропиловомспирте и
заливали в парафин. Гистологические срезы толщиной 5 мкм красили
гематоксилином
использовали
и
эозином.
Для
визуально-аналоговую
анализа
шкалу,
морфологических
изменений
предложенную
Сиднейско-
Хьюстонской классификацией [8] и системой OLGA [9]. Атрофию СО
определяли в баллах от 0 до 3: 0- отсутствие атрофии; 1- слабая атрофия; 2 умеренна атрофия; 3 - выраженная атрофия. Диагностику H.pylori проводили с
помощью быстрого уреазного теста, результаты которого сопоставляли с
данными иммуноферментного исследования сыворотки крови на присутствие
анти H. ру^п Ig. До проведения исследования пациенты не принимали
антисекреторные препараты.
285
Серологическое
исследование
PG-1
проводили
с
помощью
иммуноферментного анализа с использованием коммерческого набора Biohit
Gastropanel® (BiohitPic, Helsinki, Finland). Забор венозной крови всем
пациентам проводили натощак, потом образцы центрифугировали при 1500 g
на протяжении 10 минут и сохраняли при температуре -20°С. Согласно
рекомендациям производителя, маркером атрофии СО антрального отдела
желудка считали уровень
G-17 < 5 пмоль/л, маркером атрофии СО тела
желудка считали уровень PG-1 < 25 мкг/л [5].
Результаты исследования статистически обрабатывались с помощью
методов вариационной статистики с определением средних арифметических
величин (М), среднеквадратичного отклонения и ошибки средних величин
(m). Корреляционный анализ проводили путем вычисления коэффициента
корреляции Пирсона (г).
Результаты и обсуждение. В зависимости от наличия и стадии
выраженности атрофии СО антрального отдела желудка исследуемые
пациенты распределились следующим образом (рис. 1): неатрофический
гастрит выявлен у 26 (18,6%), слабая атрофия- у 34 (23,8%), умеренная
атрофия - у 40 (28,2%) и выраженная атрофия - у 42 (29,4%) пациентов.
2 9 ,4 %
Рисунок 1. - Распределение больных в зависимости от наличия и
стадии атрофии в СО антрального отдела желудка.
Сывороточные концентрации G-17 у пациентов с неатрофическим
антральным гастритом варьировали в диапазоне от 5,9 пмоль/л до 20,1
пмоль/л, что составило в среднем (15,17+1,29) пмоль/л (рис. 2). Значения
286
0-17 в данной группе пациентов свидетельствовало о сохранённой
функциональной активности СО антрального отдела желудка.
При гистологических признаках слабой стадии атрофии в антруме
концентрация G-17 варьировала в диапазоне от 2,8 пмоль/л до 18,4 пмоль/л и
составила в среднем (10,41±1,47) пмоль/л (рис. 2). Это было достоверно
(р<0,01)
ниже
по
сравнению
с
аналогичным
показателем
при
неатрофическом гастрите. У 20 (58,8%) больных значения G-17 в сыворотке
были > 5 пмоль/л, что указывало на сохранение у них функциональной
активности G клеток.
У пациентов со средней стадией атрофии в антруме показатели
концентраций G-17 в сыворотке варьировали в диапазоне от 1,2 пмоль/л до
18,7 пмоль/л, в среднем - (6,79+0,18) пмоль/л (рис. 2). Данное значение было
достоверно ниже по сравнению с аналогичными показателями, как при
отсутствии атрофии (р<0,01), так и при минимальной атрофии (р<0,01).
Сохраненная функциональная активность G клеток СО выявлена у 14 (35,0%)
пациентов.
Развитие выраженной атрофии СО антрального отдела желудка
сопровождалось резким снижением сывороточных концентраций G-17,
которые колебались в диапазоне от 0,9 пмоль/л до 10,2 пмоль/л, в среднем (3,12±0,26) пмоль/л (рис. 2), Это было достоверно ниже в сравнении с
аналогичными показателями при I и II стадиях атрофии (р<0,01).
Сохраненная функциональная активность G клеток желудка зафиксирована
лишь у 4 (9,5%) больных.
неатрофический
гастрит
слабая а т р о ф и ^ ^
умеренная
атрофия
выраженная
атрофия
Примечание: * - р<0,001 - в сравнении с неатрофическим гастритом, **
- р<0,01 - в сравнении с предыдущей стадией атрофии
Рисунок 2. Сывороточные концентрации G-17 в зависимости от
наличия и стадии атрофии СО антрального отдела желудка.
При проведении парного корреляционного анализа установлена
достоверная (р<0,01) обратная корреляционная взаимосвязь (г=-55) между
наличием атрофии в антруме и концентрацией G-17 в сыворотке крови.
В зависимости от наличия и стадии атрофии в СО тела желудка
пациенты распределились следующим образом (рис. 3): неатрофический
гастрит выявлен у 24 (16,8%), слабая атрофия - у 39 (27,6%), умеренная
атрофия - у 45 (31,8%) и выраженная атрофия - у 34 (23,8%) больных (рис.
3).
23,8%
□ неатрофический гастрит
□ слабая атрофия
□ умеренная атрофия
■ выраженная атрофия
Рисунок 3. Распределение больных в зависимости от наличия и
стадии атрофии в СО тела желудка.
Концентрации PG-1 в сыворотке крови у пациентов с хроническим
неатрофическим гастритом варьировали в диапазоне от 25,6 мкгл/л до
178,9 мкг/л и составили в среднем (115,2±5,7) мкг/л, что свидетельствовало
о сохранении функциональной активности СО относительно продукции
PG-1 (рис. 4).
мкг/л
150
100
115,2
288
Примечание: * - р<0,001 - в сравнении с неатрофическим гастритом, **
- р<0,01 - в сравнении с предыдущей стадией атрофии
Рисунок 4. Сывороточные концентрации PG-1 в зависимости от
наличия и стадии атрофии СО тела желудка.
При гистологических признаках слабой атрофии в теле желудка
было отмечено снижение сывороточных концентраций PG-1, которые
варьировали в диапазоне от 7,91 мкг/л до 180,24 мкг/л, в среднем (27,01±1,12) мкг/л. Это было достоверно (р<0,001) меньше по сравнению с
аналогичным
показателем
при
неатрофическом
гастрите
(рис.
4).
Сохраненная функция главных клеток зафиксирована у 21 (53,8%)
больного.
При
умеренной
атрофии
фундальной
слизистой
отмечалось
дальнейшее снижение показателей сывороточных концентраций PG-1,
которые варьировали от 6,81 мкг/л до 54,31 мкг/л. Средний показатель РО1составил(18,11±1,41) мкг/л, что было достоверно ниже в сравнении с
аналогичными показателями, как при неатрофическом гастрите (р<0,0001),
так и при гастрите со слабой стадией атрофии (р<0,01) (рис. 4). Уровень
РО-1 > 25 мкг/л имел место у 10 (22,2%) пациентов.
Развитие выраженной атрофии СО тела желудка при хроническом
гастрите сопровождался резким снижением сывороточных концентраций
РО-1, которые варьировали от 4,9 мкг/л до 42,1 мкг/л, в среднем (9,42±0,95) мкг/л, что было достоверно ниже в сравнении с аналогичными
289
показателями при I и II стадиях атрофии (р<0,01) (рис. 4).Сохраненную
функцию главных клеток зафиксированы лишь у 3 (8,8%) пациентов.
Обсуждение.
При
развитии
наблюдается
и прогрессировании
изменений
СО
снижения
G клеток
и главных клеток желудка.
атрофических
функциональной
активности
В результате проведенного
исследование установлено, что у 58,8% пациентов со слабой и у 35,0% с
умеренной атрофией в антруме наблюдалась сохраненная функция G клеток
желудка. Декомпенсация функции гастринпродуцирующих клеток была
отмечена лишь при выраженной атрофии СОантрума.Несколько иная
ситуация наблюдалась при анализе уровня PG-1.Декомпенсация функции
главных клеток наблюдалась как при умеренной (у 77,8% пациентов), так и
при выраженной атрофии (у 91,2% больных) в теле желудка.
Таким образом, использование новых неинвазивных маркеров G-17 и
PG-1 безусловно повышает качество диагностики атрофических изменений
СО
желудка.
Ключевое
клиническое
значение
«серологической
гастробиопсии», по нашему мнению, состоит в возможности определения
среди пациентов со слабой и умеренной атрофией СО группу лиц с
повышенным риском развития РЖ. Если у больного при гистологическом
исследовании
серологическом
установлена
слабая
исследовании
или
умеренная
установлена
атрофия,
декомпенсация
а
при
функции
гастринпродуцирующих и/или главных клеток, то возможно у данного
пациента имеют место более глубокие структурные изменения, чем те,
которые определены при гистологическом исследовании. Комплексный
анализ
серологического
и
морфологического
методов
исследований
позволяет клиницисту определить стратегию наблюдения и лечение больных
с ХАГ.
Полученные данные демонстрируют, что исследование лишь G-17 и
PG-1 (без морфологического исследования СО желудка) не позволяют
убедительно свидетельствовать о наличии и выраженности атрофических
изменений в СО желудка. Основанием для этого утверждения являются тот
290
факт, что при морфологических признаках умеренной атрофии нормальный
уровень в сыворотке G-17 и PG-1 имеет место у 35,0% и в 22,2% больных
соответственно,
а
при
выраженной
атрофии
сохраненный
уровень
рассматриваемых показателей зафиксирован у 9,5% и у 8,8% пациентов,
соответственно.
Выводы.
1. Декомпенсация функции гастринпродуцирующих клеток зафиксирована у
41,2% пациентов со слабой атрофией и у 65,0% больных
с умеренной
атрофией
глубокие
в
антруме,
что
может указывать
на
более
и
распространенные дисрегенераторные изменения, чем те, что выявлены при
морфологическом исследовании.
2. Декомпенсация функции главных клеток наблюдалась у 46,2% пациентов
со слабой атрофией и у 77,8% больных с умеренной атрофией в теле
желудка, что может свидетельствовать о более выраженных структурных
изменениях, по сравнению с данными морфологического исследования.
3. Использование в клинической практике показателей уровня G-17 и PG-1 в
сыворотке крови в комплексе с морфологическим исследованием слизистой
оболочки желудка повышают эффективность стратификации пациентов с
атрофическим гастритом в отношении риска развития у них дистального рака
желудка.
Литература.
1. Бабак О.Я. Атрофический гастрит: прогнозы и перспективы / Бабак О.Я.
// Здоров'я Украши. - 2006. - № 21/1. - С. 26-27.
2. ВаананенХ. Ваухконен М., Хэлске Т. Неэндоскопическая диагностика
атрофического гастрита на основании анализа крови: корреляция между
результатами гистологического исследования и уровнями гастрина-17 и
пепсиногена-1 в сыворотке // Клин. перспективы гастроэнтерологии,
гепатологии. - 2003. - Т.4. - С.26-32.
3. Пасечников В.Д., Котелевец СМ., Чуков С.З. Морфофункциональные
проявления атрофии слизистой оболочки желудка при Н.ру1оп ассоциированном гастрите // Рос. журн. гастроэнтерол., гепатол.,
колопроктол. - 2004. - Т. 14, №1. - С.26-32.
291
4. Павлович И. М. Атрофический гастрит (клиническая и функционально морфологическая характеристика, критерии риска опухолевой
трансформации): автореф. дисс. на соискание науч. степени доктора мед.
наук / И. М. Павлович - Москва, 2006. -32 с.
5. Сиппонен П., ФорсблюмЭ., СуованеймиО. Иммуноферментный анализ
на пепсиноген-1, гастрин-17 и антитела к Helicobacterpylori в
неинвазивной диагностике атрофического гастрита // Рос. журн.
гастроэнтерол., гепатол. и колопроктол. - 2002. - №3. - С.46-51.
6. Филиппов Ю.А. Рак желудка. Ранняядиагностика и лечение //
Гастроентеролопя: Мiжвiд.зб. - Вип. 38. - 2007. - С. 307-315.
7. di Mario F., CavallaroL.G. Non-invasive tests in gastric disease. //Dig Liver
Dis. - 2008. - Vol.40(7). - Г.523-530.
8. Classification and grading of gastritis. The updated Sydney system.
International Workshop on the Histopathology of gastritis, Houston 1994 / M.
F. Dixon, R. M. Genta, J. H. Yardley [et al.] // Am. J. Surg. Pathol. - 1996. Vol. 20. - P. 1161-1181.
9. Gastritis OLGA-staging & gastric cancer risk: a twelve year clinicopathological follow-up study / M. Rugge, M. de Boni, G. Pennelli [et al.] //
Minerva Gastroenterol. Dietol. - 2010, Mar. - Vol. 56(1). - P. 13-17.
10. Iijima K., Abe Y., Kikuchi R. Serum biomarker tests are useful in delineating
between patients with gastric atrophy and normal, healthy stomach. World J.
Gastroenterol. - 2009. - Vol. 15 (7). - Г.853-859.
11. Ohata H., Kitauchi S., Yoshimura N. et al. Progression of chronic atrophic
gastritis associated with Helicobacter pylori infection increases risk of gastric
cancer // Int. J. Cancer. - 2004.- Vol.109 (1).- P. 138-143.
12. Vannella L., Lahner E., Osborn J. Risk factors for progression to gastric
neoplastic lesions in patients with atrophic gastritis. AlimentPharmacolTher. 2010 - Vannella - P. 33-36.
M.Yu. Zak
Clinical value of gastrin 17 and pepsinogen-1 in diagnostics of chronic
atrophic gastritis
Pridneprovskii scientific center of the NAS of Ukraine and Ministry of Education
and Science, Dnipropetrovsk
The study involved 142 patients with chronic gastritis for whom blood
serum levels of gastrin-17 (G-17) and pepsinogen-1 (PG-1) were measured
depending on the presence and intensity degree of the atrophy in theantrum and in
292
the body of the stomach. Morphological diagnosing was conducted by Visual
Analogue Scale, offered by Sydney classification of chronic gastritis.
Decompensation of gastroproducing cells wasfound in 41.2 % patients with low
degree of atrophy and in 65.0 % patients with moderate atrophy in theantrum.
Decompensation of functioning of the central cells was observed in 46.2 % patients
with low degree of atrophy and in 77.8 % patients with moderate atrophy in the
body of stomach. The findings can indicatemore apparent restructuring changes in
the mucus coat of stomach than those had been detected during themorphological
examination. Patients with G-17 level < 5 pmol/L and PG-1 level < 25 mkg /l can
be regardedas high risk of noncardiac stomach cancer development. Application of
G-17 and PG-1 rates in blood serumalong with morphological examination raises
the efficiency of stratification of the patients with the risk of stomach cancer
development.
М.Ю. Зак
Оптимизация диагностики хронического атрофического гастрита
современными неинвазивними методами
Приднепровский научный центр НАН Украины и МОН Украины
У 142 пациентов с хроническим гастритом проведен анализ уровня
гастрина-17 (G-17) и пепсиногена-1 (PG-1) в сыворотке крови в зависимости
от наличия и степени выраженности атрофии в антральном отделе и теле
желудка. Морфологическую диагностику слизистой оболочки желудка
осуществляли на основании рекомендаций Сиднейской классификации и
системы OLGA. Декомпенсация функции гастринпродуцирующих клеток
зафиксирована у 41,2 % пациентов со слабой атрофией и у 65,0 % больных с
умеренной атрофией слизистой оболочки антрума, декомпенсация функции
главных клеток установлена
у 46,2 % пациентов со слабой атрофией и
у 77,8 % - с умеренной атрофией слизистой оболочки тела желудка.
Полученные
данные
могут
свидетельствовать
о
более
выраженных
структурных изменениях в слизистой оболочке желудка по сравнению с
результатами морфологического исследования. Таким образом, пациенты с
уровнем G-17 < 5 пмоль/л и PG-1 < 25 мкг/л могут рассматриваться как лица
293
с высоким риском развития некардиального рака желудка. Использование в
клинической практике определения уровня G-17 и PG-1 в сыворотке крови в
комплексе с морфологическим исследованием слизистой оболочки желудка
повышает эффективность стратификации пациентов с риском развития рака
желудка.
294
Bereznyakova A.I., Cheremisina V.F., Zhemela O.D. Особенности лейкоцитарной реакции периферической крови крыс в динамике
острого аллергического дерматита = Features leukocyte reaction of peripheral blood at dynamics of acute allergic dermatitis in rat.
Journal of Health Sciences. 2013;3(12):295-306. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
Open Access. This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial U cense (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits
unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.
T his is an open access article licensed under the term s o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use,
УДК 616.15:616.24-002.5
UDC 616.15:616.24-002.5
ОСОБЕННОСТИ ЛЕЙКОЦИТАРНОЙ РЕАКЦИИ ПЕРИФЕРИЧЕСКОЙ
КРОВИ КРЫС В ДИНАМИКЕ ОСТРОГО АЛЛЕРГИЧЕСКОГО
ДЕРМАТИТА
Features leukocyte reaction of peripheral blood at dynamics of acute allergic
dermatitis in rat
Березнякова А.И., Черемисина В.Ф., Жемела О.Д.
Bereznyakova A.I., Cheremisina V.F., Zhemela O.D.
[email protected]
[email protected]
Национальный фармацевтический университет, г. Харьков
National Pharmaceutical University, Kharkov
Ключевые слова: аллергический дерматит, лейкоциты, лизосомальные
ферменты
Ключовi слова: алерпчний дерматит, лейкоцити, лiзосомальнi ферменти.
Keywords: allergic dermatitis, leukocytes, lysosomes enzymes.
Вступление.
В настоящее время отмечен рост заболеваний кожи у населения Украины
[1], сопровождающиеся аллергическим компонентом. Этому способствует
295
целый ряд причин, в том числе загрязненность окружающей среды,
несбалансированность
питания,
добавки
в
пищевые
продукты
модифицированных веществ, неконтролируемое употребление антибиотиков и
т.д. [2]. Поэтому существенное значение имеют исследования лейкоцитарной
реакции
периферической
крови в
динамике
острых
дерматитов,
представляющем интерес для клиницистов, поскольку дают возможность
прогнозировать течение и исход заболевания [3].
Цель исследования - изучение особенностей лейкоцитарной реакции
периферической крови при острых дерматитах у крыс в динамике.
Материалы и методы.
Опыты проведены на 60 нелинейных крысах-самцах, массой 180,0-200,0
г, разделенных на 3 группы: 1 группа - 10 животных, физиологический
контроль; 2-я группа - 20 крыс с острым аллергическим дерматитом.
Аллергический дерматит вызывали по методу Залкан П.М., Иевлевой
Е.А. [4]
2,4-динитрохлорбензолом (ДНХБ). 3 капли 5 % раствора ДНХБ
однократно наносили на место сенсибилизации (поверхность спины) в виде
аппликации с добавочным нанесением на 7 других участков кожи по 1 капле
1% раствора.
В развитии сенсибилизации у крыс по клинической и
морфологической картине различали 2 этапа. Первые этап - первично
контактная реакция (через 24 часа) в виде ограниченного отека и гиперемии.
Эта реакция имеет черты неспецифического воспаления с некоторыми
признаками начала развития сенсибилизации. Второй этап (на 8-е сутки) спонтанная воспалительная реакция (реакция воспламенения) с тотальным
некрозом эпидермиса и образованием больших субэпидермальных пузырей.
Эта реакция развилась на иммунной основе и обязательным компонентом при
этом
была
инфильтрация
с
присутствием
базофилов.
Про
тяжесть
аллергического дерматита судили по общему состоянию и поведению
животных, оценивали в балах, по степени развития дерматита: 0 балов видимых
повреждений
нет;
1 бал
-
слабовыраженная
гиперемия
з
мелкочешуйчатой шероховатостью; 2 бала - умеренно выраженная гиперемия,
296
шероховатость, точечные кровоизлияния; 3 бала - выраженная гиперемия, язвы
кожи; 4 бала -
резкая эритема с явлениями геморрагий, выраженной
инфильтрацией, язвами.
В динамике острого дерматита, начиная с 6 часа по 14 сутки
включительно исследовали общее количество лейкоцитов (ОКЛ) в крови,
лейкоцитарную
формулу,
функциональное
состояние
лейкоцитов
по
активности маркерных ферментов (миелопероксидазы (МПО) нейтрофилов, анафтилацетатэстеразы
(а-НАЭ)
моноцитов
и
кислой
фосфотазы
(КФ)
нейтрофилов и лимфоцитов), которые определяли цитохимическими методами
Грехема-Кнолла, Леффлера, Бернстона и выражали в средних цитохимических
коэффициентах (СЦК); в процентах определяли количество лимфоцитов,
содержащих а-НАЭ [5].
Все
исследования
проводили
в
соответствии
с
национальными
«Общеэтическими принципами экспериментов на животных» (Украина, 2011),
которые согласуются с положением «Европейской конвенции по защите
позвоночных животных, которые используются в экспериментах и других
научных целей» (Страсбург, 1986), и одобренных 1-ым Национальным
конгрессом с биоэтики (Киев, 2001) [6]. Все манипуляции, которые вызывали
боль, проводили под барбамиловым наркозом. Статистическую обработку
данных осуществляли при помощи пакета программ Statistica for Windows 6.0 с
расчётом t-критерия Стьюдента и корреляционного анализа. Результаты
считали действительными при р<0,05 [7].
Результаты и их обсуждение.
ОКЛ к 6-и часам было достоверно ниже исходного - в 1,8 раза, что, повидимому, связано с маргинацией и эмиграцией циркулирующих лейкоцитов,
преобладанием их над поступлением лейкоцитов из костного мозга в кровь. Об
этом свидетельствует уменьшение количества всех лейкоцитарных форм (табл.
1). К 1-м суткам ОКЛ приближалось к исходному, при дальнейшем снижении
количества
сегментоядерных
нейтрофилов
и
достоверно
уменьшенном
содержании моноцитов на 3-е сутки наблюдали выраженную тенденцию к
297
повышению ОКЛ, что, по-видимому, обусловлено преобладанием поступления
лейкоцитов из костного мозга в кровь над их эмиграцией в связи с выходом
клеток из костномозгового постмитотического резервного пула в кровь и
активацией
гемопоэза;
заметно
увеличилось
содержание
всех
видов
лейкоцитов. На 5-е сутки ОКЛ постепенно восстанавливалось, что, очевидно,
связано с дальнейшим выходом лейкоцитов в очаг, преимущественно
гранулоцитов, восстановлением равновесия между эмиграцией лейкоцитов и
поступлением их из костного мозга в кровь, развитием гиперплазии костного
мозга [8]. На 7-е сутки наблюдали некоторое увеличение ОКЛ. На 10-е сутки
происходило повторное снижение ОКЛ (в 2,4 раза) и содержания всех
лейкоцитарных
лейкоцитов,
форм,
которое
преимущественно
интенсивности
гемопоэза,
можно
объяснить
мононуклеаров
обусловленного
усиленным
на
фоне
уменьшением
выходом
снижения
интенсивности
воспаления. На 14-е сутки ОКЛ восстанавливалось, поскольку наступал период
разрешения воспаления.
Таблица 1
Динамика лейкоцитарной формулы крови крыс при остром
аллергическом дерматите ^ ± m)
Срок
Общее
Лимфо
исследо
количество
циты
10,70±1,33
5,81±0,62
Моноциты
Эозино-
Нейтрофилы
филы
ПЯН
СЯН
0,157±0,0
0,287±0,04
3,95±0,66
277
4
вания
Контроль
0,513±0,0632
6
6ч
1 сут
3 сут
6,04±0,485*
7,92±1,43
19,20±5,03
2,79±0,39
0,263±0,0257
0,0604±0,
0,131±0,03
7*
*
00485*
57*
5,25±0,93
0,302±0,0743
0,118±0,0
0,214±0,06
2,03±0,362
3
*
237
58
*
11,40±3,0
1,06±0,25
0,594±0,1
0,36±0,108
5,71±1,50
0,106±0,0
0,310±0,06
2,58±0,509
224
87
5
5 сут
10,60±2,24
7,09±1,55
2,80±0,387
46*
0,494±0,149
298
7 сут
12,20±2,61
10 сут
4,50±0,487*
14 сут
7,54±0,965
7,4±1,6
0,548±0,117
0,126±0,0
0,271±0,06
316
51
3,89±0,828
2,48±0,18
0,278±0,0567
0,133±0,0
0,137±0,05
1,47±0,373
9
*
419
46
*
3,92±0,58
0,332±0,080
0,156±0,0
0,151±0,01
2,99±0,357
31
93*
8*
Примечание: *р<0,05 достоверно по отношению к контролю, п=10.
Активность МПО в нейтрофилах была достоверно ниже к 6-му часу - в
1,2 раза по сравнению с исходными данными, несколько снижалась на 3-и
сутки и более значительно - на 10-е сутки (табл. 2). Активность КФ в
нейтрофилах была достоверно ниже исходной к 6-му часу - в 2,1 раза,
несколько снижалась к 3-им суткам - в 1,2 и существенно - на 5-е и 10-е сутки.
Таблица 2
Активность ферментов в лейкоцитах периферической крови крыс в
динамике острого инфекционного воспаления (М ± т )
Срок
МПО
а-нафтилацетатэстеразы
исследования
нейтрофилы,
моноциты,
лимфоциты,
нейтрофилы,
лимфоциты,
СЦК
СЦЯ
%
СЦК
СЦЯ
Контроль
2,43±0,0338
1,28±0,0206
14,20±1,62
0,788±0,0477
0,472±0,0299
6ч
2,10±0,0791*
1,48±0,0357
9,83±1,33
0,375±0,028
0,488±0,0298
1 сут
2,28±0,0626
1,23±0.0418
9,83±1,05*
0,848±0,0394
0,753±0,0465
3 сут
2,28±0,0722
1,24±0,0301
10,00±0,632*
0,658±0,0362*
0,903±0,0158
5 сут
2,40±0,0299
1,54±0,0284
8,83±1,01*
0,490±0,0312
0,510±0,0308
7 сут
2,36±0,0491
1,32±0,0448
19,50±1,38*
0,450±0,0302
0,408±0,0411
10 сут
1,87±0,0606
1,15±0,0232*
16,80±1,49
0,363±0,0246
0,867±0,0278
14 сут
1,68±0,0475
1,22±0,0291
23,30±2,95*
0,468±0,0329
0,715±0,0251
Кислая фосфатаза
Примечание: *р<0,05 достоверно по отношению к контролю, п=10.
Активность а-НАЭ в моноцитах к 6-му часу возрастала в 1,2 раза по
сравнению с контролем (р<0,05), к 3-м и 5-м суткам - соответственно в 1,1 и 1,2
раза, а к 10-м и 14-м суткам снижалась по сравнению с исходными величинами.
299
Количество лимфоцитов, содержащих а-НАЭ, достоверно снижалось на
1-е и 3-е сутки - в 1, 4 раза, повторно - на 5-е - в 1,6 раза и возрастало на 7-е в
1,4 раза. Активность КФ в лимфоцитах также изменялась фазно:
увеличивалась на 1 - 3-и сутки (р<0,05) соответственно в 1,6; 1,8 раза и
повторно - на 10-е - соответственно в 1,8 раза.
Таким
образом,
развитие
острого
аллергического
дерматита
сопровождалось фазными изменениями ОКЛ в крови и лейкоцитарной
формулы, отражающими реакции всей системы при воспалении: события в
очаге, костном мозге и самой крови, соотношение между эмиграцией
лейкоцитов в очаг и поступлением их из костного мозга. Транзиторную
лейкопению наблюдали на 6-ом часе, лейкоцитоз - на 3-и сутки, некоторую
тенденцию к лейкоцитозу - на 7-е, повторная лейкопения - на 10-е. ОКЛ
практически восстанавливалось на 14-е сутки, лейкоцитарная формула и
содержание моноцитов, лимфоцитов и гранулоцитов - к 14-м. Активность
маркерных
ферментов
лейкоцитов
изменялась
количественными изменениями клеток -
в
соответствии
с
снижалась при преобладании
эмиграции или стихании усиленного гемопоэза и восстанавливалась или
возрастала при преобладании поступления лейкоцитов из костного мозга в
кровь. Активность а-НАЭ моноцитов возвращалась к исходной к 14-м суткам,
активность МПО и КФ нейтрофилов оставалась сниженной к этому сроку.
Обращает на себя внимание заметное и продолжительное повышение
активности ферментов лимфоцитов на 10-е сутки и значительное увеличение
количества лимфоцитов, содержащих а-НАЭ, также на 14-е сутки, отражающее
дальнейшую активацию лимфоцитов, по-видимому, в связи с формированием
иммунитета.
Выводы.
1.
Острый
аллергический
дерматит
характеризуется
ранней
выраженной транзиторной лейкопенией (6-й час воспаления), ранним и
выраженным лейкоцитозом (3-е сутки), завершением лейкоцитарной реакции
на 14-е сутки.
300
2.
Активность маркерных ферментов моноцитов и лимфоцитов при
остром аллергическом воспалении возвращается к исходным величинам на 14-е
сутки, а кислая фосфатаза лимфоцитов остается повышенной до конца
эксперимента, что, по-видимому, обусловлено формированием иммунитета.
Список литературы.
1.
Туркевич О.Ю. Функцюнальш показники т ю ри та iмунний статус у
хворих на професшний дерматоз до та тсля лшування // Украшський журнал
дерматологи, венерологи, косметологи. - 2003. - № 3. - С 12 - 14.
2.
Берзшь В.1. Науковi аспекти оптимiзацп внутршньо тттюльного
середовища та мошторинг стану здоров’я школярiв : Зб. наук. праць. - Харюв :
1нститут охорони здоров’я школярiв, 2009. - С. 20 - 24.
3.
Клименко
Н.А.,
Шевченко
А.Н.
Лейкоцитарная
реакция
периферической крови крыс в динамике острого инфекционного воспаления //
Медицина сегодня и завтра. - 2004. - № 1. - С. 40 - 43.
4.
Залкан П.М., Иевлева Е.А. Влияние синтетических моющих
средств на реактивность кожи морских свинок // Актуальные вопросы
профессиональной дерматологи. - М., 1965. - С. 106 - 112.
5.
Лабораторные методы исследования в клинике: справочник / В.В.
Меньшиков, Л.Н. Делекторская, Р.П. Золотницкая и др. - М., Медицина, 2002. 368 с.
6.
Бютична експертиза доктшчних та ттттих наукових дослщжень, що
виконуються на тваринах: метод рекомендаци / О.Г. Резшков, А.1. Соловйов,
301
Н.В. Добреля, О.В. Стефанов // Вюник фармакологи та фармацй. - 2006. - № 7.
- С. 47 - 61.
7.
Юнкеров
В.И.,
Григорьев
С.Т.
Математико-статистическая
обработка данных медицинских исследований. - СПб. : ВМедА, 2005. - 292 с.
8.
Дыгай А.М., Клименко Н.А. Воспаление и гемопоэз. - Томск : Изд-
во Томск. Ун-та, 1992. - 276 с.
302
УДК 616.15:616.24-002.5
ОСОБЛИВОСТ1 ЛЕЙКОЦИТАРНО1 РЕАКЦП ПЕРИФЕРИЧНО1 КРОВ1
ЩУР1В У ДИНАМЩТГОСТРОГО АЛЕРГ1ЧНОГО ДЕРМАТИТУ
Березнякова А.1., Черемiсiна В.Ф., Жемела О.Д.
На моделi гострого алергiчного дерматиту у щурiв показано, що змiни
загально! кшькост лейкоцитiв у кровi та лейкоцитарно! формули вiдбивають
реакцii вше! системи кровi при запаленнi: поди у вогнишд, кiстковому мозку i
самш кровi, спiввiдношення мiж емшращею лейкоцшзв у вогнище i
надходженням !х з кiсткового мозку. Транзиторна лейкопешя спостерiгалася на
6-ту годину, лейкоцитоз - на 3-ю добу, деяка тенденщя до лейкоцитозу - на 7
му, повторна лейкопешя - на 10-ту. Загальна кiлькiсть лiмфоцитiв та
лейкоцитарна формула практично вщновлювалися на 14-ту добу. Активнiсть
маркерних ферменлв лейкоцитiв змiнювалася вiдповiдно до кшьюсних змiн
клiтин - знижувалася при переважаннi емiграцii чи стиханш посиленого
гемопоезу i вiдновлювалася чи зростала при переважаннi надходження
лейкоцшзв з кiсткового мозку в кров. Спостершалося помiтне й тривале
тдвищення активностi ферментiв лiмфоцитiв на 10-ту добу, що вщбивае
подальшу активацш лiмфоцитiв, видно, у зв’язку з формуванням iмунiтету.
Ключовг слова: алерпчний дерматит, лейкоцити, лiзосомальнi ферменти.
UDC 616.15:616.24-002.5
FEATUPES LEUKOCYTE REACTION OF PERIPHERAL BLOOD AT
DYNAMICS OF ACUTE ALLERGIC DERMATITIS IN RAT
Bereznyakova A.I., Cheremisina V.F., Zhemela O.D.
On a model of acute allergic dermatitis in rats it was show, that changes in the
total leukocytes number and leukocyte formula reflect the reaction of the whole blood
system at inflammation: events in focus, bone marrow and blood itself, relation
between leukocyte emigration to the focus and their efflux from bone marrow.
Transitional leukopenia was observed at the 6th hour, leukocytosis was observed on
the 3d day, certain tendency to leukocytosis - 7th , recurrent leukopenia was observed
303
on 10th day. The total number of lymphocytes and leukocyte formula was recovered
to 14th day. The activity of leukocytes marker enzymes had changes according to
quantitative changes of the cells. It decreased at prevalence of emigration or dropping
of strengthened haemopoesis and recovered or increased at prevalence of leukocytes
efflux from bone marrow to blood. There was observed evident and prolonged
increase of activity of lymphocytes enzyme on the 10th day, reflecting the continued
activation of lymphocytes is seen in connection with the formation of immunity.
Keywords: allergic dermatitis, leukocytes, lysosomes enzymes.
304
References
1.
Turkevych O. Functional parameters of the skin and the immune status
patients with occupational dermatosis before and after treatment // Ukrainian Journal
of Dermatology, Venereology, cosmetology. - 2003. - № 3. - P. 12 - 14 (in
Ukrainian).
2. Berzin V.I. Scientific aspects of optimizing internal school environment and
monitor the health status of schoolchildren: Coll. sciences. Works. - Kharkov :
Institute of Health students, 2009. - P. 20 - 24 (in Ukrainian).
3. Klimenko N.A., Shevchenko A.N. Leukocyte reaction in peripheral blood of
rats in the dynamics of an acute infectious inflammation // Medicine today and
tomorrow. - 2004. - № 1. - P. 40 - 43. (in Russian).
4. Zalkan P.M., Ievleva E. A. Effect of detergents on the reactivity of the skin
of guinea pigs //Actual problems of professional dermatologists. - M., 1965. - P. 106
- 112 (in Russian).
5. Laboratory Methods in the clinic: a handbook / V.V. Menshikov, L.N.
Delektorskaya, R.P. Zolotnitskaya et al. - M., Medicine, 2002. - 368 p. (in Russian).
6. Examined pre-biotic and other research performed on animals: method.
guidance / O.H. Reznikov, A.I. Soloviev, N.V. Dobrelya, O.V. Stefanov // Journal of
Pharmacology and Pharmacy. - 2006. - № 7. - P. 47-61(in Ukrainian).
7. Junkers V.I., Grigoriev S.T. Mathematical and statistical analysis of medical
research data. - St. Petersburg. : MMA, 2005. - 292 p. (in Russian).
8. Dygai A.M., Klimenko N.A. Inflammation and hematopoiesis. - Tomsk:
Publishing house of Tomsk. University Press, 1992. - 276 p. (in Russian).
305
Сведения об авторах:
Березнякова Алла Ильинична, профессор, доктор медицинских наук, профессор
кафедры патологической физиологии НФаУ, ул. Мельникова, 12, тел. 067-934
2225
Черемисина
Валентина
Федоровна,
аспирант
кафедры
патологической
физиологии НФаУ, ул. Мельникова, 12, тел. 706-30-66
Жемела Ольга Дмитриевна, соискатель кафедры патологической физиологии
НФаУ, ул. Мельникова, 12, тел. 706-30-66.
306
K o s ty ra Agnieszka. W p ły w trenera na zaw odnika podczas trenin gu sportowego = C oach ’s influence on the sw im m er d u rin g sports
tra in in g . Jo u rn a l of H e a lth Sciences. 2013;3(12):307-318. IS S N 1429-9623 / 2300-665X.
The journal has had 5 points in M inistry of Science and Higher Education of Poland param etric evaluation. P art B item 1107. (17.12.2013).
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems o f Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution N oncommercial License w hich permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any m edium, provided the work is properly cited.This is an open access article
licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and
reproduction in any m edium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 10.10.2013. Revised: 15.11.2013. Accepted: 19.12.2013.
Wpływ trenera na zawodnika podczas treningu sportowego
Coach’s influence on the swimmer during sports training
A gn ieszk a K ostyra
U n iw ersytet K azim ierza W ielk iego w B yd goszczy
Abstract
This article presents the influence of coaching on the swimm er during his sports
training. Firstly, it is presented w h o is a sw im m ing coach, what does he do and what are his
tasks. Secondly, a more detailed specification of the sw im m ing training process is shown.
A lso the components of the training are exhibited. Finally, the relationship between the coach
and the swimm er is illustrated show ing the comm unication process between them and
methods of building coach’s authority.
K eyw ords: swim m ing, coach, training.
S łow a kluczow e: pływanie, trener, trening
Wprowadzenie
W niniejszym artykule zaprezentowano tematykę w pływ u trenera na zawodnika
podczas treningu sportowego. Przedstawiono kim jest trener pływacki, czym się zajmuje i
jakie ma zadania. Przybliżony został również bardziej szczegółow o proces treningu oraz jego
składowe. Zobrazowana została także relacja m iędzy trenerem a zawodnikiem , komunikacja
m iędzy nimi oraz to, j ak trener buduj e swój autorytet.
Gdy jesteśm y bardzo m łodzi i uczestniczym y w kursie nauki pływania, rzadko
zastanawiamy się nad korzyściam i, które wynikają z uprawiania pływania. Pierwsze kroki w
pływaniu są dla nas jedynie w ielką przygodą i zabawą w nowym i nieznanym środowisku.
Podobnie m yślim y jeszcze, gdy podejmujemy pierwsze treningi w klubie pływ ackim 1.
Każdy z nas, zarówno w sytuacjach prywatnych jak i zaw odow ych podejmuje
codzienne rozm owy z w ielom a ludźmi. Najczęściej nie zastanawiamy się wtedy, jakie
1
E. Bartkowiak, I ty zostaniesz olim pijczykiem, Sport i Turystyka, Warszawa 1984, s.7.
307
znaczenie ma dla tych rozm ów
sposób porozum iewania się.
Dopiero w
sytuacjach
krytycznych, wym agających bardzo dobrego zrozumienia rozm ów cy zauważam y w jak m ało
efektywny sposób porozum iewam y się z innym i ludźmi. D otyczy to szczególnie sytuacji
treningowych i startowych, gdyż tylko trener, który potrafi w pływ ać na różne sfery
funkcjonowania zawodnika (m otywację, m yślenie taktyczno-techniczne itp.) dzięki łatw ości
kom unikowania się m oże odnieść sukces. Ponieważ sport nierzadko przyciąga osoby
cechujące się indywidualizm em , egocentryzm em , potrzebą uznania i sukcesu, to umiejętność
postępowania z nimi, a w ięc i komunikacji, nabiera olbrzym iego znaczenia2.
Zawód-trener
Na samym początku powinniśm y zadać pytanie, kim jest trener i do czego jest on
potrzebny zawodnikow i? Trenerem jest specjalista w danej dyscyplinie sportu, kierujący
przygotowaniem sportow ców do udziału w zaw odach3. N egatywną rolą trenera m oże być
realizowanie jeg o w łasnych, niespełnionych za m łodych lat ambicji, kiedy to nie udało mu się
osiągnąć sukcesu w ważnej imprezie sportowej.
Trener-mentor to osoba, która ma za zadanie wspierać, poprawiać błędy zawodnika i
m otyw ow ać go do wytężonej i rzetelnej pracy. Pływak musi czuć, że na treningu nie jest sam
1 że jest osoba, która go wspiera psychicznie i mentalnie. Zadaniem trenera-mentora jest
pom oc zawodnikow i nie tylko w nauce, ale także w m yśleniu, działaniu i osiąganiu sukcesów.
