Dziedzicznie udziałów i akcji spółek kapitałowych w planie sukcesji

Transkrypt

Darmowy artykuł planowaniespadkowe.pl
tm
Dziedzicznie udziałów i akcji spółek kapitałowych w planie sukcesji.
Łukasz Martyniec
Budowa planu sukcesji w spółkach kapitałowych jest zagadnieniem znacznie bardziej
skomplikowanym, niż się powszechnie uważa. Przy regulacji dziedziczenia udziałów lub akcji spółek
kapitałowych powinniśmy uwzględnić oddziaływanie przepisów pochodzących z kilku działów
prawa, w szczególności handlowego, spadkowego, rodzinnego oraz procedury cywilnej. Nie bez
znaczenia są także podatki oraz skutki finansowe poszczególnych rozwiązań dla spółki i rodzin
wspólników.
Firma rodzinna, czy „nierodzinna”?
Punktem wyjścia do rozważań na temat dziedziczenia jest określenie, czy mamy do
czynienia z firmą rodzinną, w której udziały co do zasady powinny przejść na sukcesorów, czy też
nie jest to firma rodzinna, a zatem członkowie rodzin wspólników nie chcą, albo - z punktu
widzenia interesu spółki - nie powinni dziedziczyć udziałów lub akcji. Przy czym nawet w firmach
rodzinnych nie ma tu prostych schematów i każdy przypadek powinien być rozpatrywany
indywidualnie. Zasady dziedziczenia udziałów to jeden z bardziej istotnych elementów tzw. Ładu
Rodzinnego, gdzie określone decyzje, jak choćby dotyczące kwalifikacji udziałów lub akcji firmy
rodzinnej w majątku wspólnym albo osobistym w rodzinach sukcesorów powinny być
podejmowane przez całą rodzinę, a nie w poszczególnych małżeństwach sukcesorów samodzielnie.
Rozwiązania.
Kiedy wspólnicy albo członkowie rodziny biznesowej uzgodnią już, czy udziały lub akcje
powinny być dziedziczone, czy nie, następnym krokiem jest wybór właściwego rozwiązania.
Możemy skorzystać z następujących możliwości:
COPYRIGHTS © PLANOWANIESPADKOWE.PL 2015
________________________________________________________________________________________________________________________
www.planowaniespadkowe.pl
e-mail: [email protected]
STR. 1
tm
1. Dziedziczenie udziałów i regulacja w testamencie.
Testament jest bardzo elastycznym narzędziem i daje spory wachlarz rozwiązań,
możliwe jest dysponowanie udziałami albo akcjami poprzez powołanie do spadku, zapis zwykły i
windykacyjny, a nawet wprowadzenie szczegółowego mechanizmu rozliczeń wzajemnych
pomiędzy członkami rodziny albo wspólnikami. Udziały lub akcje podlegają ogólnym regułom
dziedziczenia i zachowku, tak jak inne składniki spadku. Pamiętajmy, że zachowek liczony jest także
w przypadku przekazania udziałów lub akcji w darowiźnie za życia (jeśli darowizna jest dla osób
najbliższych, nie ma znaczenia, jak dawno miało to miejsce). Brany jest pod uwagę stan darowizny
z dnia jej przekazania, ale po cenie (wartości) z dnia wystąpienia o zachowek. Co do zasady
podstawą jest wartość rynkowa (godziwa) udziałów lub akcji.
