D wutygo D nik - panorama.pan.pl

D w u t y g o d n i k
Nr 7 (40) kwiecień 2015
2
6
7
10
ISSN 2300-4479
panorama.pan.pl
Klimat pod specjalnym nadzorem
Po debacie „Zmiany klimatu – czy jest
gorzej niż oczekiwano?”
Jubileusz Instytutu
Fizyki Jądrowej PAN
Zwierzęta doświadczalne:
to nie koniec dyskusji
Młodzi, do dzieła!
Zapraszamy
do Kuźni Młodych Talentów
kwiecień
2015
1
fot. Archiwum PAN
Klimat pod specjalnym nadzorem
fot. www.sxc.hu
Debatę „Zmiany klimatu – czy jest gorzej niż oczekiwano?” zorganizowała Polska Akademia Nauk, wspólnie
z ambasadami Republiki Francuskiej, Republiki Federalnej Niemiec, a także Zjednoczonego Królestwa Wielkiej
Brytanii i Północnej Irlandii w Warszawie. Spotkanie odbyło się 3 listopada 2014 r. – dzień po przyjęciu Raportu
Syntezy na Sesji Plenarnej Międzyrządowego Panelu do spraw Zmian Klimatu (IPCC) w Kopenhadze. O sytuacji Polski
w kontekście tych dwóch wydarzeń piszą Zbigniew W. Kundzewicz, Valérie Masson-Delmotte, Ulrich Cubasch, Jim
Skea i Michał Kleiber.
r Międzynarodowa grupa uczonych uczestnicząca w publicznej debacie „Zmiany klimatu – czy jest gorzej niż oczekiwano?”, która
przygotowała niniejszy materiał. Od lewej: prof. Z.W. Kundzewicz, dr V. Masson-Delmotte, prof. U. Cubasch, prof. J. Skea, prof. M. Kleiber
z uwzględnieniem narodowej specyfiki. Unia zdecydowała
wieku). Okres 1983-2012 był prawdopodobnie najcieplejszym
o wdrożeniu prawodawstwa wymagającego redukcji emisji
30-leciem w ostatnich 1400 latach na półkuli północnej, gdzie
o 20% między poziomami lat 1990 i 2020, a o 40% do 2030 r.
szeregi czasowe temperatury dawnych klimatów są dostępne
Polskie „poparcie” tego aktu (w sensie powstrzymania się od
z roczną rozdzielczością. Współczesne zmiany klimatu mają
weta) jest interpretowane przez rządzącą koalicję w Polsce
już znaczny wpływ na ekosystemy, jak również na działalność
jako sukces (dzięki wynegocjowaniu złagodzenia warunków),
ludzką, szczególnie w obszarach bezpośrednio zależnych od
a przez opozycję, jako porażkę. Według krytyków polskiego
systemów naturalnych (rolnictwo, rybołówstwo, leśnictwo).
stanowiska, naród musi być świadomy niekorzystnych efektów ekonomicznych i znacznego wzrostu cen energii.
Antropogeniczne emisje dwutlenku węgla, metanu i podtlenku azotu do atmosfery są najwyższe w ludzkiej historii.
W rezultacie, atmosferyczne stężenia gazów cieplarnianych są
W kwestii problemów klimatu i energii Polska jest bardzo
krajów, które nie uczestniczą w globalnym przeciwdziałaniu
specyficznym krajem w Unii Europejskiej. Nasza gospodarka
zmianom klimatu i nie są zobowiązane do redukcji emisji),
r Przesłania raportu
bezprecedensowo wysokie – najwyższe od co najmniej 800
silnie zależy od węgla. W istocie „siedzimy” na nim i produkuje-
a w konsekwencji – groźba utraty miejsc pracy w Polsce, są
Piąty Raport IPCC składa się z czterech grubych tomów. Raport
tys. lat, odkąd można odcyfrować wartości stężeń z rdzeni
my z niego 86% energii elektrycznej.
powodem wielkiej troski społeczeństwa.
