Ekspresja niektórych molekularnych markerów

PRACE ORYGINALNE
Molekularne markery immunohistochemiczne
Ekspresja niektórych molekularnych markerów
immunohistochemicznych i ocena ich znaczenia
prognostycznego w rakach płaskonabłonkowych
jamy ustnej i wargi
Prognostic molecular markers in oral and lip squamous
cell carcinoma – evaluation of expression and its significance
Magdalena Jaworska1, Zofia Kołosza3, Joanna Liszka1, Barbara Nikiel1, Maria Goleń2,
Dariusz Lange1, Wojciech Ścierski4, Grzegorz Namysłowski4
1
Zakład Patologii Nowotworów, Centrum Onkologii
Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział Gliwice
Kierownik Zakładu: doc. dr hab. med. D. Lange
2
I Klinika Radioterapii, Centrum Onkologii
Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział Gliwice
Kierownik Kliniki: doc. dr hab. med. K. Składowski
3
Zakład Epidemiologii Nowotworów, Centrum Onkologii
Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział Gliwice
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. B. Zemła
4
Katedra i Oddział Kliniczny Laryngologii w Zabrzu,
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. G. Namysłowski
Summary
Introduction: Head and neck cancer treatment optimization and individualization has become possible due to the implementation of the prognostic and predictive molecular markers in diagnostics. Aim: The aim of this study was an attempt to determine which of the investigated molecular markers may have prognostic and predictive value in head and
neck cancers. Materials and Methods: The paraffin blocks from 47 patients with oral and lip squamous cell carcinoma
(SCC) after surgical treatment in the Institute of Oncology in Gliwice in the period of 1998–2002 were investigated. For
immunohistochemical studies the DAKO monoclonal antibodies were used: p53, Ki67, Cyclin D1, Cathepsin B and Cox2Cayman Chemical antibody. Staining reactions were evaluated at 400x magnification. The average percent of staining
cells was estimated in every case in the groups of patients with (N+) and without (No) node metastases. The results were
subsequently juxtaposed with selected clinical and histological parameters. Statistical analysis was performed with MannWhitney and Kruskal-Wallis tests and the log rank test with a significance level of 0.05 (p = 0,05). Results: Significantly
higher expression of Ki67 in N+ patients (p = 0,010) were recorded, although average staining in the group of treated and
the group of unhealed patients was statistically insignificant. Cathepsin B expression (<20% and > 20%) was correlated
with 3 year-long survival and a slight higher average staining (33,5%) in unhealed in comparison with treated patients
(29,0%) was notified. Everage expression of p53 in unhealed patients (33,1%) was slightly higher than in treated ones
(28,4%). Weaker Cyclin D1 expression (<10%) correlated with higher disease free survival. Average Cycline D1 staining
in the groups of unhealed patients (19,6%) was higher than in the treated ones (12,0%). There were no significant differences in COX-2 staining in correlation with clinical and histological parameters. Conclusions: Lower expression of
Cyclin D1 and Cathepsin B in neoplastic cells correlated with higher percentage of disease free survival what suggests
the prognostic value of these markers. Higher proliferation activity of primary tumor neoplastic cells correlated with node
metastases what may has the predictive value in the course of the disease.The different markers expressions observed
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 2
175
M. Jaworska i inni
in the different oral cavity localizations confirm the necessity to select patients for further investigations with respect to
uniform disease changes topography.
H a s ł a i n d e k s o w e : p53, Ki67, Cyklina D1, Catepsyna B, Raki płaskonabłonkowe głowy i szyi
K e y w o r d s : p53, Ki67, Cycline D1, Cathepsin B, head and neck squamous cell carcinoma.
Otolaryngol Pol 2008; LXII (2): 175–181 © 2008 by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi
WSTĘP
Raki regionu głowy i szyi są szóstym, co do częstości występowania na świecie nowotworem złośliwym.
