Sygn. akt K. 6/93 - Trybunał Konstytucyjny

14
ORZECZENIE
w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia 28 czerwca 1994 r.
(Sygn. akt K. 6/93)
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Przewodniczący sędzia TK: Tomasz Dybowski
Sędziowie TK: Ferdynand Rymarz (sprawozdawca)
Błażej Wierzbowski,
Janina Zakrzewska,
Andrzej Zoll
Protokolant: Karol Radziwiłł
po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 1994 r. na rozprawie z udziałem umocowanych
uczestników postępowania: Wnioskodawców, Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej i Prokuratora Generalnego, wniosków:
1. Rzecznika Praw Obywatelskich;
a) o zbadanie zgodności art. 7 ust. 1 oraz art. 9 ust. 1 i ust. 2 pkt pkt 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 12
ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów
środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. Nr 54, poz. 254) z art. 1, 67 ust. 1 i 2,
art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77
Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 426) w części
pozbawiającej emerytów i rencistów byłych pracowników szeroko rozumianej sfery
budżetowej i ich małżonków prawa do ulgowych przejazdów kolejami,
b) o stwierdzenie, że § 1 ust. pkt 2, § 4 ust. 3 w zw. z ust. 1, § 9 ust. 3 zarządzenie Nr 4
Dyrektora Generalnego PKP z dnia 12 stycznia 1993 r. w sprawie uprawnień pracowników,
emerytów i rencistów oraz niektórych członków ich rodzin do przejazdów kolejami (Biuletyn
PKP Nr 2, poz. 5), w części pozbawiającej emerytów i rencistów byłych prawników
kolejowych oraz b. pracowników biur projektów kolejowych i niektórych członków ich
rodzin prawa do bezpłatnych i ulgowych przejazdów kolejami, pozostaje w sprzeczności z
obowiązującym ustawodawstwem, przez to, że narusza:
- art. 7, 8, 9 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r, o uprawnieniach do bezpłatnych i
ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu. zbiorowego (Dz.U. Nr 54, poz. 254);
- art. 4 i 20 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99 ze zm.);
- art. 2, 5 i 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym
“Polskie Koleje Państwowe” (Dz.U. Nr 26, poz. 138, zm. w 1991 r. Dz.U. Nr 107 poz. 463;
- art. 1, 67 ust. 1 i 2. 70 ust. 1 i 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w
mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. (Dz.U. Nr
84, poz. 426).
2. Komisji Krajowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego “Solidarność”
w Gdańsku o zbadanie zgodności:
- art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i
ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. Nr 54, poz. 254);
- § 1 ust. 3 pkt 2 zarządzenia Nr 4 Dyrektora Generalnego PKP z dnia 12 stycznia 1993
r. w sprawie uprawnień pracowników, emerytów i rencistów PKP oraz niektórych członków
ich rodzin do przejazdów kolejami (Biuletyn PKP Nr 2/93),
z art. 1 – wyrażającym zasadę państwa prawnego oraz art. 67 ust. 2 przepisów
konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17
października 1992 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 426) w takim zakresie, w jakim wyżej określone
przepisy działają wstecz, pozbawiając praw nabytych do ulgowych przejazdów kolejami
niektórych emerytów i rencistów, byłych pracowników kolejowych,
orzeka:
1) Przepisy art. 7 ust. 1 oraz art. 9 ust. 1 i ust. 2 pkt 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 12 ustawy z
dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów
środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. Nr 54, poz. 254 zm. z 1994 r. Dz.U.
Nr 40, poz. 150) znoszące wszelkie uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów
środkami publicznego transportu zbiorowego są zgodne z art. 1, art. 67 ust. 1 i 2 oraz
art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy przez art. 77
Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między
władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie
terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426);
2) Przepisy § 1 ust. 3 pkt 2, § 4 ust. 3 w zw. z ust. 1 i § 9 ust. 3 zarządzenia Nr 4
Dyrektora Generalnego PKP z dnia 12 stycznia 1993 r. w sprawie uprawnień
pracowników, emerytów i rencistów oraz niektórych członków ich rodzin do przejazdów
kolejami (Biuletyn PKP Nr 2, poz. 5) w części pozbawiającej emerytów i rencistów
byłych pracowników kolejowych oraz byłych pracowników biur projektów kolejowych i
niektórych członków ich rodzin prawa do bezpłatnych i ulgowych przejazdów kolejami,
są zgodne z:
- art. 7, 8 i 9 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i
ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. Nr 54, poz.
254);
- art. 4 i 20 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 23, poz. 99; zm.: z 1985 r. Nr 20, poz.
85; z 1990 r. Nr 36 poz. 206 i Nr 92, poz. 540 oraz z 1991 r. Nr 104, poz. 450 i Nr 107,
poz. 463);
- art. 2, 5 i 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym
“Polskie Koleje Państwowe” (Dz.U. Nr 26, poz. 138; Dz.U. z 1991 r. Nr 107, poz. 463);
- art. 1, 67 ust. 1 i 2 i 70 ust. 1 i 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych, utrzymanych w
mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o
wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej
Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426).
Uzasadnienie
I.
1. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy z
dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami
publicznego transportu zbiorowego w części pozbawiającej emerytów i rencistów byłych
pracowników szeroko rozumianej sfery budżetowej prawa do ulgowych przejazdów koleją.
Rzecznik Praw Obywatelskich podnosi, że zaskarżona ustawa w stosunku do pewnych
grup osób uprawnionych dotychczas do ulgowych przejazdów znosi wszelkie uprawnienia, a
w stosunku do innych: poważnie je ogranicza. Dotyczy to: b. funkcjonariuszy MO, b.
funkcjonariuszy Służby Więziennej, b. profesorów i innych pracowników Polskiej Akademii
Nauk, b. żołnierzy zawodowych, b. nauczycieli, b. pracowników urzędów państwowych i
innych b. pracowników różnych urzędów, którzy nabyli prawo do ulgowych przejazdów
koleją na podstawie art. 25 ustawy z 16 września 1982 r., b. pracowników naukowych
szkolnictwa wyższego. Rozwiązania przyjęte w ustawie – zdaniem Rzecznika – naruszają
podstawową zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 1 przepisów konstytucyjnych),
urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej: zasadę zaufania obywateli do
państwa i związaną z nią zasadę ochrony praw słusznie nabytych. W stosunku zaś do tych
grup emerytów i rencistów, którzy prawo do ulgowych przejazdów koleją nabyli do dnia 31
grudnia 1992 r. ustawa działa wstecz pozbawiając ich prawa, które uzyskali przed wielu laty,
a niekiedy uprawnienia sięgają nawet lat międzywojennych.
Rzecznik Praw Obywatelskich zauważa, że rozumiejąc argumenty leżące u podstaw
uregulowań ustawy z 20 czerwca 1992 r. (zasady gospodarki rynkowej, recesję gospodarczą,
ogromny deficyt budżetu państwa) nie kwestionuje postanowień odnoszących się do
zawodowo czynnych pracowników sfery budżetowej, tym bardziej że stworzono im
możliwość godziwej rekompensaty za utracone prawa (możliwość wykupienia utraconych
uprawnień w Polskich Kolejach Państwowych). Podobnych możliwości nie stworzono dla
emerytów i rencistów, dlatego ich sytuacja jest inna, a to narusza art. 67 ust. 1 przepisów
konstytucyjnych. Trudno bowiem – zdaniem Rzecznika – uznać za godziwą rekompensatę
utraty prawa do 50% ulgi przy przejazdach kolejowych w zamian za przewidziane w art. 3
ustawy prawo do dwóch przejazdów zniżkowych w ciągu roku. Uzasadnione są zatem zarzuty
naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa i zasady ochrony praw słusznie nabytych.
Zaskarżone unormowania ustawy naruszają również w Rzecznik Praw Obywatelskich
art. 70 ust. 1 i 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych, przewidujący, że obywatele mają prawo m.
in. do pomocy w razie niezdolności do pracy, i że urzeczywistnieniu tego prawa służy m. in.
rozbudowa różnych form pomocy społecznej, do których zaliczyć należy prawo emerytów i
rencistów do ulgowych przejazdów koleją. Tej konstytucyjnej zasadzie zaprzecza
pozbawienie bądź ograniczenie prawa do ulgowych przejazdów i oznacza w konsekwencji
znaczne pogorszenia sytuacji emerytów i rencistów, narusza ich godność i obniża ich stopę
życiową.
