Cz.2 opracowanie kolekcji malarstwa rodzajowego, religijnego i

Wstęp- katalog malarstwa Lwowskiej Galerii Sztuki
Idea utworzenia we Lwowie galerii obrazów swoimi korzeniami sięga do
początków lat 60-ch XIX w. kiedy to malarz Korneli Szlegel 15 listopada 1861 r. na łamach
okazującego się we Lwowie “Dziennika Literackiego” opublikował artykuł o potrzebie
organizacji “miejskiej galeryi obrazów we Lwowie”. Uzasadniając potrzebę powołania w
mieście instytucji o charakterze artystycznym, ten znany lwowski malarz i społecznik pisał: Od
listopada Lwów zostaje przez kolej żelazną w ściślejszym związku ze Zachodem – słowem ze
światem cywilizowanem. Wszelako brakuje nam jeszcze wiele zakładów, któreby okazywały , że
należymy w istocie do świata cywilizowanego. Jedną z pierwszych potrzeb w tej mierze jest
galerya obrazów. Autor artykułu wskazuje nawet możliwości uzyskania dla niej obrazów i
środków na jej utrzymanie. Interesującą okazała się propozycja K. Szlegla dotycząca
wypożyczenia dzieł od osób prywatnych i eksponowania ich w galerii, co zresztą szeroko
praktykują muzea na całym świecie do tej pory. Zdaniem artysty, oprócz ekspozycji stałej,
w galerii powinien działać program wystaw tymczasowych, prezentujących dzieła nowe,
aktualne, które przyciągałyby widzów. Dbając o wysoki poziom artystyczny przyszłych
eksponatów, K. Szlegiel przewidywał powołanie komisji rzeczoznawców. Niestety na
urzeczywistnienie tak zacnych pomysłów Lwów musiał czekać jeszcze prawie pół wieku.
W 1874 r. zapoczątkowana została kolekcja przyszłej galerii, w roku tym bowiem miasto
otrzymało hojny dar od majora Karola Kühnla - 130 obrazów i 1660 rycin, które
tymczasowo zdeponowano w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich.
W 1902 r. dr Władysław Dulęba, wiceprezes Koła Polskiego, adwokat, polityk, od
1889 r. członek lwowskiej Rady Miejskiej, a w latach 1897-1911 poseł do austriackiej
Rady Państwa ofiarował miastu pięć tysięcy koron na kupno dzieł sztuki. Z kwoty tej w
roku następnym zrobiono pierwsy zakup dla przyszłej galerii - płótno Wilhelma
Leopolskiego “Śmierć Acerna”. Wkrótce zakupiono również “Polonię” Jana Styki oraz
“Śluby Jana Kazimierza” Jana Matejki.
W roku 1904 w Krakowie odbywała się wystawa jubileuszowa TPSP, w wyniku
której galeria wzbogaciła się o trzy obrazy, w tym o świeżo namalowanych “Filistrów”
Edwarda Okunia. W 1905 r. znany kolekcjoner Michał Toepfer przekazał przyszłej galerii
w darze pięćdziesiąt dziewięć obrazów i rysunków, wśród których znajdowało się osiem
autoportretów, między innymi takich artystów jak Marceli Maszkowski, Damazy
Kotowski, Tadeusz Kruszewski, Seweryn Obst, Zygmunt Rozwadowski. Kilka lat później
M. Toepfer dodał portret własny Wilhelma Wachtla. Dar ten był początkiem galeryjnej
kolekcji autoportretów malarzy polskich, która
w chwili obecnej liczy ponad
dziewiędziesiąt eksponatów.
Dochodzimy w tym miejscu do punktu zwrotnego w wieloletniej historii
powstawania galerii. W 1906 r. do Lwowa dotarła wiadomość o sprzedaży dużej kolekcji
dzieł sztuki. Wydarzenia, które
potem nastąpiły, doprowadziły do otwarcia galerii
miejskiej. Rok później tak oto opisał je T. Czapelski w „Tygodniku ilustrowanym” : W
tem … rozeszła się wieść, iż p. Jakowicz. z Sitkowiec na Ukrainie, ma zamiar pozbyć się
swojego zbioru gromadzonego od kilkudziesięcioleci, a zawierającego obrazy, brązy,
porcelanę, sprzęty, zegary, emalje, srebra, tkaniny, zbroje, wykopaliska i t. p. Tu dr.
