docEfektywność i sprawiedliwość proporcjonalnego i
download 
Reklamacja Transkrypt
Efektywność i sprawiedliwość proporcjonalnego i
Zeszyty naukowe nr 4 2006 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni Bartłomiej Wrona, Tomasz Wołowiec 1 Efektywność i sprawiedliwość proporcjonalnego i progresywnego opodatkowania dochodów osób fizycznych. STRESZCZENIE Artykuł prezentuje analizę porównawczą zasad opodatkowania liniowego i proporcjonalnego, z punktu widzenia zasady efektywności i sprawiedliwości opodatkowania. Ocenie poddano różne elementy konstrukcyjne, celem wyjaśnienia istoty tych dwóch modeli opodatkowania oraz zweryfikowania różnorodnych, potocznych opinii na temat tzw. „podatku liniowego”. Artykuł opiera się zarówno na rozważaniach teoretycznych, jak i na symulacjach ekonomicznych, pokazujących faktyczne następstwa redystrybucyjne w odniesieniu do obu form opodatkowania. Rodzaje i formy progresji Podatkiem progresywnym jest podatek, którego stawka rośnie wraz z wielkością przedmiotu opodatkowania. Progresja ta może mieć charakter przyśpieszony, opóźniony bądź proporcjonalny. W pierwszym przypadku przyrost stawki jest więcej niż proporcjonalny w stosunku do podstawy opodatkowania. W drugim wzrost ten jest wolniejszy od wzrostu podstawy opodatkowania, a w trzecim równy. Jednak stawka ta nie może przekroczyć pewnego pułapu, w przeciwnym razie mielibyśmy do czynienia z takim absurdem jak osiągnięcie przez nią, a nawet przekroczenie wartości 100%. Z tego też względu progresja powinna być ograniczona. Szczególne znaczenie mają dwa typy stawek podatkowych: stawki progresji globalnej oraz stawki progresji szczeblowej (ciągłej). W systemie progresji globalnej w stosunku do całej podstawy opodatkowania stosuje się określoną stawkę podatkową. Tego typu skala powoduje skokowy wzrost należności podatkowych. Progresja globalna ma zastosowanie przy przejściu z niższego do wyższego przedziału podstawy opodatkowania, a w ramach każdego przedziału skala jest proporcjonalna. Nie da się ukryć, że zaletą takiego systemu jest bezpośrednie oraz natychmiastowe określenie stawki stoso- 140 wanej wobec całego przedmiotu opodatkowania. Jednak w praktyce brak ciągłości progresji sprawia, iż z chwilą przekroczenia granicy danego przedziału podatek - wskutek zmiany stawki - wzrasta tak szybko, że możemy mieć do czynienia z sytuacją, gdy podwyżka kwoty należnego podatku jest wyższa od przyrostu podstawy opodatkowania. Sytuacja taka w przypadku podatników o dochodach bliskich granicy kolejnego przedziału, może prowadzić z ich strony do wielu 2 nadużyć w celu uniknięcia „wpadnięcia w sieć” wyższej stawki . Przykładowo przy skali podatkowej w której dochód do 10 000 zł opodatkowany jest stawką 10%, a powyżej tej kwoty 20%, podatnik uiści podatek w wysokości 1000 zł. Po opodatkowaniu zostanie mu 9 000 zł dochodu netto (dochodu rozporządzalnego). W przypadku gdyby jednak jego zarobki wzrosły o 1 zł, a więc do poziomu 10001 zł, musiałby już zapłacić 2000,2 zł podatku. Jego dochód netto wyniósłby 7999,8 zł (to jest o 1000,2 zł mniej niż w przypadku osiągnięcia 10000 zł dochodu). Tak więc wzrost dochodu o 1 zł spowodował wzrost podatku o 1000,2 zł. Kolejnym ze sposobów konstrukcji skali progresywnej jest progresja szczeblowa. Podstawa opodatkowania jest podzielona na kilka części i do każdej z nich stosuje się odpowiednią stawkę, przy czym dla każdego kolejnego przedziału stawki są coraz wyższe. Do każdej części podstawy opodatkowania stosuje się stawkę