Uzupełniającym wnioskiem z dnia 19 stycznia 1994 r. Rzecznik Praw Obywatelskich
rozciągnął zakres pierwotnego wniosku na zbadanie konstytucyjności zakwestionowanego
unormowania, także w stosunku do małżonków emerytów i rencistów podnosząc, że ta grupa
osób miała również w przeszłości prawo do ulgowych przejazdów kolejami i je utraciła, a
argumenty podniesione w pierwotnym wniosku odnoszą się również do nich.
2. W dniu 17 listopada 1993 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł do Trybunału
Konstytucyjnego nowy wniosek (dołączony do niniejszej sprawy zarządzeniem prezesa TK z
racji na tożsamość przedmiotową), w którym podniósł, że zarządzenie Nr 4 Dyrektora
Generalnego PKP z dnia 12 stycznia 1993 r. w sprawie uprawnień pracowników, emerytów i
rencistów oraz niektórych członków ich rodzin do przejazdów kolejami, w części
pozbawiającej emerytów i rencistów byłych pracowników kolejowych oraz niektórych
członków ich rodzin, prawa do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego
transportu zbiorowego jest sprzeczne z ustawą z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, z ustawą z dnia 27 kwietnia 1989 r. o
przedsiębiorstwie państwowym PKP, a także z art. 1, 67 ust: 1 i 2, 70 ust. 1 i 2 pkt 1
przepisów konstytucyjnych.
W uzasadnieniu wniosku podniósł, że art. 8 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o
uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu
zbiorowego, stanowiący normatywną podstawę do wydania kwestionowanego zarządzenia Nr
4, nie upoważniał przewoźników zbiorowych (w tym PKP) do wprowadzenia ograniczeń w
dotychczas nabytych uprawnieniach. Również art. 7 tej ustawy – zdaniem Rzecznika Praw
Obywatelskich – nie zniósł uprawnień do bezpłatnych i ulgowych przejazdów, przyznanych
w przeszłości indywidualnymi decyzjami ministra, gdyż ten przepis dotyczy uprawnień
przewidzianych w dotychczasowych przepisach prawa oraz postanowieniach układów
zbiorowych pracy. Podobne argumenty jak przy art. 7 przemawiają za stanowiskiem, że także
art. 9 ust. 1 tej ustawy nie obejmuje decyzji indywidualnych, lecz dotyczy wyłącznie
uprawnień określonych w dotychczasowych przepisach prawa oraz postanowieniach układów
zbiorowych pracy. Według Rzecznika Praw Obywatelskich otrzymujący prawo do
bezpłatnych i ulgowych przejazdów kolejami dla siebie i współmałżonka b. pracownik
kolejowy miał prawo uważać, że otrzymał ten przywilej do końca życia, ponieważ
otrzymywał je na podstawie indywidualnej decyzji, oraz że decyzja ta posiadała klauzulę, iż
jest ostateczna.
Rzecznik Praw Obywatelskich zarzuca kwestionowanym przepisom zarządzenia Nr 4,
iż różnicuje ono sytuację prawną emerytów i rencistów PKP w zależności od różnych
przesłanek faktycznych, narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i zasadę ochrony praw
nabytych a także zasadę równości obywateli wobec prawa, zasadę sprawiedliwości społecznej
i zasadę pomocy w razie niezdolności do pracy.
3. Drugi Wnioskodawca – Komisja Krajowa Niezależnego Samorządnego Związku
Zawodowego “Solidarność” (KK NSZZ “Solidarność”) – wniósł o zbadanie konstytucyjności
art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych
przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, “ w części wyrażającej zasady
państwa prawnego w takim zakresie, w jakim działa on wstecz, pozbawiając nabytych praw
do ulgowych przejazdów osoby, które po zakończeniu stosunku pracy z przedsiębiorstwem
PKP przeszły na emeryturę lub rentę przed dniem wejścia w życie ww. ustawy”. W drugim
punkcie zarzutu Wnioskodawca domaga się zbadania konstytucyjności przepisu § 1 ust. 3 pkt
2 zarządzenia Nr 4 Dyrektora Generalnego PKP z dnia 12 stycznia 1993 r. w sprawie
uprawnień pracowników, emerytów i rencistów PKP oraz niektórych członków ich rodzin do
przejazdów kolejami, twierdząc że przepis ten jest niezgodny z zasadą państwa prawnego
oraz z zasadą równości obywateli wobec prawa, przez to że pozbawia on praw nabytych do
ulgowych przejazdów kolejami.
Wnioskodawca podnosi, że art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. pozbawia
uprawnień kolejowych byłych pracowników biur projektów kolejowych, którzy przez 30 lat
korzystali z takich samych uprawnień jak pozostali pracownicy PKP. Te słusznie nabyte
prawa były elementem szeroko pojmowanego wynagrodzenia za pracę na rzecz PKP. Z kolei
§ 1 ust. 3 pkt 2 kwestionowanego zarządzenia Nr 4 uważa za emerytów i rencistów PKP tylko
“osoby pobierające kolejową emeryturę lub rentę”, a ponieważ po 1991 r. biura projektów
kolejowych zostały wyłączone z grona jednostek organizacyjnych PKP, a ich emeryci i
renciści pobierają świadczenia emerytalne lub rentowe z ZUS, zostali wyłączeni z uprawnień
do ulgowych lub bezpłatnych przejazdów kolejami. Zdaniem Wnioskodawcy fakt
różnicowania emerytów i rencistów w zależności od tego skąd pobierają rentę lub emeryturę
(z ZUS czy z Biura Wypłaty Rent Kolejowych) oznacza nierówne i dyskryminujące
traktowanie tych, którzy wiele lat pracowali na rzecz PKP, a których jednostki organizacyjne
wyłączone zostały ze struktury PKP.
4. Do podniesionych przez obu Wnioskodawców spraw ustosunkował się również
Prokurator Generalny, który w przedstawionych Trybunałowi Konstytucyjnemu
stanowiskach, generalnie stwierdził, że kwestionowane przepisy ustawy z dnia 20 czerwca
1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego
transportu zbiorowego nie są niezgodne z art. 1, 67 ust. 1 i 2 i art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów
konstytucyjnych, a także, że kwestionowane przepisy zarządzenia Nr 4 Dyrektora
Generalnego PKP z dnia 1 2 stycznia 1993 r. w sprawie uprawnień pracowników, emerytów i
rencistów oraz niektórych członków ich rodzin do przejazdów kolejami nie są niezgodne
zarówno z określonymi we wniosku przepisami ustaw z dnia 20 czerwca 1992 r., ani ustawy z
dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin,
jak i ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym “Polskie Koleje
Państwowe”. W konsekwencji kwestionowane zarządzenie Nr 4 nie jest również niezgodne z
art. 1, 67 ust. 1 i 2, oraz art. 70 ust. 1 i pkt 1 przepisów konstytucyjnych.
W uzasadnieniu tego stanowiska Prokurator Generalny podniósł, że u podstaw
ingerencji ustawodawcy w dotychczasowe uprawnienia do ulg w przejazdach kolejowych
emerytów i rencistów, leżało umożliwienie państwowym przedsiębiorstwom transportowym
prowadzenie prawidłowej działalności gospodarczej opartej na rachunku ekonomicznym.
Działalność przedsiębiorstw transportowych – podnosi Prokurator Generalny – była od wielu
lat permanentnie deficytowa, co wynikało z narastającej różnicy między uzyskiwanymi
wpływami za sprzedane bilety, a kosztami świadczenia tych usług. Prowadziło to do częstych
podwyżek cen biletów, co dotykało wszystkich, a ponadto wymagało wyższych dotacji.
Prokurator Generalny podkreślił, że obowiązujący uprzednio system ulg przejazdowych był
przedmiotem krytyki zarówno przez załogi i związki zawodowe przedsiębiorstw
transportowych, jak też przez tę część społeczeństwa, która nie korzystała z tych uprawnień.
Nowa natomiast regulacja prawna przewiduje możliwość wykupienia przez zainteresowane
podmioty uprawnień do ulg w przejazdach kolejowych a ponadto w stosunku do wszystkich
emerytów i rencistów (oraz ich małżonków) przewiduje prawo do dwóch ulgowych
przejazdów w ciągu roku.
