Michalik J – pobierz

Owadzi hormon juwenilny. Synteza, degradacja oraz
oddziaływanie na poziomie komórkowym i tkankowym
Insect juvenile hormone. Synthesis, degradation and interaction on
the cell and tissue level
JOANNA MICHALIK1
Spis treści:
I. W stęp
I.
W stęp
II. B iosynteza i poziom J H w tkankach ow adzich
III. S zlak i biosyntezy J H
I I I -l. Szlak seskwiterpenoidowy biosyntezy J H III
III-2. Szlak hom oizoprenoidowy
III-3. Enzym y biosyntezy J H
III-3.1. R eduktaza H M G -C o A
III-3.2. E poksydaza (m onooksygenaza)
III-3.3. o-m etylotransferaza
IV. M etab olizm J H i produkty jego degradacji
IV -1. H ydratacja reszty epoksydowej
IV -2. H ydroliza estru
IV -3. U tlenianie
V. R ola J H w regulacji funkcji kom órkow ych
V - l. Tkanki w rozwoju osobniczym
V -2. D iapauza
V -3. M etabolity
V -4. M echanizm działania na poziom ie kom órkow ym
H o rm o n ju w en iln y , ja k o je d e n z g łó w n y ch re g u la ­
to ró w trze ch zasa d n icz y ch p ro cesó w w ro z w o ju o w a ­
dów : ró ż n ico w an ia, m orfo g en ezy i w zro stu , sk u p ia
uw agę b a d a c z y ró w n ież z p ra k ty c z n e g o p u n k tu w idze­
nia. S p o śró d 3 m ilio n ó w g a tu n k ó w o w a d ó w żyjących
n a ziem i, o k o ło 0,1 % sta n o w ią sz k o d n ik i ro ślin u p ra w ­
ny ch i d rz e w o sta n ó w , a ta k ż e nosiciele c h o ró b zw ierząt
i ludzi. S tra ty żyw nościow e w ynikłe z niszczycielskiej
d z iałaln o śc i o w ad ó w sięgają 2 0 % św iato w y ch z b io ró w
C ontents:
I.
Introduction
II. J H biosynthesis and J H level in insect tissues
III. B iosynthetic pathways o f J H s
I I I -l. Sesquiterpenoid pathway o f J H III synthesis
III-2. H om o-isoprenoid pathway
III-3. E nzym es o f J H biosynthesis
III-3.1. H M G -C o A reductase
III-3.2. E poxidase (m on ooxygen ase)
III-3.3. o-m ethyl transferase
IV. J H m etabolism and its degradation products
IV -1. E poxide residue hydratation
IV -2. Ester hydrolysis
IV -3. O xidation
V. J H as a regulator o f cell function
V - l. T issue in developm ent
V -2. D iapause
V -3. M etabolites
V -4. M echanism o f action on the cell level
W yk az stosow anych skrótów: JH — horm on juwenilny; CA
— corpora allata; RIA — test radioimmunologiczny;
G C-M S — spektroskopia masowa sprzężona z chrom ato­
grafią gazową; HM G-CoA — 3-hydroksy-3-metyloglutarylo
koenzym A; HEG-CoA-3-hydroksy-3-etyloglutarylo koen­
zym A; F P P — pirofosforan farnezylu; SAM — S-adenozylo
metionina.
1 Dr, Zakład Biochemii Porównawczej, Instytut Biochemii
i Biofizyki, PAN, Rakowiecka 36, 02-532 W arszawa
172
[1 ].
Z n a jo m o ść m e ch a n izm ó w k o n tro lu ją c y c h rozw ój
o w a d a n a p o zio m ie k o m ó rk o w y m i tk a n k o w y m s ta n o ­
wi szansę skutecznej w alki ze szk o d n ik a m i. N e g a ty w n e
n a stę p stw a sto so w a n ia sy n tety czn y ch in sek ty cy d ó w
sk ła n ia ją d o p o sz u k iw a n ia in n y ch re g u la to ró w p o p u ­
lacji szk o d liw y ch o w ad ó w . Z a sto so w a n ie h o rm o n ó w
w zro sto w y ch , głów nie a n a lo g ó w h o rm o n ó w ju w e n ilnych o w ysokiej selektyw ności g a tu n k o w e j i n ie to k ­
sycznych d la zw ierząt i ludzi sta n o w i in n e pod ejście
m eto d y c zn e d o p ró b w p ły w a n ia n a liczeb n o ść p o p u la ­
cji o w a d ó w szk o d liw y ch i p aso ży tn iczy ch .
H o rm o n y ju w e n iln e (JH ) w y stęp u jące u o w a d ó w
w y o d rę b n io n o i sc h a ra k te ry z o w a n o ja k o zw iązki
o c h a ra k te rz e sesk w iterp en ó w . P o ja w ia ją się w p ra w ­
dzie sp o ra d y c z n e d o n iesien ia o ich o b ec n o śc i u s k o ru ­
p ia k ó w [2 ] czy ro ślin [3 ], lecz ich z n aczen ie i funkcje
p o z o sta ją n iew yjaśnione.
O p isa n o pięć h o m o lo g ó w h o rm o n ó w ju w en iln y ch :
JH I (C 18JH ). JH II (C 17JH ), J H III (C 16JH ), J H 0 o ra z
4 -m e ty lo -JH I (izo- JH 0), p rz e d sta w io n y c h n a rycinie
1. T rzy pierw sze form y sy n te ty z o w a n e w cor por a allata
o w ad ó w w y stę p u ją w sta d iu m larw y, p o c z w a rk i i im a ­
go, n a to m ia s t dw ie o sta tn ie w y izo lo w an o o s ta tn io
z z a ro d k ó w M . sexta.
II. B iosyn teza i poziom J H w tkankach
ow adzich
P ierw sze b a d a n ia in vivo n a d b io sy n te z ą JH p rz e ­
p ro w a d z o n o n a p o c z ą tk u la t sied em d ziesiąty ch ,
w strz y k u ją c ra d io a k ty w n e p re k u rs o ry d o ro sły m sam i-
http://rcin.org.pl
POSTĘPY BIOCHEMII 3 7 (3 -4 ), 1991
com H. cecropia. U z y sk a n o tą d ro g ą cenne in fo rm acje
n a te m a t b iogenezy m etylow ej g ru p y e stru J H . D o ­
św iadczenia in vivo n a strę c z a ją je d n a k k ło p o ty ze
w zględu n a b a rd z o m a łą w ielkość CA w s to s u n k u d o
ciała o w ad a. U sam icy M . se x ta p ro p o rc ja ta k sz ta łtu je
się ja k 1:250000, co u tru d n ia u zy sk an ie r a d io a k ty w ­
nego p ro d u k tu p rzy p o d a n iu p re k u rs o ró w z n a k o w a ­
nych [ 3H ] lu b [ 14C ] [4 ]. P o n a d to p o d a n y s u b s tra t je st
w y k o rz y sty w a n y w in n y c h szlak ach , z a ró w n o a n a b o li­
cznych ja k i k a ta b o lic z n y c h , co p o w ażn ie k o m p lik u je
in te rp re ta c ję w yników .
