11 JAN MATEJKO Wedle opisu Mariana Gorzkowskiego, obraz jest

11 JAN MATEJKO
(Kraków 1838 - Kraków 1893)
PORTRET SZYMONA DAROWSKIEGO, 1858
olej, p³ótno (dubla¿ z tekturow¹ wk³adk¹)
43,3 x 30,2 cm
sygn. p.d.: JM | 1858 (monogram wi¹zany)
na odwr. p³. rêkopiœmienna nalepka o treœci: Ausstellung der oesterreischen Kun[st] | in | S. P[...]burg und [...]schau | Jan Matejko |
„Mannbrustbild“ (Olgemälde) | [Eig]enthum des Hr. Marjan Gorzkowski in Krak[...] | Verkauspreiss 2000 Rrub[...] | Zwei Tausend Ru[...]
Poni¿ej naklejona karta z tekstem orzeczenia dr Kazimierza Buczkowskiego potwierdzaj¹cego autorstwo Jana Matejki, podaj¹cego
historiê obrazu oraz stosown¹ literaturê.
Orzeczenie wydane zosta³o w Krakowie, dn. 30 lipca 1946 roku.
280 000 z³
Na dolnej listwie krosna szcz¹tkowo zachowana nalepka z nr.: 577
Obraz oprawiony jest w star¹, oryginaln¹ ramê, w której by³, m.in.
pokazany w roku 1938 na wystawie urz¹dzonej w stulecie urodzin
Jana Matejki w Muzeum Narodowym w Krakowie (Sukiennice).
W za³¹czeniu tak¿e - potwierdzaj¹ce autorstwo Matejki - orzeczenie Tadeusza Wierzejskiego, zaprzysiê¿onego bieg³ego s¹dowego,
wydane w Warszawie, dn. 18 paŸdziernika 1951 roku.
estymacja: 300 000 - 400 000
Pierwotnie obraz by³ w³asnoœci¹ samego Jana Matejki. Po jego
œmierci - przynajmniej do 1894 - znajdowa³ siê w rêkach rodziny
artysty. W 1896 odnotowany jest jako w³asnoœæ Mariana Gorzkowskiego w Krakowie. PóŸniej - od niewiadomego roku, ale przynajmniej do 1929 - obraz znajdowa³ siê w krakowskich zbiorach Fran-
ciszka Macharskiego, po którym odziedziczy³ go dr Leopold Macharski. Jego w³asnoœci¹ portret by³ jeszcze w roku 1946.
Dalsze losy obrazu nie s¹ dok³adnie znane. Wiadomo jednak, ¿e od
blisko 50 lat obraz znajdowa³ siê w posiadaniu rodziny obecnego
w³aœciciela.
Wedle opisu Mariana Gorzkowskiego, obraz jest
„Studyum piêknej g³owy mêskiej z w¹sami,
w popiersiu, z bobrow¹ czapk¹ na g³owie,
w ko¿uszku z barankowym czarnym ko³nierzem,
do której pozowa³ niegdyœ Szymon Darowski;
miara 43 x 30 cmtr., malowany na p³ótnie
w roku 1858.“
Portretowany Szymon Darowski (1824-1899),
krakowski budowniczy, zaprzyjaŸniony by³
z rodzin¹ Matejków, a zw³aszcza z Franciszkiem,
starszym bratem malarza. Wiadomo o jego udziale
w powstaniach - krakowskim w 1846 i styczniowym
w roku 1863.
Pochowany jest na Cmentarzu Rakowickim
w Krakowie.
Portret Darowskiego namalowa³ Matejko w 1858, pod koniec studiów w krakowskiej Szkole Sztuk Piêknych. Gdy w rok póŸniej,
dziêki uzyskanemu stypendium, wyje¿d¿a³ do Monachium, zabra³
ze sob¹ kilka prac, a wœród nich tak¿e portret Darowskiego.
Obraz zwróci³ uwagê Wilhelma Kaulbacha, dyrektora monachijskiej
Akademii Sztuk Piêknych, który mia³ powiedzieæ, „i¿ nie dziwi siê,
¿e w Polsce mo¿e byæ tak wielkie rycerskie usposobienie, jeœli tam
takie znajduj¹ siê twarze!“ (cyt. za I. Jab³oñski-Paw³owicz, s. 58).
Równie wysoko oceni³ ten obraz Stanis³aw Tarnowski w swojej monografii artysty: „Z tych robót wykonywanych bezpoœrednio przed
opuszczeniem Szko³y i wyjazdem do Monachium czy nie najwy¿ej
stoi portret p. Szymona Darowskiego? /.../ Energiczna g³owa, o typie raczej ukraiñskim ni¿ polskim jest pe³na wyrazu i charakteru,
a cia³o ma nie mniej ¿ycia ni¿ dusza. Ta sama g³owa, tylko starsza
i w najgwa³towniejszym wzburzeniu, znajdzie siê w póŸniejszym obrazie jako Rejtan“ (cyt. za S. Tarnowski, s. 53).