2. Ograniczenie dziedziczenia udziałów.
W umowie spółki można określić, kto spośród spadkobierców dziedziczy udziały, co ma
pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym lub testamentowym. Osoba nabywająca udziały
powinna spłacić pozostałych spadkobierców wypłacając ekwiwalent obliczony w sposób określony
w umowie spółki, co wpływa na reguły działu spadku w rodzinie. Aby wybrać to rozwiązanie,
musimy znać skład i sposób podziału majątku rodzinnego oraz zabezpieczyć źródło finansowania
spłaty. Spłata może być po wartości bilansowej lub rynkowej (wybór właściwego zapisu także
wymaga rozwagi, ze względu na znaczna różnice w efektach wyceny – w zależności od przyjętej
metody jej przeprowadzenia). Jeśli taki schemat został wpisany w umowie spółki, warto pamiętać
o aktualizacji planu finansowego adekwatnie do zmieniającej się wartości udziałów oraz
pozostałych składników spadku. Pytanie, czy na etapie wpisywania tego mechanizmu do umowy
spółki, właściwej analizie poddany został plan finansowy, o ile w ogóle o nim pomyślano?
3. Wyłączenie dziedziczenia udziałów.
Jest to najbardziej popularny sposób wyłączenia spadkobierców ze spółki w firmach
nierodzinnych. Udziały najczęściej są umarzane, choć możliwe jest także przekazania ich imiennie
wskazanej osobie mocą postanowienia umowy spółki, poza spadkiem. Jest to mechanizm
wyłączający udziały z dziedziczenia, zatem także spod działania procedury spadkowej, testamentu
czy zachowku. Istotne jest, aby w umowie spółki opisać sposób obliczenia oraz wypłaty
ekwiwalentu, który spadkobiercy powinni otrzymać w zamian za udziały. W wielu umowach
przyjmuje się wartość bilansową, lecz jeśli jest ona rażąco mniejsza, od wartości rynkowej
(godziwej) udziałów, możliwe jest, że spadkobiercy zaskarżą to postanowienie umowy spółki (były
takie sytuacje przy wskazaniu w umowie spółki wartości nominalnej udziałów jako podstawy do
obliczenia ekwiwalentu). Spłata może zostać rozłożona w czasie. Zawsze warto zastanowić się, co
byłoby źródłem jej finansowania – w zdecydowanej większości spółek nie ma skutecznych
rozwiązań w tym zakresie. Wielu wspólników liczy w takiej sytuacji na pomoc banku. Niestety jest
to najczęściej złudna nadzieja – bank w sytuacji śmierci wspólnika może poddać w wątpliwość
utrzymanie dotychczasowych kredytów, a nie udzielać następnych. Pytanie, jaką faktyczną rolę w
spółce pełnił zmarły wspólnik oraz czy jego kompetencje zostały skutecznie zastąpione przez
następcę? Poza tym nie ma praktycznie na rynku produktów bankowych, które mogłyby zostać tu
wykorzystane – nie jest to bowiem ani kredyt obrotowy, ani inwestycyjny. Niewiele banków jest
________________________________________________________________________________________________________________________
STR. 2
tm
przygotowanych do finansowania tego typu potrzeby spółki.
4. Ograniczenie podziału udziałów pomiędzy spadkobierców.
W umowie spółki można wpłynąć na sposób podziału spadku przypisując z góry udziały
wybranym spadkobiercom. Przepisy ksh nie wspominają tu o ekwiwalencie, lecz nie możemy
zapominać, że nie unikniemy rozliczeń wzajemnych pomiędzy spadkobiercami na etapie działu
spadku, w tym ewentualnych spłat, przy wycenie udziałów po wartości rynkowej. Jako że mowa o
spadkobiercach, tę metodę stosujemy raczej w firmach rodzinnych. Mechanizm ten mylony jest
często z omówionym wyżej ograniczeniem dziedziczenia udziałów – rzadko który prawnik potrafi
prawidłowo obliczyć i porównać skutki finansowe zastosowania obu tych mechanizmów w
kontekście dziedziczenia całości masy spadkowej. Nie raz w praktyce spotykaliśmy się z błędnym
podejściem do tego tematu, a w konsekwencji z brakiem właściwego zabezpieczenia finansowego
oraz ryzykiem upadłości firmy, gdyby śmierć wspólnika rzeczywiście wystąpiła.
