SUKCESJA INDYWIDUALNEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

SUKCESJA INDYWIDUALNEJ DZIAŁALNOŚCI
GOSPODARCZEJ – RYZYKA NA WYPADEK
ŚMIERCI PRZEDSIĘBIORCY
Indywidualna działalność gospodarcza jest jedną z najczęściej wybieranych form
prowadzenia działalności gospodarczej. Zaletami tego rozwiązania są miedzy innymi
mniejsze formalności i koszty rejestracji firmy oraz mniej skomplikowane zasady
księgowości.
Z drugiej strony, prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej wiąże się z:

odpowiedzialnością całym majątkiem (zarówno obecnym jak i przyszłym)
za zobowiązania firmy → ryzyko dotyka również majątku prywatnego
niezwiązanego z prowadzoną działalnością, w tym wspólnego majątku
małżonków;

brakiem możliwości planowania podatkowego;

brakiem rozgraniczenia majątku firmowego od prywatnego → relatywnie
skomplikowane możliwości ewentualnej sprzedaży biznesu lub pozyskania
inwestora finansowego; ponadto, w miarę rozwoju przedsiębiorstwa mogą
narastać trudności w jego zarządzaniu i odpowiedniej organizacji.
Największym jednak problemem oraz ryzykiem jest sukcesja po śmierci przedsiębiorcy
prowadzącego indywidualną działalność gospodarczą.
Przejście działalności gospodarczej w sposób płynny, nie zakłócający całego procesu
gospodarczego jest, zwłaszcza w przypadku działalności prowadzonych na szeroką
skalę, praktycznie niemożliwe. Co więcej, istnieje cały szereg zagrożeń, które
doprowadzić mogą do całkowitego paraliżu prowadzonej firmy, a konsekwencji nawet
do jej nieodwracalnego zakończenia.
Co wchodzi w skład spadku?
Twierdzenia, że dzięki odpowiednim postanowieniom w testamencie, w tym właściwie
sformułowanemu zapisowi windykacyjnemu, można płynnie i szybko przejąć firmę,
mogą wyjść jedynie z ust teoretyków, którzy skupiają się na sprawach majątkowych,
a nie biorą pod uwagę kwestii tak kluczowych dla dalszego funkcjonowania
przedsiębiorstwa jak, np. koncesje i pozwolenia administracyjne, podatki, ZUS,
pracownicy, kredyty bankowe, leasingi, dotacje unijne i pomoc publiczna.
Niezależnie od powyższego, w każdym przedsiębiorstwie o ciągłości prawnej
decydują: wpis w Ewidencji Działalności Gospodarczej, NIP i REGON. W przypadku
śmierci przedsiębiorcy nie są one jednak elementem spadku i nie przechodzą na
spadkobierców. Czyli następca musi zarejestrować nową firmę. W praktyce rodzi to
duże problemy. Przykładowo, pojawia się pytanie jak zmiana NIPu i REGONu wpłynie
na rozmowy z urzędami administracyjnymi? Co z deklaracjami ZUS i PIT? W jaki
sposób określić wartość składników majątkowych w księgach nowego przedsiębiorcy?
Ponadto, należy pamiętać, że spadkobiercy nabywają ułamkową część każdego
składnika majątkowego w firmie, w tym samochodu czy nieruchomości. Oznacza to
konieczność wpisania ich do dowodu rejestracyjnego lub księgi wieczystej.
Współwłasność przedmiotów materialnych sprawia, że nie mogą one zostać
sprzedane bez zgody wszystkich współwłaścicieli.
Powyższe powoduje, że firma prowadzona w formie wpisu do ewidencji działalności
gospodarczej zasadniczo nie nadaje się do sukcesji, gdyż nie jest bytem prawnie
odrębnym od prowadzącego ją przedsiębiorcy.
Przewlekła i skomplikowana procedura dziedziczenia
Długość procedury dziedziczenia zależy od wielu czynników.
Jeżeli wszyscy spadkobiercy są pełnoletni oraz zgodni co do podziału i przekazania
firmy w jedne ręce, wszystkie formalności mogą być załatwione nawet w ciągu
tygodnia. W każdym innym przypadku, niezbędne będzie postępowanie sądowe
trwające zwykle około pół roku.
Jeżeli którykolwiek ze spadkobierców jest małoletni, a do masy spadkowej należy
nieruchomość, sąd zarządzi przeprowadzenie spisu inwentarza. Wówczas procedura
dziedziczenia potrwa od 6 do 18 miesięcy. Jeszcze gorzej będzie w przypadku sporów