Syntezy integruje wyniki z raportów trzech grup roboczych
lodowych. Wpływ aktywności ludzkiej obejmuje silny efekt
Zmiana produkcji wykorzystującej tani węgiel w kierunku
Unia Europejska (trzeci największy emitent gazów cieplar-
poprzez „wielokrotną destylację”. Przedstawia spójny, globalny
ocieplenia spowodowany wzrostem stężenia gazów cieplar-
gospodarki niskoemisyjnej, opartej na odnawialnych źródłach
nianych na świecie, po Chinach i USA) jest liderem między-
obraz wzrostu energii zmagazynowanej w systemie klima-
nianych i słabszy efekt ochłodzenia spowodowany emisją
energii wydaje się wielu Polakom kosztowna i trudna politycz-
narodowej dyplomacji klimatycznej. Podjęła wiele inicjatyw,
tycznym. Ocieplenie systemu klimatycznego nie ulega wątpli-
aerozoli. Ilościowa wartość wpływu aktywności ludzi na saldo
nie. Niewątpliwie jednak Polska musi stopniowo poprawić
mających na celu powstrzymanie zmian klimatu. Polityka UE
wości, a wiele zaobserwowanych zmian jest bez precedensu
bilansu promieniowania dla systemu Ziemi (tzw. wymusze-
efektywność energetyczną i „odwęglić” produkcję energii. Jest
miała przygotować drogę do globalnej redukcji emisji. Obec-
w skali czasowej stuleci do tysiącleci. Atmosfera i ocean uległy
nie radiacyjne), rozpoznany w latach 50., uległ podwojeniu
to potrzebne również dla poprawy jakości powietrza, w szcze-
ne wspólne deklaracje USA (obietnica 26% redukcji emisji od
ociepleniu, zmniejszyły się ilości śniegu i lodu, a poziom mórz
w latach 80., a potem znowu drugiej dekadzie XXI w. Wpływ
gólności z uwagi na emisję drobnych cząstek przez kominy
2005 do 2025 r.) i Chin (szczyt emisji około 2030 r.) uzasadniają
wzrósł w wyniku rozszerzalności cieplnej wody oraz topnienia
antropogeniczny znaleziono w całym systemie klimatycznym
elektrowni węglowych. Jednak ryzyko nagłego wprowadzenia
ostrożny optymizm. Z uwagi na różny skład źródeł energii i róż-
lądolodów i lodowców. Każde z ostatnich trzech dziesięcioleci
i jest niezwykle prawdopodobne (z subiektywnym prawdopo-
wysokiego podatku węglowego i groźba „wyciekania węgla”
ny poziom rozwoju poszczególnych krajów, polityki europej-
było kolejno najcieplejsze od początku globalnych obserwa-
dobieństwem przekraczającym 95%), że jest on dominującym
(tzn. przesuwania emisji dwutlenku węgla na wschód, do
skie oparte są na zasadzie zróżnicowanej odpowiedzialności,
cji temperatury z użyciem termometrów (tzn. od połowy XIX
powodem ocieplenia od połowy XX wieku.
2
dwutygodnik PANorama PAN NUMER 7 (40)
kwiecień 2015
3
wydarzenia
Dokonano detekcji zmian wielu ekstremów pogodowych,
Przyjęcie Piątego Raportu Międzyrządowego Panelu do spraw
a niektóre z nich (np. spadek częstości i intensywności ekstre-
Zmian Klimatu (IPCC) we wrześniu 2013 r. i kwietniu 2014 r., a tak-
mów „zimnych”, wzrost ekstremów „gorących”, wzrost ekstre-
że organizacja 19. Konferencji Stron (COP 19) Ramowej Konwencji
malnych stanów morza i wzrost częstości opadów intensyw-
Narodów Zjednoczonych dotyczącej Zmian Klimatu (UNFCCC)
nych) kojarzy się z odpowiedzią systemu klimatycznego na
w Warszawie w listopadzie 2013 r., znalazły oddźwięk w Polsce. Pa-
antropogeniczne emisje gazów cieplarnianych.
nel IPCC, powołany przez Program Środowiska Narodów Zjedno-
W przyszłości wzrost emisji gazów cieplarnianych spowo-
klimatu w przeszłości, a także uwzględnienia nowych zagrożeń dzięki przemyślanemu wykorzystaniu (niepewnych) projekcji klimatycznych. Trzeba określić korzyści uboczne polityk
klimatycznych, które uwzględniają niższe całkowite koszty
energii, dzięki efektywności energetycznej i poprawie jakości
powietrza.
