zarządzanie czasem – mocna czy słaba strona

EDUKACJA HUMANISTYCZNA nr 1 (28), 2013
Szczecin 2013
Anna Pluta
Uniwersytet Szczeciński
ZARZĄDZANIE CZASEM – MOCNA CZY SŁABA STRONA
PRACOWNIKA XXI WIEKU?
Miej czas i miejsce na wszystko i rób wszystko
w odpowiednim czasie i miejscu,
a osiągniesz więcej i będziesz miał więcej przyjemności
niż ci, którzy żyją w ciągłym pośpiechu.
Tryon Edwards
Wprowadzenie
Początek XXI wieku ukazał szereg burzliwych zmian, które odcisnęły i nadal odciskają
piętno na sferze funkcjonowania współczesnych organizacji i zatrudnionych w niej ludziach.
Jedną z tych zmian jest przyspieszenie świata i wszystkich jego elementów. Oznacza to,
że obecnie czas zaczyna odgrywać kluczową rolę w osiąganiu efektywności organizacyjnej
i indywidualnej. Nastąpiła tak zwana „kompresja czasoprzestrzenna”1, będąca efektem globalizacji i niezwykłego rozwoju nowoczesnych technologii.
Zarysowane okoliczności wywołują poczucie przyspieszenia tempa życia i wpływają na
modyfikację jego stylu. Coraz częściej okazuje się, że „uniwersalny, współczesny człowiek to
człowiek pośpiechu; człowiek, któremu brakuje czasu, który jest więźniem przymusu”2, między
innymi ze względu na wszechobecny „wyścig szczurów”. W efekcie powszechne stają się praktyki
prowadzące do odhumanizowania pracy, gdyż organizacje popadają w tak zwaną „pułapkę
przyspieszenia” i wprowadzają jeden z trzech wzorców destrukcyjnego postępowania3:
− przeciążenie pracowników pracą – personel nie ma czasu na wykonanie zleconych
obowiązków (napięte terminy), brakuje zasobów potrzebnych do realizacji stawianych zadań;
− obciążenie pracowników wieloma różnorodnymi działaniami – w organizacji nie
ma wyraźnego ukierunkowania prowadzonej działalności;
− nieustanne obciążanie pracowników nowymi zadaniami – konsekwencja nieustannego wprowadzania zmian do organizacji.
1
2
3
D. Jemielniak, W poszukiwaniu straconego czasu, „Coaching” 2010, nr 1, s. 78.
S. Nydahl, W ślepej uliczce pośpiechu, „Forum” 2011, nr 1, s. 36.
H. Bruch, J.I. Menges, Pułapka przyspieszenia, „Harvard Business Review Polska” 2010, nr 11, s. 78.
Anna Pluta
148
W następstwie tego typu praktyk organizacji dochodzi do ukształtowania się pracownika bez reszty pochłoniętego przez pracę, która coraz częściej stanowi wartość autoteliczną4.
Wyraźniej zauważalna jest też swoista inwazja pracy na życie osobiste, którego czas ulega
nieustannemu skróceniu5.
Biorąc to pod uwagę, zasadne wydaje się ukazanie znaczenia umiejętności zarządzania
czasem i podjęcie próby udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w tytule artykułu: czy
zarządzanie czasem stanowi mocną czy słabą stronę pracownika XXI wieku? Rozważania
na ten temat stanowią cel niniejszego artykułu.
Przyjęta metodyka badawcza opiera się na studiach literaturowych, które przeprowadzono, aby zinterpretować umiejętność zarządzania czasem i ukazać jej rangę w wykonywaniu
czynności zawodowych przez współczesnego pracownika. Na podstawie tego wysuwane są
wnioski, których potwierdzenie stanowią prezentowane wybrane wyniki badań empirycznych
przeprowadzonych przez krajowe ośrodki badawcze – Główny Urząd Statystyczny (GUS)
i Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) oraz instytucję międzynarodową – Organizację
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Uzyskane w trakcie prowadzonych analiz
wyniki są podłożem do konkluzji końcowej artykułu.
Istota i znaczenie zarządzania czasem – rozważania teoretyczne
Praca stanowi istotny element życia człowieka, jednak nie powinien to być element
dominujący i prowadzący do wystąpienia wyraźnych dysproporcji w rodzajach jego aktywności życiowych. Brak symbiozy pomiędzy czynnościami wykonywanymi przez człowieka
może niekorzystnie wpłynąć na jego zdrowie psychiczne i jakość życia6. Dlatego też ważną
staje się umiejętność pozwalająca na zachowanie odpowiednich proporcji w życiu w trzech
ujęciach7:
− ujęciu czasu – określenie proporcji pomiędzy ilością czasu pracy i czasu wolnego
– przeznaczonego na realizację czynności pozazawodowych pozwalających na regenerację sił zużytych w procesie pracy;
− ujęciu energii – określenie poziomu wyczerpania sił w pracy, co w efekcie nie pozostawia ich na wykonywanie czynności pozazawodowych;
− ujęciu gratyfikacji materialnej – określenia opłacalności wykonywanych czynności
(bardziej lukratywne jest pozorowanie pracy lub absencja czy zaniedbanie obowiązków domowych).
Bez homeostazy w tych trzech wymiarach niemożliwe staje się efektywne życie człowieka prowadzące do sukcesu i osiągnięcie poczucia szczęścia. Zamiast tego pojawia się:
stres, frustracja, niższa jakość świadczonej pracy, konflikty, brak satysfakcji z pracy8 itd., co
oczywiście pociąga za sobą liczne zagrożenia odczuwane zarówno przez poszczególnych
4
5
6
7
8
Sytuację tę ukazują badania: CBOS, Stosunek Polaków do pracy i pracowitości, BS/38/2011, Warszawa, kwiecień
2011, oprac. R. Boguszewski, s. 6.