Histologicznie 90% tych nowotworów stanowią raki
płaskonabłonkowe [1]. W ostatnich latach obserwuje się
stały wzrost zachorowalności i umieralności z powodu
tego nowotworu, szczególnie wśród młodych dorosłych
w centralnej Europie [2]. Mimo postępów w sposobach
leczenia i diagnostyce, rokowanie w tych nowotworach
jest wciąż poważne i niewiele się zmieniło w ostatnich dekadach. Największe znaczenie prognostyczne
w rakach płaskonabłonkowych głowy i szyi (SCCHN)
przypisywano dotychczas lokalizacji i wielkości guza,
obecności przerzutów nowotworowych w regionalnych
węzłach chłonnych oraz stanowi ogólnemu chorego.
Wciąż trwają poszukiwania innych, biologicznych czynników prognostycznych. Nowe możliwości w tym kierunku stwarza rozwój genetyki, szczególnie w zakresie
ustalenia zaburzeń między protoonkogenami i genami
supresorowymi. W ostatnich latach wyodrębniono
szereg molekularnych markerów oznaczanych immunohistochemicznie o prawdopodobnym, jak i ustalonym
znaczeniu prognostycznym. Wśród tych markerów
wymienia się p53, Ki 67, Cykliny, COX-2 i Cathepsyny. Najbardziej znanym z wymienionych czynników
jest p53. Uważa się, że zaburzenia funkcji tego genu,
powodujące utratę kontroli nad cyklem komórkowym,
odgrywają zasadniczą rolę w progresji nowotworów
[1–4]. Markerem proliferacji jest przeciwciało Ki67,
które wykazuje ekspresję w fazie G1 do M cyklu komórkowego. Zwiększona ekspresja Ki67 była obserwowana
w nisko zróżnicowanych rakach płaskonabłonkowych
głowy i szyi oraz u chorych z przerzutami nowotworowymi do węzłów chłonnych.
Do białek regulujących cykl komórkowy poprzez
kinazy należą Cykliny. Wiele prac sugeruje niezależne, prognostyczne znaczenie Cykliny D1 [5]. Rola
COX-2 w karcynogenezie wiąże się z katalizowaniem
prostaglandyn (PG). Niektóre z PG poprzez stymulacje
angiogenezy są promotorami wzrostu nowotworów.
Podobną rolę przypisuje się Cathepsynom, lizosomalnym endopeptydazom, które poprzez degradację
błony podstawnej ułatwiają wzrost guza i przerzuty
nowotworowe [6–8].
176
Celem pracy była próba ustalenia, które z wymienionych powyżej markerów molekularnych badanych
w materiale pooperacyjnym mogą mieć znaczenie
prognostyczne i predykcyjne u pacjentów z rakiem
płaskonabłonkowym jamy ustnej i wargi.
MATERIAŁ I METODY
Do badań wykorzystano bloczki parafinowe z materiału pooperacyjnego 47 chorych na raka płaskonabłonkowego jamy ustnej i wargi, operowanych w Instytucie
Onkologii w Gliwicach w latach 1998–2002. Kryterium
wyboru stanowiły jednolita lokalizacja i sposób terapii. Dotychczas nieleczeni chorzy byli operowani
radykalnie z uzupełniającą radioterapią na obszar
loży pooperacyjnej, do dawki całkowitej 52–70,2 Gy/g.