czonych (UNEP) i Światową Organizację Meteorologiczną, prowa-
Zmiany klimatu są wyzwaniem dla nauki (szczególnie cho-
duje dalsze ocieplenie i długofalowe zmiany we wszystkich
dzi krytyczną ocenę stanu wiedzy, w oparciu o recenzowane pu-
dzi o redukcję niepewności dotyczącej przyszłych zmian klima-
komponentach systemu klimatycznego, powodując wzrost
blikacje. Trzy grupy robocze IPCC, zajmują się nauką o zmianach
tu i ich regionalnych konsekwencji) oraz dla technologii (po-
prawdopodobieństwa poważnych, uciążliwych i nieodwra-
klimatu, konsekwencjami zmian klimatu, adaptacją i wrażliwością
trzebne są innowacje dla osiągnięcia skuteczności energetycz-
calnych zmian dla ludzi i ekosystemów. Jedynie w scenariu-
oraz przeciwdziałaniem zmianom. Sesje plenarne trzech grup
nej, rolnictwa bardziej odpornego na klimat i zmian w sektorze
szu, gdzie globalne emisje gazów cieplarnianych osiągają
roboczych IPCC przyjęły trzy części Piątego Raportu, co znalazło
energetycznym). Co więcej, zmiany klimatu można też trakto-
maksimum przed rokiem 2030, a następnie silnie maleją,
odzwierciedlenie w polskich mediach. Proces prac nad Piątym
wać jako wyzwanie moralne. Bezpieczna przestrzeń operacyjna
temperatura ustabilizuje się w drugiej połowie obecnego
Raportem IPCC został uwieńczony przyjęciem nowego Raportu
dla ludzkości może się skurczyć. Na szali jest nie tylko spuścizna
stulecia. We wszystkich innych scenariuszach, zmiany kli-
Syntezy IPCC w listopadzie 2014 r., integrującego najbardziej istot-
pozostawiona dalszym pokoleniom w odległej przyszłości, ale
matu i ich konsekwencji będą przyspieszały. Według pro-
ne element raportów wszystkich trzech grup roboczych (IPCC,
także bardziej współcześnie – naszym dzieciom. Czy już teraz
jekcji, ocieplenie będzie wyższe nad kontynentami niż nad
2015). Stało się to dobrą okazją do nagłośnienia całego obszaru
podejmiemy trudne decyzje, prowadzące do powstrzymania
oceanami, a szczególnie wysokie – nad Arktyką, z powodu
problemowego.
ocieplenia, czy też zostawimy to zadanie młodszym pokole-
dodatnich (wzmacniających) sprzężeń zwrotnych. Fale upa-
niom, które będą zmuszone ciągle adaptować się do ruchomeskierowane do polskich uczestników konferencji, a szerzej –
go celu bezprecedensowych zmian klimatu? Czy chcemy doło-
rGórna część całostronicowego artykułu zatytułowanego „Zejść
z niebezpiecznej drogi”, którego współautorami byli trzej ambasadorowie w Warszawie (Ambasador Francji – Pan Pierre Buhler,
Ambasador Niemiec – Pan Rolf Nikel i Ambasador Wielkiej Brytanii – Pan Robin Barnett). Artykuł opublikował dziennik „Rzeczpospolita” 24 października 2014 r.
do polskiego społeczeństwa. Zgodziliśmy się co do tego, że
żyć się do problemu, czy rozwiązać go?
wodu zmian struktury cyrkulacji atmosferycznej, jak i z uwagi
na fakt, że atmosfera może zawierać o 7% więcej pary wod-
łów będą występowały częściej i trwały dłużej, a ekstremalne
opady staną się częstsze i bardziej intensywne w wilgotnych
regionach monsunowych oraz w regionach umiarkowanych.
Oczekuje się, że opad wzrośnie w pobliżu równika, zmniejszy
się w subtropikach i wokół Morza Śródziemnego, a wzrośnie
w obszarach umiarkowanych do polarnych, zarówno z po-
aby „przyhamować” ocieplenie, trzeba znaleźć odpowiednie
Jest zasadniczym pytaniem, czy zmiany klimatu (choroba,
rozwiązania w domenie polityki, jak również energii i przemy-
jeśli używamy analogii medycznej) miałyby gorsze konse-
słu. Ludzie wyemitowali już ok. 2000 Gt CO2 do atmosfery. Je-
kwencje dla społeczeństw niż zapobieganie zmianom klimatu
śli wyemitują kolejne 1000 Gt, ograniczenie ocieplenia do nie
(a więc kuracja, w myśl tej samej analogii). Autorzy IPCC nie
wnosił wkład zarówno do wzrostu poziomu morza, jak i do
więcej niż 2°C, uznawane za względnie „bezpieczne”, nie bę-
znaleźli świadectwa, które umożliwiłoby przeprowadzenie
ocieplenia powierzchni Ziemi przez stulecia.
dzie możliwe (uwaga: nie mamy gwarancji, że dwustopniowe
prostej analizy kosztów i korzyści, ale wyciągnęli wniosek, że
ocieplenie nie spowoduje kompletnego stopienia lądolodu
opóźnienie przeciwdziałania zmianom klimatu spowodowało-
Grenlandii).
by podjęcie ryzyka o nieznanym poziomie. W tym kontekście
nej przy jednostopniowym ociepleniu. Ocean będzie się da-
Przeciwdziałanie zmianom klimatu i adaptacja do nich
lej ocieplał, a globalny średni poziom mórz będzie dalej rósł.
