Fundusze inwestycyjne

Fundusze inwestycyjne
Fundusze inwestycyjne stanowią istotny element rynku kapitałowego.
Oszczędności wielu osób tworzą duże sumy, które mogą być profesjonalnie
inwestowane na różnych rynkach.
Tworzenie funduszy inwestycyjnych
Fundusz inwestycyjny jest instytucją zbiorowego inwestowania, która lokuje
powierzone jej środki w celu osiągnięcia dochodu, który rozdziela wśród swoich
uczestników. W zależności od formy prawnej fundusz zbywa jednostki uczestnictwa
lub emituje certyfikaty inwestycyjne. Lokaty funduszu mogą obejmować instrumenty
finansowe oraz inne prawa majątkowe.
Fundusz inwestycyjny jest tworzony przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych,
które jest jego organem, zarządza nim i reprezentuje w stosunkach z osobami
trzecimi. Zgodę na utworzenie publicznego funduszu inwestycyjnego wydaje Komisja
Nadzoru Finansowego, która sprawuje stały nadzór nad jego działalnością.
Fundusze inwestycyjne w Polsce są tworzone i działają na podstawie ustawy o
funduszach inwestycyjnych, zharmonizowanej z dyrektywami unijnymi, dotyczącymi
przedsięwzięć zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe
(Undertakings for Collective Investments in Transferable Securities, „UCITS”).
Oznacza to, że tworzone na podstawie tej ustawy fundusze inwestycyjne posiadają
status UCITS - korzystają więc z paszportu europejskiego, czyli ich tytuły
uczestnictwa mogą być dystrybuowane na rynkach krajów członkowskich Unii
Europejskiej. Czas trwania funduszu może być nieograniczony lub ograniczony.
Fundusz inwestycyjny prowadzi działalność ze szczególnym uwzględnieniem
interesu uczestników, przestrzegając zasad ograniczania ryzyka inwestycyjnego. W
zależności od przyjętej polityki inwestycyjnej, każdy fundusz charakteryzuje się
właściwym sobie potencjałem dochodowości i poziomem ryzyka.
Podstawowym dokumentem funduszu inwestycyjnego określającym zasady jego
działania, w tym politykę inwestycyjną jest statut oraz w zależności od rodzaju
funduszu - prospekt informacyjny lub prospekt emisyjny (ewentualnie memorandum
informacyjne). Kluczowe informacje o funduszu inwestycyjnym zawiera skrócony
dokument informacyjny, sporządzony zgodnie z dyrektywami UCITS (ang. Key
Investor Information Document, „KIID”).
Fundusz inwestycyjny z ustaloną w statucie funduszu częstotliwością, dokonuje
wyceny zarządzanych aktywów w oparciu o ich wiarygodnie oszacowaną wartość
godziwą oraz ustala zobowiązania. Rejestr aktywów funduszu inwestycyjnego
prowadzi Depozytariusz, którym jest bank spełniający wymogi ustawowe dla
pełnienia tej funkcji. Do zadań Depozytariusza należy również zapewnienie
prawidłowości wyceny aktywów funduszu oraz jego działania zgodnie ze statutem i
prawem.
Indywidualne konta uczestników funduszu prowadzi Towarzystwo Funduszy
Inwestycyjnych lub na podstawie umowy odrębny podmiot - Agent Transferowy.
Rejestr funduszy inwestycyjnych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie.
Rodzaje funduszy inwestycyjnych
I.
Kryterium formy prawnej
Fundusze inwestycyjne dzielą się na trzy kategorie: (i) fundusze inwestycyjne
otwarte, (ii) specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte, (iii) fundusze
inwestycyjne zamknięte.
Fundusze Inwestycyjne Otwarte (FIO)
Fundusz inwestycyjny otwarty może lokować aktywa w: papiery wartościowe,
instrumenty rynku pieniężnego, tytuły uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,
depozyty bankowe.