Rutowski [Tadeusz Rutowski (1850 - 1918), długoletni wiceprezydent i prezydent Lwowa]
właśnie rzekł wielkie słowo : „zobaczyć, ocenić, kupić. Wyjeżdża przeto awangarda w
2
osobie kustosza muzeum miejskiego przemysłowego, p. W. Stronera, zaczem udaje się na
miejsce : sam dr. Rutowski, delegat Rady dr. Lisiewicz, prezes Towarzystwa sztuk
pięknych, Rejchan (zwany „paryskim”). Na podstawie zgodnej opinii, po płomiennem
przemówieniu d-ra Rutowskiego, Rada miejska w dobrej woli i wierze nabyła zbiory
sitkowieckie za kwotę, która wraz z kosztami transportu i urządzenia wyniosła ogółem
225. 000 koron. Oto i wszystko ! W ten sposób otrzymał Lwów za jednym zamachem
łącznie z posiadanemi dawniej dziełami podstaw do utworzenia galeryi miejskiej.
Za dzień założenia galerii uważany jest 13 lutego 1907 r., kiedy to na posiedzeniu
Rady miejskiej podjęto uchwałę o przyznaczeniu na kupno zbiorów sitkowieckich pieniędzy i
przytransportowaniu ich do Lwowa. (Protokół z posiedzenia Rady miejskiej z 13 lutego 1907 nr
53).
W ciągu pierwszych dziesięcioleci istnienia Galerii do jej zbiorów trafiły nabyte
przedewszystkim u artystów albo ich spadkobierców tak znaczące dzieła, jak „Pokłon
trzech króli” S. Czechowicza, „Deotyma” J. Simmlera, „Portret dzieci artysty” i „Widok
Bebeku pod Konstantynopolem” J. Matejki, ”Za przykładem bogów” i „U źródła” H.
Siemiradzkiego oraz dotychczas jedyny w kolekcji Galerii obraz L. de Laveaux „Do
miasta”. W tym samym czasie zbiory sztuki polskiej wzbogaciły się o „Spotkanie Jana
III Sobieskiego z cesarzem Leopoldem” i „Rekonesans” A. Grottgera, „Sieroty” K.
Sichulskiego i o kilka obrazów F. Wygrzywalskiego. W 1920 r. z wystawy sztuki
polskiej we Lwowie zostały nabyte takie płótna, jak „Fanfara” S. Lentza, „Portret S.
Hirszenberga” O. Boznańskiej, „Madonna” V. Hofmana oraz dwa obrazy „Rozmowa” i
„Europa jubilans” J. Mehoffera.
W 1913 roku umiera pisarz, historyk i publicysta Władysław Łoziński, który swoje
bogate zbiory w testamencie zapisał miastu Lwów. Jego brat i spadkobierca Walery
Łoziński sprzedał miastu budynek przy ul. Ossolińskich 3, gdzie mieściły się wspomniane
już zbiory, w 1914 r. został on gmachem Galerii Miejskiej we Lwowie i jest nim
dotychczas. Zmieniła się jednak nazwa, teraz przy ul. Wasyla Stefanyka 3 mieści się
Lwowska Narodowa Galeria Sztuki. Już do tego pomieszczenia trafiły w 1933 r.
podarowane przez K. Fedorowicza siedem płócien W. Pruszkowskiego oraz ofiarowana
ze swoich zbiorów w 1939 r. S. Badenim „Sabałowa bajka” W. Szymanowskiego.
Osobny rozdział historii Galerii to lata bezpośrednio poprzedzające II wojnę
światową i lata wojny. Spadkobierczynią Galerii Narodowej Miasta Lwowa została Lwowska
Galeria Obrazów (dzisiaj Lwowska Narodowa Galeria Sztuki). Właśnie do jej zbiorów w latach
1940-1941 wcielono prywatne zbiory Dzieduszyckich, Gołuchowskich, L. Pinińskiego K.
Brunickiego, St. Badeniego. B. Orzechowicza, oraz liczne mniejsze prywatne kolecje. Nie
obeszło się bez zmian i w tak dużych instytucjach jak, Muzeum im. XX. Lubomirskich w
Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, Biblioteka Fundacji hr. Baworowskiego, Ukraińskie
Muzeum Narodowe we Lwowie, Muzeum Przemysłu Artystycznego czy Muzeum
Historycznego m. Lwowa. Wszystkie te kolekcje najpierw zostały nacjonalizowane przez władze
sowieckie, a później podzielone, w rezultacie tego część ich trafiła do galerii. Przede wszystkim
były to dzieła sztuki zachodnioeuropejskiej w tym polskiej. Przekazy te trwały i w czasach
powojennych aż do lat 80-ch ubiegłego wieku.
W 1946 r. ze zbiorów Galerii przekazano do muzeów w Polsce ponad dwieście
dzieł sztuki polskiej, w większości było to malarstwo ształugowe, ale również akwarele,
3
rysunki, pastele i rzeźby. Wśród przekazanych do Polski eksponatów znalazły się dzieła
M. Bacciarellego, Canaletto, J. Grassi, W. Gersona, A. Grottgera, J. Brandta, J. Matejki,
J. Malczewskiego, S. Wyspiańskiego, C. Godeskiego, X. Dunikowskiego oraz wielu
innych artystów.