W badanej grupie było 34 (72%) mężczyzn i 13 (28%)
kobiet w wieku od 34 do 80 lat (średnia wieku – 57
lat) w stopniu zaawansowania miejscowego T1 do
T4. Szczegółowa charakterystyka pacjentów została
podana w tabeli I. Okres obserwacji wahał się od
5 do 62 miesięcy (średnio 30 miesięcy). Do badań
immunohistochemicznych (IHC) wybrano bloczki
zawierające mikroskopowo widoczny, rozległy naciek
nowotworowy raka płaskonabłonkowego w stopniu
zróżnicowania histologicznego od G1 do G3. Badania IHC przeprowadzono na podstawie przeciwciał
monoklonalnych firmy DAKO: p53, Ki67, Cyklinę D1,
Cathepsynę B oraz przeciwciało COX-2 firmy Cayman
Chemical. Bloczki z materiałem tkankowym utrwalonym w 10% zbuforowanej formalinie i zatopionym
w parafinie krojono w skrawki o grubości 4 μm. Po
rutynowym odparafinowaniu i uwodnieniu, blokowano endogenną peroksydazę 3% roztworem H202,
a następnie ogrzewano preparaty w celu odsłonięcia
epitopów antygenów zamaskowanych w procesie
utrwalania. Po inkubacji z przeciwciałami swoistymi,
zastosowano zestaw wizualizacyjny EnVision+/HRP
oraz DAB+ firmy DAKO. Wszystkie reakcje przeprowadzono w środowisku buforowym o pH = 7,6
w temperaturze pokojowej. Jądra komórkowe podbarwiono hematoksyliną Mayera. Dla każdej badanej
serii przeciwciał przeprowadzano kontrole pozytywne
i negatywne. Do barwień IHC wykorzystano automat
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 2
Molekularne markery immunohistochemiczne
Tabela I. Kliniczna charakterystyka pacjentów i stopień zróżnicowania histologicznego nowotworu
Liczba pacjentów
Mężczyźni
Kobiety
Wiek
Lokalizacja anatomiczna
Dno jamy ustnej
Język
Policzek
Wyrostek zębodołowy żuchwy
Wyrostek zębodołowy szczęki
Trójkąt zatrzonowcowy
Warga
P N0
P N+
T1
T2
T3
T4
G1
G2
G3
47 (100%)
34 (72%)
13 (28%)
34–80 (średnia 57)
WYNIKI
13 (28%)
9 (19%)
9 (19%)
8 (17%)
2 (4%)
3 (6,5%)
3 (6,5%)
27 (60%)
20 (40%)
5 (11%)
16 (34%)
17 (36%)
9 (19%)
13(26%)
16 (36%)
18 (38%)
Autostainer firmy DAKO. Reakcję barwną oceniano
w mikroskopie świetlnym Olympus BX40, wykorzystując do liczenia zabarwionych komórek wkładkę
mikrometryczną. W ocenie uwzględniono jedynie
silne i średnie zabarwienie jąder komórkowych lub
cytoplazmy w zależności od specyfikacji przeciwciała.
Obserwowano barwne reakcje immunohistochemiczne jednorodnie rozproszone w polach widzenia lub
reakcje barwne niejednorodne, typu mozaikowego
lub obwodowego. Zabarwione komórki zliczano pod
powiększeniem 400 x w trzech lub pięciu polach widzenia, w zależności od typu reakcji barwnej. W typie
jednorodnym liczono w 3 polach po 100 komórek
nowotworowych, natomiast w typach mozaikowym
i obwodowym, w celu optymalizacji wyniku pomiar
przeprowadzano w pięciu polach. Średnie procentowe
zabarwienie poniżej 5% komórek oceniano jako negatywne. Pacjentów bez wznowy miejscowej i regionalnej
określono jako grupę wyleczonych w przeciwieństwie
do grupy niewyleczonych.
Przeżycia bezobjawowe oceniono metodą KaplanaMeiera. Do porównania krzywych przeżycia zastosowano test logarytmiczny rang (test log-rank). Przyjęto
poziom istotności statystycznej p = 0,05. Analiza krzywych przeżycia dla różnych wartości różnicujących
poziomy badanych markerów umożliwiła określenie
optymalnych wartości odcinających. Porównano rozkłady procentowego zabarwienia badanych markerów
względem cech klinicznych i histopatologicznych oraz
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 2
w grupach pacjentów bez przerzutów (pNo) i z przerzutami (pN+) do węzłów chłonnych, za pomocą
testu nieparametrycznego Manna-Whitneya lub testu
Kruskala-Wallisa.
p53
Ekspresję jądrową stwierdzono u 30 chorych
(64%). Średnia zabarwienia wynosiła 30%, przy
czym najwyższą średnią zabarwienia obserwowano
przy lokalizacji guza w obrębie wyrostka zębodołowego żuchwy. U pacjentów niewyleczonych średnia
zabarwienia (33,1%) była nieznacznie wyższa w porównaniu z wyleczonymi (28,4%). Wyższą średnią
zabarwienia obserwowano u chorych z przerzutami
w węzłach chłonnych, jednak bez istotności statystycznej (p = 0,085) (tab. II).
Ki67
Reakcje jądrową odnotowano u 43 chorych (91%).