są komplementarnymi strategiami redukcji ryzyka. Znaczne
Spodziewamy się, że szybkość wzrostu poziomu mórz w XXI
i długotrwałe redukcje emisji gazów cieplarnianych w cią-
Można przeciwdziałać antropogenicznym zmianom kli-
wieku (40 cm) co najmniej dwukrotnie przekroczy tę z XX
gu następnych kilku dziesięcioleci mogą zmniejszyć koszty
matu przez redukcję emisji gazów cieplarnianych i usuwanie
wieku (20 cm). Zmiany klimatu wywołają nowe zagrożenia,
i wyzwania, związane z przeciwdziałaniom zmianom klimatu,
(sekwestrację) dwutlenku węgla z atmosfery. To możliwe, za-
które będą nierównomiernie rozłożone, w większym stopniu
zwiększyć szanse na skuteczną adaptację, zmniejszyć ryzyko
równo technicznie, jak i ekonomicznie, ale niezwykle trudne
dotykając biedniejszych ludzi i społeczeństwa. Ocieplenie
związane z konsekwencjami zmian klimatu, a także wnieść
do realizacji, o czym świadczy słaby postęp w negocjacjach,
i towarzyszące mu skutki trwać będą przez stulecia do tysiąc-
wkład w budowę ścieżek do trwałego i zrównoważonego roz-
ciągnących się od 23 lat. Niepokoi wzrost światowych emisji
leci, nawet jeśli zatrzyma się antropogeniczne emisje gazów
woju, odpornych na zmiany klimatu.
CO2 podczas ostatniej dekady, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Jeśli redukcje emisji opóźnią się, osiągnięcie celów
cieplarnianych. Dzieje się tak zarówno z powodu inercji cyklu
węglowego (naturalne procesy mogą dziś związać jedynie
r Przesłanie dla Polaków
klimatycznych stanie się trudniejsze i bardziej kosztowne.
około połowy antropogenicznych emisji CO2), jak i z powodu
Podczas konferencji „Zmiany klimatu – czy jest gorzej niż
Adaptacja do zmian klimatu jest także wyzwaniem, wyma-
inercji globalnego oceanu, który akumuluje energię i będzie
oczekiwano?” zostaliśmy poproszeni o krótkie wypowiedzi,
gającym wyciągania wniosków ze zmienności lokalnego
4
dwutygodnik PANorama PAN NUMER 7 (40)
kwiecień 2015
warto zauważyć, że wielu Polaków wolałoby podjąć ryzyko
związane z odmową „terapii”.
prof. Zbigniew W. Kundzewicz – Instytut Środowiska Rolniczego
i Leśnego PAN, Poczdamski Instytut Badań
nad Konsekwencjami Klimatu, Niemcy
dr Valérie Masson-Delmotte – Laboratorium Nauk o Klimacie
i Środowisku, Francja
prof. Ulrich Cubasch – Instytut Meteorologii Wolnego
Uniwersytetu Berlińskiego, Niemcy
prof. Jim Skea – Imperial College w Londynie, Wielka Brytania
prof. Michał Kleiber – Prezes PAN
w kadencji 2007–2011 oraz 2011–2014
5
wydarzenia
Jubileusz Instytutu Fizyki Jądrowej PAN
Fot. Stanisław Kwieciński/ IFJ PAN
Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN świętował okrągły jubileusz. Od 60 lat umacnia swą
pozycję lidera w badaniach zakresu fizyki, astrofizyki cząstek i fizyki jądrowej oraz zastosowaniu badań jądrowych
m.in. w leczeniu nowotworów.
r Z okazji obchodów Jubileuszu 60-lecia Instytutu Fizyki Jądrowej
PAN w marcu br. odbyło się widowisko pt. „Gwiezdny pył”,
będące częścią cyklu popularnonaukowego „Fizyka – największe
widowisko Wszechświata”
Początki istnienia IFJ PAN datuje się na 1955 r. W podkrakowskich Bronowicach ulokował się Zakład II warszawskiego
Instytutu Badań Jądrowych, który wykorzystywał w badaniach cyklotron U-120. Zakład ten przekształcił się następnie
w samodzielną jednostkę w 1960 r. W roku 1988 Instytutowi
nadano imię jego twórcy, a we wrześniu 2003 r. został przekształcony w jednostkę pod nazwą Instytut Fizyki Jądrowej im.
Henryka Niewodniczańskiego PAN.
Obecnie IFJ PAN prowadzi badania podstawowe z zakresu
fizyki, astrofizyki cząstek i fizyki jądrowej. Pracownicy badają
strukturę jądra atomowego oraz mechanizmy reakcji jądrowych. Realizowane są tu cztery kierunki badań podstawowych: w zakresie fizyki i astrofizyki cząstek, w zakresie fizyki
jądrowej i oddziaływań silnych, fazy skondensowania materii
oraz badań interdyscyplinarnych i stosowanych (szczególnie
fizyka medyczna, energetyka jądrowa, dozymetria, geofizyka,
radiochemia, ekonofizyka i in.).
