Środki zabezpieczające w psychiatrii Definicja

1
Inga Markiewicz
Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN
Środki zabezpieczające w psychiatrii
Pojęcia
Od czynu zabronionego do internacji - schemat
sprawca
czyn zabroniony
opinia biegłych – niepoczytalność lub poczyt. ograniczona
Sąd
Komisja psychiatr. ds. środków zabezpiecz.
Sąd
postanowienie o umieszczeniu w zakładzie psychiatrycznym
internacja
Definicja - środki zabezpieczające to środki przymusu państwowego,
nie będące karą, stosowane wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, które sąd
lub organ administracyjny uznał za niebezpieczne dla porządku prawnego
Status pacjenta przebywającego na detencji
Przymus czy dobrowolność?
Relacje pomiędzy ustawami karnymi a ustawą o ochronie zdrowia psychicznego
Cele i zadania opieki psychiatrycznej w Polsce vs cele realizowane w ramach
leczniczych środków zabezpieczających
Cele stosowania środka zabezpieczającego wobec sprawcy czynu
zabronionego:
Terapeutyczny - możliwie pełna poprawa stanu zdrowia psychicznego (poprawa
kliniczna)
Zabezpieczający - zapobieganie ponownemu popełnianiu czynu kryminalnego
(eliminacja zachowań przestępczych)
Strategicznym celem psychiatrii sądowej wykonującej środki leczniczozabezpieczające jest integracja pacjentów sądowo-psychiatrycznych ze
społeczeństwem.
2
Cele te to jednocześnie kluczowe wyzwania psychiatrii sądowej i polityki
społecznej państwa
Stosowanie i realizacja środków zabezpieczających
(art. 200 – 205 kkw)
postępowanie lecznicze
terapeutyczne
rehabilitacyjne
resocjalizacyjne
CEL:
poprawa stanu zdrowia i zachowania sprawcy
w stopniu umożliwiającym powrót do życia
w społeczeństwie i dalsze leczenie
w warunkach poza zakładem (art. 202 kkw)
Sprawcy wobec których można zastosować środek zabezpieczający:
czynu zabronionego popełnionego w stanie niepoczytalności (31§1)
albo poczytalności znacznie ograniczonej (31§2)
skazani za przestępstwo z art. 148, 156, 197, 198, 199§2, 200§1, popełnione
w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych
skazani na karę pozbaw. wolności bez warunkowego zawieszenia, za
UMYŚLNE przestępstwo określone w r. XIX, XXIII, XXV lub XXVI,
popełnione w związku z zaburzeniem osobowości (silne+wysokie
prawdopodob. popełnienia czynu zabron. z użyciem przemocy)
skazani za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od
alkoholu, środków odurzających lub innego podobnie działającego
środka
3
Rodzaje środków zabezpieczających
o
o
o
o
Elektroniczna kontrola miejsca pobytu
Terapia
Terapia uzależnień
Pobyt w zakładzie psychiatrycznym
Tytułem środka zabezpieczającego można orzec nakazy i zakazy określ. w art. 39
pkt 2-3
Kiedy sąd może orzec środek zabezpieczający?
Gdy jest to konieczne, by zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu
zabronionego, a inne środki prawne nie są wystarczające.
Pobyt w zakładzie psychiatrycznym - można orzec jedynie celem zapobieżenia
ponownego popełnienia czynu zabronionego o znacznej szkodliwości społecznej !
