Kukurydza na ziarno

Kukurydza na ziarno
Kukurydza jest jednym z trzech najważniejszych gatunków uprawnych na świecie, głównie
w Stanach Zjednoczonych, Brazylii i w Chinach. Zajmuje również znaczące miejsce w
Europie. Spośród krajów europejskich głównymi producentami kukurydzy są: Francja,
Niemcy, Hiszpania, Węgry, Rumunia, Ukraina i Mołdawia.
Kukurydzę można wykorzystywać wszechstronnie. Cenne jest zarówno ziarno, jak i
pozostałe części roślin. Ziarno może być przerabiane na paszę dla wszystkich grup
zwierząt, jak również przetwarzane na kaszę, mąkę, płatki. Kolby i ziarno niektórych
odmian kukurydzy cukrowej może być spożywane jako warzywo lub konserwowane.
Zarodki kukurydzy zawierają znaczną ilość tłuszczu. W czasie przerobu ziarna na mąkę i
kasze są one oddzielane i wykorzystywane jako surowiec w przemyśle olejarskim.
Pozyskuje się z nich jadalny olej kukurydziany. Ziarno kukurydzy może być także
wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym, do wyrobu bioetanolu, krochmalu,
izoglukozy, specjalnych gatunków piwa i alkoholi wysokoprocentowych.
Innym kierunkiem wykorzystania kukurydzy jest uprawa na kiszonkę z całych roślin i
kiszonkę z kolb (CCM – Corn Cob Mix). Ten sposób uprawy i jego gospodarcze znaczenie
omówiono w innym rozdziale.
Wymagania klimatyczno-glebowe
■
Temperatura
Z racji swojego pochodzenia kukurydza jest gatunkiem o wysokich wymaganiach
cieplnych. Dzięki wprowadzaniu nowych odmian, o krótszym okresie wegetacji i
mniejszych wymaganiach termicznych, zasięg jej uprawy stale się zwiększa. W Polsce do
uprawy kukurydzy na suche ziarno nie nadają się już tylko regiony północnej części kraju a
także tereny górskie. Możliwa jest tam jednak uprawa na kiszonkę z kolb, czyli CCM.
Kukurydza szybko i równomiernie kiełkuje dopiero w temperaturze powyżej 10°C. Rozwój
dalszych stadiów przebiega najlepiej, gdy temperatura przekracza 16°C. Najszybszy wzrost
i rozwój przebiega, gdy temperatura wynosi ok. 20°C. Jednak po przekroczeniu 23°C w
okresie kwitnienia dochodzi do zamierania pyłku i zapylenie nie jest zupełne. Wykształcają
się wtedy kolby szczerbate.
■
Opady
Kukurydza jest co prawda gatunkiem oszczędnie gospodarującym wodą, jej współczynnik
transpiracji wynosi ok. 200, jednak ze względu na dużą biomasę jaką wytwarza, jej
potrzeby wodne są duże. Dlatego plon kukurydzy w większym stopniu niż od temperatury
zależy od dostępności wody, a szczególnie od rozkładu opadów w okresie wegetacji.
Największe zapotrzebowanie na wodę przypada w okresie kwitnienia kukurydzy, czyli w
drugiej połowie lipca i w pierwszej połowie sierpnia.
■
Gleba
Kukurydza nie ma wysokich wymagań glebowych. Do jej uprawy nie nadają się jedynie
gleby suche i piaszczyste oraz podmokłe, zimne i bardzo ciężkie, ilaste. Jest gatunkiem
stosunkowo mało wymagającym co do odczynu gleby. Można ją uprawiać na glebach o
odczynie w zakresie pH 5-7,5, a więc lekko kwaśnych, obojętnych i słabo zasadowych.
Najlepszy jest jednak odczyn obojętny. Gleby przydatne do uprawy kukurydzy zalicza się
do kompleksów: pszennych, żytniego bardzo dobrego i dobrego oraz zbożowo-pastewnego
mocnego. Są to gleby należące do klas bonitacyjnych od I do IVb.
Dobór odmiany
Do siewu kukurydzy wykorzystuje się wyłącznie ziarniaki odmian mieszańcowych, czyli
mieszańców. Ziarno mieszańców można uzyskać jedynie w wyniku hodowli. Nie można go
reprodukować w warunkach gospodarskich, dlatego produkcją materiału siewnego
kukurydzy zajmują się specjalistyczne firmy nasienne. Oznacza to, że rolnik co roku musi
kupić materiał siewny od producenta nasion.