W krakowskim Instytucie pracuje ponad 500 osób. Strukturalnie placówka dzieli się na 27 zakładów, posiada też sześć oddzia6
łów (Fizyki i Astrofizyki Cząstek, Fizyki Materii Skondensowanej oraz
Zastosowań Fizyki i Badań Interdyscyplinarnych). W jego obrębie
działają także cztery laboratoria akredytowane: w tym Laboratorium Dozymetrii Indywidualnej i Środowiskowej, które wykonuje
m.in. badania bezpieczeństwa urządzeń do radiografii, mammografii i tomografii komputerowej. Jednym z działów Instytutu jest
Centrum Cyklotronowe Bronowice, zajmujące się zastosowaniem
cyklotronów w badaniach naukowych i radioterapii nowotworów,
m.in. unikatowego leczenia nowotworów oka. Centrum to umożliwia komercyjne wykorzystanie wiązek protonowych z cyklotronu C-235, prowadzone są tam także eksperymenty z zakresu m.in.
fizyki medycznej oraz inżynierii materiałowej.
Placówka prowadzi badania w oparciu o liczne projekty krajowe i europejskie. Jest także członkiem Konsorcjum Naukowego im. Mariana Smoluchowskiego „Materia-Energia-Przyszłość”
oraz kilku klastrów, m.in. Klastra Lifescience Kraków.
Naukowcy z Krakowa od lat współpracują z najlepszymi
ośrodkami zagranicznymi. Uczestniczą światowych eksperymentach prowadzonych w Europejskim Ośrodku Badań Jądrowych (CERN), np. brali udział w budowie Wielkiego Zderzacza Hadronów. Ścisłe kontakty utrzymywane są z naukowcami
m.in. z USA, Rosji, Japonii oraz Francji. Natomiast astrofizycy
biorą udział w eksperymencie Pierre Auger, w ramach którego
szukają źródeł najwyższych energii we Wszechświecie.
W Instytucie od 1984 r. prowadzone są studia doktoranckie,
które obecnie działają jako Międzynarodowe Studia Doktoranckie
prowadzone we współpracy z innymi uczelniami. Wysoką jakość
kształcenia potwierdza przyznanie placówce tytułu najbardziej
prodoktoranckiego instytutu PAN w konkursie ProPAN w 2013 r.
Wyjątkowy poziom prowadzonych w IFJ PAN badań podkreślają liczne nagrody i wyróżnienia. W ostatniej ocenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego placówka uzyskała
najwyższą kategorię naukową A+. Posiada ona także status
Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego (KNOW).
oprac. red.
dwutygodnik PANorama PAN NUMER 7 (40)
fot. www.sxc.hu
Zwierzęta doświadczalne:
to nie koniec dyskusji
Proces legislacyjny, dotyczący Ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych,
został zakończony. Czy wobec tego zajmowanie się tym tematem ma jeszcze sens? Zdecydowanie tak – pisze dr hab.
Ewa Kublik z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. I zaprasza do współpracy w działaniach
podnoszących poziom wiedzy o tym, jak istotna jest rola zwierząt w pracach naukowców.
W czasie, kiedy Parlament pracował nad nową ustawą,
badań naukowych jest jednym z naszych obowiązków. Leży to
w prasie pojawiło się wiele artykułów podważających zasad-
również w dobrze pojętym interesie nauki – jeżeli w społeczeń-
ność wykorzystywania zwierząt w badaniach naukowych. Rze-
stwie wzrośnie poziom wiedzy o wynikach badań prowadzonych
czowa dyskusja na ten temat była i jest uprawniona, niestety
z udziałem zwierząt oraz poziom zrozumienia metodologii takich
w mediach przedstawiono wiele nieprawdziwych (z powodu
badań, powinien też wzrosnąć poziom ich akceptacji.
niewiedzy lub celowej manipulacji) argumentów, które spo-
W Polsce nie ma badań sprawdzających poziom wiedzy na
tkały się z silnym oddźwiękiem w społeczeństwie. Pod „Petycją
temat doświadczeń na zwierzętach i stosunku do tych ekspery-
w sprawie ustawy o ochronie zwierząt doświadczalnych” podpi-
mentów. Tymczasem choćby w Wielkiej Brytanii prowadzi się je
sało się prawie 60 tys. osób, a komentarze na internetowej stro-
regularnie od lat. Akceptacja badań na zwierzętach utrzymuje się
nie tej petycji pełne były niechęci do środowiska naukowego.
tam na poziomie 60-70 proc., a ponad 70 proc. ludzi wierzy, że
Z błędnymi przekonaniami, rozpowszechnianymi w prasie
przynoszą one korzyści (młodsze pokolenia są pod tym wzglę-
i pokutującymi w świadomości publicznej, nadal powinniśmy
dem bardziej nieufne). Jednocześnie 60-80 proc. obywateli bry-
dyskutować, ponieważ upowszechnianie i tłumaczenie wyników
tyjskich stwierdza, że są niedoinformowani w kwestii wyników
kwiecień 2015
7
badań naukowych, środków podejmowanych, by zapewnić
pochodzą z badań na zwierzętach. Obawiamy się, czy taka in-
zwierzętom jak najlepszą ochronę oraz działań zmierzających do
formacja zostanie źle odebrana i nasili negatywne nastawienie
redukcji takich badań i wprowadzania metod alternatywnych
do badaczy. Niestety, przynosi to skutek odwrotny – w społe-
(nie sądzę, żeby w Polsce było pod tym względem lepiej).