Ogólne zasady wykonywania środków zabezpieczających:
Środek ma być odpowiedni do stopnia społecznej szkodliwości czynu
zabronionego, który sprawca może popełnić
Odpowiedni także do prawdopodobieństwa jego popełnienia
Ma uwzględniać potrzeby i postępy w terapii lub terapii uzależnień
Sąd może zmienić środek lub sposób jego wykonywania jeśli poprzedni był
nieodpowiedni
Wobec tego samego sprawcy można orzec więcej niż 1 środek
zabezpieczający
Sąd ustala potrzebę wykonania środka nie wcześniej niż na 6 m-cy przed
przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub odbyciem kary pozbawienia
wolności
Środek zabezpieczający PO odbyciu kary pozbawienia wolności (art. 93d § 5)
Gdy sprawca skazany:
-Na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
-Karę 25 lat pozbawienia wolności
-Dożywotniego pozbawienia wolności
4
Orzeczony środek stosuje się PO odbyciu kary lub warunkowym zwolnieniu
Rodzaje środków zabezpieczających
Elektroniczna kontrola miejsca pobytu
-Obowiązek poddania się nieprzerwanej kontroli miejsca swojego pobytu
sprawowanej za pomocą urządzeń technicznych, w tym noszonego nadajnika
Terapia
-Obowiązek stawiennictwa we wskazanej przez sąd placówce w terminach
wyznaczonych przez psychiatrę, seksuologa lub terapeutę i poddania się terapii
farmakologicznej zmierzającej do osłabienia popędu seksualnego, psychoterapii
lub psychoedukacji
Terapia uzależnień
-Obowiązek stawiennictwa we wskazanej przez sąd placówce leczenia
odwykowego w terminach wyznaczonych przez lekarza i poddania się leczeniu
Pobyt w zakładzie psychiatrycznym
Pobyt w zakładzie psychiatrycznym MOŻNA orzec jedynie celem zapobieżenia
ponownego popełnienia czynu zabronionego o znacznej szkodliwości społecznej!
Sąd ORZEKA:
wobec sprawcy niepoczytalnego (31 § 1) – gdy wysokie prawdopodobieństwo, że
popełni on ponownie czyn zabroniony o znacznej szkodliwości społ. w związku z
chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym
Wobec sprawcy o poczytalności ograniczonej (31 § 1) – skazanego na karę
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia, karę 25 lat pozbaw.
wolności, karę dożywocia, gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że popełni
on czyn zabroniony o znacznej szkodliwości społecznej w związku z chorobą
psychiczną lub upośledzeniem umysł.
Za przest. określ w art. 148, 156, 197-200 popełnione w związku z zaburzeniem
preferencji seksualnych
5
Uchylając pobyt w zakładzie psych. sąd może orzec 1 lub więcej środków z art.
93a § 1
Formy organizacji zakładów
Zakłady psychiatryczne (dysponujące warunkami podstawowego,
wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia)
Zakłady leczenia odwykowego (dysponujące warunkami wzmocnionego
zabezpieczenia)
Zakłady dla sprawców przestępstw seksualnych (warunki wzmocnionego
zabezpieczenia lub zakłady ambulatoryjne)
Środek zabezpieczający w zakładzie psychiatrycznym – warunki zastosowania
Niepoczytalność lub poczytalność ograniczona sprawcy tempore criminis
(art. 31§1)
Znaczna szkodliwość społeczna popełnionego czynu
Wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przez sprawcę
czynu o znacznej szkodliwości społecznej
Procedura zastosowania środka zabezpieczającego
Decyzję o zastosowaniu środka zabezpieczającego wydaje sąd.
Przed wydaniem decyzji o umieszczeniu w szpitalu psychiatrycznym sąd
zaznajamia się z opinią 2 psychiatrów i psychologa.
Czas wykonywania środka zabezpieczającego
Czasu trwania środka zabezpieczającego sąd nie określa.
Decyzje uchylające detencję, przedłużające detencję lub zmieniające stopień
zabezpieczenia zakładu wydawane są przez sąd cyklicznie, nie rzadziej niż
6 miesięcy, po zaznajomieniu się z opinią 2 psychiatrów i psychologa
co
Sąd uchyla środek zabezpiecz., gdy dalsze jego stosowanie nie jest już konieczne
(art. 93b § 2)
6
Przepisy wykonawcze:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2004 r.