Trener nie tylko potrafi w skazyw ać błędy, lecz także potrafi znaleźć ich przyczyny. W skazać
co należy zrobić, aby je w szybki sposób w yelim inow ać. Należałoby w tym m om encie zadać
sobie pytanie który trener ma lepszy w p ływ na zawodnika, taki który przejawia cechy
choleryka i jest z natury bardzo ekspresyjny, niekiedy
wybuchowy, czy
sangwinik,
o optym istycznym podejściu do życia, otwarty na relacje interpersonalne, towarzyski i
beztroski. Który typ osobow ości pom oże zawodnikow i dojść do upragnionego wyniku.
Trzeba pamiętać, że dla w iększości ludzi uczenie się nie jest rzeczą łatwą, każdy z nas ma
pewne preferencje co do sposobu przyswajania sobie nowej wiedzy. Wybór optymalnej
metody nauki pozw oli osiągnąć satysfakcjonujące rezultaty, czyli sukces. Jaki tak na prawdę
pow inien być trener? Każdy ma swoje odrębne spostrzeżenia na ten temat4.
Praca trenera zaczyna się już od najm łodszych lat życia jeg o podopiecznych.
Podstawy pływania nie są trudne do opanowania, lecz chcąc doskonalić swoje um iejętności
2
D. Nowicki, P roblem atyka efektywnej komunikacji trener-zawodnik, „Strzelectwo sportowe
(Nowoczesne rozwiązania szkoleniowe)”, zeszyt nr 3, Wrocław 2006.
3
Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 1980, s. 774.
4
R. Kostrzewski, M entoring w działaniu-przew odnik praktyczn y w doskonaleniu umiejętności
sędziowskich, praca niepublikowana, s. 3.
308
trener jest niezbędny. Warunkiem przystąpienia do nauczania sportowych technik pływania
jest w cześniejsze
opanowanie przez uczniów pełnego programu zawartego w
etapie
pierwszym , czyli gruntowego osw ojenia z w odą oraz nabycia podstaw ow ych um iejętności
pływ ackich5.
Zasadnicze zadanie przygotowania pływaka polega na dostosowaniu specyficznych
wartości ćw iczącego w oparciu o wszechstronne przygotowanie fizyczne w celu osiągnięcia
jak najw yższych rezultatów sportowych. Podobnie jak w przygotowaniu ogólnym , środkami
tu stosow anym i są ćw iczenia w ykonyw ane na lądzie i w w od zie6.
C złow iek m oże utrzymywać się swobodnie na w odzie, poruszać się w dowolnym
kierunku, a nawet przepłynąć kilka kilometrów. Aby to uczynić nie potrzeba ani specjalnej
siły, ani też wyróżniającego się zdrowia. Wystarczy całkowite respektowanie wym agań wody
oraz wykonyw anie ruchów z w łaściw ym w yczuciem . Cel taki m oże osiągnąć każdy zdrowy
człow iek. Duża siła, wytrzym ałość i szczególna zręczność jest konieczna, ale tylko przy
pływaniu w yczynow ym .
Im dzieci i m łodzież częściej pływają, tym dłużej obcują z w odą i tym lepiej się do
niej dostosowują. Z w iekiem przystosowanie to m oże wzrosnąć tak dalece, że czują się w
w odzie niemal tak jak ryby7.
nauki pływania w
Przy zapewnieniu odpow iednich warunków do prowadzenia
ramach w ychow ania
fizycznego lub
„godzin
karcianych” można
zdolniejszych i bardziej zainteresowanych pływaniem uczniów przygotow ywać do zaw odów
sportowych. Przygotowanie takie w ym aga odpow iednio zorganizowanej i planowej pracy.
Trening jest procesem w ychow aw czym , na który składa się przygotowanie fizyczne,
techniczne i teoretyczne m łodego pływ aka8. Gdy już dzieci zostaną pasjonatami pływania i
zrozumieją, że ten sport stanowi jedyną w sw oim rodzaju drogę rozwoju, zaczną trenować z
zaangażowaniem i m otywacją, które nieustannie będą w zm acniać9.
Zasadniczym celem nauki i treningu powinno być przygotowanie zawodnika do
w ykonywania pracy i osiągania jak najlepszych w yników sportowych. W ogólnym procesie
w ychow aw czym nauka i trening wzajem nie uzupełniają się. Nauka, która jest pierwszym
stopniem tego procesu składa się z pew nych elem entów posiadających cechy treningu. Sam
trening jest już stopniem w yższym , chociaż składa się z elem entów mających charakter nauki.
C elow o i planowo zorganizowane zajęcia w czasie nauki i treningu powinny w pływ ać na
5
R. Karpiński, P ływ anie - sport, zdrowie, rekreacja, Wydawnictwo AWF Katowice, Katowice 2008, s.7.
6
E. Bartkowiak, Trening pływ acki, Sport i Turystyka, Warszawa 1976, s.74.
7
Z. Wieliński, P ływ anie crawlem-nauka i sposoby doskonalenia, Wydawnictwo Prasa wojskowa,
Warszawa 1948, s. 10-11.
8
A. Kalinowski, R. Roszko, Pływanie, Państwowe zakłady wydawnictw szkolnych, Warszawa 1968, s.
167.
9
T. Laughlin, P ływ anie dla
każdego, Buk Rower, Zielonka 2007, s. 14.
309
aspekty takie jak: w zm ocnienie i podtrzymanie zdrowia, wszechstronny rozwój fizyczny,
rozwój cech psychicznych, doskonałe opanowanie techniki pływania oraz w ysokie wyniki
sportowe.
Środkami do rozwiązywania pow yższych zadań są:
•
•
•
•
•
specj alne ćw iczenia w pływaniu,
inne uzupełniające ćw iczenia fizyczne,
zorganizowany i system atycznie prowadzony tryb życia i pracy,
stała kontrola lekarska w pływ u treningu na stan zdrowia
regularna kontrola w yników sportowych.
Warunkami decydującymi o wynikach w pływaniu u danego zawodnika są idealne
zdrowie, zainteresowanie pływaniem , stała i system atyczna praca nad doskonaleniem techniki
i
pew nych
cech
psychicznych,
normalny
tryb
życia
i
treningu,
kierownictwo
w ykw alifikow anych i dośw iadczonych instruktorów i trenerów, normalne warunki pracy w
czasie pływania (takie jak temperatura wody, powietrza itd.).
Dla osiągnięcia w ysokich w yników sportowych w czasie nauki i treningu należy
doskonalić um iejętność układania ciała w w odzie, ogólną koordynację ruchów, należytą
ruchomość
aparatu
kostno-w ięzadłow ego,
szczególnie
zaś
klatki
piersiowej,
staw ów
barkowych, biodrowych i skokow ych10.
Proces treningu
Trening m oże być przeprowadzony indywidualnie (wtedy trener pracuje z jednym
zawodnikiem ), bądź też m oże być zespołow y. Trening indywidualny odpowiada niektórym
„samotnikom ”, albo zawodnikom starszym, doświadczonym , którzy starają się nieraz pływać
w odosobnieniu od w szystkich. Poszczególni zawodnicy zaw dzięczają swoje w yniki różnym
elem entom , wynikającym z różnych proporcji w sprawności ogólnej, technicznej, taktyce oraz
przygotowaniu psychicznym . Stąd też m ożna przypuszczać, że uzupełnienie pewnych
elem entów w treningu zawodnika pozw oliłoby mu na uzyskanie lepszych rezultatów.
Powstaje problem budowania (w oparciu o takie same zasady jak w planie szkolenia grupy)
indywidualnego planu zawodnika. Często zdarza się, że niektórzy zawodnicy w swojej grupie
sportowej przewyższają poziom em pozostałych. Trener nie m oże stawiać m iedzy nimi znaku
równości. Trening zespołow y przyciąga bardziej zaw odników m łodych, którzy w chodzą
dopiero w życie sportowe. Trening taki jest dla nich bardziej przyjemny. Trenując zespołow o
w odpow iednio dobranych grupach zawodnicy bardziej silni podciągają słabszych, zaś przy
pływaniu długich dystansów czas upływa zawodnikom szybciej, w eselej i przyjemniej. Zatem
trening zespołow y nie tylko pobudza do wspólnej pracy, ale i łatwiej zaprzyjaźnia ze sobą
10
R. Roszko, Uczymy się p ły w a ć i trenować, Wydawnictwo Prasa wojskowa, Warszawa 1948, s. 96-97.
310
zaw odników czyniąc z nich zgraną drużynę11. M etodę nauczania pływania stanowi świadom ie
i system atycznie stosowany planowy sposób postępowania trenera, polegający na dobieraniu,
przekazywaniu i odbieraniu informacji od zawodnika, w celu opanowania przez niego
techniki pływ ania12.
Obecne trendy wskazują na należy od jak najniższego szczebla organizacyjnego
zapewnić fachowe, stałe i sztabowe kierownictwo. Tylko fachowcy (trenerzy, lekarze,
psychologow ie, pedagodzy, itd.) m ogą rozstrzygać o decydujących sprawach w sportowym
rozwoju zespołu. Nie m ogą być to ludzie przypadkowi i chw ilow o zaangażowani. Zupełnie
chybioną praktyką jest zatrudnianie trenerów na jeden
sezon, czy
żądanie od nich
wspaniałych osiągnięć po roku pracy. W łaściw a organizacja i kierowanie polega na
optymalnym zgraniu w e w szystkich ogniwach organizacyjnych i prawidłowym rozłożeniu ich
zadań, uprawnień i odpow iedzialności. W związku z tym sytuacja w ym aga odejścia od
tradycyjnych form kierowania grupą sportową, kiedy jeden człow iek decydował o w szystkich
sprawach szkoleniow ych i organizacyjnych.
A by zdać sobie dokładnie sprawę z istoty procesu nauczania należy pamiętać, że jego
podstawow ym i składnikami są:
•
nauczyciel-trener,
•
grupa (zespół) uczniów-zaw odników,
•
materiał nauczania, program nauczania-określające cele dydaktyczne, zasób wiedzy,
um iejętności, zakres działania, pom oce naukowe.
Najważniejszą rolę wśród w ym ienionych składników nauczania ma do odegrania
nauczyciel-trener. On kieruje bezpośrednio „sportowym warsztatem” i zapoczątkowuje proces
praktycznego przygotowania zaw odników
do najbardziej
efektyw nego ich udziału w
zawodach. Wykonując to, trener posługuje się przede w szystkim bogatym doświadczeniem
teorii i praktyki sportowej ujętym w szereg reguł i zasad, które poznał wcześniej i wzbogaca
je
własnym i
doświadczeniam i.
Obok pow yższych wykorzystuje tu całą sw ą w iedzę
pedagogiczną i um iejętności dydaktyczne. N ie ulega w ięc w ątpliw ości z teoretycznego jak i
praktycznego punktu widzenia, że rola trenera jest kluczowa. Toteż rozłożenie i układ sił
całego kierownictwa grupy sportowej powinny być tak dokonane, aby rozliczały i ułatwiały
trenerowi odegranie tej roli. Zjawisko kierowania występuje w każdej grupie ludzkiej i
przejawia się w określonym oddziaływaniem członków grupy na siebie. N ieoficjalnym i
przywódcam i są jednostki wyróżniające się pewnym i cechami i mające w iększy autorytet od
11
Z. Wieliński, P ływ anie crawlem-nauka i sposoby doskonalenia, Wydawnictwo Prasa wojskowa,
Warszawa 1948, s. 104.
12
B. Czabański, M. Fiłon, K. Zatoń, Elem enty teorii pływ ania, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław
2003, s. 144.
311
innych (starsi zawodnicy, sławni sportowcy). Trener jest jednak koordynatorem formalnym i
kierowanie
przez
niego
pracą sportową rozumiemy jako
pobudzenie
i koordynację
działalności zespołow ej do realizacji stojących przed zespołem celów 13. Należało by również
pamiętać o tym, że trener pow inien być świadom y wywierania potężnego wpływ u-dobrego
lub złego na proces w ychow ania zawodnika-sportowca i tym samym nigdy nie powinien
stawiać wyższej wartości wygrywania nad wartości zaszczepiania m łodym ludziom ideałów
kształtujących ich charaktery. Trener pow inien stać na straży honoru i godności swojej
profesji. We w szystkich kontaktach zaw odow ych z zawodnikami, sędziam i, dyrektorami
sportowymi,
publicznością itd.
Trener pow inien
starać
się
dawać
przykład
dobrego
zachowania w aspekcie etycznym i moralnym. Powinien również starać się pełnić aktywnie
rolę w przeciwdziałaniu dopingowi, nadużywaniu alkoholu i paleniu papierosów 14.
Relacja trenera z zawodnikiem
Pozycja społeczna trenera zależy od rodzaju i stopnia jeg o uczestnictwa w treningu
oraz od stopnia uświadom ienia w oczach ogółu jeg o roli. Pozycja ta, zależy jednak nie tylko
od tego „co człow iek robi, lecz i od tego jak on to robi”. W zaw odzie trenera świadectwem
jakości jeg o pracy jest w ynik zawodnika lub zespołu przez niego trenowanego, tak
przynajmniej ocenia go ogół społeczeństw a. Trener jest istotnie odpow iedzialny za techniczny
w ynik zawodnika, zespołu, osiągnięty w w alce sportowej, poniew aż ciężką pracą w łasną i
zawodników, pokonując po drodze w iele przeszkód nadaje w ynikow i sportowemu ostateczny
kształt. Funkcja techniczna trenera jest najstarszą i najbardziej istotną w jeg o zaw odzie i nie
m oże być niczym zastąpiona. We w spółczesnym sporcie będącym ruchem społecznym , trener
ponosi już określoną społeczną odpow iedzialność za w yniki swojej pracy, działalność jego
nabiera wyraźnie cech pracy publicznej, poddawanej częstym sprawdzianom, szerokiej
kontroli.
Proces treningu sportow ego obejmuje dziś całą osobow ość zawodnika, a nie jak
dawniej tylko fizyczną jeg o stronę. We w spółczesnym sporcie funkcję techniczną zawodu
trenera uzupełnia i w zbogaca w ięc szeroko zarysowana funkcja społeczna. Kierunek tych
zmian w sporcie i samym zaw odzie trenerskim doprowadza do ostatecznego włączenia
w spółczesnego trenera do grupy zaw odów pedagogicznych. Stało się tak, poniew aż zadania i
funkcje organizatorskie, sportowe i społeczne nie dają się rozdzielić od zadań i funkcji
w ychow aw czych. W każdym zespole ludzi pracujących nad w spólnym zadaniem istnieje
potrzeba precyzowania celów działania, planowania, koordynowania, podziału zadań itd. W
13
14
T. Ulatowski, Teoria i metodyka sportu, Sport i Turystyka, Warszawa 1971, s. 53-54.
R. Martens, Jak być skutecznym trenerem, Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa 2009, s. 56.
312
zespole za wyżej w ym ienione czynności odpowiedzialny jest trener. On kieruje rozwojem
zawodnika, kieruje w procesie treningowym
całą pracą sportow o-w ychow aw czą. Pod
pojęciem „kierowania” rozumiemy tu pobudzanie i koordynację działalności zespołow ej,
zmierzającej
do
realizacji
stojących
przed
zespołem
celów.
Ujmując
najkrócej,
do
podstaw ow ych funkcji kierow niczych zaliczym y:
•
przewidywanie (rozum ienie przede w szystkim jako planowanie),
•
organizowanie,
•
rozkazywanie,
•
koordynowanie,
•
kontrolowanie.
Praktyka uczy, że jedni trenerzy trwale i sprawnie kierują zawodnikami, nawet w
utrudnionych warunkach, i okolicznościach, inni zaś nie. Różnice te łączą się zw ykle z
odmiennym układem stosunków w iążących trenera, kierownika z pozostałym i członkami
zespołu. Stosunki te m ogą wynikać z różnych typów kierowania grupą, wśród których można
najogólniej wyróżnić dwa tj. autokratyczny i demokratyczny.
Kierowanie
autokratyczne
opiera
się
przede
w szystkim
na
sile
władzy
skoncentrowanej w rękach trenera, ostrym podziale na kierujących i m uszących słuchać i
wyraźnym rozgraniczeniu na tych, którzy „wiedzą w szystko” i decydują oraz pozostałych
„w ykonaw ców ”. Natomiast kierowanie demokratyczne daje przewagę trenerowi dzięki jeg o
biegłości w rozwiązywaniu problem ów kierowanego zespołu i poparciu okazywanem u
kierownikowi przez grupę. W tym typie niepozbawionym bynajmniej elem entów kierowania
grupą, jej
członkow ie
mają udział w
podejmowaniu decyzji, w iększą lub
m niejszą
sam odzielność i inicjatywę, silniej jest to akcentowane jako wspólnota interesów, nie ma tak
kategorycznego podziału na kierujących i kierowanych.
Jako głów ne cechy ustalające autorytet trenera, badani trenerzy i zawodnicy zaliczyli:
•
um iejętności dydaktyczne w swojej dyscyplinie,
•
poczucie sprawiedliwości,
•
duży zasób w iedzy fachowej,
•
w łaściw e oddziaływanie w ychow aw cze na zawodników,
•
pracowitość (trenerzy) i koleżeński stosunek do zaw odników (zaw odnicy).
•
przykładne własne postępowanie oraz prawy charakter (trenerzy) i tzw.
Inteligencję ogólną (zaw odnicy).
313
Pow yższe poglądy pozwalają w ym ienić cztery grupy cech istotnych dla autorytetu
trenera tj.:
•
cechy ponoszące i zapewniające zaw odow e kwalifikacje trenera,
•
cechy charakteru trenera,
•
cechy odnoszące się do w ychow aw czej strony oddziaływania trenera,
•
walory intelektualne trenera15.
Stosunki wzajem ne pom iędzy trenerem a zawodnikiem są podstawą dobrej pracy.
Kontrola trenerska polegająca na śledzeniu postępów zaw odników staje się często elem entem
decydującym o w łaściw ym postępowaniu w czasie szkolenia nie tylko w okresie bieżącym ,
ale również w działalności perspektywicznej. W związku z nieprzerwanym w yścigiem
za
coraz w yższym i rezultatami, przed trenerami staje problem znalezienia najskuteczniejszych i
m ożliw ych do zastosowania w praktyce m etod kontroli treningu i nauczania. Jest m ożliw ość
kontroli lekarskiej i psychologicznej. Warto w iec w spom nieć również o kontroli m etodycznej.
W konsekwencji rozważań nad tym problemem proponuje się podział kontroli trenerskiej na
cztery podstaw ow e działy:
•
badanie sprawności ogólnej zawodnika,
•
badanie sprawności specjalnej i technicznej zawodnika,
•
badanie wartości zawodnika w warunkach zawodów,
•
badanie obciążeń treningow ych16.
Sukces lub porażka trenera nie zależą tylko od j ego warsztatu. Szkoleniow iec musi
pozwalać zawodnikom dow iedzieć się gdzie się wraz z nimi znajduje, precyzować, czego od
nich oczekuje oraz sygnalizow ać im, że będzie ich w ysłuchiw ał. Zawodnicy pragną m ieć
zaufanie do trenera, a gdy ten je zdobędą w płynie to pozytyw nie na efekty codziennych
treningów.
Proces komunikacji można opisać za pom ocą trzech wym iarów 17:
Wymiar 1
Komunikacja
Wymiar 2
to
obejmuje
Na komunikację składają się
w ysyłanie przekazów, jak i
zarówno przekazy werbalne,
treść i emocja. Treść, zw ykle
ich
jak i niewerbalne (ekspresja
wyrażana
otrzym ywanie.
zarówno
Wymiar 3
Trener
Komunikacja
werbalnie,
15
T. Ulatowski, Teoria i metodyka sportu, Sport i Turystyka, Warszawa 1971, s. 71-74.
16
ibidem, s. 258.
17
M. Gwiazdowska, Psychologia: komunikacja m iędzy trenerem a zawodnikami, portal
www.extratime.tvp.pl, 3.12.2013r.
314
jest
internetowy
musi
um ieć
form ułować twarzy, gesty, cechy
jasne,
zrozumiałe Szacuje
procent
że
około
komunikaty,
ale
słuchać
zrozumieniem charakter niewerbalny.
ze
także
się,
głos).
komunikacji
istotą przekazu. Emocja zaś,
70
niewerbalna,
ma
odczuwany
jest
tym
jest
jak
dany
przekaz.
sw oich sportowców.
Celem komunikacji jest wzajem ne zrozum ienie m iędzy osobą w ysyłającą przekaz a
osobą, która go otrzymuje. Aby zw iększyć skuteczność porozum iewania się dobrze jest w ziąć
pod uw agę następujące aspekty:
1. Nadając komunikat starać się używać więcej niż jednego kanału - np. obrazu i pisma
razem z m ow ą oraz powtarzać informacje więcej niż jeden raz.
2. Przekazywać komunikat precyzyjnie i czytelnie, tak by odbiorca m ógł go zrozumieć.
3. Przedstawiać informacje jako w łasne przez użycie zaim ków "ja" i "mój".
4. Zachować zgodność w ypow iedzi werbalnych i niewerbalnych18.
W literaturze występuje podział władzy na pięć typów 19:
1. W ładza oparta na karach (wym uszanie) - ten typ władzy odnosi się do egzekwowania
posłuszeństwa w obec trenera. Jeżeli zawodnik nie będzie przestrzegał arbitralnie
ustalonych zasad, w ów czas zostanie ukarany. Skuteczność tego typu w iąże się z
przekonaniem zawodników, że kara będzie nieuchronna i natychmiastowa. Opiera się
w ięc poniekąd na strachu przed trenerem. Trenerzy często stosują przemoc słow ną lub
wręcz kary fizyczne.
2. W ładza oparta na nagrodach - ten typ polega na nagradzaniu zaw odników za
zachowanie pożądane przez trenera. Stosowanie nagradzania jest szczególnie ważne w
relacji, gdzie trener posiada duży autorytet i jest osobą w ażną dla zaw odników (nie
zaw sze tak jest). Skutkuje szczególnie dobrze podczas zawodów. Warto pamiętać, że
dla zaw odników nagrodą jest też pozytywna informacja zwrotna i chwalenie pozytyw ne w zm ocnienie.
18
ib id e m .
19
www.parkpsychologii.pl/artykuly/185-trener-i-zawodnicy-rodzaje-w%C5%82adzy-w-sporcie#page,
3.12.2013r.
315
3. W ładza wynikająca z pozycji (oparta na przepisach) - w dosłownym tłum aczeniu
angielskiego słow a „legitim ate” m ówim y tu o pewnym usankcjonowaniu i prawnie
uzasadnionej władzy. Co to oznacza? Jest to taki rodzaj władzy, który poprzez samo
znaczenie pozycji trenera nadaje mu prawo do tego, aby stawiać warunki i m ieć
oczekiwania. Rodzaj ten sprawdza się, gdy sportowcy nie kwestionują autorytetu i
pozycji trenera.
4. Władza oparta na relacjach - ten typ władzy odnosi się do tego, jak funkcjonują relacje
trenera i zawodników. Sukces udaje się osiągnąć, gdy zawodnicy identyfikują się z
trenerem i podążają za nim. Przyjaźń z zawodnikiem m oże być narzędziem w pływ u na
niego. Tak częste posługiw anie się w ięzam i przyjaźni przez praktyków w pływ u
społecznego sugeruje znaczną siłę reguły lubienia jako narzędzia w p ływ u20.
5. Władza oparta na w iedzy i doświadczeniu - odnosi się do tego, w jaki sposób
zawodnicy postrzegają kom petencje trenera. Jeżeli trener nie posiada w iedzy i
doświadczenia, które zaspokajają potrzeby zaw odników i który ich nie rozumie,
w ów czas trudno osiągnąć sukces. Czasami zawodnicy m ogą w pierwszym etapie
budowania relacji postrzegać kompetencje trenera przez pryzmat liczby sukcesów,
jakie osiągnął.
Jakim być trenerem? O czyw iście, dobrym, dzięki pokazaniu sw oich m ożliw ości i
wykorzystywaniu m ożliw ości zawodników. Trener na najwyższym szczeblu, przystępując do
opracowania programu rozwoju kariery zawodnika czy system u przygotowań w danym roku
do imprezy mistrzowskiej, musi zastosow ać indywidualizację treningu.
Jeśli analizując efekty naszej
działalności szkoleniowej
uznamy, że sezon jest
nieudany, nie należy zrzucać odpow iedzialności za to na zespół, którym się kieruje, ale
poszukać przyczyn braku sukcesu w sobie - co zrobiliśm y źle, jakie należy poczynić zmiany
w treningu, w sposobie podejścia do zawodnika, w całej tej otoczce, o której decyduje trener.
Dopiero później powinna przyjść kolej na zmiany w działaniach zawodnika.
M ożna układać różne relacje trener - zawodnik. Każdy mając do opracowania typy
takich relacji, znalazłby różne ze w zględu na warunki, m ożliw ości, dyscyplinę sportu i w iele
innych. Trzeba w szystkie te m ożliw ości w ziąć pod uwagę i zastosow ać odpow iednie z nich w
jednym celu - odniesienia sukcesu, czyli mistrzostwa sportow ego21.
Podsumowanie
20
R. B. Cialdini, Wywieranie w pływu na ludzi - Teoria i praktyka, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk 2010, s. 190.
21
A. Kiczko, Rola trenera w e współczesnym sporcie, „Życie akademickie - pismo Akademii
Wychowania Fizycznego we Wrocławiu”, nr 121/2010.
316
Zawodnik i trener są jak dwa ogniwa, które dopasowują się lub nie. Trener nie jest w
stanie nic zrobić bez zawodnika, jak i zawodnik nie da rady sam efektywnie trenować.
Zawodnik musi w iedzieć czego oczekuje od trenera, co trener m oże mu przekazać na
treningu, jak zm otyw ow ać do większej i efektywniejszej pracy na nim, ale również poza nim
np. w szkole czy na studiach. Każdy trener pow inien rozmawiać ze swoim zawodnikiem o
jeg o sam opoczuciu, życiu, problemach, i jeżeli jest to m ożliw e pom óc je rozwiązać.
Natomiast zawodnik powinien czuć swoją wartość i na treningi przychodzić z w ielką ochotą i
zaangażowaniem , ponieważ im w iększa praca na treningu tym w iększe osiągnięcia na
zawodach. Każdy powinien osobiście doświadczyć, jak to jest m ieć w łasnego trenera.
Literatura
•
B artk o w iak E., I ty z o s ta n ie s z o lim p ijc zy k ie m , S port i T urystyka, W arszaw a 1984
•
B artk o w iak E., T rening p ły w a c k i , S port i T urystyka, W arszaw a 1976
•
C iald in i R .B ., W yw iera n ie w p ły w u na lu d zi - T eoria i p r a k ty k a , G dańskie W ydaw nictw o
P sy ch o lo g iczn e, G d ań sk 2010
•
C zab ań sk i B., F iło n M ., Z atoń K ., E le m e n ty te o r ii p ły w a n ia , W ydaw nictw o AW F
W rocław , W ro cław 2003
•
G w ia z d o w sk a M ., P s y c h o lo g ia : k o m u n ik a cja m ię d zy tren erem a za w o d n ik a m i, po rtal
in tern eto w y w w w .ex tratim e.tv p .p l, 3.12.2013r.
•
K alin o w sk i A ., R o szk o R ., P ły w a n ie , P aństw ow e za k ład y w y d aw n ictw
W arszaw a 1968
317
szkolnych,
•
K arp iń sk i R ., P ły w a n ie -
sp o rt, z d r o w ie , re k re a c ja , W ydaw nictw o A W F K atow ice,
K ato w ice 2008
•
K iczko A ., R o la tren era w e w s p ó łc ze sn y m sp o rc ie , „Ż ycie akadem ickie - pism o A k ad em ii
W y ch o w an ia F izy czn eg o w e W ro c ław iu ”, n r 121/2010
•
K o strzew sk i
R .,
M e n to rin g
w
d zia ła n iu -p r ze w o d n ik
p r a k ty c z n y
w
d o sk o n a len iu
u m ie ję tn o śc i sę d z io w s k ic h , p ra c a n iep u b lik o w a n a
•
L au g h lin T., P ły w a n ie d la k a ż d e g o , B uk R ow er, Z ielo n k a 2007
•
M arten s R ., J a k b y ć sk u tec zn ym tre n e re m , C en traln y O środek Sportu, W arszaw a 2009
•
N o w ick i
D .,
P r o b le m a ty k a
efe k ty w n e j
k o m u n ik a cji
tre n e r-za w o d n ik ,
„S trzelectw o
sportow e (N o w o czesn e ro z w iąz an ia szk o len io w e)”, zeszyt n r 3, W rocław 2006
•
R oszko R ., U c zy m y się p ły w a ć i tr e n o w a ć , W y daw nictw o P ra sa w o jsk o w a, W arszaw a
1948
•
S ło w n ik w y r a z ó w o b c y c h P W N , W arszaw a 1980
•
U lato w sk i T., T eoria i m e to d y k a s p o r tu , S port i T urystyka, W arszaw a 1971
•
W ieliń sk i Z., P ły w a n ie c ra w le m -n a u k a i s p o s o b y d o s k o n a le n ia , W ydaw nictw o
w o jsk o w a, W arszaw a 1948
•
w w w .p ark p sy ch o lo g ii.p l/arty k u ly /1 8 5 -tren er-i-zaw o d n icy -ro d zaje-w
% C 5 % 8 2 ad zy -w -sp o rcie# p ag e, 3.12.2013r.
318
P rasa
Torokhtin AM, Nasibullin BA, Zukow W, Gozhenko AI. Analysis of components of some medical rehabilitation technologies in the
context of existing relationship of physical and chemical agents and their effects causes = Анализ компонентов некоторых лечебно
восстановительных технологий в аспекте взаимоотношения действующих физико-химических агентов и вызываемых ими
эффектов. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):319-334. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
The journal has had 5 points in M inistry o f Science and H igher Education o f Poland parametric evaluation. P art B item 1107. (17.12.2013).
O pen Access. T his article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncom mercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution
Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any m edium, provided the w ork is properly cited.
Analysis of components of some medical rehabilitation technologies in the
context of existing relationship of physical and chemical agents and their
effects causes
А н ал и з к ом п он ен тов н ек отор ы х л еч ебн о-в осстан ов и тел ь н ы х техн ол оги й в асп ек те
взаи м оотн ош ен и я дей ств ую щ и х ф и зи к о-хи м и ч еск и х аген тов и вы зы в аем ы х ими
эф ф ек тов
Torokhtin AM, Nasibullin BA, Zukow W, Gozhenko AI.
А.М. Торохтин, Б.А. Насибуллин, В.А. Жуков, А.И. Гоженко,
SE "U k rainian R esearch Institu te o f M ed ical R eh ab ilitation and B aln eology, M in istry o f
H ealth o f U k rain e" , O dessa, U k rain e
SE "U krainian R esearch Institu te o f T ran sp ort M ed icin e, M in istry o f H ealth o f U k rain e" ,
O dessa, U k rain e
K azim ierz W ielk i U n iversity, B yd goszcz, P oland
Г У «У к р аи н ск и й Н И И м еди ц и н ск ой р еаби л и тац и и и к урор тологи
М О З У к р аи н ы », г. О десса
Г П «У к р аи н ск и й Н И И м еди ц и н ы тр ан сп ор та М О З У к р аи н ы », г. О десса
K azim ierz W ielk i U n iversity, B yd goszcz, P oland
Perceived truth always requires its immediate "publication" means any of the
available forms of warning, because time is relentless - and not brought to the
public consciousness is there, in the history of ... In addition, for this reason - any
delay announcement comprehend knowledge allows routine ignorance constrain
distract part of researchers and enthusiasts inquisitive seekers fundamental truths of
the correct choice of targets, rational direction of research in the future movement
of the right to knowledge of the subject search. From this, it follows for the
correctness and the further successful development of scientific medical knowledge
- clearly verbal and semantically define and formulate some concepts related to
pathophysiological processes and sanogenetic and clearly identify effective
319
components used medical factors. For, presently existing information concerning
therapeutic impact of a number of therapeutic factors, which are not homogeneous
in its physical and chemical composition and, moreover, are not unique in the sense
of the active ingredient, - cause some contradictions and inconsistencies with
related branches of knowledge, serving ground for speculation and distorted
understanding of the phenomena. Uncertainty and ambiguity in this area
unwittingly raises questions and sometimes leads to conflicts and even to conflicts
that manifests itself in the impossibility of constructing a unified [System] concept,
dynamic and dialectical unifying and allowing its further improvement, based on
the principle of continuity of expansion its borders with the continuity of
knowledge refinement own content.
Now the most common method of analysis about the impact and quality of
therapeutic (treatment and rehabilitation) is the creation of partial factors (private,
isolated) models the impact of physical and chemical factors with a separate
specification of the pathophysiological response followed by an attempt comparing
empirically-summation of the results that actually leads to difficult understandable,
and sometimes deprived of logical connection terminals (in the sense of inter
branch), which together slow further becoming combining theoretical findings,
conclusions and practical continuity strictly purposeful organization of scientific
research. The subject of the present communication is to attempt to streamline
some ambiguous concepts in the field of theoretical foundations of therapeutic
technologies as their use in the conventional form creates uncertainty theoretical
findings and conclusions in research and, consequently, leads to an incorrect
orientation further the possibility and necessity of scientific research.
Question concerns a rather popular in physical therapy technology: ozone
therapy and laser therapy. And it is not that they seem: they say, questioned the
results of the huge amount of work performed Healing using these physical factors,
although in some countries the internal administration of ozonated solutions are not
allowed. The problem is primarily in the correct sense, "filling", and these terms
further usefulness of the actual use of existing components, which they reflect, and
which actually cause reproduce within the body, and effects described are always to
be expected when used in complex combination with other factors or other
components that induce similar or related pathophysiological reactions.
So - ozone therapy - involves the use of ozone for therapeutic purposes (gas).
According to the current understanding of the structure of substances, the ozone
molecule consists of three oxygen atoms (O3) is an allotropic modification of the
chemical element is oxygen (typical molecular structure is represented as - O2),
although oxygen and ozone are formed by one and the same chemical element
properties they are somewhat different. Ozone - a gas with a characteristic odor,
stronger oxidant than oxygen. In particular, the ozone is able to oxidize even gold
320
and platinum. As allosteric modification of the chemical element ozone is unstable
and, under normal conditions the lifetime of its molecules does not exceed 10-15
minutes (some say it is considerably less), which is quite common and it is
important in a practical sense for O3 [6-9].
High oxidizing ability of ozone causes its active interaction with the
substances with which it is in contact. Thus, in aqueous medium or body fluids
ozone reacts in particular with the dissolved chlorides:
Cl + O3 ^ ClO + O2
ClO + O ^ Cl + O2
Similarly, ozone reacts with iodides with:
2KJ + O3 + H2 O ^ J2 + 2KON + O2.
At the same time, the ozone does not react with the ammonium salts, but
reacts with ammonia to form ammonium nitrate:
2 NH3 + 4 O3 ^ NH4 NO3 + 4 O2 + H2 O
In aqueous ozone initiates two competing reactions with hydrogen sulfide to
form one of elemental sulfur, and the other - to form sulfuric acid (sulfate)
H2 S + O3 ^ S + O2 + H2 O
3 H2 S + 4 O3 ^ 3 H2 SO4
S-2 + 4 O3 ^ SO4-2 + 4O2
SO2 + 3 H2 O + O3 ^ 3 H2 SO4
Ozone converts toxic cyanide to cyanate less dangerous:
CN + O3 ^ CNO- + O2
Ozone can completely decompose urea:
(NH2 )2 CO + O3 ^ N2 + CO2 + H2 O.
For this reason barbatation ozone water or saline solution accompanied by
the rapid entry of O3 reactions with compounds present in the volume barbatation
what actually happens in most cases, his "medical use."
It determines the characteristic of high activity for ozone property - his short
lifetime. Actually the above and of characteristic chemical properties of ozone are
the first factor explaining the positive shatters modern mechanism of action of
ozone therapy - as the set of reactions that occur with ozone to form predominantly
active derivatives oxidants, which are difficult to fit into the positive sanogenetic
scheme. Actually outlined forces and put some additional questions:
How highly active, fast destructed even in the gas phase, the ozone molecule
are generally able to enter the body through a system of biological membranes and
cause its there "sanogenic" influence? Perhaps we are talking about the action of
the products arising during the interaction? Is not it more likely neutralization
activity in the membranes of the external fabric?
321
Taking into account that ozone which exists only in the "dosage" form
(actually being "prodrug" in the pharmacological sense, and preferably being the
initiating factor in subsequent reactions) may be, and whether to attribute the
resulting action is ozone (O3 molecule itself) ?After all, this distracted the attention
of researchers from actually existing substances, and therefore differently should be
considered and serve theory reactive oxidants. How, then, should be considered at
the same time its use with antioxidants - because the body is simply a phenomenon
of chemical antagonism - "nigilaed" devastating, as the current medical home (in
this case, ozone) and protective component (antioxidant)?
Brevity its existence casts doubt on the presence of ozone in the
environments in which it "accumulate" (aquatic environment, organic oils). It
should say at once that organic oils, especially those containing unsaturated fatty
acids, namely such and used in conjunction with active oxidant, which is the ozone,
oxidized - that is rancid, as in this case to understand the therapeutic effect of
ozonized oil (?).
All this requires an explanation for the belief that healing factor is the actual
O 3, and what he calls or starts sanogenic mechanisms? Whether the effect of ozone
"Rausch" - treatment, caused by normal local oxidative stress. Perhaps active
substance is something else and not the declared ozone? In this case it is necessary
to investigate these metabolites, derivatives, since these compounds are actually
affect the body and
This knowledge is actually acting agent creates the
possibility control its action.
Second. Even if you do not take into account the transport of O 3 into the
body (in the fabric) and its "storage in the dosage forms" - prepared for treatment
solutions, how to be still with its powerful oxidizing properties - whose action on
the body is mostly unfavorable ( why else would a class of bioactive substances antioxidants that name), and as soon as the activity of ozone should appear
somewhere, and if this is not the locus of the internal environment of the body that it is forced to the carrier medium, in other words: Wednesday dissociation
components of exchange - or, simply, - water. However, even assuming that
distilled water was not reacted with ozone, in any textbook chemistry described
reactions occur in aqueous solutions of salts (as mentioned above: for example with
chlorides, and therefore also from iodide, oxide nitrogen, the latter is a potent
endothelium relaxing factor, the positive role which requires further study) intense
oxidative activity manifests itself in relation to other compounds - hence
sanogenich effects should not be sought in the ozone, and a number of reactions to
foods that actually puts ozone exclusively number of substances - initiators,
prodrugs, ie factors preparing producing bioactive compounds (if present in the
solutions during storage). Such an approach can help find other "activators" and
322
may be more persistent in fact active substances capable of initiating the above
reaction.
As part of the interaction of ozone therapy with body fluid, supposedly
containing ozone, ie the active principle, to which, finally, is not the ozone, and
most likely reaction products of its interaction with the environment in which it
resides (water, dissolved substances and compounds). Therefore, speak of the
action "ozone on the body", at least terminologically, not correct. Further study and
development of methods of application of this therapeutic factor required to move
from spells and manifesting ozone as acting factor and panacea to the methodical
study of the physical, physico-chemical, bio-active compounds, arising under its
influence.
Another issue requiring clarification and correction of terminology is the use
of laser radiation in the combined treatment.
Laser, according to modern, conventional wisdom, it is a source of
electromagnetic radiation (visible, infrared or ultraviolet), which from the
conventional light emitting different coherence, monochromaticity, and polarized.
Actually laser is an acronym for "light amplification by stimulated emission of
radiation". The formation of such radiation is due to the transfer of electrons in
sync with what is happening hight energetic orbits more stable, but less energy with the release of a quantum of energy. Such excitation of atoms produced
external energy "pumped" or other physical energy of the exciting process,
subsequent spontaneous transition (sedation) occurs and is accompanied by a
simultaneous proper laser pulse [3,5].