czeństwie utrwala się przekonanie, że obecny postęp wiedzy
Wygląda więc na to, że wysoka akceptacja badań na zwie-
odbywa się za sprawą jakiejś tajemniczej mocy nowoczesnej
rzętach wynika raczej z ogólnego światopoglądu poszczegól-
technologii, a ci z nas, którzy optują za dalszym prowadze-
nych ludzi, a nie z ich ugruntowanej wiedzy. W zależności od
niem badań na zwierzętach, uznawani są za osoby zacofane,
dostępnej w sferze publicznej argumentacji, akceptacja może
nieradzące sobie z postępem.
się utrwalić (co wymaga wysiłku popularyzatorskiego od ba-
Jest nadzieja, że na fali ubiegłorocznej medialnej dyskusji
daczy) lub zostać zachwiana (przeciwnicy badań byli ostatnio
tendencja ta ulegnie odwróceniu. Godnym naśladowania przy-
bardzo aktywni w mediach). Powinniśmy więc dokładać wszel-
kładem były wypowiedzi dra Pawła Tabakowa, neurochirurga
kich starań, by zapewnić społeczeństwu dostęp do rzetelnych
z wrocławskiego Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego. Doktor
informacji na temat samych badań, jak i uzyskiwanych wyni-
wyraźnie podkreślał w mediach, że jego niedawny sukces (udana
ków. Nie tylko sporadycznie, jak w czasie medialnej burzy pod
rekonstrukcja uszkodzonego rdzenia kręgowego z przeszczepie-
koniec 2014 r., kiedy to przedstawiciele środowiska naukowego
niem komórek glejowych z opuszki węchowej) poprzedziło wie-
zareagowali, odpowiadając na konkretne stawiane im zarzuty.
le lat doświadczeń na zwierzętach. Pojawiają się także publiczne
Powinno się to stać stałym elementem popularyzacji nauki.
prezentacje specjalnie poświęcone temu tematowi. W lutym br.,
r AnimalResearch.info to międzynarodowy serwis, prezentujący aktualne informacje na różne tematy związane z wykorzystywaniem
zwierząt w badaniach naukowych
Oczywiście, nie ma sensu polemizować z pomówieniami.
w ramach popularnonaukowego cyklu wykładów Fundacji Nenc-
moglibyśmy się wzorować. AnimalResearch.info to świetny serwis,
inicjatywy wspierające badania prowadzone z wykorzystaniem
Jednak wśród licznych epitetów i czysto światopoglądowych
kiego, omówiłam przykłady badań (również współczesnych) na
przygotowany przez międzynarodową społeczność naukowców
zwierząt (np. www.sfn.org/Advocacy/Animals-in-Research/). Mię-
demagogicznych argumentów przeciwko prowadzeniu ba-
zwierzętach, które doprowadziły do przełomowych odkryć, umoż-
w celu prezentowania rzetelnych i aktualnych informacji na różne
dzy innymi przygotowano serwis, propagujący wiedzę z zakresu
dań na zwierzętach pojawiają się pozornie rzeczowe hasła
liwiających znaczny postęp w medycynie. W zarysie przedstawi-
tematy związane z wykorzystywaniem zwierząt w badaniach na-
neuronauk (www.brainfacts.org), gdzie jeden z działów poświę-
o rzekomej całkowitej nieprzydatności ich wyników dla posze-
łam strategie opracowywania i wdrażania zwalidowanych metod
ukowych . Strona ma pięć wersji językowych: angielską, niemiec-
cony jest roli badań na zwierzętach.
rzania wiedzy o fizjologi (i patofizjologi) człowieka i dla opra-
alternatywnych , pozwalających na systematyczne ograniczanie
ką, włoską francuską i hiszpańską, do których warto byłoby dodać
Oczywiście, w nawale pisania publikacji, projektów granto-
cowywania strategii terapeutycznych w medycynie. Według
użycia zwierząt w rutynowych testach substancji oraz wskazałam
również polską. W Wielkiej Brytanii od 1908 r. działało towarzy-
wych i sprawozdań trudno znaleźć czas na przygotowywanie
drugiego popularnego mitu, zaawansowanie alternatywnych
przykłady problemów medycznych, które nadal wymagają badań
stwo Research Defence Society, którego celem było wspieranie
stron internetowych o badaniach na zwierzętach, za które nikt
technik badawczych jest tak duże, że mogą one całkowicie za-
na zwierzętach. Podczas marcowego Tygodnia Mózgu prof. dr
badań na zwierzętach poprzez szerzenie informacji na ich temat.