Równowaga praca – życie. Studium porównawcze Finlandia – Polska – Hiszpania, red. C. Sadowska-Snarska,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2007, s. 15 i następne.
D. Żołnierczyk-Zreda, Długi czas pracy a zdrowie psychiczne i jakość życia – przegląd badań, „Bezpieczeństwo
Pracy” 2009, nr 07–08.
Z. Ratajczak, Psychologia pracy i organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 166.
G. Leśniewska, J. Nikołajew, Postrzeganie czasu przez marynarzy pracujących na statku morskim w kontekście
równowagi życiowej, [w:] Trendy i wyzwania zrównoważonego rozwoju, red. B. Kryk, Katedra Polityki SpołecznoGospodarczej i Europejskich Studiów Regionalnych, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet
Szczeciński, Wydawnictwo Zapol, Szczecin 2011, s. 456.
Zarządzanie czasem – mocna czy słaba strona pracownika XXI wieku?
149
pracowników, jak i organizację jako całość. Negatywne skutki zachwianej symbiozy w życiu człowieka mogą być wyeliminowane lub choćby zminimalizowane poprzez jednoczesną realizację działań w dwóch aspektach. Po pierwsze, w organizacji należy podejmować
działania zapewniające bezkonfliktowe łączenie przez pracowników różnych aktywności
życiowych. W tym celu można promować zachowania ukierunkowane na efekt pracy, a nie
na czas jej poświęcony oraz kształtować dobre wzorce zachowań, otwartą komunikację czy
system motywacji nastawiony na efektywność pracy. Po drugie, pracownicy muszą umieć
samodzielnie organizować swoją pracę, a do tego niezbędne staje się posiadanie umiejętności zarządzania czasem.
O rosnącej randze umiejętności zarządzania czasem świadczy fakt, że organizacje coraz
częściej wskazują na nią w tworzonych przez siebie profilach kompetencji pracowników oraz
podejmują działania mające na celu wykształcenie lub doskonalenie umiejętności zarządzania czasem wśród zatrudnionej kadry, poprzez uczestnictwo pracowników w warsztatach
i szkoleniach poświęconych tej tematyce. Pocieszający jest fakt, że pracownicy – zwłaszcza
menedżerowie – są świadomi wagi umiejętności zarządzania czasem w dzisiejszym świecie
i wskazują ją jako jedną z kluczowych kompetencji efektywnego menedżera9.
A na czym polega umiejętność zarządzania czasem? Najogólniej można powiedzieć,
że sprowadza się ona do zdolności planowania życia i wykonywania różnych aktywności
życiowych zgodnie z priorytetami, co pozwala na zachowanie kontroli nad sobą i realizowanymi działaniami10. Oznacza to, że w gruncie rzeczy człowiek nie zarządza czasem
(nie można nad czasem zapanować i nim zarządzać, ponieważ czas płynie w swoim tempie
i człowiek nie ma na to żadnego wpływu), ale zarządza sobą w czasie11 – czyli panuje nad
czynnościami składającymi się na jego życie. Aby temu sprostać, istotne staje się ustalanie celów życiowych, określanie priorytetów przyjętych do wykonania zadań, delegowanie
spraw i ich planowanie, a w przypadku działań realizowanych w zespołach – organizowanie
spotkań i narad. Dzięki temu możliwe staje się zachowanie właściwych proporcji pomiędzy
różnymi zajęciami człowieka, co najogólniej sprowadza się do godzenia życia zawodowego
z osobistym i osiągania poprzez tego rodzaju czynności poczucia szczęścia. Warunek ten
wydaje się niezbędny, co potwierdza angielski fizjolog Sheldon w opracowanej przez siebie
krzywej szczęścia – patrz rysunek 1.
Punkty zaznaczone na krzywej Sheldona oznaczają12: „m” – punkt maksymalny, w którym
człowiek odczuwa satysfakcję z wykonywanej działalności zawodowej – odpowiada to 5 – 8
godzinom pracy. Jednocześnie okazuje się, że zmniejszenie liczby godzin pracy prowadzi do
spadku zadowolenia, co skutkuje pojawieniem się zakłóceń fizjologicznych (punkt „o” – strefa
otyłości) lub poczuciem skrajnej nieefektywności (punkt „n”). Natomiast wydłużanie pracy
poza punkt maksymalny prowadzi do przepracowania i powoduje pojawienie się wrzodów
żołądka (punkt „u”), załamania nerwowego (punkt „b”) lub całkowitej eliminacji z pracy
wywołanej zawałem serca – wiąże się z pracą od 10 do 16 godzin dziennie (punkt „c”).
K. Krawczyński, Profil kompetencyjny 1000 polskich menedżerów, „Business Coaching” 2009, nr 1, s. 12–13.
Por.: A. Pluta, Czas i jego wartość, [w:] A. Pluta, G.P. Wójcik, Vademecum menedżera – organizacja pracy własnej,
Wydawnictwo Economicus, Szczecin 2011, s. 44.
11
S.R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania, Wydawnictwo Bertelsmann Media Sp. z o.o. Diogenes, Warszawa
2001, s. 164.
12
W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 1997, s.
192–193.
9
10
pracy poza punkt maksymalny prowadzi do przepracowania i powoduje pojawienie się wrzodów żołądka (punkt „u”), załamania nerwowego (punkt „b”) lub całkowitej eliminacji z pracy
wywołanej zawałem
serca – wiąże się z pracą od 10 do 16 godzin dziennie (punkt
„c”).
Anna Pluta
150
Rysunek 1. Krzywa szczęścia wg Sheldona.