However, currently used optical fibers (fiber, and in some cases a liquid
aqueous medium [a laser hydromassage]) due to refraction of the beam when the
light flux going boundary between the media, as well as due to internal reflection of
the beam conducting medium - "breaks" of two defining characteristics of laser the coherence and polarization of - leaving the beam emitted from the fiber
(actually in the current physiotherapy agent) only monochromaticity, and, of
course, a certain part of the light flux (net of losses in the light guide system).
Here, as in the case of ozone, is not called into question the actual effect of light
radiation, and therapeutic significance of component that is to consider the loss of
"transport" - "delivery" of "laser" beam component to the consumer - in this case to
the body's tissues . Completeness of delivery in all these cases is questionable. As
a result, the fabric comes to a monochromatic radiation. Defining the action, in this
case, is only the frequency of radiation and its energy component. However, in the
development of techniques "laser therapy" that is what opens up more possibilities
for the use of monochromatic (and therefore not necessarily laser) radiation, which
can significantly reduce the cost of the method itself (due to equipment) and
323
remove a number of technical limitations that currently imposed in ostensibly due
to the use of laser radiation.
Application of such (laser) radiation in medical practice proved in vitro [1, 2]
which showed that the monochrome radiation of sufficient power to selectively
affect the chemical bonds of molecules that provides the interference to the
chemical reactions and synthesis catalysis. Starting from this premise, IZ Samosiuk
et al (1997) [47] conclusion that the key link, bio-stimulating effect of laser
therapy, there is activation of enzymes of bioenergetic processes in cells and
activation of enzymes bioenergy cycles leads to an increase in ATP levels and other
substances.
Under the influence of monochromatic radiation intensified: cell
proliferation, growth rate and tissue regeneration, the activity of the immune
system and microcirculation. And all this despite the fact that the penetrating power
of the laser radiation with percutaneous its use ranges from 1-20 microns to 2.5 mm
for emission wavelengths from ultraviolet to orange and 20-30 mm for the red
band.
The main method of laser effects on the body is to irradiate the distal surface
of the skin, contact-mirror, contact with compression. It is noted the phenomenon
of reflection of electromagnetic waves skin that ranges. Loss of radiation which can
be from 43% to 55% depending upon a number of factors (the angle of incidence,
age, skin pigmentation). The reflection of the laser radiation power of the radiation
flux weakens, and accordingly modifies the severity of possible biological effects.
In addition, the transmission of laser radiation through the skin (dense medium) due
to related processes: refraction, scattering, absorption is also reflected in its
coherence, polarized, and hence - to associate the observed effects of these
component properties of the laser beam is difficult. Passage of laser radiation
through the aquatic environment, due to the effect of internal reflection also leads
to disruption of its coherence and polarized, which also alters the properties
(efficiency biological effects) laser radiation itself.
Another point to stay out of sight of clinical researchers therapeutic effects of
laser radiation is bioactivity skin cell pools, which are located in the path of the
laser beam. In the epidermis of the most active in terms of cells are functioning in
the basal layer, and in particular, melanocytes (analogues pineal secretory cells). In
the proper skin are bioactive epithelial cells of excretory ducts of glands and basal
cells of the hair canal. However, in this case, the effects of the therapeutic action of
laser radiation must be linked not to the influence of his uniform on enzymes in
general, and with changes in the functional activity of certain cellular pools of skin
that can indirectly be attributed to regulatory (control) structures.
The above gives reason to believe that some physiotherapy factors rather
their names not fully reflect the real essence of what is happening in the body
324
exposure, and therefore justify their mechanism of action based solely on the name,
that is, the declared physical active component (to the extent as it is physical) - is
unacceptable, because such an interpretation leads to misconceptions about the
processes occurring in tissues and biological environments, and misinterpretation
of the mechanism of therapeutic action does not allow more effectively combine
physical factors in the formation of the optimal integrated medical complexes.
REFERENCES
1. Гримблатов В.А., Лосев А.А. - Руководство по применению в
лечебной практике низкоинтенсивного лазерного излучения: Методические
рекомендации. - Одесса. - Б.И. - 1989. - 48с.
2. Козлов В.И., Буйлин В.А. - Лазеротерапия. - М.-Владивосток. Центр "АСТР-Востокмедтехникасервис". - 1992. - 164 с.
3. А.Н. Ораевский. Лазерр // под ред. М.Е. Жаботинского. Квантовая
электроника. Маленькая энциклопедия. - М.: Советская энциклопедия. 1969.С. 89-118.
4. И.З. Самосюк, В.П. Лысенюк, М.В. Лобода. - Лазеротерапия и
лазеропунктура в клинической и курортной практике. - Киев. - Здоров'я. 1997. - 240 с.
5. Р. Фейнман, Р. Лейтон, М. Сэндс // 3 - излучение, волны, кванты; //
4 - кинетика, теплота, звук // Фейнмановские лекции по физике. - 3-е изд. М.: Мир, 1976. - Т.1. - С. 311-315. - 496.
6. Goddard Space Flight Center, National Aeronautics and Space
Administration, March 2008.
7. Horvath M., Bilitzky L., Hutter J. - Ozone. (1985) Elsevier. pp. 44-49.
ISBN 0-444-99625-7.
8. Housecraft C.E., Sharpe A.G. - Inorganic Chemistry (2nd ed.). Prentice
Hall. (2004) p 439. ISBN 978-0130399137.
9. Solomons, T.W. Graham and Fryhle, Graig B. "Chapter 8 Alkenes and
Alkynes - Part II: Addition Reactions and Synthesis". Organic Chemistry, 9th
Edition. (2008) Wiley. p. 344. ISBN 978-0-470-16982-7.
Abstract
Authors on the basis of an analysis of existing information about the
therapeutic effect of common technologies in rehabilitation, medical factors and
ozone laser come to the conclusion that the established and proven effects do not
have adequate scientific justification. Versatility physico-chemical, physical,
325
physiological reactions arising from the interaction of these factors and the
environment require, according to the authors, in-depth research techniques would
allow to clarify the mechanisms of the biological action of laser radiation and
ozone and thereby create a theoretical basis for appropriate medical technologies.
Keywords: ozone, laser radiation, biological effects.
Анализ компонентов некоторых лечебно-восстановительных технологий в
аспекте взаимоотношения действующих физико-химических агентов и
вызываемых ими эффектов
А.М. Торохтин, Б.А. Насибуллин, В.А. Жуков, А.И. Гоженко,
ГУ «Украинский НИИ медицинской реабилитации и курортологи
МОЗ Украины», г. Одесса
ГП «Украинский НИИ медицины транспорта МОЗ Украины», г. Одесса
Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
Осознанная истина всегда требует своей безотлагательной
“публикации” посредством любой доступной формы оповещения, ибо время
неумолимо - и всё не доведенное до общественного сознания остаётся там, в
истории... Кроме того, по этой причине, - всякое промедление оглашения
постигнутых знаний позволяет рутине невежества сковывать, отвлекать часть
энтузиастов исследователей и пытливых искателей фундаментальных истин
от правильного выбора цели, от рационального направления изысканий, в
дальнейшем верном движении к познанию предмета поиска. Исходя из этого,
следует, для корректности и дальнейшего успешного научного развития
медицинских знаний - однозначно вербально-семантически определить и
сформулировать некоторые понятия, касающиеся патофизиологических и
саногенетических процессов, а также чётко определить действенные
компоненты используемых лечебных факторов. Ибо: существующая ныне
информация, касающаяся лечебного влияния ряда лечебно-оздоровительных
факторов, которые не являются однородным по своему физико-химическому
составу и, более того, не являются однозначным в понимании действующего
начала, - вызывают некоторые противоречия и разночтения со смежными
326
отраслями знаний, служа почвой для спекуляций и искажённого понимания
происходящих явлений. Отсутствие определенности и однозначности в этой
сфере невольно вызывает вопросы и, подчас, приводит к конфликтным
ситуациям и, даже, к коллизиям, проявляющимся в невозможности
построения единой [системной] концепции, динамично и диалектически
объединяющей и допускающей дальнейшее своё совершенствование,
базируясь на принципах преемственного расширения своих границ знаний с
преемственным уточнением собственного содержания.
Ныне наиболее распространённым методом анализа порядка и качества
влияния терапевтических (лечебно-реабилитационных) факторов является
создание парциальных (частных, изолированных) моделей воздействия
физико-химических
факторов
с
обособленным
уточнением
патофизиологического
реагирования
с
последующей
попыткой
сопоставления-суммирования эмпирически полученных результатов, что
фактически приводит к трудно объяснимым, а подчас, лишенным логической
связи выводам (в межотраслевом смысле), которые в своей совокупности
замедляют дальнейшее
становление
объединяющих теоретических
заключений, практических выводов и преемственной организации строго
целеустремлённого научного поиска.
Предмет настоящего сообщения
состоит в попытке упорядочить некоторые неоднозначные понятия в области
теоретических основ лечебно-оздоровительных технологий, поскольку
использование их в общепринятом виде вызывает неопределенность
теоретических заключений и выводов в исследовательских работах, а,
следовательно, приводит к неверному дальнейшему ориентированию
возможного и необходимого научного поиска.
Вопрос касается довольно популярных в физиотерапии технологий:
озонотерапии и лазеротерапии. И дело вовсе не в том, что может показаться:
дескать, ставятся под сомнение результаты огромного количества работ,
выполненных с лечебным использованием указанных физических факторов,
хотя в ряде стран внутреннее введение озонированных растворов не
разрешено. Проблема, прежде всего, в корректности смыслового
“наполнения” этих терминов и в полноценности дальнейшего использования
тех фактически действующих составных, которые они отражают, которые
собственно и вызывают, воспроизводят в организме, описываемые эффекты и
которые всегда следует ожидать при их комплексном применении в
сочетании с иными факторами или иными компонентами, индуцирующими
аналогичные или смежные патофизиологические реакции.
Итак, - озонотерапия - предполагает использование в лечебных целях
озона (газа). Согласно современным представлениям о структуре веществ,
молекула озона состоит из трёх атомов кислорода (О3) и является
327
аллотропной модификацией химического элемента кислорода (обычная
молекулярная структура которого представляется как - О2), хотя кислород и
озон образованы одним и тем же химическим элементом, свойства их
несколько отличны. Озон - газ с характерным запахом, более сильный
окислитель, чем кислород. В частности, озон способен окислить даже золото
и платину. Как аллостерическая модификация химического элемента озон
нестоек и, в нормальных условиях время жизни его молекулы не превышает
10-15 минут (по некоторым данным это время значительно меньше), что
весьма характерно и важно в практическом смысле для использования О 3 [6
9].
Высокая окислительная способность озона обусловливает его активное
взаимодействие с веществами с которыми он контактирует. Так, в водной
среде или биологических жидкостях озон взаимодействует, в частности, с
растворенными хлоридами:
Cl+O3 ^ CIO+O2
ClO + O ^ Cl + O2 .
Аналогично озон реагирует с с иодидами:
2KJ +O3 + H2 O ^ J2 + 2 KON + O2 .
В то же время озон не реагирует с аммониевыми солями, но реагирует с
аммиаком образуя нитрат аммония:
2 NH3 + 4 O3 ^ NH4NO3 + 4 O2 + H2 O
В водном растворе озон инициирует две конкурирующие реакции с
сероводородом, одна с образованием элементарной серы, другая - с
образованием серной кислоты (сульфатов):
H2 S + O3 ^ S + O2 + H2 O
3 H2 S + 4 O3 ^
3 H2 SO4
S-2 + 4 O3 ^ SO4-2 + 4O2
SO2 + 3 H2 O + O3 ^ 3 H2 SO4
Озон превращает токсичные цианиды в менее опасные цианаты:
CN + O3 ^ CNO- + O2
Озон может полностью разлагать мочевину:
(NH2 )2 CO + O3 ^ N2 +CO2 + H2 O.
По этой причине барбатация озоном воды или физиологического
раствора сопровождается стремительным вступлением О3 в химические реак
ции с соединениями, находящимися в объеме барбатации, что собственно и
происходит в большинстве случаев его “лечебного применения”.
Именно высокая активность предопределяет характерное для озона
свойство - его короткое время жизни. Собственно приведенные выше харак
теристики и химические свойства озона являются первым фактором, расша
328
тывающим современные объяснения положительного механизма действия
озонотерапии - так как совокупность реакций, протекающих с участием озона
образуют преимущественно активные дериваты окислители, которые сложно
вписываются в положительные
саногенетические схемы.
Собственно
изложенное заставляет поставить и некоторые дополнительные вопросы:
Каким образом высокоактивная, быстроразрушающаяся даже в газовой
фазе, молекула озона вообще в состоянии проникнуть в организм через
систему биологических мембран и вызывать там свое "саногенное" влияние?
Возможно, речь идёт о действии продуктов, возникающих в процессе
взаимодействия? Не является ли более вероятной нейтрализация активности
на мембранах внешних тканей?!
Принимая во внимание, что озон, который существует только в
“лекарственной”
форме
(фактически являясь
"пролекарством"
в
фармакологическом смысле, и являясь преимущественно инициирующим
фактором последующих реакций) можно, и следует ли, приписывать
получаемое действие именно озону (собственно молекуле О3)? Ведь этим
отвлекается внимание исследователей от фактически действующих веществ, а
значит, по-иному следует рассматривать и подавать теорию активных
оксидантов. Как тогда следует рассматривать одновременное его применение
с антиоксидантами - ведь в организме попросту возникает явление
химического антагонизма - “нигилирующего”, уничтожающего, как
действующее лечебное начало (в данном случае озон), так и защитный
компонент (антиоксидант)?
Краткость времени его существования ставит под сомнение наличие
озона в средах в которых его “накапливают” (водная среда, органические
масла).
Следует сразу сказать, что органические масла, особенно
содержащие ненасыщеные жирные кислоты, а именно такие и применяют при
взаимодействии с активным окислителем, коим является озон, окисляются то есть прогоркают, как в таком случае понимать лечебное действие
озонированного масла (?!).
Всё это требует объяснения, для уверенности, что лечебным фактором
является собственно О3, и что именно он вызывает или запускает саногенные
механизмы? Не является ли действие озона “рауш” - лечением, вызванное
обычным локальным окислительным стрессом. Возможно, действующим
веществом является нечто иное, а не декларируемый озон? В таком случае
необходимо исследовать эти метаболиты, дериваты, так как собственно эти
соединения и влияют на организм.... Именно знание фактически
действующего агента предопределяет возможность управление его
действием.
329
Второе. Даже, если не принимать во внимание транспорт О3 внутрь
организма (в ткани) и его “хранение в лекарственных формах” подготовленных для лечения растворах, то как всё-таки быть с его мощными
окислительными свойствами - действие которого на организм является
преимущественно неблагоприятным (иначе зачем целый класс биоактивных
веществ - имя которому антиоксиданты) и, коль скоро, активность озона
должна где-то проявиться и, если этим локусом является не внутренняя среда
организма - то ею вынуждено является среда-носитель, иными словами:
среда диссоциации компонентов обмена - или, попросту, - вода. Однако,
если даже предположить, что дистиллированная вода не взаимодействует с
озоном, то в любом пособии по химии описаны реакции, происходящие в
водных растворах солей (о чём уже упоминалось выше: к примеру с
хлоридами, а, следовательно, и с иодидами, с оксидом азота, последний
является мощным эндотелий релаксирующим фактором, положительная роль
которого ещё требует изучения) интенсивная окислительная активность
проявляет себя по отношению и к другим соединениям - следовательно,
саногенные эффекты следует искать не в озоне, а в продуктах ряда реакций,
что фактически ставит озон исключительно в ряд веществ - инициаторовпролекарств, т.е. факторов, готовящих, производящих биоактивные
соединения (если таковые присутствуют в растворах при их хранении).
Такой подход может помочь найти и иные “активаторы”, а может быть и
более стойкие собственно активные вещества, способные инициировать
изложенные выше реакции.
В рамках озонотерапии происходит взаимодействие организма с
жидкостью, якобы содержащей озон, т.е. действующим началом, коим, в
конце концов, является не озон, а, скорее всего, продукты реакций его
взаимодействия со средой, в которой он находится (водой, растворенными в
ней веществами и соединениями). Следовательно, говорить о действии “озона
на организм”, как минимум терминологически, не корректно. Дальнейшее
изучение и разработка методов применения этого лечебного фактора требует
перейти от заклинаний и манифестирования озона, как действующего
фактора и панацеи, к методичному изучению физических, физико
химических, биологически-активных соединений, возникающих под его
действием.
Еще одним вопросом, требующим уточнения и корректирования
терминологии, является использование лазерного излучения в комплексном
лечении.
Лазер, согласно современным, общепринятым взглядам, это источник
электромагнитного
излучения
(видимого,
инфракрасного
или
ультрафиолетового диапазона), которое от обычного светового излучения
330
отличается когерентностью, монохроматичностью и поляризованостью.
Собственно лазер это акроним от "light amplification by stimulated emission of
radiation".
Формирование такого излучения, происходит благодаря
синхронно происходящему переходу электронов с высокогоэнергетических
орбит на более стабильные, но менее энергоёмкие - с высвобождением
кванта энергии.
Такое возбуждение атомов производится внешней
энергетической “накачкой” или иными физическими энерго возбуждающими
процессами, последующий спонтанный переход (успокоение) происходит
симультанно и сопровождается собственно лазерным импульсом [3,5].
Однако, используемые ныне световоды (волоконные, а в некоторых
случаях жидкая водная среда [в лазерном гидромассаже]) за счёт
преломления луча при проходжении световым потоком границы между
средами, а так же, за счёт внутреннего отражения проводящей луч среды “разрушает” две из определяющих характеристик лазера - когерентность и
поляризованность - оставляя в выходящем из световода луче (собственно в
действующем физиотерапевтическом агенте) только монохроматичность, ну
и, конечно, определённую часть мощности светового потока (за вычетом
потерь в светопроводящей системе). Здесь как и в случае с озоном, под
сомнение ставится не собственно влияние светового излучения, а
терапевтическая значимость некоторых составных то есть следует учитывать
потери “транстпорта”-“доставки” всех “лазерных” составных луча до
потребителя, - в данном случае до тканей организма. Полнота доставки во
всех этих случаях вызывает определённые сомнения. В итоге, до ткани
доходит лишь монохроматическое излучение. Определяющим действие, в
таком случае, будет лишь частота излучения и его энергетическая составная.
Однако в развитии методики “лазеротерапии” именно это и открывает более
широкие возможности для использования монохроматического (а
следовательно и не обязательно лазерного) излучения, что может значительно
удешевить собственно метод (за счёт оборудования) и снимет ряд
технических ограничений, которые в настоящее время налагаются в связи с
якобы использованием лазерного излучения.
Применение такого (лазерного) излучения в медицинской практике
доказано in vitro [1, 2], показавших, что монохромное излучение достаточной
мощности селективно влияет на химические связи молекул, что обеспечивает
вмешательство в химические реакции синтеза и катализа. Исходя из этого
положения, И.З. Самосюк и соавторы (1997) [47] выводят, что ключевым
звеном, биостимулирующего эффекта лазеротерапии, есть активация
ферментов биоэнергетических процессов в клетках, а активация ферментов
биоэнергетических циклов приводит к возрастанию уровня АТФ и других
веществ.
331
Под влиянием монохроматического излучения интенсифицируются:
пролиферация клеток; скорость роста и регенерация тканей; активность
иммунной системы и системы микроциркуляции. И всё это при том, что
проникающая способность лазерного излучения при чрезкожном его
использовании колеблется от 1-20 мкм до 2,5 мм для излучений длиной
волны от ультрафиолетового диапазона до оранжевого и 20-30 мм в для
красного диапазона.
Основным методом лазерного воздействия на организм является
облучение поверхности кожи дистальное, контактно-зеркальное, контактное с
компрессией. При этом отмечается явление отражения электромагнитных
волн кожей, которая колеблется. Потери излучения от которого могут
составлять от 43 % до 55 % в зависимости от ряда факторов (угол падения
луча, возраст, пигментация кожи). Отражение лазерного излучения ослабляет
мощность потока излучения, и, соответственно, изменяет выраженность
возможных биологических эффектов. Кроме того, прохождение лазерного
излучения через кожу (плотную среду) за счет смежных процессов:
преломления, рассеивания, поглощения также отражается на его
когерентности, поляризованности и, следовательно - связывать наблюдаемые
эффекты с этими компонентными свойствами лазерного луча затруднительно.
Прохождение лазерного излучения через водную среду, благодаря эффекту
внутреннего отражения, приводит также к нарушению его когерентности и
поляризованности, что также изменяет свойства (эффективность
биологического воздействия) лазерного излучения как такового.
Еще одним моментом, остающимся вне поля зрения клинических
исследователей лечебного воздействия лазерного излучения, является
биоактивность клеточных пулов кожи, которые расположены на пути
лазерного луча.
В эпидермисе наиболее активными в плане
функционирования являются клетки базального слоя и, в частности,
меланоциты (аналоги секреторных клеток эпифиза). В собственно коже
биоактивными являются клетки эпителия выводных протоков желез и
базальные клетки волосяного канала. Однако в этом случае эффекты
лечебного действия лазерного излучения надлежит связывать не с
унифицированным влиянием его на ферменты вообще, а с изменениями
функциональной активности некоторых клеточных пулов кожи, которые
косвенно могут быть отнесены к регулирующим (управляющим) структурам.
Изложенное выше даёт основания утверждать, что некоторые
физиотерапевтические факторы, точнее их названия, не полно отражают
сущность реально происходящего в организме воздействия, и по этой
причине обосновывать их механизм действия исходя исключительно из
названия, то есть, задекларированного физического действующего
332
компонента (в той мере насколько он является физическим) - недопустимо,
ибо такая трактовка приводит к ложным представлениям о процессах,
происходящих в тканях и средах биологических объектов, а неверное
истолкование механизма лечебного действия не позволяет более эффективно
сочетать указанный физический фактор в формировании оптимальных
интегрированных лечебных комплексов.
ЛИТЕРАТУРА
1. Гримблатов В.А., Лосев А.А. - Руководство по применению в
лечебной практике низкоинтенсивного лазерного излучения: Методические
рекомендации. - Одесса. - Б.И. - 1989. - 48с.
2. Козлов В.И., Буйлин В.А. - Лазеротерапия. - М.-Владивосток. Центр "АСТР-Востокмедтехникасервис". - 1992. - 164 с.
3. А.Н. Ораевский. Лазерр // под ред. М.Е. Жаботинского. Квантовая
электроника. Маленькая энциклопедия. - М.: Советская энциклопедия. 1969.С. 89-118.
4. И.З. Самосюк, В.П. Лысенюк, М.В. Лобода. - Лазеротерапия и
лазеропунктура в клинической и курортной практике. - Киев. - Здоров'я. 1997. - 240 с.
5. Р. Фейнман, Р. Лейтон, М. Сэндс // 3 - излучение, волны, кванты; //
4 - кинетика, теплота, звук // Фейнмановские лекции по физике. - 3-е изд. М.: Мир, 1976. - Т.1. - С. 311-315. - 496.
6. Goddard Space Flight Center, National Aeronautics and Space
Administration, March 2008.
7. Horvath M., Bilitzky L., Hutter J. - Ozone. (1985) Elsevier. pp. 44-49.
ISBN 0-444-99625-7.
8. Housecroft C.E., Sharpe A.G. - Inorganic Chemistry (2nd ed.). Prentice
Hall. (2004) p 439. ISBN 978-0130399137.
9. Solomons, T.W. Graham and Fryhle, Graig B. "Chapter 8 Alkenes and
Alkynes - Part II: Addition Reactions and Synthesis". Organic Chemistry, 9th
Edition. (2008) Wiley. p. 344. ISBN 978-0-470-16982-7.
333
РЕЗЮМЕ
Авторы на основании анализа существующей информации о лечебном
влиянии распространенных в реабилитационных технологиях, лечебных
факторах озона и лазерного излучения приходят к заключению, что
установленные и подтвержденные практикой эффекты не имеют адекватного
научного обоснования. Многогранность физико-химических, физических
физиологических реакций, возникающих при взаимодействии этих факторов
и окружающей среды требуют, по мнению авторов, углубленных
исследований, позволивших бы уточнить механизмы биологического
действия озона и лазерного излучения и, тем самым, создать теоретическую
базу для соответствующих медицинских технологий.
Ключевые слова: озон, лазерное излучение, биологические эффекты.
334
Shuhtin VV, Tsyganchuk EV, Zukow W. The principle of using platelet-rich plasma in the long-term treatment healing wounds in
patients with AIDS = Принцип использования обогащенной тромбоцитами плазмы в лечении длительно незаживающих ран у
больных СПИДом. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):335-348. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
original author(s) and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial U cense (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the w ork is properly cited.This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution
Non Commercial U cense (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
UDC 616.5-06 [616.98:578.828.6] -092-07-085
УДК 616.5-06: [616.98:578.828.6]-092-07-085
The principle of using platelet-rich plasma in the long-term treatment healing
wounds in patients with AIDS
Принцип использования обогащенной тромбоцитами плазмы в лечении длительно
незаживающих ран у больных СПИДом
VV Shuhtin, EV Tsyganchuk, W Zukow
В.В. Ш ухтин, Е.В. Цыганчук, В.А. Жуков
GP Ukrainian Research Institute of Transport Medicine, Odessa, Ukraine
CS Odessa Regional Medical Center, Odessa, Ukraine
Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
ГП Украинский научно-исследовательский институт медицины транспорта
КУ Одесский Областной медицинский Центр
Kazimierz W ielki University, Bydgoszcz, Poland
Keywords: HIV infection, nonhealing wound, growth factors, plateletrich plasma.
Ключевые слова: ВИЧ-инфекция, длительно незаживающая рана,
факторы роста, обогащенная тромбоцитами плазма.
335
Abstract
Relevance of the topic. Acquired immunodeficiency syndrome (AIDS) - an important global medical,
social and political problem XX-XXI centuries. H IV infection is spread geographically throughout, characterized by
a progressive course with a progressive decline in immunity to the development of severe opportunistic infections.
AIDS is a disease that affects the body's defense system against infections. Even the most minor infection from
which a healthy body can easily get rid of, in patients with AIDS can lead to serious consequences. AIDS is caused
by the hum an immunodeficiency virus (HIV), which infects CD4-lymphocytes (cells that destroy infectious agents
and diseases). By reducing the number o f CD4-lymphocytes is a malfunction o f the immune system, and the patient
begins certain infectious processes and develop malignant tumors. If the number of HIV-infected CD4-lymphocyte
counts less than 200, this condition is called AIDS. The effectiveness o f the immune system is lowered.
Purpose research. Study the feasibility o f using OTP in treatment nonhealing wounds in patients with
AIDS.
M ethods. The survey was conducted in 26 patients aged 27 to 53 years old with HIV infection at the stage
o f secondary diseases (8 women and 18 men) who were treated at the Odessa Regional Centre for Prevention and
Control of AIDS [1, 2]. In the study group included only those with concomitant chronic lymphocytic venous
insufficiency (HLVN) due to veno-venous reflux, with the presence o f nonhealing wounds area o f 2-8 cm 2 on one of
the lower legs (preferentially localized to the anterior-medial surface) that 6 corresponds to the stage o f clinical
classification system for HLVN CEAP [8, 10]. Among them, 12 patients suffering from varicose disease, 14 - post
phlebitic syndrome under recanalization (women and men, 3 and 9, and 5 and 9, respectively) w ith a duration o f
"ulcer" history over 3 years.
Depending on the level o f CD4 T-cell patients were divided into 2 groups: I - 200-500 cells / ml (12
patients); II -> 500 cells / ml (14 patients).
To assess the initial state o f T-system o f immunity in groups o f patients was determined by the total number
of lymphocytes and T-helper cells (CD4 T lymphocytes) by flow laser flyuocytometria (PLC), FAST Count test
using monoclonal antibodies before and after treatment (where the correlation coefficient is up to 5%), the
instrument company "BEKTON DIKKENSON" (USA).
Objectification of wound healing process was carried out in all patients by wound prints on Intercession Steinberg at the beginning o f treatment, at the 5th, 9th and 15th day o f treatment. [7]
Preparation was carried out ex tempore OTP two-step centrifugation of citrated venous blood [6].
In the complex treatment of patients in both subgroups included infusion therapy (venotonics,
anticoagulants, antibiotics); BAART scheme [5, 9, 11], compression therapy (elastic compression stockings class 3)
[8, 10]. Change dressings made daily: wounds after rehabilitation with decasan it bears TNA then wound closed
occlusive dressing w ith antibacterial protection.
Required surgical treatment (autodermoplasty free split-thickness skin graft thickness 0.32 mm) was carried
out in the burns unit o f the Odessa Regional M edical Center.
Results. In the study o f wound treatment prints up cytological picture corresponded to the necrotic
inflammatory or degenerative-type w ith a pronounced inflammatory response and clear signs of progress
phagocytosis in all cases.
Conclusions. Thus, the results of the study showed the effectiveness of the use of platelet-rich plasma in
treatment o f AIDS patients w ith the presence o f persistent wounds:
1. Install the program Topical application o f OTP provided optimization o f wound healing process that in 59% of
cases resulted in spontaneous epithelialization of wounds, and the remaining patients with engraftment
autodermotransplatats conditions;
2. Individuals w ith higher levels of CD4 T lymphocytes (> 500kl/ml) found a tendency to spontaneous
epithelialization o f wounds (83.3%) compared with patients I subgroup, where surgery was required in 70% of cases.
336
Relevance of the topic
Acquired immunodeficiency syndrome (AIDS) - an important global
medical, social and political problem XX-XXI centuries. HIV infection is spread
geographically throughout, characterized by a progressive course with a
progressive decline in immunity to the development of severe opportunistic
infections. AIDS is a disease that affects the body's defense system against
infections. Even the most minor infection from which a healthy body can easily get
rid of, in patients with AIDS can lead to serious consequences. AIDS is caused by
the human immunodeficiency virus (HIV), which infects CD4-lymphocytes (cells
that destroy infectious agents and diseases). By reducing the number of CD4lymphocytes is a malfunction of the immune system, and the patient begins certain
infectious processes and develop malignant tumors. If the number of HIV-infected
CD4-lymphocyte counts less than 200, this condition is called AIDS. The
effectiveness of the immune system is lowered.
The
presence
among
the
pathologies
associated
with
AIDS,
lymphadenopathy, wasting syndrome, as well as violations of the formation of cellmediated
inflammatory
reactions,
oppression
of natural
resistance
and
immunological reactivity with the development autosensibilization causes in
patients with nonhealing wounds development, accompanied by a high microbial
contamination of the wound, which exacerbates the main disease impairs quality of
life, limits the possibility of surgical repair of a defect of the skin and can be a
source of generalization wound infections leading to death [5, 9]. There are a
number of symptoms that indicate the occurrence of trophic ulcers. Progression of
disorders of venous outflow on the background of varicose or post-thrombotic
disease leads to increased swelling of shin pain in the lower limbs, night cramps,
itching. Formed elements and extravasation of plasma proteins into the soft tissues
clinically formation of pigment spots, seal subcutaneous tissue. Later areas of
337
hyperpigmentation and liposclerosis merge skin thickens, becomes tense, fixed,
painful. Accumulate in the soft tissues of the decay products of blood cells, having
antigenic properties of E induces an inflammatory response, manifested by
hyperemia of the skin and eczematous dermatitis. This also contributes to direct
damaging effects on tissues cationic proteins and reactive oxygen ode neutrophilic
granulocytes. Destruction lymphatic plexus leads to intradermal lymphostasis and
lymph extravasation. Skin takes the form of "orange peel" on it accumulate drops
of clear liquid. Later in the area of greatest pathological changes occur hearth
exfoliation of the epidermis, which looks like a whitish stain resembling
incrustation paraffin. This before ulcer condition is called - white skin atrophy.
Against this background, for the formation of the ulcer enough slightest injury.
Treatment of nonhealing wounds of the lower extremities should always be
comprehensive and not only directed at the elimination of the local manifestations
of the pathological process, but if possible, to eliminate the disease progression that
led to the development of necrotic defect. Systemic exposure can improve the
conditions of regional blood supply, reduce hypoxia and metabolic tissues. The
question of the selection of treatment in each case should be decided individually
smiling. With the development of microbial contamination is carried expressed
antibacterial, detoxification therapy - it allows you to delete a timely appointment
of the decay products of microbial cells and significantly improve the patient's
condition.
In diseases of the veins of the lower extremities is required normalization of
work and rest, the doctor recommended wearing compression underwear. Of
general-purpose effects shown venotonics (troxevazin, flebodia or detralex inside
long course), funds, improve microcirculation (antiplatelet) - special forms of
aspirin, pentoxifylline, nicotinic acid and its salts.
338
Currently, one of the most effective treatments for nonhealing wounds
including amid falling immunodeficiency is the use of platelet-rich plasma (PRP).
Platelet rich plasma potentially enhances the reparative ability due to various
growth factors and cytokines, secreted a-granules of platelets. Major cytokines
found in platelets include transforming growth factor p (TGF-P), platelet-derived
growth factor (PDGF), insulin-like growth factor (IGF-I, IGF-II), fibroblast growth
factor (FGF), epidermal growth factor, growth factor vascular endothelium (VEGF)
and endothelial cell growth factor. These cytokines play an important role in cell
proliferation and chemotaxis, differentiation and angiogenesis. It was established
that in the TNA contains more than 3.5 times of growth factors compared to whole
blood [6]. Of particular relevance is the use of PRP for the treatment of nonhealing
wounds in patients with AIDS.
Purpose research
Study the feasibility of using OTP in treatment nonhealing wounds in
patients with AIDS.
Methods
The survey was conducted in 26 patients aged 27 to 53 years old with HIV
infection at the stage of secondary diseases (8 women and 18 men) who were
treated at the Odessa Regional Centre for Prevention and Control of AIDS [1, 2]. In
the study group included only those with concomitant chronic lymphocytic venous
insufficiency (HLVN) due to veno-venous reflux, with the presence of nonhealing
wounds area of 2-8 cm 2 on one of the lower legs (preferentially localized to the
anterior-medial surface) that 6 corresponds to the stage of clinical classification
system for HLVN CEAP [8, 10]. Among them, 12 patients suffering from varicose
disease, 14 - post phlebitic syndrome under recanalization (women and men, 3 and
9, and 5 and 9, respectively) with a duration of "ulcer" history over 3 years.
339
Depending on the level of CD4 T-cell patients were divided into 2 groups: I 200-500 cells / ml (12 patients); II -> 500 cells / ml (14 patients).
To assess the initial state of T-system of immunity in groups of patients was
determined by the total number of lymphocytes and T-helper cells (CD4 T
lymphocytes) by flow laser flyuocytometria (PLC), FAST Count test using
monoclonal antibodies before and after treatment (where the correlation coefficient
is up to 5%), the instrument company "BEKTON DIKKENSON" (USA).
Objectification of wound healing process was carried out in all patients by
wound prints on Intercession - Steinberg at the beginning of treatment, at the 5th,
9th and 15th day of treatment. [7]
Preparation was carried out ex tempore OTP two-step centrifugation of
citrated venous blood [6].
In the complex treatment of patients in both subgroups included infusion
therapy (venotonics, anticoagulants, antibiotics); BAART scheme [5, 9, 11],
compression therapy (elastic compression stockings class 3) [8, 10]. Change
dressings made daily: wounds after rehabilitation with decasan it bears TNA then
wound closed occlusive dressing with antibacterial protection.
Required surgical treatment (autodermoplasty free split-thickness skin graft
thickness 0.32 mm) was carried out in the burns unit of the Odessa Regional
Medical Center.
Results
In the study of wound treatment prints up cytological picture corresponded to
the necrotic inflammatory or degenerative-type with a pronounced inflammatory
response and clear signs of progress phagocytosis in all cases.
On the 5th day of treatment with TNA cytological picture in all patients
corresponded regenerative type I phase: the number of polymorphonuclear
340
leukocytes 10-15 in sight, part of leukocytes was in the process of decay and
revealed granular fragments of nuclei, the number of mononuclear cells in the 3-5
of cells of small size, round or oval, well-colored cytoplasm, cell contours are clear,
there are isolated multinucleated giant and mast cells, an intermediate protein
substance of the surface layers of cytoplasm has a fine view.
On the 9th day after treatment with TNA cytological picture in 11 patients
(50%) corresponded to the type of regenerative phase III (no inflammation,
differentiation of cellular elements of the connective tissue reaches the most severe
degree. Polymorphonuclear leukocytes's very little or not at all; few nuclear
fragments and nuclear grain. Cellular elements are differentiated cells of connective
tissue (profibroblasts, fibroblasts).In 11 patients (50%) corresponded to cytological
picture regenerative type II phase (polymorphonuclear leukocytes by 6-8 in sight,
cellular debris in the form of fragments of the nuclei of leukocytes continue to be
identified with great regularity. Mononuclear cells occur singly and in groups of 5
6 and more, some of them morphologically close to the fibroblasts, the other part to
macrophages; detected softies fibers structure intermediate.
On day 15 of the study, 13 patients (59%) occurred spontaneous
epithelialization of wounds. The other 9 patients cytological picture wound prints
corresponded regenerative type III phase.
It is noted that these nine patients (41%) required surgical treatment has
proven effective with autodermoplasty, autopart engraftment was complete. Also,
important is the fact that seven of the patients were operated on I subgroup (70% in
the subgroup) and two (16.7% in the subgroup) were originally assigned to the II
subgroup (with consist CD4 T-lymphocytes> 500kl/ml) .
Conclusions
Thus, the results of the study showed the effectiveness of the use of plateletrich plasma in treatment of AIDS patients with the presence of persistent wounds:
341
1. Install the program Topical application of OTP provided optimization of wound
healing process that in 59% of cases resulted in spontaneous epithelialization of
wounds, and the remaining patients with engraftment autodermotransplatats
conditions;
2. Individuals with higher levels of CD4 T lymphocytes (> 500kl/ml) found a
tendency to spontaneous epithelialization of wounds (83.3%) compared with
patients I subgroup, where surgery was required in 70% of cases.
References
1. Бочкова Л.В., Немцов А.В. Розвиток ешдемп В1Л-шфекцп /СНТДу в
Одеськш область // Инфекционный контроль . - 2007. - №4. - с. 3-10.
2. Г ойдик Н.С., Г ойдик В.С., Шухтш В.В., Гоженко А.1. Огляд
ешдемюлопчно!' ситуацп з В1Л-шфекцп/СШДу в Одеськш област //
Морський вюник. - 2009. - № 3. - С. 27-30.
3. Дмитриев В., Шейбак В.В. Ранняя диагностика ВИЧ-инфекции
(СПИДа) // Военномедицинский журнал. - 1997. - № 6. - С. 22-26.
4. Инфекция, вызываемая вирусом иммунодефицита человека / под ред. В.
В. Покровского, Н.С. Потекаева. - М.: Медицинская книга, 2006. - 73
с.
5. Покровский В.В., Юрин О.Г., Беляева В.В. и соавт. Клиническая
диагностика и лечение ВИЧ-инфекции //М.: ГОУ ВУНМЦ МЗ РФ,
2001.-96 стр.
6. Стволовые клетки в современной медицине: настоящее и будущее / М.
А. Пальцев [и др.] // Молекулярная медицина. 2006. № 2. С. 5-9.
7. Теория и практика местного лечения гнойных ран /проблемы
лекарственной терапии// Под ред. Б.М.Даценко. - К.:Здоровя, 1995.
383с.
342
8.
Флебология. Руководство для врачей. Под ред. В.С.Савельева. М.:
Медицина, 2001.
9. Шухтин В.В., Гойдык В.С. Заболевания кожи и слизистых оболочек
при СПИДе в Одесском регионе // Морской вестник.- 2010.- № 3.- С.
51-55.
10.Eklof B, Rutherford RB, Bergan JJ et al. Revision of the CEAP classification
for chronic venous disorders: Consensus statement. J Vasc Surg 2004; 40:
1248-52.
n.H avlir D., Levitan D., Bassett R. Et al. Prevalence and predictive value of
intermittent viraemia in patients with viral suppression //Antiviral Ther.,
2000.- V.5.-P.89-90.
УДК 616.5-06: [616.98:578.828.6]-092-07-085
Принцип использования обогащенной тромбоцитами плазмы в лечении длительно
незаживающих ран у больных СПИДом
В.В. Ш ухтин, Е.В. Цыганчук, В.А. Жуков
ГП Украинский научно-исследовательский институт медицины транспорта
КУ Одесский Областной медицинский Центр
Kazimierz W ielki University, Bydgoszcz, Poland
Ключевые
слова:
ВИЧ-инфекция,
длительно
обогащенная тромбоцитами плазма.