Prokurator Generalny uważa, że z przyczyn przedstawionych wyżej ustawodawca mógł
dokonać przedmiotowych ograniczeń, wprowadzonych zresztą po upływie wystarczająco
długiej wacatio legis, przy czym ograniczenie to nie dotyczy inwalidów I grupy, a także
emerytów, rencistów i inwalidów będących kombatantami lub małżonkami kombatantów. Z
kolei powszechny charakter nowego unormowania, zapewniający wszystkim bez wyjątku
emerytom i rencistom prawo do dwóch ulgowych przejazdów w ciągu roku, realizuje zasadę
równości, bowiem obejmuje takimi samymi uprawnieniami wszystkie osoby znajdujące się w
jednakowej sytuacji, a nie jak dotychczas tylko pewne grupy emerytów i rencistów. Nie
dopatruje się zatem naruszenia przez nowe uregulowanie określonych we wniosku zasad
konstytucyjnych.
Ustosunkowując się do drugiego wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie
niezgodności zarządzenia Nr 4 Dyrektora Generalnego PKP z postanowieniami szeregu
wymienionych tam ustaw i wymienionymi przepisami konstytucyjnymi Prokurator Generalny
zauważył, że aktem prawnym powodującym utratę wcześniej nabytych uprawnień do
ulgowych lub bezpłatnych przejazdów kolejami nie jest zakwestionowane zarządzenie, lecz
ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r., stąd też argumenty podniesione w stosunku do tej ustawy a
wyrażone w pierwszym stanowisku Prokuratora Generalnego odnoszą się również do tego
drugiego wniosku. Prokurator Generalny nie zgadza się z poglądem Rzecznika Praw
Obywatelskich, że pozbawienie uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów koleją
dla emerytów i rencistów, którzy byli pracownikami kolei, narusza zasadę wyrażoną w art. 67
ust. 2 przepisów konstytucyjnych. Owe “pozbawienie uprawnień” – zdaniem Prokuratora
Generalnego – prowadzi do zrównania wszystkich emerytów i rencistów pobierających
świadczenia na podstawie innych systemów ubezpieczeniowych, niż kolejowy.
Zainteresowany spełniający również warunki do uzyskania renty lub emerytury kolejowej,
może dokonać wyboru, z którego świadczenia chce skorzystać. Konsekwencja wyboru jest
oczywiście możliwość korzystania z ulg do przejazdu wg zasad obowiązujących w
odniesieniu do tego rodzaju świadczeń, które są pobierane.
Analizując poszczególne uregulowania kwestionowanego zarządzenia Nr 4 w
kontekście ich zgodności z wymienionymi w drugim wniosku ustawami oraz wymienionymi
przepisami konstytucyjnymi, Prokurator Generalny nie dopatrzył się żadnych sprzeczności.
Prokurator Generalny nie podzielił również zarzutów podniesionych przez Komisję
Krajową NSZZ “Solidarność”, powołując się na swoje stanowisko wyrażone w stosunku do
wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich. Prokurator Generalny podkreślił, że Wnioskodawca
kwestionując konstytucyjność powołanych w swoim wniosku przepisów w odniesieniu do
byłych pracowników kolejowych biur projektowych, nie uwzględnił treści art. 8 ust. 1 ustawy
z dnia 20 czerwca 1992 r., który uprawnia przewoźnika wykonującego publiczny transport
zbiorowy do utrzymania lub wprowadzenia uprawnień do bezpłatnych albo ulgowych
przejazdów wyłącznie w odniesieniu do własnych pracowników, emerytów lub rencistów
oraz najbliższych członków ich rodzin. Nie ulega wątpliwości, że emerytem lub rencistą
“kolejowym” jest osoba pobierająca świadczenia wypłacane przez Biuro Wypłaty Rent
Kolejowych w Olsztynie. Jest także oczywiste, że Dyrektor Generalny PKP nie był
uprawniony do utrzymania ulgowych i bezpłatnych przejazdów osobom, które ni obejmuje
przepis traktujący o emerycie lub renciście “kolejowym”.
5. Do sprawy objętych wnioskami Rzecznika Praw Obywatelskich i KK NSZZ
“Solidarność” ustosunkował się również Minister Transportu i Gospodarki Morskiej, który
stwierdził, że obowiązujący przed wejściem w życie kwestionowanej ustawy system ulg
przejazdowych, obejmujący 56 kategorii uprawnionych, w zdecydowanej większości nie
dotyczył osób wymagających osłony socjalnej. Ulgi te, nadawane w sposób niejako
uznaniowy miały niekiedy charakter nieuzasadnionych przywilejów, co spotykało się z
uzasadnioną krytyką grup zawodowych, nie korzystających z ulgowych przejazdów, jak
również przewoźników i organizacji związkowych. U podstaw unormowań zawartych w
ustawie z dnia 20 czerwca 1992 r. – zauważa Minister Transportu i Gospodarki Morskiej –
leżą zasady gospodarki rynkowej, recesja gospodarcza i ogromny deficyt budżetowy państwa.
Art. 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r., podkreśla Minister, przyznaje emerytom i
rencistom oraz ich małżonkom, na których pobierane są dodatki rodzinne, prawo do dwóch
ulgowych (50%) przejazdów w roku bez względu na to, czy w czasie zatrudnienia korzystali z
uprawnień do ulgowych przejazdów. Przepis ten o charakterze powszechnym realizuje
konstytucyjną zasadą równości w stosunku do wszystkich emerytów i rencistów. Ponadto
ustawodawca kierując się zasadą zapewnienia osłony socjalnej dla osób najbardziej
potrzebujących, zachował uprawnienie do ulg przejazdowych dla inwalidów I grupy,
inwalidów wojskowych, jak też rencistów i inwalidów będących kombatantami. Z tych
względów Minister Transportu i Gospodarki Morskiej nie dopatrzył się niezgodności z
przepisami konstytucyjnymi zakwestionowanych przepisów ustawy.
Co do drugiego wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, Minister Transportu i
Gospodarki Morskiej stwierdził, że kwestionowane zarządzenie Nr 4 Dyrektora Generalnego
PKP zostało wydane w celu realizacji możliwości, jakie dał przewoźnikom art. 8 ustawy z
dnia 20 czerwca 1992 r. Z uwagi na to, że ustawa ta zniosła wszelkie uprawnienia do
bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego,
przewoźnikom pozostawiono możliwość do utrzymania lub wprowadzenia tych uprawnień
dla swoich pracowników oraz emerytów i rencistów oraz najbliższych członków ich rodzin.
Korzystając z fakultatywnego charakteru tego uprawnienia, Dyrektor Generalny PKP w
uzgodnieniu ze związkami zawodowymi wydał zarządzenie Nr 4, w którym m. in. określił, że
prawo do ulgowych przejazdów mają emeryci i renciści pobierający kolejową emeryturę lub
rentę.
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej podnosi, że osoby, które dotychczas
posiadały uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów na podstawie indywidualnych
decyzji Ministra Komunikacji (następnie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej) na
podstawie art. 20 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników kolejowych i ich rodzin, utraciły je z chwilą wejścia w życie przepisów ustawy
z dnia 20 czerwca 1992 r. (art. 7). Trudno jest dzisiaj – podkreśla Minister – pozytywnie
oceniać taki uznaniowy sposób nagradzania (w ramach tzw. “władzy dyskrecjonalnej”)
jednych a pozbawiania innych emerytów i rencistów świadczeń, tym bardziej że nie istniały
określone ustawowo podstawy do ich przyznawania.
Niezależnie od merytorycznego ustosunkowania się do zarzutów podniesionych w obu
wnioskach Rzecznika Praw Obywatelskich, Minister Transportu i Gospodarki Morskiej
podniósł wątpliwości jakie wiążą się z potraktowaniem zarządzenia Nr 4 Dyrektora
Generalnego PKP, jako aktu normatywnego podlegającego kognicji Trybunału
Konstytucyjnego. Minister twierdzi, że zarządzenie to jest aktem wewnętrznym
przedsiębiorstwa, i nie zostało wydane przez naczelny lub centralny organ państwowy w
rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej ustosunkował się również do wniosku
Komisji Krajowej NSZZ “Solidarność”, stwierdzając podobnie jak przy wnioskach Rzecznika
Praw Obywatelskich, że i ten wniosek nie zasługuje na uwzględnienie z przyczyn wcześniej
przez siebie podniesionych. W szczególności brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia, aby
ustawodawca znosząc wszelkie uprawnienia przejazdowe przewidziane w dotychczasowych
przepisach prawa, z wyjątkiem przewidzianych w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1992
r., miał je pozostawić w drodze wyjątku dla byłych pracowników biur projektów kolejowych.