Źródło: O. Gelinier, Le Trawail Personnel du Dirigeante et de l’Equipe de Dirèction, Hommes et Techniques
1961, [w:] W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa
1997, s. 192.
Rys. szczęścia
1. Krzywa
szczęścia
wg Sheldona
Osiągnięcie
punktu „m”
nie wydaje
się trudne, tym bardziej, że aktualnie obowiązujące przepisy
Rys. 1. Krzywa
wg
Sheldona
Źródło: O. Gelinier, Le Travail Personnel du Dirigeante et de l’Equipe de Dirèction, Hommes et Techniques 1961, [w:]
Kodeksu
jasno
żeorganizacją,
praca nie
może stanowić
dominującej
aktywności
życiu
W. Kieżun,
Sprawne
zarządzanie
Wydawnictwo
Szkoły
Handlowej,de
Warszawa
1997,ws. Hommes
192.
Źródło:
O. Pracy
Gelinier,
Le wskazują,
Travail
Personnel
du
Dirigeante
etGłównej
de
l’Equipe
Dirèction,
et
13
Techniques
[w:] zawodowo
W. Kieżun,. Biorąc
Sprawne
zarządzanie
organizacją,
Szkoły
Głównej
człowieka 1961,
aktywnego
to pod
uwagę możliwe
staje sięWydawnictwo
określenie ogólnych
zasad
Osiągnięcie
obowiązujące
Handlowej, Warszawa
1997,punktu
s. 192.„m” nie wydaje się trudne, tym bardziej że aktualnie
14
wpływających
na kształt
życia
zawodowego
i osobistego
wmoże
ujęciu
tygodniowym
na aktywności
co wskazuje
przepisy
Kodeksu
pracy
jasno wskazują,
że praca nie
stanowić
dominującej
13
w
życiu
człowieka
aktywnego
zawodowo
.
Biorąc
to
pod
uwagę,
możliwe
staje
się
określenie
rysunek 2.
ogólnych zasad wpływających na kształt życia zawodowego i osobistego w ujęciu tygodniowym14, na co wskazuje rysunek 2.
40
45
S.R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania,
Wydawnictwo Bertelsmann Media Sp. z o.o. Diogenes, Warszawa 2001, s. 164.
12
W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 1997, s.
192–193.
11
35
48
czas pracy
odpoczynek
niedziela i sobota
inne (w tym sen)
Rys. 2. Tygodniowy rozkład czasu według Kodeksu pracy (w godzinach)
Rysunek 2. Tygodniowy rozkład czasu według Kodeksu Pracy (w godzinach).
Źródło: opracowanie własne na podstawie art. 129 § 1, art. 133 Kodeksu pracy, stan prawny na 1 stycznia 2012 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie art. 129 §1, art. 133 Kodeksu Pracy stan prawny na 1 stycznia 2012r.
Analiza informacji zawartych na rysunku 2 wskazuje, że obowiązujące normy prawne pozwalają na godzenie aktywności zawodowej i osobistej. Czas poświęcony pracy nie
Analiza
informacji
zawartych
na wrysunku
2 Tym
wskazuje,
obowiązujące
normy
prawne
powinien
przekraczać
40 godzin
tygodniu.
samymżepracownik
w każdym
tygodniu
dyspozycji
128 godzin,
które może
poświęcićCzas
na czynności
pozazawodowe
pozwalają ma
na do
godzenie
aktywności
zawodowej
i osobistej.
poświęcony
pracy nie według
powinien
swojego uznania, wśród których powinien znaleźć się czas na: sen, odpoczynek pozwalający
na regenerację sił zużytych w procesie pracy, kontakty z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi,
13
obowiązki
sport,
rozrywkę
itp. 2012 roku.
Wskazują na
to artykuły:domowe,
art. 129 §1,hobby,
art. 133rozwój
Kodeksuwłasny,
Pracy stan
prawny
na 1 stycznia
14
Ze względu na to, że w niektóre dni człowiek pracuje, a inne są wolne od pracy właściwsze jest rozpatrywanie
analizowanego 13problemu
ujęciu
tygodniowym.
Wskazująwna
to artykuły:
art. 129 § 1, art. 133 Kodeksu pracy, stan prawny na 1 stycznia 2012 roku.
14
Ze względu na to, że w niektóre dni człowiek pracuje, a inne są wolne od pracy, właściwsze jest rozpatrywanie
4
analizowanego problemu w ujęciu tygodniowym.
4
godzin, które może poświęcić na czynności pozazawodowe według swojego uznania, wśród których
powinien znaleźć się czas na: sen, odpoczynek pozwalający na regenerację sił zużytych w procesie
pracy, kontakty z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi, obowiązki domowe, hobby, rozwój własny,
rozrywkę
itp.
Zarządzaniesport,
czasem
– mocna
czy słaba strona pracownika XXI wieku?
151
Analiza
umiejętności
zarządzania
na przykładzie
wybranych
Analiza
umiejętności zarządzania
czasem czasem
na przykładzie
wybranych badań
empirycznychbadań empirycznych
37,5
37,1
kobiety
42,3
41,6
mężczyźni
Przeciętna liczba godzin
przepracowanych w pracy głównej i
dodatkowej
40,2
39,5
34
36
II kwartał 2011
38
40
42
44
I kwartał 2011
Rys. 3. Tygodniowy
czas pracy
Polaków
wpierwszym
pierwszym
roku (w godzinach)
Rysunek 3. Tygodniowy
czas pracy
Polaków w
półroczupółroczu
2011 roku (w2011
godzinach).