343
незаживающая
рана,
факторы
роста,
Актуальность темы
Синдром приобретенного иммунодефицита (СПИД) — важная мировая медицинская, социальная и
политическая проблема ХХ-ХХ1 веков.
ВИЧ-инфекция распространена географически повсеместно,
характеризуется прогредиентным течением с прогрессирующим снижением иммунитета с развитием
тяжелых форм оппортунистических заболеваний. СПИД- заболевание, которое поражает систему защиты
организма от инфекций. Даже самая незначительная инфекция, от которой здоровый организм может легко
избавиться, у больных СПИДом может привести к серьезным последствиям. СПИД вызывается вирусом
иммунодефицита человека (ВИЧ), который поражает СБ4-лимфоциты (клетки, разрушающие инфекционные
агенты и возбудителей заболеваний). При снижении числа СБ4-лимфоцитов происходит сбой в работе
иммунной системы, и у больного начинаются определенные инфекционные процессы и развиваются
злокачественные опухоли. Если у зараженного ВИЧ число СБ4-лимфоцитов в крови не более 200, это
состояние называется СПИД. Эффективность работы иммунной системы при этом снижается.
Наличие в числе патологий, связанных со СПИДом, лимфаденопатий, синдрома истощения, а также
нарушений формирования клеточных опосредованных реакций воспаления, угнетения системы естественной
резистентности и иммунологической реактивности с развитием аутосенсибилизации, вызывает у больных
развитие длительно незаживающие раны, сопровождающихся высоким микробным загрязнением раны, что
усугубляет течение основного заболевания, ухудшает качество жизни пациента, ограничивает возможность
хирургического восстановления дефекта кожных покровов и может стать источником генерализации раневой
инфекции, приводящим к смерти [5, 9]. Существует ряд симптомов, которые указывают на появление
трофической
язвы.
Прогрессирование
нарушений
венозного
оттока
на
фоне
варикозной
или
посттромботической болезни приводит к усилению отека голени, болей в нижних конечностях, ночных
судорог, кожного зуда. Экстравазация форменных элементов и белков плазмы крови в мягкие ткани
клинически
проявляется
образованием
пигментных
пятен,
уплотнением
подкожной
клетчатки.
В
дальнейшем зоны гиперпигментации и липосклероза сливаются, кожа утолщается, становится напряженной,
неподвижной, болезненной. Накапливающиеся в мягких тканях продукты распада форменных элементов
крови, обладая антигенными свойствами, вызывают воспалительную реакцию, проявляющуюся гиперемией
кожи и экзематозным дерматитом. Этому также способствует непосредственное повреждающее действие на
ткани
катионных
белков
лимфатических сплетений
и
активных
приводит
форм
кислорода нейтрофильных
к внутрикожному
лимфостазу
гранулоцитов.
и транссудации
Деструкция
лимфы.
Кожа
приобретает вид «апельсиновой корки», на ней скапливаются капли прозрачной жидкости. В дальнейшем в
зоне наибольших патологических изменений возникает очаг эксфолиации эпидермиса, который внешне
выглядит как пятно белесого цвета, напоминающее натек парафина. Такое предъязвенное состояние
называется - белая атрофия кожи. Н а этом фоне для образования язвенного дефекта достаточно малейшей
травмы.
Лечение длительно незаживающих ран нижних конечностей всегда должно быть комплексным и
направляться не только на ликвидацию местных проявлений патологического процесса, но и повозможности, на устранение заболевания, прогрессирование которого привело к развитию некротического
344
дефекта. Системное воздействие позволяет улучшить условия регионарного кровоснабжения, уменьшить
гипоксию и нарушения метаболизма тканей. Вопрос о подборе лечения в каждом конкретном случае должен
решаться индивидуально. П ри развитии выраженного микробного заражения проводится антибактериальная,
дезинтоксикационная терапия -
ее своевременное назначение позволяет удалить продукты распада
микробных клеток и существенно улучшить состояние больного.
При заболеваниях вен нижних конечностей обязательна нормализация режима труда и отдыха, ношение
рекомендованного врачом компрессионного белья. Из средств общего воздействия показано назначение
венотоников (троксевазина, флебодии или детралекса внутрь длительным курсом), средств, улучшающих
микроциркуляцию (дезагрегантов) - специальных форм аспирина, пентоксифиллина, никотиновой кислоты и
ее солей.
В настоящее время одним из эффективных методов лечения длительно незаживающих ран в том
числе на фоне снижения иммунодефицита является применение обогащенной тромбоцитами плазмы (ОТП).
Обогащенная тромбоцитами плазма потенциально улучшает репаративные способности за счет
различных факторов роста и цитокинов, секретируемых а-гранулами тромбоцитов. Основные цитокины,
обнаруженные в тромбоцитах включают трансформирующий фактор роста в (ТвР-Р), тромбоцитарный
фактор роста (Р Б в Р ), инсулиноподобный фактор роста (ЮР-1, ЮР-11), фактор роста фибробластов (РвР),
эпидермальный фактор роста, фактор роста эндотелия сосудов (У Б в Р ) и фактор роста эндотелиальных
клеток.
Эти цитокины
играют важную роль
в процессах клеточной
пролиферации,
хемотаксиса,
дифференциации и ангиогенеза. Установлено, что ОТП содержит в 3-5 раз больше факторов роста по
сравнению с цельной кровью [6]. Особую актуальность представляет использование ОТП для лечения
длительно незаживающих ран у больных СПИДом.
Цель исседования:
Изучение целесообразности использования ОТП в комплексном лечении длительно незаживающих
ран у больных СПИДом.
М етоды исследования:
Исследования проводилось у 26 пациентов в возрасте от 27 до 53 лет с ВИЧ-инфекцией в стадии
вторичных заболеваний (8 женщин и 18 мужчин), находившихся на лечении в Одесском Областном Центре
по профилактике и борьбе со СПИДом [1, 2]. В группу исследования включены только лица с
сопутствующей хронической лимфо-венозной недостаточностью (ХЛВН), обусловленной вено-венозным
рефлюксом, с наличием длительно незаживающих ран площадью 2-8 см 2 на одной из голеней (с
преимущественной локализацией по переднее-медиальной поверхности), что соответствует 6 стадии
клинической классификации ХЛВН по системе СЕАР [8, 10]. Среди них 12 пациентов страдали варикозной
болезнью, 14 - постфлебитическим синдромом в стадии реканализации (женщин и мужчин 3 и 9, и 5 и 9
соответственно) с длительность “язвенного” анамнеза более 3 лет.
В зависимости от уровня С Б4 Т-лимфоцитов пациенты были разделены на 2 подгруппы: I - 200-500
кл/мл (12 пациентов); II - >500 кл/мл (14 пациентов).
345
Для оценки исходного состояния Т-системы иммунитета у группы больных определяли общее число
лимфоцитов и количество Т-хелперов (CD4 Т-лимфоцитов) методом проточной лазерной флюоцитометрии
(ПЛЦ), тестом FASTCount с использованием моноклональных антител до и после лечения (где коэфициент
корреляции составляет до 5%), на приборе фирмы “BEKTON DIKKENSON” (США).
Объективизация раневого процесса осуществлялась у всех пациентов методом раневых отпечатков
по Покровской - Ш тейнбергу в начале лечения, на 5-е, 9-е и 15-е сутки лечения. [7]
Приготовление ОТП осуществлялось ex tempore двухэтапным центрифугированием цитратной
венозной крови [6].
В комплексное лечение пациентов обеих подгрупп входила инфузионная терапия (венотоники,
антикоагулянты, антибиотики); BAART по схеме [5, 9, 11]; компрессионная терапия (эластический
компрессионный трикотаж класса 3) [8, 10]. Смена повязок производилась ежедневно: после санации раны
декасаном на нее наносилась ОТП, после чего рану закрывали окклюзионной повязкой с антибактериальной
защитой.
Необходимое хирургическое лечение (аутодермопластика свободным расщепленным кожным
лоскутом толщиной 0,32 мм) осуществлялось в ожоговом отделении Одесского областного медицинского
центра.
Результаты исследований.
При исследовании раневы х отпечатков до лечения цитологическая картина соответствовала
некротическому либо дегенеративно-воспалительному типу с выраженной воспалительной реакцией и
явными признаками незавершенного фагоцитоза во всех случаях.
Н а 5-е сутки лечения с помощью ОТП цитологическая картина у всех больных соответствовала
регенераторному типу I фазы: количество полиморфоядерных лейкоцитов 10-15 в поле зрения, часть
лейкоцитов находилась в стадии зернистого распада и выявлены фрагменты ядер, количество одноядерных
клеток 3-5 в поле зрения, клетки небольших размеров, округлой или овальной формы, цитоплазма хорошо
окрашивается, контуры клеток четкие, встречаются единичные гигантские многоядерные и тучные клетки,
промежуточное белковое вещество поверхностных слоев цитоплазмы имеет мелкозернистый вид.
На 9-е сутки после лечения с помощью ОТП цитологическая картина у 11 больных (50%)
соответствовала регенеративному типу III фазы (отсутствуют воспалительные явления, дифференцировка
клеточных элементов соединительной ткани достигает наиболее выраженной степени. Полиморфоядерных
лейкоцитов очень мало или же совсем нет; мало ядерных фрагментов и ядерной зернистости. Клеточные
элементы
представлены
дифференцированными
клетками
соединительной
ткани
(профибробласты,
фибробласты). У 11 больных (50%) цитологическая картина соответствовала регенеративному типу II фазы
(число полиморфоядерных лейкоцитов 6-8 в поле зрения, продукты клеточного распада в виде фрагментов
ядер лейкоцитов продолжают обнаруживаться с большим постоянством. одноядерные клетки встречаются
одиночно и группами по 5-6 и более, часть из них по морфологическим признакам приближается к
фибробластам, другая часть к макрофагам,; обнаруживаются нежноволокнистые структуры промежуточного
вещества.
346
Н а 15 сутки исследования у 13 больных (59%) наступила спонтанная эпителизация ран. У остальных
9 пациентов цитологическая картина раневых отпечатков соответствовала регенеративному типу III фазы.
Следует отметить, что эти 9 больных (41%) потребовали хирургического лечения, причем
аутодермопластика оказалась эффективной, приживление аутолоскутов было полным. Кроме того, важным
является тот факт, что семеро из оперированных пациентов принадлежали I подгруппе (70% в подгруппе) и
двое (16,7% в подгруппе) изначально были отнесены ко II подгруппе (с содерданием CD4 Т-лимфоцитов
>500кл/мл).
Выводы
Таким образом, результаты проведенного исследования показали эффективность использования
обогащенной тромбоцитами плазмы в комплексном лечении больных СПИДом с наличием длительно
незаживающих ран:
1. Местное применение ОТП обеспечило оптимизацию течения раневого процесса, что в 59% случаев
привело к спонтанной эпителизации ран, а у остальных пациентов создало условия приживления
аутодермотрансплататов;
2. У лиц с более высоким содержанием CD4 Т-лимфоцитов (>500кл/мл) обнаружена тенденция к спонтанной
эпителизации ран (83,3%) по сравнению с пациентами I подгруппы, где оперативное лечение потребовалось
в 70% случаев.
Литература
1.
Бочкова Л.В., Немцов А.В. Розвиток ешдемп ВШ -шфекцп /СН1Ду
в Одеськш область //
Инфекционный контроль . - 2007. - №4. - с. 3-10.
2.
Гойдик Н.С., Гойдик В.С., Ш ухтш В.В., Гоженко А.1. Огляд еш демю лопчно! ситуацп з В1Лш фекцп/СШ Ду в Одеськш об ласл // М орський вюник. - 2009. - № 3. - С. 27-30.
3.
Дмитриев В., Ш ейбак В.В. Ранняя диагностика ВИЧ-инфекции (СПИДа)
// Военномедицинский
журнал. - 1997. - № 6. - С. 22-26.
4.
Инфекция, вызываемая вирусом иммунодефицита человека / под ред. В. В. Покровского, Н.С.
Потекаева. - М.: М едицинская книга, 2006. - 73 с.
5.
Покровский В.В., Ю рин О.Г., Беляева В.В. и соавт. Клиническая диагностика и лечение ВИЧ инфекции //М.: ГОУ ВУНМ Ц МЗ РФ, 2001.-96 стр.
6. Стволовые клетки в современной медицине: настоящее и будущее / М. А. Пальцев [и др.] //
Молекулярная медицина. 2006. № 2. С. 5-9.
7.
Теория и практика местного лечения гнойных ран /проблемы лекарственной терапии// Под ред.
Б.М.Даценко. - К.:Здоровя, 1995.-383с.
8. Флебология. Руководство для врачей. Под ред. В.С.Савельева. М.: Медицина, 2001.
9.
Ш ухтин В.В., Гойдык В.С. Заболевания кожи и слизистых оболочек при СПИДе в Одесском регионе
// М орской вестник. - 2010.- № 3.- С. 51-55.
10. Eklof B, Rutherford RB, Bergan JJ et al. Revision o f the CEAP classification for chronic venous disorders:
Consensus statement. J Vasc Surg 2004; 40: 1248-52.
347
11. Havlir D., Levitan D., Bassett R. Et al. Prevalence and predictive value o f intermittent viraemia in patients
w ith viral suppression //Antiviral Ther., 2000.- V.5.-P.89-90.
348
Kołłątaj Barbara, Kołłątaj Witold, Sowa Magda, Dorota Karwat Irena, Szakuła Justyna. Ocena wiedzy kobiet, uczestniczek
profilaktycznego badania mammograficznego, na temat raka gruczołu piersiowego i znaczenia programu profilaktyki tej choroby =
Assessment of knowledge of women, participating in mammography screening, on breast cancer and the breast cancer prevention
program. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):349-364. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
The journal has had 5 points in M inistry o f Science and Higher Education o f Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.This is an open access article
licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial U cense (http://creativecomm ons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and
O C E N A W IE D Z Y K O B IE T , U C Z E S T N IC Z E K P R O F IL A K T Y C Z N E G O B A D A N IA
M A M M O G R A F IC Z N E G O , N A T E M A T R A K A G R U C Z O Ł U P IE R S IO W E G O
I Z N A C Z E N IA P R O G R A M U P R O F IL A K T Y K I T E J C H O R O B Y
Assessment of knowledge of women, participating in mammography screening, on breast cancer
and the breast cancer prevention program
1
3
B arb ara K ołłątaj , W itold K ołłątaj , M agd a Sow a ,
1
3
Iren a D orota K arw at , Ju styn a Szakuła
1Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie;
2Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej z Pracownią Endokrynologiczno-M etaboliczną
Uniwersytet Medyczny w Lublinie;
3absolwentka W ydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet M edyczny w Lublinie
*Chair and Department of Epidemiology M edical University, Lublin;
2Department of Paediatric Endocrinology and Diabetology, III Chair of Paediatrics, Medical
University, Lublin;
3student of Faculty of Nursing and Health Sciences, M edical University, Lublin
Adres do korespondencji:
dr hab. n. med. W itold Kołłątaj
Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny, Lublin
Dziecięcy Szpital Kliniczny, ul. Chodźki 2, 20-093 Lublin
e-mail: [email protected]
Tel. 0-81-7185-440, fax. 0-81-743-13-72
S łow a kluczow e: m am m ografia, p rofilak tyk a, k obiety, w ied za.
K ey w ords: m am m ograp h y, preven tive m ed icin e, w om en , know ledge.
Streszczen ie
W stęp: Rak gruczołu piersiowego jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym w populacji kobiet w
Polsce. W czesne wykrycie i szybko wprowadzone leczenie daje szanse i możliwości dłuższego życia i lepszego
samopoczucia kobiet. Do skutecznej realizacji tego celu służyć ma edukacja zdrowotna społeczeństwa na temat
tej choroby oraz prowadzenie programu przesiewowych badań mammograficznych.
Cel
pracy:
Celem
pracy
była
ocena
wiedzy
kobiet
zgłaszających
się
na
badania
mammograficzne, na tem at ich wiedzy związanej z rakiem gruczołu piersiowego oraz założeń i realizacji
programu profilaktycznych badań mammograficznych na terenie województwa lubelskiego.
Materiał: Badaniami objęto 204 kobiety, które zgłosiły się na badania mammograficzne do Instytutu Medyny
W si lub do Przychodni Wojewódzkiej, przy W ojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Lubinie.
M etoda: Do zrealizowania celów badań wykorzystano autorski Kwestionariusz Ankiety. Przestrzegane były
wszystkie metodologiczne zasady związane z realizacją badań, m.in.: zgoda każdej kobiety na udział w
badaniach, zachowanie anonimowości, możliwa rezygnacja w udziale w badaniach na każdym ich etapie.
W yniki: N a podstawie samooceny wystarczający poziom wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego
zadeklarowało 40% badanych kobiet. Rzeczywista wiedza na ten temat jest niewystarczająca. Niemal 10%
kobiet miało nieprawdziwe informacje dotyczące istoty choroby, ważności diagnostyki i leczenia. Fachowy
349
personel służby zdrowia jest źródłem wiarygodnych informacji na temat raka gruczołu piersiowego tylko dla
51% ankietowanych kobiet. Dla 70% ankietowanych kobiet, udział w badaniach mammograficznych był
wyrazem rzeczywistej dbałości o własne zdrowie, 30% podało inne przyczyny, wśród których istotne jest
zmotywowanie ich przez lekarzy, znajomych lub członków rodziny do zachowań prozdrowotnych. Spośród
ogółu ankietowanych 43% kobiet nie wyrażało chęci wykonania badania mammograficznego w mammobusie.
Niechęć do badań w mammobusie wydaje się mieć głównie pozamerytoryczne podstawy.
W nioski:
1. Deklarowana i rzeczywista wiedza kobiet na temat raka gruczołu piersiowego jest
niewystarczająca, co wiąże się z potrzebami edukacji zdrowotnej w tym zakresie.
2. Zbyt mały jest udział pracowników ochrony zdrowia w szerzeniu wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego i
uświadamiania rodzajów korzyści z badań profilaktycznych.
3. Nie wykazano różnic w częstości korzystania z zaproszeń na badania mammograficzne zależnie od miejsca
zamieszkania badanych kobiet.
4. Poziom wykształcenia badanych kobiet je st wysoki, mimo to, aż 43% nie wyrażała chęci wykonania badania
mammograficznego w mammobusie.
Summary
Introduction: Breast cancer is the most common cancer occurring in women in Poland. Early detection as well
as proper treatment gives the opportunity and possibility o f a longer life and better well-being o f women. Free
mammography screenings and breast cancer education for women are the tools that enable the implementation
o f these tasks.
A im : The aim o f this study was to analyse the opinions o f women who entered for
mammography,
about their knowledge
related to breast cancer and the principles
and
implementation o f preventive mammography in the Lublin province.
M aterial: The material consisted o f 204 women entered for mammography to Institute o f Rural H ealth in Lublin
and the Regional Specialist Hospital in Lublin.
M ethod: To assess the opinions and attitudes o f women the authors questionnaire was used. Surveys were
confidential and anonymous.
R esults: A sense o f having sufficient knowledge about breast cancer reported only 40% of the surveyed women.
The
real
knowledge
of
this
subject
was
insufficient
almost
10%
of
surveyed believed in myths in told "the truth" that distort the picture o f the disease as well as diagnosis and
treatment meanings.
For 70% o f the surveyed women, the participation in mammography is an expression o f genuine concern for
their own health, 30% gives other reasons for such participation - among them are persuasions used by doctors,
friends or family members. 43% o f respondents present negative attitudes towards mammography screenings
realized in mammography coaches. Such attitudes towards mammography coaches seems to be in most cases
caused by other than objective factors.
Conclusions:
1. Declared and the real knowledge o f wom en about breast cancer is not satisfied - which is associated with the
needs o f health education in this field.
2. The role o f health care workers in spreading knowledge about the breast cancer and
the benefits o f cancer screenings is still insufficient.
3. There was no difference in the frequency o f free mammography services usage depending on the place of
residence o f surveyed women.
4. The level of education o f surveyed women was satisfied, despite this, 43% o f them did not express willingness
to realize mammography screenings in mobile mammography coaches.
W stęp
Rozwój cywilizacji, w tym zanieczyszczenia środowiska, zmiany jakości i stylu życia
oraz odżywiania (na przykład ilościowe i jakościowe zmiany diety, w tym nadmiar energii
w pokarmach, zmniejszenie aktywności ruchowej), nadużywanie leków, zmiany obyczajowe
(hormonalna antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza), a nawet zmiany klimatyczne,
wiążą
się nierozerwalnie ze zwiększeniem
liczby zachorowań na choroby
nowotworowe [1-7]. Wśród kobiet, szczególnym problemem onkologicznym stają się
nowotwory gruczołu piersiowego. Amerykański National Cancer Institute, na podstawie
350
badań epidemiologicznych ocenia, że ryzyko rozwoju nowotworu piersi w życiu kobiety
wynosi około 12% [8], w Polsce, ocenia się, że, co 14 Polka (7.1%) zachoruje na ten rodzaj
nowotworu [9]. W naszym kraju, rak gruczołu piersiowego stanowi drugą, po raku płuc,
onkologiczną
przyczynę zgonu kobiet (w latach 2000-2007 stanowił pierwszą). Mimo, iż Polska należy do
krajów o średniej (na tle danych ogólnoświatowych) zachorowalności na raka piersi,
niepokojące jest to, że liczba zachorowań i zgonów systematycznie wzrasta, aczkolwiek
tempo wzrostu liczby zgonów jest wolniejsze, niż tempo wzrostu zachorowań. W 1984 roku
liczba nowych przypadków raka gruczołu piersiowego zbliżona była do 6 000 [10]. W 2001
roku w Polsce na raka piersi zachorowało około 12 000 kobiet i zmarło 4 825 [11]. W roku
2009 zanotowano w Polsce 15 752 zachorowania na raka piersi, natomiast z powodu tego
nowotworu zmarły 5 242 kobiety.
W ostatnim dziesięcioleciu obserwuje się wzrost zachorowalności na raka piersi wśród
młodych kobiet oraz kobiet w średnim wieku. W grupie kobiet w wieku 40-59 lat,
współczynniki zachorowalności na tą chorobę wzrastają liniowo z wiekiem, po czym częstość
zachorowań stabilizuje się, a nawet nieco zmniejsza, po 70 roku życia [12]. Prognozy na
najbliższe lata (do roku 2025) przewidują wzrost zachorowań na raka gruczołu piersiowego
we wszystkich grupach wieku. W roku 2015, według prognoz, należy spodziewać się około
17 000 zachorowań [13]. W 2025 r. liczba zachorowań ma przekroczyć 20 000 (wzrost o
50%, w porównaniu do roku 2006 [14]). Przewiduje się, że największy przyrost zachorowań
obserwowany będzie w grupie wieku 50-70 lat [14]. Wśród młodych kobiet umieralność z
powodu raka piersi stopniowo maleje, wśród kobiet w wieku średnim współczynniki
umieralności utrzymują się na względnie stałym poziomie [15].
Mimo umiarkowanego spadku śmiertelności, w niektórych grupach wieku rak
gruczołu piersiowego jest chorobą niosącą duże ryzyko zgonu. Polska należy do krajów o
średniej umieralności na raka piersi, ale ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu jest nadal
znacznie większe, aniżeli w wielu krajach europejskich i USA. W 2002 roku, w Polsce szansę
na
5 letnie przeżycie miało 42.2% chorych (najgorszy wynik - województwo lubuskie 37.1%,
najlepszy wynik - województwo mazowieckie - 46.2%) [16]. W latach 2005-2006
szacowano, że szanse wyleczenia raka piersi dotyczyły w Polsce około 60% chorych kobiet,
w krajach rozwijających się 47%, a w krajach rozwiniętych 70-90% [17]. W Wielkiej
Brytanii, w latach 2007-2009 szacowano, iż szansę 5 letniego przeżycia miało 81.1%
pacjentek z rakiem gruczołu piersiowego (10 letnie lub dłuższe przeżycie - 77%) [18, 19], w
USA dane z 2007 roku wskazywały 5 letnie przeżycie u 89.2% chorych kobiet (90.4% wśród
pacjentek rasy białej, 78.7% - wśród ciemnoskórych) [20].
Dane zawarte w sprawozdaniu Ministerstwa Zdrowia RP przekonują, iż w Polsce
sytuacja w ostatnich latach nieco poprawiła się. W roku 2011 - szansę na 5 letnie przeżycie
miało wtedy 75% kobiet z rozpoznaniem raka gruczołu piersiowego [21].
Na dłuższe przeżycie rzutować może nie tylko jakość leczenia, ale i wczesne
rozpoznanie. Ocenia się, że szanse na 5 letnie lub dłuższe przeżycie kobiet z rakiem
gruczołu piersiowego bezpośrednio zależą od stopnia zaawansowania nowotworu w czasie
rozpoznania choroby i wynoszą [22]:
- dla I stopnia zaawansowania klinicznego - 90%;
- dla II stopnia zaawansowania klinicznego - 70%;
- dla III stopnia zaawansowania klinicznego - 40%;
- dla IV stopnia zaawansowania klinicznego - 10%.
Powyżej zamieszczone zestawienie wyraźnie określa znaczenie wczesnej diagnostyki
w programie zmniejszania śmiertelności z powodu tej choroby nowotworowej.
Wczesna diagnostyka jest elementem profilaktyki wtórnej. W Polsce profilaktyka
351
wtórna raka gruczołu piersiowego obejmuje następujące elementy: samobadanie piersi,
badanie piersi przez lekarza, USG piersi, mammografię, badania genetyczne, zwłaszcza w
rodzinach narażonych, badania markerów nowotworowych. W niektórych krajach dodatkowo
elementem wtórnej profilaktyki bywa także termografia, Breast MRI, MBI (molecular breast
imaging), duktografia i PEM (positron emission mammography).
Ze względu na możliwości finansowe i proporcje poniesionych kosztów do efektów
diagnostycznych, w Polsce bezpłatne badania skriningowe mające na celu wczesną
diagnostykę raka piersi, obejmują jedynie wybraną grupę wieku (50-69 lat) i związane są
wyłącznie z badaniami mammograficznym (mammografy stacjonarne lub przewoźne w
mammobusach). Badanie to realizowane jest w ramach Populacyjnego Programu Wczesnego
Wykrywania Raka Piersi finansowanego przez NFZ. Mammografia skriningowa
wykonywana jest zgodnie z wytycznymi European Guidelines For Quality Assurances In
Breast Cancer Screening A nd Diagnosis (to właśnie te wytyczne określają, miedzy innymi,
grupę wieku podlegającą badaniu przesiewowemu oraz częstotliwość ponawiania badania).
Badania mammograficzne należą do grupy 10 programów, których celem jest zapobieganie
chorobom lub wykrywanie ich we wczesnym stadium zaawansowania. Programy te wiążą się
z badaniami całkowicie refundowanymi przez NFZ. W 2007 roku Narodowy Fundusz
Zdrowia przeznaczył na wspomniane programy ponad 225 mln zł. W 2010 roku planował
wydatkowanie 161.5 mln zł, wydatkował 153.8 zł. W 2011 roku wydatkował 170.8 mln zł
[23], planował 173.5 mln zł [24]. Upubliczniony w 2012 roku Plan Finansowy Narodowego
Funduszu na rok 2013 przewiduje wydanie 180.5 mln zł na programy profilaktyczne [25], co
stanowi 0.28% spodziewanych przychodów NFZ. Z danych tych wynika, że nakłady na
profilaktykę są stosunkowo niewielkie, ale i tak plany nie są realizowane w całości. Na
przykład z zaplanowanych w 2007 roku środków, 30% nie zostało wykorzystanych, a z
funduszy na rok 2011 nie wydatkowano około 2%. Brak pełnego wykorzystania funduszy nie
wynika z braku świadczeniodawców lub niesumiennego wywiązywania się placówek ochrony
zdrowia z podpisanych kontraktów, a z niskiej zgłaszalności osób, do których programy
profilaktyczne są adresowane.
Wśród programów, które od lat nie są w pełni realizowane, jest Populacyjny Program
Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Na dzień 1.03.2013 r. bieżące objęcie populacji kobiet
badaniami w ramach Programu wynosi 12.44% [26]. Średnia zgłaszalność na badania
mammograficzne w Polsce wynosi obecnie 46.7% [27]. Ponad 50% zgłaszalność notowana
jest w województwach: zachodniopomorskim i lubuskim, najniższa, bo nie przekraczająca
40%, w województwach: małopolskim, podkarpackim i mazowieckim [27]. Istnieją duże
różnice w zgłaszalności nie tylko w poszczególnych województwach, ale
nawet w
poszczególnych miastach i gminach. Na przykład w województwie lubelskim, gdzie średnia
zgłaszalność wyniosła 46.17%, w Zamościu osiągnęła jedynie 37.53%, w powiecie
chełmskim 41.13%, zaś powiatach opolskim i tomaszowskim przekroczyła 50%
(odpowiednio 51.76% i 53.07%) [28, 29]. Najniższy, notowany w Polsce, wskaźnik
wykonanych badań odnotowano w Radomiu, gdzie na bezpłatne badania mammograficzne
zgłosiło się jedynie 19.11% ogółu zaproszonych kobiet [30].
Wartości wskaźników zgłaszalności na badania profilaktyczne są w Polsce
niezadowalające. Aby wyniki programów populacyjnych realizowanych w naszym kraju
dorównały wynikom osiąganym, w tzw. starych krajach członkowskich Unii Europejskiej,
zgłaszalność kobiet do programów populacyjnych musi osiągnąć poziom 70%-75%. Na
przykład w Szwecji, mimo że kobiety dopłacają do przesiewowych badań
mammograficznych, zgłaszalność jest na poziomie wyższym niż 80% [31].
Wśród przyczyn niskiej zgłaszalności kobiet do placówek zajmujących się wczesną
diagnostyką raka gruczołu piersiowego w Polsce mogą leżeć także czynniki natury
obiektywnej:
352
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
brak wystarczającej wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego, a w szczególności brak
wiedzy na temat zagrożeń i roli badań diagnostycznych,
badania w warunkach trudnych do zaakceptowania,
brak rzetelnej informacji o czasie, miejscu i warunkach badania,
terminy badania niedostosowane do możliwości kobiet (np. badanie w godzinach
pracy zawodowej),
ośrodek, w którym można przeprowadzić badania, znacznie oddalony od miejsca
zamieszkania
oraz czynniki natury subiektywnej/psychologicznej:
obawa przed wykryciem raka,
„zła sława” ośrodka - wynik tak zwanej negatywnej propagandy,
brak przekonującego zmotywowania do badania, wynikający z braku wiedzy
i niedoceniania rangi problemu,
nieracjonalne czynniki, typu: badanie może boleć, po badaniu można „dostać raka”,
nieuzasadniony wstyd przed pojawianiem się w miejscu, które kojarzy się z
rozpoznaniem choroby nowotworowej.
Szczegółowe poznanie tych uwarunkowań może skutkować szybszym rozpoznaniem i
wcześniejszym wdrożeniem leczenia chorób nowotworowych.
C ele pracy
Niniejsza praca ma na celu ocenę:
- wiedzy kobiet, objętych badaniem profilaktycznym raka gruczołu piersiowego, na temat tej
choroby nowotworowej,
- opinii kobiet, objętych badaniem profilaktycznym raka gruczołu piersiowego, na temat
realizacji tego programu, na terenie województwa lubelskiego.
M ateriał ujęty w badan iach
Badaniami objęto 204 kobiety, zamieszkałe na terenie województwa Lubelskiego,
uczestniczki badań mammograficznych realizowanych w ramach populacyjnego programu
wczesnego wykrywania raka piersi, finansowanego przez NFOZ. Badania te wykonywane
były w Instytucie Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie oraz w Przychodni
Specjalistycznej przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana Kardynała
Wyszyńskiego w Lublinie, w okresie od 24 października 2011 roku do 29 lutego 2012 roku.
W iek badanych wahał się od 50 do 69 lat.
M etod y
Metoda, którą posłużono się w celu zebrania danych i informacji, była metoda
ankietowa. Narzędzie badawcze stanowił autorski Kwestionariusz Ankiety, opracowany na
potrzeby tej pracy.
Dobór placówek był celowy. Wybrano instytucje, w których prowadzone były badania
mammograficzne w ramach programu profilaktyki raka gruczołu piersiowego. Spośród nich
do przeprowadzenia badań wytypowano 2 placówki, w których Dyrekcja wyraziła zgodę na
przeprowadzenie badań. Były to: Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie i
Przychodnia Specjalistyczna przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana
Kardynała Wyszyńskiego w Lublinie.
Kwestionariusz Ankiety zawierał 33 pytania o charakterze zamkniętym,
z możliwością jedno- lub wielokrotnego wyboru.
Pytania zostały przyporządkowane 5 grupom tematycznym. Były to pytania dotyczące
zagadnień demograficznych, samooceny stanu zdrowia, ogółu badań profilaktycznych,
wiedzy na temat raka piersi i mammografu.
Respondentki
nie
miały
narzuconego
limitu
czasowego,
samodzielnie
wypełniały ankiety po przebytym badaniu mammograficznym.
Ze względu na wagę omawianego problemu, badanie to ma charakter badania
353
pilotażowego, które stanowi wstęp do oceny realizacji profilaktyki i postaw wobec badań
profilaktycznych na większym obszarze kraju.
W yn ik i badań
B ad an iem zostały objęte k ob iety, które zgłosiły się na b adan ie m am m ograficzn e,
zam ieszk ałe na obszarze w ojew ód ztw a L u b elskiego.
S truktura w iek u b adan ych kobiet
W docelowej grupie badawczej znalazły się 204 kobiety, w tym - 141 osób (69.1%) w
grupie wieku 50-59 lat i 63 kobiety (30.9%) w grupie wieku 60-69 lat.
M iejsce zam ieszk an ia b adan ych osób
Z analizy danych dotyczących miejsca zamieszkania wynika, że ponad dwukrotnie
więcej było osób zamieszkałych w miastach aniżeli na wsi. Wśród badanych respondentek 65
(32.0%) było mieszkankami wsi, 30 kobiet (15.0%) mieszkało w miastach do 20 tysięcy
mieszkańców, 22 (11.0%) w miastach liczących od 20 do 50 tysięcy mieszkańców oraz 87
(43.0%) w miastach ponad 50 tysięcy mieszkańców.
W yk ształcen ie badanej grupy kobiet
W badanej populacji najwięcej było kobiet z wykształceniem średnim 64 (31.4%),
następnie z wykształceniem wyższym 48 (23.5%). Trzecią grupę stanowiły osoby z
wykształceniem na poziomie policealnym 40 (19,6%) a kolejną z zawodowym 35 (17.2%).
Najmniej liczna była grupa osób z wykształceniem podstawowym - 17 osób (8.3%),
S ytuacja ek on om iczn a badanej grupy
Z analizy danych dotyczących samooceny sytuacji materialnej wynika, że badane
kobiety najczęściej podawały kategorie odpowiedzi - sytuacja wystarczająca (średnia) - 88
(43.1%). Na dobrą sytuację materialną wskazało 77 (37.8%) respondentek. Zbliżone były
udziały kobiet, które określiły swoją sytuację materialną, jako bardzo dobrą - 19 (9.3%) i jako
złą 20 (9.8%).
P ow ód zgłoszen ia się na b ad an ia m am m ograficzn e
Z ogółu badanych, 121 kobiet (59.0%) dostało imienne zaproszenia na badania
mammograficzne realizowane w ramach Programu profilaktyki raka piersi, a pozostałe 83
osoby (41.0% badanych) otrzymały skierowania od lekarza rodzinnego, lekarza specjalisty
lub lekarza zakładowego lub zgłosiły się bez skierowania, korzystając z możliwości
wykonania bezpłatnego badania profilaktycznego.
Tabela 1. Powód zgłoszenia się na badania mammograficzne - badane kobiety według miejsca
zamieszkania
Miejsce zamieszkania:
Wieś
Miasto do 20 tys.
mieszkańców
Miasto 20-50 tys.
mieszkańców
Miasto powyżej 50 tys.
mieszkańców
Razem
Wymogi zarejestrowania na bezpłatne badania
mammograficzne:
Kryterium wieku,
Imienne zaproszenie na
badanie mammograficzne
brak imiennego zaproszenia
39 (60.0%)
26 (40.0%)
21
9
12
82 (59.0%)
49
10
57 (41.0%)
38
121 (59.0%)
83 (41.0%)
Z danych zawartych w tabeli 1, wynika, że niemal takie same były odsetki osób
zamieszkałych na wsi (60.0%) i w mieście (59.0%), które na badania mammograficzne
zgłosiły się na podstawie skierowanych do nich zaproszeń. W subpopulacji osób
354
zamieszkałych w miastach, z imiennych zaproszeń najrzadziej korzystały kobiety żyjące w
miastach od 20 do 50 tys. mieszkańców.
O cena stanu w ied zy b adan ych kobiet na tem at raka gruczołu piersiow ego
Badane kobiety dokonały oceny własnego stanu wiedzy na temat raka gruczołu
piersiowego, w oparciu o pięć kategorii odpowiedzi. Dane te przedstawiono zależnie od grupy
wieku - tabela 2.
Tabela 2. Deklarowany stan wiedzy kobiet na temat raka gruczołu piersiowego różnice wynikające z wieku badanych____________________________________________________
Wiem bardzo mało
65
17
82 (40.0%)
23
16
39 (19.0%)
28
15
43 (21.0%)
16
9
25 (12.0%)
Nie mam wiedzy
na ten temat
Wiem niewiele
50-59 lat
60-69 lat
Razem
Wiem dużo, ale
wiedza moja jest
niepełna
Grupy
wieku:
Wydaje mi się, że
wiem tyle, ile
powinna wiedzieć
każda kobieta
Ocena własnej wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu piersiowego:
9
6
15 (7.0%)
Największą grupę stanowiły kobiety (40.0%), które określiły swój stan wiedzy na temat
raka gruczołu piersiowego, jako „wydaje mi się, że wiem tyle, ile powinna wiedzieć każda
kobieta” . Najmniej, bo 15 kobiet (7.0%): 9 w wieku 50-59 lat, i 6 w wieku 60-69 lat,
odpowiedziało, że „nie mam wiedzy na ten tem at”. Piąta część respondentek stwierdziła, że
niewiele wie na temat tej choroby, a niewiele mniejsza grupa kobiet swoją wiedzę oceniło
następująco: „wiem dużo, ale wiedza moja je st niepełna””
Tabela 3. Rzeczywisty stan wiedzy badanej grupy kobiet na temat raka gruczołu piersiowego (pytanie
____________________________________________ _________
- ^opcj a wielokrotnego wyboru)
Odpowiedzi,
które
zdaniem
badanych osób poprawnie opisują
raka sutka
Może występować rodzinnie.
Pierwszym objawem klinicznym
jest obecność macanego guzka.
Występuje częściej u kobiet
leczonych hormonami.
Może pojawiać się częściej
u kobiet stosujących leki
antykoncepcyjne.
Ciąża i karmienie chronią przed
rakiem gruczołu piersiowego.
Pierwszym objawem jest
powiększenie wielkości piersi.
Pierwszym objawem jest ból.
Powstaje od uderzenia (urazu).
Może być następstwem noszenia
ciasnego biustonosza.
Może być leczony lekami
i metodami zalecanymi przez
medycynę niekonwencjonalną.
Nawet leczony, prawie zawsze
prowadzi do śmierci.
Może być następstwem unikania
noszenia biustonosza.
Podstawowe
/gimnazjalne
Poziom wykształcenia:
Zawodowe
Średnie Policealne
Wyższe
azem
12
8
25
22
55
37
32
18
44
29
168 (82%)
114 (56%)
10
6
23
14
13
66 (32%)
6
9
20
12
11
58 (28%)
4
0
12
7
6
29 (14%)
2
3
9
5
7
26 (13%)
1
2
0
7
4
5
3
4
20 ( 10%)
2
2
3
7
4
2
0
8 (4%)
1
1
2
0
1
5 (3%)
0
4
1
2
0
7 (3%)
0
1
1
0
2
4 (2%)
355
18 (9%)
Leczenie operacyjne prowadzi do
szybkiego rozwoju choroby,
przerzutów i szybkiej śmierci.
Pojawia się dopiero w okresie
starości.