między spadkobiercami.
Jeżeli procedura spadkowa nie jest zakończona, spadkobiercy nie mają tytułu
do dysponowania majątkiem firmy wchodzącej w skład spadku. W szczególności nie
mogą niczego podpisać, ani dysponować środkami na rachunku bankowym firmy.
Przedłużające się procedury sądowe niosą ze sobą ryzyko, że z chwilą ich
zakończenia przedsiębiorstwo spadkobiercy nie będzie już realnie istnieć.
Ryzyko braku kontynuacji
Śmierć prowadzącego działalność gospodarzą powoduje szereg problemów
z obowiązkami administracyjnymi, takimi jak składanie deklaracji VAT, deklaracji PIT
czy deklaracji ZUS. Przy czym konsekwencje podatkowe śmierci przedsiębiorcy
w dużym stopniu uzależnione będą od tego, czy spadkobierca zamierza kontynuować
działalność gospodarczą, czy też dokonać likwidacji dotychczasowej działalności.
Jeżeli nie nastąpi szybkie przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę, śmierć
przedsiębiorcy spowoduje wygaśnięcie wszystkich zawartych przez niego umów
o pracę. Niemożliwe będzie również sporządzenie świadectw pracy oraz wypłata
wynagrodzeń pracownikom.
W przypadku śmierci przedsiębiorcy zablokowane zostaną rachunki bankowe. Do
zakończenia postępowania spadkowego niemożliwe jest więc dysponowanie środkami
firmy i regulowanie jej bieżących zobowiązań.
Prawa i obowiązki przedsiębiorcy uzyskane na podstawie decyzji administracyjnych
wygasają z chwilą jego śmierci. Podobnie jest w przypadku wszelkich koncesji, licencji
i zezwoleń. Kontynuacja działalności gospodarczej przez spadkobierców wielokrotnie
będzie związana z koniecznością ponownego uzyskiwania tych praw.
Śmierć prowadzącego działalność gospodarczą może skutkować przerwaniem
realizacji umów kredytowych zawartych z bankami, a co za tym idzie banki będą miało
prawo żądać zwrotu środków pobranych w ramach umów kredytowych. W praktyce
banki często posiadają zabezpieczenia udzielonych kredytów w formie hipotek.
W konsekwencji bank, który uzyskał wpis hipoteki z tytułu udzielonego kredytu, może
wszcząć procedurę zmierzającą do zaspokojenia się z nieruchomości i to bez względu
na to czyją stała się własnością po śmierci przedsiębiorcy.
Dodatkowo po stronie spadkobierców powstanie obowiązek przechowywania
dokumentacji dotyczącej działalności gospodarczej prowadzonej przez spadkodawcę
przez okres wynikający z przepisów. W przypadku prowadzenia działalności
gospodarczej dużych rozmiarów może to być znacznym utrudnieniem.
Małżeństwo lub małoletniość spadkobierców
Majątek firmy może stanowić składnik majątku wspólnego przedsiębiorcy i jego
małżonka, jeżeli nie zawarli między sobą intercyzy. Śmierć przedsiębiorcy powoduje,
że każdy składnik firmy jest w połowie własnością małżonka, a w połowie staje się
własnością spadkobierców, bez względu na to, czy dziedziczyć będą ustawowo czy na
podstawie testamentu.
Nie ma przy tym znaczenia, który małżonek umrze. Jeżeli prowadzisz firmę, ale umrze
Twój małżonek – majątek małżeński automatycznie dzieli się na pół. Połowa każdego
składnika Twojej firmy przypada Tobie jako żyjącemu małżonkowi, a druga połowa
wchodzi do spadku i przypada spadkobiercom.
Jeżeli współspadkobiercami są osoby małoletnie, sprzedaż przez małżonka
współspadkobiercę jakiegokolwiek istotnego składnika firmy może zostać uznana za
dysponowanie majątkiem dziecka bez zgody sądu rodzinnego, a tym samym za
nieważną. Niepewność co do własności majątku firmy może trwać latami. Nie można
wykluczyć bowiem sytuacji, w której roszczenia co do swojej części majątku złożą
spadkobiercy po uzyskaniu pełnoletniości.
Zapraszamy do kontaktu
Piotr Andrzejczak
Partner | Radca Prawny
T: 61 642 49 60
E: [email protected]
Joanna Wierzejska
Partner | Doradca Podatkowy
T: 22 557 86 13
E: [email protected]