Pierw sze b a d a n ia n a d b io sy n te z ą JH in vitro p rz e ­
p ro w a d z o n o an a lo g ic z n ie d o d o św iad czeń in vivo.
B adacze sto so w ali d łu g ie czasy in k u b a c ji C A , w y izo lo ­
w anych z d o ro słej sam icy M . sexta , w o b ecn o ści
m etio n in y , z n a k o w a n e j w g ru p ie m etylow ej. W y k a z a ­
no w ten sp o só b sy ntezę JH III o ra z JH II. W d alszy ch
b a d a n ia c h w y k o rz y sta n o tech n ik i in vitro d o b a d a n ia
syntezy J H u S. gregoriana i w k ró tc e u d o s k o n a lo n a
m e to d a ra d io c h e m ic z n a p o słu ży ła d o b a d a n ia zależ­
ności m ięd zy sy n te z ą JH a w zro stem o o c y tu [5 ], o ra z
d y n a m ik i u w a ln ia n ia JH d o hem olim fy, ja k ró w n ież
zależności m iędzy w ielk o ścią CA a sy n te z ą JH [6 ].
T e c h n ik a b a d a ń in vitro s to so w a n a je st p o w szech n ie
d o b a d a n ia syntezy J H u ró żn y ch o w a d ó w w ró żn y ch
sta d ia c h ro zw o ju . Z a sto so w a n ie k ró tk ic h czasó w in ­
k u b ac ji in vitro um o żliw iło w y o d rę b n ie n ie i id e n ty fik a ­
cję zw iązk ó w p o śre d n ic h szlak ó w b io sy n tezy JH [7 ].
J H o b e c n y je st u o w a d ó w w w iększości o k resó w
sta d ió w larw aln y ch . Z reguły stężen ia J H w p o c z ą t­
k o w y m o k re sie s ta d iu m la rw a ln e g o są w yższe niż
w k o ń co w ej fazie te g o sam eg o sta d iu m , n a to m ia s t
w o s ta tn im o k resie sta d iu m la rw a ln e g o JH z a n ik a
zu p ełn ie, co u m o żliw ia m etam o rfo zę. W tra k c ie ro z ­
w o ju o so b n ic z e g o o b serw u je się z a ró w n o zm ian y
ilościow e, ja k i ja k o śc io w e ; tzn. z a ró w n o zm ian y
b e z w zg lęd n eg o stężen ia J H , ja k i z m ia n y w ilości
ró ż n y c h h o m o lo g ó w JH w zględem siebie. Z a o b s e r­
w o w a n o zn aczn e ró żn ice (p o n a d d w a rzęd y w ielkości)
w b ezw zględ n y m stężen iu k rą ż ą c eg o h o r m o n u w ciele
ró ż n y c h o w a d ó w w ta k im sam y m s ta d iu m ro zw o ju
[ 8].
Stężenie h o rm o n u o k reślić m o ż n a je d n ą z trzech
m e to d . Są to:
— m e to d a testu b io lo g iczn eg o [9 ]
— m e to d a ra d io im m u n o lo g ic z n a (R IA ), [1 0 ]
— s p e k tro sk o p ia m a so w a sp rz ę ż o n a z c h r o m a to ­
grafią g azo w ą (G C -M S ), [1 1 ]
D a n e d o ty c z ą c e m ia n a JH , u z y sk a n e p rzy użyciu
ró ż n y c h m e to d w y k a z u ją z a d a w a la ją c ą zg o d n o ść: np.
w p rz y p a d k u z a sto so w a n ia m e to d y te s tu b io lo g icz­
n e g o i m e to d y G C -M S u N . cineraria [1 2 ] o ra z m e to d y
R IA i m e to d y G C -M S u L. decem lineata [1 3 ]. W in ­
n y c h p rz y p a d k a c h , ja k u G. m ellonella d a n e d o ty czące
p o z io m u JH w y k a z u ją znaczn e ro z b ie ż n o śc i [9, 14].
POSTĘPY BIOCHEMII 3 7 (3 -4 ), 1991
0
^
J H I ( C 18JH)
)
/
J H I I ( C 17JH)
/ J H
0
)
o
4 - M e t y lo JH
0^
Ryc.
1 H om ologi horm onów
u ow adów .
juw enilnych,
(izo - JH 0)
zidentyfikow anych
III. Szlaki biosyntezy J H
W ia d o m o , że corpora allata są je d y n y m o rg a n e m
ow ad zim sy n te ty zu jąc y m JH i że sy n tez a teg o h o r ­
m o n u p rzeb ieg a p o d k o n tro lą z a ró w n o h u m o ra ln ą ja k
i nerw ow ą. B ad an ie szlaków b io sy n te zy h o rm o n ó w
ju w en iln y ch o p a rto n a śledzeniu losów z n a k o w a n y c h
p re k u rso ró w i identyfikacji p r o d u k tó w p o śre d n ic h
w u k ła d a c h in vivo ja k ró w nież in vitro w w y iz o lo w a ­
nych g ru c zo ła ch CA.
JH III sy n tety zo w an y je st w sz lak u sy n tezy sesk w iterp en ó w z o c ta n u ja k o p re k u rs o ra i z je d n o s tk ą
iz o p re n o id o w ą ja k o sta d iu m p o śre d n im , w y k o rzy s­
ty w an ą ta k że w szlak u syntezy JH II i JH I. Szkielet
w ęglow y w yższych ho m o lo g ó w : JH II i JH I z a w ie ra ją ­
cych etylow e g ru p y boczne, d o łą c z o n e d o g łów nego
ła ń c u c h a p o w staje z o c ta n u i p ro p io n ia n u , tw o rz ą c
w sta d iu m p o śre d n im je d n o stk ę h o m o iz o p re n o id o w ą ,
d a ją c ą w k o m b in a c ji po łączeń je d n o s te k iz o p re n o id o w ych i h o m o iz o p re n o id o w y c h JH 0, J H I o ra z JH II.