Warianty 2-4 dotyczą wyłącznie spółki z o.o. - art. 183 ksh nie ma bowiem
odpowiednika w przepisach regulujących spółkę akcyjną. W jej przypadku akcje są dziedziczone i
pozostają w zasadzie regulacje testamentowe. Uczulam także na dysponowanie akcjami na
okaziciela w kontekście podatku od spadków i darowizn oraz obowiązku zgłoszenia celem
uzyskania ulgi z art. 4a ustawy o tym podatku.
Niezwykle istotne jest w każdym przypadku zbadanie skutków podatkowych przyjętych
rozwiązań. Najwięcej wątpliwości budzą regulacje oparte o ksh – istnieją rozbieżne stanowiska
odnośnie opodatkowania ekwiwalentu wypłacanego zgodnie z postanowieniem umowy spółki
(szczególnie przy wyłączeniu dziedziczenia udziałów). Urzędy skarbowe skłaniają się do obłożenia
go podatkiem PIT na zasadach ogólnych jako świadczenia umownego, sądownictwo
administracyjne na szczęście zmierza do kwalifikacji wypłaty ekwiwalentu jako świadczenia
spadkowego. Rozwiązania oparte o dziedziczenie podlega co do zasady podatkowi od spadków i
darowizn i dla osób z najbliższej rodziny jest zwolnione z podatku (pod warunkiem zgłoszenia).
Nierzadko występowaliśmy z wnioskiem o indywidualną interpretację, aby wyjaśnić wątpliwości.
Wysokość podatków oraz rozliczeń ze spadkobiercami wspólnika powinna być w
każdym planie sukcesji obliczona i aktualizowana adekwatnie do zmiany wartości spółki. Niezwykle
ważne jest, aby znane było źródło finansowania koniecznych kapitałów – w przeciwnym razie
spółka albo wspólnik może zostać narażony na konieczność wypłaty znacznej kwoty w krótkim
czasie. W przypadku firmy kończy się zazwyczaj upadłością lub przynajmniej poważnymi
problemami z płynnością i zachwianiem zdolności kredytowej, wspólnik zaś może być zmuszony
pozbyć się posiadanych oszczędności albo zaciągnąć spory kredyt, np. celem finansowania
zachowku.
________________________________________________________________________________________________________________________
STR. 3
tm
Kiedy nie było planowania...
Najczęściej jednak tematy te nie są dostatecznie dokładnie analizowane w spółkach.
Prawnicy korporacyjni nie zawsze przykładają należytą wagę do spraw osobistych wspólników i
skoncentrowani są przede wszystkim na obsłudze bieżących problemów firmy, a nie rodzin
udziałowców lub akcjonariuszy. Stąd w znakomitej większości spółek obowiązuje zasada
podstawowa, w myśl której udziały lub akcje są dziedziczone i wchodzą do spadku. W braku
testamentów sporządzonych przez wspólników mamy do czynienia z regułami dziedziczenia
ustawowego, które bywają niekorzystne z punktu widzenia interesu spółki. Mam na myśli
szczególnie sytuacje rodzinne, w których dziedziczą małoletnie dzieci, dzieci z różnych związków
pozostające pod opieką różnych opiekunów ustawowych, albo po prostu spadkobiercy
nieprzygotowani do prowadzenia spółki, czy też skonfliktowani ze sobą, co natychmiast przełoży
się na możliwość (lub brak możliwości) wykonywania praw z udziałów lub akcji. Dla spółki ma to
szczególne znaczenie w sytuacji śmierci większościowego udziałowca albo przy układzie 50/50 – co
może skutkować brakiem możliwości podjęcia uchwały na zgromadzeniu wspólników lub
akcjonariuszy i daleko idącymi problemami, z upadłością włącznie. Oddzielną kwestią jest
zachwianie ciągłości reprezentacji spółki na zewnątrz.