Jeżeli je st niewielki, to lepiej „go
nie ruszać" i nie leczyć.
Częste badanie (uciskanie) piersi
może spowodować raka gruczołu
piersiowego.
M ammografia może spowodować
raka gruczołu piersiowego.
Jest zakaźny (można się nim
„zarazić" od innej osoby).
Może być leczony ziołami.
Pojawia się tylko u kobiet, które
karmiły piersią.
Biopsja guzka piersi „uczynnia
raka".
Rak lubi wodę, więc częste mycie
zwiększa ryzyko raka piersi.
0
1
1
1
1
4 (2%)
0
0
2
1
1
4 (2%)
0
1
0
2
0
3 (2%)
0
2
0
0
1
3 (2%)
0
1
0
1
0
2 ( 1 %)
0
0
1
0
0
1 (0,5%)
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
1 (0,5%)
1 (0,5%)
0
1
0
0
0
1 (0,5%)
0
0
0
1
0
1 (0,5%)
Większość respondentek miała dość wysoką wiedzę z zakresu problematyki przyczyn,
zagrożeń i objawów związanych z rozwojem gruczołu piersiowego - tabela 3. Jednak nadal w
społeczeństwie pokutują mity i przesądy, które mogą być przyczyną opóźnienia diagnostyki
lub nieprawidłowego leczenia choroby nowotworowej.
W badanej grupie 10.0% kobiet stwierdziło, że pierwszym objawem raka gruczołu
piersiowego jest ból, 13.0% ankietowanych wyraziło opinię, że pierwszym zauważalnym
objawem raka jest powiększenie piersi, 9.0% odpowiedziało, że rak jest następstwem urazu, i
między innymi dlatego 1.0% ankietowanych unikałby biopsji, a 3.0% boi się
badania/samobadania piersi. Niepokojące jest to, że 5.0% badanych kobiet zgodziłoby się na
leczenie choroby nowotworowej metodami, tak zwanymi niekonwencjonalnymi, 2.0%
uważało, że ryzyko pojawienia się choroby nowotworowej zwiększa wykonywanie
mammografii, zaś kolejne dwie grupy wymieniły przyczyny związane z przesądami. I tak,
2.0% podało, że „jeżeli rak je s t niewielki, to lepiej go nie ruszać", a 3.0% - że „rak nawet
leczony zawsze prowadzi do śmierci"" - tabela 3.
O cena dostęp n ości in form acji na tem at p rofilak tyk i i m ożliw ości w y k on an ia badań
d iagn ostyczn ych w kieru nku raka gruczołu piersiow ego
Badane osoby były pytane o możliwości otrzymywania informacji na temat
profilaktyki raka gruczołu piersiowego. Uwzględniono tu miejsce zamieszkania. Wiedzę na
temat możliwości zdobywania informacji dotyczących profilaktyki raka gruczołu piersiowego
w badanej grupie kobiet, w zależności od miejsca zamieszkania przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Wiedza badanych kobiet na temat możliwości otrzymywania informacji dotyczących
profilaktyki i możliwości wykonania badań diagnostycznych w kierunku raka gruczołu
piersiowego_________________________________________________________________________
Miejsce zamieszkania:
Wieś
Miasto do 20 tys. mieszkańców
Miasto 20-50 tys. mieszkańców
Wiedza dotycząca otrzymyvvania informacji na temat
profilaktyki i diagnostyki ra ca gruczołu piersiowego:
Tak
Nie
47 (72.0%)
18 (28.0%)
20
10
18
4
356
Miasto
powyżej
mieszkańców
50
109 (78.0%)
tys.
30 (22.0%)
71
16
Razem
156 (77.0%)
48 (241.0%)
W badanej populacji zdecydowana większość kobiet (77.0%; 156 osób), niezależnie od
miejsca zamieszkania wie, gdzie można znaleźć/otrzymać informacje na temat raka gruczołu
piersiowego. Natomiast blisko czwarta część (23.5%; 48 osób) kobiet stwierdziła, że nie ma
takiej wiedzy, przy czym wyższy odsetek odnotowano tu wśród kobiet zamieszkałych na wsi
(28.0%) aniżeli w mieście (22.0%) - tabela 4.
O cena dostęp n ości in form acji o profilak tyce raku gruczołu piersiow ego w śród badan ych
Badane osoby były pytane o źródła informacji na temat raka gruczołu piersiowego, z
których czerpały wiedzę. Z analizy danych według miejsca zamieszkania wynika, że
wystąpiły znamienne różnice w częstości korzystania z niektórych źródeł informacji.
Tabela 5. Źródła informacji na temat raka gruczołu piersiowego - badane kobiety według miejsca
zamieszkania
Miasto20-50 tys.
mieszkańców
6
Miasto powyżej
50 tys.
mieszkańców
Razem
20 (31%)
9
8
10 (15%)
1
36 (55%)
13
2
2
14
50
12
39
(28%
(36%
(9
)
)
2
33
9 %)
8
53 (26%) 70 (34%) 25 (12%)
15
(11%
)
12
41
25 (12%)
0 (0%)
0
1
68
(50%
)
104 (51%)
1
2
(1
%)
2 (1%)
24 (37%)
1
2
9 (14%)
2
0
4
5
3
3
29
43
24
(21%)
(32%)
(18
(2
3 %) 2
2
1 %)
0
6
9
3 (2%) 44 (22%) 67 (33%) 33 (16%)
Najwięcej było kobiet, które, jako główne źródło informacji o profilaktyce raka
gruczołu piersiowego wskazały lekarzy - 51.0%. Tylko nieco częściej były to mieszkanki
miast (58.0%) aniżeli wsi (55.0%). Kolejne dwa miejsca, o zbliżonych odsetkach zajęły
kobiety, które czerpały wiedzę zdrowotną z przekazów informacji drogą Internetu (34.0%) i z
czasopism kobiecych (33.0%). Wśród respondentek korzystających z Internetu, jako istotnego
źródła informacji o badaniach profilaktycznych w raku gruczołu piersiowego częściej
korzystały mieszkanki miast (36.0%) aniżeli wsi (31.0%). Natomiast po czasopisma kobiece
częściej sięgały mieszkanki wsi (37.0%) w porównaniu z kobietami zamieszkałymi w
miastach (32.0%). Czwarta część respondentek na ten ważny problem zdrowotny szukała
357
Z innych źródeł
15 (23%)
5
kobiecych
0 (0%)
0
Z czasopism
O profilaktyce dowiedziałam się
w szkole, podczas lekcji biologii/
wychowania do życia w rodzinie
Od lekarza
Od znajomych
rodziny
Od członków
13 (20%)
1
Z książek i czasopism popularno
naukowych
14(22%)
5
O profilaktyce raka piersi dowiedziałam
się w trakcie kursów przedmałżeńskich
Wieś
Miasto do 20tys.
mieszkańców
Z Internetu
Miejsce
zamieszkan
ia:
Z telewizji i/ lub radia
„Skąd czerpie Pani informacje na temat profilaktyki raka gruczołu piersiowego?”
(Możliwość wielokrotnego wyboru)
informacji w programach telewizyjnych i radiowych (26.0%), przy czym częściej były to
kobiety zamieszkałe w miastach (28.0%) aniżeli na wsi (22.0%). Istotnym źródłem informacji
dla badanych osób były także książki i czasopisma naukowe (22.0%), przy nieco wyższym
udziale odsetkowym kobiet zamieszkałych na wsi (23.0%) niż w miastach (21.0%). Tak samo
często, po 12.0% respondentek wskazywało na członków rodziny i znajomych, jako ważnych
dla nich źródeł informacji. Należy tu podkreślić, że członkowie rodziny ponad dwukrotnie
częściej byli wymieniani przez mieszkanki wsi. - tabela 5.
Tylko dwie kobiety na badania profilaktyczne zgłosiły się pod wpływem wiedzy na
temat profilaktyki, jaką uzyskały na lekcjach biologii i/lub wychowania do życia w rodzinie.
O p in ia kob iet na tem at celow ości w y syłan ia
b ad an ia m am m ograficzn e
im iennych
zap roszeń
na
bezpłatne
Imienne zaproszenia na bezpłatne badania mammograficzne dla kobiet są elementem
polityki zdrowotnej realizowanej przez podmioty, które podpisały z oddziałami NFZ umowę
na realizacj ę Programu profilaktyki raka piersi.
Większość kobiet objętych badaniem (172 osoby - 84.0% ankietowanych) uważa, że
pomysł wysyłania imiennych zaproszeń na badania mammograficzne jest dobry,
natomiast 4 kobiety (2.0%) stwierdziły, że jest to zła inicjatywa. Dość duża grupa
respondentek (28 osób - 14.0%) nie miała na ten temat zdania. Należy podkreślić, że mimo
akceptacji takiej formy zaproszenia na badania profilaktyczne, 45 spośród badanych kobiet
(22.0%) w przeszłości przynajmniej raz odrzuciło zaproszenie na bezpłatne badania
mammograficzne.
P ow od y rezygn ow an ia z b ezp łatn ych badań m am m ograficzn ych
Wśród badanych kobiet, 45 (22.0%) w przeszłości nie skorzystało z otrzymanych
imiennych zaproszeń na badania mammograficzne.
Najczęściej wymienianym przez respondentki powodem dla którego nie wzięły udziału
w badaniach mammograficznych, niezależnie od miejsca zamieszkania, była obawa dotycząca
wyniku badania (obawa przez wykryciem raka!) - 11 kobiet (24.4% kobiet, które nie
skorzystały z zaproszenia). Drugim powodem było wcześniejsze wykonanie badania na
zlecenie lekarza - 10 kobiet (22.2% kobiet, które odmówiły stawienia się na badanie),
trzecim powodem był brak czasu - 7 (15.6% tej podgrupy kobiet), kolejnym powodem była
obawa kobiet przed spotkaniem kogoś znajomego, który może uznać, że jest chora na raka - 5
(11.1% osób w tej podgrupie). Obawa, że badanie może być bolesne była powodem
nieskorzystania z bezpłatnej mammografu dla trzech osób. Cztery kobiety nie skorzystały z
badania podając takie powody, jak: „nie mam odpowiedniej wiedzy na temat tego badania,
więc nie wiem, czy to jest potrzebne i czy nie zagraża mojemu zdrowiu” oraz „uważam, że
takie badanie jest mało dokładne” . Pięć osób nie skorzystało z badania, bez podania
przyczyny.
P ow od y sk orzystan ia przez bad an e k ob iety z bezp łatn ych badan m am m ograficzn ych
Wśród przyczyn zgłoszenia się na badania mammograficzne, badane kobiety
wymieniły następujące:
- dbałość o własne zdrowie - 65.0% badanych kobiet,
- ciekawość - 11.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się na zlecenie lekarza specjalisty - 10.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się pod namową ze strony członków rodziny - 7.0% badanych kobiet,
- zgłoszenie się na zlecenie lekarza rodzinnego - 4.0% badanych kobiet,
- udział w badaniach w wyniku namowy znajomych - 2.0% badanych kobiet,
- udział w badaniach na polecenie pracodawcy/lekarza zakładowego - 1.0% badanych kobiet.
O cena satysfak cji z w yk on yw an ych badań m am m ograficzn ych
Ocena satysfakcji z badania jest czynnikiem, który może być traktowany, jako
potencjalna promocja badania wśród innych kobiet - przede wszystkim bliskich i znajomych.
358
Większość (94.6%) kobiet była zadowolona z zakresu i przebiegu badań mammograficznych.
Tylko 5.4% z nich (11 osób) było odmiennego zdania.
P ow od y n iezad ow olen ia z badań m am m ograficzn ych
Z ogółu badanych, z badań mammograficznych niezadowolonych było 11 kobiet
(5.4%), które podały następujące przyczyny:
- „czułam się skrępowana podczas badania” - 3 osoby,
- „w pomieszczeniu, w którym wykonywano badania, było zbyt zim no/ gorąco/ duszno’” 3 osoby,
- „musiałam długo czekać””- 3 osoby,
- „nie objaśniono mi dokładnie wyniku badania””- 1 osoba,
- „inne przyczyny””- 1 osoba.
O p in ie kobiet na tem at akcji profilaktycznej prow ad zon ej przy użyciu m am m ob u sów
Program bezpłatnej profilaktyki raka gruczołu piersiowego obejmuje badania
mammograficzne wykonywane zarówno w poradniach (mammografy stacjonarne), jak i w
mammobusach (mammografy mobilne). Badane kobiety zgłosiły się na badania przy użyciu
mammografów stacjonarnych, tym niemniej wszystkie wiedziały o możliwości wykonania
mammografu w mammobusie. Zapytano je o opinię na temat zasadności prowadzenia akcji z
wykorzystaniem mammobusów. Respondentki udzieliły następujących odpowiedzi - tabela 6.
Tabela 6. Opinia badanych kobiet na temat zasadności akcji prowadzonych z udziałem
mammobusów
Czy akcje profilaktyczne z udziałem mammobusów mają sens:
Miejsce
zamieszkania:
Wieś
Tak
Tak, ale na wsi
Tak, ale tylko dla tych
ludzi, których nie stać
na „lepsze” badania
Nie
45 (70%)
12 (18%)
5 (8%)
3 (5%)
M iasto do 20 tys.
mieszkańców
24
3
2
1
M iasto 20-50 tys.
mieszkańców
M iasto powyżej 50
tys. mieszkańców
19
1
2
0
Razem
65
108(78%
)
153 (75%)
8
12(9%)
24 (12%)
8
12(9%)
17 (8%)
6
7(5%
)
10 (5%)
W grupie badanych osób aż 75.0% kobiet stwierdziło, że akcje profilaktyczne z
udziałem mammobusów są uzasadnione i potrzebne. Piąta część badanych wyraża się
pozytywnie o takiej formie profilaktyki, ale z pewnymi zastrzeżeniami, tj. - mammobusy to
sprzęt, który powinien być wykorzystywany jedynie na terenach wiejskich - 12.0%; takie
badania są adresowane do ludzi, których nie stać na lepszą diagnostykę - 8.0%. 5.0% ogółu
badanych wyraziło zdecydowanie negatywną opinię na temat prowadzenia akcji z udziałem
mammobusów.
Na pytanie, czy respondentki skorzystałyby z badania prowadzonego w mammobusie,
gdyby w przyszłości otrzymały zaproszenie na to badanie profilaktyczne, 57.0% (116) kobiet
odpowiedziało twierdząco, zaś 43.0% (88 osób) podało odpowiedź odmowną.
Osoby, które wyraziły negatywną postawę wobec korzystania z badań
mammograficznych wykonywanych w mammobusach, najczęściej wymieniały następujące
przyczyny: obawy o jakość badania (39 kobiet - 44.3% tych, które deklarują, że nie
skorzystałyby z badań wykonywanych w mammobusie) oraz obawy o kwalifikacje personelu
(11 kobiet 12.5% tej subpopulacji), a także twierdzenie że w mammobusie nie ma
odpowiednich warunków pozwalających na zachowanie intymności podczas badania (12
kobiet - 13.6% deklarujących niechęć do badań w mammobusie).
359
Wśród rzadziej wymienianych powodów były:
- „czas pracy mammobusu pokrywa się z moimi godzinami pracy zaw odow ej’ - 7 osób,
-„wstydzę się wykonywania badań, podczas których powinnam się rozbierać przed obcymi” 4 osoby,
- „nie widzę potrzeby wykonywania badań mammograficznych’ - 2 osoby,
- obawa, „że ktoś znajomy mógłby mnie tam zobaczyć i pomyśleć, że mam raka” - 4 osoby.
Wydaje się, że negatywne nastawienie do wykonywania badań w mammobusie nie ma
u wielu kobiet racjonalnego uzasadnienia. Spośród 204 ankietowanych kobiet, tylko 32 osoby
(16.0%) miały okazję osobiście przekonać się, jak wygląda badanie w mammobusie. Kolejna
grupa - 73.0% (150) kobiet - przyznała, że widziała kiedyś mammobus, 27.0% nigdy takiego
pojazdu nie widziało.
D yskusja
Wśród czynników, które decydują o powodzeniu programów badań przesiewowych
istotne są nie tylko: właściwa, przemyślana koncepcja badania, czynniki finansowe, zaplecze
techniczne i dobra organizacja badań, ale także właściwe postawy społeczeństwa wobec
celów i środków użytych podczas planowanego badania. Należy dołożyć wszelkich starań,
aby doszło do najpełniejszej akceptacji celów i środków przez osoby poddawane badaniu
przesiewowemu.
W realizacji badań przesiewowych mających na celu wczesne rozpoznanie
zagrożenia, jakim jest choroba nowotworowa, pożądane jest, aby osoby, które będą podlegały
badaniu przesiewowemu, miały jak najwyższą wiedzę o istocie choroby i znaczeniu
wczesnego rozpoznawania nowotworu, znały zagrożenia wynikające z późnego rozpoznania
choroby oraz rozumiały i akceptowały zastosowane metody diagnostyczne. Podsumowując,
miały takie przygotowanie teoretyczne i posiadały takie nastawienie emocjonalne, aby
stosowane badanie skriningowe traktowały, jako życzliwą próbę pomocy w utrzymaniu
dobrego zdrowia, ułatwienia realizacji jednego z ważnych celów życiowych, jakim jest dbanie
o własne zdrowie, a nie jako przykrą konieczność lub wręcz biurokratyczny nakaz, przed
którym warto uciec lub przynajmniej, odwlec w czasie.
Odnosząc się do pożądanego poziomu wiedzy na temat choroby nowotworowej,
zarówno samoocena kobiet (tabela 2), jak i wynik próby obiektywnej oceny wiedzy kobiet
(tabela 3) wskazują, że przygotowanie merytoryczne kobiet do badań mammograficznych jest
niewystarczające.
Wśród badanych kobiet 40.0% twierdziło, że ma wystarczającą wiedzę na temat raka
gruczołu piersiowego, a kolejne 40.0% wskazało odpowiedzi sugerujące, że wie niewiele,
bardzo mało lub wręcz, że nie ma wiedzy na ten temat.
Poziom wiedzy deklarowanej przez kobiety jest zróżnicowany w różnych regionach
Polski, ale nie są to różnice znaczące. Dlatego można brać tu pod uwagę błędy systemowe w
realizacji edukacji zdrowotnej, a nie przyczyny natury kulturowej, czy lokalne
niedociągnięcia w funkcjonowaniu osób i placówek odpowiedzialnych za edukację zdrowotną
(nauczyciele, lekarze rodzinni, ginekolodzy, działalność edukacyjna zakładów epidemiologii i
prewencji nowotworów regionalnych centrów onkologii). Także badacze realizujący badania
w różnych populacj ach z województwa wielkopolskiego, podlaskiego, śląskiego i
małopolskiego wykazali niską samoocenę poziomu wiedzy kobiet na temat raka piersi [32
35]. Na przykład, Agnieszka Paździor, Maria Stachowska, Aleksandra Zielińska z
Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, w opublikowanych w 2011 roku wynikach badania
na temat samooceny wiedzy kobiet z Wolsztyna (13.723 mieszkańców) na temat choroby
nowotworowej gruczołu piersiowego [32], opisały zależność między samooceną a wiekiem
respondentek. W badanej grupie kobiet najbardziej krytyczne wobec swojej wiedzy były
kobiety najmłodsze: 93.0% kobiet poniżej 20. roku życia było przekonanych, że ich wiedza
jest niewystarczająca. Podobne opinie dotyczyły 81.0% pacjentek w przedziale wieku 20-30
360
lat, 78.0% kobiet w wieku 31-40 lat, 60.0% kobiet w wieku 41-50 lat (60.0%), 59.0% kobiet
w wieku powyżej 50 lat. Kobiety z tej ostatniej grupy wieku miały samoocenę wiedzy na
temat rak gruczołu piersiowego zbliżoną do tej, jaką prezentowały respondentki w badaniach
własnych - tabela 2. Wśród badanych kobiet z Poznania n=96: wiedza zadowalająca
dotyczyła 41.0%, niezadowalająca 59.0%; w przedstawionym materiale - n=204: wiedza
zadowalająca „wiem tyle, ile powinna widzieć każda kobiet” - 40.0% respondentek,
niezadowalająca - 60.0%). Niewystarczający poziom wiedzy zgłaszały też kobiety z
województwa podlaskiego [33]. W tym badaniu zdecydowana większość kobiet (67.0%)
uważała, że świadomość Polek na temat raka gruczołu piersiowego jest przeciętna (w skali
bardzo dobra, dobra, przeciętna, słaba, bardzo słaba) [32]. W wymienionym badaniu tylko
1.0% respondentek oceniła własną wiedzę na temat raka piersi (skala j.w.), jako „bardzo
dobrą”, a połowa respondentek (45.0%) określiła ją, jako „przeciętną”, zaś pytane o posiadaną
wiedzę na temat mammografu, w zdecydowanej większości dostrzegały braki edukacyjne
(tylko 32.0% kobiet uważała, że posiadana przez nie wiedza na temat mammografu i
prowadzonego badania jest „dobra”). Porównanie samooceny i rzeczywistej wiedzy
ankietowanych kobiet wskazuje na fakt, iż rzeczywisty stan wiedzy jest gorszy, aniżeli
ankietowane kobiety określiły.
W badaniach z województwa śląskiego, w powiecie tyskim (2011 rok) większość
kobiet oceniła swoją wiedzę na temat raka piersi, jako średnią lub dużą [34]. Porównanie tej
wysokiej samooceny ze stanem rzeczywistym wykazało, że faktyczny poziom wiedzy
respondentek był znacznie niższy (blisko 25% ankietowanych deklarujących znajomość
objawów raka piersi legitymowała się zdecydowanie niewystarczającą wiedzą na ten temat,
niemal 50% ankietowanych deklarujących wystarczającą wiedzę, nie znała czynników ryzyka
raka gruczołu piersiowego). Autorzy opracowania sugerowali, że poziom wiedzy
respondentek maleje wraz z wiekiem i rośnie wraz z poziomem wykształcenia [34].
Niedostatki wiedzy na temat istoty i profilaktyki chorób nowotworowych u kobiet, opisywali
także badacze z województwa świętokrzyskiego, podkarpackiego i łódzkiego [35-37].
Z badań własnych wynika, że stan wiedzy badanych kobiet na temat raka gruczołu
piersiowego, również jest niewystarczający. Skoro 10.0% respondentek uważa, że pierwszym
objawem raka gruczołu piersiowego jest ból, 13.0% ankietowanych wyraża opinię, że
powiększenie piersi jest pierwszym zauważalnym objawem raka, a 9.0%, że rak jest
następstwem urazu, to zaległości edukacyjne są i tu zauważalne.
W opinii 70.0% kobiet informacje o programie profilaktycznym raka piersi powinny
być dostępne w szpitalach, poradniach, 38.0% uważa, że powinny być dostępne w
czasopismach, 34.0% - w TV, radiu i w Internecie [33]. Oczekiwania, więc, kierowane są
przede wszystkim do środowiska lekarskiego i pielęgniarskiego. Tymczasem realia są takie,
że w wielu rejonach Polski, to telewizja staje się głównym źródłem informacji o tym
programie, a rola lekarzy i średniego personelu medycznego jest niemalże marginalna. W
województwie podlaskim [33], wiedzę na temat problemów nowotworowych respondentki
najczęściej czerpały z programów telewizyjnych (46.0% kobiet), prasy (47.0% kobiet), z
Internetu (38.0%), z podręczników (33.0%), od lekarzy (30%) i znajomych (23.0%). Na
Śląsku [34] najczęściej wymienianymi źródłami wiedzy na temat raka gruczołu piersiowego
wskazywanymi przez respondentki były: programy telewizyjne, pracownicy poradni
ginekologicznych i prasa. W województwie wielkopolskim, podstawowym źródłem
informacji były ulotki, na drugim miejscu ankietowane wymieniły prasę (57.0%) i telewizję
(57.0%). Lekarz ginekolog oraz znajomi byli źródłem wiedzy dla 19.0%, a pielęgniarka i
położna rodzinna tylko dla 1.0% respondentek [32]. Na tym tle dane z badania własnego
wydają się być budujące. Większość badanych tu kobiet wskazała lekarzy, jako ważne źródło
informacji o raku gruczołu piersiowego i badaniach profilaktycznych - 51.0% kobiet, na
361
kolejnych miejscach były: Internet - 34.0% badanych kobiet, czasopisma kobiece - 37.0% i
programy telewizyjne - 26.0% ankietowanych.
Niedostatek wiedzy połączony z przesadnie wysoką samooceną mogą być jednym
z istotnych czynników, które w negatywny sposób będą oddziaływać na postawy wobec
udziału w badaniach profilaktycznych. Niedocenianie skali problemu, jakim jest zagrożenie
chorobą nowotworową i przekonanie, że diagnostyka jest prosta, bo oparta na łatwych do
zauważenia objawach („ból”, czy „powiększenie piersi”), może sprzyjać pochopnym
decyzjom o rezygnowaniu z badań przesiewowych. W badaniach własnych 22.0%
ankietowanych
w przeszłości zrezygnowało z takiego badania, mimo iż miały możliwości bezpłatnej
diagnostyki.
Niechęć do badań mammograficznych jest problemem występującym w całej Polsce.
Zgłaszalność na bezpłatne badania jest niższa od oczekiwań i niższa od tej, będącej
standardem w wielu krajach europejskich.
Badane kobiety na ogół doceniają rolę badań mammograficznych (w badaniach
własnych większość kobiet objętych badaniem - 84.0% uważa za dobry pomysł wysyłanie
imiennych zaproszeń na badania mammograficzne), ale w rzeczywistości ich postawa przeczy
takim deklaracjom. W województwie lubelskim zgłaszalność na te badania wynosi 46.2%
[28]). W województwie podlaskim 32.0% respondentek z grupy wieku objętej Populacyjnym
Programem Wczesnego Wykrywania Raka Piersi nie skorzystało z zaproszenia na badanie
mammograficzne. Przyczyną niechęci mogą być czynniki obiektywne różnej natury, często
subiektywne i niejednokrotnie mające swoje podłoże w zaniedbaniach edukacyjnych. W
badaniach własnych, osoby które przyznały, iż w przeszłości nie skorzystały z takich badań,
najczęściej wymieniały następujące przyczyny: obawa dotycząca wyniku badania (obawa
przez wykryciem raka! - niemal 1/4 kobiet, które nie skorzystały z zaproszenia), brak czasu,
obawy, że ktoś znajomy zobaczy i pomyśli, że jest chora na raka, obawa że badanie może być
bolesne. Kobiety z województwa śląskiego [34] wśród przyczyn niewykonania mammografu
wskazywały obawy przez rozpoznaniem choroby, strach przed odczuwaniem bólu podczas
badania oraz brak wiedzy na temat tego, gdzie można wykonać takie badanie.
Zjawiskiem wymagającym szczególnego zastanowienia jest niechęć kobiet do badań
mammograficznych wykonywanych w mammobusach. W omawianym materiale, na pytanie
(skierowano je do kobiet, które znają zasady badania mammograficznego i wykonały badanie
przy użyciu mammografu stacjonarnego) „czy skorzystałyby z badania prowadzonego
w mammobusie?” - 57.0% odpowiedziało twierdząco, 43.0% - przecząco. Problem ten
wymaga dalszych badań. Wydaje się, że pewne mniej lub bardziej nieuzasadnione obawy o
jakość badania, o kwalifikacje personelu o to, czy w mammobusie są warunki pozwalające na
zachowanie intymności podczas badania, to nie tylko dylematy kobiet z województwa
lubelskiego. Na przykład w portalach internetowych znaleźć można wiele wpisów, które
wskazują, iż jest to problem dość powszechny.
W nioski
1. Deklarowana i rzeczywista wiedza kobiet na temat raka gruczołu piersiowego jest
niewystarczająca, co wiąże się z potrzebami edukacji zdrowotnej w tym zakresie.
2. Zbyt mały jest udział pracowników ochrony zdrowia w szerzeniu wiedzy na temat raka
gruczołu piersiowego i uświadamiania rodzajów korzyści z badań profilaktycznych.
3. Nie wykazano różnic w częstości korzystania z zaproszeń na badania mammograficzne
zależnie od miejsca zamieszkania badanych kobiet.
4. Poziom wykształcenia badanych kobiet jest wysoki, mimo to, aż 43% nie wyrażała chęci
wykonania badania mammograficznego w mammobusie.
Piśm iennictwo
1. Lopez AD, Mathers CD, Ezzati M et al. Global Burden of Disease and Risk Factors. Oxford
362
University Press, New York 2006.
2. Parkin DM. The global health burden of infection-associated cancers in the year
2002. International Journal of Cancer 2005; 118(12): 3030-3044.
3. Singletary SE. Rating the Risk Factors for Breast Cancer. Ann Surg. 2003; 237(4): 474-482.
4. Wasserman L, Flatt SW, Natarajan L et al. Correlates of obesity in postmenopausal women
with breast cancer: comparison of genetic, demographic, disease-related, life history and
dietary factors. Int J Obes Relat Metab Disord. 2004; 28(1): 49-56.
5. Suzuki R, Ye W, Rylander-Rudqvist T et al. Alcohol and postmenopausal breast cancer risk
defined by estrogen and progesterone receptor status: a prospective cohort study. J Natl
Cancer Inst. 2005; 97(21): 1601-1608.
6. Ritte R, Lukanova A, Berrino F et al. Adiposity, hormone replacement therapy use and breast
cancer risk by age and hormone receptor status: a large prospective cohort study. Breast
Cancer Res. 2012; 14(3): R76.
7. Borisenkov MF, Anisimov VN. Cancer risk in women: a possible connection with geographic
and certain economic and social factors. Vopr Onkol. 2011; 57(3): 343-354.
8. Tkaczuk-Włach J, Sobstyl M, Jakiel G. Rak piersi - znaczenie profilaktyki pierwotnej i
wtórnej. Przegląd Menopauzalny 2012;4:343-347.
9. Michałowska-Wieczorek I. Opieka medyczna i psychologiczna nad pacjentami
onkologicznych poradni genetycznych. Psychoonkologia, 2006; Tom 10, nr 1: 26-31.
10. Didkowska J. Wskaźniki zdrowotne chorób nowotworowych w Polsce na tle Europy. Polskie
Towarzystwo
Onkologii
Klinicznej.
Data
publikacji:
13
Sierpień
2012.
http://ptok.pl/edukacja/artykuly/wskazniki_zdrowotne_chorob_nowotworowych_w_polsce_n
a_tle_europy [Available 10.06.2013].
11. Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych.
Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2005.
12. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2006 roku.
Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2008.
13. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na
wybrane nowotwory złośliwe w Polsce do 2020 roku. Centrum Onkologii - Instytut,
Warszawa 2009.
14. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozy zachorowalności i umieralności na
nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku. Centrum Onkologii Instytut im. Marii
Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2009.
15. Horner MJ, Ries LAG, Krapcho M, et al. SEER cancer Statistics Review, 1975-2006,
National Cancer Institute. Bethesda, MD: National Cancer Institute; 2009 Accessed at
http://seer.cancer.gov/csr/1975_2006.
16. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce - wskaźniki 5
letnich przeżyć według województw. Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów.
Krajowy Rejestr Nowotworów, Warszawa 2010.
17. Ministerstwo
Zdrowia.
NARODOWY
PROGRAM
ZWALCZANIA
CHORÓB
NOWOTWOROWYCH
Opisy
szczegółowe
zadań.
Warszawa,
2008.
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/opis_zadan_3092009p.pdf
[Avalilable
10.06.2013]
18. Coleman MP, Forman D, Bryant H et al. Research commissioned by Cancer Research UK,
London School of Hygiene and Tropical Medicine. 2010.
19. Office for National Statistics (ONS). Cancer survival in England: Patients diagnosed 2005
2009 and followed up to 2010. London: ONS; 2011.
20. U.S. Cancer Statistics Working Group. United States Cancer Statistics: 1999-2009 Incidence
and Mortality Web-based Report. Atlanta (GA): Department of Health and Human Services,
Centers for Disease Control and Prevention, and National Cancer Institute; 2013. Available
363
at: http://www.cdc.gov/uscs. [Available 10.06.2013]
21. Pachniarz A. Sprawozdanie z realizacji Narodowego programu zwalczania chorób
nowotworowych w roku 2011. Druk 474. Sejm RP, Warszawa 2012.
22. Świątoniowski
G.
Rokowanie
w
raku
piersi.
PZWL.
Forum
zdrowia.
http://www.forumzdrowia.pl/id,303,art,446,ptitle,rokowanie-w-raku-piersi.htm
23. NFZ. Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Zdrowia za 2011 rok. Warszawa,
czerwiec 2012.
24. NFZ. Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Zdrowia za rok 2011. Druk nr 686,
23 sierpnia 2012.
25. NFZ. Załącznik do zarządzenia Nr 64/2012/DEF Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z
dnia 17 października 2012 r. Narodowy Fundusz Zdrowia. Departament EkonomicznoFinansowy, Warszawa 2012.
26. Analiza wskaźników zgłaszalności na badania mammograficzne 1.03.2013r.
http://onkologia.szczecin.pl/wok/?p=1733 [Available 10.06.2013]
27. WOK. Objęcie populacji Programem profilaktyki raka piersi na terenie Polski z podziałem na
województwa. Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny program wczesnego
wykrywania raka piersi (WOK). Lublin 2013.
28. Objęcie populacji Programem profilaktyki raka piersi na terenie województwa lubelskiego z
podziałem na powiaty (2013-06-01). Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny
program wczesnego wykrywania raka piersi (WOK). Lublin, 2013.
29. Starosławska E. Informacja na temat profilaktycznych badań mammograficznych.
Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny program wczesnego wykrywania raka
piersi (WOK). Lublin, 2013.
30. Radom: najgorsza na Mazowszu zgłaszalność kobiet na badania mammograficzne.
http://www.rynekzdrowia.pl/Uslugi-medyczne/Radom-najgorsza-na-Mazowszu-zglaszalnosckobiet-na-badania-mammograficzne,123982,8.html [Available: 12.06.2013].
31. Giermek J. Mammografia się opłaca. Wywiad miesiąca. Nowoczesna Klinika.
http://www.nowoczesna-klinika.pl/pl/wywiady/4/63/Mammografia_sie_oplaca
[Available
10.06.2013]
32. Paździor A, Stachowska M, Zielińska A. Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka piersi.
Nowiny Lekarskie 2011; 80(6): 419-422.
33. Najdyhor E, Krajewska-Kułak E, Krajewska-Ferishah K. Wiedza kobiet i mężczyzn na temat
profilaktyki raka piersi. Ginekol Pol. 2013; 84: 116-125.
34. Syrkiewicz-Świtała M, Buczek A, Kobza J.
Skuteczność Populacyjnego Programu
Wczesnego Wykrywania Raka Piersi w świetle przeprowadzonych badań [w:] Waldemar
Bojar [red.] Studia i materiały polskiego stowarzyszenia zarządzania wiedzą. Polskie
Stowarzyszenie Zarządzania Wiedzą. Bydgoszcz 2011: 188-197.
35. Cichońska M, Borek M, Krawczyk W, et al. Wiedza kobiet w zakresie zapobiegania
nowotworom piersi i raka szyjki macicy. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis. 2012; 1:
5-25.
36. Zych B, Marć M, Binkowska-Bury M. Stan wiedzy kobiet po 35 roku życia w zakresie
profilaktyki raka piersi. Prz Med Uniw Rzesz. 2006; 1: 27-33.
37. Nita R, Leśniczak B, Słomska B, et al. Wiedza i zachowania zdrowotne kobiet z
województwa łódzkiego w zakresie profilaktyki raka piersi. Pielęg. XXI wieku. 2010:1-2.
364
Polovynko IS, Zayats’ LM, Zukow W, Popovych IL. Neuro-endocrine-immune relationships by chronic stress at male rats. Journal
of Health Sciences. 2013;3(12):365-374. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
Open Access. This article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncomm ercial License w hich permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is p roperly cited.This is an open access article
NEURO-ENDOCRINE-IMMUNE RELATIONSHIPS BY
CHRONIC STRESS AT MALE RATS
IS Polovynko1, LM Zayats’1, W Zukow2, IL Popovych3
1National Medical University, Ivano-Frankivs’k, Ukraine
2Kazimierz Wielki University, Bydgoszcz, Poland
3OO Bogomoletz’ Institute of Physiology National Academy of Sciences, Kyiv, Ukraine
Abstract
We have been analysedneuro-endocrine-immune relationships by chronic restraintstress atmale
rats.It is detected considerable (R=0,67) canonical correlation between autonomous regulation
parameters and thymocytogramma. Thymic canonical radical receives negative factor loading on the
relative weight of the thymus gland and levels there macrophages, endothelial cells and Gassal
corpuscules, while positive factor loading on radical give lymphoblasts and lymphocytes.The
canonical correlation between vegetative parameters and spleenocytogramma very strong (R=0,94).
Splenic canonical radical receives negative factor loading of macrophages and reticulocytes and
positive - of the mass of the spleen and the contents therein neutrophils, lymphocytes and
eosinophils.Revealed a strong (R=0,79) canonical correlation between autonomous regulation
parameters and immune parameters of blood. In this immune root is represented B-lymphocytes,
plasmacytes, basophils, eosinophils, neutrophils, stab and segmented, completeness of neutrophil
phagocytosis, phagocytic activity of monocytes, leukocytosis and general lymphocytosis. We found a
close relationship (R=0,89) between the endocrine and immune parameters. Endocrine canonical
radical right represented relative adrenal weight, thickness of fascicular, glomerular and reticular
zones, excretion of 17-ketosteroids, plasma level of triiodothyronine and inverse represented plasma
level of corticosterone.Immune radical receives positive factor loading on the relative weight of the
thymus and spleen, content in the last lymphoblasts and neutrophils, content in blood leukocytes,
completeness and intensity of phagocytosis of neutrophils. Instead, the negative loadings on the
immune radical given level of splenic fibroblasts, macrophages, reticulocytes, thymic epithelial cells
and Gassal corpuscules, level in blood of NK-lymphocytes, plasmacytes, basophils and monocytes.
Keywords: chronic stress, autonomous regulation, adaptive hormones, thymocytogramma,
spleenocytogramma, immunogramma of blood, relationships, male rats.
INTR O D U CTIO N
We know that chronic stress is nonspecific pathogenetic basis of many chronic diseases.
One of the classic manifestations of stress are imunodysfunction. However, it is known that
stress changes the immune parameters inherent personality traits due to genetic and epigenetic
factors [7-9]. The purpose of this study - to analyze the neuro-endocrine-immune
relationships by chronic restraint stress at male rats.
365
M A TER IA L AND M ETH ODS
The experiment is at 49 white male rats W istar line weighing 240-280 g. O f these 10
animals not subjected to any influences, accounting for the control group, and the remaining
39 within 7 days subjected to moderate stress by daily 30-minute immobilization [13]. The
day after the completion of stressing in rats of both groups took samples of peripheral blood
(through a cut tail) to analyze leukocytogramma. An hour under light ether anesthesia for 15
20 s recorded ECG in standard lead II (introducing needle electrodes subcutaneously) to
determine parameters of heart rate variability (HRV) [1,2,4]. Then the rats were placed in
individual chambers with perforated bottom to collect daily urine, which determined the
concentration of 17-ketosteroids (by colorimetric method reaction with m-dinitrobenzene [5]),
followed by calculation of the daily excretion. The next day, the animals were decapitated,
while collecting blood plasma, concentration of which was determined adaptive hormones corticosterone, testosterone, thyroxine and triiodothyronine (by ELISA [6]). The same portion
of the blood immunological parameters were determined by tests I and II levels of WHO
[8,11] and the previously developed algorithm [13]. After a blood sample was removed
spleen, thymus and adrenal glands and weighed them. Since the spleen and thymus did
smears for counting spleeno- and thymocytogrammas [13]. In sections of the adrenal glands
was measured under a microscope the thickness of glomerular, fascicular, reticular and
medullar zones.
Cerrelation analysis performed using the software package "Statistica-5.5".
R ESULTSA ND D ISC U SSIO N
First of all, we note that for the statistical sample of 49 animals critically significant
(p<0,05) value of |r|>0,28.