Podobnie jak przy p53, ekspresja Ki 67 była najwyższa dla wyrostka zębodołowego żuchwy i różniła się
znamiennie statystycznie od średniej zabarwienia
dla dna jamy ustnej (p = 0,027).Wartości średnich
zabarwienia komórek nowotworowych nie wykazały
istotnych statystycznie różnic w grupach chorych
wyleczonych i niewyleczonych. Znamiennie wyższą ekspresję Ki67 stwierdzono natomiast u chorych
z przerzutami do węzłów chłonnych ( pN+ p = 0,01).
Raki niskozróżnicowane wykazywały niższą ekspresję
Ki67 w porównaniu z nowotworami o średnim zróżnicowaniu histologicznym (tab. II).
CYKLINA D1
Ekspresję jądrową stwierdzono u 27 pacjentów
(57%). Wartość średniego procentowego zabarwienia
wynosiła 14,6%. Wyższe wartości średniego zabarwienia obserwowano w dnie jamy ustnej i wyrostku
zębodołowym żuchwy. W grupie pacjentów niewyleczonych średnia zabarwienia (19,6%) była wyższa od
średniej (12%) pacjentów wyleczonych, bez znamienności statystycznej (tab. II). Niższe wartości (< 10%)
cykliny D1 korelowały z wyższym odsetkiem przeżyć
bezobjawowych (ryc. 1).
COX-2
Pozytywną, cytoplazmatyczną reakcję uzyskano
u 23 chorych (49%). Obserwowane średnie procentowe
zabarwienie komórek wynosiło 10,8%. Nie wykazano
istotnych różnic zabarwienia w zależności od cech
klinicznych i histopatologicznych (tab. II).
177
M. Jaworska i inni
Tabela II. Wyniki badań immunohistochemicznych w zależności od cech klinicznych i demograficznych
Grupa badana
Lokalizacja
Dno jamy ustnej
Język
Policzek
Wyrostek zębodołowy żuchwy
Pozostałe lokaliz.
Płeć
Mężczyźni
Kobiety
Wiek (lata)
≥55,6
<55,6
Wielkość guza
T1
T2
T3
T4
Przerzuty w węzłach chłonnych
obecne
nieobecne
Stopień zróżnicowania
G1
G2
G3
Wyleczeni
Niewyleczeni
Liczba
chorych
47
p53
30±4,5
Średnia zabarwienia ± błąd standardowy średniej (%)
Ki67
Cyklina D1
COX-2
Cathepsyna B
30,3±2,6
14,6±2,2
10,9±1,8
30,6±3,9
13
9
9
8
8
34,5±9,9
21,8±8,2
29,6±12,5
41,0±10,8
21,5±6,9
25,5±3,0
28,8±5,4
32,4±7,9
41,1±7,0
26,9±6,2
17,5±4,5
9,3±3,1
8,1±4,0
18,6±6,4
19,1±6,1
9,2±3,3
11,4±5,3
10,8±3,6
16,8±5,3
7,4±2,1
44,5±7,3
31,8±8,5
19,6±8,3
21,1±9,8
28,5±8,6
34
13
29,0±5,1
32,7±9,4
30,9±3,0
28,9±5,2
14,8±2,6
14,2±4,2
12,0±2,2
8,1±2,7
30,6±4,8
30,5±6,5
26
21
30,1±6,4
30,0±6,3
33,0±3,7
27,0±3,5
13,6±2,6
15,9±3,8
12,3±2,4
9,1±2,6
28,7±5,0
32,9±6,1
5
16
17
9
15,2±8,5
35,4±8,5
29,6±5,9
29,4±13,4
25,0±9,3
34,3±5,4
25,4±3,4
35,6±4,6
12,6±6,0
16,5±4,5
9,8±2,5
21,6±5,6
19,4±11,1
9,1±2,4
11,4±2,4
8,4±3,5
20,0±9,3
30,1±7,1
26,6±6,8
44,9±6,8
20
27
38,6±7,4
23,7±5,3
37,1±3,5*
25,3±3,4*
18,6±4,1
11,7±2,2
10,6±2,3
11,1±2,6
32,9±6,4
28,9±4,9
13
16
18
39,2±7,3
26,6±8,4
26,4±7,3
32,8±4,8
34,4±5,0
24,9±3,5
11,2±3,2
19,0±4,2
13,2±3,6
8,5±2,2
8,3±3,0
14,9±3,3
31,2±7,6
34,6±7,2
26,6±5,8
31
16
28,4±5,2
33,1±8,5
32,4±3,5
26,3±3,2
12,0±2,3
19,6±4,5
11,4±2,2
10,0±3,1
29,1±5,2
33,6±5,3
* p<0,05
CATHEPSYNA B
Pozytywną cytoplazmatyczną reakcję stwierdzono
u 33 (70%) chorych. Średnie procentowe zabarwienie
wynosiło 30,6%. Znamiennie wyższą ekspresję obserwowano dla dna jamy ustnej i języka w porównaniu
z policzkiem (dno jamy ustnej vs policzek p = 0,024)
Obserwowano nieznacznie wyższą średnią procentowego zabarwienia (33,5%) u chorych niewyleczonych
w porównaniu z chorymi wyleczonymi (29%) (tab. II).