Źródło: opracowanie
własne na
podstawie
Kwartalnej
rynkupracy,
pracy,
pracy
Główny
Urząd
Statystyczny,
Źródło: opracowanie
własne
na podstawie
Kwartalnejinformacji
informacji oo rynku
Główny
Urząd
Statystyczny,
Pracy, Warszawa
30.08.2011r.,
DepartamentDepartament
Pracy, Warszawa
30.08.2011
r., s. 5.s. 5.
Jak pokazują ostatnie raporty GUS przeciętna liczba godzin przepracowanych w pracy
Jak pokazują
ostatnie raporty GUS, przeciętna liczba godzin przepracowanych w pracy
głównej i dodatkowej w pierwszej połowie 2011 roku wyniosła ok. 40 godzin w tygodniu – rysunek 3.
głównej i dodatkowej w pierwszej połowie 2011 roku wyniosła ok. 40 godzin w tygodniu
dane uwzględniające płeć respondentów wskazują, że kobiety przepracowują niewiele
– rysunek Szczegółowe
3. Szczegółowe
dane uwzględniające płeć respondentów wskazują, że kobiety
ponad
37
godzin
pracy głównej
i dodatkowej,
natomiast
mężczyźni
poświęcają natomiast
takiej pracy 1,6
–
przepracowują niewiele w
ponad
37 godzin
w pracy
głównej
i dodatkowej,
mężczyź2,3
godziny
więcej
niż
stanowi
40
godzinna
norma.
Choć
przedstawione
informacje,
wskazują
na
ni poświęcają takiej pracy 1,6 – 2,3 godziny więcej niż stanowi 40-godzinna norma. Choć
nieznaczne
wydłużanie
czasu pracy
pozwalają na
jednoznaczneczasu
stwierdzenie,
współcześni
przedstawione
informacje
wskazują
na nie
nieznaczne
wydłużanie
pracy,żenie
pozwalają na
pracownicy
nie potrafią że
zarządzać
czasem. pracownicy nie potrafią zarządzać czasem.
jednoznaczne
stwierdzenie,
współcześni
Podobnemożna
wnioski wyciągnąć
można wyciągnąć
z analizy
informacji pochodzących
pochodzących z raportu
CBOSCBOS
na
Podobne wnioski
z analizy
informacji
z raportu
na
15
15
„Polak czyli
w pracy,
czyli o uczciwości,
sumiennościi asertywności
i asertywności ww
życiu
zawodowym”
, który
temat „Polaktemat
w pracy,
o uczciwości,
sumienności
życiu
zawodowym”
, który
że Polacy się
wyrażają
raczej z dezaprobatą
50% wskazań
w każdym
z
wskazuje, żewskazuje,
Polacy wyrażają
raczejsię
z dezaprobatą
(ponad(ponad
50% wskazań
w każdym
z przedstaprzedstawionych
zachowań
typu:pozostawanie
pozostawanie w w
pracy
„po godzinach”
wionych przypadków)
niżprzypadków)
akceptacjąniżo akceptacją
zachowaniach
typu:
pracy
„po godzinach”
pomimo
braku dodatkowego
wynagrodzenia
nią,rezygnacja
rezygnacji zzprzerw
przysługujących
w czasie
pomimo braku
dodatkowego
wynagrodzenia
zazanią,
przerw
przysługujących
w czasie
w celu zwiększenia
swojej efektywności
pozostawanie w
w pracy
godzinach”
pomimo
pracy w celupracy
zwiększenia
swojej efektywności
czy czy
pozostawanie
pracy„po
„po
godzinach”
pomimo
takiej konieczności
– rysunek
4. Jednak
okołojednej
jednej czwartej
czwartej ankietowanych
nie manie
nicma nic
braku takiejbraku
konieczności
– rysunek
4. Jednak
około
ankietowanych
przeciwko
stosowaniu
wspomnianych
wyżej
praktyk,
coco
sugeruje,
są że
osoby,
które kultywują
etos
przeciwko
stosowaniu
wspomnianych
wyżej
praktyk,
sugeruje,
sąrealizację
osoby,
które
kultywują
pracy
i nadmiernie
jej poświęcające
się, a przez
to mogą
posiadać
mniejżeczasu
na
czynności
etos pracy i nadmiernie
jej się
poświęcają
się, że
a przez
to mogą
posiadać
mniejżyćczasu
na realizację
pozazawodowych.
W związku
z tym
wydaje się,
niektóre
z takich
osób mogą
w poczuciu
CBOS, Polak w pracy, czyliW
o uczciwości,
sumienności
i asertywności
w życiu
zawodowym,
BS/51/2011,
Warszawa
maj
czynności pozazawodowych.
związku
z
tym
wydaje
się,
że
niektóre
z
takich
osób
mogą żyć
opracował: R. Boguszewski,
s. 5. na obniżenie komfortu ich życia.
„braku czasu”,2011,
co prawdopodobnie
wpływa
w poczuciu „braku czasu”, co prawdopodobnie wpływa na obniżenie komfortu ich życia.
15
5
Pozostawanie w pracy "po godzinach" pomimo
braku takiej konieczności
23
12
Rezygnacja z przerw przysługujących w czasie
pracy - w celu zwiększenia swojej efektywności
28
Praca w domu - "po godzinach" - pomimo braku
dodatkowego wynagrodzenia za nią
27
0
61
16
52
12
20
40
4
4
56
60
5
80
100
Rys. 4. Osobisty
stosunek
Polaków
domizachowań
pozostawanie
w pracy „po
nie mam
nic przeciwko
temu
jest
to obojętne typu:
potępiam
trudno powiedzieć
godzinach” i rezygnacja z przerw w czasie pracy
Źródło:4.opracowanie
własne
na podstawie
CBOS,
Polak
w pracy, czyli
o uczciwości,
sumienności
i asertywności
Rysunek
Osobisty stosunek
Polaków
do zachowań
typu:
pozostawanie
w pracy
„po godzinach”
pomimo
braku
dodatkowego
wynagrodzenia
za nią, Warszawa,
rezygnacji zmaj
przerw
przysługujących
w czasie s.
pracy
w życiu zawodowym,
BS/51/2011,
2011,
oprac. R. Boguszewski,
5. w celu zwiększenia
swojej efektywności czy pozostawanie w pracy „po godzinach” pomimo braku takiej konieczności.