In the first step we have analyzed the relationship between immune parameters thymus and
spleen - on the one hand, and peripheral blood - on the other. Stated that thymic-spleenic
canonical root represented by macrophages (r=0,62), plasmacytes (r=0,62) and lymphocytes
(r=-0,57) of spleen and its relative weight (r=-0,32), and epithelial cells (r=0,41),
macrophages (r=0,31), lymphocytes (r=-0,22) and reticulocytes (r=-0,21) of thymus. On the
other hand, the blood-immune radical gets maximum factor loading it is the activity of
phagocytosis of monocytes/macrophages (r=-0,76), and to a lesser extent on the activity (r=0,27) and completeness (r=-0,31) phagocytosis of neutrophils/microphages. Significant factor
loading for this radical give some more segmented neutrophils (r=0,31) and total lymphocytes
(r=-0,26). Given the weak contribution of the factor structure of the blood-immune radical Thelper and natural killer cells, eosinophils, basophils and plasmacytes its canonical correlation
with thymic-spleenic radical is very strong: R=0,96; x2(120)=244; p<10-6( Fig. 1).
366
Immune parameters fo rth ym u s and splen
Fig. 1. Canonical correlation between im m une param eters o f thym us and spleen (X
axis) and im m une param eters o f blood (axis Y) male rats
So, judging by the canonical correlation coefficient, the level of immune parameters of
peripheral blood determined by immune parameters of the spleen and thymus by 92 %.
The physiological meaning of this determination is the fact that immune cells, forming in
the thymus and spleen (as well as in the bone marrow), enter the bloodstream, and then carry
out a bilateral migration between immune organs and tissues [7]. So leukocytogramma and
imunocytogramma of blood is the result of interaction between the processes of proliferation,
migration and death of lymphoid and myeloid cells.
It is generally accepted that HRV reflects both the activity of various parts of the
autonomic nervous system and circulatory system effects on many regulatory mechanisms
(neural, hormonal, humoral) and the degree of tension of regulatory systems caused by
activation of the limbic, sympathetic-adrenal and pituitary-adrenal system in response to any
stress effect [1,2,4,16]. In the course of our study is very important provision that the activity
of the sympathetic and vagal parts of the autonomic nervous system, assessed by HRV, while
the regulation applies to other innervated its systems, including the immune, not to mention
for endocrine, digestive, broncho-pulmonary etc. system, because both sympathetic and vagal
fibers that interact with adrenergic and cholinergic receptors of the immune, endocrine,
secretory and smooth muscle cells originate from a common nerve centers [12,15,17,18
20,22-24].
Even in the early stages of the method of HRV been proved that moda (Mo ) reflects the
state of humoral channel of the central regulation, represented by circulating catecholamines,
thyroid hormones, glucagon, etc.; amplitude mode (AMo) represents a regulatory effect of the
sympathetic division of the autonomic nervous system (sympathetic tone) instead vagal tone
characterized scale variation (AX) [2]. We confirmed the position of reciprocal changes in
sympathetic and vagal parts of autonomic regulation: the correlation coefficient between
AMo and AX is -0,90. This is because the enhancement of sympathetic effector influences on
pi-adrenergic receptors of postsynaptic membranes accompanied by reciprocal weakening of
367
vagal effects on the postsynaptic membrane via p2-and, perhaps, a2-adrenergic presynaptic
membrane parasympathetic terminals reduces acetylcholine release them. Conversely,
increased effector vagal influences on postsynaptic M-cholinergic receptors associated with
the weakening of reciprocal sympathetic influences through M-cholinergic synaptic
membranes of adrenergic nerve endings by inhibition of norepinephrine release them [21].
The value of Mo, in turn, is closely correlated directly with AX (r=0,88) and inverted - with
AMo (r=-0,76).
Screening correlations showed that the indicator of sympathetic tone áíD negatively
correlated with adrenal weight (r=-0,35) and the thickness of its glomerular area (r=-0,35),
spleen weight (r=-0,45) and its content of lymphocytes (r=-0,29), neutrophils (r=-0,34) and
eosinophils (r=-0,29), the content of lymphoblasts in the thymus (r=-0,26), in the blood white blood cells (r=-0,34) and total lymphocytes (r=-0,26), as well as completeness of
phagocytosis of neutrophils (r=-0,35) and monocyte phagocytosis activity (r=-0,28). Instead,
a constellation of other immune parameters influenced by the sympathetic stimulating nature,
especially the content of macrophages in the spleen (r=0,85) and thymus (r=0,27), as well as
the contents in the thymus of Gassal corpuscles (r=0,32) and endothelial cells (r=0,28), in the
blood - plasmacytes (r=0,31), basophils (r=0,30) as well as stab (r=0,27) and segmented
(r=0,24) neutrophils.
Indicator vagal tone AX, as expected given its strong inverse correlation with sympathetic
tone, correlated with the parameters listed above in the opposite way for about the same
power module. In particular, AX correlates positively with adrenal weight (r=0,35) and the
thickness of the glomerular area (r=0,33), spleen weight (r=0,42) and its content of
lymphocytes (r=0,31) and neutrophils (r=0,24), the content of lymphoblasts in the thymus
(r=0,27), in the blood - leukocytes (r=0,27), as well as neutrophil killing index (r=0,33) and
phagocytic index monocytes (r=0,23) of blood. Among the parameters subordinates
inhibitory effect vagaln tone, dominated by spleen macrophages (r=-0,83), much inferior in
strength due Gassal corpuscles (r=-0,32), macrophages (r=-0,28) and endothelial cells of
thymus(r=-0,28), plasmacytes (r=-0,28), as well as stab (r=-0,24) and segmented (r=-0,23)
neutrophils.
Moda correlates positively with the level of plasma corticosterone (r=0,27), adrenal weight
(r=0,28) and the thickness of glomerular area (r=0,26), spleen weight (r=0,32) and its content
of lymphocytes (r=0,32), the content of lymphoblasts in the thymus (r=0,28), in the blood eosinophils (r=0,30), as well as with an index of killing germs by neutrophils (r=0,25).
Negatively correlated also moda most of the content in spleen macrophages (r=-0,72), relative
thymus weight (r=-0,27) and the content therein Gassal corpuscles (r=-0,31), macrophages
(r=-0,31) and endothelial cells (r=-0,24), blood levels of B-lymphocytes (r=-0,31) as well as
plasma level of triiodthyronine (r=-0,24).
Special attention, given the maximum correlation coefficients, deserves analysis of
influence of autonomic regulation on the content of macrophages in the spleen. As shown in
Fig. 2, there is a very clear inverse relationship macrophage content of vagal tone and the
same strength, but a direct correlation of sympathetic tone, which is understandable in light of
the previously mentioned provision reciprocality o f cholinergic-adrenergic regulatory
influences.
368
Fig. 2. D ependence o f m acrophages in the spleen (axis Y) o f vagal (top) and
sym pathetic (bottom ) tone (axis X) in rat males
Due clear reciprocality measure the joint influence on the content of macrophages vagal
and sympathetic tones does not exceed weights each individual (Fig. 3):
MacSpl (%) = 3,64 - 0,015*AX (ms)+ 0,061«AMo (%)
R=0,85; R2=0,72; F(2,5)=61; p<10-5; m=±1,1%
The inclusion in the multiple regression equation humoral channel also does not
significantly increase the extent compatible autonomic influence on the content of
macrophages in the spleen:
369
MacSpl (%) = -0,456 + 0,161*AX (ms) + 0,169*AMo (%) - 0,0506*Mo (ms)
R=0,86; R2=0,74; F(3,5)=43; p<10-5; m=±1,1%
Fig. 3. Dependence o f m acrophages in the spleen (axis Z) o f vagal (axis X) and the
sym pathetic (axis Y) tones in rat males
So compatible vagal, sympathetic and humoral effects on the spleen determine its content
of macrophages by 74%. It is perfectly consistent with the position of the key role of spleenic
macrophages in regulatory influences autonomic nervous system on immune cells [22-24].
The canonical correlation between vegetative parameters and parameters of'
2
thymocytogramma was significant in strength: R=0,67; x (18)=31; p=0,03 (Fig. 4).
•
•
•
Fig. 4. Canonical correlation between vegetative
thym ocytogram m a param eters (axis Y) male rats
370
param eters
(axis
X)
and
Vegetative canonical radical represented most humoral channel (r=0,86), smaller module
and contradictory nature of the load factor to give the radical vagal (r=0,74) and sympathetic
(r=-0,66) tone. Thymic canonical radical receives negative loading on the relative thymus
weight (r=-0,53) and levels there macrophages (r=-0,57), Hassal corpuscles (r=-0,48) and
endothelial cells (r=-0,32), while positive factor loading on radical give lymphoblasts
(r=0,47) and lymphocytes (r=0,33).
We found a very strong canonical correlation between vegetative parameters and
parameters of spleenocytogramma: R=0,94; x2(i8)=114; p<10-6 ( Fig. 5). In this case,
vegetative radical represented inverted manner sympathetic tone (r=-0,99) and directly - vagal
tone (r=0,97) and humoral channel (r=0,80). Spleenic canonical radical receives negative
factor loading of macrophages (r=-0,90) and reticulocytes (r=-0,23) and positive - from
spleen weight (r=0,48) and the content therein neutrophils (r=0,36), lymphocytes (r=0,31) and
eosinophils (r=0,30).
Fig. 5. Canonical correlation between vegetative param eters (axis X) and
spleenocytogram m a param eters (axis Y ) male rats
Canonical correlation between vegetative parameters and immune parameters of blood
appeared strong: R=0,79; x2(30)=77; p<10"5 ( Fig. 6).
Fig. 6. Canonical correlation between vegetative param eters (axisX) and immune
blood param eters (axis Y) male rats
Thus vegetative canonical radical receives a negative factor loading of sympathetic tone
(r=-0,72) and positive - from vagal tone (r=0,72) and humoral channel (r=0,74). On the other
371
hand, peripheral blood immune radical represented inverted way B-lymphocytes (r=-0,57),
basophils (r=-0,37), segmented (r=-0,33) and stab (r=-0, 26) neutrophils and plasmacytes (r=0,26). Positive factor load on the immune radical commit: monocyte phagocytic index
(r=0,36), leukocytosis (r=0,31), the level of eosinophils (r=0, 27) and total lymphocytes
(r=0,22) as well as the completeness of phagocytosis of neutrophils (r=0,21).
At the final stage, conducted canonical correlation analysis communication between
endocrine parameters, on the one hand, and immune parameters - on the other. We found
that between sets there is a close relationship: R=0,89; x (112)=146; p=0,017 (Fig. 7).
Fig. 7. Canonical correlation between endocrine (axisX) and im m une (axis Y)
parameters o f m ale rats
In this case, endocrine canonical radical submitted directly relative adrenal weight
(r=0,49), the thickness of fascicular (r=0,63), glomerular (r=0,44) and reticular (r=0,36) areas,
excretion of 17-ketosteroids (r=0,34) as well as plasma level of triiodothyronine (r=0,49), and
inverted way - plasma level of corticosterone (r=-0,14).On the other hand, immune radical
receives positive factor loading on the relative weight of thymus(r=0,51) and spleen (r=0,38),
the contents of the last lymphoblasts (r=0,38) and neutrophils (r=0,37 ),contentsin blood
leukocytes (r=0,45),as well as completeness (r=0,51) and intensity (r=0,27) phagocytosis of
neutrophils. Instead, the negative loadings on the immune radical give spleenic levelsof'
fibroblasts (r=-0,47), macrophages (r=-0,48) and reticulocytes (r=-0,42),levels in thymus of'
Gassal corpuscles (r=-0,50) and epithelial cells (r=-0,23), as well as cocontent in blood of'
NK-lymphocytes (r=-0,47), plasmacytes (r=-0,40), basophils (r=-0,40) and monocytes (r=0,22).
From the above it follows that the immune parameters is the result of both direct
regulatory influences the autonomic nervous system on immune cells and hormones which
influence the adrenal and thyroid gland activity which, in turn, subordinate autonomic
regulation. This is consistent with the concept of the neuroendocrine-immune complex
[3,10,13-15,26].
372
REFERENCES
1. Baevskiy R.M., Ivanov G.G. Heart rate variability: Theoretical aspects and abilities of
clinically application [in Russian] // Ultrasound and functional diagnostics.-2001.-№3.-o.
106-127.
2. Baevskiy R.M., Kirillov O.I., Kletskyn S. Z . Mathematical analysis of change sin heart
rate by stress [in Russian]. -M.: Science, 1984.-221 p.
3. Chrousos G.P. The stress response and immune function: clinical implications. The 1999
Novera H. Spector lecture // Neuroimmunomodulation. Perspective sat the new millennium.ANYAS.-Vol. 917.-2000.-P. 38-67.
4. Heart Rate Variability. Standarts of Measurement, Physiological Interpretation, and
Clinical Use // Circulation.-1996.-93, №5.-n. 1043-1065.
5. Horyachkovskiy A.M. Clinical biochemia [in Russian]. -Odessa: Astroprint, 1998. -608
p.
6. Instructions for application for recruitment reagent sfor ELISA investigations hormones
in the blood of humans [in Russian].- St. Petersburg: JSC "Alkor Bio", 2000.
7. Khaitov R.M. Physiology o f immune system [in Russian].-M.: VINITI RAN.-2005.- 428
p.
8. Khaitov R.M., Pinegin B.V., Ystamov K.I. The ecological immunology [in Russian].i.: VNYRO, 1995.- 219 p.
9. Kolyada T.I., Volyanskyy Y.L, Vasilyev N.V, Maltsev V .I. Adaptation syndrome and
immunity [in Russian].-Kharkov: Osnova, 1995.-168 p.
10. Kozyavkina O.V., Popovych I.L., Zukow W. Immediate vegetotropic effect sofbioactive
water Naftussya and those neuro-endocrine-immune accompaniment in healthy men // Journal
of Health Sciences.-2013.-3,No5.- P. 391-408.
11. Lapovets’ L.Ye., Lutsyk B.D. Handbook of Laboratory immunology [in Ukrainian]. Lviv, 2002. -173 p.
12. Nance D.M., Sanders V.M. Autonomic innervation and regulation of the immune system
// Brain, Behav., Immun.-2007.-21(6).-P. 736-745.
13. Popovych I.L. Stresslimiting adaptogenic mechanisms of biological and therapeutic
activity of water Naftussya [in Ukrainian]. -K.: Computerpress, 2011.-300 p.
14. Popovych I.L. Functional inter actions between neuroendocrine-immunecomplex in rat
males [in Ukrainian] // Achievements o f Clinical and Experimental M edicine.- 2008.- №2
(9).- o. 80-87.
15. Popovych I.L. The concept of neuroendocrine-immunecomplex (Review) [in Russian] //
Medical Hydrology and Rehabilitation.-2009.-7, №3.-o. 9-18.
16. Popovych I.L., Lukovych Yu.S., Korolyshyn T.A., Barylyak L.G., Kovalska L.B.,
Zukow W. Relationships between the parameters heart rate variability and background EEG
activity in healthy men // Journal of Health Sciences.-2013.-3,No4.- P. 217-240.
17. Schauenstein K., Felsner P., Rinner I., Liebmann P.M., Stevenson J.R., Westermann J.,
Haas H.S., Cohen R.L., Chambers D.A. In vivo immunomodulation by peripheral adrenergic
and cholinergic agonists/antagonists in rat and mouse models // Neuroimmunomodulation.
Perspective sat the new millenium.- ANYAS.-Vol. 917.-2000.-P. 618-627.
18. Skok M.V. Non-neuronal nicotinic acetylcholine receptors: cholinergic regulation o f the
immune processes // Neurophysiology.-2007.-39, No4/5.-P. 307-314.
373
19. Sternberg E.M. Neural regulation of innate immunity: a coordinated nonspecific host
response to pathogens // Nat. Rev. Immunol.-2006.-6(4).-P. 318-328.
20. Thayer J.F., Sternberg E.M. Neural aspects of immunomodulation: Focus on the vagus
nerve // Brain, Behav., Immun.-2010.-24(8).-P. 1223-1228.
21. Tkachenko B.I, Evlakhov V.I., Shalkovskaya L.N. M echanisms of potentiation of brake
parasympathetic effects on the heart when his co-stimulation of the autonomic nerves [in
Russian]// Experiment. and Clin. Physiol. And Biochem.-1998.-1(1).- P. 31-44.
22. Tracey K.J. Understanding immunity requires more than immunology // Nature
Immunology.- 2010.-11(7).-P. 561-564.
23. Tracey K.J. Physiology and immunology of the cholinergic antiinflammatory pathway //
J. Clin. Invest.-2007.-117(2).-P. 289-296.
24. Tracey K.J. Reflex control of immunity // Nat. Rev. Immunol.-2009.-9(6).-P. 418-428.
25. UchakinP.N.,
Uchakina O.N.,
Tobin B.V., Ershov F.I. Neuroendocrine
immunomodulation [in Russian]// Vestn. Ross. AMN.-2007.-№9.- P. 26-32.
26. Vis’tak H.I. Relationship between vegetotropic and endocrine, immunotropic as well as
clinical effects o f bioactive water Naftussya in women with thyroid hyperplasia [in
Ukrainian]// Medical Hydrology and Rehabilitation.-2012.-10, №2.-P. 37-66.
374
Pilewska Wiesława, Palovicova Julia, Pilewski Robert. Specyfika doboru par tanecznych stylu latynoamerykańskiego sportowego
tańca na podstawie oceny wielkości wybranych cech i wskaźników budowy somatycznej = The specificity of the selection dance pairs
of the Latin American style based on assessment of the size of selected characteristics and indicators of somatic construction. Journal
of Health Sciences. 2013;3(12):375-388. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.This is an open access article
licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecomm ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and
Specyfika doboru par tanecznych stylu latynoam erykańskiego sportowego tańca na
podstawie oceny w ielkości w ybranych cech i w skaźników budowy somatycznej
The specificity o f the selection dance pairs o f the Latin Am erican style
based on assessm ent of the size of selected characteristics and indicators of somatic
construction
1
v
2
W iesław a Pilewska , JUlia Palovicova , Robert Pilewski
1
1 Instytut K ultury Fizycznej, Uniwersytet K azim ierza W ielkiego w Bydgoszczy,
Kazim ierz W ielki University, Bydgoszcz, Poland
2 M ateja Bel U niversity, Faculty o f H um anites, Banska Bystrica, Slovakia
Słowa kluczow e : budowa somatyczna, dobór w parach tanecznych, taniec sportowy, styl
latynoamerykański.
Key w ord s : somatic structure, the selection of the dancing pairs , dancesport , international
Latin dance style.
Abstract
Purpose of research: at the work was conducted a test of the selection specificity of pairs of the sports dance. Analysed individual
character ofthe selection appearing in dance pairs ofthe Latin American style by determining the size of differences of somatic features and
morphological indicators between male and female dancers.
The issue was taken according to lines of enquiry of scientists which in sport determine the significance of the problem of the individuation
as exceptional, marking, that largely sports successes depend on it is it.
Material: the research group constituted semi-final and final pairs ofthe Polish championship of Lovers of the sports dance in the
Latin American style (20 persons = 10dance pairs). The average of the age in the group of women amounted 21 years, in the group of men 23 years. Dance internship dancers took out: 7 - 15 years men, 6 - 12years ofthe women. Majority of competitors ofthe research group had
“S” dance class.
Method: were measured anthropometric of chosen features of the somatic structure. On their base were calculated indicators of
bodybuilt. At drawing results up were used also a Mollison indicator (Drozdowski 1998).
Findings and conclusions: Peculiar direction ofthe selection in pairs manifested itself with the set size of structure features of the
somatic partners.
1.
Women dancers introduced the following per cent the size ofthe feature of the somatic build of the men dancers: 97.5%- 87.7%
ofthe height ofthe body; 86.5%- 65.2%ofthe body weight; 107.0 - 82.7%the neck long; 99.4%- 88.0 %length ofthe torso; 101.2 - 89.9%
upper limbs long; 96.8%- 87.7%lower limbs long; 97.6%- 87.8%length of the thigh; 96.3%- 87.4%the shank long; 101.3%- 83.1%the
foot long; 94.7%- 81.1%of the width of bars; 98.2%- 71.9%width of the chest; 105.0%- 76.0%of the chest depth; 109.6 - 82.3 width of
hips; 94.4%- 77.3%ofthe width ofthe foot; 90.7%- 78.5%ofthe size ofthe waist; 102.2% - 86.7%ofthe hip size; 102.7%- 81.9%ofthe
size ofthigh; 104.1%- 78.6%ofthe size ofthe shank.
2.
Men dancers of the Latin American style presented greater sizes of all features admitted to the test of the structure with regard to
the group ofcreating women dancers with themdance pairs.
3.
Women dancers of the Latin American style relating to the group of partners with which theycreated dance pairs presented lower
of indicators: of Rohrer, bars, the length ofthe lower limbs, the musculature ofthe thigh andthe shank, foot long, BMI.
4.
Women dancers of the Latin American style presented in relation to the group of men partners which dance considerable values
of indicators of: torso, chest, upper limbs long, indicator hip - shoulder andbetween limbs.
5.
In the reference group (women and men not professionally practice sport) as and in the group of dance pairs practising the sports
dance, women towards male groups were characterized by lower sizes of all features admitted to the test of the somatic structure and of
indicators: Rohrer and BMI. Concerning differences were the most similar sizes of differences in the reference group and pairs of the
standard style: heights ofthe body, upper limbs long, widths ofthe chest, chest depths.
Greater sizes of differences (in relation to the group of dance partners) than the female reference group (towards the male reference group)
competitors sports presented in the scope: body weights, lower limbs long, length ofthe torso, width ofthe pelvis, hip size, size ofthe thigh,
circumference long, widths ofthe foot and the Rohrer indicator and BMI. Smaller differences were recorded for the width ofbars.
375
Streszczenie
Cel badań: W pracy przeprowadzono analizę specyfiki doboru par sportowego tańca. Analizie poddano indywidualny charakter doboru
występujący w parach tanecznych stylu latynoamerykańskiego poprzez określenie wielkości różnic cech somatycznych i wskaźników
morfologicznych między partnerkami i partnerami.
Zagadnienie podjęto zgodnie z kierunkami badań naukowców, którzy znaczenie problemu indywidualizacji w sporcie określają jako
wyjątkowe, zaznaczając, iż wdużej mierze to właśnie od niego zależą sukcesy sportowe.
Materiał: Grupę badawczą stanowiły półfinałowe i finałowe pary Mistrzostw Polski Amatorów sportowego tańca w stylu
latynoamerykańskim (20 osób = 10 par tanecznych). Średnia wieku wgrupie kobiet wynosiła 21 lat, wgrupie mężczyzn - 23 lata. Staż
taneczny badanych wynosił: 7 - 15 lat tancerze,
6 - 12lat tancerki. Większość zawodniczek
i zawodnikówgrupybadawczej posiadała taneczną „S” - klasę.
Metoda: Dokonano pomiarówantropometrycznych wybranych cech budowy somatycznej. Na ich podstawie obliczono wskaźniki
budowyciała. Przyopracowywaniu wynikówposłużono się także wskaźnikiemMollisona (Drozdowski 1998).
Wyniki badań i wnioski: Specyficzny kierunek doboru w parach przejawiał się określoną wielkością cech budowy somatycznej
partnerki i partnera.
1. Partnerki prezentowały następujący procent wielkości cechy budowy somatycznej partnera: 97,5%- 87,7%wysokości ciała; 86,5%65,2%masy ciała; 107,0 - 82,7%długości szyi; 99,4% - 88,0 %długości tułowia; 101,2 - 89,9% długości kończyn górnych; 96,8% 87,7%długości kończyn dolnych; 97,6%- 87,8%długości uda; 96,3%- 87,4%długości podudzia; 101,3%- 83,1%długości stopy; 94,7%
- 81,1% szerokości barków; 98,2% - 71,9% szerokość klatki piersiowej; 105,0% - 76,0% głębokości klatki piersiowej; 109,6 - 82,3
szerokości bioder; 94,4%- 77,3%szerokości stopy; 90,7%- 78,5%obwodu talii; 102,2%- 86,7%obwodu bioder; 102,7%- 81,9%obwodu
uda; 104,1%- 78,6% obwodu podudzia.
2. Partnerzy stylu latynoamerykańskiego prezentowali większe wielkości wszystkich przyjętych do analizy cech budowy względem grupy
partnerek tworzących z nimi parytaneczne.
3. Partnerki stylu latynoamerykańskiego na tle grupy partnerów z którymi tworzyły pary taneczne prezentowały mniejsze wartości
wskaźników: Rohrera, barków, długości kończyn dolnych, umięśnienia uda i podudzia, wskaźnika stopy, BMI.
4. Partnerki stylu latynoamerykańskiego prezentowały wstosunku do grupy partnerówz którymi tworzyły pary taneczne większe wartości
wskaźników: tułowia, klatki piersiowej, długości kończyn górnych, wskaźnikabiodrowo - barkowego oraz międzykończynowego.
5. Wgrupie odniesienia (kobiety i mężczyźni nie uprawiający zawodniczo sportu) jak i wgrupie par tanecznych uprawiających sportowy
taniec, kobiety wstosunku do grup męskich charakteryzowały się mniejszymi wielkościami wszystkich przyjętych do analizy cech budowy
somatycznej oraz wskaźników: Rohrera i BMI. Najbardziej zbliżonymi wielkościami różnic w grupie odniesienia i parach stylu
standardowego były różnice dotyczące: wysokości ciała, długości kończyn górnych, szerokości klatki piersiowej, głębokości klatki
piersiowej. Większe wielkości różnic (wstosunku do grupy partnerówtanecznych) aniżeli żeńska grupa odniesienia (wstosunku do męskiej
grupy odniesienia) zawodniczki sportowego prezentowały wzakresie: masy ciała, długości kończyn dolnych, długości tułowia, szerokości
miednicy, obwodu bioder, obwodu uda, obwodu podudzia, szerokości stopy oraz wskaźnika Rohrera i BMI. Mniejsze różnice odnotowano
dla szerokości barków.
Wstęp
Taniec był i jest jedną z najstarszych sztuk, nierozerwalnie związanych z życiem
ludzkim. Wynika on z wrodzonej człowiekowi chęci ekspansji ruchowej. Ruch, będący istotą
tańca, jest nieodłącznym składnikiem życia, zarówno w fizjologicznym jak i w motorycznym
działaniu naszego organizmu. Sztuka tańca ukształtowała się nie tylko z potrzeby ruchu
człowieka, lecz jako jedna z form świadomej działalności ludzkiego społeczeństwa
w określonych warunkach jego bytu. Taniec jak każde zjawisko społeczne zależał od zmian
obyczajowych i ustrojowych, a jego funkcja zmieniała się w toku historycznych przeobrażeń.
Jednakże jego rozwój trwa i niezależnie od wszelkich przemian towarzyszy nam do dnia
dzisiejszego. W toku przeobrażeń powstały różne rodzaje tańca, formy i mody. Niektóre
z nich szybko przeminęły, inne pozostały coraz bardziej się rozwijając i doskonaląc.
Sportowy taniec jest dyscypliną, która swe przeobrażenia w kierunku sportu rozpoczęła
w 1996 roku (zarządzenie prezesa UKFiT z dnia 17.09.1996). Sportowy taniec obejmuje 2
style taneczne: styl standardowy, do którego zalicza się walca angielskiego, tango, walca
wiedeńskiego, foxtrota, quickstepa oraz styl latynoamerykański, do którego należą takie tańce
jak samba, cha-cha-cha, rumba, passodouble, jive.
Wg Lairda (1997) w sportowym tańcu funkcjonują następujące kryteria oceny sędziowskiej
i procentowy ich udział w całkowitej ocenie: technika (20%); rytm i jego interpretacja (20%);
charakter tańca (20%); ogólne wrażenie artystyczne (10%); choreografia (10%); osobowość
pary tanecznej (20%). Obok przedstawionych kryteriów (w związku z niejednolitym
traktowaniem zagadnienia oceny) funkcjonują również priorytety sędziowskie przedstawiane
w następujący sposób: jakość tańca (60%) do których zaliczane jest czasowanie, praca stóp,
trzymanie, pozycja ciała, równowaga, płynność ruchu, rytm, tańczenie w muzyce oraz odbiór
tańca (40%) do których zaliczane jest rozgrywanie parkietu, osobowość, swoboda ruchu,
zabawa tańcem, choreografia, wygląd pary - stroje, gust i „dobry smak” (Sakowska 1999).
376
Cechą charakterystyczną dyscypliny jest fakt, iż sędziowanie w każdej rundzie odbywa się na
zasadzie porównywania par pomiędzy sobą (jurorzy oceniają występy par drogą porównań).
Im korzystniej wyróżniają się one na tle pozostałych, tym wyższa jest ich ocena. Do specyfiki
dyscypliny należy zaliczyć również to, iż każdy z sędziów ogląda program pary w dowolnej
jego fazie. W każdym, również niekorzystnym momencie para jest oceniana za jakość tańca
(w tym za technikę, interpretację rytmiczną i charakter tańca) oraz odbiór tańca tzn.
choreografię, prezentację i efektowność wykonania (Sakowska 1999).
W tej krótkiej charakterystyce dotyczącej specyfiki sportowego tańca nie może zabraknąć
podkreślenia ważnego elementu specyficznego dla dyscypliny, a mianowicie tego, iż dwie
osoby tworzą drużynę, walczącą o wynik sportowy. Analizując zatem, różne elementy
z zakresu szkolenia sportowego w tańcu należy pamiętać, iż odnosić należy je zawsze do
dwóch osób - partnera i partnerki - tworzących parę taneczną.
Jednym z ważniejszych elementów określających specyfikę każdej dyscypliny sportu obok
poziomu ukierunkowanego przygotowania sprawnościowego, technicznego, taktycznego,
psychicznego jest budowa somatyczna. W wielu dyscyplinach sportowych określona budowa
ciała osobników predestynuje do podejmowania określonej aktywności ruchowej. W wyniku
prowadzonych badań w szeregu dyscyplinach wyodrębniono najbardziej istotne wskaźniki
budowy somatycznej zawodników oraz zawodniczek, scharakteryzowane zarówno wielkością
poszczególnych cech jak i ich proporcjami. Stwierdzono, iż specyfika budowy somatycznej
zawodników uzależniona jest od charakteru wykonywanej pracy, zaś z punktu widzenia
biomechaniki związana z efektywnością wykonywanych ćwiczeń. Kwestie współzależności
pomiędzy rozmaitymi efektami motorycznymi, a w różny sposób ujętymi proporcjami
budowy ciała są przedmiotem opracowań naukowych. Stwierdza się związki budowy
somatycznej ze sprawnością motoryczną a określoną specyfikę budowy ciała identyfikuje się
ze sprawnością motoryczną określaną wynikami konkretnych testów (Osiński 2000, Szopa
i wsp. 2000, Misarosova, 2002).).
Cel pracy
W
niniejszej
pracy,
podjęto
problem
doboru
par tanecznych
stylu
latynoamerykańskiego sportowego tańca, poprzez określenie wielkości cech somatycznych
i wskaźników morfologicznych partnerek i partnerów tworzących pary taneczne.
-
Materiał i metody badań
Grupę badawczą stanowiły półfinałowe i finałowe pary Mistrzostw Polski Amatorów
sportowego tańca w stylu latynoamerykańskim (20 osób = 10 par). Średnia wieku w grupie
kobiet wynosiła 21 lat (18 - 23 lata), w grupie mężczyzn - 23 lata (18 - 28 lat).
Staż taneczny badanych wynosił: 7 - 15 lat tancerze, 6 - 12 lat tancerki. Większość
zawodniczek i zawodników grupy badawczej posiadała taneczną „S” - klasę.
W celu określenia specyfiki budowy tancerzy u tancerek sportowego tańca dokonano
następujących pomiarów antropometrycznych:
masy ciała
wysokości ciała (B-V)
długości szyi (t-sst)
długości tułowia (sst-sy)
szerokości barków (a-a)
szerokości klatki piersiowej (thl - thl)
głębokości klatki piersiowej (xi - ths)
szerokości miednicy (ic-ic)
Badania
wykonano
metodą
R.
Martina
zgodnie
z
zasadami
pomiarów
antropometrycznych (Drozdowski 1998) posługując się antropometrem, cyrklem kabłąkowym
377
-
dużym, taśmą metryczną, wagą elektroniczną. Na podstawie dokonanych pomiarów
obliczono następujące wskaźniki budowy ciała:
wskaźnik tułowia
wskaźnik barków
wskaźnik biodrowo - barkowy
wskaźnik klatki piersiowej
wskaźnik dł. kończyn górnych
wskaźnik dł. kończyn dolnych
wskaźnik międzykończynowy
wskaźnik stopy
wskaźnik umięśnienia uda
wskaźnik umięśnienia podudzia
wskaźnik Rohrera
wskaźnik BMI (Queteleta II)
Przy opracowywaniu wyników posłużono się także wskaźnikiem Mollisona, pozwalającym
na zestawienie różnic cech o różnych mianach, czy poziomie zmienności badanych grup
unormowane na średnią 0 i odchylenie standardowe 1 grupy odniesienia wg wzoru:
Wartość unormowana = (średnia arytmetyczna cechy badanej grupy) - (średnia arytmetyczna
cechy grupy odniesienia) : (średnie odchylenie standardowe danej cechy grupy odniesienia).
Uzyskano wartości cech budowy somatycznej wyrażone w ilości jednostek standardowego
odchylenia a więc w jednostkach nie mianowanych i zważonych (Drozdowski 1998).
Wyniki badań
Tab.1. Indywidualne wielkości długościowych cech budowy ciała oraz masy ciała tancerek
stylu latynoamerykańskiego w stosunku do wielkości cech ich partnerów
M iejsce
n a M.P.
Wys.
cia ła
%
M asa
ciała
%
Dł.
szyi
%
D ł.tuł.
%
Dł.
k. gór.
%
Dł.
k. dol.
%
Dł.
uda
%
Dł.
pod u d
%
Dł.
stop y
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
8 7 ,7
91 ,1
9 0 ,1
9 3 ,0
9 7 ,5
9 6 ,5
9 3 ,9
9 4 ,5
9 2 ,0
9 0 ,1
6 7 ,4
7 5 ,9
7 7 ,9
8 6 ,5
7 1 ,8
8 3 ,0
6 5 ,2
7 9 ,8
6 8 ,7
7 2 ,2
9 4 ,4
9 7 ,8
9 5 ,8
91 ,5
100,6
9 6 ,7
9 1 ,4
107,3
9 0 ,0
8 2 ,7
8 8 ,0
9 0 ,2
9 1 ,1
9 5 ,5
9 9 ,4
9 6 ,0
9 6 ,8
9 0 ,7
9 1 ,6
9 2 ,6
9 1 ,2
9 1 ,6
8 9 ,9
9 1 ,7
101,2
9 1 ,4
9 7 ,2
9 5 ,6
9 0 ,8
9 2 ,4
8 7 ,7
8 9 ,2
9 0 ,4
9 0 ,7
9 6 ,8
9 6 ,7
9 4 ,4
9 3 ,5
9 1 ,8
9 0 ,2
8 7 ,8
8 9 ,3
9 1 ,1
8 9 ,8
9 6 ,2
9 7 ,6
9 5 ,0
9 3 ,3
9 2 ,1
9 1 ,2
8 7 ,4
9 0 ,6
9 3 ,1
8 9 ,8
9 1 ,9
9 4 ,7
9 5 ,0
9 3 ,2
9 1 ,6
9 6 ,3
8 6 ,5
101,3
8 7 ,4
9 3 ,6
9 3 ,7
9 0 ,3
9 3 ,4
83 ,1
9 2 ,1
8 8 ,4
Tabele 1, 2, 3 przedstawiają procentowo ujęte indywidualne wielkości cech budowy
somatycznej tancerek w stosunku do wielkości cechy prezentowanej przez partnerów
z którymi tworzyły pary taneczne. Przy obliczaniu wielkości zastosowano formułę: wielkość
cechy partnera 100%, partnerki x%. Prezentowane w tabelach wyniki są zgodnie
z poziomem sportowym par tanecznych (tj. wg kolejności miejsc na Mistrzostwach Polski
Amatorów - od 1 do 10 miejsca).
Tab.2. Indywidualne
wielkości
szerokościowych
cech budowy tancerek
stylu
latynoamerykańskiego w stosunku do wie lkości cech ich partnerów
M iejsce
n a M.P.
1
2
3
Szerokość
barków %
81 ,8
85 ,7
9 0 ,0
Szer. klatki
piersiowej
7 1 ,9
9 0 ,9
8 7 ,1
378
Gł. k latki
piersiowej
9 0 ,0
8 5 ,0
9 0 ,0
S zerokość
bioder %
92 ,9
9 4 ,9
100,0
S zerokość
stop y %
7 7 ,3
8 4 ,2
9 0 ,0
4
5
6
7
8
9
10
9 4 ,3
9 2 ,5
9 4 ,7
8 4 ,7
8 6 ,4
81,1
86,1
9 1 ,9
8 0 ,0
8 9 ,7
8 5 ,7
9 8 ,2
8 8 ,3
8 6 ,0
8 0 ,9
8 5 ,7
7 6 ,0
8 6 ,1
1 0 5 ,0
8 1 ,0
9 3 ,0
Tab.3.
Indywidualne wielkości obwodów tancerek
stosunku
do wie kości cech ich partnerów
M iejsce
n a M.P.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
O bw ód talii
%
8 5 ,5
8 4 ,9
8 8 ,9
8 6 ,4
7 9 ,8
9 0 ,7
7 8 ,5
8 2 ,9
7 8 ,8
8 0 ,8
109,6
9 3 ,1
9 3 ,0
9 1 ,7
8 2 ,3
100,0
8 3 ,3
9 0 ,0
8 8 ,9
9 4 ,4
8 5 ,0
8 9 ,5
8 9 ,5
8 5 ,0
stylu latynoamerykańskiego w
O bw ód bioder
%
9 4 ,7
9 4 ,7
9 5 ,7
9 9 ,5
9 3 ,7
9 5 ,8
8 7 ,5
8 9 ,7
9 1 ,6
9 0 ,0
O bw ód u d a
%
83 ,6
9 4 ,6
9 6 ,4
1 0 2 ,7
8 1 ,9
1 0 0 ,0
8 5 ,3
9 5 ,8
9 1 ,2
9 1 ,5
O bwód
podudz.
8 9 ,5
9 2 ,1
100,0
104,1
8 5 ,0
8 7 ,2
7 8 ,6
8 6 ,1
9 1 ,9
9 2 ,5
Ryciny 4-18 stanowią ilustrację graficzną danych przedstawionych w tabelach 1-3.
w y s o k o ś ć c ia ła
----------------------------------- 1 90,1
92
94,5
93,9
96,5
7,5
9
% w y so k o śc i
ciała p a rtn e ra
93
-------------------------- 1 90, 1
,1
1 87,7
82
84
86
88
90
92
94
96
98
100
Ryc.1. Indywidualna analiza wielkości wysokości ciała tancerek stylu latynoamery ańskiego
w stosunku do wysokości ciała ich partnerów
m a s a c ia ła
68,7
79,8
65,2
3 83
67,4
0
20
40
60
86,5
77,9
% m a s y ciała
75
p a rtn e ra
1
80
100
Ryc.2. Indywidualna analiza wielkości masy ciała tancerek stylu latynoamerykańskiego
tańca
sportowego w stosunku do wielkości masy ciała ich partnerów
379
d łu g o ś ć s z y i
I
10
82,7
9
90
8
107,3
7
9
6
5
100,6
4
3
9 5.8
2
97.8
94 4
1
0
20
40
Ryc.3. Indywidualna
latynoamerykańskiego
60
% d łu g o śc i szy i p a rtn e ra
100
120
80
analiza
długości
szyi
tancerek
stylu
tańca sportowego w stosunku do długości szyi ich partnerów
d łu g o ś ć tu ło w ia
i
10
i
i
i
9
91,6
8
1
7
96,
6
96
5
99,4
4
95,5
3
,1
% dł. tu ło w ia
p a rtn e ra
2
1
88
82
84
Ryc.4. Indywidualna
86
88
90
92
94
96
98
100
102
analiza
długości
tułowia
tancerek
w stosunku do długości tułowia ich partnerów
stylu
d łu g o ś ć k o ń c z y n d o ln y c h
-----------------------------------------1 90,2
91,8
3,5
94,4
96,/
|
% dł. k o ń c z y n
d o ln y c h
p a rtn e ra
89,2
1 87 7
82
84
86
88
90
92
94
96
98
Ryc.6. Indywidualna
analiza
długości
kończyn
dolnych
tancerek
stylu
latynoamerykańskiego w stosunku do długości kończyn dolnych ich partnerów
380
Ryc.7. Indywidualna analiza długości uda tancerek stylu
tańca
sportowego w stosunku do długości uda ich partnerów
Ryc.8. Indywidualna analiza długości podudzia tancerek stylu latynoamerykańskiego
w stosunku do długości podudzia ich partnerów
d łu g o ś ć s to p y
9
sto p y p a rtn e a
t
7
93
93
r-v U
D
5
3
r
r
c
r
f
■J 101,3
1
C
Ryc.9. Indywidualna
20
40
60
80
100
12 0
analiza
długości
stopy
tancerek
stylu
tańca sportowego w stosunku do długości stopy ich partnerów
381
sze ro ko ść b a rk ó w
84,7
94,7
-------------------------1-------------------------------------- . 9 2 5
92' 5
-------------------------1-------------------------
34,3
Qn
[
7C
75
In d y w id u a ln a
80
a n a liz a
CO
CO
u
szer. D arków p a rtn e ra
1
85
szerokości
90
b a rk ó w
95
ta n cerek
s ty lu
10 0
la ty n o a m e ry k
w sto su n k u d o d łu g o ś c i s to p y ic h p a rtn e ró w
s z e r. k la t k i p ie rs io w e j
l
i
l
i
i
10
86
9
8
98,2
7
6
89,7
5
80
4
'
3
2
---------------71,9
1
0
R yc .1 1 .