Stwierdzono również korelację między wartościami
ekspresji <20% i >20% tego markera i trzyletnimi
przeżyciami bezobjawowymi, odpowiednio 87% i 56%
pacjentów (ryc.2).
DYSKUSJA
Ocena znaczenia prognostycznego ekspresji p53,
Ki67, CyklinyD1 i Cathepsyn w SCCHN jest tematem
wielu publikacji [2, 4, 5, 6]. Nie zawsze jednoznaczne
178
rezultaty tych badań wynikają z heterogenności raków
płaskonabłonkowych tego regionu, a także z trudności
w uzyskaniu dużej grupy chorych o jednakowym stopniu zaawansowania klinicznego i jednolicie leczonych.
W pracy poglądowej Quon i Liu właśnie Cyklinę D1
i p53 obok EGFR i TGF-A wymieniają jako najbardziej
obiecujące czynniki prognostyczne w SCCHN [9].
Białko p53 należy do najczęściej badanych czynników
prognostycznych w nowotworach złośliwych. Od jego
wykrycia w wielu nowotworach w latach 80. ubiegłego
wieku, zainteresowanie p53 jest wciąż bardzo duże
[1]. Gen TP53 zlokalizowany na krótkim ramieniu
chromosomu 17 (17p13.1) kontroluje cykl komórkowy
przez zatrzymanie fazy G1/S po subletalnym uszkodzeniu DNA i aktywację procesów naprawczych lub
skierowanie komórki na drogę apoptozy [2, 3]. W wielu
nowotworach, w tym również w SCCHN, występują
częste mutacje p53 [3, 10, 11]. Obserwowano silny
związek ekspresji p53 w rakach jamy ustnej bez przerzutów węzłowych, z niekorzystnym rokowaniem [2].
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 2
Molekularne markery immunohistochemiczne
Cyklina D1
10
> 10
p=0.026
0
12
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
Przeżycie bezobjawowe
Kumulowana prop. przeżywających
Przeżycie bezobjawowe
Kumulowana prop. przeżywających
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
24
36
Czas (miesiące)
48
60
Cathepsyna B
20
> 20
p=0.044
0
12
24
36
Czas (miesiące)
48
60
Ryc. 1. Krzywe przeżycia bezobjawowego chorych na raka
płaskonabłonkowego głowy i szyi w zależności od ekspresji
Cykliny D1
Ryc. 2. Krzywe przeżycia bezobjawowego chorych na raka
płaskonabłonkowego głowy i szyi w zależności od ekspresji
Cathepsyny B
W grupie 101 chorych na raka płaskonabłonkowego
gardła i jamy ustnej, wysoka ekspresja p53 korelowała
z większym ryzykiem wznów miejscowych [9]. Chow
i Yuen ustalili, że poziom stężenia p53 w surowicy
chorych na SCCHN przed zabiegiem operacyjnym jest
znaczącym czynnikiem prognostycznym dla przerzutów węzłowych [12]. Również niekorzystne znaczenie
prognostyczne ekspresji p53 ujawniono w grupie 123
pacjentów z SCC gardła [1]. Natomiast w grupie 69
chorych z zaawansowanym SCC krtani leczonych
operacyjnie z uzupełniającą radioterapią, autorzy nie
obserwowali korelacji między ekspresją p53 i przebiegiem klinicznym, czasem wolnym od wznowy oraz
całkowitym przeżyciem chorych [13]. Wyniki naszych
badań również nie potwierdziły związku ekspresji p53
z przebiegiem klinicznym.