Znamienne jest, że Wnioskodawca nie kwestionuje art. 8 ust. 1 tej ustawy, który umożliwia
przewoźnikom utrzymanie lub wprowadzenie uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych
przejazdów dla swoich pracowników oraz emerytów i rencistów oraz najbliższych członków
ich rodzin, a kwestionuje § 1 ust. 3 pkt 2 zarządzenia Nr 4 Dyrektora Generalnego PKP, które
właśnie w wykonaniu upoważnienia ustawowego przyznaje uprawnienia osobom
pobierającym kolejową emeryturę lub rentę, a więc własnym emerytom lub rencistom. Należy
przy tym podnieść – zauważa Minister – że emeryt lub rencista mający ustalone prawo do
emerytury lub renty kolejowej mógł z chwilą ustania stosunku pracy dokonać wyboru, z
jakiego systemu ubezpieczeniowego (kolejowego czy ZUS) zamierza skorzystać, czego
konsekwencją są również uprawnienia przejazdowe. Nie można zatem zgodzić się z oceną
Rzecznika Praw Obywatelskich, że kwestionowane przepisy naruszają konstytucyjną zasadę
sprawiedliwości społecznej oraz zasadę równości, bowiem rzekomo dyskryminacyjne
traktowanie byłych pracowników biur projektów kolejowych prowadzi w istocie do
zrównania w prawach wszystkich emerytów i rencistów pobierających świadczenia na
podstawie innych, niż kolejowy, systemów ubezpieczeniowych.
II.
Na rozprawie przedstawiciele umocowanych uczestników postępowania:
Wnioskodawców – Rzecznika Praw Obywatelskich i Komisji Krajowej Niezależnego
Samorządnego Związku Zawodowego “Solidarność” oraz Sejm Rzeczypospolitej Polskiej,
Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Prokuratora Generalnego, w zasadzie
podtrzymali swoje uprzednie pisemne stanowiska, z tym że pełnomocnik KK NSZZ
“Solidarność” sprostowała błędnie sformułowany wniosek, w ten sposób, że kwestię
zgodności art. 7 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. odniosła nie do art. 77 Ustawy
Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r., lecz do art. 1 i 67 ust. 2 przepisów
konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17
października 1992 r.
Pełnomocnik KK NSZZ “Solidarność” polemizowała również ze stanowiskiem
wyrażonym przez pełnomocnika Rzecznika Praw Obywatelskich, że art. 7 ust. 1 i 9 ust. 1
ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r., nie zniósł wszelkich uprawnień do bezpłatnych i ulgowych
przejazdów kolejowych i nie uchylił art. 20 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, twierdząc że jest wprost przeciwnie, oraz
z poglądem, że ulgowe i bezpłatne przejazdy mają charakter socjalny, podczas gdy zdaniem
pełnomocnika KK NSZZ “Solidarność” są one podobne do “deputatu” i mają charakter
rekompensacyjny w stosunku do niskich wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej i gdy
się je znosi, należy je zrekompensować.
Pełnomocnik Sejmu zrelacjonował przebieg prac legislacyjnych związanych z
uchwaleniem ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. i podniósł, że takie rozwiązanie normatywne
znoszące wszelkie uprawnienia do ulgowych i bezpłatnych przejazdów kolejowych poparł
Klub Parlamentarny NSZZ “Solidarność”.
Pełnomocnicy Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej wnosząc o nieuwzględnienie
wniosków Rzecznika i KK NSZZ “Solidarność” podkreślali istotną zmianę usytuowania PKP
nastawioną na komercjalizację i oparcia rentowności przedsiębiorstwa o rachunek
ekonomiczny,
III.
Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:
1. W rozpoznawanym przez Trybunał Konstytucyjny wniosku Rzecznik Praw
Obywatelskich uzasadnia uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami
komunikacji publicznej zasadą konstytucyjną demokratycznego państwa prawnego, z jej
implikacjami w postaci ochrony praw słusznie nabytych oraz zaufania obywateli do państwa i
stanowionego przezeń prawa. Wniosek odwołuje się też wprost do zasad rozwoju i
umacniania praw i wolności obywateli, równości ich wobec prawa oraz prawa do
zabezpieczenia i pomocy społecznej w razie choroby lub niezdolności do pracy.
Tak więc wniosek ma walor podwójnej doniosłości: w aspekcie prawnym oraz w
zakresie skutków społecznych, związanych z zakwestionowanym unormowaniem
ustawowym.
2. Trybunał wziął pod uwagę przebieg prac parlamentarnych, związanych z
uchwaleniem ustawy z 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych
przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego.
W uzasadnieniu projektu tej ustawy, wskazano jego konieczność, w celu umożliwienia
państwowym przedsiębiorstwom transportowym prowadzenia prawidłowej działalności
gospodarczej, opartej na rachunku ekonomicznym. Podnoszono, że deficytowy charakter tej
działalności pozostaje w bezpośredniej zależności z rozbudowanym systemem uprawnień do
ulg przejazdowych. Stwierdzono uprzednie istnienie 26 kategorii osób uprawnionych do
bezpłatnych i ulgowych przejazdów autobusami PKS oraz aż 52 kategorie uprawnionych do
takich przejazdów koleją. Podstawą tych uprawnień były ustawy, uchwały i rozporządzenia
Rady Ministrów oraz zarządzenia ministrów:
Wskazano, iż szeroko rozbudowany system ulg był wykowany zarówno przez załogi i
związki zawodowe przedsiębiorstw transportowych (upatrujące w tym zjawisku istotną
przyczynę swojej złej kondycji finansowej); jak i przez te grupy społeczne, które nie
posiadały analogicznych ulg.
Podkreślono, że nowa regulacja również przyznaje ulgi, ale o charakterze socjalnym, tj.
mające na celu ochronę najsłabszych grup społecznych bądź związane ze służb (a nie
statusem) niektórych funkcjonariuszy publicznych. Poza zwiększeniem wpływów
finansowych przewoźników, jako walor projektowanej regulacji, wskazano uporządkowanie
w jednym akcie normatywnym, kwestii bezpłatnych i ulgowych przejazdów.
W toku drugiego czytania projektu przedmiotowej ustawy (17 posiedzenie Sejmu w
dniu 4 czerwca 1992 r. – Sprawozdanie Stenograficzne, łam 19 i 20), przedstawiając
sprawozdanie komisji, stwierdzono w szczególności, iż odstąpienie od pewnych przywilejów
zawsze jest przyjmowane krytycznie. Cztery komisje sejmowe (Polityki Gospodarczej,
Budżetu i Finansów; Polityki Społecznej; Handlu i Usług oraz Komisja Ustawodawcza)
podzieliły pogląd – wnioskodawcy (rządu) o potrzebie uporządkowania spraw ulg w
transporcie osobowym PKP i PKS, kierując się “zasadą oszczędności”.
W stosunku do pierwotnego projektu wprowadzono modyfikację polegającą na
założeniu konieczności pozbawienia omawianych ulg w drodze ustawowej i przekazaniu
kwestii możliwości przyznawania ulg w nowo zawieranych układach zbiorowych pracy oraz
porozumieniach właściwych ministrów i central związków zawodowych.
Komisje wnioskowały utrzymanie niektórych proponowanych przez rząd uprawnień do
ulg, nieliczne proponując rozszerzyć, w pozostałym zakresie postulując aby rozwiązanie
problemu bezpłatnych i ulgowych przejazdów nastąpiło na zasadzie ich wykupu od
przewoźników. Sejm uchwalił (z nieznacznymi zmianami) ustawę w brzmieniu
proponowanym przez komisje.
3. Analiza ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. prowadzi do wniosku, iż ustawodawca
przyjął mieszaną metodę unormowania:
1) zastrzegając wyłączność tej regulacji (art. 1) – w sposób enumeratywny wskazuje
kategorie osób uprawnionych do:
- bezpłatnych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i
autobusowego (art. 2)
- ulgowych (z 50% zniżką) przejazdów, przy zróżnicowaniu rodzajów transportu i
jakości (klasy) przejazdu i szczegółowym ich przyporządkowaniu określonym osobom (art.
art. 3, 4 i 5),
2) stanowiąc o zniesieniu wszelkich uprawnień do bezpłatnych i ulgowych przejazdów
środkami publicznego transportu zbiorowego, przewidzianych w dotychczasowych
przepisach prawa oraz postanowieniach układów zbiorowych pracy – z wyjątkiem trzech
unormowań dotyczących: posłów i senatorów, inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin, kombatantów oraz ofiar represji wojennych i okresu powojennego (art. 7 ust. 1 i 2).