2
0
In d y w id u a ln a
4
0
a n a liz a
la t y n o a m e r y k a ń s k ie g o
6
0
szerokości
8
¡0
k l.
100
120
p ie rs io w e j
ta n ce re k
s ty lu
w sto su n k u d o d łu g o ś c i s to p y ic h p a rtn e ró w
g ł. k l. p ie r s io w e j
10
93
9
81
8
105
7
6
5
85,7
80,9
4
3
90
2
85
1
90
....................... f - -------------------
Ryc.12. Indywidualna
O
0
2
0
6
0
80
100
12 0
analiza
głębokości
kl.
piersiowej
tancerek
w stosunku do gł. kl. piersiowej ich partnerów
382
stylu
szero k o ść bioder
10
100
00
NJ
9
8
1
7
% szer
1
9 1.
6
1 93
5
1 93
4
109,6
3
100
2
1
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1 92,
0
20
40
60
80
100
120
Ryc.13. Indywidualna analiza szerokości bioder tancerek stylu latynoamerykańskiego
w stosunku do szerokości bioder ich partnerów
sze ro ko ść sto p y
85
89.5
89.5
85
94
88,9
90
90
84,2
% szer. sto p y p a rtn e ra
0
20
40
60
80
100
analiza
wielkości
szerokości
stopy
tancerek
stylu
latynoamerykańskiego w stosunku do szerokości stopy ich partnerów
o b w ó d t a lii
10
80,8
9
78,8
8
82,9
7
78,
6
90,7
5
79,8
4
86,4
3
88,9
2
84,9
3 85 5
1
70
75
80
85
Ryc.15. Indywidualna analiza obwodów talii tancerek
w stosunku do wielkości obwodu talii ich partnerw
383
% o b w o d u talii p a rtn e ra
90
stylu
95
obw ód b io d er
93,9
10
101,2
9
8
93 ,7
7
92,8
6
5
4
102,2
3
91,8
2
87,9
--------1 86 7
1
75
80
85
% o b w o d u b io d e r p a rtn e ra
90
95
100
105
analiza
obwodów
bioder
tancerek
w stosunku do obwodów bioder ich partnerów
stylu
obwód uda
10
91,5
9
91,2
8
9 5,8
7
85,3
6
100
5
4
102,7
3
9 6,4
2
1
94 ,6
83,6
----- % o b w o d u u d a p a rtn e ra
0
20
4
0
6
0
8
0
100
120
analiza
obwodów
uda
tancerek
w stosunku do wielkości obwodów uda ich partnerów
stylu
o b w ó d p o d u d z ia
10
92, 5
9
91,91
8
78,6
7
6
---------------------------------- '
5
87,2
85
4
3
100
2
1
1
89,5
O
0
2
0
6
0
80
100
12 0
Ryc.18. Indywidualna analiza obwodów podudzia tancerek stylu latynoamery kańskiego
w stosunku do wielkości obwodów podudzia ich partnerów
384
Ryc.19. Wielkości
cech
somatycznych
grupy tancerek
sportowego tańca stylu
latynoamerykańskiego unormowane na średnią 0 i odchylenie standardowe 1, grupy
partnerów z którymi tworzyły pary taneczne
Wykresami 19 i 20 przedstawiono wyniki normowania na średnią arytmetyczną 0 oraz
standardowe odchylenie 1 wielkości cech somatycznych oraz wskaźników morfologicznych
grupy partnerek na grupę partnerów z którymi tworzyły pary taneczne. Są one wyrażone
w ilości jednostek standardowego odchylenia a więc w jednostkach nie mianowanych
i zważonych. Wielkościami różnic ukazano kierunek doboru w parach sportowego tańca.
Charakteryzuje się on następującą specyfikę: partnerzy stylu latynoamerykańskiego
prezentują większe wielkości cech budowy (przyjętych do analizy) względem grupy partnerek
tworzących pary taneczne.
Najmniejsze różnice dotyczą: długości szyi - 0,82 odchylenia standardowego, szerokości
bioder - 1,08 odchylenia standardowego, długości stopy - 1,39 odchylenia standardowego,
obwodu podudzia - 1,52 odchylenia standardowego. Największe różnice odnotowano dla
obwodu talii - 4,15 odchylenia standardowego, masy ciała - 3,33 odchylenia standardowego,
długości tułowia - 3,27 odchylenia standardowego.
Ryc
na
pary
Parti
taneczne prezentowały mniejsze wartości wskaźników morfologicznych: Rohrera, barków,
długości kończyn dolnych, umięśnienia uda i podudzia, wskaźnika stopy, BMI. Największe
różnice odnotowano dla wskaźnika BMI - 1,88 odchylenia standardowego oraz barków 1,37 odchylenia standardowego.
385
Przewagę
wielkości
wartości
wskaźników
morfologicznych
partnerek
stylu
latynoamerykańskiego w stosunku do grupy partnerów z którymi tworzyły pary taneczne
odnotowano dla wskaźników: tułowia, klatki piersiowej, długości kończyn górnych,
wskaźnika biodrowo - barkowego oraz międzykończynowego. Największe różnice
odnotowano dla wskaźnika biodrowo - barkowego 0,95 odchylenia standardowego,
międzykończynowego 0,86 odchylenia standardowego oraz długości kończyn górnych
0,47odchylenia standardowego.
Wykres 21 przedstawia porównanie wielkości unormowanych różnic cech somatycznych
tancerzy sportowego tańca względem tancerek oraz grupy odniesienia kobiet i mężczyzn
(Piechaczek i wsp. 1996), nie uprawiających zawodniczo sportu.
stylu
latynoamerykańskiego unormowane na średnie 0 i standardowe odchylenie
1,
tancerzy - partnerów tworzących z nimi pary taneczne oraz grupy
odniesienia
kobiet unormowane na średnie 0 i standardowe odchylenie 1 grupy
odniesienia
mężczyzn
Zarówno w grupie odniesienia jak i w grupie par tanecznych uprawiających sportowy taniec,
kobiety charakteryzowały się mniejszymi wielkościami cech budowy somatycznej oraz
wskaźników Rohrera i BMI w stosunku do mężczyzn. Najbardziej zbliżonymi wielkościami
różnic w grupie odniesienia i parach stylu standardowego (tancerki na tle tancerzy) były
cechy somatyczne: wysokość ciała, długość kończyn górnych, szerokość klatki piersiowej,
głębokość klatki piersiowej .
Zawodniczki sportowego prezentowały większe wielkości różnic (w stosunku do grupy
partnerów tanecznych aniżeli żeńska grupa odniesienia (w stosunku do męskiej grupy
odniesienia) cech somatycznych: masy ciała, długości kończyn dolnych, długości tułowia,
szerokości miednicy, obwodu bioder, obwodu uda, obwodu podudzia, szerokości stopy oraz
wskaźnika Rohrera i BMI. Mniejsze różnice odnotowano dla szerokości barków.
Wnioski:
1. U wysokokwalifikowanych par stylu latynoamerykańskiego specyficzny kierunek doboru w
parach przejawiał się określoną wielkością cech budowy somatycznej partnerki i partnera.
386
2. Partnerki prezentowały następujący procent wielkości cech budowy partnera:
97,5% - 87,7% wysokości ciała; 86,5% - 65,2% masy ciała; 107,0 - 82,7% długości szyi;
99,4% - 88,0 % długości tułowia; 101,2 - 89,9% długości kończyn górnych; 96,8% - 87,7%
długości kończyn dolnych; 97,6% - 87,8% długości uda; 96,3% - 87,4% długości podudzia;
101,3% - 83,1% długości stopy; 94,7% - 81,1% szerokości barków; 98,2% - 71,9% szerokość
klatki piersiowej; 105,0% - 76,0% głębokości klatki piersiowej; 109,6 - 82,3 szerokości
bioder; 94,4% - 77,3% szerokości stopy; 90,7% - 78,5% obwodu talii; 102,2% - 86,7%
obwodu bioder; 102,7% - 81,9% obwodu uda; 104,1% - 78,6% obwodu podudzia wielkości
cechy partnera.
3. Partnerzy stylu latynoamerykańskiego prezentowali większe wielkości wszystkich przyjętych
do analizy cech budowy względem grupy partnerek tworzących z nimi pary taneczne.
Najmniejsze różnice najmniejsze różnice dotyczyły: długości szyi - 0,82 odchylenia
standardowego, szerokości bioder - 1,08 odchylenia standardowego, długości stopy - 1,39
odchylenia standardowego, obwodu podudzia - 1,52 odchylenia standardowego. Największe
różnice: obwodu talii - 4,15 odchylenia standardowego, masy ciała - 3,33 odchylenia
standardowego, długości tułowia - 3,27 odchylenia standardowego.
4. Partnerki stylu latynoamerykańskiego na tle grupy partnerów z którymi tworzyły pary
taneczne prezentowały mniejsze wartości wskaźników: Rohrera, barków, długości kończyn
dolnych, umięśnienia uda i podudzia, wskaźnika stopy, BMI przy czym największe różnice
dotyczyły wskaźnika BMI - 1,88 odchylenia standardowego oraz barków - 1,37 odchylenia
standardowego.
5. Partnerki stylu latynoamerykańskiego prezentowały w stosunku do grupy partnerów
z którymi tworzyły pary taneczne, większe wartości wskaźników: tułowia, klatki piersiowej,
długości kończyn górnych, wskaźnika biodrowo - barkowego oraz międzykończynowego.
Największe różnice dotyczyły wskaźnika biodrowo - barkowego 0,95 odchylenia
standardowego,
międzykończynowego 0,86 odchylenia standardowego oraz długości
kończyn górnych 0,47odchylenia standardowego.
6. Zarówno w grupie odniesienia (kobiety i mężczyźni nie uprawiający zawodniczo sportu) jak i
w
grupie
par
tanecznych
uprawiających
sportowy
taniec,
kobiety
w stosunku do grup męskich charakteryzowały się mniejszymi wielkościami wszystkich
przyjętych do analizy cech budowy somatycznej a także wskaźników Rohrera i BMI.
Najbardziej
zbliżonymi
wielkościami
różnic
w
grupie
odniesienia
i parach stylu standardowego były różnice dotyczące: wysokości ciała, długości kończyn
górnych, szerokości klatki piersiowej, głębokości klatki piersiowej. Zawodniczki sportowego
prezentowały większe wielkości różnic (w stosunku do grupy partnerów tanecznych) aniżeli
żeńska grupa odniesienia (w stosunku do męskiej grupy odniesienia) cech: masy ciała,
długości kończyn dolnych, długości tułowia, szerokości miednicy, obwodu bioder, obwodu
uda, obwodu podudzia, szerokości stopy oraz wskaźnika Rohrera i BMI. Mniejsze różnice
odnotowano dla szerokości barków.
Bibliografia:
1. Drozdowski Z. (1998): Antropometria w wychowaniu fizycznym. Seria: Podręczniki N r 24.
AWF w Poznaniu.
2. Larid W. (1997): Szkolenie sędziowskie - materiały własne. Poznań.
3. Misarosova, M. (2002): Somaticke ukazovatele plavcov 5.rocnika OSG. In: Zbornik
vedeckovyskumnych prac - vedy o sporte. Banska Bystrica: FHV UMB, 2002. 262 s. ISBN
80-968931-0-6.
4. Osiński W. (2000): Antropomotoryka. Serie:podręczniki nr49. AWF w Poznaniu
387
5. Piechaczek H., Lewandowska J., Orlicz B. (1996): Zmiany w budowie ciała młodzieży
akademickiej Politechniki Warszawskiej w okresie 35 lat. Wychowanie Fizyczne i Sport nr 3,
s. 3-14.
6. Sakowska M. (1999):Taktyka kompozycji i programu w tańcach latynoamerykańskich.
Nieopublikowana praca dyplomowa, AWF Gdańsk.
7. Szopa J., Mleczko E., Żak S. (2000): Podstawy antropomotoryki. Wydawnictwo Naukowe
PWN Warszawa - Kraków.
388
Gozhenko AI, Filipets ND, Zukow W. Flokaline and diltiazem renoprotector properties in chronization hypoxic nephropathy =
Ренопротекторные свойства флокалина и дилтиазема при хронизации гипоксической нефропатии. Journal of Health Sciences.
2013;3(12):389-398. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
O pen Access. T his article is distributed under the terms o f the Creative Commons Attribution Noncom mercial License w hich perm its any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited. T his is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution Non Commercial U cense (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.This is an open access article licensed under the terms o f the Creative Commons Attribution
Non Commercial U cense (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) w hich permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
UDC 616.61-085.22-092.9
FLOKALINE AND DILTIAZEM RENOPROTECTOR PROPERTIES IN
CHRONIZATION HYPOXIC NEPHROPATHY
AI Gozhenko1, ND Filipets2, W Zukow3
*SE "Ukrainian Research Institute of Transport M edicine”, Odessa, Ukraine
2Bukovinian State M edical University, Chernivtsi, Ukraine
3Kazimierz W ielki University, Bydgoszcz, Poland
Abstract
In experiments on nonlinear white rats to study the effect of flokaline and
diltiazem (intragastrically, 7 days, 5 mg / kg) on renal function in chronic
conditions histohemic hypoxic nephropathy. It is shown that under the influence of
potassium channel activator adenosinetriphosphate sensitive flokaline increased
glomerular filtration rate, increased excretory function of the kidneys, decreased
proteinuria. After the introduction of the calcium channel blocker diltiazem did not
change glomerular filtration and protein excretion developed Retention azotemia.
Activation of filtration processes and antiproteinuretic effect demonstrated new
possibilities renoprotector pinacidil analogue - fluorinated activator KATP - flokaline
channels.
Keywords: flokaline, diltiazem, hypoxic nephropathy renoprotection.
Dynamics of formation of structural and functional changes during hypoxia is
largely determined by the pace of its development, localization of pathology,
etiological factors and features of compensatory-adaptive reactions to a particular
organ. It is well known that the expression of hypoxic damage to the body is renal
dysfunction. Kidney, except excretory, osmo-, volumo-, iono-, acidregulation
functions operate as endocrine and metabolic. In this regard, the need of protection
of adaptive renal drug reactions after exposure hypoxic stressors leading to the
development of renal disease.
389
Some prospects in pharmacotherapy of various forms of hypoxia many
authors associated with the use of modulators of ion channels in the cell membrane
[9,10,11]. Under the conditions of oxygen deficiency activation of potassium
channels, controlled intracellular pool of adenosine triphosphate (KAtp channels)
leads to increased outflow of potassium ions and hyperpolarization of the cell
membrane of the cell. In turn, the voltage-dependent calcium channels are closed.
Reducing the level of intracellular calcium ion promotes relaxation of the vascular
wall, vasodilatation, stabilization of metabolic processes, restore energy balance
and increase cell resistance to hypoxic influences. Such effects are typical for
analog pinacidil - new fluorinated domestic activator of K Atp channels flokaline. A
significant number of scientific publications convincingly demonstrates the ability
flokaline regulate vascular tone, condition and operations of cardiomyocytes during
hypoxia and ischemia [4,5]. These pharmacodynamic properties certainly
significant for potential renal effects. In this regard, research nephroprotective
flokaline properties can be regarded as promising for pharmacological correction of
homeostatic renal function in conditions of energy deficit and the development of
chronic nephropathy.
Recent years have mounted nephroprotective properties different subclasses of
calcium channel blockers (CCBs) [1]. With long-term treatment of patients with
chronic glomerulonephritis CCB diltiazem observed a decrease in daily proteinuria,
albuminuria severity, index of glomerular permeability. Evaluation of clinical and
laboratory parameters showed a preferential effect of the benzothiazepine
derivative renoprotector diltiazem compared with prolonged and dihydropyridine
CCBs nonprolonging [6,8].
Given the commonality cytopharmalogic mechanism, the ability of activators
of potassium channels (AKC) and CCB affect intracellular calcium balance, is of
interest in identifying opportunities renoprotector flokaline and diltiazem in
hypoxic kidney damage, which will serve as one of the criteria that determine the
choice of drug.
The aim was to study the renal function in rats after the administration of
KAtp channels and flokaline CCB diltiazem in chronic hypoxic conditions for
comparative evaluation of nephropathy nephroprotective properties of
representatives of different classes of modulators of membrane channels.
Material and methods
Experiments were conducted on 24 laboratory inbred albino rats weighing
0.15-0.17 kg, maintained on hyponatrium power mode (wheat grains) with free
access to tap water to defend. Studies were performed in accordance with the
provisions "of the European Convention for the Protection of vertebrate animals
used for experimental and other scientific purposes" (Strasbourg, 1986).
390
Hypoxic nephropathy simulated single subcutaneous injection of 1% solution
of sodium nitrite methemoglobinemaking (NN) in a dose of 50 mg / kg body
weight, followed (after 30 min) by intraperitoneal injection of 0.1% solution of
dinitrophenol (DNP), 3 mg / kg. After the introduction of the LV at a dose of 50 mg
/ kg there hemic hypoxia moderate severity. DNP is a classic agent of development
histotoxic hypoxia due to splitting of oxidation and phosphorylation. Thus, in this
modification is formed by the combined histohemic nephropathy (HHNP) [7].
On the 30th day of modeling HHNP rats intraperitoneally injected through a
metal probe (seven days) flokaline substance (Group I) and diltiazem (Sanofi,
France) Group II, at doses of 5 mg / kg body weight for 1% starch in the amount of
mucus 5 ml / kg. Intact (controls) and untreated (group with HHNP) rats were
administered the same volume of solvent. 30 minutes after the last administration,
all groups performed aqueous 5% and the load is placed for 2 hours in the
metabolic cages for urine collection. Euthanasia for blood sampling was performed
under light ether anesthesia.
Glomerular filtration rate (GFR) was estimated by endogenous creatinine
clearance. The concentration of creatinine in the urine was determined by the Folin
method, plasma - method Popper (Merzon modification) by reaction with picric
acid, followed by colorimetry at an SF-46. Protein in the urine was determined
photometrically by the reaction of m with sulfosalicylic acid [2,3]. Calculations
used for the conventional formula [2]. Statistical analysis of the data was performed
using the computer program "Statgrafics" using the Student t-test to assess the
validity of intergroup differences.
Results and Discussion
Renal function on the 30th day after the introduction of LV and DNP
characterized changes direct markers of nephropathy - glomerular filtration rate
(GFR) and indicators of protein loss in the urine (Table).GFR in rats with HHNP
decreased by 36.3%, the concentration of protein in the urine increased by 44.4%, a
two-hour proteinuria increased by 44.4%, and for 100 l of CF protein excretion
increased by 94.4%.
Due to inactivation of hemoglobin NN and cytotoxic influence DNF
significantly changed filtration processes. Decrease in renal perfusion reflects the
decline in GFR that as a possible shutdown of the functioning nephrons process of
urine formation, led to a decrease in urine output by 10.5%. When forming hypoxic
glomerular lesions departments violated renal filter permeability, the ability of
protein macromolecules to penetrate through the basement membrane into the
lumen of the tubules and increased protein excretion.
After 7-day administration of the activator K ATP channels creatinine
concentration in plasma was decreased by 12.3% compared to values in rats with
HHNP (see Table)..Influenced flokaline creatinine concentration in the urine
391
increased by 61% compared to the untreated group and was increased by 48.3%
when comparing the index with a reference value. I-diuresis in the first group and
in rats with HHNP almost no difference. Increase in GFR in case of opening of K
ATP channels channels contributed to significant activation of renal excretory
function. After the introduction flokaline creatinine excretion in the urine was
increased by 65.7% in rats with hypoxic renal disease and 34.9% higher than the
reference level.
Against introduction flokaline protein concentration in the urine of rats was
not significantly changed HHNP. However, urinary protein excretion was reduced:
8.9% in two hours and 51.4% in the standardization index proteinuria CF.
Activation of potassium channels leads to systemic vasodilation, relaxation of
afferent arterioles, increase blood flow to the glomerulus, increased ultrafiltration.
Positive impact on the autoregulation of renal blood flow contributes significantly
to the restoration of both glomerular and tubular processes. Reduction in
proteinuria influenced flokaline can be explained by the gradual improvement of
the state of renal filter and increased protein reabsorption in the proximal nephron.
Comparing indicators of renal function in rats with HHNP data in the Il-nd
group, it may be noted that after the administration of diltiazem not slowing down
the progression of renal disease (Table). Concentration of plasma creatinine was
increased by 19.2% as compared with untreated rats, 47.5% higher than the control
value and 35.8% - I-component in the second group. In our experiment showed no
glomeruloprotector diltiazem effects and did not alter the EC rats HHNP. Under the
influence of the benzothiazepine CCB index GFR was 38.1% lower than in the
control, and compared with the group treated rats flokaline decreased by 47.9%.
Dynamics of urinary protein excretion showed no effect in antiproteinuretic
diltiazem in chronic HHNP. After injection is set at 55% increase of the protein
concentration in urine as compared with intact rats and the excess of 21.7% in the
index I-th group. Proteinuria in the II-nd group was 46.6% higher than in controls
and was increased by 26.5% as compared to administration flokaline respectively
were increased by 133.3% and 147% Figures proteinuria standardized for CF.
It can be assumed that the differences in action renotrophic representatives of
different classes of modulators of ion channels associated with a more pronounced
effect on glomerular hemodynamics flokaline disabilities and diltiazem reduce the
tone of afferent vessels. Maybe that the benzothiazepine CCBs also able to reduce
the permeability of the glomerular filter HHNP conditions, reduce the
concentration of protein in the urine and contain proteinuria. Upon activation KATP inhibited channels developed in the power supply shortage reaction damaged
tubules of the nephron, improved processes proximal reabsorption of protein, the
level of protein excretion. However, the values of creatinine excretion in urine
output and indicate that diltiazem is not inhibited renal function. We can not
392
exclude nephroprotective effects after longer use of diltiazem in hypoxic kidney
damage.
Conclusions
l.Install the program Activator KAtp - flokalin channels after 7-day
administration in chronic hypoxic histohemic nephropathy increased glomerular
filtration rate, increased the excretory function of the kidneys, reduced proteinuria.
2. After the introduction of similar conditions the calcium channel blocker
diltiazem did not change glomerular filtration and protein excretion developed
Retention azotemia.
3. Activation of filtration processes and demonstrate the effect of anti
proteinuretic renoprotector new opportunities pinacidil analogue - fluorinated
activator Katp - flokaline channels.
References:
1. Добронравов В.А. Блокаторы кальциевых каналов в нефропротекции /
B.А. Добронравов, О.В. Царькова // Нефрология. - 2004. - Т.8, №1. - С.
7-21.
2. Методи експериментального моделювання ураження нирок для
фармаколопчних дослщжень: [метод. рекомендацп] / [А.1. Гоженко,
C.Ю. Штриголь, В.М. Люовий та ш.]. - Кшв, 2009. - 47 с.
3. Михеева А.И. Сульфосалициловый метод определения белка в моче /
А.И. Михеева, И.А. Богодарова // Лабораторное дело. - 1969. - №7. - С.
441-442.
4. Новi фторвмюш активатори аденозинтрифосфатчутливих катевих
канатв флокалш i тюфлокалш пригшчують кальщшндуковане
вщкривання мiтохондрiальноï пори у серщ щурiв / [Н.А. Струтинська,
Р.Б. Струтинський, С.В. Чорна та im] // Фiзiологiчний журнал. - 2013. Т.59, №6. - С. 3-11.
5. Оргашзащя промислового виготовлення препарату Флокалш - нового
вггчизняного мютропного спазмолггика i кардюпротектора /
[О.О. Мойбенко, Р.Б. Струтинський, Л.М. Ягупольський та im] // Наука
та шновацп. - 2009. - Т.5, №1. - С. 80-84.
6. Синяченко О.В. Результаты длительного применения блокаторов
кальциевых каналов в лечении гипертензивных больных хроническим
гломерулонефритом / О.В. Синяченко, Г.А. Игнатенко, И.В. Мухин //
Нефрология. - 2005. - Т.9, №2.- С. 67-72.
7. Фшпець Н.Д. Морфолопчш змши тканин нирок за умов поеднаного
застосування нггриту натрш та 2,4-динггрофенолу / Н.Д. Фшпець, А.1.
Гоженко, 1.С. Давиденко // Вюник морфологп. - 2013. - Т.19, №2. - С.
268-271.
393
8.
Elliott W.J. Calcium channel blockers / W.J. Elliott, C. Venkata, S. Ram //
Journal of Clinical Hypertension. - 2011. - Vol. 13, Issue 9. - P. 687-689.
9. KATP channel openers may protect MOG-G-UVW cells from hypoxia
mimetic insult induced by CoCl / [J. Zhang, M. Khudheyer, J. Nowak et al.]
// Life Science Journal.- 2012. - №9(4). - P. 2026-2034.
10.Protective effect of nicorandil on hypoxia-induced apoptosis in HPAECs
through inhibition of p38 MAPK phosphorylation / [Y. Yu, Y. Xiao, H.
Wang et al.] // Mol Med Rep. - 2013. - №7(3). - P. 816-820.
11.Shimodaand L.A. Hypoxia and ion channel function / L.A. Shimodaand, J.
Polak // Am J Physiol Cell Physiol. - 2011. - №300(5). - P. 951-967.
Table
Indicators of renal function in rats after intragastric administration (7 days)
flokaline (5 mg / kg) and diltiazem (5 mg / kg) in hypoxic conditions
gistogemicheskoy chronic nephropathy (HHNP) due to 5% water load (n = 24,
x ± Sx )________ ____________ ______ _________________________________
Parameters
Diuresis,
ml/2chas/100g
Concentration of
creatinine in urine,
mmol / l
Control group
(Intact rat)
HHNP
4,8 ± 0,12
4,3 ± 0,18
p <0,05
0,89 ± 0,073
0,82 ± 0,031
Concentration of
creatinine in blood
plasma mmol / l
73,2 ± 9,48
Creatinine excretion,
mkmol/2chas
4,3 ± 0,39
HHNP + flokaline
(Group I)
4,4 ± 0,08
p <0,05
1,32 ± 0,094
p <0,01
p i <0,001
HHNP + diltiazem
(II group)
4,4 ± 0,21
0,95 ± 0,106
p2 <0,05
90,6 ± 2,88
79,5 ± 3,00
p i <0,05
108,0 ± 4,00
p <0,01
p i <0,01
p2 <0,001
3,5 ± 0,23
5,8 ± 0,50
p <0,05
p i <0,01
4,2 ± 0,57
p2 <0,05
318,3 ± 30,23
p <0,01
p2 <0.001
0,028 ± 0,0019
The concentration of
0,026 ± 0,0009
0,023 ± 0,0013
0,018 ± 0,0013
p <0,001
p <0,001
p <0,05
protein in urine g / l
p2 <0,05
0,129 ± 0,0083
Protein excretion,
0,112 ± 0,0022
0,102 ± 0,0047
0,088 ± 0,0054
p <0,01
p <0,01
p i <0,05
mg/2chas
p2 <0,05
0,042 ± 0,0043
Protein excretion, CF
0,035 ± 0,0026
0,017 ± 0,0014
0,018 ± 0,0023
p <0,001
mg/100mkl
p <0,01
p i <0,001
p2 <0,001
Note: p - significant differences in comparison with the control group, p1 - significant differences in performance
w hen compared w ith HHNP; p2 - reliability o f differences between the Il-th and i-th groups; KF-glomerular
filtration.
GFR rate l / min
514,6 ± 39,26
327,9 ± 25,68
p <0,01
394
610,8 ± 51,41
p i <0,001
УДК 616.61-085.22-092.9
РЕНОПРОТЕКТОРНЫ Е СВОЙСТВА Ф ЛОКАЛИНА И ДИ Л ТИАЗЕМА ПРИ ХРОНИЗАЦИИ
ГИПОКСИЧЕСКОЙ Н ЕФРОПАТИИ
А.И. Гоженко1, Н.Д. Филипец2, W. Zukow3
Т П «Украинский научно-исследовательский институт медицины транспорта», Одесса
2Буковинский государственный медицинский университет, Черновцы
3Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, Polska
Резюме
В экспериментах на нелинейных белых крысах изучено влияние флокалина и дилтиазема
(внутрижелудочно, 7 дней, по 5 мг/кг) на функциональное состояние почек в условиях хронизации
гистогемической
гипоксической
нефропатии.
Показано,
что
под
влиянием
активатора
аденозинтрифосфатчувствительеных калиевых каналов флокалина увеличивалась скорость клубочковой
фильтрации, повышалась экскреторная функция почек, уменьшалась протеинурия. После введения
блокатора кальциевых каналов дилтиазема не изменялись показатели гломерулярной фильтрации и
экскреции белка, развивалась ретенционная азотемия. Активация фильтрационных процессов и
антипротеинуретический эффект демонстрировали ренопротекторные возможности нового аналога
пинацидила - фторсодержащего активатора КАТФ - каналов флокалина.
Ключевые слова: флокалин, дилтиазем, гипоксическая нефропатия, ренопротекция.
Динамика формирования структурных и функциональных сдвигов при гипоксии определяется в
значительной мере темпами ее развития, локализацией патологии, этиологическими факторами и
особенностями компенсаторно-приспособительных реакций в том или ином органе. Общеизвестно, что
проявлением гипоксического повреждения организма является почечная дисфункция. Почки, кроме
экскреторной, осмо-, волюмо-, ионо-, кислоторегулирующей функций, выполняют также инкреторную и
метаболическую. В этой связи, очевидна необходимость медикаментозной защиты адаптивных почечных
реакций после действия гипоксических стрессоров, приводящих к развитию патологии почек.
Определенные перспективы в фармакотерапии различных форм гипоксии многие авторы связывают с
применением модуляторов ионных каналов клеточных мембран [9,10,11]. В условиях кислородного
дефицита активация калиевых каналов, регулируемых внутриклеточным пулом аденозинтрифосфата (КАТФканалы), приводит к увеличению оттока ионов калия из клетки и гиперполяризации клеточной мембраны. В
свою очередь, закрываются потенциалозависимые кальциевые каналы. Снижение уровня внутриклеточного
иона кальция способствует расслаблению сосудистой стенки, расширению сосудов, стабилизации
метаболических процессов, восстановлению энергетического баланса и повышению устойчивости клеток к
гипоксическим влияниям. Такие эффекты характерны для аналога пинацидила - нового фторсодержащего
отечественного активатора КАТФ-каналов флокалина. Значительное число научных публикаций убедительно
демонстрирует способность флокалина регулировать сосудистый тонус, состояние и деятельность
кардиомиоцитов в условиях гипоксии и ишемии [4,5]. Эти фармакодинамические свойства безусловно
значимы для потенциальных ренальных эффектов. В связи с этим, исследования нефропротекторных свойств
флокалина можно рассматривать как перспективные для фармакологической коррекции гомеостатических
функций почек при состояниях энергетического дефицита и формирования хронической нефропатии.
В последние годы установлены нефропротекторные свойства у различных субклассов блокаторов
кальциевых каналов (БКК) [1]. При длительном лечении больных с хроническим гломерулонефритом БКК
дилтиаземом наблюдалось уменьшение суточной протеинурии, степени тяжести альбуминурии, индекса
клубочковой проницаемости. Оценка клинико-лабораторных показателей показала преимущественное
ренопротекторное
влияние
бензотиазепинового
производного
дилтиазема
по
сравнению
с
пролонгированными и непролонгированными дигидропиридиновыми БКК [6,8].
395
Учитывая общность цитофармалогического механизма, способность активаторов калиевых каналов
(АКК) и БКК влиять на внутриклеточный кальциевый баланс, представляет интерес выявление
ренопротекторных возможностей у флокалина и дилтиазема при гипоксическом повреждении почек, что
послужит одним из критериев, определяющих выбор лекарственного средства.
Целью исследования было изучение функционального состояния почек крыс после введения
активатора КАТФ-каналов флокалина и БКК дилтиазема в условиях хронизации гипоксической нефропатии
для сравнительной оценки нефропротекторных свойств представителей разных классов модуляторов
мембранных каналов.
М атериалы и методы исследования
Эксперименты проведены на 24-х лабораторных беспородных белых крысах массой 0,15-0,17 кг,
которых содержали на гипонатриевом режиме питания (зерно пшеницы) со свободным доступом к
водопроводной отстоянной воде. Исследования выполняли в соответствии с положением “Европейской
конвенции по защите позвоночных животных, которых используют в экспериментальных и других научных
целях” (Страсбург, 1986).
Гипоксическую нефропатию моделировали однократным подкожным введением 1% раствора
метгемоглобинообразователя нитрита натрия (НН) в дозе 50 мг/кг массы тела и последующим (через 30 мин)
внутрибрюшинным введением 0,1% раствора динитрофенола (ДНФ) в дозе 3 мг/кг. После введения НН в
дозе 50 мг/кг возникает гемическая гипоксия средней степени тяжести. ДНФ является классическим агентом,
вызывающим развитие гистотоксической гипоксии вследствие расщепления процессов окисления и
фосфорилирования. Таким образом, в нашей модификации формируется комбинированная гистогемическая
нефропатия (ГГГН) [7].
С 30-го дня моделирования ГГГН крысам внутрижелудочно через металлический зонд вводили (семь
дней) субстанцию флокалина (I группа) и дилтиазем (Sanofi, Франция, II группа) в дозах по 5 мг/кг массы
тела на 1% крахмальной слизи в объеме 5 мл/кг. Интактным (контрольным) и нелеченным (группа с ГГГН)
крысам вводили аналогичный объем растворителя. Через 30 мин после последнего введения всем группам
выполняли 5% водную нагрузку и помещали на 2 часа в обменные клетки для сбора мочи. Эвтаназию для
забора крови проводили под легким эфирным наркозом.
Скорость клубочковой фильтрации (СКФ) оценивали по клиренсу эндогенного креатинина.
Концентрацию креатинина в моче определяли по методу Фолина, в плазме крови - по методу Попера (в
модификации Мерзона) в реакции с пикриновой кислотой с последующей колориметрией на
спектрофотометре СФ-46. Белок в моче определяли фотометрическим методом в реакции с
сульфосалициловой кислотой [2,3]. Для расчетов использовали общепринятые формулы [2]. Статистический
анализ полученных данных проводили при помощи компьютерной программы “Statgrafics” с
использованием t-критерия Стьюдента для оценки достоверности межгрупповых отличий.
Результаты и обсуждение
Функциональное состояние почек на 30-й день после введения НН и ДНФ характеризовалось
изменениями прямых маркеров развития нефропатии - клубочковой фильтрации (КФ) и показателей потери
белка с мочой (табл.). СКФ у крыс с ГГГН уменьшалась на 36,3%, концентрация белка в моче увеличивалась
на 44,4%, двухчасовая протеинурия повышалась на 44,4%, а рассчитанная на 100 мкл КФ экскреция белка
возросла на 94,4%.
Вследствие инактивации гемоглобина НН и цитотоксического влияния ДНФ существенно изменялись
фильтрационные процессы. Уменьшение почечного кровоснабжения отражалось снижением СКФ, что, как и
возможное выключение части функционирующих нефронов из процесса мочеобразования, приводило к
уменьшению диуреза на 10,5%. При формировании гипоксического поражении гломерулярных отделов
нарушалась проницаемость почечного фильтра, способность макромолекул белка проникать через
базальную мембрану в просвет канальцев и увеличивалась экскреция белка.
После 7-ми дневного введения активатора КАТФ-каналов концентрация креатинина в плазме крови
уменьшалась на 12,3% против значения у крыс с ГГГН (см. табл.). Под влиянием флокалина концентрация
креатинина в моче увеличивалась на 61% по сравнению с нелеченной группой и повышалась на 48,3% при
сопоставлении показателя с контрольным значением. Диурез у I-й группы и у крыс с ГГГН практически не
отличался. Увеличение СКФ в условиях открытия КАТФ-каналов каналов способствовало значительной
активации экскреторной функции почек. После введения флокалина экскреция креатинина с мочой
увеличивалась на 65,7% у крыс с гипоксическим поражением почек и на 34,9% превышала контрольный
уровень.
396
Н а фоне введения флокалина концентрация белка в моче у крыс с ГГГН достоверно не изменялась.
Вместе с тем, экскреция белка с мочой уменьшалась: на 8,9% за два часа и на 51,4% при стандартизации
показателя протеинурии по КФ.
Активация калиевых каналов приводит к системной вазодилатации, релаксации афферентной
артериолы, увеличению притока крови к клубочку, повышению ультрафильтрации. Положительное влияние
на ауторегуляцию почечного кровотока значительно способствует восстановлению как клубочковых, так и
канальцевых процессов. Снижение протеинурии под влиянием флокалина можно объяснить постепенным
улучшением состояния почечного фильтра и повышением реабсорбции белка в проксимальном отделе
нефрона.
Сопоставляя показатели функции почек у крыс с ГГГН с данными во II-й группе, можно отметить, что
после введения дилтиазема не замедлялись процессы прогрессирования нефропатии (см. табл).
Концентрация креатинина в плазме крови увеличивалась на 19,2% по сравнению с нелеченными крысами, на
47,5% превышала контрольное значение и на 35,8% - показатель в I-й группе. В условиях нашего
эксперимента дилтиазем не проявлял гломерулопротекторных эффектов и не изменял КФ у крыс с ГГГН.
Под влиянием бензотиазепинового БКК показатель СКФ был на 38,1% ниже, чем в контроле, а по сравнению
с группой леченных флокалином крыс уменьшался на 47,9%. Динамика выделения белка с мочой
демонстрировала отсутствие антипротеинуретического эффекта у дилтиазема при хронизации ГГГН. После
введения препарата установлено увеличение на 55% концентрации белка в моче по сравнению с интактными
крысами и превышение на 21,7% показателя в I -й группе. Протеинурия во II-й группе была на 46,6% выше
чем в контроле и на 26,5% увеличивалась по сравнению с введением флокалина, соответственно повышались
на 133,3% и на 147% показатели протеинурии, стандартизованные по КФ.
М ожно предположить, что различия в нефротропном действии представителей разных классов
модуляторов ионных каналов связаны с более выраженным влиянием флокалина на клубочковую
гемодинамику и ограниченными возможностями дилтиазема уменьшать тонус афферентных сосудов.
Возможно, что бензотиазепиновые БКК также не способны снижать проницаемость гломерулярного фильтра
в условиях ГГГН, уменьшать концентрацию белка в моче и сдерживать протеинурию. При активации КАТФ каналов угнетаются развившиеся в условиях энергодефицита реакции поврежденных канальцев нефрона,
улучшаются процессы проксимальной реабсорбции белка, снижается уровень экскреции белка. Вместе с тем,
значения диуреза и экскреции креатинина свидетельствуют о том, что дилтиазем не угнетал почечные
функции. Нельзя исключить нефропротекторные эффекты после более длительного применения дилтиазема
при гипоксическом повреждении почек.
Выводы
1. Активатор КАТФ - каналов флокалин после 7-ми дневного введения при хронизации гистогемической
гипоксической нефропатии увеличивал скорость клубочковой фильтрации, повышал экскреторную функцию
почек, уменьшал протеинурию.