15
CBOS, Polak w pracy, czyli o uczciwości, sumienności i asertywności w życiu zawodowym, BS/51/2011, Warszawa,
Źródło: opracowanie własne na podstawie CBOS, Polak w pracy, czyli o uczciwości, sumienności i asertywności
maj 2011, oprac. R. Boguszewski, s. 5.
w życiu zawodowym, BS/51/2011, Warszawa maj 2011, opracował: R. Boguszewski, s. 5.
W niekorzystnym świetle natomiast prezentuje Polaków i umiejętność ich zarządzania czasem
16
w życiu zawodowym, BS/51/2011, Warszawa maj 2011, opracował: R. Boguszewski, s. 5.
W niekorzystnym świetle natomiast prezentuje Polaków i umiejętność ich zarządzania czasem
16
inny raport
ich
Anna Pluta
152 CBOS, którego tematem jest „Czas wolny Polaków” . Okazuje się, że zdecydowana
większość (52%)
odczuwa zmniejszenie
liczby godzin
czasu
wolnego
w porównaniu
z okresem sprzed
W niekorzystnym
świetle natomiast
prezentuje
Polaków
i umiejętność
ich zarządzania
czasem
16
którego
tematemżejest
„Czas wolnyczasu
Polaków”
. Okazuje
się, że
zdecydowana
pięciu inny
lat – raport
rysunekCBOS,
5. Należy
zaznaczyć,
zmniejszenie
wolnego
czyli czasu
poświęconego
ich większość
(52%) odczuwa
liczbychęci
godzin
czasu
w porównaniu
okresem
zajęciom,
którym jednostka
może sięzmniejszenie
oddać z własnej
bądź
dla wolnego
odpoczynku,
rozrywki, zrozwoju
sprzed pięciu lat – rysunek 5. Należy zaznaczyć, że w zmniejszeniu czasu wolnego, czyli czasu
własnych
wiadomościzajęciom,
lub swego
kształcenia,
swego
dobrowolnego
udziałuchęci
w życiu
po
poświęconego
którym
jednostka
może
się oddać z własnej
bądźspołecznym,
dla odpoczynku,
17
uwolnieniu
się odrozwoju
obowiązków
zawodowych,
rodzinnych
społecznychswego
wyraźniej
uwidacznia
się
rozrywki,
własnych
wiadomości
lub swegoi kształcenia,
dobrowolnego
udziału
w życiu
uwolnieniu
się od obowiązków
zawodowych, rodzinnych i społecznych17,
zjawisko
brakuspołecznym,
zachowania po
właściwych
proporcji
w życiu.
wyraźniej uwidacznia się zjawisko braku zachowania właściwych proporcji w życiu.
52%
34%
0%
13%
50%
zmniejszyła się
100%
pozostała bez zmian
zwiększyła się
Rys. 5. Odpowiedzi respondentów biorących udział w badaniu w 2010 roku na py-
Rysunek 5. Odpowiedzi respondentów biorących udział w badaniu w 2010 roku na pytanie: Czy w porównaniu
tanie:
Czy
w porównaniu
z okresem
sprzed
pięciu latzmniejszyła
ilość czasu
wolnego,
z okresem
sprzed
pięciu
lat ilość czasu wolnego,
którym
Pan(i) dysponuje:
się, pozostała
bezktórym
zmian,
Pan(i)
dysponuje:
zmniejszyła
się,
pozostała
bez
zmian,
zwiększyła
się?
zwiększyła się?
Źródło: opracowanie własne na podstawie CBOS, Czas wolny Polaków
Polaków, BS/133/2010, Warszawa, październik
Źródło:2010,
opracowanie
CBOS,
Czas wolny
Polaków,
BS/133/2010,przez
Warszawa
październik
tego faktu
zawierają
dane na
temat posiadanego
Polaków
pracujących
oprac.Potwierdzenie
A.własne
Stasik, s.na5. podstawie
2010, opracował: A. Stasik, s. 5.
zawodowo ilości czasu wolnego w tygodniu – rysunek 6. Spośród pracujących respondentów tylko 28
Potwierdzenie tego faktu zawierają dane na temat posiadanego przez Polaków pra-
% zadeklaruje, iż dysponuje czasem wolnym w wymiarze od 1-10 godzin tygodniowo, co stanowi
CBOS,cujących
Czas wolnyzawodowo
Polaków, BS/133/2010,
Warszawa
październik
2010, opracował:
A. Stasik,
5.
ilości czasu
wolnego
w tygodniu
– rysunek
6.s.Spośród
pracujących
17
Z. Bokszański,
Czasniecałe
wolny, Encyklopedia
socjologii,
tomdziennie,
I, Oficyna który
Naukowa,
Warszawa
1998, s. 112. na realizację potrzeb
średnio
półtorej godziny
czasu
może
być przeznaczony
16
respondentów tylko 28% deklaruje, iż dysponuje czasem wolnym w wymiarze od 1 do 10
własnych.
Drugą cocodo
wielkości
grupęniecałe
badanych
(23%)godziny
stanowiączasu
osoby,
których który
zasób może
wolnego
godzin
tygodniowo,
stanowi
średnio
półtorej
dziennie,
6
byćczasu
przeznaczony
na
realizację
potrzeb
własnych.