3) zezwalając przewoźnikom wykonującym publiczny transport zbiorowy na
utrzymanie lub wprowadzenie uprawnień do bezpłatnych albo ulgowych przejazdów dla
swoich pracowników oraz emerytów, rencistów i najbliższych członków ich rodzin (art. 8 ust.
1), przy czym upoważnienie to adresowane jest bezpośrednio (tzn. bez konieczności bliższych
upoważnień normatywnych, w drodze np. aktów stricte wykonawczych) do wszystkich
przewoźników, wykonujących publiczny transport zbiorowy.
Powyższe przepisy ustawy oraz dalsze jej postanowienia, zobowiązujące właściwych
ministrów do przeprowadzenia rokowań ze związkami zawodowymi w przedmiocie zasad i
zakresu wykupu zniesionych uprawnień, a także przyjmujące okres kilkumiesięcznej: vacatio
legis – dodatkowo potwierdzają i eksponują generalny charakter przedmiotowego
uregulowania.
W ustawie z 20 czerwca 1992 r. uchylono zatem co do zasady wszystkie poprzednio
obowiązujące przepisy prawne normujące uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych
przejazdów, zaś wskazanie expressis verbis przepisów 17 ustaw jest tylko egzemplifikacją
ogólnej formuły derogującej.
Z mocy art. 9 ust. 1 omawianej ustawy zniesione też zostały uprawnienia unormowane
w innych ustawach, aktach normatywnych niższego rzędu i układach zbiorowych pracy, a
przysługujące zarówno pracownikom, jak i emerytom.
4. Rozważając genezę i sposób przyznawania w przeszłości uprawnień osobom
czynnym zawodowo oraz emerytom, do bezpłatnych i ulgowych przejazdów publicznymi
środkami komunikacji zbiorowej Trybunał Konstytucyjny uznał, iż były one atrybutem,
ostatnio zaś pozostawały reliktem systemu, w którym państwo było monopolistą w zakresie
zarówno produkcji, jak i dystrybucji dóbr oraz świadczonych na rzecz ludności usług.
Zarazem stosunek pracy i system opieki społecznej ukształtowane zostały nie na
zasadzie adekwatności wynagrodzenia do wykonywanej pracy z jednoczesnym realnym
zapewnieniem bezpieczeństwa socjalnego po zakończeniu aktywności zawodowej, lecz w
następstwie preferowania określonych grup zawodowych niekoniecznie w sposób zgodny z
powszechnym przekonaniem o ich społecznej użyteczności, różnicując tym wyraźnie
położenie materialne poszczególnych grup emerytów i rencistów. Stąd trudno zgodzić się z
poglądem Wnioskodawcy, że ulgowe bezpłatne przejazdy przyznawane były nie tylko i nie
przede wszystkim w celu rekompensaty trudnych warunków pracy niektórych grup
zawodowych sfery budżetowej.
Nie może zatem podlegać dyskusji dezaprobata dla zasadniczych nierówności
uprawnień poszczególnych grup emerytów, istniejących w poprzednim stanie prawnym,
przed wejściem w życie ustawy z 20 czerwca 1992 r., tj. przed 1 stycznia 1993 r., pod
względem uprawnień do bezpłatnych i ulgowych przejazdów komunikacyjnych. Próby
usprawiedliwiania poprzedniego stanu, w którym status emeryta, byłego pracownika urzędu
państwowego lub nauczyciela uprawniał do ulg komunikacyjnych, zaś emeryta np. sfery
produkcji materialnej lub rolnika nie – musiałyby być uznane za chybione i sprzeczne z
wymogami zasady sprawiedliwości społecznej, jak i zasady równości obywateli wobec
prawa.
Rozwiązania przyjęte w ustawie z 20 czerwca 1992 r. polegają nie tylko na
ograniczeniu dotychczasowych uprawnień niektórych grup emerytów, ale zarazem – co
wymaga podkreślenia – na przyznaniu wszystkim emerytom i rencistom oraz ich
współmałżonkom na których pobierane są dodatki rodzinne, uprawnień w postaci dwóch
przejazdów z 50% ulgą środkami transportu kolejowego we wszystkich typach pociągów i w
każdej klasie w ciągu roku – art. 3 ustawy.
Ten sam przepis (art. 3) oznacza zatem w konkretnych przypadkach ograniczenie, w
innych przyznanie – nie posiadanych wcześniej przez daną osobę – uprawnień do ulgowych
przejazdów.
Obecnie omawiany przywilej związany jest z tą samą cechą uprawnionych podmiotów,
to jest wynika z samego faktu bycia emerytem bądź rencistą (lub ich współmałżonkiem), bez
względu na miejsce i charakter poprzedniego zatrudnienia, czy rodzaj renty, bądź posiadaną
grupę inwalidzką itp.
Można zatem stwierdzić, że nowa regulacja prawna po wielu, latach przywraca stan
równości między wszystkimi grupami i kategoriami emerytów i rencistów w zakresie
przyznania bez wyjątku wszystkim, wprawdzie skromnych, lecz na miarę możliwości
ekonomicznych przewoźników (i budżetu państwa), przywilejów komunikacyjnych. Tym
samym nie zachodzi tu przypadek naruszenie przez ustawę z dnia 20 czerwca 1992 r. art. 67
ust. 1 i 2 przepisów konstytucyjnych.
Nie zachodzi również przypadek naruszenia przez wspomnianą ustawę z dnia 20
czerwca 1992 r. art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych stanowiących, że obywatele
Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby
lub niezdolności do pracy, ponieważ uprawnienia do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów
komunikacyjnych mają dość odległy związek z tą zasadą konstytucyjną, natomiast
przewidziany w art. 3 ustawy prawo do dwóch ulgowych przejazdów kolejowych, dla
wszystkich grup emerytów i rencistów, może służyć do zrealizowania wyjazdu sanatoryjnego
czy leczniczego.
5. W uzasadnieniu jednego z licznych orzeczeń, dotyczących problematyki zasady
państwa prawnego i wynikającej z niej zasady ochrony praw nabytych i zaufania obywatela
do państwa, Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, iż:
“Chroniąc prawa nabyte nie można jednak przyjąć, iż każda zmiana istniejącej
regulacji, która byłaby zmianą na niekorzyść pewnej grupy obywateli, jest ustawodawczo
zakazana. Rozpatrując w każdym przypadku wprowadzenie takiej zmiany należy rozważyć,
czy nie zaistniała np. sytuacja, w której inaczej regulując dotychczasowe uprawnienia nie
prowadzi się do rozwiązań z punktu widzenia obywateli trafniejszych oraz lepiej
odpowiadających założeniom Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny nie ma podstaw
twierdzić, iż ustawodawca nie może ocenić negatywnie dokonanych wcześniej rozwiązań
legislacyjnych. Ponadto można mieć do czynienia z sytuacją, iż stojąc przed wyborem
różnych dóbr ustawodawca wypowie się na rzecz tego, które uzna za cenniejsze” (orzeczenie
z dnia 22 sierpnia 1990 r., sygn. K. 7/90, OTK w 1990 roku str. 52).
Odnosi się to w szczególności do r formy praw emerytalno-rentowych w warunkach
kryzysu gospodarczego w państwie i złego stanu finansów ubezpieczeń społecznych
“Ustawodawca ma wręcz obowiązek podjąć odpowiednie kroki w takich warunkach, gdy jest
to konieczne i o tyle kryzys gospodarki jest materią konstytucyjną” (por.: J. Zakrzewska:
Konstytucyjna zasada państwa prawnego w praktyce Trybunału Konstytucyjnego, PiP z 1992
r. z. 7, str. 10).
Trybunał Konstytucyjny niejednokrotnie dawał wyraz stanowisku, że zasada ochrony
praw nabytych wyprowadzona z art. 1 przepisów konstytucyjnych nie jest wartością
bezwzględną, że raz nabytych praw nie można nigdy zmieniać, ani ograniczać, byleby to
ograniczenie było usprawiedliwione ważnymi racjami prawnymi, społecznymi czy nawet
ekonomicznymi. W danej sytuacji utrzymanie praw nabytych przez pewne grupy emerytów i
rencistów w zakresie przywilejów komunikacyjnych oznaczałoby w istocie rzeczy
aprobowanie stanu nierówności z innymi grupami emerytów i rencistów, nie posiadających
uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu
zbiorowego (rolnicy, pracownicy sfery produkcji materialnej). Należy więc stwierdzić, że
realizacja konstytucyjnej zasady równości może niekiedy oznaczać naruszenie zasady
ochrony praw nabytych, jednakże wartościując te dobra, należy dać pierwszeństwo zasadzie
równości. Nie sposób przy tym tracić z pola widzenia faktu, że niektóre nabyte przywileje
komunikacyjne nie zawsze można zaliczyć do “słusznie nabytych”, bowiem pewna ich część
związana była z preferowaniem określonych grup zawodowych związanych ściśle z
poprzednią formacją ustrojową a część z nich przyznano na podstawie swobodnej,
uznaniowej decyzji właściwego ministra w ramach tzw. “władzy dyskrecjonalnej”, czego z
całą pewnością nie można ocenić pozytywnie.