Jednym z markerów proliferacji komórkowej jest
Ki67, które wykazuje ekspresję w fazie G1 do M cyklu komórkowego. Zwiększona ekspresja Ki67 była
obserwowana w niskozróżnicowanych rakach płaskonabłonkowych krtani, gardła i jamy ustnej oraz
u chorych z przerzutami do węzłów chłonnych [14].
Podobnie nasze wyniki wskazują, że przerzuty do
węzłów chłonnych korelują z wyższą ekspresją Ki67
w komórkach guza pierwotnego. Jednym z białek regulujących kinazy cyklu komórkowego w fazie G1/S
jest Cyklina D1. Ekspresja Cykliny D1 jest przez wielu
autorów uważana za niezależny czynnik prognostyczny w SCCHN [9]. W rakach krtani obserwowano silną
korelację pomiędzy infekcją HPV i amplifikacją genu
Cykliny D1, co podtrzymuje hipotezę dotyczącą związku infekcji HPV z karcynogenezą w niektórych typach
raka krtani [15]. Stwierdzono również znamienną
statystycznie korelację ekspresji Cykliny D1 z obecnością utajonych przerzutów w węzłach chłonnych.
Nasza praca wydaje się potwierdzać znaczenie pro-
gnostyczne tego markera. Wyniki przeprowadzonych
przez nas badań wskazują, że wyższy odsetek przeżyć
bezobjawowych koreluje ze słabszą ekspresją tego
markera (ryc.1).
Jednym z mniej poznanych czynników prognostycznych jest COX-2. Jego rola w karcynogenezie
wiąże się z katalizowaniem syntezy prostaglandyn
[16, 17]. Niektóre z prostaglandyn są promotorami
wzrostu nowotworów poprzez stymulowanie angiogenezy. Obserwowano wyższą ekspresję białka COX-2
u chorych na SCCHN ze stwierdzoną mutacją p53
[4]. W rakach płaskonabłonkowych krtani wykazano
zależność ekspresji COX-2 od stopnia zróżnicowania
nowotworu. Wysoką ekspresję stwierdzano w dobrze zróżnicowanych rakach, a jej utrata wiązała się
z bardziej agresywnym fenotypem [17]. W innych niż
krtań lokalizacjach SCCHN nie obserwowano takiej
zależności [18, 19]. Również w naszym materiale takiego związku nie ustalono. Zainteresowanie białkiem
COX-2 wiąże się z hipotetyczną możliwością terapii
SCCHN lekami blokującymi COX-2 [20, 21]. W raku
płaskonabłonkowym szyjki macicy, ustalono korelację pomiędzy ekspresją COX-2, apoptozą i wielkością
dawki Cisplatyny. Te informacje sugerują predykcyjną
wartość oceny ekspresji COX-2 dla ustalania chemiooporności tych nowotworów [22].W naszym badaniu
nie wykazano związku ekspresji COX-2 zarówno ze
stopniem zróżnicowania raka płaskonabłonkowego,
jak i z rokowaniem.
Ekspresję Cathepsyny B, lizosomalnej endopeptydazy, obserwuje się w różnych nowotworach, również
w SCCHN [23]. Cathepsyny odgrywają rolę w aktywacji czynników wzrostu i w ułatwianiu przerzutowania.
Niektórzy z autorów uważają, że zwiększona ekspresja
Cathepsyny B w rakach płaskonabłonkowych jamy
ustnej znacząco koreluje z obecnością przerzutów
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 2
179
M. Jaworska i inni
[23]. W naszym materiale takiej zależności nie zaobserwowano natomiast stwierdzono związek, między
wyższą ekspresją tego markera i niższym odsetkiem
przeżyć bezobjawowych (ryc. 2), a zatem gorszym
rokowaniem.