odpowiadającą jej przedziałowi, a ostateczna kwota podatku jest 3 równa sumie należności pochodzących od poszczególnych części . Jeżeli dochód podatnika wzrośnie tak, iż przekroczy on kolejny szczebel progresji, to wyższą stawką opodatkowania nie zostanie objęty cały dochód - tak jak to ma miejsce w przypadku progresji globalnej, a jedynie ta jego część, która dany szczebel przekroczyła. Tego typu ciągłość progresji jest główną, aczkolwiek nie jedyną zaletą progresji szczeblowej. Po stronie korzyści należy także umieścić fakt „nałożenia” granic na progresję. Fakt ten sprawia, iż realna stawka podatkowa nie może w żadnym razie przekroczyć stawki ustawowej, stosowanej dla najwyższego przedziału. „Jednakże przy wzrastającej wartości przedmiotu opodatkowania podatek wcale nie staje się proporcjonalny (jak to miało miejsce w dwóch poprzednich systemach). W miarę tego wzrostu stawka podatkowa zbliża się do stawki ustawowej dla najwyższego przedziału, nigdy jednak jej nie osiąga, ponie4 waż części należące do niższych przedziałów podlegają niższym stawkom” . System progresji szczeblowej w odniesieniu do opodatkowania dochodu osób indywidualnych jest obecnie szeroko stosowany, ma to miejsce również w przypadku Polski. Przykładowo przy zastosowaniu identycznej skali podatkowej (jak w powyższym przykładzie) progresji globalnej, podatnik zarabiający 10000 zł zapłaci podatek w wysokości 1000 zł. Po opodatkowaniu zostanie mu 9000 zł dochodu rozporządzalnego (identycznie jak w przypadku progresji globalnej). Gdy jednak dochody podatnika wzrosną o 1 zł do poziomu 10001 zł zapłaci on 1000,2zł podatku. Jego dochód rozporządzalny wyniesie 8 999,8 zł. Tak więc w tym przypadku wzrost dochodu o 1zł spowoduje wzrost podatku o 0,2 zł. 141 W przypadku progresji bezpośredniej mamy do czynienia z „systemem podatkowym, w którym stawka podatku wzrasta w sposób ciągły wraz ze wzrasta5 jącą wartością przedmiotu opodatkowania aż do granicy określonej w ustawie” . Bez wątpienia zaletą takiego rozwiązania jest zapewnienie ciągłości progresji. Jednak inna stawka dla każdej kolejnej wartości przedmiotu opodatkowania sprawia, iż system ten wiąże się z całym szeregiem skomplikowanych obliczeń. Dodatkowo po osiągnięciu punktu wyznaczonego przez ustawodawcę progresja zanika stając się tak naprawdę podatkiem proporcjonalnym. W przypadku progresji przez wybór elementu podlegającego opodatkowaniu „progresję można zapewnić, wybierając do opodatkowania pewien element przedmiotu, przy zachowaniu stałej stawki podatkowej. (...) Zaletą przedstawiania stawki podatkowej w tej postaci jest zwrócenie uwagi na istnienie stawki granicznej, której nie można przekroczyć. Stawkę maksymalną można bowiem zasto6 sować najwyżej do całości przedmiotu opodatkowania” . Co ważne system ten można łączyć zarówno z progresją szczeblową, jak i z progresją klasową. Z progresją mamy też do czynienia w przypadku, gdy stawka podatkowa jest stała, ale istnieje pewna kwota wolna od opodatkowania (minimum podatkowe) pomniejszająca podstawę opodatkowania. W takim wypadku mówić możemy o progresji związanej z istnieniem minimum podatkowego. Podatek liniowy a podatek płaski Stała proporcjonalna stawka podatku naliczana od podstawy opodatkowania jest bardzo rozpowszechnioną oraz szeroko stosowaną formą opodatkowania. Mamy z nią do czynienia przykładowo w przypadku stawek ubezpieczeniowych - gdzie ich wysokość jest taka sama dla wszystkich i to niezależnie od wysokości dochodu - jak i również w przypadku opłat