Wykaz (załączniki), pojemność i rodzaje zakładów psychiatrycznych
Wymagania i wyposażenie zakładów
Skład i zadania Komisji psychiatrycznej ds. Środków Zabezpieczających
oraz kryteria wydawania opinii
Uchylenie zasady terytorialności kierowania w przypadku braku miejsc (§
8a)
Zasady przyjmowania i przenoszenia
Warunki regulaminowe (organizacyjno-porządkowe, regulaminy
zakładów) dla sprawców
Trójstopniowy poziom zabezpieczenia zakładów psychiatrycznych
wykonujących środki zabezpieczające
Zakłady psychiatryczne dysponują różnym stopniem zabezpieczenia:
Podstawowym
Wzmocnionym
Maksymalnym
Wymogi organizacyjne i techniczne w zakładach o podstawowym stopniu
zabezpieczenia:
- Zapewniają stały nadzór nad sprawcami,
którzy w nich przebywają
- Posiadają drzwi i okna wyposażone w urządzenia,
które uniemożliwiają sprawcom samowolne oddalenie się
Zakłady psychiatryczne dysponujące warunkami podstawowego
zabezpieczenia
Kieruje się sprawcę, który nie kwalifikuje się do zakładów dysponujących
warunkami wzmocnionego lub maksymalnego zabezpieczenia
7
Wymogi organizacyjno-techniczne w zakładach wzmocnionego zabezpieczenia
Zakłady te powinny być wyposażone w takie same zabezpieczenia jak zakłady
podstawowego zabezpieczenia, a ponad to:
w system telewizji wewnętrznej
elektroniczny system kontroli otwarcia drzwi oraz okien
możliwość tworzenia 10-20 łóżkowych pododdziałów
dostęp do ogrodzonego terenu rekreacyjnego
zatrudniać personel w odpowiedniej liczbie:
- w godzinach dziennych w liczbie nie mniejszej niż 1/3 pojemności zakładu
- i w godzinach nocnych w liczbie nie mniejszej niż 1/6 pojemności zakładu
Zakłady psychiatryczne dysponujące warunkami wzmocnionego
zabezpieczenia
Sprawcę umieszcza się w takim zakładzie, jeżeli jego zachowania agresywne lub
ucieczkowe nie mogą być opanowane w zakładzie dysponującym podstawowym
stopniem zabezpieczenia.
Zakład psychiatryczny dysponujący warunkami maksymalnego
zabezpieczenia
powinien spełniać wymagania nałożone na zakłady o wzmocnionym stopniu
zabezpieczenia a ponad to:
posiadać system elektronicznych urządzeń alarmowych, w które wyposażony
jest personel
być otoczony oświetlonym murem o wys. 5,5 m. nadzorowanym za pomocą
telewizji
zatrudniać personel w liczbie, która co najmniej 2,5 - krotnie przekracza
liczbę osadzonych sprawców
Zakłady psychiatryczne dysponujące warunkami maksymalnego
zabezpieczenia
Kieruje się sprawcę, gdy:
- jego powtarzające się zachowania
zagrażają życiu lub zdrowiu
innych osób,
- powodują niszczenie mienia znacznej wartości,
8
- umieszczenie go w zakładzie o niższym stopniu zabezpieczenia, nie
zapobiegłoby tym zachowaniom oraz mogłoby skutkować jego samowolnym
oddaleniem się z zakładu
Liczba miejsc w zakładach psychiatrycznych wykonujących środek
zabezpieczający w 2013 r.
Oddziały o podstawowym stopniu zabezpieczenia – 1162
Oddziały o wzmocnionym stopniu zabezpieczenia – 777
(730 dla mężczyzn i 14 dla kobiet)
Oddziały o maksymalnym stopniu zabezpieczenia – 193 (wyłącznie mężczyźni)
Razem: 2132 miejsca
Ogólne zasady wykonywania detencji w zakładzie psychiatrycznym
Stopień zabezpieczenia zakładu powinien być dostosowany do zagrożenia ze
strony pacjenta dla osób w oddziale i dla społeczeństwa w przypadku ucieczki
Sąd określa w którym zakładzie psychiatrycznym środek zabezpieczający ma być
wykonywany
Możliwość przenoszenia sprawcy w czasie wykonywania środka
zabezpieczającego do innego zakładu
Organem pomocniczym dla sądów przy wyborze odpowiedniego zakładu jest
powołana przez Ministra Zdrowia Komisja Psychiatryczna ds. Środków
Zabezpieczających
Komisja Psychiatryczna do spraw środków zabezpieczających
powołuje ją kkw (art. 201)
służy zapewnieniu właściwego miejsca wykonywania środków
zabezpieczających
w skład Komisji wchodzi 9 osób:
-
2 przedstawicieli Ministra Zdrowia,
2 przedstawicieli Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
1 przedstawiciel Sekcji Psychiatrii Sądowej PTP,
3 przedstawicieli ROPS-ów
9
- 1 przedstawiciel szpitala psychiatrycznego,
w którym wykonywany jest środek zabezpieczający wskazany
przez Komisję Szpitalnictwa PTP
Zadania Komisji Psychiatrycznej
(§ 7 rozp.) analiza dostępnej dokumentacji
wydawanie opinii dla właściwego sądu lub innej uprawnionej instytucji w
sprawie przyjmowania, wypisywania lub przenoszenia sprawców, wobec
których orzeczono wykonywanie środka zabezpieczającego
wizytacja i ocena zakładów, w których realizowany jest środek
zabezpieczający
Przy wydawaniu opinii komisja winna jest uwzględnić następujące przesłanki
(§ 8 rozp.)