Nie do odrzucenia jest również argument o potrzebie uporządkowania w jednym akcie
prawnym (ustawie) zasad dotyczących uprawnień do bezpłatnych i ulgowych przejazdów
środkami publicznego transportu zbiorowego, dotychczas rozproszonych po wielu aktach
normatywnych, czasem niższego rzędu.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się naruszenia przez ustawę z
dnia 20 czerwca 1992 r. art. 1 przepisów konstytucyjnych.
6. Uzupełnienie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 19 stycznia 1994 r.
polega na żądaniu:
zbadania zgodności art. 7 ust. 1 oraz art. 9 ust. 1 i ust. pkt 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9 i 12 ustawy z
dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów... (Dz.U. Nr
54, poz. 254) z art. 1, 67 ust. 1 i 2 oraz art. 70 ust. 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych – w
części pozbawiającej emerytów i rencistów b. pracowników szeroko rozumianej sfery
budżetowej i ich małżonków prawa do ulgowych przejazdów kolejami.
Rzecznik Praw Obywatelskich podnosi, że: “Małżonkowie mieli również w przeszłości
prawo do ulgowych przejazdów kolejami, dlatego argumenty przytoczone w uzasadnieniu
wniosku z dnia 13 maja 1993 r. odnoszą się również do małżonków emerytów i rencistów”.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że argumenty podniesione w wcześniej a odnoszące
się generalnie do oceny konstytucyjności ograniczenia uprawnień emerytów i rencistów do
ulgowych i bezpłatnych przejazdów kolejami, odnoszą się w pełni do oceny ograniczenia
uprawnień ich małżonków.
Uzupełniająco wypada wskazać, iż ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. w art. 3 zawiera
generalne uprawnienie do dwóch przejazdów w ciągu roku z ulgą 50% środkami publicznego
transportu zbiorowego kolejowego, pociągami wszystkich rodzajów (osobowe, pośpieszne,
ekspresowe) dla wszystkich emerytów i rencistów (bez względu na grupę inwalidzką) oraz
ich współmałżonków, na których pobierane są dodatki rodzinne.
Ponadto w art. 8 ustawy zawarte jest zezwolenie (“mogą”) dla przewoźników,
wykonujących publiczny transport zbiorowy w zakresie utrzymania lub wprowadzenia
uprawnień do bezpłatnych albo ulgowych przejazdów dla swoich pracowników oraz
emerytów i rencistów i najbliższych członków ich rodzin – w tym ich małżonków.
IV
1. Z kolei Trybunał Konstytucyjny rozważył wniosek KK NSZZ “Solidarność” z dnia
17 grudnia 1993 r., a w szczególności tę jego część, w jakiej Wnioskodawca kwestionuje
zgodność art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 992 r. z art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia
17 października 1992 r.
Trybunał Konstytucyjny uznał, iż wniosek jest bezzasadny z tych samych względów,
które Trybunał Konstytucyjny wskazał – w odniesieniu do wniosku Rzecznika Praw
Obywatelskich (vide: pkt III uzasadnienia).
Zarzut wstecznego działania art. '7 ust. 1 tej ustawy jest chybiony. Formuła tego
przepisu ustawowego nie pozwala na wysnucie wniosku, jakoby posiadane i
“skonsumowane” (wykorzystane) przed dniem 1 stycznia 1993 r. uprawnienia do ul owych i
bezpłatnych przejazdów – podlegały cofnięciu, czy anulowaniu w znaczeniu obowiązku
zwrotu uzyskanych z tego tytułu korzyści. Oczywiste jest, iż regulacja ustawy, wprowadzonej
w życie po okresie 1,5- miesięcznej vacatio legis (od daty jej ogłoszenia) zorientowana była
na przyszłość. Z datą wejścia w życie ustawy derogacji podlegają w zasadzie wszystkie
przepisy prawa oraz postanowienia układów zbiorowych pracy oraz wynikające z nich
wszelkie uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego
transportu zbiorowego. Oznacza to w szczególności ustanie dotychczasowych uprawnień i
niemożność uzyskania nowych uprawnień w tym zakresie na podstawie tych samych
przepisów.
Zaakceptowanie rozumienia zakazu retroakcji, prezentowanego przez Wnioskodawcę,
prowadzić musiałoby do ustanowienia generalnego zakazu zmian, nowelizacji aktów
normatywnych, o ile nowa regulacja byłaby z jakichś względów mniej korzystna dla
zainteresowanych podmiotów – adresatów tych norm.
Nie wymaga bliższego wyjaśnienia, iż nie można stawiać znaku równości pomiędzy
rozumieniem zakazu retroakcji przepisów prawnych a zasadą ochrony praw nabytych.
2. Dla oceny wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 17 listopada 1993 r. oraz
wniosku KK NSZZ “Solidarność” z dnia 17 grudnia 1993 r., kwestionujących
konstytucyjność oraz legalność przepisów zarządzenia nr 4 Dyrektora Generalnego PKP z
dnia 12 stycznia 1993 r. w sprawie uprawnień pracowników, emerytów i rencistów PKP oraz
niektórych członków ich rodzin do przejazdów kolejami (Biuletyn PKP z dnia 14 stycznia
1993 r. Nr 7, poz. 5) konieczne jest uprzednie rozstrzygnięcie, czy wskazany akt w ogóle
podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego.
Zagadnienie to sprowadza się do dwu ustaleń:
- czy w/w zarządzenie ma charakter aktu normatywnego oraz
- czy zostało ono wydane przez naczelny lub centralny organ państwowy, w rozumieniu
art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
3. W swym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, pod pojęciem aktu normatywnego
rozumie każdy akt ustanawiający normy prawne, a więc normy o charakterze emerytalnym i
abstrakcyjnym, tzn. kierowane do pewnej klasy adresatów wyróżnionych z uwagi na jakąś ich
wspólną cechę oraz ustanawiające pewne wzory zachowań (orzeczenia U. 15/88, U. 2/90, U.
4/90, U. 6/92).
Dla oceny merytorycznej charakteru prawnego aktu nie ma znaczenia w jakim kształcie
słownym – zostanie sformułowana norma postępowania o charakterze normy generalnej i
abstrakcyjnej, byleby na podstawie danego tekstu można było niewątpliwie ustalić, iż chodzi
'o skierowany do określonego rodzaju adresatów nakaz określonego postępowania
(orzeczenie U. 6/92).
Trybunał wyraził też pogląd, iż akty normatywne mogą być stanowione przez podmioty
nie należące do kategorii naczelnych bądź centralnych organów państwowych, lecz na mocy
przepisów prawnych pełniące funkcje zlecone z zakresu administracji państwowej (U. 3/90,
U. 1/92).
Generalnie Trybunał Konstytucyjny prezentuje stanowisko, że w demokratycznym
państwie prawnym, niedopuszczalne jest stanowienie norm prawnych, które nie podlegałyby
ocenie z punktu widzenia ich zgodności z Konstytucją w trybie pozwalającym na usunięcie
występujących sprzeczności (orzeczenie U. 6/92).
Zaskarżone zarządzenie Dyrektora Generalnego PKP, prima facie, nosi wyraźne
znamiona aktu normatywnego ponieważ:
- jego formuła wstępna stanowi: “Na podstawie art. 8 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r.
(...) zarządza się co następuje”;
- przepisy zarządzenia stosuje się do pracowników zatrudnionych w jednostkach
organizacyjnych przedsiębiorstwa PKP, emerytów, rencistów PKP i niektórych członków ich
rodzin (§ 1 ust. 1);
- zarządzenie określa zakres i warunki korzystania z uprawnień do przejazdu kolejami
(§ 1 ust. 2); oraz normuje powstanie i wygaśnięcie prawa do świadczeń przejazdowych (2 i
3), a także stanowi, iż tracą moc dotychczasowe przepisy w sprawach unormowanych
niniejszym zarządzeniem (10).