skarbowych, podatku CIT, podatku od towaru i usług (VAT) czy też akcyzy. Podobnie jest w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w małej skali, płacących zryczałtowany podatek od obrotów, który de facto też jest podatkiem liniowym. Z podatkiem liniowym mamy do czynienia w przypadku opodatkowania dochodu osób prawnych, a od początku 2004 roku również w przypadku dochodu osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Podatek progresywny stosowany jest jedynie w przypadku opodatkowania dochodu osób fizycznych rozliczających się na zasadach ogólnych. Podatek liniowy, czyli proporcjonalny występuje wtedy, gdy podatek stanowi tę samą część dochodu. Tak więc stawka podatkowa stanowi procentowo stałą wielkość w stosunku do podstawy opodatkowania, i to bez względu na wielkość tej podstawy. Przykładowo podatek liniowy ze stawką na poziomie 22 % przy dochodzie 10 000 zł wyniósłby 2200 zł, zaś przy 100 000 zł dochodu - 22000 zł. Od każdej złotówki dochodu pobierane jest więc 22% groszy, bez względu na to, która to złotówka. Zastosowanie stałej stawki podatku liniowego nie zmie- 142 nia proporcji różnych podstaw opodatkowania po ich opodatkowaniu, to znaczy że podstawa opodatkowania dziesięć razy większa od innej przed opodatkowaniem, pozostanie od niej dziesięć razy większa po opodatkowaniu. Natomiast kwota podatku zmienia się proporcjonalnie do zmiany podstawy opodatkowania. Dziesięciokrotny wzrost podstawy opodatkowania powoduje dziesięciokrotny wzrost kwoty podatku. Dziesięciokrotne zmniejszenie podstawy opodatkowania powoduje dziesięciokrotne zmniejszenie kwoty podatku. Bardzo często jednak w dyskusjach o progresji i liniowości opodatkowa7 nia dochodów zauważyć można pewne istotne zamieszanie . Przyjmuje się bowiem, iż jedna stawka ma zapewnić liniowość, a progresja związana jest z istnieniem kilku stawek podatkowych. Jednakże jedna stawka zapewniałaby liniowość tylko wtedy, gdyby nie towarzyszyła jej kwota wolna od podatku czy też ulgi podatkowe. Zatem z podatkiem liniowym mamy do czynienia w sytuacji braku kwoty wolnej od opodatkowania i ulg podatkowych. Obecność kwoty wolnej sprawia, iż progresja jednak istnieje przy proporcjonalnej stawce podatkowej, ponieważ podatki w dochodach osób biedniejszych mają mniejszy udział niż w dochodach osób bogatych. W miarę więc jak wzrasta wartość dochodu do opodatkowania, efektywna stawka podatkowa zbliża się do jednej proporcjonalnej stawki podatkowej (w tym wypadku stawki nominalnej). Taki właśnie podatek określany jest mianem podatku płaskiego (flat tax). Tab. 1. Porównanie parametrów podatku liniowego i płaskiego przy założonej stawce 22%. Podatek liniowy Dochód (w zł) Dochód do opodatkowania (w zł) Wysokość podatku (w zł) Efektywna stawka podatkowa (w %) Podatek płaski Dochód (w zł) Kwota wolna od podatku (w zł) Dochód do opodatkowania (w zł) Wysokość podatku (w zł) Efektywna stawka podatkowa (w %) 5000 5000 1100 22% 10000 10000 2200 22% 100000 100000 22000 22% 5000 1000 4000 880 17,6% 10000 1000 9000 1980 19,8% 100000 1000 99000 21780 21,8% Źródło: Opracowanie własne. Tak więc przy podatku płaskim istnieje jedna stawka, której towarzyszy progresja opodatkowania dochodów, wywołana odjęciem kwoty wolnej od dochodu. W wypadku podatku liniowego wykluczone jest istnienie takiej kwoty, a więc tym samym uniemożliwienie wykorzystania progresji. Często jednak w życiu codziennym spotkać się można z błędnym określeniem podatku z jedną stawką 143 i kwotą wolną mianem podatku liniowego, kiedy w