Drugą
co
do
wielkości
grupę
badanych
mieści się w limicie od 11-20 godzin tygodniowo. Natomiast tylko 15% ankietowanych może
(23%) stanowią osoby, których zasób wolnego czasu mieści się w limicie od 11 do 20 godzin
poszczycić się wymiarem czasu wolnego w wymiarze około 2-3 godzin dziennie (przedział 21-30
tygodniowo. Natomiast tylko 15% ankietowanych może poszczycić się wymiarem czasu
godzin w
tygodniowo).
zjawiskiem
wydaje
się fakt, 21–30
że całkowity
brak
czasu w swoim
wolnego
wymiarze Niepokojącym
około 2–3 godzin
dziennie
(przedział
godzin
tygodniowo).
życiu wskazuje
aż 9% ankietowanych,
co oznacza,
że niektórzy
zawodowo
Polacy
nie mają
Niepokojącym
zjawiskiem
wydaje się fakt,
że całkowity
brak pracujący
czasu w swoim
życiu
wskazuje
aż 9%
ankietowanych,
co
oznacza,
że
niektórzy
pracujący
zawodowo
Polacy
nie
mają
możmożliwości odpoczynku i zregenerowania swoich sił, poświęceniu się hobby czy innym zajęciom
liwości odpoczynku i zregenerowania swoich sił, poświęcenia się hobby czy innym zajęciom
związanym z zaspokojeniem potrzeb własnych. Tyle samo procent osób oświadcza, że ich zasób czasu
związanym z zaspokojeniem potrzeb własnych. Tyle samo procent osób oświadcza, że ich
wolnego
godzin41–90
tygodniowo.
zasób
czasuprzekracza
wolnego 41-90
przekracza
godzin tygodniowo.
90 i wiecej h
41 - 89 h
31 - 40 h
21 - 30 h
11 - 20 h
1 - 10 h
brak czasu wolnego
1%
8%
10%
15%
23%
28%
9%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Rys. 6. Ilość czasu wolnego w tygodniu dla pracujących zawodowo według stanu
Rysunek 6. Ilość czasu wolnego w tygodniu dla pracujących zawodowo według stanu na 2010r. (w procentach).
na 2010 r. (w procentach)
Źródło:
opracowanie
własne
podstawie
CBOS,
wolny
Polaków,
BS/133/2010,
Warszawa
październik
Źródło:
opracowanie
własne
na na
podstawie
CBOS,
CzasCzas
wolny
Polaków,
Polaków
BS/133/2010,
Warszawa,
październik
2010,
opracował:
s. 2.
2010,
oprac.
A. Stasik,A.s. Stasik,
2.
16
17
CBOS, Czas wolny Polaków, BS/133/2010, Warszawa, październik 2010, oprac. A. Stasik, s. 5.
Uwzględniając
respondentów
zaprezentowane
przez
CBOS Warszawa
wyniki badań
że
Z. Bokszański,
Czas wolny,płeć
[w:] Encyklopedia
socjologii,
tom I, Oficyna
Naukowa,
1998, s.wskazują,
112.
znacznie mniejszy zasób czasu wolnego posiadają pracujące kobiety, wśród których aż 69% stwierdza,
że w dysponuje 20 godzinami czasu wolnego w tygodniu. Wśród mężczyzn podobnego zdania jest
53% ankietowanych 18. Prawdopodobnie zaobserwowaną różnicę można wytłumaczyć tym, że kobiety
Zarządzanie czasem – mocna czy słaba strona pracownika XXI wieku?
153
Uwzględniając płeć respondentów, zaprezentowane przez CBOS wyniki badań wskazują, że znacznie mniejszy zasób czasu wolnego posiadają pracujące kobiety, wśród których
aż 69% stwierdza, że dysponuje 20 godzinami czasu wolnego w tygodniu. Wśród mężczyzn
podobnego zdania jest 53% ankietowanych18. Prawdopodobnie zaobserwowaną różnicę można
wytłumaczyć tym, że kobiety nadal w większym stopniu niż mężczyźni są obciążone opieką
nad dziećmi i realizacją pozostałych obowiązków domowych.
Dalsza szczegółowa analiza wykorzystania czasu przez Polaków pracujących zawodowo
wskazuje, że tylko 1% ankietowanych ma za dużo wolnego czasu, 59% dysponuje czasem wolnym
(krótszym lub dłuższym), 27% respondentów stwierdza, iż w ich życiu występuje brak czasu wol− ma Pan(i) aż za dużo wolnego czasu
nego, a 13% oświadcza,
że brak im czasu nawet na1%
realizację koniecznych zajęć – rysunek 7.
− czasu starcza Panu(i) na wszystko bez specjalnego
13%
pośpiechu
− ma
Pan(i) aż za dużo wolnego czasu
1%
− robi Pan(i) wszystko, co musi Pan(i) zrobić, i ma
46%
− czasujeszcze
starczatrochę
Panu(i)
na wszystko
bezsiebie
specjalnego
Pan(i)
czasu
wolnego dla
13%
pośpiechu
− starcza Panu(i) czasu tylko na to, co musi Pan(i)
27%
− robialePan(i)
wszystko,
co musi
Pan(i)
zrobić,
nie ma
Pan(i) czasu
wolnego
dlazrobić,
siebie i ma
46%
Pan(i)
jeszcze
trochę
czasu
wolnego
dla
siebie
− nie starcza Panu(i) czasu nawet na wykonanie
13%
− starcza Panu(i)
czasu tylko
na to, co musi Pan(i)
koniecznych
zajęć
27%
zrobić, ale nie ma Pan(i) czasu wolnego dla siebie
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
− nie starcza Panu(i) czasu nawet na wykonanie
13%
koniecznych zajęć
Rysunek 7. Ocena ilości czasu pozostającego do dyspozycji respondentów w dni powszednie.