W celu pozyskania środków na lokaty fundusz zbywa bez ograniczeń jednostki
uczestnictwa. Są to instrumenty finansowe, nie będące papierami wartościowymi. Nie
mogą być one przedmiotem obrotu, lecz podlegają dziedziczeniu. Fundusz jest
jednocześnie zobowiązany odkupywać jednostki uczestnictwa na każde żądanie
uczestników funduszu. Z chwilą odkupienia następuje ich umorzenie z mocy prawa.
Stąd w funduszu inwestycyjnym otwartym liczba uczestników i jednostek
uczestnictwa ciągle się zmienia.
Wycena aktywów funduszu odbywa się nie rzadziej niż w każdym dniu zbywania lub
odkupywania jednostek uczestnictwa. W celu określenia wartości jednej jednostki
uczestnictwa, wartość aktywów netto funduszu dzieli się przez istniejącą w dniu
wyceny liczbę jednostek uczestnictwa.
Fundusz inwestycyjny otwarty powinien utrzymywać odpowiednie saldo wolnej
gotówki, niezbędnej dla realizacji bieżących wypłat dla uczestników funduszu
przedstawiających jednostki uczestnictwa do wykupu.
Fundusz inwestycyjny otwarty publikuje raporty bieżące oraz raporty okresowe kwartalne, półroczne i roczne, zawierające sprawozdania finansowe.
Dystrybucję jednostek uczestnictwa prowadzą domy i biura maklerskie, banki a także
inne podmioty, które uzyskały zgodę Komisji Nadzoru Finansowego.
Fundusze inwestycyjne otwarte, najdłużej działające w Polsce, są najbardziej
popularne wśród inwestorów detalicznych.
Specjalistyczne Fundusze Inwestycyjne Otwarte (SFIO)
Specjalistyczny Fundusz Inwestycyjny Otwarty jest formą funduszu otwartego. Oferta
nabycia jednostek uczestnictwa takiego funduszu może być skierowana do
określonej grupy osób, np. instytucji lub uczestników programów emerytalnych. W
statucie funduszu mogą być też wprowadzone dodatkowe warunki dotyczące
odkupywania jednostek uczestnictwa.
Fundusze Inwestycyjne Zamknięte (FIZ)
Fundusz inwestycyjny zamknięty może lokować aktywa w:
­ papiery wartościowe;
­ udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością;
­ instrumenty rynku pieniężnego;
­ tytuły uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych;
­ finansowe i towarowe instrumenty pochodne;
­ własność lub współwłasność nieruchomości i statków morskich oraz
użytkowanie wieczyste;
­ wierzytelności;
­ waluty;
­ depozyty bankowe.
Fundusz inwestycyjny zamknięty może zaciągać pożyczki i kredyty do wysokości 75
proc. wartości aktywów netto funduszu.
Większa swoboda w kształtowaniu strategii inwestowania a także brak konieczności
posiadania przez cały czas odpowiednio wysokiego salda wolnej gotówki umożliwia
funduszom inwestycyjnym zamkniętym tworzenie zróżnicowanych strategii
inwestycyjnych efektywnego wykorzystania posiadanych środków finansowych, co
daje potencjał osiągania wyższych dochodów niż w przypadku funduszy otwartych.
Fundusze inwestycyjne zamknięte emitują certyfikaty inwestycyjne, które są
udziałowymi papierami wartościowymi. Mogą mieć one formę dokumentu lub być
pozbawione formy dokumentu (zdematerializowane). Dematerializacja ma miejsce z
chwilą rejestracji w odpowiednim rejestrze prowadzonym przez towarzystwo, firmę
inwestycyjną, bank lub Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.
Emisja certyfikatów inwestycyjnych może być przeprowadzona w drodze oferty
niepublicznej lub publicznej. Oferta publiczna wymaga sporządzenia oraz uzyskania
zatwierdzenia przez Komisję Nadzoru Finansowego prospektu emisyjnego lub
memorandum informacyjnego a następnie udostępnienia go do publicznej
wiadomości. Dystrybucję certyfikatów inwestycyjnych prowadzą domy lub biura
maklerskie pełniące funkcję oferującego a także uczestnicy konsorcjum, jeżeli
zostało utworzone. Nabywca certyfikatów inwestycyjnych na rynku pierwotnym może
je przedstawić do wykupu w ustalonym przez fundusz terminie lub zdeponować na
rachunku papierów wartościowych.