rzeczywistości mamy do czynienia z podatkiem płaskim. W niniejszej pracy - zresztą jak w przypadku wielu opracowań - podatek płaski traktowany będzie w szerokiej kategorii podatku liniowego. Jedną z koncepcyjnych form podatku liniowego jest podatek od funduszu wynagrodzeń, który zakłada integrację podatku dochodowego od osób fizycz8 nych i systemu ubezpieczeń społecznych . W liniowym podatku od funduszu wypłat na rzecz osób fizycznych, przedmiotem opodatkowania jest łączna kwota wypłat na rzecz osób fizycznych, bez względu na tytuł wypłaty, z zastrzeżeniem, że podatek nie dotyczy wypłat podlegających opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (np. wypłata z tytułu wynajmu lokalu). Tak więc podatek obejmuje wypłaty wynagrodzeń za pracę – bez względu na rodzaj umowy, na podstawie której praca jest świadczona – honorariów, rekompensat, odszkodowań, zasiłków, sprzedaży praw autorskich itp. Podatnik zobowiązany jest do prowadzenia i archiwizowania rejestru wypłat. Jest to istotne, ponieważ zarejestrowane wypłaty stanowić będą podstawę dla określenia wysokości świadczeń z ubezpieczenia społecznego (te ustalane będą na dotychczasowych zasadach). Efektywność i sprawiedliwość proporcjonalnego i progresywnego opodatkowania dochodów osób fizycznych Podstawowymi zasadami dobrego systemu podatkowego są równość, powszechność i sprawiedliwość. Efektywność systemu podatkowego jest natomiast pochodną realizacji w praktyce powyższych zasad. Optymalnym z punktu widzenia efektywności systemu i unikania zniekształceń w zachowaniach ekonomicznych podmiotów jest podatek pogłówny (head tax), czyli równa nominalnie kwota podatku płacona przez wszystkich podatników. Jednakże, w systemach demokratycznych to społeczna percepcja sprawiedliwości decyduje poprzez wybory polityczne o kształcie systemu podatkowego. Politycy odwołują się do sprawiedliwości społecznej rozumianej jako wzrost redystrybycyjnej roli państwa, co oznacza de facto złamanie zasady równości podatników. Komplikowanie systemu podatkowego prowadzi natomiast do złamania drugiej zasady, czyli jego powszechności. Analizując sprawiedliwość poszczególnych modeli opodatkowania osób fizycznych, należy uwzględnić związek między strukturą podatkowych wpływów budżetowych, a udziałem poszczególnych grup społecznych w ich tworzeniu. Oznacza to, iż nie powinno się analizować podatku dochodowego w oderwaniu od podatków pośrednich (głównie podatku od towarów i usług – VAT). Zgodnie z prawem malejącej konsumpcji wraz ze wzrostem dochodu zmniejsza się udział wydatków na konsumpcję, a wzrasta poziom oszczędności. Zatem podatek liniowy wraz z utrzymaniem wysokiej stopy podatków pośrednich spowoduje degresję łącznego obciążenia podatkowego dochodów podatni- 144 ków. Zakres tego zjawiska zależy od kształtowania się oszczędności w funkcji dochodów. Tab.2. Degresja łącznego obciążenia podatkowego przy założeniu podatku liniowego na poziomie 22%. Miesięczny dochód brutto (w zł) Podatek dochodowy (stawka 22%) Dochód netto (w zł) 1000 2000 3000 4000 5000 10000 15000 20000 30000 40000 60000 80000 100000 150000 220 440 660 880 1100 2200 3300 4400 6600 8800 13200 17600 22000 33000 780 1560 2340 3120 3900 7800 11700 15600 23400 31200 46800 62400 78000 117000 Założona stopa konsumpcji 9 (w%) 98 88 80 75 65 45 35 30 28 24 18 15 13 10 Wielkość konsumpcji (w zł) 764 1373 1872 2340 2535 3510 4095 4680 6552 7488 8422 9360 10140 11700 Podatek VAT (stawka 22%) 168 302 412 515 558 772 901 1030 1441 1647 1853 2059 2231 2574 