W niewielu pracach zwrócono uwagę na różnice
w ekspresji markerów molekularnych w zależności
od lokalizacji guzów. Takes i współautorzy badali tę
zależność w trzech głównych lokalizacjach głowy
i szyi: w jamie ustnej, gardle i krtani. Obserwowali
wyższą ekspresję Cykliny D1 w gardle, w porównaniu
z krtanią, co zdaniem autorów mogłoby tłumaczyć
większą agresywność raków płaskonabłonkowych
w tej lokalizacji [24]. W naszej pracy również odnotowaliśmy różnice w ekspresji badanych markerów
w różnych lokalizacjach, jednak mała liczebność grup
nie pozwala na ustalenie istotnych statystycznie wniosków w tym zakresie.
WNIOSKI
1. Niższa ekspresja Cykliny D1 i Cathepsyny B
w komórkach nowotworowych koreluje z wyższym
odsetkiem przeżyć bezobjawowych, co wskazuje
na znaczenie prognostyczne obu markerów w raku
płaskonabłonkowym jamy ustnej i wargi i wymaga
potwierdzenia tych obserwacji na większej grupie
pacjentów.
2. Wyższa aktywność proliferacyjna oznaczana Ki67
w komórkach guza pierwotnego występuje u chorych
z przerzutami do węzłów chłonnych, co może mieć
wartość predykcyjną dla przebiegu choroby.
3. Nie wykazano w naszym badaniu znaczenia
prognostycznego ani predykcyjnego markerów p53
i COX-2.
4. Obserwowane różnice w ekspresji markerów
w różnej lokalizacji guzów w obrębie jamy ustnej
przemawiają za koniecznością jednolitego doboru
pacjentów również ze względu na lokalizację zmian
w dalszych badaniach.
PIŚMIENNICTWO
1. Pukkila MJ, Kumpulainen EJ, Virtaniemi JA, Johanssom RT,
Halonen PM, Kellokoski JK. Nuclear and cytoplasmic p53
expression in pharyngeal squamous cell cercinoma: prognostic
implications. Head Neck 2002; 24(8): 784–791.
2. De Vincente JC, Gutierrez LM, Zapatero AH, Forcedello M.F,
Hernandez-Vallejo G, Arranz JS. Prognostic significance of p53
expression in oral squamous cell carcionoma without neck node
metastases. Head Neck 2004; 26: 22–30.
180
3. Andrews GA, Sichuan X, Pomerantz RG, Lin CJ, Gooding WE,
Wentzel AL. Mutation of p53 in head and neck squamous cell
carcinoma correlates with BCL-2 expression and increased
susceptibility to cisplatin-induced apoptosis. Head Neck 2004;
26: 870–877.
4. Gallo O, Schivone N, Papucci L, Sardi I, Magnelli L, Franchi A.
Down-Regulation of Nitric Oxide Synthase-2 and Cyclooxygenase2 Pathways by p53 in Squamous Cell Carcinoma. Am J Pathol.
2003; 163: 723–732.
5. Capaccio P, Pruneri G, Carboni N, Pagliari AV, Quatela M, Cesana
BM. Cyclin D1 Expression is predictive of occult metastases in
head and neck cancer patients with clinically negative cervical
lymph nodes. Head Neck 2000; 22: 234–240.
6. Kawasaki G, Kato Y, Mizuno A. Cathepsin expression in oral
squamous cell carcinoma: relationship with clinicopathologic
factors. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod
2002; 93(4): 446–454.
7. Vigneswaran N, Zhao W, Dassanayake A, Muller S, Miller D,
Zacharias W. Variable expression of Cathepsin B and D correlates
with highly invasive and metastatic phenotype of oral cancer.
Hum Pathol 2000; 31 (8): 931–937.
8. Wickramasinghe NS, Nagaraj NS, Vigneswaran N, Zacharias
W. Cathepsin B promotes both motility and invasivenes of
oral carcinoma cells. Arch Biochem Biophys 2005; 436(1):
187–195.
9. Quon H, Liu FF, Cummings BJ. Potential molecular prognostic
markers in head and neck squamous cell carcinomas. Head
Neck 2001; 23(2): 147–159.
10. Hauser U, Balz V, Carey TE, Grenman R, Van Lierop A,
Scheckenbach K, i wsp. Reliable detection of p53 aberrations
in squamous cell carcinomas of the head and neck requires
transcript analysis of the entire coding region. Head Neck 2002;
24(9): 868–873.