nam nie przyzna „punktów ministerialnych”. Niemniej jednak
stąpić eksperymenty na zwierzętach. Te tematy powinniśmy
hab. Krzysztof Turlejski wygłosił wykład, w którym przedstawił, jak
W 2008 r. połączyło się ono z Coalition for Medical Progress tworząc
warto o tym pamiętać i materiały (np. dotyczące aktualnych osią-
uznać za konieczny element naszych publicznych wystąpień.
badania naukowe wyglądają (w statystycznym i ideologicznym
Understanding Animal Research. Jest to zrzeszenie instytucji i to-
gnięć z badań na zwierzętach) przygotowywać i gromadzić przy
Wielu z nas uczestniczy w popularyzujących naukę impre-
sensie) na tle innych przykładów wykorzystania zwierząt w życiu
warzystw naukowych, firm farmaceutycznych i biotechnologicz-
okazji pisania innych opracowań. Dołożenie zakładek na już ist-
zach (Festiwal Nauki, Tydzień Mózgu i in.), podczas których sta-
ludzi oraz naświetlił przepisy, regulujące prowadzenie takich ba-
nych i in., którego celem są działania, mające zapewnić szerokie
niejących stronach instytucji i towarzystw naukowych to wysiłek
ramy się przybliżać aktualny stan wiedzy w swojej dziedzinie.
dań. Dobrze by było, gdyby podobne prezentacje pojawiały się
społeczne zrozumienie humanitarnych zasad wykorzystywania
mniejszy, niż tworzenie serwisu od początku. Żeby moje sugestie
Zdarza się, że przy takich okazjach milczymy o tym, że wyniki
przy różnych okazjach w różnych ośrodkach naukowych.
zwierząt w badaniach naukowych. Jednym z efektów ich działań
nie zabrzmiały jak „chodźcie i zróbcie”, dodam, że Polskie Towa-
Jednak najlepszym rozwiązaniem wydaje się tworzenie
jest rozbudowany portal, oferujący materiały informacyjne dla
rzystwo Badań Układu Nerwowego powoli rozwija serwis infor-
internetowych baz danych, zawierających informacje o bada-
szerokiej publiczności, dziennikarzy, naukowców i nauczycieli.
macyjny neuropedia.org.pl, w którym planujemy stworzyć dział,
niach na zwierzętach. Pojedynczych wykładów wysłucha kilka-
Amerykańskie Society for Neuroscience (SFN) angażuje się w różne
dotyczący badań na zwierzętach. Zapraszam do współpracy.
Ustawa o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów
naukowych lub edukacyjnych, będąca transpozycją do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 22 września 2010 r. w sprawie ochrony
zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych, weszła w życie 15 stycznia 2015 r. 30 marca 2015 r. upłynął termin zgłaszania
uwag do rozporządzeń, które mają w szczegółowy sposób określić
sposób realizacji założeń ustawy. Rozporządzenia można znaleźć
na stronie: http://www.bip.nauka.gov.pl/rozporzadzenia_projekty.
8
1
2
dziesiąt osób, dobrze przygotowane strony internetowe mają
szansę dotrzeć do znacznie większej rzeszy odbiorców. W sieci
można znaleźć przykłady serwisów informacyjnych, na których
1 Namawiam do zapoznania się z bazą The European Union Reference
Laboratory for alternatives to animal testing (EURL ECVAM) https://eurlecvam.jrc.ec.europa.eu/, http://ecvam-dbalm.jrc.ec.europa.eu/beta/
dwutygodnik PANorama PAN NUMER 7 (40)
2 Cele tego serwisu są następujące: „AnimalResearch.info aims to
provide reliable, detailed information about when and why it is
appropriate to use animals, and the history of this area of research.
An international collaboration of scientists and expert contributors
provide source information about the contribution of animals to
scientific advances, and the rationale for why they are used”. Więcej:
http://www.animalresearch.info.
kwiecień 2015
ODNOŚNIKI
dr hab. Ewa Kublik – Instytut Biologii Doświadczalnej
im. M. Nenckiego PAN, Zakład Neurofizjologii, Pracownia Nerwu
Wzrokowego; od 10 lat członkini i przewodnicząca lokalnych komisji
etycznych ds. doświadczeń na zwierzętach
9
Młodzi, do dzieła!
Warsztaty prowadzone przez specjalistów, doświadczonych naukowców i zdolnych popularyzatorów, a do
tego dyskusje i wykłady popularnonaukowe. To wszystko czeka na doktorantów, którzy wezmą udział w Kuźni
Młodych Talentów, inicjatywie Akademii Młodych Uczonych.
Kuźnia Młodych Talentów AMU to warsztaty skierowane
do młodych naukowców rozpoczynających swoją przygodę
2) analizy statystycznej wyników badań – spotkanie odbędzie się pod opieką dr. Macieja Sobczyńskiego;
ze światem nauki. Pierwsza edycja KMT AMU odbędzie się
3) autoprezentacji i wystąpień naukowych – szkolenie kie-
w Domu Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk „Mądralin”
rowane przez dr Joannę Bagniewską, mgr Martę Rolnik-
w dniach 26-28 czerwca br. Głównym celem trzydniowego
-Warmbier i mgr. Michała Pardę.
spotkania będzie rozwinięcie w młodych badaczach umiejęt-
W trakcie warsztatów uczestnicy przedstawią swoje bada-
ności niezbędnych w pracy naukowej, szczególnie w tych ob-
nia w formie krótkiej prezentacji multimedialnej, zawierającej
szarach, które sami zgłosili jako wymagające poprawy. Oprócz
max. pięć slajdów. Najciekawsze wystąpienie zostanie nagro-
wykładów popularnonaukowych i dyskusji panelowej odbędą
dzone dofinansowaniem wyjazdu na wybraną przez uczestni-
się także warsztaty w mniejszych grupach.
ka zagraniczną konferencję naukową (w kwocie 2500 zł).
Warsztaty mają na celu rozwinięcie umiejętności miękkich
Zachęcamy do udziału słuchaczy stacjonarnych i niesta-
u młodych naukowców. Poszczególne bloki warsztatowe do-
cjonarnych studiów doktoranckich reprezentujących różne
tyczyć będą:
dziedziny nauki, m.in. nauki rolnicze, biologiczne, medyczne,
1) pisania publikacji naukowych – zajęcia prowadzone będą
matematyczne i techniczne. Aby wziąć udział w KMT AMU
przez prof. Barbarę Bilińską, prof. Renatę Ciereszko i prof.
należy wypełnić formularz aplikacyjny, zawierający opis pro-
Marka Świtońskiego;
wadzonych badań, uzasadnienie chęci udziału w warsztatach
i dołączyć jednostronicowe CV. Zgłoszenia przyjmowane będą do 31 maja br. Na podstawie wniosków
wybranych zostanie pięć osób, które organizatorzy
postanowili zwolnić z opłaty rejestracyjnej. Dobór
uczestników nakierowany będzie na utworzenie grupy interdyscyplinarnej, umożliwiającej wymianę doświadczeń i inicjującej współpracę miedzy uczestnikami także po zakończeniu warsztatów.
Ogłoszenie listy osób zakwalifikowanych do KMT
AMU nastąpi 7 czerwca br.
fot. Robert Kowalewski
Więcej informacji można znaleźć na:
r Jeden z wykładów oraz warsztaty autoprezentacji i wystąpień naukowych
poprowadzi dr Joanna Bagniewska, zwyciężczyni polskiej edycji międzynarodowego konkursu FameLab w 2014 r.
10
www.kmtamu.pl
Wszelkie pytania dotyczące KMT AMU prosimy
kierować na adres: [email protected]
mgr Marta Zielińska – Wydział Lekarski
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Zakład Biochemii
dwutygodnik PANorama PAN NUMER 7 (40)
„Panorama PAN”. Dwutygodnik Polskiej Akademii Nauk. Wydawca: Polska Akademia Nauk. Nr 7 (40) kwiecień 2015.
Rada Redakcyjna: przewodniczący – Adam Zięcik; członkowie – Andrzej Gorzym, Beata Hasiów-Jaroszewska, Andrzej Markowski, Krzysztof Michalski,
Andrzej Rychard, Bronisław Tumiłowicz, Aleksander Welfe.
Redakcja: Adam Zięcik – redaktor naczelny; Michał Kabata – z-ca redaktora naczelnego; Marta Kotwica – sekretarz redakcji, korekta;
Katarzyna Czarnecka – redakcja tekstów; opracowanie graficzne, korekta techniczna – ITEM.
Kontakt: Polska Akademia Nauk, pl. Defilad 1, 00-901 Warszawa, pok. 2605, tel. (22) 182-60-04, tel./fax (22) 182-70-69; [email protected]; panorama.pan.pl.
Redakcja przyjmuje teksty wyłącznie w wersji elektronicznej do 6 tys. znaków ze spacjami oraz ilustracje i zdjęcia w formacie.jpg lub.png w wysokiej rozdzielczości (min. 300 dpi) wraz z opisem oraz imieniem i nazwiskiem autora. Redakcja jest uprawniona do skracania artykułów, nadawania im tytułów/śródtytułów,
wprowadzania niezbędnych zmian stylistycznych. Przedruk może nastąpić za zgodą redakcji z podaniem źródła pierwodruku.
kwiecień 2015
11