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
Źródło: opracowanie własne na podstawie CBOS, Czas wolny Polaków, BS/133/2010, Warszawa październik
opracował:
A. Stasik,
s. pozostającego
5.
Rys.2010,
7.Rysunek
Ocena
ilości
czasu
do
dyspozycji
respondentów w dni powszednie
7. Ocena ilości czasu pozostającego do dyspozycji respondentów w dni powszednie.
Źródło: opracowanie własne na podstawie CBOS, Czas wolny Polaków
Polaków, BS/133/2010, Warszawa, październik
Źródło:
2010, oprac.
A. opracowanie
Stasik, s. 5. własne na podstawie CBOS, Czas wolny Polaków, BS/133/2010, Warszawa październik
takaA.powoduje,
2010,Sytuacja
opracował:
Stasik, s. 5.że nie jest zaskakującym fakt ujawniony w kolejnym raporcie CBOS,
którego
tematem
„Wyjazdy że
wypoczynkowe
Polaków w fakt
2011 ujawniony
roku” 19. Okazuje
się, że spośród
Sytuacja
takasąpowoduje,
nie jest zaskakującym
w kolejnym
raporcie
19
ankietowanych
nie wszyscy
odpoczywają
od zaskakującym
obowiązków
zawodowych.
większość
Sytuacja
taka są
powoduje,
że wypoczynkowe
nie jest
fakt ujawniony
w kolejnym
raporcie
CBOS,
którego
tematem
„Wyjazdy
Polaków
w 2011Zdecydowana
roku”
. Okazuje
się,CBOS,
że
19
spośród
ankietowanych
nie
wszyscy
odpoczywają
od
obowiązków
zawodowych.
Zdecydowana
respondentów
(ponad
50%)
nigdzie
nie
wyjeżdża
i
nie
planuje
takich
wyjazdów
(rysunek
8)
którego tematem są „Wyjazdy wypoczynkowe Polaków w 2011 roku” . Okazuje się, że spośród
większość
respondentów
(ponad
50%) nigdzie
nielubwyjeżdża
i wieku
nie planuje
takich
wyjazdów
najczęściej
ze względu
brak pieniędzy
na wyjazd
z powodu
czy stanu
zdrowia,
choć
ankietowanych
nie na:
wszyscy
odpoczywają
od obowiązków
zawodowych.
Zdecydowana
większość
(rysunek
8)
najczęściej
ze
względu
na:
brak
pieniędzy
na
wyjazd
lub
z
powodu
wieku
czy
zdarzają
się
osoby,
które
nie
wypoczywają
na
wyjazdach,
ponieważ
nie
mają
czasu,
mają
obowiązki
respondentów (ponad 50%) nigdzie nie wyjeżdża i nie planuje takich wyjazdów (rysunek 8)
stanu zdrowia, choć zdarzają
się
osoby,
które
nie
wypoczywają
na
wyjeździe,
ponieważ
nie
20
domowe
czy służbowe
. na: brak pieniędzy na wyjazd
najczęściej
względu
mają czasu,
majązeobowiązki
domowe czy służbowe20. lub z powodu wieku czy stanu zdrowia, choć
zdarzają się osoby, które nie wypoczywają na wyjazdach, ponieważ nie mają czasu, mają obowiązki
domowe czy służbowe 20.
Niewyjeżdżający i nieplanujący wyjazdu
58%
59%
Wyłącznie na krótkie wyjazdy (poniżej 7 dni) 8% 11%
59%
Niewyjeżdżający i nieplanujący wyjazdu
Wyłącznie na dłuższe wyjazdy (co najmniej 7 dni) 12% 13%
Wyłącznie na krótkie wyjazdy (poniżej 7 dni) 8% 11%
Na wyjazdy zarówno krótkie (poniżej 7 dni), jak i
18%
21%
dłuższe (co najmniej 7 dni)
13%
12%
Wyłącznie na dłuższe wyjazdy (co najmniej 7 dni)
0%
20%
40%
60%
Na wyjazdy zarówno krótkie (poniżej 7 dni), jak i
18%
21%
2010 2011
dłuższe (co najmniej 7 dni)
58%
80%
100%
120%
Rys. 8. Wskazania respondentów wyjeżdżających
w
danym
zamierzających
0% roku
20%
40% roku
60%lub
80%
100% 120%
Rysunek 8. Wskazania respondentów wyjeżdżających w danym
lub zamierzających
wyjechać.
wyjechać
Źródło:
opracowanie
własnena
napodstawie
podstawie CBOS,
Wyjazdy
wypoczynkowe
Polaków
ww
2011
roku,
BS/155/2011,
2010
2011
Źródło:
opracowanie
własne
CBOS, Wyjazdy
wypoczynkowe
Polaków
2011
roku,
BS/155/2011,
Warszawa grudzień 2011, opracował: B. Badora, s. 9.
Warszawa, grudzień 2011, oprac. B. Badora, s. 9.
Rysunek 8. Wskazania respondentów wyjeżdżających w danym roku lub zamierzających wyjechać.
CBOS, Czas
wolny ankietowanych
Polaków, op. cit.,korzystających
s. 3.
Spośród
zWyjazdy
wypoczynku
na wyjeździe
większość
wybiera
Źródło:
opracowanie
własne
na podstawie
wypoczynkowe
Polaków
w
2011
roku,
BS/155/2011,
19
CBOS,
Wyjazdy
wypoczynkowe
Polaków
w 2011 CBOS,
roku, BS/155/2011,
Warszawa, grudzień
2011,
oprac.
B. Badora,
s. 9.
Warszawa
grudzień
2011,
opracował:
B.