Obecnie
zarejestrowane
odmiany
kukurydzy
są
wyłącznie
tzw.
mieszańcami
międzyliniowymi. Mieszańce takie charakteryzują się większą żywotnością, bujniejszym
wzrostem i większym plonem ziarna.
Mieszańce kukurydzy różnią się od siebie wieloma cechami, ale przede wszystkim
wczesnością dojrzewania (długość okresu wegetacji). Dla każdej odmiany jest określana
tzw. liczbą FAO. Składa się ona z trzech cyfr. Pierwsza cyfra oznacza podstawową grupę
wczesności (1 - najwcześniejsza, 9 - najpóźniejsza), druga cyfra oznacza względną
wczesność w grupie (1 - najwcześniejsza, 9 - najpóźniejsza), a trzecia - barwę ziarniaka
(zero i cyfry parzyste - ziarniak żółty do granatowego, cyfry nieparzyste - ziarniak biały).
Im większa jest liczba FAO, tym większa jest potencjalna plenność mieszańca.
W Polsce na podstawie skali FAO przyjęto następujący podział mieszańców na klasy
wczesności:
FAO - grupa wczesności Do 220 - wczesne 230-250 - średnio wczesne 260-300 - średnio
późne
Z racji swego pochodzenia kukurydza należy do grupy roślin tzw. dnia krótkiego, czyli
kwitnie przy odpowiednio krótkim dniu (poniżej 12 godzin). W warunkach dnia długiego
opóźnia kwitnienie i przedłuża dojrzewanie. Dlatego na półkuli północnej do uprawy
powinno się dobierać mieszańce zgodnie z zasadą - im dalej na północ, tym wcześniejszy
mieszaniec. Ze względu na położenie geograficzne i zróżnicowane warunki pogodowe w
Polsce wyznaczono trzy rejony, w których zaleca się uprawę mieszańców kukurydzy na
ziarno i kiszonkę z określonego przedziału FAO
Rejonizacja odmian kukurydzy zalecanych do uprawy w Polsce
Właściwy dobór mieszańca ma decydujący wpływ na plonowanie, dlatego też uprawa ta
podlega ścisłej rejonizacji.
W rejonie 1, na ziarno można uprawiać mieszańce średnio wczesne i średnio późne jednak
lepiej, jeśli liczba FAO danego mieszańca nie przekracza 270. Mieszańce o wyższej liczbie
FAO (do 300) mogą być uprawiane w tym regionie na kiszonkę.
W rejonie 2, do uprawy na ziarno na ziarno należy dobierać mieszańce wczesne i średnio
wczesne o liczbie FAO 220-230. Lokalnie, w miejscach cieplejszych rejonu 2, możliwa jest
również uprawa na ziarno mieszańców o liczbie FAO 240-250.
Na kiszonkę w tym rejonie zaleca się uprawę mieszańców o liczbie FAO 220-250.
Rejon 3 określany jest przez COBORU jako nietypowy do uprawy kukurydzy na ziarno,
dlatego nie poleca się w nim tego kierunku uprawy. Niemniej jednak produkcja taka jest tu
możliwa, przy czym do uprawy trzeba dobierać mieszańce bardzo wczesne i wczesne (FAO
do 200- 210). Do uprawy na kiszonkę zaleca się również mieszańce wczesne, o liczbie FAO
220-230.
Jeśli uwzględnimy specyfikę produkcji materiału siewnego, to stwierdzimy, że dobór
odmian mieszańców kukurydzy zarejestrowanych w Polsce jest bardzo duży, największy
spośród wszystkich roślin uprawnych w Polsce. Obecnie jest zarejestrowanych 152 odmian
(styczeń 2015), z czego większość stanowią odmiany zagraniczne. Co roku dopisywanych
jest kilkanaście lub kilkadziesiąt nowych i kilkadziesiąt jest skreślanych.
W tabeli zamieszczono wyniki z doświadczeń PDO, które charakteryzują plon wybranych
mieszańców z uwzględnieniem ich podziału na grupy wczesności zgodnie z liczbą FAO.