Całkowita wartość podatku (w zł) Globalna stopa podatkowa (w%) 388 742 1072 1395 1658 2972 4201 5430 8041 10447 15053 19659 24231 35574 38,8% 37,1% 35,7% 34,8% 33,2% 29,7% 28,0% 27,2% 26,8% 26,1% 25,1% 24,6% 24,2% 23,7% Źródło: Opracowanie własne. Analizując powyższy przykład zauważamy silną degresję globalnej stopy podatkowej, z prawie 39% dla osiągających dochody 1000 zł do niecałych 24% dla uzyskujących dochody na poziomie 150000 zł. Uzyskany wynik jest zależny od założonego kształtowania się funkcji konsumpcji. Oczywiście łagodniejszy przebieg funkcji konsumpcji (niż założono w przykładzie) będzie łagodził stopień degresji, której istnienie nie budzi wątpliwości. Można zatem sformułować postulat minimalnej sprawiedliwości systemu podatkowego, jako takiego, w którym różne klasy dochodowe uzyskują przeciętnie takie samo łączne obciążenie na rzecz budżetu państwa. Z postulatu tego wynika minimalna stopa progresji podatku dochodowego, zrównująca łączne obciążenie podatkowe. Stosując ten postulat do zaprezentowanego modelu kształtowania się konsumpcji, w którym zakłada się, iż najbogatsi nie powinni być sumarycznie mniej obciążeni niż najbiedniejsi, to uzyskamy wyniki zaprezentowane w tabeli 2. 145 Stopę podatku dochodowego liczymy poniższym wzorem: DB x 0,388 – [DNPIT22% x SK(DB)] x 0,22 RPIT = ------------------------------------------------------- x 100 DB gdzie: RPIT DB DNPIT22% SK(DB) 0,22 – stopa naturalnej progresji podatku dochodowego, – dochód brutto, – dochód netto przy podatku liniowym 22%, – stopa konsumpcji dla przy danym poziomie dochodu brutto, – współczynnik stawki podatku VAT. Tab. 3. Minimalna stopa progresji podatku dochodowego. Miesięczny dochód brutto (w zł) Stopa progresji (w%) 1000 2000 3000 4000 5000 10000 15000 20000 30000 40000 60000 80000 100000 150000 22,0% 23,7% 25,1% 25,9% 27,6% 31,1% 32,8% 33,7% 34,0% 34,7% 35,7% 36,2% 36,6% 37,1% Dochód netto (w zł) 780 1526 2247 2963 3618 6893 10080 13260 19800 26120 38573 51019 63431 94374 Założona stopa konsumpcji (w%) Wielkość konsumpcji (w zł) 98 88 80 75 65 45 35 30 28 24 18 15 13 10 764 1342 1798 2222 2352 3101 3528 3978 5544 6269 6943 7653 8246 9437 Podatek VAT (stawka 22%) 168 295 395 489 520 684 776 875 1220 1379 1528 1684 1814 2076 Całkowita wartość podatku (w zł) 388 769 1148 1526 1902 3794 5696 7615 11420 15259 22948 30644 38414 57726 Globalna stopa podatkowa (w%) 38,8% 38,5% 38,3% 38,1% 38,1% 38,0% 38,0% 38,1% 38,1% 38,1% 38,3% 38,3% 38,5% 38,5% Źródło: Opracowanie własne. Poziom podatku dochodowego o minimalnej stopie progresji, zapewniający obciążenie na poziomie 38,8% (w tabeli drobne różnice są efektem zaokrągleń) kształtuje się w przedziale od 22% do 37,1%. Określić to można mianem naturalnej stopy progresji podatku dochodowego realizującej postulat minimalnej spra10 wiedliwości systemu podatkowego . 146 Tab. 4. Degresja łącznego obciążenia podatkowego przy założeniu podatku liniowego na poziomie 22% z kwotą wolną od opodatkowania w wysokości 45 zł miesięcznie. Miesięczny dochód brutto (w zł) Podatek dochodowy 22% z kwotą wolną Dochód netto (w zł) Realna stawka podatku dochodowego (w%) 1000 2000 3000 4000 5000 10000 15000 20000 30000 40000 60000 80000 100000 150000 175 395 615 835 1055 2155 3255 4355 6555 8755 13155 17555 21955 32955 825 1605 2385 3165 3945 7845 11745 15645 23445 31245 46845 62445 78045 117045 17,5 18,0 17,9 20,8 21,1 21,5 21,7 21,8 21,9 21,9 21,9 21,9 21,9 21,9 Założona stopa konsumpcji (w%) Wielkość konsumpcji (w zł) Podatek VAT (stawka 22%) 808 1412 1908 2374 2564 3530 4111 4694 6565 7499 8432 9367 10146 11705 177 311 420 522 564 777 905 1033 1444 1650 1855 2061 2232 2575 98 88 80 75 65 45 35 30 28 24 18 15 13 10 Całkowi- Globalta wartość na stopodatku pa po(w zł) datkowa (w%) 351 671 957 1342 1619 2927 4160 5413 8014 10370 14935 19501 24032 35425 35,1 34,0 32,3 33,0 32,3 29,3 27,8 27,1 26,7 26,0 24,9 24,4 24,0 23,6 Źródło: Opracowanie własne. Tab. 5. Minimalna stopa progresji podatku dochodowego z uwzględnieniem kwoty wolnej od opodatkowania na poziomie 45 zł miesięcznie. Miesięczny dochód brutto (w zł) 1000 2000 3000 4000 5000 10000 15000 20000 30000 40000 60000 80000 100000 150000 Realna stawka podatkowa (w%) 17,2 19,5 21,0 22,0 23,7 27,2 29,0 29,8 30,2 30,9 31,9 32,4 32,7 33,3 Źródło: Opracowanie własne. Dochód netto (w zł) 828 1610 2370 3122 3815 7277 12277 14033 20944 27640 40855 54080 67300 100050 Założona stopa konsumpcji (w%) 98 88 80 75 65 45 35 30 28 24 18 15 13 10 Wielkość konsumpcji (w zł) 811 1417 1896 2342 2480 3275 4297 4210 5864 6634 7355 8112 8749 10005 Podatek VAT (stawka 22%) 176 312 417 515 546 720 945 927 1290 1459 1618 1785 1925 2201 Całkowita wartość podatku (w zł) 348 702 1047 1395 1731 3443 5295 6887 10350 13819 20758 27705 34625 52151 Globalna stopa podatkowa (w%) 35,0 35,0 35,0 35,0 34,6 34,6 35,0 34,6 34,6 34,6 34,6 34,6 34,6 35,0 147 Obciążenie podatkowe w dolnych grupach dochodowych jest o 5,1% mniejsze, w porównaniu z najwyższą grupą dochodową. Nadal widać wyraźnie degresywny charakter podatku dochodowego. Stopa podatkowa kompensująca degresję globalnego obciążenia ma inną naturalną progresję, niż w sytuacji braku kwoty wolnej, bowiem łączna stopa podatkowa ma kształtować się na poziomie 35%. Aby zrównoważyć globalne obciążenie, progresja stopy podatku dochodowego jest prawie dwukrotna. Wprowadzenie do analizy kwoty wolnej od opodatkowania niewiele zmienia, z uwagi na jej poziom – 45 zł miesięcznie. Zatem z postulatu minimalnej sprawiedliwości wynika zasada neutralnej progresji podatkowej podatku dochodowego, uzależnionej od przebiegu funkcji konsumpcji. Postulat minimalnej sprawiedliwości wynika również z następujących argumentów na rzecz progresji: 1. Aby zrównać subiektywne wagi obciążeń podatkowych podatników o niskich i wysokich dochodach, podatnicy z niskich przedziałów dochodowych powinni być opodatkowani mniejszą sumaryczną skalą łącznego opodatkowania. Zatem podatek dochodowy powinien mieć niższą stopę niż ta, która wynika z progresji naturalnej. 2. Podatnicy z niskich i średnich przedziałów podatkowych tworzą największą część popytu globalnego (siły nabywczej). Podatek liniowy powoduje, iż redystrybucja dochodów realizowana przez system podatkowy koncentruje się w grupie podatników o niskich i średnich dochodach. Oznacza to, iż za usługi państwa płacą ci właśnie podatnicy, przez co redukcji ulega ich siłą dochodowa, a w konsekwencji zmniejsza się skłonność do konsumpcji i oszczędzania. Oznacza to osłabienie popytowych bodźców rozwoju, co negatywnie odbija się na koniunkturze gospodarczej. Tab. 6 Podatek liniowy i progresywny przy różnych poziomach miesięcznego dochodu. Dochód miesięczny (w zł) 900 1200 1500 2000 2400 3000 3500 4200 4800 5000 (*) 5500 Dochód roczny (w zł) 10800 14400 18000 24000 28800 36000 42000 50400 57600 60000 66000 Wysokość podatku progresywnego (w zł) Stawka podatku progresywnego (w%) 1521,9 2205,9 2889,2 4029,9 4941,9 6309,9 7997,3 10517,3 12667,3 13397,3 15197,3 14,09 15,32 16,06 16,79 17,16 