Reminiscencje z konferencji ”4th X-ray Meeting in investigations of

KRAJOWA KONFERENCJA BADAŃ RADIOGRAFICZNYCH - „STARY MŁYN 2012”
27 - 29 sierpnia 2012 r.
Reminiscencje z konferencji
”4th X-ray Meeting in investigations of the objects
of cultural heritage”
Grzegorz Jezierski
Politechnika Opolska
W dniach 17-19 maja 2012 r. miała miejsce w Krakowie czwarta już
międzynarodowa konferencja na temat wykorzystania technik rentgenowskich w badaniach
obiektów dziedzictwa kulturowego tj. „4th X-ray Meeting in investigations of the objects of
cultural heritage. Celebrating the 100th anniversary of crystal X-ray diffraction”.
Właśnie z racji 100 rocznicy odkrycia zjawiska dyfrakcji promieni X przez
niemieckiego fizyka Maxa von Lauego, konferencja ta była dedykowana głównie
wykorzystaniu zjawiska dyfrakcji w badaniach różnych obiektów dziedzictwa narodowego.
Dla porządku warto wspomnieć o trzech pierwszych konferencjach, które miały miejsce w
2006, 2008 i 2010 r. a więc co dwa lata. Ta trzecia konferencja, z której streszczenia
referatów są dostępne w internecie dedykowana była znanemu malarzowi holenderskiemu
Rembrandtowi i nosiła podtytuł: „Around Rembrandt and his workshop”.
Organizatorem ostatniej konferencji były cztery instytucje: Wydział Chemii
Uniwersytetu Jagiellońskiego (główny organizator), Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Wydział Konserwacji i Restauracji Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz Instytut
Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera Polskiej Akademii Nauk w
Krakowie. Konferencja miała dwóch oficjalnych sponsorów, z polskich przedstawicielstw
firm produkujących sprzęt do dyfrakcji rentgenowskiej, tj. PANalytical B.V. Branch Office
Poland oraz ZPU Testchem, Pszów (przedstawiciel japońskiej firmy Rigaku).
Miejsce obrad zlokalizowano w przepięknej sali Collegium Maius Uniwersytetu
Jagiellońskiego, której ściany zdobyły historyczne arrasy. W konferencji tej uczestniczyło ok.
100 uczestników z kraju (Wydział Chemii oraz Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Instytut Fizyki Jądrowej im. H. Niewodniczańskiego w Krakowie, Instytut Maszyn
Przepływowych im. Roberta Szewalskiego, Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, Akademia
Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego
Habera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Akademie Sztuk Pięknych z Krakowa,
Warszawy oraz Wrocławia, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, Muzea Narodowe
z Krakowa oraz Gdańska, Muzeum Regionalne w Rzeszowie, Uniwersytety Wrocławski,
Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz Mikołaja Kopernika w Toruniu, Politechnika
Warszawska oraz Opolska, Ośrodek Diagnostyki Prewencji i Telemedycyny – Szpital Jana
Pawła II w Krakowie i niezależni konserwatorzy) i z zagranicy (Belgia, Francja, Hiszpania,
Holandia, Niemcy, Szwajcaria, Włochy).
Otwarcia konferencji dokonał prof. Krzysztof Stopka – dyrektor Collegium Maius, po
nim głos zabrała prof. Grażyna Stochel – dziekan Wydziału Chemicznego Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Pierwszy wykład inauguracyjny pt: „Od Rentgena i Lauego do współczesnej
krystalografii” wygłosił prof. Henk Schenk z Uniwersytetu w Amsterdamie, były
przewodniczący Międzynarodowego Stowarzyszenia Krystalograficznego. Autor podkreślił,
KRAJOWA KONFERENCJA BADAŃ RADIOGRAFICZNYCH - „STARY MŁYN 2012”
27 - 29 sierpnia 2012 r.
że o znaczeniu tych badań może świadczyć fakt, że ponad milion struktur krystalicznych
zostało rozszyfrowanych tą techniką, z czego ok. 600.000 to małe molekuły zgromadzone w
bazie Cambridge Structural Database i 80.000 duże biomolekuły w bazie Protein Database.
Następny wykład pt: „Nauka dla dziedzictwa kulturowego; wkład dyfrakcji rentgenowskiej i
neutronowej” wygłosił prof. Gilberto Artioli z Uniwersytetu w Padwie. Podczas kolejnych
sesji naukowcy, historycy i konserwatorzy zapoznali się z ostatnimi pracami nt. konserwacji
obiektów dziedzictwa kulturowego z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego,
prowadzonymi w różnych laboratoriach. Ogółem wygłoszono 19 referatów (po 30 min.), a w
sesji plakatowej przedstawiono 8 posterów.
Wśród często wymienianych technik rentgenowskich stosowanych przez autorów ww.
prac przewijały się następujące:
- radiografia klasyczna błonowa oraz bezbłonowa,
- dyfrakcja rentgenowska XRD i µXRD,
- fluorescencja rentgenowska XRF i µXRF,
- tomografia komputerowa,
- dwuźródłowa tomografia komputerowa DSCT
(X-ray Dual Source Computed
Tomography)
- rentgenowska analiza spektralna ze wzbudzeniem cząstkami naładowanymi PIXE
(Proton Inducted X-ray Emission)
- mikroskopia elektronowa z wykorzystaniem mikroanalizatora rentgenowskiego
SEM/EDX (Scanning Electron Microscopy/Energy Dispersive X-ray Analyses).
Na zakończenie konferencji wystąpili przedstawiciele firm produkujących sprzęt do
dyfrakcji z prezentacjami najnowszych osiągnięć w tym obszarze, tj:
- 2D Micro-diffraction using PIXcel3D, firma Panalytical B.V. Branch in Poland,
- Miniflex- new brother of Rigaku X-ray diffraction family, firma Testchem.
Jak zwykle tego typu konferencjom międzynarodowym, także i w tym przypadku
towarzyszyły dodatkowe atrakcje kulturowe. Pierwszego dnia w godzinach popołudniowych
miało miejsce zwiedzanie Collegium Maius – Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego,
natomiast trzeciego dnia w godzinach przedpołudniowych zwiedzanie Zamku na Wawelu, a
w godzinach popołudniowych dla chętnych wyjazd do kopalni soli w Wieliczce.
Autor miał okazję zapoznać się już wcześniej z pracami prowadzonymi, np. w
Akademii Sztuk Pięknych - Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki (dr. Zofia
Kaszowska) w Krakowie jak również w Muzeum Narodowego w Krakowie – Laboratorium
Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych (Piotr Frączek). Ten ostatni jest
wiodącym ośrodkiem w kraju, jeśli chodzi o techniki rentgenowskie stosowane w
dziedzictwie kulturowym. Stosuje się tam m. in. technikę radiografii bezpośredniej z
detektorem typu płaski panel oraz wykorzystuje specjalne programy graficzne do analizy
zdjęć rentgenowskich dla potrzeb konserwatorów. Cyfrowa analiza obrazu daje w pewnych
przypadkach możliwość usuwania usłojenia czy struktury płótna z rentgenogramu, czyniąc go
czytelniejszym – tzw. wyekstrahowanie warstwy malarskiej.
Swój udział ww. konferencji, pokazującej szeroko dzisiaj stosowane techniki
wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie w dziedzinie konserwacji dzieł sztuki,
uważam za bardzo cenny. Materiały konferencyjne zawierające m.in. streszczenia wszystkich
referatów i posterów znajdują się w posiadaniu autora niniejszego wystąpienia