rodzaj czynów zabronionych, których dopuścił się sprawca
rodzaj, częstość i skutki zachowań agresywnych lub ucieczkowych
aktualny stan zdrowia psychicznego i fizycznego oraz choroby
współistniejące
uzależnienie od alkoholu lub innego środka odurzającego
związek pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a zachowaniami
niebezpiecznymi
ogólną sprawność fizyczną sprawcy
szczególne wskazania do postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego i
resocjalizacyjnego
przebieg i wyniki dotychczasowego leczenia, rehabilitacji i resocjalizacji
Środki zabezpieczające – sprawcy z zaburzeniami preferencji seksualnych
Sąd może po odbyciu kary umieścić takiego sprawcę w zakładzie zamkniętym
albo skierować go na leczenie ambulatoryjne
Cel: przeprowadzenie terapii farmakologicznej
lub psychoterapii, zmierzającej do zapobieżenia ponownemu popełnieniu
przestępstwa, w tym poprzez obniżenie popędu seksualnego sprawcy
Przed zastosowaniem środka zabezpieczającego Sąd zasięga opinii
Krajowego Ośrodka Seksuologii Sądowej
10
Zakłady terapii zaburzeń seksualnych
Szpital w Kłodzku (20 miejsc)
Szpital w Starogardzie Gdańskim (20 miejsc)
Szpital w Choroszczy (10 miejsc)
Wszystkie zakłady o wzmocnionym poziomie zabezpieczeń
Powołano również kilka ośrodków ambulatoryjnego leczenia zaburzeń
seksualnych
Wykonywanie środka zabezpieczającego - dwa cele psychiatrii sądowej
Cel terapeutyczny – poprawa stanu psychicznego
Cel zabezpieczający – przeciwdziałanie i zapobieganie agresji i ucieczkom z
zakładu
Zbieżność i rozbieżność działań
Wielorakie działania personelu zakładów psychiatrycznych a także innych osób i
instytucji zmierzające do osiągnięcia obu celów mogą być:
zbieżne – sprzyjają osiągnięciu obu celów
lub
rozbieżne – utrudniają osiągniecie celów
Zbieżność celu terapeutycznego i zabezpieczającego
Długi, zwykle kilkuletni pobyt pacjenta w zakładzie psychiatrycznym (cel
zabezpieczający) stwarza okazję do skuteczniejszego leczenia i resocjalizacji, (cel
terapeutyczny)
np.:
- wdrożenia długoterminowej psychoterapii;
- systematycznej farmakoterapii,
- izolacji od używania środków odurzających,
- poprawy kondycji zdrowotnej i fizycznej pacjenta,
- uzyskania umiejętności przydatnych do życia,
11
- uzupełnienia edukacji.
Przejawy rozbieżności celu terapeutycznego i zabezpieczającego
Niski poziom motywacji pacjenta do leczenia i wewnętrznej przemiany w
warunkach, gdy terapia prowadzona jest przymusowo
- zachowania buntownicze
- dystans wobec terapii
- postawa konformistyczna pozornie zgodna z oczekiwaniami personelu
- brak wewnętrznej motywacji do przyswojenia sobie postaw
społecznie aprobowanych
Spolaryzowane oceny personelu i administracji zakładów psychiatrycznych wyolbrzymiające lub nadmiernie bagatelizujące zagrożenie ze strony pacjentów
Dystansujące się i asekuracyjne postawy sądów, policji, władz terytorialnych,
polityków, opinii publicznej (obserwowane zwłaszcza w sytuacji zmiany stopnia
nadzoru nad pacjentem lub jego powrotu do społeczności).