W póŸniejszych latach Szymon Darowski niejednokrotnie pos³u¿y³
Matejce jako ulubiony, niemal sta³y model przy malowaniu postaci
w jego wielkich obrazach historycznych. Wed³ug Jab³oñskiego-Paw³owicza, jego twarz umieœci³ artysta przynajmniej na kilku p³ótnach,
m.in. w obrazie Jan Kochanowski z Urszulk¹ (1862), w Kazaniu
Skargi (1864) i wzmiankowanym ju¿ wy¿ej Rejtanie (1866).
Portret Szymona Darowskiego pokazywany by³ na kilku
wystawach i jest wymieniony w odnoœnych katalogach:
- 1883; Kraków, Wystawa jubileuszowa J. Matejki, Zamek na Wawelu;
- 1893; Kraków, Wystawa poœmiertna J. Matejki, Muzeum Narodowe;
- 1894; Lwów, Pawilon J. Matejki na Powszechnej Wystawie Krajowej;
- 1901; Warszawa, TZSP;
- 1929; Kraków, Wystawa Sto lat malarstwa polskiego, TPSP;
- 1938; Kraków, Wystawa w stulecie urodzin Jana Matejki; Muzeum
Narodowe, Sukiennice.
W zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego zachowa³a siê fotografia z w/w ostatniej wystawy Matejki w krakowskich Sukiennicach. Widaæ na niej - zawieszony centralnie - Portret Szymona Darowskiego, Zamoyskiego pod Byczyn¹ oraz dwa obrazy z cyklu
Dzieje cywilizacji - po lewej Wp³yw Uniwersytetu na kraj w XV w.,
po prawej Z³oty wiek literatury.
Fotografia ta jest wa¿nym œwiadectwem ikonograficznym.
Bibliografia:
Portret Szymona Darowskiego jest wymieniany i opisywany:
nego w ci¹gu lat siedemnastu, Kraków 1898, s. 322 (wymieniony wœród
prac pokazanych na wystawie jubileuszowej na Wawelu w 1883 roku);
- I. Jab³oñski-Paw³owicz, Wspomnienia o Janie Matejce, opracowa³ krytycznie i komentarzem opatrzy³ M. Treter, Lwów 1912 s. 58;
- F. Klein, Katalog wystawy Sto lat malarstwa polskiego 1800-1900 (Dzie³a
artystów nie¿yj¹cych), Kraków 1929, s. 42, nr kat. 172;
- Katalog dzie³ Jana Matejki wystawionych w salach Muzeum Narodowego
w Krakowie w Sukiennicach podczas uroczystoœci 100-ej rocznicy jego
urodzin, Kraków 1938, s. 5, nr kat. 3;
- J. Gintel, Jan Matejko. Bibliografia w wypisach, wyd. 2, Kraków 1966 [wczeœ
niejsze wyd.: Jan Matejko. Wypisy bibliograficzne, Kraków 1955], s. 86, 98;
- J. Wierciñska, Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachêty Sztuk
Piêknych w Warszawie w latach 1860-1914, Wroc³aw 1969, s. 226;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do koñca ¿ycia artysty
z dziennika prowadzonego w ci¹gu lat siedemnastu, oprac. K. Nowacki,
I. Trybowski, Kraków 1993, s. 261;
- K. Sroczyñska [red.], Matejko. Obrazy olejne. Katalog, Warszawa 1993,
s. 53, nr kat. 53;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat dalszych. Z dziennika prowadzonego w ci¹gu lat siedemnastu, Kraków 1898, s. 137.
- M. Gorzkowski, O artystycznych czynnoœciach Jana Matejki od lat jego
najm³odszych tj. od r.1850 do koñca r.1881, Kraków 1881, s. 43;
- Spis obrazów Matejki zgromadzonych na wystawie jubileuszowej w salach
królewskich na Wawelu we wrzeœniu 1883, Kraków 1883, s. nlb. 1, nr kat. 15;
- Katalog wystawy poœmiertnej obrazów i rysunków œ.p. mistrza Jana Matejki w posiadaniu pozosta³ej Rodziny bêd¹cych, Muzeum Narodowe, Kraków
1893 (wyd. 2. Kraków 1894), s. 10, nr kat 27;
- Katalog wystawy dzie³ Jana Matejki, Powszechna Wystawa Krajowa we
Lwowie w r. 1894, [przedmowa M. Soko³owski], Lwów 1894, s. 5, nr 14;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat najm³odszych. Wyj¹tki z dziennika
prowadzonego w ci¹gu lat siedemnastu, Kraków 1895 (wyd. 2. powiêkszone,
Kraków 1896), s. 40;
- Katalog prac artystycznych Jana Matejki, olejnych, akwarelowych i rysunków,
znajduj¹cych siê w zbiorach Mariana Gorzkowskiego w Krakowie, Kraków
1896, s. 5, nr kat. 15;
- S. Tarnowski, Jan Matejko, Kraków 1897, s. 53, 54, 505;
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka lat dalszych. Z dziennika prowadzo-