17,53 19,04 20,87 21,99 22,33 23,03 Podatek liniowy (w zł) 2376 3168 3960 5280 6336 7920 9240 11088 12672 13200 14520 Stawka podatku liniowego (w%) 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 Progi podatkowe aktualnej skali podatkowej (w %) 19 19 19 19 19 19 30 30 30 30 30 148 6000 6500 7200 8000 9000 10000 15000 20000 72000 78000 86400 96000 108000 120000 180000 240000 16997,3 19192,5 22552,5 26392,5 31192,5 35992,5 59992,5 83992,5 23,61 24,61 26,10 27,49 28,88 29,99 33,32 34,99 15840 17160 19008 21120 23760 26400 39600 52800 22 22 22 22 22 22 22 22 30 40 40 40 40 40 40 40 Źródło: Opracowanie własne. 3. Wynagrodzenia podatników o niskich i średnich dochodach decydują o kosztach pracy (tworzą oni główną część kadr pracowniczych). Wyższe opodatkowanie ich wynagrodzeń w warunkach podatku liniowego, niż progresywnego, powoduje przerzucenie znacznej części obciążenia podatkowego na pracodawców, którzy muszą przez to zwiększać poziom wynagrodzeń brutto. 4. Zwiększenie krańcowego obciążenia podatkiem dochodowym zamożniejszych podatników nie działa tak demobilizująco na motywację do pracy, jak w przypadku podatników z niskich i średnich przedziałów dochodowych. 5. W warunkach wyższej stopy podatkowej w wysokich grupach dochodowych efektywniej działają ulgi podatkowe. 6. Progresywny model opodatkowania, podnoszący stopę opodatkowania podatnikom generującym nadwyżki, mniej szkodzi gospodarce jako całości, szczególnie wtedy, gdy system podatkowy zawiera różnorodne ulgi o charakterze stymulacyjnym. 7. Zwolennicy podatku liniowego podkreślają jego silne stymulacyjne działanie, postulując jednocześnie likwidacje wszelkich ulg, w tym stymulujących inwestycje i oszczędności. Doświadczenia zarówno krajów nadbałtyckich, jak i Słowacji wskazują, iż przyczyn wysokiego tempa rozwoju w tych krajach należy upatrywać właśnie w konsekwentnie rozwijanym systemie ulg o charakterze inwestycyjnym. 8. Wprowadzenie podatku liniowego nie jest równoznaczne (przykład krajów NMS) ze zmniejszeniem stopnia fiskalizmu. Wysokie stawki podatku liniowego, szeroka baza podatkowa oraz ograniczony zakres ulg podatkowych mogą powodować (i powodują) wyskoki udział wpływów z PIT w PKB. W konsekwencji nie uległ znacząco redukcji zakres szarej strefy w omawianych krajach. Co więcej, udział szarej strefy w latach 90. w gospodarkach krajów nadbałtyc11 kich był najwyższych wśród wszystkich krajów Grupy Wyszehradzkiej . 9. Często progresywny system podatkowy jest przedstawiany jako bardzo skomplikowany, a podatki liniowe jako proste, jednoznaczne i deklaracjami podatkowymi wielkości „kartki pocztowej”. Analiza zasad opodatkowania dochodów osób fizycznych w krajach nadbałtyckich i Słowacji wskazuje, iż również tam podatki nie są takie proste, szczególnie w sytuacji liczenia kosztów uzyskania przychodu i podstawy opodatkowania. 149 10. Podatek liniowy pogłębia zróżnicowanie dochodów i może prowadzić do nierówności społecznych. W krajach nadbałtyckich wskaźniki Giniego wzrosły najbardziej, wśród wszystkich krajów NMS. W latach 1990-1999 w Estonii z 0,24 do 0,37, na Litwie z 0,23 do 0,34, a na Łotwie z 0,24 do 0,32. Dla porównania w tym samym czasie w Polsce wskaźnik wzrósł tylko z 0,28 do 0,33, na Węgrzech z 0,21 do 0,24, a w Czechach z 0,19 do 0,25. W warunkach aktualnie funkcjonującego polskiego systemu podatkowego, zasady równości i powszechności podatków nie są realizowane, na co może po pierwsze wskazywać porównanie efektywnych i krańcowych nominalnych stawek podatkowych. W