4. Trybunał Konstytucyjny musiał też rozstrzygnąć, czy kwestionowany akr
(zarządzenie) został wydany przez organ państwowy.
Z ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym “Polskie Koleje
Państwowe” (Dz.U. Nr 26, poz. 138 z późn. zm.) wynika, że:
- PKP jest przedsiębiorstwem państwowym utworzonym w celu zarządzania i
eksploatacji państwowych kolei użytku publicznego (art. 1),
- PKP posiada osobowość prawną i podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw
państwowych (art. 2 ust. 1 i 2),
- organy państwowe mogą podejmować decyzje w zakresie działalności PKP w
wypadkach przewidzianych w ustawach (art. 3),
- przedmiotem działalności PKP jest: przewóz osób i rzeczy, budowa przebudowa i
utrzymanie kolei, prowadzenie spedycji (art. 6),
Do PKP należy również wykonywanie, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych
przepisach, zadań z zakresu administracji państwowej, w szczególności w zakresie:
1) nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o porządku na kolejach użytku publicznego,
2) zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej na obszarze kolejowym”
3) nadzoru technicznego oraz innych zadań dotyczących kolei użytku niepublicznego,
4) postępowania egzekucyjnego w administracji (art. 8 pkt 1-4).
Przedsiębiorstwo PKP uczestniczy także w realizacji zadań z zakresu oświaty i
wychowania (art. 9), prowadzi działalność związaną ustalaniem i wypłatą świadczeń
określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin
(art. 10), organizuje i prowadzi kolejową służbę zdrowia (art. 11).
Powyższe uregulowania wskazują, iż PKP, będąc podmiotem gospodarczym –
przedsiębiorstwem państwowym o strategicznym znaczeniu i specyficznym statusie,
wykonuje niektóre zadania z zakresu administracji publicznej, państwowej i samorządowej.
Jednakże PKP występuje w obrocie we własnym imieniu i na własny rachunek, nie
odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa, a Skarb Państwa nie odpowiada za
zobowiązania PKP (art. 17).
Natomiast Dyrektor Generalny PKP – powoływany i odwoływany przez Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej – podejmuje on swe decyzje samodzielnie i ponosi za nie
odpowiedzialność (art. 19). W ramach wskazanej “autorom” Dyrektor Generalny PKP wydaje
zarządzania wewnętrzne, instrukcje służbowe i regulaminy normujące organizację i
działalność PKP (art. 23).
Dotychczasowe rozważania wskazują więc, że kwestionowane zarządzenie Nr 4
Dyrektora Generalnego PKP, wydane na podstawie upoważnienia ustawowego (art. 8 ustawy
z dnia 20 czerwca 1992 r.), nosi znamiona aktu normatywnego, mimo iż akt ten nie pochodzi
od organu państwowego. Za poglądem tym przemawia: charakter i przedmiot regulacji oraz
fakt, że PKP wykonuje pewne zadania z zakresu administracji państwowej.
5. Rzecznik Praw Obywatelskich we wniosku z dnia 11 listopada 1993 r., zarzuca
przepisom: § 1 ust. 3 pkt 2, § 4 ust. 3 w zw. z ust. 1, § 9 ust. 3 zarządzenia Nr 4 Dyrektora
Generalnego PKP z dnia 12 stycznia 1993 r “niezgodność z obowiązującym
ustawodawstwem przez to, że narusza”:
a) art. art. 7, 8 i 9 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i
ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego,
b) art. art. 4 i 20 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników kolejowych i ich rodzin,
c) ustawę z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym “Polskie Koleje
Państwowe”, a ściśle – jak należy zinterpretować nieprecyzyjny w tym fragmencie petitum
wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich – art. art. 2, 5 i 8 ustawy z dnia 19 października 199
1 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym “Polskie Koleje Państwowe” (Dz.U.
Nr 107, poz. 463).
Tym samym, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, wymienione zarządzenie Nr 4
narusza:
d) przepisy art. art. l, 67 ust. 1 i 2, 70 ust. 1 i 2 pkt 1 przepisów konstytucyjnych,
utrzymanych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
6. Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie sprzeczności zarządzenia Nr 4 z
postanowieniami ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. nie zasługuje na uwzględnienie:
unormowanie kwestionowanego zarządzenia Nr 4 jest zgodne z właściwie interpretowanymi
przepisami ustawy z dnia 24 czerwca 1992 r. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się w tym
zakresie żadnych istotnych sprzeczności (por. pkt III uzasadnienia).
Również Sąd Najwyższy – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
odpowiadając na zagadnienia prawne przedstawione przez Sąd Wojewódzki – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku, uchwałą z dnia 2 lutego 1994 r. (sygn. akt I PZP
66/93) stwierdził, że cyt: “Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o
uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu
zbiorowego (Dz.U. Nr 54, poz. 254) uprawnienie do bezpłatnych i ulgowych przejazdów
kolejowych przysługują osobom wymienionym w zarządzeniu Nr 4 Dyrektora Generalnego
PKP z dnia 12 stycznia 1993 r. w sprawie uprawnień pracowników, emerytów i rencistów
PKP oraz niektórych członków ich rodzin do przejazdów kolejowych”.
W uzasadnieniu do tej uchwały Sąd Najwyższy podniósł, że przez określenie “swoich
emerytów i rencistów” należy: rozumieć emerytów i rencistów pobierających emeryturę lub
rentę kolejową i z tego względu zwraca uwagę na to, że; “...art. 8 ust. 1 ustawy mówiąc o
możliwości utrzymania lub wprowadzenia przez przewoźników uprawnień do bezpłatnych
albo ulgowych przejazdów ogranicza to uprawnienia do 'swoich” pracowników oraz
emerytów i rencistów, wobec czego Dyrektor Generalny PKP obejmując zarządzenia Nr 4
emerytów i rencistów kolejowych nie naruszył wymienione o przepisu: przeciwnie,
zastosował się do niego”.
Sąd Najwyższy wyraził przy tym pogląd, że: “zasada poszanowania praw nabytych
odnosi się do praw związanych z podstawami bytu i egzystencji pracownika a takiego
charakteru nie ma uprawnienie do ulgowych lub bezpłatnych przejazdów kolejowych”.
7. Art. 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin –
dotyczy praw pracowników kolejowych i członków ich rodzin do wyboru innego, niż
kolejowy, korzystniejszego (z punktu widzenia zainteresowanych osób) systemu
emerytalnego. Ewentualne uprawnienia tych osób w zakresie przejazdów kolejowych –
zostały uchylone nie przez zarządzenie Nr 4, lecz przez ustawę z dnia 20 czerwca 1992 r.
Również ta ustawa (art. 9 ust. 1) spowodowała uchylenie przepisu art. 20 w części dotyczącej
możliwości przyznania przez Ministra Komunikacji wszystkich lub niektórych świadczeń, w
tym przypadku świadczeń przejazdowych dla byłych pracowników kolejowych i pozostałych
po nich członków rodziny, pobierających świadczenia emerytalno-rentowe na podstawie
innych systemów ubezpieczeniowych.
Wydawanie indywidualnych decyzji w tej mierze przez Ministra straciło podstawy
prawne, a wcześniej przyznane w tej formie uprawnienia zostały zniesione przez ustawę z
dnia 20 czerwca 1992 r. (art. 7 ust. 1).
8. Ustawa z dnia 19 października 1991 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwie
państwowym PKP zawiera dwojakie postanowienia:
- wprowadzające zmiany bezpośrednio do tekstu ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r. (art.
1 pkt 1 – 10 ustawy nowelizującej) oraz
- zawierające przepisy, normujące konsekwencje prawne przyjętych ograniczeń zakresu
zadań PKP i za tym idącego wydzielenia z PKP odrębnych przedsiębiorstw państwowych
oraz rozmaite konsekwencje prawne dla byłych pracowników PKP (art. 2-7).