2. После введения в аналогичных условиях блокатора кальциевых каналов дилтиазема не изменялись
показатели гломерулярной фильтрации и экскреции белка, развивалась ретенционная азотемия.
3. Активация фильтрационных процессов и антипротеинуретический эффект демонстрируют
ренопротекторные возможности нового аналога пинацидила - фторсодержащего активатора КАТФ - каналов
флокалина.
Литература
12. Добронравов В.А. Блокаторы кальциевых каналов в нефропротекции / В.А. Добронравов, О.В.
Царькова // Нефрология. - 2004. - Т.8, №1. - С. 7-21.
13. М етоди експериментального моделювання ураження нирок для фармаколопчних дослщжень:
[метод. рекомендаций] / [А.1. Гоженко, С.Ю. Штриголь, В.М. Люовий та ш.]. - Кшв, 2009. - 47 с.
14. М ихеева А.И. Сульфосалициловый метод определения белка в моче / А.И. Михеева, И.А.
Богодарова // Лабораторное дело. - 1969. - №7. - С. 441-442.
15. Новi фторвмюш активатори аденозинтрифосфатчутливих калieвих каналiв флокалш i тюфлокалш
при гтчую ть кальщшндуковане вщкривання мiтохондрiальноï пори у серщ щурiв / [Н.А.
Струтинська, Р.Б. Струтинський, С.В. Чорна та ш.] // Фiзiологiчний журнал. - 2013. - Т.59, №6. - С.
3-11.
16. Оргашзащ я промислового виготовлення препарату Флокалш - нового вичизняного мютропного
спазмолитика i кардюпротектора / [О.О. Мойбенко, Р.Б. Струтинський, Л.М. Ягупольський та ш.] //
Наука та шноваци. - 2009. - Т.5, №1. - С. 80-84.
397
17. Синяченко О.В. Результаты длительного применения блокаторов кальциевых каналов в лечении
гипертензивных больных хроническим гломерулонефритом / О.В. Синяченко, Г.А. Игнатенко, И.В.
М ухин // Нефрология. - 2005. - Т.9, № 2.- С. 67-72.
18. Ф ш пець Н.Д. М орфолопчш змши тканин нирок за умов поеднаного застосування нитриту н атрш та
2,4-динпрофенолу / Н.Д. Фiлiпець, А.1. Гоженко, 1.С. Давиденко // Вiсник морфологи. - 2013. - Т .19,
№2. - С. 268-271.
19. Elliott W.J. Calcium channel blockers / W.J. Elliott, C. Venkata, S. Ram // Journal o f Clinical Hypertension.
- 2011. - Vol. 13, Issue 9. - P. 687-689.
20. KATP channel openers may protect MOG-G-UVW cells from hypoxia mimetic insult induced by CoCl / [J.
Zhang, M. Khudheyer, J. Nowak et al.] // Life Science Journal.- 2012. - №9(4). - P. 2026-2034.
21. Protective effect o f nicorandil on hypoxia-induced apoptosis in HPAECs through inhibition o f p38 MAPK
phosphorylation / [Y. Yu, Y. Xiao, H. W ang et al.] // Mol M ed Rep. - 2013. - №7(3). - P. 816-820.
22. Shimodaand L.A. Hypoxia and ion channel function / L.A. Shimodaand, J. Polak // Am J Physiol Cell
Physiol. - 2011. - №300(5). - P. 951-967.
Таблица
Показатели функционального состояния почек крыс после внутрижелудочного введения (7 дней)
флокалина (5 мг/кг) и дилтиазема (5 мг/кг) в условиях хронизации гистогемической гипоксической
Показатели
Диурез,
мл/2час/100г
Концентрация
креатинина в моче,
ммоль/л
Контроль
(интактные
крысы)
ГГГН
4,8±0,12
4,3±0,18
p<0,05
0,89±0,073
0,82±0,031
Концентрация
креатинина в плазме
крови, мкмоль/л
73,2±9,48
Экскреция
креатинина,
мкмоль/2час
4,3±0,39
ГГГН + флокалин
(I группа)
4,4±0,08
p<0,05
1,32±0,094
p<0,01
p1<0,001
ГГГН + дилтиазем
(II группа)
4,4±0,21
0,95±0,106
p2<0,05
90,6±2,88
79,5±3,00
p1<0,05
108,0±4,00
p<0,01
p1<0,01
p2<0,001
3,5±0,23
5,8±0,50
p<0,05
p1<0,01
4,2±0,57
p2<0,05
318,3±30,23
p<0,01
р2<0,001
0,028±0,0019
0,026±0,0009
0,023±0,0013
Концентрация белка
0,018±0,0013
p<0,001
p<0,001
p<0,05
в моче, г/л
p2<0,05
0,129±0,0083
Экскреция белка,
0,112±0,0022
0,102±0,0047
0,088±0,0054
p<0,01
p<0,01
p1<0,05
мг/2час
p2<0,05
0,042±0,0043
Экскреция белка,
0,035±0,0026
0,017±0,0014
0,018±0,0023
p<0,001
p<0,01
p1<0,001
мг/100мкл КФ
p2<0,001
Примечание: р - достоверность отличий в сравнении с показателями контрольной группы, р1 - достоверность
отличий в сравнении с показателями при ГГГН; р2 - достоверность отличий между 11-й и 1-й группами; КФклубочковая фильтрация.
Скорость КФ,
мкл/мин
514,6±39,26
327,9±25,68
p<0,01
398
610,8±51,41
p1<0,001
Zając M arcin, Ferańska M aria, W ęgorowski Paweł. Czynniki ryzyka zakażenia i najczęstsze patogeny
miejsca operowanego u chorych na choroby nowotworowe - doniesienie wstępne = Surgical Site Infection
Risk Factors and the Most Frequent Pathogens in Patients with Neoplastic Disease - preliminary report.
Journal of Health Sciences. 2013;3(12):399-406. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
(http://creativecom m ons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is p roperly cited.This is an open access article
Czynniki ryzyka zakażenia i najczęstsze patogeny miejsca operowanego u
chorych na choroby nowotworowe - doniesienie wstępne
Surgical Site Infection R isk Factors and the M ost Frequent Pathogens in Patients with
N eoplastic Disease - prelim inary report
12
2
2
2
Andrzej Stanisław ek ’ , Barbara W yroślak , K rzysztof Sołowiej , Sergiusz Lukasiew icz ,
Teresa R ogow ska 2 , M arcin Zając 2 , M aria Ferańska 2 , Paw eł W ęgorow ski 1
1K atedra
Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrow otnej, U niwersytet M edyczny w
Lublinie
2
Centrum O nkologii Ziem i Lubelskiej im. św. Jana z Dukli, Lublin, Polska
Autor do korespondencji:
Paweł W ęgorowski
Katedra Onkologii i środowiskowej Opieki Zdrowotnej
Uniwersytet M edyczny w Lublinie
20-081 Lublin
ul. S. Staszica 6
Telefon: +48 81448 6810
Streszczenie
Częstość występowania zakażeń miejsca operowanego ( ZMO) w oddziałach chirurgicznych wynosi 2,6% 38% w/g NNISS (National Nosocomial Infections Surveillance System) i zależy od wielu czynników . M ożna je
podzielić następująco:
1. czynniki ryzyka związane z pacjentem
2. czynniki ryzyka związane ze środowiskiem
3. czynniki ryzyka związane z procedurą chirurgiczną
Celem pracy jest przedstawienie wpływu czynników ryzyka na częstość występowania zakażeń miejsca
operowanego u chorych na nowotwory sklasyfikowane w/g SENIC (indeks ryzyka wystąpienia zakażenia
miejsca operowanego) w Oddziale Chirurgii Onkologicznej Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej (COZL) w
Lublinie oraz określenie częstości występowania ZMO u chorych operowanych w oddziale w latach 2011-2012
ogółem a także w poszczególnych typach nowotworów.
M ateriał badawczy stanowiła dokumentacja medyczna 3813 pacjentów leczonych w Oddziale Chirurgii
Onkologicznej
COZL
w
latach
2011
i
2012
z
wykorzystaniem
indeksu
SENIC.
Na
podstawie
analizy
wpływu
poszczególnych
czynników
na
zakażenie
ustalono,
że największy wpływ miał czas operacji powyżej 2 godzin.
słowa kluczowe : zakażenie miejsca operowanego, czynniki ryzyka, indeks SENIC.
399
A bstract
Surgical Site Infection(SSI) incidence in surgical departments amounts to 2,6% - 38% according to NNISS
(National Nosocomial Infections Surveillance System) and depends on a number o f factors . These factors can be
divided into the following:
1. patient-associated risk factors
2. environment-associated risk factors
3. risk factors associated w ith surgical procedure
The aim o f the study is to present the effects o f surgical site infection risk factors in neoplastic patients according
to SENIC (Study o f the Efficacy o f Nosocomial Infection Control) in the Surgical Department o f St. John’s
Cancer Centre Lublin, Poland, as well as to determine SSI incidence in the patients operated on in the
department in 2011/2012 in total, and in particular types o f cancer.
The study material included the medical documentation o f 3813 patients treated in the Oncologic Surgery
Department o f St. John’s Cancer Centre Lublin, Poland in the years 2011 and 2012 using SENIC index.
The analysis o f the influence o f particular factors on SSI revealed that the greatest impact was exerted by
surgery duration longer than 2 hours.
key w ords: surgical side infections, risk factors, National Nosocomial Infections Surveillance System.
W s tęp
Zakażenia szpitalne stanowią poważny problem dla środowiska medycznego. Przyczyniają
się do wydłużenia czasu pobytu chorego w szpitalu oraz podwyższenia kosztów leczenia.
Mogą wpływać także na wzrost śmiertelności wśród chorych, których dotyczą. Najczęściej
występujące zakażenia szpitalne to zakażenie: miejsca operowanego, układu moczowego,
układu
oddechowego,
skóry
[1]. Patogenami
powodującymi
najwięcej
zakażeń
są:
Staphylococcusaureus(ok 40%, z czego 25% to szczepy metycylinooporne), Escherichia coli
(ok 10%), Enterococcus(ok 8%), Pseudomonasaeruginosa( ok 5%)[1]. W Polsce zakażenia
tym bakteriami stanowią 25% zakażeń szpitalnych[2]. Bezwzględne przestrzeganie instrukcji
i procedur epidemiologicznych pozwala na znaczne ograniczenie występowania zakażeń.
W
oddziale
chirurgicznym
najczęściej
spotykamy
zakażenia
miejsca
operowanego.
Na podstawie decyzji wykonawczej K om isji Europejskiej nr 2012/506/UE z dnia
8.08.2012r. zakażenie m iejsca operowanego (ZM O) definiujem y jako:
Pow ierzchniow e w miejscu nacięcia (SSI-S).
Do zakażenia dochodzi w ciągu 30 dni od operacji oraz zakażenie obejmuje tylko skórę
i tkankę podskórną w miejscu nacięcia oraz spełnione jest co najmniej jedno z następujących
kryteriów:
- wyciek ropny potwierdzony lub niepotwierdzony laboratoryjnie z miejsca nacięcia
powierzchniowego,
400
-drobnoustroje wyizolowane z miejsca nacięcia powierzchniowego w posiewie płynu lub
tkanki wykonanym w warunkach aseptycznych,
- co najmniej jeden z następujących objawów zakażenia : ból lub tkliwość, miejscowy obrzęk,
zaczerwienienie lub podwyższona miejscowo temperatura oraz chirurg specjalnie otwiera
nacięcie powierzchniowe, chyba że uzyskano ujemny wynik posiewu z tego miejsca,
- rozpoznanie powierzchniowego zakażenia w miejscu nacięcia SSI dokonane przez chirurga
lub lekarza prowadzącego.
Zakażenie głębokie m iejsca operowanego (SSI-D)
Zakażenie pojawia się w ciągu 30 dni po operacji, jeżeli nie wszczepiono implantu, lub
w ciągu jednego roku, jeżeli implant wszczepiono, zakażenie wydaje się być związane
z operacją, obejmuje głębiej położone tkanki miękkie w okolicy nacięcia ( np. powięzi
i
mięśnie),
oraz
spełnione
jest
co
najmniej
jedno
z
następujących
kryteriów:
- występuje wyciek ropny z głębokich warstw w okolicach nacięcia, jednak nie z narządu/
jam y ciała miejsca operowanego,
- głębokie nacięcie pęka samoistnie lub zostaje specjalnie otwarte przez chirurga
w przypadku, w którym u pacjenta występuje co najmniej jeden z następujących objawów:
gorączka (>38'C), miejscowy ból lub tkliwość, chyba że uzyskano ujemny wynik posiewu
z miejsca nacięcia,
- obecność ropnia lub innego objawu zakażenia obejmującego głębokie warstwy w okolicach
nacięcia stwierdzone podczas badania bezpośredniego, w trakcie ponownego zabiegu lub
w badaniu histopatologicznym lub radiologicznym,
- rozpoznanie głębokiego zakażenia miejsca operowanego SSI dokonane przez chirurga lub
lekarza prowadzącego.
Zakażenie narządu/ jam y ciała (SSI-O)
Zakażenie tego rodzaju pojawia się w ciągu 30 dni po operacji, jeżeli nie wszczepiono
implantu, lub w ciągu jednego roku, jeżeli implant wszczepiono. Wydaje się ono być
związane z operacją i może dotyczyć każdego miejsca anatomicznego (np. narządów i jam
ciała) innego niż miejsce nacięcia, otwieranego lub operowanego podczas zabiegu
chirurgicznego,
oraz
spełnione jest
co najmniej jedno
z następujących
kryteriów:
- występuje ropny wyciek z drenu wprowadzonego do narządu lub jamy ciała przez ranę
kłutą,
- wyizolowano drobnoustroje z posiewu płynu lub tkanki z narządu lub jam y ciała
wykonanego w warunkach aseptycznych,
401
- obecność ropnia lub innego objawu zakażenia obejmującego narząd/jamę ciała stwierdzone
podczas
badania
bezpośredniego,
w
trakcie
ponownego
zabiegu
lub
w
badaniu
histopatologicznym lub radiologicznym,
- rozpoznanie zakażenia narządu lub jam y ciała SSI dokonane przez chirurga lub lekarza
prowadzącego [2].
Częstość występowania ZMO w oddziałach chirurgicznych wynosi 2,6% - 38% w/g NNISS
(NationalNosocomialInfectionsSurveillance System) i zależy od wielu czynników [3].
Czynniki te można podzielić na:
1. czynniki ryzyka zw iązane z pacjentem : wiek, stan ogólny chorego, nadwaga lub
niedożywienie, utrata dużej masy ciała w krótkim czasie, choroba nowotworowa, choroby
towarzyszące, palenie tytoniu, obecność innych ognisk zakażenia, błędy higieniczne,
długotrwałe leczenie,
2 . czynniki ryzyka zw iązane ze środowiskiem ; przedłużający się pobyt pacjenta w szpitalu
przed
operacją,
nieprzestrzeganie
niewłaściwa
procedur
dezynfekcja
mycia
i
i
sterylizacja
dezynfekcji
niewłaściwa temperatura powietrza, wilgotność w
narzędzi
pomieszczeń
bloku
sali operacyjnej,
chirurgicznych,
operacyjnego,
braki kadrowe,
3. czynniki ryzyka zw iązane z procedurą chirurgiczną; nieprzestrzeganie procedur
dotyczących przygotowania pacjenta i personelu do zabiegu operacyjnego, niewłaściwe
przygotowanie pola operacyjnego, czas trwania zabiegu operacyjnego, operacje brzuszne,
pole operacyjne brudne lub skażone, nadmierny ruch personelu w sali operacyjnej, technika
operacyjna, zakres operacji, wychłodzenie pacjenta, profilaktyka antybiotykowa, zabieg
w trybie nagłym.
Opracowano indeksy, które przedstawiają zestawy czynników ryzyka ZMO. Jednym z nich
jest SENIC (Study of the Efficacy of Nosocomial Infection Control). W/g tego indeksu
najważniejsze czynniki ryzyka to: operacje brzuszne, czas trwania operacji powyżej 2 godzin,
pole operacyjne skażone lub brudne, więcej niż 3 składowe w końcowym rozpoznaniu [4].
Przy braku jakiegokolwiek z czynników ryzyka ZMO ocenia się na 1%, przy stwierdzeniu
jednego czynnika częstość ZMO wynosi 3,6%, przy 2 czynnikach - w 8,9% przypadków, przy
3 czynnikach - w 17,2% , a przy 4 czynnikach zakażenie obserwuje się w 27%
przypadków[5].
Cel pracy
Celem pracy jest przedstawienie wpływu czynników ryzyka na częstość występowania
zakażenia
miejsca
operowanego
u
chorych
na
nowotwory
w/g
SENIC
w Oddziale Chirurgii Onkologicznej COZL w Lublinie, określenie częstości występowania
402
ZMO u chorych operowanych w oddziale w latach 2011/2012 ogółem oraz w poszczególnych
typach nowotworów. Celem pracy jest również określenie udziału poszczególnych czynników
ryzyka w zakażeniach w latach 2011-2012 oraz odsetka chorych z zakażeniem obciążonych
czynnikami ryzyka.
Materiał badawczy stanowiła dokumentacja medyczna 3813 pacjentów leczonych w
Oddziale Chirurgii Onkologicznej COZL w latach 2011 i 2012 z wykorzystaniem indeksu
SENIC.
Wyniki
W przeprowadzonym badaniu analizowano dokumentację medyczną pacjentów leczonych w
Oddziale Chirurgii Onkologicznej COZL w roku 2011 i 2012. Na podstawie analizy
stwierdzono, że w roku 2011 przeprowadzono 1996 zabiegów operacyjnych. U 41 pacjentów
wystąpiło
zakażenie
miejsca
operowanego
co
stanowi
2%
chorych
operowanych
w tym roku. Ilość zabiegów wykonanych u chorych z uwzględnieniem rodzaju nowotworu
w stosunku do zabiegów z zakażeniem pokazuje tabela nr1.
Tabela nr 1.Wykaz ilości wykonanych zabiegów operacyjnych w stosunku do zabiegów
powikłanych zakażeniem z uwzględnieniem rodzaju nowotworów w roku 2011
Liczba
Liczba zabiegów
Liczba zabiegów z
Rodzaj nowotworu 2011
zabiegów
z zakażeniem
zakażeniem ( %)
Rak odbytnicy
74
9
12,20%
Inne nowotwory jelit
81
12
14,80%
Rak żołądka
19
2
10,50%
Rak trzustki
14
2
14,30%
Guzy wątroby i pęcherzyka żółciowego
29
0
0
Niedrożności
15
3
20%
Inne nowotwory narządów jam y brzusznej
44
1
2,30%
Nowotwory gruczołu piersiowego
956
6
0,63%
Inne nowotwory tkanek miękkich
764
6
0,78%
Razem
1996
41
2%
W roku 2012 przeprowadzono 1817 zabiegów operacyjnych. U 55 pacjentów stwierdzono
zakażenie miejsca operowanego co stanowi 3% chorych operowanych w tym roku. Analizę
403
ilościową zabiegów z uwzględnieniem rodzaju nowotworu w stosunku do zabiegów
z zakażeniem pokazuje tabela nr.2.
Tabela nr 2. Wykaz ilości wykonanych zabiegów operacyjnych w stosunku do zabiegów
powikłanych zakażeniem z uwzględnieniem rodzaju nowotworów w roku 2012
Liczba
Liczba
zabiegów
z
Liczba
zabiegów
Rodzaj nowotworu 2012r
zabiegów
zakażeniem
zakażeniem (%)
Rak odbytnicy
79
18
22,80%
Inne nowotwory jelit
101
12
11,90%
Rak żołądka
27
6
22%
Rak trzustki
21
3
14,30%
Guzy wątroby i pęcherzyka żółciowego
41
3
7%
Niedrożności
21
3
14,30%
Inne nowotwory narządów jam y brzusznej
38
3
8%
Nowotwory gruczołu piersiowego
867
2
0,23%
Inne nowotwory tkanek miękkich
622
5
0,80%
Razem
1817
55
3%
z
W następnej kolejności analizie poddano czynniki ryzyka, które wystąpiły u pacjentów
z zakażeniem w/g indeksu SENIC w poszczególnych latach w stosunku do chorych
operowanych z powodu tego samego rodzaju nowotworu - tabela nr 3.
Tabela nr 3. Wykaz czynników ryzyka w/g indeksu SENIC, które wystąpiły w badanej grupie
w roku 2011
Wszystkie
Zabiegi
zabiegi
zakażeniem
Czynniki ryzyka w/g indeksu SENIC 2011r
Udział
%
czynnika
w
z
zakażeniu
Operacje brzuszne
264
29
11%
Czas trwania operacji powyżej 2 godzin
122
18
14,70%
Brudne pole operacyjne
282
32
11,30%
Więcej niż 3 składowe w końcowym rozpoznaniu
84
4
4,70%
404
Tabela nr 4 Wykaz czynników ryzyka w/g indeksu SENIC, które wystąpiły w badanej grupie
w roku 2012
W szystkie
Zabiegi
zabiegi
zakażeniem
Udział
%
czynnika
w
z
Czynniki ryzyka w/g indeksu SENIC 2012r
zakażeniu
Operacje brzuszne
370
49
13,20%
Czas trwania operacji powyżej 2 godzin
129
26
20%
Brudne pole operacyjne
319
47
14,70%
Więcej niż 3 składowe w końcowym rozpoznaniu
99
4
4%
Obliczono liczbę chorych z ZMO obciążonych czynnikami ryzyka - tabela nr 5 i tabela nr 6.
Tabela nr 5. Wykaz (liczbowy) chorych obciążonych czynnikami ryzyka w/g SENIC w latach
2011 i 2012
Liczba chorych obciążonych
Rok 2011
Rok 2012
Liczba chorych nieobciążonych ryzykiem w/g SENIC
9
5
Liczba chorych z 1 czynnikiem ryzyka
3
3
Liczba chorych z 2 czynnikami ryzyka
11
21
15
24
3
2
ryzykiem w /g SENIC
Tabela nr 6. Wykaz (procentowy) chorych obciążonych czynnikami ryzyka w/g SENIC w
latach 2011 i 2012
% chorych obciążonych w /g SENIC
Rok 2011
Rok 2012
% chorych nieobciążonych
21,9%
9%
1 czynnik ryzyka
7,3%
5,5%
2 czynniki ryzyka
26,8%
38,2%
3 czynniki ryzyka
36,6%
43,6%
4 czynniki ryzyka
7,3%
3,6%
W wyniku analizy danych stwierdzono, że w badanej grupie w 2011 roku ZMO wystąpiło
u 2% pacjentów, przy czym najczęściej stwierdzono je u chorych operowanych z powodu
niedrożności przewodu pokarmowego (20%). Następne w kolejności częstości występowania
ZMO są nowotwory jelit 14,8% i guzy trzustki 14,3%. Najrzadziej ZMO wystąpiło u chorych
405
operowanych z powodu nowotworów gruczołu piersiowego - 0,63%. ZMO nie wystąpiło
u pacjentów z guzami wątroby i pęcherzyka żółciowego.
W 2012 roku ZMO wystąpiło u 3% pacjentów, przy czym najczęściej u chorych operowanych
z powodu raka odbytnicy - 22,8%. Następne w kolejności częstości występowania ZMO
są niedrożności przewodu pokarmowego i raki trzustki - 14,3%. Najrzadziej ZMO wystąpiło
u chorych z nowotworami gruczołu piersiowego - 0,23%.
Na podstawie analizy wpływu poszczególnych czynników na zakażenie ustalono, że w 2011
roku największy wpływ miał czas operacji powyżej 2 godzin - 14,7% chorych zakażonych
było poddanych zabiegowi , którego czas trwania przekroczył 2 godziny. Najmniejszy wpływ
na wystąpienie zakażenia miały więcej niż trzy składowe w końcowym rozpoznaniu - 4,7 %
chorych było obciążonych tym czynnikiem. Podobnie kształtował się wpływ poszczególnych
czynników w roku 2012.Ustalono również, że w latach 2011-2012 największą grupę chorych
stanowili pacjenci obciążeni trzema czynnikami ryzyka.
W nioski
1. Zakażenie miejsca operowanego wystąpiło u 2% pacjentów objętych badaniem w roku
2011 i u 3% pacjentów w roku 2012.
2. Najczęściej ZMO wystąpiło u chorych operowanych z powodu niedrożności przewodu
pokarmowego w 2011 roku i z powodu raka odbytnicy w 2012 roku.
3. Największy procentowy udział w zakażeniu miał czas zabiegu operacyjnego powyżej
2 godzin w każdym z dwóch rocznych okresów poddanych analizie.
4. Największą liczbę chorych, u których wystąpiło zakażenie stanowili pacjenci obciążeni
trzema czynnikami ryzyka.
Piśm iennictwo
1. Książek J, Piotrowska R, Tatur G.: " Rola pielęgniarki w zapobieganiu zakażeniom w
bloku operacyjnym". Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2008;4:139-143.
2. Grzesiowski P, Gudzińska-Adamczyk M, Lejbrandt E , i wsp.: Definicje zakażeń
szpitalnych na podstawie decyzji wykonawczej komisji europejskiej nr 2012/506/UE z dnia
8.08.2012r. z komentarzem ekspertów SHL" 2013;4:38-39.
3.
Dzierżanowska
D,
Barszcz
S,
Borowiec
D.i
wsp.:
Zakażenia
szpitalne.
a-medica Press Bielsko-Biała 2008, 98-299.
4. Haley R W, Culvier D H, Meade Morgan W, I wsp.: Identifying patients of high risk of
surgical wound infection. Amer.J of Epidemiology.: 1985;121:206-215.
5. Bielecki K.: Zakażenia chirurgiczne.Wydawnictwo MedyczneBORGISWarszawa2007; 18.
406
Stanisławek Andrzej, Wyroślak Barbara, Sołowiej Krzysztof, Łukasiewicz Sergiusz, Rogowska Teresa, Zając Marcin,
Ferańska Maria, Węgorowski Paweł. Drobnoustroje najczęściej występujące w zakażeniach miejsca operowanego u chorych
leczonych chirurgicznie z powodu nowotworów przewodu pokarmowego i nowotworów piersi - doniesienie wstępne = The most
common microbes in surgical site infections in patients undergoing surgery for gastrointestinal and breast neoplasm - preliminary
report. Journal of Health Sciences. 2013;3(12):407-416. ISSN 1429-9623 / 2300-665X
Drobnoustroje najczęściej występujące w zakażeniach miejsca
operowanego u chorych leczonych chirurgicznie z powodu nowotworów
przewodu pokarmowego i nowotworów piersi - doniesienie wstępne
The most com m on m icrobes in surgical site infections in patients undergoing surgery for
gastrointestinal and breast neoplasm - prelim inary report
12
2
2
2
Andrzej Stanisław ek ’ , Barbara W yroślak , K rzysztof Sołowiej , Sergiusz Łukasiew icz ,
2
2
2
1
Teresa R ogowska , M arcin Zając , M aria Feranska , Paw eł W ęgorow ski
1K atedra
O nkologii i Środowiskowej Opieki Zdrow otnej, U niwersytet M edyczny w
Lublinie
2
Centrum O nkologii Ziem i Lubelskiej im. św. Jana z Dukli, Lublin, Polska
A utor do korespondencji:
Paweł Węgorowski
Katedra Onkologii i środowiskowej Opieki Zdrowotnej
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
20-081 Lublin
ul. S. Staszica 6
Telefon: +48 81448 6810
Streszczenie
Zakażenia miejsca
operowanego
stanowią najczęstsze powikłanie u
leczeniuchirurgicznym. Problemy te mają szczególny przebieg w
chorych
po
oddziałach chirurgii
onkologicznej, gdzie leczeni są pacjenci z niedoborami odporności, obciążeni przebytą
chemioterapią i radioterapią. Przyczyną tych zakażeń są różnorodne drobnoustroje. Ich
aktywność zależy od profilu oddziału, lokalizacji nowotworu, stanu chorego.
Celem pracy jest przedstawienie najczęściej występujących drobnoustrojów w zakażeniach
miejsca operowanego u chorych leczonych na nowotwory przewodu pokarmowego i raka
piersi w Oddziale Chirurgii Onkologicznej COZL w Lublinie w latach 2011 i 2012.Materiał
badawczy stanowi dokumentacja medyczna leczonych pacjentów.
Z przeprowadzonej analizy ilościowej i jakościowej wynika, że w badanej jednostce za
zakażenia miejsca operowanego odpowiadają głównie drobnoustroje fizjologicznie bytujące
407
w przewodzie pokarmowym człowieka.Najwięcej zakażeń wystąpiło u chorych leczonych
chirurgicznie z powodu nowotworów przewodu pokarmowego.
słowa kluczowe: drobnoustrój, nowotwór, zakażenie, rak piersi
The m ost com m on m icrobes in surgical site infections in patients undergoing surgery for
gastrointestinal and breast neoplasm - prelim inary report
Andrzej Stanisławek 1’2 ,
2
Barbara Wyroślak 2 , Krzysztof Sołowiej 2 , Sergiusz Lukasiewicz 2 ,
2
2
1
Teresa Rogowska , Marcin Zając , Maria Ferańska , Paweł Węgorowski .
1Chair of Oncology and Environmental Health Care, Medical University of Lublin, Poland
St. John’s Cancer Center in Lublin, Poland
A bstract
Surgical site infections are the most common postoperative complications. These problems
take a specific form in oncology wards whose patients are receiving chemotherapy or
radiotherapy and suffer from immunodeficiency. Infections are caused by various microbes.
Their activity depends on ward specialty, tumor location and a patient’s condition.
The aim of this study is to indicate which microbes are the most common in surgical site
infections in patients undergoing surgery for gastrointestinal and breast neoplasms in the
Surgical Oncology Ward at St. John’s Oncology Center in Lublin in 2011-12. Patients’
medical records have provided research material.
A quantitative and qualitative analysis has demonstrated that in the ward in question surgical
site infections are most frequently caused by physiological microbes present in human
408
gastrointestinal tract. Most infections have been observed in patients undergoing surgery for
gastrointestinal tumour.
Key words: microbe, tumor, infection, breast cancer
Wstęp
Zakażenia miejsca operowanego są najczęściej występującym powikłaniem w oddziałach
zabiegowych, stanowią
35% w populacji pacjentów operowanych, obniżają jakość
świadczonych usług oraz powodują dodatkowe koszty.[1] U podłoża powstawania zakażeń
miejsca operowanego leży wiele czynników. Różne są też drobnoustroje odpowiedzialne za
powstanie i rozwój zakażenia, mogą to być mikroorganizmy chorobotwórcze lub bakterie
fizjologicznie bytujące w ludzkim przewodzie pokarmowym.[2] Pałeczki Escherichia coli są
składnikiem mikroflory jelita grubego, ważnym dla zdrowia gospodarza.[3] Bakteriami
powodującymi najwięcej zakażeń miejsca operowanego w szpitalach brytyjskich są:
Staphylococcus aureus (ok 40% z czego 25% to szczepy metycylinooporne), Escherichia coli
(ok 10%), Enterococcus (ok 8%), Pseudomonas aeruginosa ( ok 5%).[4] W Polsce zakażenia
te stanowią 25% zakażeń szpitalnych.[5]
Cel pracy
Celem pracy jest przedstawienie drobnoustrojów najczęsciej powodujących
zakażenia
miejsca operowanego (ZMO) u chorych leczonych na nowotwory przewodu pokarmowego
409
i raka gruczołu piersiowego w Oddziale Chirurgii Onkologicznej COZL w Lublinie w latach
2011/2012.
Materiał i metoda
Materiał badań stanowiła dokumentacja medyczna pacjentów leczonych w Oddziale
Chirurgii Onkologicznej COZL w Lublinie w latach 2011/2012. W pracy wykorzystano
metodę analizy dokumentacji.
Wyniki
W Oddziale Chirurgii Onkologicznej Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej w roku 2011
wykonano 1996 zabiegów operacyjnych. U 41 pacjentów stwierdzono objawy zakażenia co
stanowi 2 % chorych operowanych w tym roku. Z materiału pobranego bo badania
wyhodowano 56 szczepów drobnoustrojów. Najczęściej występującym drobnoustrojem
okazała się Escherichia Coli, która skolonizowała 13 pacjentów co stanowi 23,2 % ogółu
zakażeń. Udział poszczególnych drobnoustrojów w kolonizacji pokazuje tabela nr 1.
Tabela nr 1. Udział poszczególnych drobnoustrojów w kolonizacji w roku 2011
Patogeny
Escherichiacoli
Enterococcusfaecalis
Proteusmirabilis
Staphylococcusaureus
Pseudomonasaeruginosa
Streptococcuspyogenes
Enterobactercloacae
Morganellamorgani
Klebsiellapneumoniae
EnterococcusaeruginosaESBL+
Liczba pacjentów
% Zakażeń
13
23,2
8
14,3
5
8,9
5
8,9
5
8,9
5
8,9
3
5,4
2
3,4
2
3,4
1
1,8
410
Streptococcusconstellatus
Streptococcusdysgalactiae
StaphylococcusaureusMRSA
Klebsiellaoxytoca
CedacaedenisaeESBL+
1
1,8
1
1,8
1
1,8
1
1,8
1
1,8
W 2012 roku w tym samym oddziale przeprowadzono 1817 zabiegów operacyjnych. U 55
chorych stwierdzono objawy zakażenia miejsca operowanego co stanowi 3 % chorych
operowanych w tym roku. Z materiału pobranego do badań wyhodowano 77 szczepów
drobnoustrojów. Ponownie najczęściej występowała Escherichia coli, która skolonizowała 25
pacjentów co stanowi 32,9 % ogółu zakażeń. Udział poszczególnych drobnoustrojów
w kolonizacji pokazuje tabela nr 2.
Tabela nr 2. Udział poszczególnych drobnoustrojów w kolonizacji w roku 2012
Liczba
Patogeny
Escherichiacoli
Morganellamorgani
Staphylococcusaureus
Klebsiellapneumoniae
Proteusmirabilis
EscherichiacoliESBL+
Enterobactercloacae
StaphylococcusaureusMRSA
Enterococcusfaecium
Pseudomonasaeruginosa
% Zakażeń
pacjentów
25
32,9
9
11,8
6
7,9
5
6,6
5
6,6
4
5,3
3
3,9
3
3,9
3
3,9
2
2,6
2
2,6
411
KlebsiellapneumoniaeESBL+
Citrobacterkoseri
Citrobacterbraaki
ProteusmirabilisESBL+
Serratiamarcescens1
EnterococcusgallinarumVacC
2
2,6
2
2,6
1
1,3
1
1,3
1
1,3
1
1,3
Z przeprowadzonej analizy wynika, że w oddziale chirurgii onkologicznej Centrum
Onkologii Ziemi Lubelskiej za zakażenia miejsca operowanego w latach 2011-2012
odpowiadają głównie drobnoustroje stanowiące naturalną florę bakteryjną człowieka jak
Escherichia coli, Enterococcus fecalis,Proteus mirabilis. Udział Staphylococcus aureus
którego rezerwuarem jest człowiek nie przekracza 8% ogółu zakażeń w roku. Nieznaczny
udział mają patogeny metycylinooporne, vankomycynooporne i ESBL+. Obecność szczepów
Pseudomonas aeruginosa potwierdza profil oddziału w którym leczeni są pacjenci z
niedoborami odporności wynikającymi z zaawansowania nowotworu jak i przebytej
chemioterapii.
Poddano analizie udział poszczególnych drobnoustrojów w ZMO u chorych na różne
rodzaje nowotworów w roku 2011- tabela nr 3 i w roku 2012 - tabela nr 4
Tabela nr 3. Udział poszczególnych drobnoustrojów w kolonizacji z podziałem na rodzaje
nowotworów w roku 2011
Nowotwory
Nowotwory
przewodu
gruczołu
pokarmowego
piersiowego
Rak
Patogeny
Inne
Niedrożności
odbytnicy
Escherichiacoli
4
8
2
3
1
1
412
1
1
2
Proteus mirabilis
3
5
Staphylococcus aureus
2
Pseudomonas aeruginosa
2
i
i
Streptococcus pyogenes
Enterobacter cloacae
i
Morganella morgani
2
3
i
2
i
Klebsiella pneumoniae
i
Enterococcus aeruginosa
i
ESBL+
Streptococcus constellatus
i
Streptococcus dysgalactiae
i
i
MRSA
i
Klebsiella oxytoca
i
Cedacae denisae ESBL +
2
ESBL +
Razem
19
ii
5
3
Tabela nr 4. Udział poszczególnych drobnoustrojów w kolonizacji z podziałem na rodzaje
nowotworów w roku 2012
Nowotwory
Nowotwory
przewodu
gruczołu
pokarmowego
piersiowego
Rak
Patogeny
Inne
Niedrożności
odbytnicy
Escherichia coli
13
13
i
413
Morganella morgani
3
4
1
3
1
1
2
4
Enterococcus faecalis
3
1
Proteus mirabilis
2
2
1
1
1
1
Escherichia coli ESBL+
1
Enterobacter cloacae
2
1
MRSA
2
1
Enterococcus faecium
2
Pseudomonas aeruginosa
1
1
1
ESBL+
1
Proteus mirabilis ESBL+
1
Citrobacter braaki
Citrobacer koseri
1
2
Serratia marcescens
1
Enterococcus gallinarum
Vac C
Razem
1
28
37
2
Wnioski
414
6
4
1.
Najczęstszą przyczyną ZMO w grupie analizowanych chorych w roku 2011
była Escherichia coli i Enterococcus faecalis. W roku 2012 najczęściej występującym
drobnoustrojem okazała się również Escherichia coli orazMorganellamorgani.
2.
Za ZMO w nowotworach przewodu pokarmowego w roku 2011 odpowiadały
głównie :Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Proteus mirabilis. Najczęstszą przyczyną
ZMO
w
nowotworach
piersiu
analizowanych
pacjentów
były:
Staphylococcusaureus,Streptococcuspyogenes.W roku 2012 do rozwoju ZMO u pacjentów z
nowotworami
przewodu
pokarmowego
przyczyniły
się
:Escherichia
coli,
Morganellamorgani, Staphylococcus aureus, Klebsiellapneumoniaei Enterococcus faecalis.W
nowotworach
piersi
drobnoustrojami
najczęściej
powodującymi
ZMO
były: Staphylococcusaureus, Morganella morgani.
3.
Analizując wyniki badania dotyczące struktury zakażeń przez pryzmat
rodzajów nowotworów na które leczyli się zakażeni chorzy, można stwierdzić, że najczęściej
ZMO podlegali chorzy na raka odbytnicy i inne nowotwory przewodu pokarmowego.
Piśmiennictwo
1. Różańska A, Bulanda M.Koszty zakażeń szpitalnych w świetle wybranych wyników badań
z tego zakresu. Zakażenia. 2013;13(6): 24-26.
2. Gałęcka M. Kyberkompakt -
znaczenie nowoczesnej diagnostyki mikrobiologicznej
przewodu pokarmowego. Zakażenia.2013;13(6):84.
3. Kaczmarek A, Gospodarek E.Escherichia coli K1 jako czynnik etiologiczny zakażeń
okołoporodowych. Zakażenia.2013;13 (5):72.
4. Dzierżanowska D, Barszcz S, Borowiec D.i wsp.: Zakażenia szpitalne. a-medica Press
Bielsko-Biała 2008; 9»-299
4i5
5. Sikora A, Kozioł-Montewka M. Zakażenia miejsca operowanego: aspekty kliniczne
i mikrobiologiczne. Wiadomości Lekarskie, LXIII,3;221-229.
416
417
418
419
ISBN 9781329900592
9781329900592
420
ISBN 9781329900592
9781329900592

Attempts of integration of solutions for disabled people

Transkrypt

Podobne dokumenty

Tematy do realizacji na lekcji wychowania do

Cel 5: Osiągnąć równość płci oraz wzmocnić pozycję kobiet i

WYNIKI SPORTOWE – TENIS STOŁOWY W dniu 03.04.2014 r. w

Tenis stołowy drużynowy – szkoły podstawowe

Deklaracja

regulamin - stowarzyszenie edukacja plus integracja

Organizacja oddziałów sportowych w Szkole Podstawowej nr 60 w