W latach powojennych zarządzono reorganizację muzeów we Lwowie, Galeria
powiększyła dzięki temu stan posiadania, otrzymując dzieła sztuki ze zbiorów Muzeum
Przemysłu Artystycznego, Muzeum Historycznego oraz z Ukraińskiego Muzeum
Narodowego we Lwowie. Z tego ostatniego pochodzą między innymi - „Trzy grabiące
kobiety”, „Pieta”, „Rycerz” i „Autoportret z faunami”, wszystkie autorstwa Jacka
Malczewskiego oraz „Zimowe słońce W. Jarockiego. Obrazy te w swoim czasie zostały
zakupione dla tego muzeum przez metropolitę Andreja Szeptyckiego.
W ciągu ostatnich kilkadziesięciu lat kolekcja malarstwa polskiego Galerii zyskała
dużą liczbę eksponatów dzięki zakupom od osób prywatnych. Do najcenniejszych
nabytków, bez wątpienia, należą takie obrazy jak „Krajobraz miejski” J. Czapskiego,
„Autoportret A. Pronaszki”, a także nabyty w 1978 r. „Portret Karola i Małgorzaty
Lanckorońskich” pędzła J. Malczewskiego, uważany przez dłuższy czas za zaginiony.
Bogata kolekcja malarstwa polskiego Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki obecnie
rozmieszczona jest w kilku jej działach. Chronologicznie najstarsze obiekty przechowywane są
w magazynach na zamku w Olesku, a część z nich udostępniona jest widzom na salach i w
pokojach zamkowych. Najwięcej dzieł artystów polskich pochodzi z XIX i XX wieku, jako
że w historii malarstwa polskiego okres ten zaliczany jest do najowocniejszych. Eksponaty
te pokazywane i przechowywane są w głównym gmachu galerii we Lwowie.
W trakcie opracowania obiektów i materiałów do Katalogu autor napotkał się z licznymi
błędami i nieścisłościami w zapisach w księgach inwetarza jak w dawnych tak i współczesnych.
W miarę możliwości poprawiłem je lub wyeliminowałem. W pewnej ilości wypadków autorowi
Katalogu udało się ustalić nazwiska artystów, dzieła których figurowały jako nieokreślonych
malarzy. W tym przypadku po wskazanej proweniecji eksponatu podane jest że obraz ten został
przekazany do LGO jako nieokreślonego malarza. Do najważniejszych, moim zdaniem odkryć
można zaliczyć między innymi:
Widok Łobzowa z 1835 r. Ludwika Białoskórskiego; Chłopaka w stroju krakowskim z 1896 r.
Karoliny Bierkowskiej; Skalisty brzeg, Zygmunta Menkesa; Widok Nowego Targu z 1871 r.
Alfreda Schouppégo oraz Pasterze i krakus na koniu. Na zwiadach z ok. 1849 Januarego
Suchodolskiego. Po raz pierwszy w Katalogu zostanie opublikowany dotychczas nieznany
niezakończony obraz Jana Matejki Martwa natura z kukurydzą, namalowany przez artystę na
odwrocie obrazu Głowa starca z 1853 r.
Za podstawę prezentacji dzieł w katalogu przyjęto układ alfabetyczny nazwisk artystów.
Obrazy anonimowe zostały zgrupowane na końcu opracowania i ułożone w porządku
chronologicznym. Przy nazwisku artysty zamieszczono podstawowe informacje biograficzne.
Niżej podano tytuł obrazu oraz w miarę możliwości datę jego powstania. Każde hasło katalogu
zawiera podstawowe informacje inwentarzowe, napisy na obiekcie oraz informacje o jego
proweniencji.
Ideą przygotowanego katalogu jest chęć udostępnienia polskim historykom sztuki
dzieł sztuki rodzimej, a także stworzenie możliwości pogłębiania specjalistycznej wiedzy
o zbiorach lwowskich. Uświadamiając sobie złożony charakter takiego przedsięwzięcia
jestem pełen nadziei, że proponowany katalog spotka się z uznaniem i życzliwością.
4
Powstanie Katalogu stało się możliwe dzięki pomocy i zaangażowaniu wielu osób.
Korzystając z okazji chcę złożyć serdeczne podziękowania Jackowi Milerowi, dyrektorowi
Departamentu do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą, Borysowi
Woźnickiemu, dyrektorowi Narodowej Galerii Sztuki we Lwowie, Jerzemu T. Petrusowi,
wicedyrektorowi Zamku Królewskiego na Wawelu – Państwowych Zbiorów Sztuki.
Wdzięczność jestem również winien recenzentowi - Kazimierzowi Kuczmanowi za bardzo
ważne uwagi, które z szacunkiem przyjąłem i uwzględniłem.
Pracę nad katalogiem i jego wydanie sfinansował program operacyjny Ministerstwa
Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Kustosz, gł. inwentaryzator
Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki
Igor Chomyn