Polsce nie jest realizowana zasada sprawiedliwości społecznej, która ma usprawiedliwiać złamanie zasad równości i powszechności podatków. Statystyki OECD wskazują wyraźnie, że obciążenia podatkowe netto gospodarstw domowych w Polsce (po uwzględnieniu wszystkich transferów socjalnych z budżetu) należą do najbardziej spłaszczonych spośród wszystkich krajów rozwiniętych. Zatem bardzo słabo wypełniają one funkcje redystrybucyjne o charakterze socjalnym. Dla porównania, w krajach o tak krańcowo różnych obciążeniach podatkowych jak Niemcy, czy Irlandia (gdzie łączne obciążenia podatkowe stanowiły odpowiednio 51% i 24% kosztów pracy w 2002r.) krzywa obciążeń podatkowych wskazuje, iż państwo pomaga biednym, wielodzietnym rodzinom kosztem bogatych i bezdzietnych. W przypadku Irlandii, obciążenia podatkowe ubogich i wielodzietnych rodzin są nawet ujemne (w 2002 r. rodziny te otrzymywały z budżetu państwa o 23% więcej niż same uiszczały). 150 Bibliografia : 1. Gaudemet P.M., Molinier J., Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000 2. Kulicki J., Krawczyk A., Sokół P., Leksykon podatkowy, PWE, Warszawa 1998 3. Nojszewska E., Korzystna rzeczywistość czy miraż?- rzecz o podatku liniowym, [w:] Polski system podatkowy założenia a praktyka, pod red. A. Pomorskiej, UMCS, Lublin 2004 4. The Size and Development of the Shadow Economies and Shadow Economy Labour Force of 22 Transition and 21 OECD Countries: What do we really know? Referat na konferencję Unofficial Activities in Transition Countries: Ten Years of Experience, Friedrich Ebert Stifung, Institute za Javne Financije, Zagreb, 18-19 październik 2000. 151 Przypisy 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Bartłomiej Wrona. Katedra Rachunkowości Finansowej AE w Krakowie, Tomasz Wołowiec, Katedra Ekonomii WSB-NLU w Nowym Sączu. J. Kulicki, A. Krawczyk, P. Sokół, Leksykon podatkowy, PWE, Warszawa 1998, s. 311. P. M. Gaudemet, J. Molinier, Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000, s. 539. Tamże, s. 539. Tamże, s. 538. Tamże, s. 539. E. Nojszewska, Korzystna rzeczywistość czy miraż?- rzecz o podatku liniowym, [w:] Polski system podatkowy założenia a praktyka, pod red. A. Pomorskiej, UMCS, Lublin 2004, s. 49. Zob. szerzej: Założenia zmiany systemu dochodów publicznych – materiały prezentujące założenia ustawy o likwidacji bezrobocia i naprawie finansów publicznych, Centrum Adama Smitha, Warszawa 2004; Krótki przewodnik po projektowanym systemie dochodów publicznych, Centrum Adama Smitha, Warszawa 2004; Zmiana systemu finansów publicznych, Centrum Adama Smitha, Warszawa 2003. Ponieważ w założeniach podatek od funduszu wypłat powstaje w miejsce zlikwidowanych składek na ubezpieczenia społeczne i inne fundusze celowe oraz podatku PIT, dla pracodawcy oznacza to zmniejszenie nominalnego obciążenia pracy z ok. 85% do 25%, a obciążenia efektywne dla całej gospodarki narodowej zmniejszą się z poziomu 53% do ok. 25% w odniesieniu do płacy netto. Wysokość stopy konsumpcji została przyjęta dla górnych dochodów dowolnie, z uwagi na brak danych GUS dla budżetów rodzinnych o tak wysokim poziomie dochodów. Za: J.Żyżyński, Podatki, ...., op.cit., s. 729-730. The Size and Development of the Shadow Economies and Shadow Economy Labour Force of 22 Transition and 21 OECD Countries: What do we really know? Referat na konferencję Unofficial Activities in Transition Countries: Ten Years of Experience, Friedrich Ebert Stifung, Institute za Javne Financije, Zagreb, 18-19 październik 2000.