N ie u d a ło się n a to m ia st w ykazać w C A sy n te ty z u ją ­
cych JH III syntezy in nych form h o rm o n u p o p o d a n iu
p re k u rso ró w JH I i JH II [8 ].
III-l. Szlak seskwiterpenoidowy biosyntezy JH
III
S y nteza ła ń c u c h a w ęglow ego JH III p rzeb ieg a w e­
dług sc h e m a tu o p isa n eg o w p rz y p a d k u sy ntezy sesk w ite rp e n ó w u kręgow ców . K o n d e n sa c ja trzec h je d ­
n o stek C 2 (o ctan u ) p ro w ad zi d o p o w sta n ia je d n o s tk i
http://rcin.org.pl
173
O c ta n
A c e t y lo K o A
M e w a lo n ia n
P P g e r a n y lu
’10
PP
A c e t o a c e t y lo KoA
iz o p e n t e n y lu
P P fa rn e z y lu
P P d w u m e t y lo a llilu
JH I I I
15
Ryc. 2 Szlak seskw iterpenow y biosyntezy JH III. H M G KoA
— 3-hydroksy-3-m etyloglutarylo koenzym A, P P — pirofosforan.
C 6:3
h y d ro k sy -3 -m e ty lo g lu ta ry lo
koenzym u
A
(H M G -C o A ). F o sfo ry la c ja a n a stę p n ie d e k a rb o k s y la ­
cja p o p rz e d z a p o w sta n ie je d n o s tk i C 5, p iro fo sfo ra n u
izo p e n te n y lu , k tó r a p o p rz e z ciąg reak cji tw o rz y pięciow ęg lo w ą je d n o s tk ę iz o p re n o id o w ą . K o n d e n s a c ja
trz e c h je d n o s te k C 5 p ro w a d z i d o p o w s ta n ia p iro fo s­
fo ra n u fa rn e z y lu C 15 (F P P ). F P P -c y k lic z n y sesk w iterp e n o id je s t zw iązk iem p o śre d n im sz la k u b io sy n tez y
c h o le ste ro lu i in n y ch stero li, se sk w ite rp e n ó w i tró jte rp e n ó w [1 5 ]. U o w ad ó w , p o z b a w io n y c h z d o ln o śc i
b io sy n te z y c h o le ste ro lu , F P P je s t zw iązk iem p o ś re d ­
n im sy n tezy h o rm o n ó w ju w en iln y ch . J e d n a k b o czn e
g ru p y ety lo w e szk ieletu w ęglow ego, w y stęp u jące w JH
II, J H I, J H 0 i 4 -m ety lo JH I (izo J H 0), ja k ró w n ież
g ru p a m e ty lo w a w pozycji 4 o sta tn ie g o e n en c jo m e ru , są n ie sp o ty k a n e w z n a n y c h sz la k a c h b io sy n tezy.
III-2. Szlak homoizoprenoidowy
W b a d a n ia c h in vitro w y k a z a n o w łączanie
[ 14C ]p ro p io n ia n u d o JH II u M . sexta , n a to m ia s t
Ryc. 3 Szlak h o m oizoprenoidow y syntezy horm onów juw enilnych.
H M G K oA — 3-hydroksy-3-m etyloglutarylo koenzym A,
H E G K oA — 3-hydroksy-3-etyloglutarylo koenzym A. M ev
— m ew alonian, H M ev — hom om ew alonian. Cyfram i o z n a ­
czono ilość jed n o stek biorących udział w syntezie różnych
pro d u k tó w .
Octan (C2)
HMG K o A
[ 14C ] o c ta n i [ 14C ]m e w a lo n ia n w b u d o w y w ał się w
JH II i J H III. C h o c ia ż nie u d o w o d n io n o w ów czas, że
bo czn y ła ń c u c h JH II p o c h o d z i z p ro p io n ia n u , to
dalsze b a d a n ia w ykazały, że ta k je st isto tn ie. P rzy jm u je
się obecnie, iż JH II p o w staje z d w ó c h je d n o s te k
iz o p re n o id o w y c h i je d n ej h o m o iz o p re n o id o w e j, n a to ­
m iast JH I z d w ó ch je d n o ste k h o m o iz o p re n o id o w y c h
i je d n ej iz o p ren o id o w ej (Ryc. 3).
O sta tn ie reak cje sz lak u bio sy n tezy to h y d ro liz a
g ru p y p iro fo sfo ran o w ej z F P P , u tlen ia n ie fa rn e zo lu
(alk o h o lu ) d o farn ezy lu (ald eh y d u ) i k w asu farn ez o lo w ego; w reszcie estry fik ac ja i e p o k sy d a c ja d o h o rm o n u .
K o le jn o ść o sta tn ic h d w ó c h reakcji, w sp ó ln y ch d la
w szy stk ich form h o rm o n u , zależy o d ro d z a ju o w ad a.
R e i b s t e i n [1 6 ] stw ierdził, że e p o k sy -k w a s JH I
i JH III są su b s tra ta m i w reak cji o -m etylacji u M . se x ta
(Lepidoptera). O b ie form y kw asó w p rz e k sz ta łco n e z o ­
stały w e stry w o b ecn o ści SA M ja k o d aw cy g ru p y
m etylow ej. U O rthoptera i D ictyoptera k o lejn o ść p r o ­
cesów je s t o d w ro tn a — m ety lacja p o p rz e d z a ep o k sydację. W a rto d o d a ć , że C A d o ro sły c h sam có w H.
cecropia sy n te ty z u ją i w ydzielają d o hem olim fy JH
w form ie k w asu , p o n iew aż nie z aw ie rają o -m e ty lo tra n sferazy. M e ty la c ja p rzeb ieg a o statec zn ie w d o d a tk o ­
w ych g ru c z o ła c h płciow ych [1 6 ]. A k ty w n o ść o-m etylo tra n s te ra z y o b serw u je się sp o ra d y c z n ie p o za CA
u n ie k tó ry c h o w ad ó w , np. w p ły tk a c h im ag in aln y ch
oczu i sk rzy d eł larw M . se x ta [1 7 ] o ra z G. m ellonella
[1 8 ].