Wielkość plonu uzyskano przy nawożeniu azotem w dawce średnio 130 kg N/ha w rejonach
1 i 2 oraz 150 kg N/ha w rejonie 3.
Tabela. Przykłady mieszańców kukurydzy na ziarno wg COBORU 2007 r.
Odmiana
Grupa
Fuxxol
Laurelis
LG3215
odmiany
wczesne
Przeciętny plon w rejonie 1 i 2
[t/ha]
Przeciętny plon w rejonie 3 [t/ha]
9,2
9,0
9,0
11,0
10,3
9,9
nie prowadzono badań PD0
Delitop ES Paroli
Graneros
Monumental
Arobase
odmiany
średniowczesne
odmiany
średnio-późne
NKLugan
PR39T84
9.8
9.8
9,6
9,6
10,6
10,1
10,1
Agrotechnika
■
Dobór przedplonu
Kukurydzę sieje się stosunkowo późno, dlatego rodzaj przedplonu nie jest ograniczany.
Mimo późnego siewu powinna być uprawiana jako plon główny, natomiast nie powinno się
jej uprawiać w plonie wtórym, czyli po międzyplonach ozimych. Dobór przedplonu
uwarunkowany jest głównie żyznością gleby. Na glebach kompleksów pszennych oraz
kompleksu żytniego bardzo dobrego kukurydzę można uprawiać po roślinach zbożowych.
Natomiast na glebach słabszych dobrym przedplonem są rośliny okopowe na oborniku,
rośliny strączkowe i mieszanki motylkowatych ze zbożami lub z trawami. Kukurydza jest
jednym z gatunków dobrze znoszących uprawę nawet w długotrwałej monokulturze, ale
taka uprawa wymaga intensywnego zwalczania chwastów, chorób i szkodników. Ostatnio
w niektórych rejonach Polski, ze względu na pojawienie się zachodniej stonki
kukurydzianej (groźnego szkodnika kukurydzy), konieczne staje się zaprzestanie uprawy
tego gatunku w monokulturze.
■
Uprawa roli
Jesienne przygotowanie roli pod kukurydzę powinno składać się z podorywki, zespołu
uprawek pożniwnych i orki przedzimowej (25-30 cm). W uprawie przedsiewnej stosuje się
agregat uprawowy (brona + wał strunowy). Natomiast niedopuszczalne jest stosowanie
wiosną narzędzi aktywnych i kultywatorów o sprężystych łapach. Taka uprawa spulchnia
zbyt głęboko glebę i prowadzi do przesuszenia jej wierzchniej warstwy. Powoduje to
opóźnione i nierównomierne wschody.
W uprawie przedsiewnej możliwe są znaczne uproszczenia. Są one szczególnie wskazane
na glebach lżejszych. Kukurydza dobrze znosi uprawę bezorkową i siew bezpośredni.
Wykonuje się go specjalnie do tego celu przystosowanym siewnikiem umieszczającym
nasiona w glebie nie- uprawionej (w ściernisko), a międzyplon i chwasty niszczy się
herbicydem o działaniu totalnym.
■
Nawożenie
Kukurydza dobrze toleruje i wykorzystuje nawozy naturalne. W przypadku braku roślin
okopowych w zmianowaniu, można ją uprawiać na oborniku. Powinien on być on
rozrzucony i przyorany jesienią.
Jesienią można także stosować inne nawozy naturalne, takie jak gnojowica czy gnojówka, i
organiczne, jak: słoma czy międzyplony (nawozy zielone). Są one szczególnie wskazane na
glebach lżejszych.
Stosuje się również nawożenie mineralne (tab.).

Nawożenie azotem
Kukurydza jest gatunkiem dobrze wykorzystującym azot zarówno z nawozów naturalnych i
organicznych, jak i mineralnych. Pobiera duże ilości tego składnika przez cały okres
wegetacji. Dlatego z nawozów mineralnych najlepiej stosować nawóz wolno działający, np.
mocznik. W uprawie na ziarno i CCM zalecana dawka azotu w postaci nawozów
mineralnych nie powinna przekroczyć 160 kg N/ha.
Tabela. Zalecane dawki składników mineralnych dla kukurydzy uprawianej bez stosowania nawozów naturalnych i organicznych [kg/ha].