Badora,
s.
9.
20 zarówno
Ibidem, s.krótkie
5–9. jak i dłuższe wyjazdy. Fakt ten można zaobserwować w roku 2010 jak i 2011, choć w
18
19
9.
20
Spośród
ankietowanych
korzystających
z wypoczynku
na 2011,
wyjeździe
większość
CBOS, Wyjazdy
wypoczynkowe
Polaków w 2011
roku, BS/155/2011,
Warszawa grudzień
opracował:
B. Badora, s.wybiera
zarówno krótkie jak i dłuższe wyjazdy. Fakt ten można zaobserwować w roku 2010 jak i 2011, choć w
Ibidem, s. 5-9.
Anna Pluta
154
Spośród ankietowanych korzystających z wypoczynku na wyjeździe większość wybiera
zarówno krótkie, jak i dłuższe wyjazdy. Fakt ten można zaobserwować w roku 2010, jak
i 2011, choć w 2011 roku odnotowano 3-procentowy spadek zainteresowania takimi formami
wypoczynku. Wydaje się, że wpływ na to może mieć sytuacja finansowa respondentów, co
powoduje, że jeśli już decydują się na wyjazd, to biorą pod uwagę przede wszystkim taki,
który trwa poniżej 7 dni (w 2011 roku odnotowuje się 3-procentowy wzrost zainteresowania
tą formą wypoczynku w porównaniu z rokiem ubiegłym).
Zaprezentowane wyrywkowe wyniki wybranych badań ogólnopolskich wskazują, że
Polacy pracujący zawodowo nie najlepiej radzą sobie z godzeniem życia zawodowego i osobistego. Wniosek ten dodatkowo potwierdzają ostatnie wyniki badań międzynarodowych, które
przeprowadzono na zlecenie OECD21. Okazuje się, że Polacy średnio w tygodniu poświęcają
pracy 40,6 godziny, co w skali roku daje wynik 1939 godzin. Biorąc pod uwagę Europę,
bardziej zapracowani są tylko Grecy (jednak ostatnie wydarzenia w tym kraju wskazują, że
długi czas pracy nie zapewnia sukcesu!), Rosjanie i Węgrzy. Raport OECD pokazuje również,
że w roku 2010 statystyczny Polak przepracował o 216 godzin więcej niż wynosi średnia
dla wszystkich krajów OECD i aż 358 godzin więcej w porównaniu do średniej dla krajów
będących w strefie euro.
Podsumowanie – wnioski z prezentowanych badań empirycznych
Biorąc pod uwagę zaprezentowane badania, można stwierdzić, że umiejętność zarządzania czasem nie stanowi mocnej strony pracowników XXI wieku. Uwidocznione w trakcie
przeprowadzonej analizy zachowania wskazują na ogólny brak zdolności panowania nad
czynnościami realizowanymi w życiu, a to wytwarza dysproporcję między nimi i prowadzi do
wyraźnej dominacji aktywności związanych z działalnością zawodową. Pocieszający wydaje
się fakt, że zaobserwowana sytuacja nie dotyczy wszystkich pracowników i są wśród nich także
tacy, którzy potrafią godzić różne sfery życiowe. Jednak ze względu na stwierdzone liczne
przypadki potwierdzające zapracowanie konieczne wydaje się, by organizacje na większą
skalę podejmowały działania mające na celu kształtowanie i rozwijanie wśród pracowników umiejętności zarządzania czasem. Bez tego nawet najlepiej zorganizowane stanowiska
pracy, opracowane i wdrożone systemy komunikacji między pracownikami oraz systemy
motywacji promujące efektywność pracy nie zapewnią uwolnienia się pracownika z nałogu
uzależnienia się od wykonywania obowiązków zawodowych i obsesyjnego skoncentrowania
wszystkich myśli na pracy. Jednocześnie dzięki promowaniu i odpowiednim kształtowaniu
umiejętności zarządzania czasem organizacja może liczyć na spadek absencji i mniejszą
fluktuację kadr, niższe koszty rekrutacji i szkoleń nowych pracowników, a w konsekwencji
niższe koszty ogólne.
21
OECD (2011), http://stats.oecd.org/index.aspx [28.082011].
Zarządzanie czasem – mocna czy słaba strona pracownika XXI wieku?
155
Anna Pluta
Zarządzanie czasem – mocna czy słaba strona pracownika XXI wieku?
Przyspieszenie tempa życia, które można zaobserwować we współczesnym świecie, powoduje, że
współczesny pracownik jest coraz bardziej uzależniony od pracy. Aby się od tego uwolnić, konieczne
wydaje się, by posiadał on umiejętność zarządzania czasem.
W artykule autorka stara się znaleźć odpowiedź na pytanie zawarte w tytule: czy zarządzanie
czasem jest mocną, czy słabą stroną pracownika XXI wieku? Podstawę do prowadzonej dyskusji stanowią rezultaty badań krajowych i międzynarodowych na temat czasu pracy. Wynik przeprowadzonych
rozważań nie napawa optymizmem – współczesny pracownik nie potrafi zarządzać czasem.
Słowa kluczowe: umiejętność zarządzania czasem, gospodarowanie czasem, współczesny pracownik
Time Management – strength or weakness of 21st century employee?
The pace of life acceleration, which can be noticed in the contemporary world means that the
present-day employee is increasingly dependent on work. To free from this addiction it seems necessary
to have a time management skill.
In the article the author tries to find an answer for the following question, whether time management is a strength or weakness of the 21st century employee. The starting point for discussion are
results of surveys on working time conducted by Polish and international organizations. The obtained
results are not optimistic – the contemporary employee is not able to manage time.
Key words: time management skills, time management, contemporary worker
Translated by Anna Pluta