Niedawno rozmawiałem z 99-procentowym udziałowcem spółki z o.o., który był
jednocześnie jedynym członkiem zarządu, podczas gdy spółka nie miała ustanowionego
prokurenta, a jedyną spadkobierczynią była 8-letnia córka, pozostająca pod opieką konkubiny
niezwiązanej w żaden sposób ze spółką. W sytuacji śmierci wspólnika spółka miałaby spory
problem z powołaniem kolejnego zarządu (abstrahując od pytania, kto by w nim zasiadał, bo
kwestia zachowania ciągłości kompetencji jest tutaj niemniej ważna).
Decydują tu przepisy, które mówią o procedurach nabycia spadku a także o zarządzie
nad majątkiem małoletniego dziecka, który w każdym przypadku przekraczającym zwykły zarząd
wymaga zgody sądu rodzinnego. Sąd rodzinny zaś ma obowiązek chronić interes małoletniego
dziecka, nawet kiedy jest on w opozycji do interesu rodziny lub spółki. Podział spadku,
dysponowanie udziałami (sprzedaż, zastaw) albo kwestie związane z wypłatą dywidendy będą
wymagać zgody sądu. Proszę pamiętać, że tzw. czysty dochód z majątku dziecka ma być
przeznaczany na jego potrzeby.
Jeśli już spadkobiercy ustawowy pojawią się w spółce – do czasu działu spadku będzie
im przysługiwała współwłasność na udziałach lub akcjach, powinni wskazać spółce jednego
przedstawiciela, który będzie wykonywał prawa z udziału lub akcji. Jeśli pomiędzy nimi będzie
trwał spór (np. o podział majątku rodzinnego), wówczas może być problem z wykonywaniem praw
i podejmowaniem uchwał przez walne zgromadzenie. Ważne są też relacje, które ukształtują się w
spółce pomiędzy spadkobiercami, a pozostałymi wspólnikami. Umowa spółki rzadko jest
przygotowana na taki scenariusz wydarzeń w odpowiedni sposób – najczęściej brane są pod uwagę
relacje pomiędzy żyjącymi wspólnikami, a nie ich spadkobiercami.
Osobną kwestią są procedury spadkowe. Jeśli wspólnicy sporządzą testamenty, ale
okaże się, że w gronie spadkobierców ustawowych lub testamentowych znajdą się osoby
małoletnie, najprawdopodobniej notariusz odmówi wydania aktu poświadczenia dziedziczenia i
________________________________________________________________________________________________________________________
STR. 4
tm
odeśle spadkobierców do sądu, gdzie sprawa potrwa przynajmniej kilka miesięcy (zakładając brak
konfliktu i poprawnie skonstruowany testament). W tym czasie udział nie jest reprezentowany spadkobiercy bowiem nie mogą wykonywać sowich praw i złożyć wniosku o wpis do KRS, dopóki
nie będą dysponowali prawomocnym tytułem do spadku. W takich sytuacjach brak wskazanego w
testamencie wykonawcy testamentu oraz zarządcy masy spadkowej może przesądzać o losie
spółki.
Małżeństwo.
Nie powinniśmy zapomnieć także o kwalifikacji udziałów lub akcji w majątku
małżeńskim wspólnika. Jest to szczególnie ważne w firmach rodzinnych, kiedy mamy do czynienia z
przekazaniem całości lub części udziałów w spółce dzieciom. Zagadnienie to mogłoby stanowić
przedmiot osobnego opracowania, tutaj zaznaczę tylko najważniejsze kwestie.
Zasadą jest, że składniki majątkowe, w tym udziały lub akcje, nabyte po ślubie przez
któregokolwiek z małżonków, stają się składnikiem majątku wspólnego (o ile majątkowa umowa
małżeńska nie zadecyduje inaczej, albo małżonek nie wykaże, że nabył dany udział lub akcję w
zamian za środki lub przedmioty pochodzące z majątku osobistego).