11. Bradford CR, Zhu S, Ogawa H, Ogawa T, Ubell M, Narayan A.
P53 mutation correlates with cisplatin sensitivity in head and
neck squamous cell carcinoma lines. Head Neck 2003; 25(8):
654–661.
12. Chow V, Yuen AP, Lam KY, Ho WK, Wei WI. Prognostic
significations of serum p53 protein and p53 antibody in patients
with surgical treatment for the head and neck squamons cell
carcinoma. Head Neck 2001; 23(4): 286–291.
13. Friedman M, Lim JW, Manders E, Schaffner AD, Kirshenbaum
GL, Tanyeri HM. Prognostic significance of Bcl-2 and p53
expression in advanced laryngeal squamous cell carcinoma.
Head Neck 2001; 23: 280–285.
14. Liu M, Lawson G, Delos M, Jamart J, Ide Ch, Coche E.
Predictive value of the fraction of cancer cells immunolabeled
for proliferating cell nuclear antigen or Ki67 in biopsies, of
head and neck carcinomas to identify lymph node metastasis:
comparison with clinical and radiologic examinations. Head
Neck 2003; 25: 280–288.
15. Almadori G, Galli J, Cadoni G, Bussu F, Maurizi M. Human
papillomavirus infection and cyclin D1 gene amplification in
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 2
Molekularne markery immunohistochemiczne
laryngeal squamous cell carcinoma: biologic funcion and clinical
significance. Head Neck 2002; 24(6): 597–604.
16. Park SW, Lee SG, Song SH, Heo DS, Park BJ, Lee DW. The effect
of nitric oxide on cycloxygenase-2 (COX-2) overexpresion in
head and neck cancer cell lines. Int J Cancer 2003; 107(5):
729–738.
17. Ranelletti FO, Almandori G, Rocca B, Ferrandina G, Ciabattoni
G, Habib A. Prognostic significance of cyclooxygenase-2 in
laryngeal squamous cell carcinoma. Int J Cancer 2001; 95:
343–349.
18. Lim SC, Park SY, Do NY. Correlation of cyclooxygenase-2
pathway and VEGF expression in head and neck squamous
cell carcinoma. Oncol Rep. 2003; 10(5): 1073–1079.
19. Tang DW, Lin SC, Chang KW, Chi CW, Chang CS, Liu TY.
Elevated expression of cyclooxygenase (COX)-2 in oral squamous
cell carcinoma-evidence of COX-2 induction by areca quid
ingredients in oral kerationcytes. J Oral Pathol Med. 2003;
2(9): 522–529.
20. Amirghahari N, Harrson L, Smith M, Rong X, Naumann I,
Ampil F. NS 398 radiosensitizes an HNSCC cell line by possibly
inhibiting radiation-induced expression of COX-2. Int Radiat
Oncol Biol Phys 2003; 57(5): 1405–1412.
21. Mestre JR, Chan G, Zhang F, Yang EK, Sacks PG, Boyle JO.
Inhibition of cyclooxygenase-2 expression. An approach to
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 2
preventing head and neck cancer. Ann N Y Acad Sci 1999;
889: 62–71.
22. Nagai N, Tian X, Mukai K, Hirata E, Kusuda T, Shigemasa K.
Overexpression of cyclooxygenase-2 protein and its relationship
to apoptosis in cervical carcinoma treated with neoadjuvant
chemoteraphy. Int J Mol Med 2003; 12(5): 709–714.
23. Kawada A, Hara K, Kominami E, Kobayashi T, Hiruma M,
Ishbashi A. Cathepsin B and D expression in squamous cell
carcinoma. Br J Dermatol 1996; 135(6): 905–910.
24. Takes RP, Baatenburg de Jong RJ, Schuuring E, Litvinov SV,
Hermans J, Van Krieken JH. Differences in expression of
oncogenes and tumor suppressor genes in different sites of
head and neck squamous cell carcinoma. Anticanc Res 1998;
18(6B): 4793–4800.
Adres autora:
M. Jaworska
ul. Wybrzeże Armii Krajowej 15
44-100 Gliwice
Pracę nadesłano: 8.01.2008 r.
181