Inne problemy związane z dualizmen celów:
Sfera legislacyjna – niekonsekwencja rozwiązań prawnych (np. historia
zmieniających się przepisów kodeksów karnych z 1969r, 1997 i planowanego
2015r - określających miejsce terapii sprawców ze znacznie ograniczoną
poczytalnością
Sfera współdziałania różnych instytucji państwowych – trudności w ustaleniu
zakresu kompetencji pomiędzy instytucjami:
- resortu zdrowia - personel szpitali psychiatrycznych)
- resortu spraw wewnętrznych – funkcjonariusze policji
- resortu sprawiedliwości - sędziowie, prokuratorzy, adwokaci
(m.in. odpowiedzialność za konwojowanie pacjenta, zabezpieczenie jego pobytu
poza zakładem psychiatrycznym – w czasie konwojowania czy czasowego
przebywania w innym zakładzie medycznym, celem przeprowadzenia badań
diagnostycznych czy niezbędnych zabiegów medycznych)
Inne problemy związane z dualizmem celów
Brak przepisów wykonawczych dotyczących wykonywania środka
zabezpieczającego w warunkach ambulatoryjnych – terapia i terapia
uzależnień (przewidzianych w kk)
Brak przepisów przewidujących wykonywanie środka zabezpieczającego:
12
- w oddziałach dziennych
- w formie intensywnej psychiatrycznej opieki domowej
- w środowiskowym domu opieki
- w mieszkaniu chronionym
Inne problemy
Brak przepisów umożliwiających warunkowe uchylenie środka
zabezpieczającego
Aktualny stan prawny – po uchyleniu detencji pacjent zazwyczaj zostaje
pozostawiony bez profesjonalnego nadzoru nad swoim stanem psychicznym,
zachowaniem i leczeniem
Nadużywanie instytucji internacji
Prowadzi do sytuacji, iż poddawani są jej sprawcy, którzy:
 nie popełnili czynów zabronionych o znacznej społecznej szkodliwości i
 co do których nie zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, iż w przyszłości
mogą dopuścić się takich czynów zabronionych
Problem
internacja – i co dalej?
 Brak kompleksowego leczenia i specjalistycznych programów
terapeutycznych, przygotowujących pacjentów do samodzielnego życia po
zakończeniu internacji
 Brak instytucjonalnej kontroli i jednoczesnego wsparcia pacjentów po
zakończeniu internacji (pacjenci pozostawieni sami sobie)
Dobry kierunek?
 Realizowanie środków zabezpieczających w formie ambulatoryjnej?
 Ambulatoryjna opieka po zakończeniu internacji w zakładzie zamkniętym?
 Domy opieki środowiskowej dla pacjentów po detencji w zakładzie
zamkniętym?
Nowelizacja
wykonywania środków zabezpieczających w Polsce w 2015 r. - omówienie
najważniejszych zmian:
13
Nowelizacja kodeksu karnego 2015
Rozszerzenie katalogu środków zabezpieczających, w tym rozbudowanie
systemu środków wolnościowych
(Nowy katalog: elektroniczna kontrola miejsca pobytu, terapia,
terapia uzależnień, pobyt w zakładzie psychiatrycznym)
Możliwość stosowania środka zabezpieczającego względem sprawców z
zaburzeniami osobowości
(Zaburzenie osobowości musi posiadać charakter lub nasilenie sprzyjające
popełnieniu czynów zabronionych łączących się z przemocą)
Wobec tego samego sprawcy można zastosować więcej niż 1 środek
zabezpieczający (z szerokiego katalogu)
Nowelizacja kodeksu karnego 2015
Wprowadzenie możliwości udzielania przepustek (tylko zakłady o podst. stopniu
zabezpieczenia)
PODSUMOWANIE:
Propozycje zmian są bardzo istotne, Na szczególną uwagę zasługuje rozszerzenie
katalogu środków zabezpieczających, w tym rozbudowanie systemu środków
innych niż zamknięty oddział szpitalny np. środek zabezpieczający w formie opieki
ambulatoryjnej oraz wprowadzenie możliwości udzielania czasowych zwolnień z
oddziału.