HMG KoA
lił
o g o ­
II
0^0-
Propionian(C3)
HEG KoA
•HMev°
¡z o - J h 0
174
http://rcin.org.pl
POSTĘPY BIOCHEMII 37(3-4), 1991
G lu k o za
lub
o c ta n
P re k u rs o r y
egzogenne
Kw asy
tłu szczow e
O ctan
o k s y d a c ja
A c e to a c e ty lo
KoA
A c e t y lo K o A /^
\\ ^
M etionina
NADPH
7
M e w a lo n ia n
N C-
adenozylo
transferaza
^
ATP
isómera za
^ P P f a r n e z y lu
fosfataza /
F a rn e z o l
dehydrogenaza^
— NAD
F arn eza l
dehydrogenaza y
mety/o
trans feraza
K w a s f a m e z o lo w y
SAM
ÑÁDPÍTÓT
---- ---------
JH III
Ryc. 4 C iąg reakcji szlaku biosyntezy JH III, zachodzących w cytozolu i endoplazm atycznym retikulum na terenie c o rp o ra
a llata, wg. 151, zm odyfikow ane. Egzogenne p rekursory jak
glukoza, octan czy kwasy tłuszczow e w nikają do kom órki,
d o starczając su b strató w i związków w ysokoenergerycznych,
w ytw orzonych w m itochondriach.
III-3. Enzymy biosyntezy JH
P ra k ty c z n ie w szystkie b a d a n ia n a d en zy m am i z a a n ­
g a ż o w a n y m i w o m a w ia n y cykl p rz e m ia n w y k o n a n o
p rz y użyciu z n a k o w a n y c h s u b s tra tó w i k o en zy m ó w .
R y cin a 4 o b ra z u je lo k alizację k o m ó rk o w ą reak cji
sz la k u bio sy n tezy JH .
R e ak c je en zy m ó w , o b ecn y ch we frakcji m ik ro so m a lnej p rz e b ie g a ją w re tik u lu m e n d o p la z m a ty c z n y m , n a ­
to m ia s t p o z o sta łe z a c h o d z ą b ą d ź w o rg a n e lla c h k o m ó ­
rk o w y c h b ą d ź w cy to so lu . Jed y n ie d w a en zy m y szlak u
są n iero zp u sz c za ln e : są to re d u k ta z a H M G -C o A o ra z
e p o k sy d a z a .
POSTĘPY BIOCHEMII 3 7 (3 -4 ), 1991
III-3.1. Reduktaza H M G -C oA
E nzym ten b a d a n o szczegółow o u kręg o w có w , z w ła ­
szcza w w ą tro b ie , po n iew aż jest enzym em lim itu jąc y m
szy b k o ść b io sy n tezy c h o lestero lu i in n y ch steroli. Jest
o n h a m o w a n y zw ro tn ie z a ró w n o przez c h o lestero l, ja k
i inne iz o p re n o id y n a p o zio m ie tra n sk ry p c ji m R N A ,
k o d u ją c e g o re d u k ta z ę [1 9 ]. B a d a n ia n a d re d u k ta z ą
H M G -C o A w o w ad zich CA są znaczn ie m niej z a a w a n ­
sow ane. W ia d o m o , że ak ty w n o ść e n zy m u zależy od
fosforylacji — defosforylacji [2 0 ], ja k u kręg o w có w .
N ie m o ż n a je d n a k stw ierdzić, czy je st o n je d y n y m
enzym em lim itu jący m b iosyntezę JH . Z a c h o d z i b o ­
w iem p ra w d o p o d o b ie ń stw o , że re d u k ta z a H M G -C o A
re g u lo w a n a je s t przez zw iązki p o śre d n ie k o ń c o w y ch
e ta p ó w b io sy n tezy JH .
III-3.2. Epoksydaza (m onooksygenaza)
U o w ad ó w , p o d o b n ie ja k u kręg o w có w , e p o k sy d a z a
zw iąz an a je s t z b ło n a m i re tik u lu m e n d o p la z m a ty c z -
http://rcin.org.pl
175
n egó [2 1 ]. W sp ó łd z ia ła o n a z c y to c h ro m e m P -450
i w y m ag a N A D P H ja k o k o e n z y m u . O d z n a c z a się
p o n a d to n isk ą specyficznością i o d g ry w a ro lę w to k ­
sycznym d z ia ła n iu p re k o c e n u w C A . P re k o c e n y (p ro ­
d u k ty p o c h o d z e n ia n a tu ra ln e g o w y w o łu jące p rz e d ­
w czesną m etam o rfo zę), in k u b o w a n e in vitro z CA L.
m igratoria m o g ą sta n o w ić s u b s tra t z a stęp czy ep o k sy d azy JH [2 2 ]. P o w stające w w y n ik u reakcji p o c h o d ­
ne e p o k sy d o w e p re k o ce n ó w są w ysoce to k sy czn e dla
o w a d a — h a m u ją e p o k sy d a z ę o ra z a lk ilu ją inne
sk ła d n ik i k o m ó rk i.
III-3.3. o-m etylotransferaza
M e ty lo w a reszta estru , o b e c n a we w szy stk ich JH ,
je st u g ru p o w a n ie m rz a d k o s p o ty k a n y m p o śró d p r o ­
d u k tó w n a tu ra ln y c h . D o św ia d c z e n ia in vivo n ad b io ­
sy n te zą JH i p rzy użyciu z n a k o w a n e j g ru p y m etylow ej
m ety lo [ 14C ] lu b [ 3H ] m e tio n in y u d o ro sły c h sam ców
H . cecropia w y k azały o b e c n o ść p ię tn a je d y n ie w g rupie
m etylow ej estru . N ie o b se rw o w a n o ż a d n e g o w łączania
ra d io a k ty w n o śc i d o se sk w ite rp e n o w e g o szkieletu w ęg­
low ego, o -m e ty lo tra n sfe raz a z g ru c z o łu d o d a tk o w e g o
sam có w H. cecropia je st en zy m em ro zp u szczaln y m ,
o b e cn y m w k o m ó rk a c h n a b ło n k a , w ysoce specyficz­
nym [ 8 ] .o -m e ty lo tra n sfe raz a z CA L. m igratoria w y k a­
zuje niew ielką specyficzność su b s tra to w ą , w sp ó łd ziała
ró w n ież z SA M ja k o k o fa k to re m [2 2 ].
IV . M etab olizm J H i produkty jeg o degrada­
cji
K a ta b o liz m JH zach o d zi w hem olim fie lu b w tk a n ­
k ac h docelo w y ch [23, 24]. O p is a n o d w a g łów ne szlaki
d e g ra d a c ji JH : h y d ro lizę e stru o ra z h y d ra ta c ję w iąza­
n ia e p o k sy d o w eg o . P ro d u k ta m i tych reak cji są o d ­
p o w ie d n io JH -k w a s i JH -d io l, k tó re u le g a ją n a stę p n ie
p rz e m ia n o m k a ta b o lic z n y m , sp rz ę g a n e z sia rc z a n am i
i w y d a la n e z o rg an izm u .
IV -1. Hydratacja reszty epoksydowej
O p isa n e d w a m ech an izm y m e ta b o liz m u reszty e p o ­
k sy d o w ej JH : sprzężenie z g lu ta tio n e m o ra z h y d r a ta ­
cję, czyli dołączen ie cząsteczk i w o d y d o reszty e p o k ­
sydow ej z w y tw o rzen iem 1, 2-dioli lu b glikoli. E n ­
zym em k a ta liz u ją c y m o s ta tn ią rea k c ję je s t h y d ro la z a
e p o k sy d o w a (E .C .3.3.2.3.), s c h a ra k te ry z o w a n a d o b rz e
u ssa k ó w , znaczn ie słabiej u o w a d ó w . W y d aje się że
h y d ra ta c ja e p o k sy d u o d g ry w a is to tn ą ro lę w m e ta b o li­
zm ie JH S. bullata. U Ai. d om estica jej ro la jest
p o ró w n y w a ln a z ro lą sz la k u d eestry fik acji, a u M .
se x ta je s t o n a m ało is to tn a [2 5 ]. S u b s tra ta m i u ży w a­
nym i ja k o zw iązki m o d elo w e w b a d a n iu tej ak ty w n o śc i
enzy m aty czn ej są: sty ren , 1, 2 -o k sy sty re n , o k te n o ra z
ju w e n o id y zaw ierające g ru p ę e p o k sy d o w ą , rzadziej
zw iązki n a tu ra ln e — JH czy JH -k w a s. A k ty w n o ść
h y d ro la z y epo k sy d o w ej z n a le z io n o w tk a n k a c h o w a ­
176
dzich we frakcji m ik ro so m a ln e j lub zw iązanej z b ło n a ­
mi.
N ie stw ie rd z o n o o b ecn o ści h y d ro lazy e p o k sy d o w e j
w hem olim fie, n a to m ia s t o b e cn a jest o n a w ró żn y c h
tk a n k a c h o w a d zic h ja k je lito śro d k o w e, ciało tłu sz ­
czow e czy płytki im ag in a ln e [2 6 ]. A k ty w n o ść en zy m u
b a d a n o w ro zw o ju o so b n iczy m kilku o w ad ó w . W y d aje
się, że w p o c z ą tk o w e j fazie p rzem ian ro lę g łó w n ą
o d g ry w a h y d ro liz a e stru JH n a stę p n ie zaś ro lę tę
p rzejm u je h y d ro la z a e p o k sy d o w a , p re fe ru ją ca ja k o
s u b s tra t J H -k w a s a nie JH [2 7 ]. B rak d a n y c h d o ty c z ą ­
cych oczy szczo n eg o enzy m u u tru d n ia ocenę roli i z n a ­
czenia h y d ro la z y ep o k sy d o w ej w m e ta b o liz m ie JH .
IV-2. Hydroliza estru
H y d ro liza je st głów nym i najlepiej z b a d a n y m szla­
kiem d eg rad ac ji JH [28, 29]. E sterazy d e g ra d u ją c e JH
lub je g o a n a lo g i w y stęp u ją głów nie w hem olim fie i ciele
tłuszczow ym [3 0 ], ch o ć sc h a ra k te ry z o w a n o ró w nież
esterazy tk a n k o w e m e tab o liz u jąc e JH [3 1 ]. C ech ą
c h a ra k te ry s ty c z n ą e ste ra z JH jest specyficzność s u b ­
s tra to w a , k tó ra zm ien ia p o w in o w ac tw o en zy m u w z a ­
leżności od c h a ra k te ru g ru p y estrow ej o ra z d łu g o ści
ła ń c u c h a w ęglow ego su b s tra tu [3 1 ],
E sterazy JH o k re ślo n o ja k o „specyficzne”, tj. h y d ro lizujące z a ró w n o w olny JH ja k i zw iązan y z białk iem
p rz e n o śn ik o w y m , o ra z „niespecyficzne” — a k ty w n e
jed y n ie w obec h o rm o n u w olnego. P o n iew a ż stężenie
białek tra n s p o rtu ją c y c h przew yższa w hem olim fie
o d w a rzędy w ielkości stężenie h o rm o n u , w y stęp u je o n
p ra k ty c z n ie w fo rm ie zw iązanej z białkiem i co za tym
idzie m oże być ro z k ła d a n y w yłącznie przez e stera zy
specyficzne.
IV-3. Utlenianie
U w aża się, że u tle n ia n ie JH je st m ało isto tn y m
szlakiem k a ta b o lic z n y m [3 1 ]. T ym niem niej w ielo fu n ­
kcy jn a o k sy d a z a m oże o d g ry w a ć p ew n ą rolę w m e ta ­
bolizm ie JH , w p ły w a jąc n a regulację p o z io m u h o r ­
m onu.
V. R ola J H w regulacji funkcji kom órkow ych
U o w a d ó w tr a n s p o r t h o rm o n ó w z m iejsca sy n tezy
d o tk a n e k d o celo w y ch zac h o d z i w hem olim fie p rz y
u d ziale b iałek w iążących, k tó re u trz y m u ją ró w n ież
o k re ślo n e m ia n o h o rm o n ó w w ró ż n y c h sta n a c h fizjo­
logicznych. F u n k c je białek w iążących określić m o ż n a
n astęp u ją co :
— o c h ro n a h o rm o n ó w p rzed en zy m a ty c zn ą d e g ra ­
d acją,
— o g ran icz en ie
niespecyficznych
o d d z ia ły w a ń
i niespecyficznego w iązania,
— u trz y m y w a n ie o k reślo n ej z a w arto ści h o rm o n u ,
k tó ry m o że być p o b ie ra n y przez tk a n k i d o c e lo ­
we.
http://rcin.org.pl
POSTĘPY BIOCHEMII 3 7 (3 -4 ), 1991
Białka w iążące h o rm o n z w ysokim p o w in o w a c tw e m
(o M r o k o ło 30000) w y stęp u ją w h em o lim fie o w ad ó w
wielu g a tu n k ó w [32, 33]. D ru g ą g ru p ę sta n o w ią
lip o p ro te in y (d o m in u ją c a klasa b iałek hem olim fy)
0 M r pow yżej 100 000 [3 4 ]. W y k a z a n o , że k o m p lek s
h o rm o n -lip o p ro te in a jest za sa d n ic z ą fo rm ą p rz e n o sz e ­
nia JH [3 5 ],
V -l. Tkanki w rozwoju osobniczym
H o rm o n ju w e n iln y reguluje wiele zło ż o n y c h zjaw isk
fizjologicznych, ta k ic h ja k rozw ój, ro z m n a ż a n ie czy
zach o w an ie. JH w pływ a h a m u ją c o n a rozw ój, u trz y ­
m u jąc ściśle o k re ślo n ą d łu g o ść trw a n ia kolejn y ch
stad ió w ro zw o jo w y ch o ra z d ia p a u z y . O b o k d z ia ła n ia
h a m u ją ce g o , JH sty m u lu je ró w n ież ro zw ó j ja jn ik ó w
1 syntezę w ciele tłuszczow ym w itello g en in [3 6 ] i re g u ­
luje ich w c h ła n ia n ie przez oocyty. JH w p ły w a rów nież
na w y tw arz a n ie fero m o n ó w [3 7 ] i sy n tezę b arw n ik ó w .
N ajlepiej p o z n a n y m i o p isa n y m zjaw isk iem re g u lo ­
w an y m przez JH je st rozw ój i ró ż n ic o w a n ie k o m ó re k
ep id e rm y [3 8 ]. Efekt d z ia ła n ia h o rm o n u w id o czn y je st
k r ó tk o p rzed linką, kiedy to k o m ó rk i e p id e rm y tw o rzą
n o w ą w arstw ę k u tik u li. U w iększości o w a d ó w h o lo m eta b o licz n y c h , k tó re c h a ra k te ry z u je cykl ro zw o jo w y
z p rz e o b ra ż e n ie m zupełnym , o b e c n o ść JH w czasie
trw a n ia sta d iu m larw aln eg o p o w o d u je tw o rzen ie k u ti­
kuli larw a ln e j, p o d czas gdy n ie o b e c n o ść h o rm o n u
p ro w a d z i d o w y tw o rzen ia k u tik u li p o c zw ark o w ej.
P ły tk i im a g in a ln e — w p u k len ia k o m ó re k ep id erm y,
k tó re sta n o w ią zaczątek k u tik u li p o c z w a rk o w ej o ra z
d o ro słe g o o w ad a, w sta d iu m la rw a ln y m nie uleg ają
ró ż n ic o w a n iu a jed y n ie p o d z ia ło m k o m ó rk o w y m .
P rz y jm u je się, że JH o d p o w ie d z ia ln y je st za b ra k
ró ż n ic o w a n ia tej tk a n k i w ok resie la rw a ln y m [39].
U p rzed sta w ic iela L epidoptera — B. m ori w gru czo le
p rz ę d n y m , k tó ry je st z m o d y fik o w a n y m gru czo łem
ślin ia n k o w y m , snucie je d w a b iu k o n tro lo w a n e je st h o r­
m o n a ln ie [4 0 ]. P o d a n ie JH w p o c z ą tk o w e j fazie
o s ta tn ie g o o k resu larw aln eg o p o w o d u je sp o w o ln ien ie
p ro c e só w replikacji, tra n sk ry p c ji i tra n sla c ji w gruczo le
p rz ę d n y m a w k o nsekw encji w y d łu żen ie sta d iu m la r­
w a ln e g o i w zrost p ro d u k c ji je d w a b iu o o k o ło 30% .
V-2. Diapauza
J H o d g ry w a isto tn ą rolę w reg u lacji d ia p a u z y , czyli
o k re so w e g o p rz e rw a n ia rozw o ju o so b n ic z e g o o w ad a.
D ia p a u z a m oże w ystępo w ać w k a ż d y m ze stad ió w
ro z w o jo w y c h ow adów .
U D. grandiosella w d ia p a u z ie la rw a ln e j o b se rw o w a ­
n o w ysok ie m ia n o JH w hem o lim fie i a k ty w n o ść
g ru c z o łó w sy n tety zu jący ch ten h o rm o n . JH m oże
z a p o b ie g a ć d ia p a u z ie p o czw ark o w ej, n a to m ia s t diap a u z ę im a g in a ln ą w yw ołać m o ż n a p rzez usun ięcie CA,
sy n te ty z u ją c y c h JH u n ie d ia p a u z u ją c y c h form L. dece m lin ea ta [41].
POSTĘPY BIOCHEMII 37(3-4), 1991
V-3. Metabolity
JH w pływ a na m e tab o liz m o d d ech o w y zw iększając
w ielo k ro tn ie zużycie tlen u (tzw. h ip erm etab o lizm ).
E fekt ten m oże m ieć zw iązek ze z m ia n am i w m e ta b o liz ­
m ie lipidów , szczególnie ich syntezie.
O p isa n e funkcje JH o m a w ia n o w w ielu p ra c a c h
p rzeglądow ych [4 2 ], je d n a k niew iele w ia d o m o o m e ­
chan izm ie tych efektów , głów nie z p o w o d u tru d n o śc i
w in terp re tacji w y n ik ó w b a d a ń in vivo. P o w szech n ie
sto so w a n y u k ła d m o d elo w y poleg a n a p o d a n iu b a d a ­
n em u ow ad o w i egzo g en n eg o JH lub je g o a n a lo g u .
W ia d o m o je d n a k , że ta k p o d a n y JH w sp ó łd z iałać
m oże z innym i h o rm o n a m i ow ad zim i ja k ek d y z o n czy
n e u ro h o rm o n y , m o że być ra p to w n ie m e tab o lizo w an y ,
a tak że m oże d z ia łać ja k o p ro d u k t h a m u jąc y zw ro tn ie
w cyklu p rz em ian en d o k ry n a ln y c h .
Efekt d z ia ła n ia k aż d eg o h o rm o n u d e te rm in u ją trzy
czynniki:
— stężenie k rą ż ą c eg o w o rg an izm ie h o rm o n u , tzn.
je g o m ian o ,
— o d d z ia ły w a n ie m iędzy h o rm o n e m a re c e p to ram i
k o m ó rk o w y m i,
— regulacja przez h o rm o n lub k o m p le k s h o rm o n -re c e p to r p o d sta w o w y c h pro cesó w ta k ic h ja k
tra n sk ry p c ja , tra n sla c ja lub inne w k o m ó rk a c h d o c e lo ­
wych.
N iew iele ja k n a ra z ie w ia d o m o je st n a te m a t o d ­
działy w ań w y m ien io n y ch w pp. 2 i 3, n a to m ia s t
o sta tn ie dziesięciolecie p rzy n io sło wiele inform acji
d o ty czący ch syntezy i u w a ln ia n ia JH przez c o rp o ra
a lla ta a k ty w n o ści esteraz, d e g rad u ją cy ch JH w h e m o ­
limfie, d o stę p n o śc i białek p rzen o śn ik o w y ch , p o b ie ra ­
n ia h o rm o n u p rzez tk a n k i, k a ta b o liz m u i w ydzielania.
V-4. Mechanizm działania na poziomie komór­
kowym
R egulacja przez h o rm o n lub k o m p le k s ho rm o n -re c e p to r p o d sta w o w y c h procesów w k o m ó rk a c h
docelow ych n a p o z io m ie tra n sk ry p c ji czy tra n sla c ji nie
je st ja sn a . W przeciw ieństw ie d o białek w iążących
z hem olim fy, k o m ó rk o w e re ce p to ry JH nie zo stały
d o sta tec zn ie sc h a ra k te ry zo w a n e , a ich ro la, lo k a liz a ­
cja, p o d o b n ie ja k m ech an izm d zia ła n ia sam eg o JH
p o z o sta ją ciągle w sferze hipotez.
O p isa n o b ia łk a o cechach re c e p to ra h o rm o n u w k o ­
m ó rk a c h e m b rio n a ln y c h Drosophila [4 3 ], w k o m ó r­
kach ep id erm y D. hydei [4 4 ], w ciele tłuszczow ym
[45-47] L. m igratoria. C h a ra k te ry z u ją się o ne n isk ą
s ta łą d y so c ja c ji (1 0 ~ 7 — 10_ 9 M ) i preferencją o d d z ia ły ­
w an ia z h o m o lo g a m i JH , ch a ra k te ry sty cz n y m i d la fazy
ro zw o ju i tk a n e k o w ad ó w , u k tó ry c h w y stępują.
Pow yższe in fo rm a cje d o ty c z ą w yłącznie białek cytosolow ych. P o stu lo w a n e m iejsca w iązan ia JH n a terenie
ją d r a nie zo stały u d o w o d n io n e . Z p ra c W y a 11 a [4 8 ]
w ynika, że sty m u la c ja ciała tłuszczow ego m eto p ren e m ,
a k ty w n y m an a lo g ie m JH nie ulegającym d eg ra d a cji
p o w o d u je syntezę de novo o ra z n a g ro m a d z a n ie w itel-
http://rcin.org.pl
177
lo g en in o w eg o m R N A . T a k ż e R i d d i f o r d [4 9 ] o p i­
sała efekt JH w k o m ó rk a c h ep id erm y su gerujący
reg u lację tra n sk ry p c ji specyficznych genów . S c h a ra k ­
te ry z o w a n o ró w n ież k in e ty k ę w iązan ia J H w ją d ra c h
k o m ó re k ep id erm y [5 0 ] o ra z b ia łk a ją d ro w e o c h a ra k ­
terze re c e p to ra JH z tej sam ej tk a n k i [5 1 ].
W y su n ię to hip o tezę, że m ech an izm d z ia ła n ia JH
m oże być p o d o b n y d o o d d z ia ły w a n ia h o rm o n ó w
stery d o w y ch , k tó re w k o m p lek sie h o rm o n -re c e p to r
łączą się ze specyficzną sekw encją D N A o b szaru
re g u la to ro w e g o , pow yżej g enu o d p o w ia d a ją c e g o na
b o d ziec h o rm o n a ln y [5 2 ]. W ją d ra c h k o m ó rk o w y c h
ciała tłu szczo w eg o M . b ivitta tu s [5 3 ] stw ierd zo n o
w iązan ie z n a k o w a n e g o JH III we frakcji białek, eks­
tra h u ją c y c h się 0,3 M KC1. P o z o sta łe 7 5 % z n a k o w a ­
n eg o JH III p o z o sta w a ło w o sad zie ją d e r z pew ną
ilością h o rm o n u z a a d s o rb o w a n e g o n a b ło n ie ją d ro w e j
lub w m a te ria le m ik ro so m a ln y m . N a d a l je d n a k b rak
je st p rz e k o n u ją c y c h d o w o d ó w n a o d d z ia ły w a n ie h ip o ­
tety czn eg o re c e p to ra JH z c h ro m a ty n ą lu b k o n k re t­
nym genem .
A r ty k u ł o trzym a n o 15 lutego 1991 r.
Z a a kcep to w a n o do druku 21 m aja 1991 r.
Piśm iennictw o
1. K l i m a s z e w s k i S. M., (1973), Św iat owadów. P. W. W iedza
Pow szechna, W arszaw a.
2. L a u f e r H., B o r s t D., B a k e r F .C ., C a r r a s c o C.,
S i n k u s M., R e u t e r C. C., T s a i L. W., S c h o o 1e y D. A.,
(1987), Science 235: 202-205.
3. T o o n g Y. C., S c h o o 1e y D. A., B a k e r F. C., (1988),
N ature 333: 170-171.
4. S c h o o l e y D. A., B a k e r F. C., (1985), W K erkut G. A.,
G ilbert L. J. (red.) C om prehensive Insect Physiology, Biochem is­
try an d P harm acology t. 7, P ergam on Press, New York
str. 363-389.
5. T o b e S.S., S t a y B„ (1985), Adv. Insect. Physiol. 18: 305-432.
6. T o b e S.S., P r a t t G .E ., (1975), Life Sei. 17:417-422.
7. B a k e r F. C., S c h o o l e y D. A., (1981), Biochim. Biophys.
A cta. 664: 356-372.
8. d e K o r t C. A. D.., G r a n g e r N. A., (1981), Ann. Rev. Ent.
26: 1-2.
9. H s i a o T. H., H s i a o C., (1977), J. Insect. Physiol. 23: 89-93.
10. G r a n g e r N. A., G o o d m a n W .G ., (1983), Insect. Biochem.
13: 333-340.
11. R e m b o l d H., L a c k n e r B., (1985), J . Chromatogr. 323:
355-361.
12. L a n z r e i n B., G e n t i n e t t a V., A b e g g l e n H., B a k e r
F. C., M i l l e r C. A., S c h o o l e y D. A., (1985), Experienlia
41:913-917.
13. d e K o r t C. A. D., K o o p m a n s c h a p A.B., S t r a m b i C.,
S t r a m b i A., (1985), Insect. Biochem. 15: 771-775.
14. S e h n a l F., R e m b o l d H., (1985), Experientia 41: 684-685.
15. T o b e S.S., F e y e r e i s e n R., (1983), W D o w n er R.G.H.,
Laufer H. (red.) E ndocrinology of Insects, Liss Inc., New York
str. 161-178.
16. R e i b s t e i n D., L a w J. H., B o w l u s S. B., K a t ż e n e i ­
l e n b o g e n J. A., (1976), W G ilbert L.I. (red.) T he Juvenile
H orm ones. Plenum Press. New Y ork str. 131-146.
17. S p a r a g a n a S. P., B h a s k a r a n G., D a h m K. H., R i d ­
d l e U., (1984), J. Exp. Zool. 230: 309-313.
18. S p a r a g a n a S. P., B h a s k a r a n G., B a r r e r a P., (1985),
Arch. Insect. Biochem. Physiol. 2: 191-202.
19. B r o w n M .S., G o l d s t e i n J. L., (1980), J. Lipid. Res. 21:
505-517.
178
20. L u s k y K. L., F a u s t J. R., C h i n D. J., B r o w n M .S.,
G o l d s t e i n J. L., (1983), J. Biol. Chem. 258: 8462-8469.
21. M o n g e r D. J., L a w J. H., (1982), J. Biol. Chem. 257:
1921-1923.
22. P r a 11 G . E., J e n n i n g s R. C., H a m n e t t A. F., B r o o k s
G .T ., (1980), N ature 284: 320-323.
23. W i n g K. D., S p a r k s T. C., L o v e l l V. M., L e v i n s o n
S. O., H a m m o c k B. D., (1981), Insect. Biochem. 11: 473-485.
24. M c C a l e b D. C., R e d d y G., K u m a r a n A. K., (1980),
Insect. Biochem. 10: 273-277.
25. H a m m o c k B. D., (1985), W K erkut G.A., G ilb ert L.J. (red.)
C om prehensive Insect Physiology, Biochem istry a n d P h a rm a ­
cology t. 7 P ergam on Press, New Y ork str. 431-472.
26. S l a d e M. , H e t n a r s k i H. K., W i l k i n s o n C. F., (1976),
J. Insect. Physiol. 22: 629-622.
27. Y u S.J., T e r r i e r e L.C ., (1978), Insect. Biochem. 8: 349-352.
28. J o n e s D., J o n e s G., W i n g K. D., R u d n i c k a M.,
H a m m o c k B. D„ (1982), J. Comp. Physiol. 148: 1-10.
29. W o z n i a k M., (1989), Rola esterazy h o rm o n u juw enilnego
w regulacji rozw oju ow adów . R ozpraw y H abilitacyjne A kade­
m ii M edycznej we W rocław iu, W rocław.
30. M i t s u i T., R i d d i f o r d L. M. Bellamy G., (1979), Insect.
Biochem. 9: 637-643.
31. G o o d m a n W. G., C h a n g E. S., (1984), W K e rtu t G. A.,
G ilb ert L. I. (red.) C om prehensive Insect Physiology, Biochem is­
try and P h arm aco lo g y t. 7 Plenum Press, New Y ork str. 491-510
wyd. K e rk u t G. A., G ilbert L. I., P ergam on Press New York.
32. L e n z C. J., D i l l w i t h J. W., C h i p p e n d a l e G. M.,
(1986), Arch. Insect. Biochem. Physiol. 3: 61-73.
33. O ż y h a r A. K o c h m a n M., (1987), Europ., J.Biochem . 162:
675-682.
34. V a n M e l l a e r t H. T h e u n i s S. D e L o o f A., (1985),
Insect. Biochem. 15: 655-661.
35. K r a m e r K .J., D u n n P. E., P e t e r s o n R. C., L a w J. H.,
(1976), W G ilb ert L .I. (red.) T he Juvenile H orm ones. Plenum
Press. New Y ork str. 327-341.
36. B r a d f i e l d J. Y., B e r l i n R. L., K e e l e y L. L., (1990),
Insect. Biochem. 20: 105-111.
37. C u s s o n M. M c N e i l J. N., (1989), Science 243: 210-212.
38. R i d d i f o r d L. M „ (1985), W. K erkut G. A, G ilb ert L. J. (red.)
C om prehensive Insect Physiology, B iochem istry and P h a rm a ­
cology t. 8 P ergam on Press, str. 37-84.
39. R i d d i f o r d L. M., (1986), Arch. Insect. Biochem. Physiol.
Supl. 1: 75-86.
40. G a r e l J. P., (1983), Experientia 39: 461-466.
41. C y m b o r o w s k i B., (1984), W E nd o k ry n o lo g ia ow adów ,
wyd. P W N , W arszaw a str. 164-184.
42. L a u f e r H., B o r s t D. W., (1983), W D ow ner R .G . H.,
L aufer H. (red.) E ndocrinology of Insects Liss Inc., New Y ork str.
203-216.
43. C h a n g E. S., C o n d r o n T. A., B r u c e H .J., S a g e B. A.,
o C o n n o r J. D., L a w J. H., (1980), Proc. N atl. Acad. Sci
U SA 7: 4657-4661.
44. K l a g e s G., E m m e r i c h H., P e t e r M .G ., (1980), N ature
286: 282-285.
45. E n g e l m a n F., M a l a J., T o b e S. S., (1987), Insect.
Biochem. 17: 1045-1052.
46. S h e m s h e d i n i L., L a n o u e M., W i l s o n T .G ., (1990),
J. Biol. Chem. 265: 1913-1918.
47. R o b e r t s P., W y a t t G. R., (1983), Mol. Cell Endocrinol. 31:
53-69.
48. W y a t t G. R., (1988), Can. J. Zool. 66: 2600-2610.
49. R i d d i f o r d L. M., (1986), Arch. Insect. Biochem. Physiol.
Supl. 1: 75-86.
50. O s i r E .O ., R i d d i f o r d L. M., (1988), J. Biol. Chem. 263:
13812-13818.
51. P a l l i S. R., O s i r E .O ., E n g W. S., B o e h m M. F.. E d ­
w a r d s M„ K u l c s a r P., U j v a r y I., H i r u m a K
P r e s t w i c h G. D„ R i d d i f o r d L. M., (1990), Proc. N a tl
Acad. Sci. U SA , 87: 796-800.
52. P o n g s O., (1988), Europ. J.. Biochem. 175: 199-204.
53. R o b e r t s P. E., J e f f e r i e s L. S., (1986), Arch. Insect. Bio­
chem. Physiol. Supl. 1: 7-23.
http://rcin.org.pl
POSTĘPY BIOCHEMII 3 7 (3 -4 ), 1991