Zakładany plon [t/ha]
Gleba
cięższa, żyzna
średnio zasobna
lekka, mało zasobna
cięższa, żyzne
średnio zasobna
azot [N]
fosfor [PjOJ
lekka, mało zasobna
cięższa, żyzne
średnio zasobna
lekka, mało zasobna
potas [K20]
4-5 [t/ha]
6-7 [t/ha]
8-10 [t/ha]
120
110
100
140
130
160
140
110
-
40
60
80
60
80
100
80
100
-
60
80
100
70
90
80
100
120
-
Na glebach cięższych dawkę azotu można zastosować w całości przedsiewnie, a potem
starannie przykryć i wymieszać z glebą. Na glebach lżejszych całkowitą dawkę azotu trzeba
podzielić na dwie części w proporcji 1/3 - 1/2 i 2/3 – 1/2 Pierwszą część stosuje się
przedsiewnie, a drugą pogłównie w okresie od wschodów do momentu, kiedy rośliny
osiągną wysokość około 30 cm (kiedy można jeszcze wjechać w łan sprzętem
mechanicznym do rozsiewania nawozu). Do nawożenia pogłównego można stosować
nawozy saletrzane lub wodę amoniakalną, jednak pod warunkiem użycia specjalistycznego
sprzętu do jej aplikacji.

Nawożenie fosforem i potasem
Kukurydza jest gatunkiem wytwarzającym bardzo dużą biomasę, dlatego jej potrzeby
pokarmowe są duże. W uprawie na ziarno i CCM najczęściej zaleca się stosowanie 40-100
kg P205/ha oraz 60-120 kg K20/ha. Wielkość dawek zależy od zasobności gleby w te
składniki.
■
Siew
Nasiona do siewu powinny być zaprawione zaprawą nasienną chroniącą przed chorobami i
szkodnikami oraz feromonem odstraszającym ptaki.

Termin siewu
Ze względu na dużą wrażliwość na przymrozki wiosenne, kukurydzę sieje się jako ostatnią
ze zbóż jarych, gdy gleba jest już dostatecznie ogrzana. Temperatura gleby do głębokości 8
cm powinna wynosić około 7 °C. Tak jest z reguły w trzeciej dekadzie kwietnia w rejonie
południowo-zachodniej Polski i w pierwszej dekadzie maja w rejonie północno-wschodnim.
Terminy siewu kukurydzy na ziarno w poszczególnych regionach Polski
Ilość wysiewu zależy od kierunku użytkowania i wczesności odmiany. W uprawie na ziarno
powinno się zapewnić obsadę od ok. 80 tys. roślin/ ha dla odmian późnych do 100-120 tys.
roślin/ha dla odmian wczesnych (8-12 roślin/m2).

Głębokość siewu
Nasiona mają najlepsze warunki do kiełkowania i wschodów, jeśli są umieszczone na
twardszym i wilgotnym podłożu oraz przykryte 4-5 cm warstwą ogrzanej gleby. Dlatego
zalecana głębokość siewu na glebach wilgotnych i chłodnych wynosi ok. 4 cm, natomiast
na glebach lżejszych i ciepłych siew można wykonać nawet na głębokość do 8 cm.
Rozstawa rzędów powinna wynosić 70-80 cm. Odległość między nasionami a następnie
roślinami w rzędzie zależy od przyjętej obsady i szerokości międzyrzędzi. Najczęściej jest
to 12-18 cm.
■
Zabiegi pielęgnacyjne
W początkowym okresie rozwoju kukurydza rośnie bardzo powoli. Dodatkowo niewielka
obsada roślin sprawia, że zakrywanie międzyrzędzi trwa bardzo długo. Sprzyja to
wschodom i rozwojowi chwastów, dlatego ich zwalczanie jest bardzo ważnym elementem
technologii uprawy tego gatunku. Początkowo, do momentu, kiedy rośliny kukurydzy
rozwiną trzeci i czwarty liść, można wykonywać bronowanie bronami lekkimi. Dzięki temu
likwidowane jest nie tylko zaskorupienie gleby, ale i siewki chwastów. Później, aż do
zwarcia międzyrzędzi, można prowadzić zabiegi spulchniające w międzyrzędziach.
Zwalczanie mechanicznie chwastów bardzo często trzeba uzupełniać zabiegami
herbicydowymi niszczącymi chwasty jednoliścienne, jak chwastnica jednostronna, i
dwuliścienne (szarłat szorstki czy komosa biała).