Fundusz inwestycyjny zamknięty przeprowadza wycenę wartości aktywów oraz
wartość aktywów netto przypadającą na jeden certyfikat inwestycyjny (WANCI) w
oparciu o istniejącą w dniu wyceny liczbę certyfikatów inwestycyjnych.
Zgodnie z prawem, wycena aktywów funduszu powinna być przeprowadzana nie
rzadziej niż raz na 3 miesiące oraz na 7 dni przed rozpoczęciem przyjmowania
zapisów na certyfikaty kolejnej emisji, a także w dniu wykupu certyfikatów.
Częstotliwość dokonywania wyceny każdego funduszu jest określona w jego
statucie. Cena wykupu certyfikatu inwestycyjnego jest równa wartości aktywów netto
funduszu, przypadającej na certyfikat inwestycyjny, według wyceny z dnia wykupu.
Wykupione certyfikaty podlegają umorzeniu z mocy prawa.
Zdematerializowane, zbywalne certyfikaty inwestycyjne mogą być przedmiotem
obrotu na rynku regulowanym Giełdy Papierów Wartościowych, gdzie podlegają
wycenie rynkowej analogicznie, jak inne papiery wartościowe. Inwestorzy mogą
inwestować w nie w celu osiągania dochodów wynikających ze wzrostu ich kursów
rynkowych. Certyfikaty inwestycyjne nabyte w ofercie pierwotnej mogą być
zdeponowane na rachunku papierów wartościowych a następnie sprzedane w
dowolnym terminie podczas sesji giełdowej bez konieczności oczekiwania na wykup.
Posiadacze certyfikatów inwestycyjnych zapisanych na rachunkach papierów
wartościowych mogą je również przedstawić funduszowi do wykupu.
Często notowania giełdowe certyfikatów inwestycyjnych różnią się od wartości
aktywów netto przypadającej na jeden certyfikat inwestycyjny. Wynika to z tego, że
wycena rynkowa kieruje się swoimi zasadami. Od dnia ostatniej wyceny aktywów
funduszu mogły też ulec zmianie czynniki mające wpływ na ceny składników lokat
funduszu (np. cena surowców, w przypadku funduszu rynku surowców inwestującego
w akcje producentów tych surowców). Na notowania certyfikatów inwestycyjnych ma
również wpływ ogólna koniunktura giełdowa, płynność na rynku a także inne czynniki,
np. reputacja rynkowa firmy zarządzającej funduszem.
Fundusz inwestycyjny zamknięty, którego certyfikaty inwestycyjne są przedmiotem
obrotu na rynku regulowanym publikuje raporty bieżące oraz raporty okresowe
zgodnie z przepisami dotyczącymi obowiązków informacyjnych emitentów papierów
wartościowych, notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Raporty bieżące
zawierają informacje o wszelkich okolicznościach lub zdarzeniach, które mogą mieć
istotny wpływ na sytuację finansową i prawną funduszu lub mogłyby w istotny sposób
wpłynąć na cenę lub wartość notowanych certyfikatów inwestycyjnych. Raporty
okresowe są publikowane w okresach kwartalnych, półrocznych i rocznych i
zawierają sprawozdania finansowe sporządzone w zakresie właściwym dla danego
raportu.
Fundusz inwestycyjny zamknięty może przeprowadzać wypłaty dochodów bez
wykupu certyfikatów. Dotyczy to w szczególności funduszy aktywów niepublicznych
lub funduszy nieruchomości, które zrealizowały dochodową inwestycję.
II.





1
Kryterium polityki lokacyjnej1
Fundusze akcji – inwestują przede wszystkim w akcje oraz inne udziałowe
papiery wartościowe (prawa poboru, prawa do akcji, kwity depozytowe). Do tej
kategorii kwalifikowane są fundusze, dla których efektywny udział w aktywach
tych papierów wartościowych wynosi co najmniej 66 proc. lub fundusz posiada
benchmark odpowiadający portfelowi, w którym udział tych papierów
wartościowych wynosi co najmniej 90 proc.