Generalnie – dopóki małżonkowie nie są w sporze – tylko ten małżonek, który jest
wpisany w KRS jako wspólnik lub akcjonariusz wykonuje prawa korporacyjne. Jeśli jednak nastąpi
podział majątku, sporządzona zostanie intercyza skutkująca rozdzielnością majątkową, nastąpi
separacja lub rozwód – drugi małżonek (o ile inaczej nie podzielą się majątkiem), ma prawo do 1/2
udziału we współwłasności w częściach ułamkowych każdego udziału lub akcji z osobna, może
żądać ujawnienia swoich praw w KRS oraz wykonywania ich na zgromadzeniu wspólników lub
akcjonariuszy. Wówczas – w sytuacji sporu – może to prowadzić do braku możności wykonywania
praw z udziałów lub akcji. Skutkuje to także rozliczeniami na etapie podziału majątku – przy czym
brana jest pod uwagę rynkowa wartość udziałów lub akcji.
Przepisy ksh dają możliwość zablokowania na poziomie umowy lub statutu wstąpienia
małżonków do spółki (art. 183 (1) i 332 ksh), lecz nie umniejsza to prawom małżonka do rozliczenia
wartości udziałów na etapie podziału majątku – zgodnie z prawem rodzinnym udział lub akcja są
wszak jego elementem.
Także śmierć małżonka, który nie jest formalnie wpisany do KRS, ale jest
współwłaścicielem udziałów lub akcji w ramach majątku wspólnego, może być istotna dla spółki.
Połowa każdego z udziałów lub akcji wchodzi do spadku i w spółce mogą pojawić się jego
spadkobiercy, ze wszystkimi konsekwencjami opisanymi powyżej. Szczególnie, jeśli spadek
nabywają spadkobiercy ustawowi – np. dzieci z różnych związków.
________________________________________________________________________________________________________________________
STR. 5
tm
Powyższy artykuł to zaledwie próba pobieżnego przedstawienia tych
skomplikowanych zależności. Wymienione zostały tylko najważniejsze. Zagadnienia omówione
w artykule są różnie interpretowane i można się spotkać z odmiennymi stanowiskami. Jako
Kancelaria Sukcesyjna MARTYNIEC, poprzez publikacje na niniejszym portalu, a także
współpracę z Instytutem Biznesu Rodzinnego oraz Stowarzyszeniem Inicjatywa Firm Rodzinnych
od dawna wnioskujemy o ponowne przejrzenie oraz zmianę wielu przepisów prawa w tym
zakresie.
Nota prawna:
Darmowa publikacja dostarczona przez planowaniespadkowe.pl
Copyrights by planowaniespadkowe.pl and Łukasz Martyniec, 2015 r.
Wydawca: portal planowaniespadkowe.pl
źródło: www.planowaniespadkowe.pl
Niniejsza publikacja może być kopiowana wyłącznie w całości oraz rozprowadzana z zachowaniem formy dostarczonej
przez Wydawcę. Bez pisemnej zgody Wydawcy zabrania się: dokonywania jakichkolwiek zmian w treści publikacji oraz
odsprzedaży ani wykorzystywania jej w celach zarobkowych.
Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved.
Portal planowaniespadkowe.pl oraz Autor publikacji dołożyli wszelkich starań, aby zawarte w niej informacje były
rzetelne i zgodne z prawdą. Nie biorą jednakże odpowiedzialności za ich dalsze wykorzystywanie oraz ewentualne
szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w publikacji. Treść publikacji nie stanowi i może być traktowana
jako porady prawne, finansowe, inwestycyjne czy jakiekolwiek inne, zastosowane wprost, bez indywidualnej
konsultacji oraz oceny konkretnej sytuacji.
________________________________________________________________________________________________________________________
STR. 6

Dziedzicznie udziałów i akcji spółek kapitałowych w planie sukcesji

Transkrypt

Podobne dokumenty

SUKCESJA INDYWIDUALNEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Brazylijska firma telekomunikacyjna Oi rozważa sprzedaż Portugal

W sprawie możliwości zakończenia budowy przez spadkobierców