Rzecznik Praw Obywatelskich kwestionuje zgodność zarządzenia Nr 4 z przepisami
ustawy należącymi do tej drugiej kategorii, czyli z przepisami przejściowymi, a mianowicie z
art. 2, zawierającym tylko delegację ustawową, upoważniającą Ministra Transportu i
Gospodarki Morskiej do zarządzenia wydzielenia z PKP określonych zakładów i innych
części przedsiębiorstwa. Przepis ten nie ma adekwatnego związku z materią, zawartą w
zarządzeniu Nr 4 oraz z art. 5, przewidującym w związku ze zmianami organizacyjnymi (m.
in. polegającymi na wydzieleniu jednostek z PKP) lub zmniejszeniem stanu zatrudnienia w
PKP prawo pracownika do przejścia na wcześniejszą emeryturę kolejową pod określonymi
warunkami. Przepis ten ma tylko pośredni związek z unormowaniem zarządzenia Nr 4, gdyż
dotyczy specyficznej sytuacji uzyskania tzw. emerytur kolejowych oraz szczegółowych
uprawnień związanych ze statusem emeryta kolejowego, w tym do świadczeń przejazdowych;
- art. 8, określającym dwojako datę wejścia w życie ustawy: co do większości
przepisów – po 14-dniowej vacatio legis, co do 4 zmian wprowadzonych bezpośrednio do
ustawy o PKP (art. 1 pkt 7- 10 ustawy nowelizującej) po 39-dniowej vacatio legis (z dniem 1
stycznia 1992 r.). Analiza ww. przepisów zarządzenia Nr 4 nie pozwala na podzielenie
zarzutu Rzecznika, iż pozostają one w sprzeczności z ustawą z dnia 27 kwietnia 1989 r. o
przedsiębiorstwie państwowym “Polskie Koleje Państwowe”.
9. Rzecznik Praw Obywatelskich zarzuca też niezgodność § 9 ust. 3 zarządzenia z
ustawą z dnia 27 kwietnia 1989 r. o przedsiębiorstwie państwowym PKP w części, w jakiej
zarządzenie obejmuje swym unormowaniem prawo do świadczeń przejazdowych także
emerytów i rencistów pobierających świadczenia z ZUS (a nie kolejową emeryturę lub rentę),
o ile przepracowali ostatnie 15 lat w PKP w dziale transportu i odeszli z przyczyn
dotyczących zakładu pracy.
Stwierdzić należy, że w zakresie tego unormowania zarządzenie Nr 4 pozostaje w
obszarze swobody decydowania, przyznanej przez art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1992
r. W zakresie regulacji § 9 ust. 3 zarządzenia można mówić co najwyżej o niedostatecznie
umotywowanym uprzywilejowaniu jednej grupy emerytów i rencistów, a nie o
niesprawiedliwym pozbawieniu przywilejów pozostałych osób – skoro to ostatnie zostało
dokonane na mocy ustawy, a nie zarządzenia N 4; jak to już zostało wcześniej omówione w
pkt III uzasadnienia.
10. Z uwagi na to, że zarządzenie Nr 4 z dnia 12 stycznia 1993 r. nie narusza
wskazanych przepisów ustawowych, a zwłaszcza nie jest sprzeczne z ustawą z dnia 20
czerwca 1992 r., to ponieważ ta właśnie ustawa o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych
przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego jest zgodna z przepisami
konstytucyjnymi – w tej samej mierze kwestionowane zarządzenie Nr 4 nie narusza
przepisów konstytucyjnych, wskazanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz KK
NSZZ “Solidarność”.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.
Zdanie odrębne sędziego Janiny Zakrzewskiej
do pkt 1 orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 28 czerwca 1994 r.
w sprawie oznaczonej sygn. akt K. 6/93.
Podzielając teść sentencji zawartej w pkt 2 orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 28 czerwca oraz jej uzasadnienie, zgłaszam zdanie odrębne do tej części orzeczenia, w
której Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się sprzeczności z utrzymanymi w mocy
przepisami Konstytucyjnymi (art. 1) postanowień ustawy z dnia 20 czerwca 1992 roku w tym
zakresie, w jakim pozbawia ona praw do ulgowych przejazdów kolejowych emerytów i
rencistów, którzy posiadali te prawa przed dniem wejścia w życie przedmiotowej ustawy.
Trybunał Konstytucyjny słusznie zwraca uwagę, iż niektóre przywileje komunikacyjne
nie zawsze zaliczyć można do “praw słusznie nabytych”, właśnie dlatego, że stanowiły one
przywileje określonych grup społecznych czy też kategorii pracowników (przywileje
branżowe). Słusznym jest również pogląd Trybunału Konstytucyjnego, iż tego rodzaju
przywileje były często próbą rekompensaty niskiego wynagrodzenia czy niskiej emerytury
charakterystycznej dla polityki socjalnej okresu PRL. Przekonywujący jest również argument
o celowości uporządkowania w jednym akcie prawnym, w tym przypadku w jednej ustawie,
całokształtu zasad dotyczących uprawnień do ulgowych przejazdów środkami transportu
publicznego, zasad, które poprzednio rozproszone były w różnych i o różnej mocy prawnej
aktach prawnych. Uwag tych wszakże nie można odnieść do uprawnień emerytów i
rencistów, byłych pracowników tzw. sfery budżetowej, którzy pozbawieni zostali prawa do
korzystania z ulgowych przejazdów kolejowych, z wyjątkiem dwóch przejazdów rocznie.
Prawo do ulgowych przejazdów kolejowych wym. wyż. pracownicy posiadali od wielu
lat, praktycznie poczynając od 1923 roku. Stanowiło ono pewną rekompensatę za trudy
służby państwowej, rekompensatę stosowaną zresztą dość powszechnie w krajach o
gospodarce rynkowej. Wspominam o tym, ponieważ zarówno w intencji ustawodawcy
argumentem za wprowadzeniem kwestionowanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich
przepisów jak i w piśmie Prokuratora Generalnego ustosunkowującym się do wniosku
Rzecznika Praw Obywatelskich podkreślone zostały – jako decydujące – czynniki
ekonomiczne: deficyt państwowych środków transportu wykonujących przewozy pasażerskie.
Z podsianych przez Trybunał Konstytucyjny materiałów nie wynika jednak żaden
bezpośredni związek między deficytem kolejowym a korzystaniem z ulgowych biletów przez
emerytów i rencistów.
Rozpatrując sprawę zgodności przedmiotowej ustawy w zakresie, w jakim pozbawia
ona emerytów i rencistów posiadanego przez prawie 70 lat prawa do ulgowych przejazdów
kolejowych z art. 1 zachowanych w mocy przepisów konstytucyjnych jestem przekonana, iż
naruszają one zasadę ochrony praw słusznie nabytych, bez dostatecznej po temu przyczyny,
podważając tym samym zaufanie obywatela do państwa i stanowionego przez to państwo
prawa. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, iż ochrona praw nabytych nie jest
ochroną bezwzględną. Wszakże wówczas, gdy od ochrony praw słusznie nabytych (a za takie
– w przeciwieństwie do przywilejów branżowych – uważam prawo do ulgowych przejazdów
kolejowych rencistów i emerytów) ustawodawca odchodzi, ratio legis musi być szczególnie
przekonywująca. Podobnie jak w sprawie W. 4/94, dot. odpłatności za leki inwalidów
wojennych i wojskowych uprawnienia, o których mowa nie dadzą się ani wieść z aksjolog
starego ustroju a i zmieścić w kategorii uprawnień naruszających zasadę sprawiedliwości
społecznej bądź zasad równości. Odwoływanie się przy uzasadnieniu pozbawienia słusznie
nabytych praw byłych pracowników (obecnie emerytów i rencistów) tzw. sfery budżetowej
do analogicznych praw (lub ich braku) np. rolników uważam za nieporozumienie, ze względu
na nie istnienie, w przypadku tych ostatnich stosunku pracy charakterystycznego dla
pracowników sfery budżetowej. Przyznanie emerytom i rencistom sfery budżetowej prawa do
dwukrotnych w ciągu roku przejazdów kolejami zrównuje wprawdzie (choć w dół) ich prawa
z prawami innych kategorii obywateli, wszakże ani to zrównanie nie jest absolutne, ani nie
stanowi zd. m. dostatecznej rekompensaty za pozbawienie ich posiadanych przez nich
wcześniej praw słusznie nabytych. O ile jest ono zrozumiałe na przyszłość, tzn. w stosunku
do osób, które uprawnień takich nie posiadają, w ramach porządkowania stosunków
społecznych i własnościowych w państwie, trudno byłoby znaleźć uzasadnienie dla
pozbawienia dzisiaj słusznie nabytych i posiadanych przez emerytów i rencistów praw.
Z tych wszystkich względów uważam postanowienie ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r.
o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów publicznego transportu zbiorowego
(Dz.U. Nr 54, poz. 254) w zakresie, w jakim pozbawiają emerytów i rencistów byłych
pracowników sfery budżetowej prawa do ulgowych przejazdów kolejowych za niezgodne z
art. 1 utrzymanych w mocy przepisów Konstytucyjnych.