W ramach funduszy akcji wyróżnia się fundusze sektorowe, fundusze akcji
małych i średnich przedsiębiorstw, fundusze uniwersalne.
Biorąc pod uwagę kryterium geograficzne lokat fundusze akcji dzielą się na:
­ fundusze rynku krajowego - lokują aktywa na polskim rynku, głównie
nabywając akcje na Giełdzie Papierów Wartościowych;
­ fundusze rynków zagranicznych - lokują aktywa na rynkach zagranicznych,
jako (i) fundusze globalne lub (ii) fundusze międzynarodowe, inwestujące na
rynkach międzynarodowych, często koncentrując się na wybranym regionie
lub grupie państw, np. BRIC, rynki wschodzące, Azja.
Fundusze dłużnych papierów wartościowych – w tej kategorii wyróżnia się
fundusze obligacji skarbowych, obligacji korporacyjnych oraz fundusze
uniwersalne.
Fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego – lokują aktywa w krótkoterminowe
instrumenty dłużne o niskim poziomie ryzyka.
Fundusze mieszane – lokują aktywa w akcje i inne udziałowe papiery
wartościowe, dłużne papiery wartościowe a także w inne instrumenty finansowe.
W zależności od struktury składników lokat dzielą się na:
­ fundusze z ochroną kapitału;
­ fundusze stabilnego wzrostu;
­ fundusze zrównoważone;
­ fundusze aktywnej alokacji;
­ inne fundusze mieszane.
Fundusze aktywów niepublicznych (ang. private equity) - lokują aktywa głównie w
akcje spółek akcyjnych nienotowanych na giełdzie oraz udziały w spółkach z
ograniczoną odpowiedzialnością lub akcje spółek publicznych, nabyte z zamiarem
wycofania z zorganizowanego obrotu.
Klasyfikacja wg Izby Zarządzających Funduszami i Aktywami.




Fundusze rynku surowców - lokują aktywa w instrumenty finansowe powiązane z
rynkami surowcowymi, głównie w akcje spółek surowcowych lub instrumenty
pochodne, których aktywami bazowymi są surowce.
Fundusze absolutnej stopy zwrotu – lokują aktywa w odpowiednio dobrany portfel
aktywów i stosują strategie inwestycyjne w celu osiągania dodatnich stóp zwrotu,
niezależnie od koniunktury rynkowej. Stosują dźwignię finansową i inwestują m.in.
w instrumenty pochodne. Nie posiadają zdefiniowanego benchmarku.
Fundusze nieruchomości – lokują aktywa w nieruchomości, bezpośrednio lub
poprzez spółki celowe, w celu uzyskania dochodów z tytułu ich wynajmu lub
wzrostu wartości rynkowej.
Fundusze sekurytyzacyjne - lokują aktywa w jednolite rodzajowo pule
wierzytelności, przynoszące regularny dopływ kapitału.
Zalety zbiorowego inwestowania
Inwestowanie w fundusze inwestycyjne ma wiele zalet, które są w szczególności
cenne dla osób nie posiadających odpowiedniej wiedzy, doświadczenia lub narzędzi,
ułatwiających podejmowanie racjonalnych decyzji inwestycyjnych na rynku
kapitałowym. Powierzenie trudnych i pracochłonnych czynności, związanych z
prowadzeniem analiz trendów giełdowych czy sytuacji ekonomicznej emitentów
specjalistom z rynku kapitałowego może przynieść korzyści w postaci obniżenia
ryzyka inwestycyjnego.
Inwestowanie zbiorowe to także zaleta niższych, w porównaniu z inwestowaniem
indywidualnym, kosztów transakcji zawieranych na giełdzie, przypadających na
uczestnika funduszu. W zależności od sytuacji osobistej, celów finansowych i
poziomu tolerancji ryzyka, każdy może wybrać odpowiedni dla siebie fundusz
inwestycyjny.
Lokowanie oszczędności w fundusze inwestycyjne należy planować w horyzoncie
średnio- lub długoterminowym. Jednak, inwestor preferujący wysoką płynność
inwestycji powinien nabywać jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych
otwartych lub certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych zamkniętych,
notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych.