wyklad IV paremie formuly i material zrodlowy

Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
Wykład IV
Formuły łacińskie: Ogólna refleksja nad prawem, filozofia i teoria prawa
I. Słuszność a prawo
1. Aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur = Słuszność nie stanowi
prawa, lecz prawo wspomaga.
2. Ius respicit aequitatem = Prawo ma na względzie słuszność.
3. Aequitas sequitur legem = Słuszność podąża za ustawą.
4. In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda est.
[Paulus, D. 50.17.90] = We wszystkim wprawdzie, najbardziej jednak w
prawie, należy zwracać uwagę na słuszność.
 art. 4172 k.c.: Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy
publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany
może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy
okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy
lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego
względy słuszności.
C. 3.1.8: Imperatores Constantinus et
Licinius.: Placuit in omnibus rebus
praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam
stricti iuris rationem. [314 n.e.]
Jest przyjęte we wszystkich sprawach
bardziej uwzględniać zasady
sprawiedliwości i słuszności niż
brzmienie przepisu prawa.
II. Generalne reguły i „prawnicze prawdy”
1. Hominum causa omne ius constitutum sit [Hermogenianus, D. 1.5.2]
= Wszelkie prawo powinno być stanowione ze względu na człowieka.
D. 1.5.2: Hermogenianus 1 iuris epit.:
Cum igitur hominum causa omne ius
constitutum sit, primo de personarum statu ac
post de ceteris, ordinem edicti perpetui secuti et
his proximos atque coniunctos applicantes
titulos ut res patitur, dicemus.
Skoro więc wszelkie prawo ustanawia
się ze względu na ludzi, powiedzmy
najpierw o prawie dotyczącym osób, a
później o pozostałych prawach,
postępując według porządku edyktu
wieczystego, dodając zagadnienia
najbliższe lub związane, na ile rzecz
pozwala.
 por. art. 30 Konst. RP: Przyrodzona i niezbywalna godność
człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela.
1
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.
2. Ubi ius, ibi remedium = Gdzie prawo, tam i środek do jego realizacji.
3. De maiore et minore non variant iura = Prawa nie zmieniają się w
zależności od większego lub mniejszego znaczenia osoby.
 quaestio fit de legibus non de personis = Rzecz w tym, jakie są
prawa, a nie jakie osoby.
 por. Ovidius: Inde datae leges, ne fortior omnia posset. = Prawa
dane są po to, aby silniejszy nie mógł wszystkiego.
 Liber Sextus 5.6.12: In iudiciis non est acceptio personarum = W
sądach nie należy mieć względu na osoby.
 wykładnia: lex non distinguit = « ustawa nie rozróżnia »
 art. 32 ust. 1 Konst. RP: Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy
mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
 art. 32 ust. 2 Konst. RP : Nikt nie może być dyskryminowany w życiu
politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek
przyczyny.
 art. 14 EKPC: [Zakaz dyskryminacji]: Korzystanie z praw i wolności
wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez
dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor
skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie
narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej,
majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.
 art. 26 MPPOiP [Prawo do ochrony prawnej]: Wszyscy są równi
wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej
ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna
być ustawowo zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez
ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją
z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy
polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja
majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności.
III. Tworzenie prawa: uchwalenie – uchylenie aktu normatywnego
1. Lex non obligat nisi promulgata [Tomasz Akwinata, Summa Theologiae] =
Ustawa nie obowiązuje, jeżeli nie jest ogłoszona.
2. Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio = W takich samych
okolicznościach należy stosować takie samo rozwiązanie prawne
2
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
 por. § 11 Zasad Techniki Prawodawczej [Rozporządzenie Prezesa Rady
Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r., Dz.U. 2002 nr 100 poz. 908]: Do
oznaczenia jednakowych pojęć używa się jednakowych określeń, a
różnych pojęć nie oznacza się tymi samymi określeniami.
3. Cuius est condere, eius est abrogare = Kto może stanowić [prawo], ten
może [je] uchylić.
4. Eius est tollere legem, cuius est condere = Ten może znieść ustawę, kto
może ja ustanowić.
5. Lex lege tollitur = Ustawa znosi ustawę.
 por. art. 188 Konst. RP: Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których
ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5)skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
 por. art. 71 Ust. o TK: 1. Orzeczenie Trybunału powinno zawierać:
1) wymienienie składu orzekającego i protokolanta,
2) datę i miejsce wydania,
3) wymienienie wnioskodawcy i innych uczestników postępowania,
4) dokładne określenie aktu normatywnego, którego dotyczy orzeczenie,
5) przedstawienie zarzutów wnioskodawcy lub składającego skargę konstytucyjną,
6) rozstrzygnięcie Trybunału.
2. Jeżeli Trybunał postanowi, że utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego
nastąpić ma po dniu ogłoszenia orzeczenia stwierdzającego niezgodność z
Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, w orzeczeniu
określa się termin utraty mocy obowiązującej tego aktu.
3. Trybunał jest obowiązany, nie później niż w ciągu jednego miesiąca od
ogłoszenia orzeczenia, sporządzić jego uzasadnienie w formie pisemnej;
uzasadnienie podpisują sędziowie Trybunału, którzy głosowali nad orzeczeniem.
4. Jeżeli którykolwiek z sędziów, o których mowa w ust. 3, nie może podpisać
uzasadnienia, przewodniczący składu orzekającego zaznacza na orzeczeniu
przyczynę braku podpisu; jeżeli uzasadnienia nie może podpisać przewodniczący
składu orzekającego, przyczynę braku podpisu zaznacza na orzeczeniu najstarszy
wiekiem z głosujących sędziów Trybunału.
3
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
 por. art. 149 ust. 2 Konst. RP: „Minister kierujący działem
administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na
wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub
zarządzenie ministra.”
6. Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata = Uchylenie ustawy
uchylającej ustawę nie przywraca mocy obowiązującej uchylonej ustawy.
 OTK 12.06.2006, K 38/05, Dz.U. Nr 108 poz. 747
7. Cessante ratione legis cessat ipsa lex [ex Papinianus, D. 35.1.72.6] = Gdy
ustaje przyczyna wydania ustawy, traci moc i sama ustawa.
 por. ratio legis est anima legis = sens – zamysł ustawy jest jej duszą.
 por. sensum, non verba spectamus [Ulpianus, D. 34.4.3.9] =
patrzymy na sens, a nie na słowa.
8. Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur = Ustawy niekiedy
drzemią, ale nigdy nie przestają obowiązywać.
Iulianus 84 dig. D. 1,3,32 pr.: De quibus W tych zaś przypadkach, gdzie nie
causis scriptis legibus non utimur, id custodiri stosujemy prawa pisanego, przestrzegać
oportet, quod moribus et consuetudine
należy tego, co zostało wprowadzone
inductum est […] 1. Inveterata consuetudo
zwyczajami i obyczajami; […] 1. Nie bez
pro lege non immerito custoditur, et hoc est ius przyczyny długotrwałego zwyczaju
quod dicitur moribus constitutum. nam cum
przestrzega się tak jak ustawy; i to jest
ipsae leges nulla alia ex causa nos teneant,
prawo, które nazywamy „ustanowione
quam quod iudicio populi receptae sunt,
obyczajami”; ponieważ zaś same ustawy
merito et ea, quae sine ullo scripto populus
wiążą nas, bowiem przyjęte zostały przez
probavit, tenebunt omnes: nam quid interest
akceptację ludu, słusznie to, co nie
suffragio populus voluntatem suam declaret an spisując, lud zaakceptował, wszystkich
rebus ipsis et factis? quare rectissime etiam
wiązać będzie; czyż bowiem ma to
illud receptum est, ut leges non solum suffragio znaczenie, jak lud swą wolę okaże: przez
legis latoris, sed etiam tacito consensu omnium głosowanie, czy na drodze faktów, czy
per desuetudinem abrogentur.
działania?; dlatego też słusznie uznano, że
ustawy mogą być uchylane nie tylko
decyzją prawodawcy, ale i milczącą zgodą
wszystkich, wyrażoną przez zaniechanie
jej stosowania.
4
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
IV. Tworzenie prawa – technika ustawodawcza
1. Ad ea, quae frequentius accidunt, iura adaptantur = Prawa dostosowuje
się do tych przypadków, które zdarzają się często.
 por. [D. 1.3.23, Celsus]: Ex his, quae forte uno aliquo casu
accidere possunt, iura non constituuntur = Praw nie ustanawia się
dla tych przypadków, które zdarzyć się mogą tylko raz.
Iulianus 59 dig. D. 1,3,10: Neque leges
neque senatus consulta ita scribi possunt, ut
omnes casus qui quandoque inciderint
comprehendantur, sed sufficit ea quae
plerumque accidunt contineri.
Ani ustawy, ani uchwały senatu nie
mogą być pisane tak, aby obejmowały
wszystkie przypadki, które mogą się
zdarzyć, lecz wystarczy, że zawierają te,
które zdarzają się najczęściej.
2. De minimis non curat lex = Ustawy nie troszczą się o drobiazgi.
 por. Lex non debet esse ludibrio = Ustawa nie powinna być
przedmiotem drwin.
 por. Lex nihil frustra facit = Ustawa niczego nie czyni na próżno.
 por. § 11 Zasady techniki ustawodawczej: W ustawie nie zamieszcza
się wypowiedzi, które nie służą wyrażaniu norm prawnych, a w
szczególności apeli, postulatów, zaleceń, upomnień, oraz uzasadnień
formułowanych norm.
Tacitus, Annales 3.27:
Corruptissima re publica plurimae leges.
W najbardziej skorumpowanym
państwie najwięcej praw.
3. In legibus magis simplicitas quam difficultas placet [I. 2.23.7] = W
ustawach lepsza jest prostota niż zawiłość.
 por. Simplicitas legibus amica [I. 3.2.3] = Prostota jest
przyjaciółką ustaw.
 por. Liber Sextus 5.6.57: Contra eum, qui legem dicere potuit
apertius, est interpretatio facienda = Przeciwko temu, kto mógł
sformułować ustawę wyraźniej, należy stworzyć wykładnię.
I. 2.23.7: Sed quia stipulationes ex
senatusconsulto Pegasiano descendentes et ipsi
antiquitati displicuerunt et quibusdam casibus
captiosas eas homo excelsi ingenii Papinianus
appellat et nobis in legibus magis simplicitas
quam difficultas placet, ideo omnibus nobis
Lecz ponieważ formalne przyrzeczenie
wywodzące się z uchwały Pegazjańskiej
nie znajdowały uznania w samej
starożytności i w niektórych
przypadkach człowiek o genialnym
umyśle, Papinian, nazywa je
5
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
suggestis tam similitudinibus quam differentiis
utriusque senatusconsulti, placuit exploso
senatusconsulto Pegasiano, quod postea
supervenit, omnem auctoritatem Trebelliano
senatusconsulto praestare…
podchwytliwymi, a nam w prawach
bardziej podoba się prostota niż
zawiłość, tak więc po przedstawieniu
nam zarówno podobieństw, jak i różnic
obu uchwał senatu, postanowiliśmy
uchylić Pegazjańską uchwałę, która
została podjęta później, i dać pełną moc
obowiązującą uchwale Trebeliańskiej.
4. Legem brevem esse oportet [Seneca, Epistulae morales] = Ustawa powinna
być zwięzła.
 por. § 5 Zasady Techniki Prawodawczej: Przepisy ustawy redaguje się
zwięźle i syntetycznie, unikając nadmiernej szczegółowości, a zarazem
w sposób, w jaki opisuje się typowe sytuacje występujące w dziedzinie
spraw regulowanych tą ustawą.
Seneca ad Lucillum epistulae 94.38:
In hac re dissentio a Posidonio, qui «improbo –
inquit - quod Platonis legibus adiecta principia
sunt. Legem enim brevem esse oportet, quo
facilius ab inperitis teneatur. Velut emissa
divinitus vox sit: iubeat, non disputet. Nihil
videtur mihi frigidius, nihil ineptius quam lex
cum prologo. Mone, dic quid me velis fecisse:
non disco sed pareo. ‘Proficiunt vero; itaque
malis moribus uti videbis civitates usas malis
legibus. [39] At non apud omnis proficiunt. »
W tej sprawie jestem innego zdania niż
Posidonius, który mówi tak: «Nie
podoba mi się, że u Platona do praw
przydatne są pewne ogólne zalecenia.
Albowiem prawo powinno być zwięzłe,
aby ludzie niedoświadczeni mogli go
tym samym lepiej przestrzegać. Niech
będzie ono jakby rozporządzeniem
wydanym z woli bogów: niech
rozkazuje, a nie rozprawia. Nic nie
wydaje mi się bardziej niedorzeczne i
niestosowne, jak prawa poprzedzone
wstępem. Skarć, powiedz co chcesz,
bym uczynił, nie uczę się bowiem, tylko
okazuję posłuszeństwo. A jednak prawa
pomagają dobrym obyczajom. Tak więc,
jak ci wiadomo, państwa mające złe
prawa, mają także złe obyczaje. Prawa
bowiem wszystkich nie poprawiają”».
 Ch.L. de Montesquieu, O duchu praw, t. II, Warszawa 1957, s. 139:
Księga XXIX, rozdział 16: „Ustawy nie powinny być zbyt wysubtelnione: powinny
być pisane dla ludzi przeciętnych; nie powinny one wyrażać logicznego kunsztu,
lecz rozum zwykłego ojca rodziny.”
6
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
5. Leges ad omnibus intellegi debent [C. 1.14.9: Imperatores Valentinianus
III et Marcianus, const. 454 r. n.e.] = Ustawy powinny być zrozumiałe dla
wszystkich.
 por. § 6 Zasady Techniki Prawodawczej: Przepisy ustawy redaguje się
tak, aby dokładnie I w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych w
nich norm wyrażały intencje prawodawcy.
C. 1.14.11:Imperatores Leo, Zeno: Cum
de novo iure, quod inveterato usu non adhuc
stabilitum est, dubitatio emergat, necessaria est
tam suggestio iudicantis quam sententiae
principalis auctoritas. [474 n.e.]
Gdy pojawia się wątpliwość co do
nowego prawa, które przez długie
stosowanie nie zostało jeszcze
dostatecznie wyjaśnione, niezbędne jest
zapytanie sędziego, jak też uzyskanie
opinii znanych autorytetów.
 INP PAN 1996, Jakość Prawa, s. 32: „Formułowanie przepisów w sposób
niezrozumiały może mieć różne przyczyny: nieuwagę, poszukiwanie
kompromisu między różnymi opcjami ciała stanowiącego prawo czy nawet
zwykłe niechlujstwo.”
6. Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur [Ulpianus,
D. 1.3.8] = Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz
dla wszystkich.”
V. Stosowanie prawa
1. Applicatio est vita regulae = Stosowanie [prawa] jest życiem normy
prawnej.
 por. Executio est finis et fructus legis = Wykonanie jest celem i
owocem prawa.
 por. Exercendae sunt leges [Suetonius, Vitae Caesarum] = Prawa
należy stosować.
2. De similibus idem est iudicium [Tomasz Akwinata, Summa Theologiae] =
W podobnych sprawach powinno zapadać podobne rozstrzygnięcie.
 por. Bonus iudex variae ex personis causisque constituet [Celsus,
D. 6.1.38] = Dobry sędzia rozstrzyga różnie, stosownie do [różnych]
osób i przypadków.
 por. Legibus, non exemplis iudicandum = Sądzić należy na
podstawie ustaw, a nie przykładów (ex C. 7.45.13, imp. Iustinianus,
529 r. n.e.)
C. 7.45.13: Imperator Justinianus: Nemo
Niech żaden sędzia lub arbiter nie sądzi,
7
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
iudex vel arbiter existimet neque consultationes,
quas non rite iudicatas esse putaverit,
sequendum, et multo magis sententias
eminentissimorum praefectorum vel aliorum
procerum (non enim, si quid non bene
dirimatur, hoc et in aliorum iudicum vitium
extendi oportet, cum non exemplis, sed legibus
iudicandum est), nec si cognitionales sint
amplissimae praefecturae vel alicuius maximi
magistratus prolatae sententiae: sed omnes
iudices nostros veritatem et legum et iustitiae
sequi vestigia sancimus. [529 n.e.]
że jest przymusowo związany
jakimkolwiek wynikiem konsultacji z
cesarzem, o której sądzi, że nie została
prawidłowo wydana, czy też w zgodzie
z prawem, i to w szczególności stosuje
się w odniesieniu do decyzji
prześwietnych prefektów i innych
urzędników, bowiem jeśli cokolwiek nie
zostało prawidłowo rozstrzygnięte,
konsekwencje nie powinny być
rozciągane na decyzje innych sędziów,
jak i decyzje sądów nie powinny mieć za
swoja podstawę przykładowych
rozstrzygnięć innych sędziów, ale
powinny być oparte na prawie;
ostateczne decyzje prefektów lub
trybunałów wszystkich innych
urzędników, nie są wiążące, jeśli są
sprzeczne z prawem; i rozkazujemy
wszystkim naszym sędziom, aby
podążali za prawdą, i zasadami prawa i
sprawiedliwością.
3. Iudex est lex loquens [Cicero, de Legibus] = Sędzia jest mówiącą ustawą.
 por. Iudicis est dicere, non dare = Rzeczą sędziego jest orzekać, nie
stanowić prawo.
VI. Zwyczaj i jego znaczenie dla prawa
1. Consuetudo certa esse debet = Zwyczaj powinien być trwały.
2. Inveterata consuetudo pro lege servatur [Iulianus, D. 1.3.32.1] =
Utrwalony zwyczaj stosuje się jak prawo.
3. Consuetudo est optima legum interpres [Paulus, D. 1.3.37] = Zwyczaj
jest najlepszą wykładnią ustawy.
4. Consuetudinis ususque longaevi non vilis auctoritas est, verum non
usque adeo sui valitura momento, ut aut rationem vincat aut legem [C.
8.52.2] = Powaga zwyczaju i długotrwałej praktyki nie jest mała, jednak nie
aż tak duża, by mogła uchylić rozsądek lub ustawę.
5. Ex non scripto ius venit, quod usus comprobavit. Nam diuturni mores
consensu utentium comprobati legem imitantur [I. 1.2.9] = Prawem
niepisanym jest to, które zostało potwierdzone przez stosowanie. Albowiem
8
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
długotrwałe zwyczaje, potwierdzone przez zgodę stosujących je, przybierają
postać prawa.
6. Inveterata consuetudo pro lege non immerito custoditur, et hoc est
ius, quod dicitur moribus constitutum [Iulianus, D. 1.3.32.1] = Słusznie
przestrzega się od dawna istniejącego zwyczaju na równi z ustawą, jest to
właśnie prawo, o którym się mówi, że powstało ze zwyczaju.
 por. Liber Sextus 5.6.45: Inspicimus in obscuris quo est verisimilis,
vel quo plerumque fieri consuevit = Przy niejasnościach
sprawdzamy, co jest bardziej prawdopodobne, albo co najczęściej w
takich sytuacjach zwykło się czynić.
 por. art. 38 Statutu MTS: Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
stosuje … zwyczaj międzynarodowy, jako dowód ogólnej praktyki
przyjętej przez prawo.
 por. art. 65 § 1 k.c.: Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego
wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało,
zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
Ulpianus 1 de off. proc. D. 1,3,33: Diuturna Długotrwały zwyczaj zwykło się
consuetudo pro iure et lege in his quae non ex
stosować jako prawo i ustawę w tych
scripto descendunt observari solet.
(przypadkach), w których nie ma prawa
pisanego.
Paulus 1 quaest. D. 1,3,37: Si de
interpretatione legis quaeratur, in primis
inspiciendum est, quo iure civitas retro in
eiusmodi casibus usa fuisset: optima enim est
legum interpres consuetudo.
Jeśli pytamy o wykładnię ustawy, w
pierwszej kolejności należy mieć na
uwadze, jakiego prawa społeczność w
takich przypadkach przestrzegała
wcześniej; albowiem zwyczaj jest
najlepszym interpretatorem ustawy.
VII. Wykładnia – interpretacja prawa
1. Clara non sunt interpretanda = Jasne wyrażenia nie wymagają
interpretacji.
 Interpretatio cessat in claris = Interpretacja nie jest dozwolona w
przypadkach jasnych.
 In claris non fit interpretatio = W przypadkach jasnych nie ma
potrzeby dokonywania interpretacji.
 Absoluta sententia expositore non indiget = Jasne sformułowanie
nie wymaga objaśnienia.
 por. Quod constat clare, non debet verificari = Nie należy
dowodzić tego, co jest jasne.
9
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
 por. Manifesta non indigent probatione = Fakty powszechnie
znane nie wymagają dowodu.
 art. 228 kpc: § 1. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu.
§ 2. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże
sąd powinien na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron.
 art. 168 kpk: Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To
samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak zwrócić na
nie uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego.
2. Apices iuris non sunt iura [Ulpianus, D. 17.1.29.4] = Sztuczki prawne nie
stanowią prawa.




wykładnia contra legem „sprzecznie z prawem”
wykładnia praeter legem „obok prawa”
wykładnia secundum legem „zgodnie z prawem”
por. Contra legem facit, qui id facit quod lex prohibet, in
fraudem vero, qui salvis verbis legis sententiam eius
circumvenit [Paulus, D. 1.3.29] = Wbrew ustawie postępuje ten, kto
czyni to, czego ustawa zabrania ; z ominięciem ustawy działa zaś ten,
kto nie naruszając jej słów, obchodzi jej treść.
3. A verbis legis non est recedendum [Marcellus, D. 32.69] = Należy
trzymać się słów ustawy.
 por. Verbis legis tenaciter inhaerendum = Należy mocno trzymać
się słów ustawy.
 por. Qui cadit a syllaba, cadit a toto = Kto odchodzi od zgłoski,
odchodzi od całego tekstu.
 wykładnia: per non est « tak, jakby tego nie było »
 wykładnia: lege non distinguente nec nostrum est distinguere “tam, gdzie
ustawa nie rozróżnia, nie naszą rzeczą jest wprowadzanie różnic”
4. Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum
conservetur [Celsus, D. 1.3.18] = Ustawy są wtedy właściwiej
interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha.
 por. Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac
potestatem [Celsus, D. 1.3.27] = Znać ustawy, to nie przyswoić sobie ich
słowa, ale znać ich siłę i moc prawną (treść i moc działania).
10
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
5. Eius est interpretari leges, cuius est condere [C. 1.14.12.3–5] = Do
interpretacji prawa upoważniony jest ten, kto je stanowi.
 por. Kan. 16 § 1 K. Pr. Kan. (1983): W sposób autentyczny ustawy
interpretuje prawodawca oraz ten, komu on zlecił władzę autentycznego
interpretowania.
C. 1.14.12.3 : Imperator Justinianus: ... si
enim in praesenti leges condere soli imperatori
concessum est, et leges interpretari solum dignum
imperio esse oportet. [529 n.e.]
C. 1.14.1: Imperator Constantinus: Inter
aequitatem iusque interpositam
interpretationem nobis solis et oportet et licet
inspicere. [316 n.e.]
Jeśli teraz stanowienie ustaw jest
powierzone jedynie cesarzowi, to
interpretować ustawy godny jest tylko
cesarz.
Tylko do nas należy i nam przystoi
badać różnicę między zasadą słuszności
a ścisłego prawa.
6. Exceptio est strictissimae interpretationis = Wyjątek powinien być
interpretowany ściśle.
 por. Exceptiones non sunt extendendae = Wyjątków nie należy
interpretować rozszerzająco.
 por. Exceptio firmat regulam in casibus non exceptis = Wyjątek
potwierdza regułę w przypadkach, których nie uznano za wyjątkowe.
 wykładnia: interpretatio declarativa (potwierdzająca) – extensiva
(rozszerzająca) – restrictiva (zawężająca) – strictissima (najściślejsza)
 por. też: Liber Sextus 5.13.15: Odia restringi, et favores convenit
ampliari = Jest rzeczą słuszną, aby to, co dolegliwe, interpretować
wąsko, przywileje zaś - szeroko.
7. Exclusa censentur omnia, quae lex enumerando non inclusit = Należy
uznać za wyłączone to wszystko, czego ustawa wyliczając, nie włączyła.
 por. art. 244 k.c.
§ 1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność,
zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka. § 2.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne
przepisy.
8. Expressio specialis omnem impedit extensionem = Dokładne wyrażenia
wykluczają wykładnię rozszerzającą.
 wykładnia: interpretatio stricta „ścisła”
11
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
9. Fictio non operatur ultra casum fictum = Fikcja nie wywiera skutków
prawnych poza przypadkiem, dla którego została ustanowiona”
 por. art. 1020 k.c.: Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje
wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
10. Incivile est nosi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita
iudicare vel respondere [Celsus, D. 1.3.24] = Nie prawidłowe jest
wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na
podstawie jednego jej fragmentu.
11. Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper
habuerunt [Paulus, D. 1.3.23] = Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze
miało jednoznaczną interpretację.
12. Verba cum effectu accipienda [Ulpianus, D. 2.7.5.2] = Słowa należy
rozumieć zgodnie z ich znaczeniem.
 por.: Verba accipienda sunt secundum subiectam materiam =
Słowa należy rozumieć zgodnie z ich treścią.
 por. § 8 ust. 1 Zasady Techniki Prawodawczej: W ustawie należy
posługiwać się poprawnymi wyrażeniami językowymi (określeniami) w
ich podstawowym i powszechnie przyjętym znaczeniu.
VIII. Zasady kolizyjne
1. Lex posterior derogat legi priori = Ustawa późniejsza uchyla (znosi)
ustawę wcześniejszą.
2. Lex specialis derogat legi generali = Ustawa szczegółowa uchyla (znosi)
ustawę ogólną.
3. Lex superior derogat legi inferiori = Ustawa wyższa uchyla (znosi) ustawę
niższą.
4. Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali = Ustawa
późniejsza ogólna nie uchyla (nie znosi) ustawy wcześniejszej szczegółowej.
ldt. 12.5: Ut quodcumque postremum populus Cokolwiek ostatnio lud postanowił, to
iussisset id ius ratumque esset (ex Liv.
niech będzie prawem i niech będzie
7.17.12; 9.33.8-9; 9.34.6-7:)
ważne.
Paulus 4 quaest. D. 1,3,26: Non est novum,
ut priores leges ad posteriores trahantur.
Nie jest niczym nowym, że ustawy
wcześniejsze dostosowuje się do
przyjętych później.
Paulus 5 ad leg. Iul. et Pap. D. 1,3,28: Sed
et posteriores leges ad priores pertinent, nisi
Lecz i ustawy późniejsze odnoszą się do
wcześniejszych, chyba że są z nimi
12
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
contrariae sint […].
sprzeczne […].
Modestinus: 2 excus. D.1,4,4: Aƒ
metagenšsterai diat£xeij
„scurÒterai tîn prÕ aÙtîn e„sin. –
Id est: posteriors leges plus valent quam quae
ante eas fuerunt (Dig. ed. sterot.).
Późniejsze ustawy [rozporządzenia: ex
D. 1.4: De constitutionibus principum]
znaczą więcej niż te, które były przed
nimi.
 Por. K.Pr. Kan. 20 (= can. 22 CIC 1917): Lex posterior abrogat priorem - Ustawa
późniejsza uchyla wcześniejszą.
 Liber Sextus 5.6.34: Generi per speciem derogatur - To, co szczegółowe,
uchyla ogólne.
13